TROÏNG TAÂM CUÛA NGÖÔØI TU

THÍCH NHAÄT QUANG

Chuùng ta tu Phaät ñaëc bieät laø tu thieàn, caàn phaûi ñaët troïng taâm cuûa mình cho thaät chính xaùc, saâu saéc ñeå töø ñoù thaéng vöôït ñöôïc taát caû nhöõng trôû ngaïi, thöïc hieän coâng phu tu haønh troïn veïn. Neáu chuùng ta chöa naém vöõng troïng taâm, chöa coù caùch thöùc tu haønh cuï theå thì nhöõng trôû ngaïi, chöôùng duyeân thöôøng laøm chuøn böôùc khieán ta khoâng theå vöôït ñöôïc nhöõng khoù khaên.

Sôû dó Phaät töû ñeán vôùi ñaïo Phaät laø vì muoán tìm chaân lyù, bôûi trong loøng moãi ngöôøi ñeàu töï caûm nhaän raèng cuoäc ñôøi naøy coù quaù nhieàu baáp beânh, quaù nhieàu ñieàu baát nhö yù, baát haïnh. Do ñoù quí vò tìm ñeán ñaïo nhö tìm moät loái thoaùt, ñeå ñöôïc an taâm. Muoán vaäy chuùng ta phaûi ñaët laïi troïng taâm vieäc tu taäp cuûa mình, söï hieåu bieát veà ñaïo lyù Phaät phaùp cuûa moãi caàn ñöôïc kieän toaøn nhö theá naøo? Hieän nay Phaät töû ña soá ñaõ coù moät kieán thöùc Phaät phaùp töông ñoái, nhöng kieán thöùc naøy chöa baûo veä ñöôïc coâng phu tu haønh laém, vì noù coøn thuoäc veà phöông tieän, chöa phaûi choã roát raùo.

Khi coâng phu chuùng ta coøn bò trôû ngaïi, chuøng chình bôûi nhöõng vieäc nhö aên uoáng, nguû nghæ, beänh taät, tieáp xuùc, söï nghieäp v.v… Neáu chuùng ta chöa ñaët troïng taâm, chöa naém vöõng phaùp tu, chöa coù yù thöùc saâu saéc, thì vieäc tu haønh khoù tieán. Bôûi trong cuoäc soáng ñaây, chuùng ta coù quaù nhieàu quan heä nhö gia ñình, xaõ hoäi, baïn beø v.v… Cho neân nhöõng trôû ngaïi ñoâi khi thuoäc maët thuaän, eâm dòu, deã thöông, chôù khoâng phaûi luùc naøo cuõng gay goùc, khoù chòu, ñaùng gheùt. Baây giôø muoán vöôït qua nhöõng thöù ñoù chuùng ta phaûi laøm gì? Tröôùc tieân, ta phaûi naém vöõng phöông thöùc tu haønh cho hôïp ñaïo lyù, thöïc hieän cuoäc soáng, laøm vieäc chuaån xaùc, nhö vaäy cuoäc soáng mình seõ coù chieàu saâu vaø vöõng vaøng hôn.

Nhieàu Phaät töû coøn taïi gia phaùt taâm tu raát maõnh lieät, thaáy vieäc tu taäp raát eâm xuoâi. Nhöng khi vöøa môùi xuaát gia lieàn gaëp chöôùng ngaïi. Nhö caùc vò tònh nhaân cö só töø caùc nôi veà ñaây, moãi laàn gaëp Hoøa thöôïng, hoï tha thieát laïy daøi. Coù vò khoùc keå cuoäc ñôøi con bò troâi giaït, khoå sôû noï kia v.v.. neân nguyeän ñeán ñaây gaëp thaày, nöông thaày hoïc ñaïo tieán tu. Thöa thænh naêm laàn baûy löôït nhö vaäy, cuoái cuøng ñöôïc chaáp thuaän cho taäp söï trong vieän vôùi hình thöùc cö só. Thôøi gian naøy coù theå goïi laø thôøi gian huaán duïc, chòu nhieàu khoù khaên, tu hoïc lao ñoäng nhieàu hôn chö taêng chính thöùc trong noäi vieän. Song caùc vò ña soá ñeàu vöôït nhöõng khoù khaên naøy moät caùch nheï nhaøng, thoaûi maùi. Coù nhöõng thôøi ngoài thieàn ñau chaân gheâ laém maø vaãn chòu ñöôïc. Giôø giaác laøm vieäc baát thöôøng, laøm khoâng kòp thôû maø vaãn cöù vui, vaãn cöù laøm ñöôïc. Nhöng maø chöøng xuaát gia, thaønh thieàn sinh roài laïi coù vaán ñeà, coù trôû ngaïi. Ñoù laø moät hieän thöïc.

