CHƯƠNG VI: TỔNG KẾT

            Hành giả khi định tâm cầu đạo,

            Thường phải xét xem thời, phương tiện,

            Nếu không hợp thời, không phương tiện,

            Như thế là thất, không có lợi.

            Như trâu chưa sanh con không sữa,

            Vì sữa không thể có phi thời,

            Nếu trâu đã sanh, tìm nơi sừng,

            Sữa không thể có, ấy kẻ ngu.

            Như dùi cây ướt mong ra lửa,

            Vì lửa không thể có phi thời,

            Nếu chẻ cây khô để tìm lửa,

            Lửa không thể có, ấy kẻ ngu.

            Phải chỗ, biết thời, lượng sức mình,

            Quán tâm phương tiện sức nhiều ít,

            Đáng nên tinh tấn và không nên,

            Tướng đạo hợp thời và không hợp.

            Nếu tâm diêu động không dụng quá,

            Dụng quá tất nhiên không thể định,

            Ví như củi nhiều lửa cháy mạnh,

            Gió to thổi đến không thể diệt.

            Nếu khéo dùng định tự điều tâm,

            Như thế động hết tâm được định,

            Ví như lửa mạnh gặp gió lớn,

            Mưa to tưới xuống ắt phải tắt.

            Nếu người tâm yếu và lười biếng,

            Như thế, chán bỏ không thể hành,

            Ví như củi ít, chỉ đóm lửa,

            Không gặp gió thổi liền tiêu diệt.

            Nếu người tinh tấn tâm mạnh mẽ,

            Như thế càng mạnh, chóng được đạo,

            Ví như lửa ít, rất nhiều củi,

            Gặp gió thổi đến càng cháy mạnh.

            Nếu hành phóng xả, Chỉ điều phục,

            Mà lại bỏ bê mất pháp lợi,

            Ví như người bệnh nên nuôi dưỡng,

            Mà lại bỏ đi không thể sống.

            Nếu có tưởng xả, tâm chân chánh,

            Hợp thời, siêng hành mau đắc đạo,

            Ví như người nài cỡi mình voi,

            Tùy ý sai sử không trở ngại.

            Nếu người nhiều dâm, tâm rối loạn,

            Khi ấy, không nên hành pháp Từ,

            Nhiều dâm hành Từ thêm mê muội,

            Như người bệnh lạnh, uống thuốc mát.

            Người dâm dục nhiều, quán bất tịnh,

            Chuyên quán bất tịnh tâm được định,

            Hành pháp như thế mới thích hợp,

            Như người bệnh lạnh, uống thuốc nóng.

            Nếu nóng giận nhiều, tâm rối loạn,

            Khi ấy, không nên quán bất tịnh,

            Người sân quán thế, thêm tức giận,

            Như người bệnh nóng, uống thuốc nóng.

            Người nhiều nóng giận hành Từ tâm,

            Hành Từ chẳng bỏ, sân tâm diệt,

            Hành pháp như thế mới tương ưng,

            Như người bệnh nóng, uống thuốc mát.

            Nếu nhiều mê muội tâm mờ mịt,

            Không nên hành Từ và Bất tịnh,

            Hai pháp tăng si không lợi ích,

            Như người bệnh cảm, uống thuốc bổ.

            Người tâm mê muội, quán Nhân duyên,

            Phân biệt quán kỹ, si tâm diệt,

            Hành pháp như thế mới thích hợp,

            Như người bệnh cảm, uống thuốc cảm.

            Ví như thợ bạc thổi lò lửa,

            Dụng công phi thời, thổi sai pháp,

            Lăng xăng gấp thổi không biết thời,

            Hoặc khi nhúng nước, hoặc lấy ra.

            Vàng chảy thổi nhiều, ắt chảy tiêu,

            Chưa chảy bèn dừng thì không chảy,

            Nhúng nước phi thời vàng vẫn sống,

            Phi thời dừng nghỉ vàng không chín.

            Tinh tấn nhiếp tâm và phóng xả,

            Phải nên xem xét pháp hành đạo,

            Phi thời, phương tiện mất pháp lợi,

            Nếu không pháp lợi thì không lợi.

            Ví như thầy thuốc ba thứ bệnh :

            Lạnh, nóng, phong phải nên trừ diệt,

            Hợp bệnh cho thuốc là pháp Phật,

            Bệnh tham, sân, si tùy thuốc diệt.

]