Giai ñoaïn ñaàu, vì thieát tha mong muoán xuaát gia, laø ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng laøm moät vò thieàn sinh, chôù khoâng muoán gì khaùc hôn. Do coù troïng taâm neân taäp trung chuù muïc vaøo ñoù, nhaát ñònh thöïc hieän cho kyø ñöôïc. Nhôø naém troïng taâm chính xaùc nhö vaäy neân vöôït qua heát moïi thöû thaùch ban ñaàu moät caùch deã daøng. Nhöng sau khi xuaát gia roài, troïng taâm coù xeâ dòch neân khoâng coøn gioáng nhö tröôùc nöõa. Xeâ dòch theá naøo? Baây giôø ngoaøi vieäc tu hoïc vaø lao taùc, nghe noùi hoaøi baõo cuûa ngöôøi tu laø phaûi thöôïng caàu Phaät ñaïo, haï hoùa chuùng sinh. Phaûi thoâng hieåu Phaät phaùp, phaûi tu theá naøo cho saùng ñaïo roài coøn traùch nhieäm hoaèng phaùp lôïi sinh nöõa, ngoãn ngang traêm thöù, thaáy lôùn lao quaù ñaâm ngaùn. Do ngaùn neân tieán khoâng ñöôïc, maø baây giôø luøi cuõng khoâng ñöôïc. Taïi sao luøi khoâng ñöôïc? Vì hoài mình ñi baø con doøng hoï khoùc loùc, ñaõi ñaèng, ñöa tieãn ñuû chuyeän, baây giôø khoâng leõ cuoán goùi trôû veà, maët muõi naøo nhìn thieân haï!

Moät khi lyù töôûng, ñænh cao cuûa vieäc mình laøm chöa naém vöõng, thì nhöõng söï vieäc chung quanh seõ baøo moøn lyù töôûng aáy tröôùc khi noù thaønh töïu. Hoài coøn cö só baét röûa cheùn, mình khoâng thaáy gì heát, nhöng laøm thieàn sinh roài baét röûa cheùn lieân tieáp vaøi ngaøy laø hö tay hö chaân heát. Noù laï luøng nhö vaäy! Caùi gì trong ta khoâng bieát, maø noù ñoåi thay nhanh choùng mình khoâng kieåm soaùt kòp. Ñeán khi noù thaønh hình cuï theå roài, ta khoâng laøm chuû ñöôïc nöõa. Ví duï hoài tröôùc, khoâng chæ vò thaày chòu traùch nhieäm höôùng daãn tu haønh raày quôû mình, maø maáy sö huynh, maáy baïn ñoàng chí cuûa mình raày quôû laø ta ñaõ lo sôï, chuaån bò töï khaéc töï höùa seõ vöôït qua, seõ khoâng ñeå coù trôû ngaïi. Nhöng tôùi khi chính thöùc laøm thieàn taêng roài, coù khi thaày quôû ñuùng maø mình vaãn cöù buoàn, khoâng bieát sao kyø vaäy? Ñieàu naøy chöùng toû ta chöa naém vöõng, chöa daùm thí xaû, chöa böôùc tôùi ñöôïc. Nhöõng böôùc ñaàu mình böôùc ñöôïc nhöng tôùi ñaây khoâng böôùc noåi nöõa, bôûi vaäy neân chuøng chình laïi ñoù.

Do ñoù toâi muoán noùi ñeán söï hieåu bieát cuûa chuùng ta veà Phaät phaùp, veà neáp sinh hoaït ñaïo lyù haøng ngaøy phaûi chuaån ñaït, saâu saéc, vöõng vaøng môùi vöôït qua ñöôïc nhöõng giai ñoaïn seõ coù döï ñoåi thay xaûy ra ñoái vôùi mình. Ngöôøi xöa, khi baét ñaàu tu taäp, möôøi ngöôøi thöïc hieän coâng phu coù ñeán naêm baûy ngöôøi thaønh coâng. Khoâng nhö thôøi ñaïi chuùng ta vieäc tu haønh deã ñöa vaøo tình traïng lô löõng, tieán thoaùi löôõng nan. Ñoù laø vì chuùng ta khoâng naém vöõng troïng taâm cuûa vieäc tu haønh vaäy. Do theá nhöõng taäp khí cuõ coøn toàn ñoïng beân trong, chöa phaåu thuaät ñöôïc.

Ñoái vôùi ngöôøi tu, nhöõng gì khoâng caàn thieát laø vöùt boû ngay. Phaät toå ñaõ ban cho chuùng ta caây kieám trí tueä vôùi muï ñích gì quí vò bieát roài, ñoù laø moät loaïi vuõ khí saéc beùn ñeå chaët ñöùt nhöõng daây mô reã maù cuûa nghieäp taäp phieàn naõo. Söû duïng caây kieám trí tueä thì phaûi bieát coâng duïng cuûa noù heã chaët laø phaûi ñöùt ngay, khoâng ñöôïc laây nhaây. Moät ngöôøi phaùt taâm xuaát gia laø ñieàu raát quí giaù, neân quí vò coá gaéng giöõ taâm ban ñaàu khoâng cho thoaùi chuyeån. Phaûi giöõ noù baèng thanh göôm trí tueä luoân caàm saün trong tay, khoâng ñeå nhöõng taâm nieäm giaûi ñaõi phoùng tuùng laøm lay ñoäng yù chí caàu ñaïo giaùc ngoä giaûi thoaùt.

Cho neân ñoái vôùi ngöôøi tu chuùng ta, Phaät daïy thaáy caùc phaùp nhö huyeãn, seõ khoâng bò nhöõng trôû ngaïi veà ñôøi soáng cuûa. Ngöôïc laïi, neáu khoâng thaáy nhö theá, chuùng ta seõ bò trôû ngaïi bôûi nhöõng taùc ñoäng chung quanh. ÔÛ ñaây coù hai giai ñoaïn chuùng ta phaûi thöïc hieän. Giai ñoaïn thöù nhaát, phaûi bình thaûn an nhieân, töï taïi buoâng xaû taát caû caùc phaùp beân ngoaøi. Choã naøy Hoøa thöôïng daïy bieát taát caû ñeàu laø voïng khoâng thaät, huyeãn hoùa v.v… Ñaây laø chìa khoùa môû cöûa coâng phu. Laøm sao ñoái vôùi nhöõng caûnh duyeân thuaän nghòch, nhöõng hay dôû toát xaáu, mình ngöôøi, chuùng ta laøm chuû ñöôïc. Noùi laøm chuû ôû ñaây töùc laø ta phaûi coù trí tueä, bình tænh, saùng suoát ñaët ñònh cho mình tröôùc moïi tình huoáng. Caàn thì laøm, khoâng caàn thì thoâi, nhö vaäy ta môùi yeân taâm tu tieán ñöôïc.

Thöù hai, Phaät toå daïy ngöôøi tu muoán aùp duïng Phaät phaùp ñeán nôi ñeán choán, phaûi giaûi quyeát cho taän goác baûn ngaõ cuûa mình. Ñaây chính laø nguyeân nhaân gaây moïi trôû ngaïi treân böôùc tieán ñaïo cuûa chuùng ta. Baûn ngaõ laø caùi maø mình baûo veä muoân ñôøi, khoâng ai ñuïng ñeán ñöôïc, cho neân troïng taâm tu haønh cuûa chuùng ta laø phaûi phaù cho tan taønh caùi baûn ngaõ naøy. Trieät tieâu ñöôïc noù raát khoù, vì baûn ngaõ ñaõ aên saâu goác reã trong ta töø voâ löôïng ñôøi kieáp roài. Giai ñoaïn ñaàu ñoái trò vôùi nhöõng laêng xaêng loän xoän ngoaïi caûnh tuy khoù maø deã. Nhöng tôùi giai ñoaïn phaù deïp coá thuû, aùi ngaõ ñoøi hoûi coâng phu phaûi vöõng vaøng trieät tieâu ñöôïc noù.

Nhö saùng mai nghe ngöôøi naøo ñoù noùi xa noùi gaàn veà xoùm laøng mình, ta thaáy boû qua ñöôïc vì mình tu haønh roài chaáp nhaát laøm gì. Nhöng neáu hoï khoâng döøng laïi ôû ñoù, maø coøn tieáp tuïc noùi xaáu ñeán doøng hoï mình, nhö boá meï hoaëc oâng coá oâng noäi mình, luùc ñaàu ta cuõng raùng bình thöôøng. Nhöng hoï noùi ñi noùi laïi moät laàn nöõa veà boá mình, thì thaáy khoù giöõ roài ñaây. Noù ñuïng tôùi caùi lö höông cuûa mình thì deã ñoå vôõ laém, theá laø baét ñaàu saân leân vaø côn giaän töø töø lan toûa ra lôøi noùi, haønh ñoäng. Dó nhieân tieáp theo sau laø nhöõng lôøi noùi qua noùi laïi to daàn, roài daãn ñeán aáu ñaõ nhau.

Phaät daïy noäi taøi ngoaïi taøi ñeàu buoâng heát môùi goïi laø khaéc phuïc ñöôïc tham duïc ñeå tu tieán. Caùc baäc tu haønh tröôùc chuùng ta, boá thí taøi saûn, vôï con cho tôùi baûn thaân mình nöõa, maø trong loøng khoâng daáy moät nieäm naøo heát môùi thaønh töïu ñöôïc ñaïo nghieäp. Baây giôø chuùng ta phaûi chuaån bò cho mình ngay nieäm ban ñaàu maõi tôùi veà sau. Luoân trong tö theá saün saøng, ñeå khi coù gì xaûy ra baát traéc ta vaãn kieåm soaùt ñöôïc taâm mình. Chuaån bò theá naøo? Ví duï ta nghe ngöôøi khaùc noùi veà mình ñieàu gì khoâng ñuùng, ta vaãn bình thaûn, vì bieát noù khoâng thaät. Ñaõ khoâng thaät taïi sao mình laïi khôûi nieäm buoàn giaän?

Chuùng ta hoïc Phaät, quí kính Phaät, nhöng quaû thöïc chöa tin lôøi Phaät. Bôûi vì Phaät noùi caùc phaùp khoâng thaät maø mình coøn thaáy thaät, Phaät baûo voïng töôûng phieàn naõo phaûi boû ñi maø mình chöa chòu boû, cho neân cöù chuøng chình trôû ngaïi, khoâng tieán ñöôïc. Chæ caàn phaùt huy moät chuùt, tænh moät chuùt, döøng laïi moät chuùt laø ñöôïc an laïc maø ta khoâng chòu laøm, ñeå maéc möùu ñaàu noï ñaàu kia ñuû thöù chuyeän. Roài sau ñoù ñoát nhang laïy Phaät tha thieát khoùc loùc cho con ñöôïc an laïc. Thaønh ra chuùng ta ñi moät voøng roát laïi ñaâu noù cuõng yø ra ñoù, chaúng tôùi ñaâu heát.

Toùm laïi, muoán vöôït qua nhöõng khoù khaên giaûn dò nhö theá, chæ hoäi ñuû hai phaàn quan troïng: Thöù nhaát ñoái vôùi taát caû caûnh duyeân chung quanh phaûi bình thaûn, thaáy noù khoâng thaät, khoâng bò ñoäng bôûi chuùng. Thöù hai buoâng heát noäi taøi. Nhöõng gì ruoät raø nhaát, thaân thöông nhaát, deã chòu nhaát, thích thuù nhaát cuõng phaûi buoâng ñi, môùi coù theå khaéc phuïc trôû ngaïi ñeå ñi ñeán thaønh coâng. Nöõ Hoaøng Ñeá Voõ Taéc Thieân ôû Trung Hoa ñaõ noùi moät caâu heát söùc noåi tieáng: “Chæ khi naøo ta vaøo nhaø taém, môùi thaáy ñöôïc con ngöôøi thöïc cuûa mình”. Thöôøng chuùng ta sôn veõ beân ngoaøi ñuû thöù maøu meø, neân khoâng theå hieän baøy chaân töôùng thöïc cuûa mình. Chæ khi aùo côûi boû nhöõng thöù che ñaäy aáy ñi, ta môùi thaáy roõ con ngöôøi thöïc cuûa mình.

Neáu chuùng ta thaáy ñöôïc nhö vaäy, noùi ñöôïc nhö vaäy thì nhöõng nghieäp nhaân luaân hoài khoå ñau döøng ñöôïc, khoâng coù gì khoù khaên. Ngöôïc laïi nhöõng thöù ñoù coøn taùc ñoäng thì caû ñôøi mình gaày döïng, ñaáu tranh, nhöng cuoái cuøng khi nín thôû nhaém maét buoâng xuoâi hai tay, tôùi caùi nuùt aùo cuõng bò laáy laïi, coù ñem theo ñöôïc gì ñaâu. Ñieàu hoøa thaân naøy ñeå coù moät chuùt bình an ñaõ khoù roài, noùi gì con ñöôøng Phaät ñaïo, ñaâu phaûi deã. Tuy nhieân neáu chuùng ta naém ñöôïc yeáu thuaät vaø coù quyeát taâm thì seõ thaønh töïu sôû nguyeän.

Phaät töû soáng giöõa ñoâ thò vôùi bao nhieâu thuï höôûng vaät chaát maø caùc vò döøng ñöôïc, boû ñöôïc, laøm chuû ñöôïc, caùc vò cuõng laø baäc hieàn trong cuoäc ñôøi naøy roài. Noäi aên uoáng nguû nghæ maø chuùng ta laøm chuû ñöôïc cuõng ñaõ hay laém roài. Theá neân Phaät daïy haøng tu só xuaát gia phaûi bôùt aên bôùt nguû, khoâng caàu mong thuï höôûng vaät chaát sung maõn ñeå deã tu. Tôùi giôø aên môùi aên, aên xong thì thoâi, duø ñoùi buïng baát töû cuõng khoâng voâ beáp luïc laïo gì caû. Ai vi phaïm laø bò kyû luaät. Moät tu só khoâng theå aên laïp xaïp caû ngaøy, aên nhö vaäy laøm sao toïa thieàn tuïng kinh ñöôïc? Keá ñeán laø bôùt nguû, tôùi giôø nguû môùi ñöôïc nguû. Buø buoàn nguû laém nhöng chöa tôùi giôø cuõng chöa ñöôïc nguû. Bôûi vì Phaät daïy nguû nhieàu laø nhaân cuûa si meâ trì treä, khoâng tænh saùng thì laøm sao ngoä ñaïo, tu ñaïo ñöôïc?

Ñaây laø nhöõng vaán ñeà bình thöôøng trong cuoäc soáng, neáu Phaät töû laøm chuû ñöôïc, ñieàu hoøa ñöôïc, ñöøng ñeå bò keùo loâi theo söùc haáp daãn cuûa ngoaïi caûnh thì quí vò laø nhöõng baäc hieàn trong ñôøi. Tìm ngöôøi nhö theá cuõng hieám laém roài, chôù khoâng phaûi ñôïi coù haøo quang hoaëc ñi treân maây treân nöôùc gì. Ngay trong cuoäc ñôøi naøy, nhòn aên nhòn maëc maø loøng vaãn thaáy bình thaûn, ñaày ñuû laø tu gioûi ñoù. Chöõ nhaãn laø nhaãn chòu taát caû ñoùi no noùng laïnh, khoù khoå cuûa cuoäc ñôøi maø taâm vaãn bình thaûn an nhieân. Theá gian thöôøng ca tuïng ngöôøi meï laø vì sao? Vì hình aûnh ngöôøi meï dòu daøng, chòu ñöïng ñöôïc taát caû nhöõng baát thöôøng, baát nhö yù trong cuoäc ñôøi. Ví duï trong nhaø coù con nhoû, noù laøm dô laøm xaáu, ngöôøi cha thaáy gôùm, chòu khoâng ñöôïc boû ñi choã khaùc, khoâng raày la laø toát roài. Coøn meï thì phaûi lau röûa, aúm boàng, nuoâi naáng maø vaãn vui laøm. Gaùnh chòu nhöõng vieäc heát söùc bình thöôøng laïi trôû thaønh ñöùc nhaãn phi thöôøng cuûa ngöôøi meï. Bôûi vaäy coâng ñöùc cuûa ngöôøi meï ñöôïc ca tuïng nhieàu laø ñieàu raát hôïp lyù.

Neáu Phaät töû ñaõ vöôït qua ñöôïc nhöõng khoù khaên roài, coøn coù theå ñem chaùnh phaùp chæ daïy cho ngöôøi ñöôïc giaùc ngoä, laø quí vò mang taâm nguyeän roäng lôùn cuûa nhöõng vò Boà-taùt, töï giaùc giaùc tha, giaùc haïnh vieân maõn. Töùc quí vò ñaõ laøm chuû ñöôïc roài, bình thaûn tröôùc nhöõng hieän töôïng laêng xaêng trong cuoäc soáng. Baây giôø ñem nhöõng kinh nghieäm, nhöõng phöông phaùp aáy chæ daïy laïi cho ngöôøi khaùc ñeå hoï ñöøng bò maéc möùu, khoå ñau nöõa. ñaây laø quí vò thöïc hieän moät ñaïi nguyeän. Moãi khi ñöôïc yeân, tu thaáy an laïc, vui veû vaø thích thuù hoïc Phaät phaùp, töï nhieân chuùng ta laïi khôûi nieäm laøm sao noùi cho baïn mình nghe, höôùng daãn baïn cuøng tu hoïc ñeå ñöôïc nhö mình. Ñaây chính laø chaát lieäu töø bi, laïc quan yeâu ñôøi trong ñaïo Phaät. Khoâng bao giôø ta vui höôûng nieàm haïnh phuùc naøy moät mình, luùc naøo cuõng muoán ñoäng vieân khuyeán khích baïn beø hoaëc ngöôøi thaân cuøng tu, cuøng ñöôïc an laïc.

Trong nhöõng ñieàu hoøa kính Phaät ñaõ daïy, coù ñieàu “yù hoøa ñoàng duyeät”. Töùc chuùng ta coù nhöõng nieàm vui gì, hieåu bieát gì, hoaëc kinh nghieäm gì veà söï tu taäp, ta neân chia xeû baøn baïc vôùi huynh ñeä, trao ñoåi cuøng nhau. Ñeå laøm gì? Ñeå loaïi nhöõng phaàn sai vaø tieáp thu nhöõng phaàn ñuùng, ngoõ haàu naâng ñôõ taäp theå cuøng vui tieán tu. Tinh thaàn naøy raát hay. Bôûi neáu chuùng ta tu moät mình raát khoù phaùt hieän nhöõng sai laàm cuûa mình. Nhôø huynh ñeä ñoâng, trí tueä saùng suoát seõ chæ cho ta nhöõng khuyeát ñieåm, ñoàng thôøi khuyeán khích ñoäng vieân hoã trôï cuøng nhau tieán tu, cho ñöôïc nhöõng keát quaû lôïi laïc, thieát thöïc, chaân chaùnh.

Phaàn ñaàu toâi ñaõ noùi veà söï töï vöôït qua nhöõng khoù khaên. Baây giôø ñeán phaàn chuùng ta töï laøm chuû mình, töï chieán thaéng vaø töï thaønh töïu cho mình. Vieäc tu taäp phaûi traûi qua töøng giai ñoaïn nhö vaäy. Nhöõng khoù khaên chuùng ta ñaõ vöôït qua roài, baây giôø phaûi laøm chuû lieân tuïc, chöù khoâng phaûi vöôït qua khoù khaên roài thoâi. Quí vò nhôù voïng töôûng ñeán khoâng coù baùo tröôùc cho chuùng ta, neáu mình sô hôû laø chuùng taán coâng nhieãu loaïn ngay. Theá neân ta phaûi tu taäp lieân tuïc môùi hy voïng laøm chuû ñöôïc. Nhöõng gì caàn loaïi boû ta phaûi coù thaùi ñoä döùt khoaùt, maïnh daïn loaïi boû thì coâng phu môùi tieán. Ñöøng bao giôø noùi moät ñaøng laøm moät ngaõ, ngöôøi con Phaät noùi ñieàu gì laøm ñieàu ñoù vaø phaûi laøm cho ñöôïc.

Phaät Toå daïy taát caû caùc phaùp khoâng thaät, chuùng ta laøm sao thöïc nghieäm ñieàu ñoù. Thöïc nghieäm ñeå laøm gì? Ñeå ñöøng bò caùc phaùp keùo loâi, chuùng khoâng coù löïc haáp daãn mình, nhö vaäy môùi töï chuû töï taïi ñöôïc. Cho neân noùi töï chuû laø noùi ta khoâng bò lay chuyeån bôûi caùc phaùp beân ngoaøi. Coøn bò ñoäng moät vaán ñeà gì duø lôùn duø nhoû, nhö aên uoáng nguû nghæ laø mình chöa töï chuû. Laøm chuû ñöôïc ta môùi töï khaúng ñònh cuoäc ñôøi cuûa mình. Hieåu nhö vaäy, coâng phu haèng ngaøy nhaát ñònh phaûi tieán thoâi. Moãi khi noùi ñieàu gì, laøm vieäc gì, ta nghieäm laïi thaáy mình ñaõ gaây nhaân xaáu hay nhaân toát thì töï quyeát ñònh vieäc aáy neân laøm hay khoâng neân laøm. Ñoù laø chuùng ta ñaõ giaønh ñöôïc theá chuû ñoäng roài. Toùm laïi, chuùng ta tu phaûi laøm sao nuoâi döôõng phaùt huy oâng chuû cuûa mình, môùi ñöôïc an laïc, vöôït qua nhöõng khoù khaên vaø khoâng bò keùo loâi bôûi baát cöù thöù gì beân ngoaøi.

Ngöôøi tu thieàn coù moät söùc soáng raát maõnh lieät. Söùc soáng ñoù khoâng dính beân naøy, khoâng maéc beân kia, töï taïi troùt loït. Töø ñoù môùi coù nhöõng con ngöôøi sieâu xuaát, nhöõng vò thieàn sö ñi vaøo ñôøi maø khoâng heà vöôùng maéc muøi ñôøi. Nhö möôøi böùc tranh chaên traâu trong nhaø thieàn, töø böùc thöù nhaát laø tìm traâu cho tôùi böùc tranh thöù taùm laø voøng troøn; ñoù laø traûi qua moät quaù trình tu taäp töø luùc taâm chuùng ta coøn thoâ ñoäng ñeán traâu vaø thaèng chaên ñeàu maát heát. Ñeán ñaây laø mình ñaõ hoaøn toaøn laøm chuû, nhöng vaãn chöa phaûi roài. Laøm sao ta coù theå vaøo ñôøi maø khoâng bò oâ nhieãm môùi vieân maõn. Ñi ngang quaùn nhaïc maø taâm bình thaûn töï taïi, vaøo chôï maø khoâng vaùc baát cöù thöù gì caû môùi ñöôïc. Cho neân phaûi tieán leân böùc tranh thöù chín laø laù ruïng veà coäi, chim bay veà toå. Ñaây laø giai ñoaïn nhaäp Phaät ñaïo. Ñeå töø ñoù tieán sang giai ñoaïn roát raùo hôn nöõa laø böùc tranh soá möôøi thoûng tay vaøo chôï, töùc nhaäp ma giôùi ñeå cöùu ñoä quaàn sanh. Ñoù laø quaù trình theå nghieäm cuûa ngöôøi tu Phaät hay tu thieàn.

Ngöôøi tu sau khi ñaõ oån ñònh phaùp tu, keá nöõa giöõ vöõng coâng phu laøm chuû mình. Moïi hoaøn caûnh khoù khoå böùc xuùc cuõng ñeàu chieán thaéng ñöôïc. Ñi qua moät moät ñoaïn ñöôøng daøi neáu taâm chuùng ta luùc vaày luùc khaùc thì tu khoâng tieán ñöôïc. ÔÛ ñaây ñoøi hoûi tính töï quyeát, chaáp nhaän taát caû. Trong kinh Phaät coù daïy, ngöôøi saùng suoát bieát mình coù duyeân nghieäp neân môùi coù maët ôû ñaây, neân cöông quyeát traû nôï cho xong. Ngöôøi cöông quyeát traû nôï khaùc vôùi ngöôøi khaát nôï, tìm caùch quòt nôï. Ngöôøi khaát nôï, tìm caùch quòt nôï thì sôï seät, baát an. Sôï tu khoâng noåi, sôï nghieäp chöôùng saâu daøy, sôï ñoå nghieäp neân khoâng daùm tu. Ngöôøi con Phaät bieát roõ ñôøi naøy mình ngu toái laø vì ñôøi tröôùc gieo nhaân si meâ neân trí tueä thieáu keùm, baây giôø phaán ñaáu ñeå ñöøng ngu nöõa. Ñôøi naøy gaëp nhieàu khoù khaên laø mình bieát ñôøi tröôùc mình gaây taïo khoù khaên cho ngöôøi, baây giôø phaán ñaáu ñöøng gaây nhaân ñoù nöõa. Töï mình quyeát ñònh, ngay ñaây cam chòu chaáp nhaän. Hoøa thöôïng Vieän tröôûng thöôøng daïy ngöôøi tu phaûi coù taâm kieân coá, taâm tröôøng vieãn, phaûi gan daï môùi thaønh töïu vieäc lôùn.

Ví duï quí vò gaëp hoaøn caûnh khoù khaên, thieáu aên thieáu maëc, laø bieát phöông thöùc laøm aên, voán luyeán cuûa mình thieáu, hoaëc phuùc duyeân keùm. Baây giôø phaùt taâm boá thí cuûa caûi taøi vaät beân ngoaøi vaø xaû boû taâm tham lam keo xeûn beân trong. Ñoù laø tröø boû nhaân xaáu, boài döôõng nhaân toát. Baûn thaân mình muoán an laïc maø khoâng gaây taïo nhaân toát, laïi gaây nhaân xaáu thì laøm sao an laïc ñöôïc. Nhö theá chuùng ta phaïm phaûi hai loãi: Loãi thöù nhaát töï mình ñaùnh maát nhaân toá ñeå ñöôïc an laïc. Loãi thöù hai laøm maát ñi söï an laïc cho ngöôøi khaùc. Thaønh ra chuùng ta phaûi töï quyeát trong coâng phu tu haønh, khoâng ai tu theá cho ai ñöôïc. Thieän höõu tri thöùc nhaéc nhôû mình cuõng chæ trong moät giôùi haïn naøo thoâi. Baûn thaân töøng vò phaûi noã löïc vöôn leân tröôùc nhöõng khoù khaên, böùc xuùc, khoâng ñeå bò caûn trôû chuøng chình böôùc tu hoïc bôûi baát cöù nguyeân nhaân naøo.

Qua giai ñoaïn töï quyeát töï chuû roài, tôùi giai ñoaïn keá tieáp laø söï gaéng goã ñeå chieán thaéng. Chöõ “gaéng” laø phaán ñaáu vöôn leân. Ñieàu naøy trong kinh Phaùp Hoa, ñöùc Theá Toân ñaõ keå laïi caâu chuyeän giöõa ngaøi vaø Boà-taùt Di Laëc cuøng phaùt taâm tu moät luùc, cuøng thôø moät thaày, cuøng hoïc moät phaùp, nhöng ñöùc Thích-ca thaønh Phaät tröôùc, coøn Boà-taùt Di Laëc thaønh Phaät sau. Bôûi vì Boà-taùt Di Laëc thöôøng giao du vôùi ngöôøi theá gian, nhöõng keû cao sang quyeàn quyù, ít chuyeân taâm tu haønh nhö ñöùc Phaät Thích-ca. Vì vaäy coâng phu tu taäp khoâng naêng noå neân tuy phaùt taâm cuøng moät luùc maø thaønh Phaät sau ñöùc Theá Toân. Tôùi baây giôø ngaøi cuõng coøn laø vò Boà-taùt ñang tu ôû cung trôøi Ñaâu Suaát.

Cho neân bieát neáu chuùng ta naêng noå, tích cöïc phaán ñaáu vöôït qua moïi khoù khaên, thì coù theå ñoaùn ñònh ñöôïc keát quaû tu hoïc cuûa mình. Coøn nhö phaàn naøy coøn lôø môø, chöa quyeát, chöa khaúng ñònh, thì coøn daøi laém khoâng bieát tôùi bao giôø. Noùi veà Phaät theå ai cuõng coù heát. Nhöng ñöùc Phaät ñaõ traûi qua kieáp soá voâ löôïng laøm taát caû vieäc, thöïc hieän haïnh Boà-taùt vieân maõn môùi thaønh Phaät ñaïo. Thôøi ñaïi chuùng ta, Phaät Thích Ca laø vò giaùo chuû, coøn ñöùc Di Laëc ôû noäi vieän Ñaâu Suaát, ñang giaûng phaùp vaø giaùo hoùa cho haøng Boà-taùt ôû ñoù, ñôïi cô duyeân ñeán Ngaøi seõ thò hieän thaønh vò Phaät keá tieáp laøm Giaùo chuû coõi Ta-baø.

Thaønh ra thaønh Phaät ñaày ñuû phuùc trí trang nghieâm, chæ coù moät vò duy nhaát. Nhöng Phaät chaát hay khaû naêng Phaät thì taát caû chuùng ta ñeàu coù ñuû. Tuøy tuøy söùc phaán ñaáu cuûa moãi ngöôøi, neáu tích cöïc lieân tuïc, naém vöõng ñöôøng loái chuû tröông vaø tin ôû khaû naêng giaùc ngoä cuûa mình thì seõ thaønh coâng sôùm. Coøn ai leà meà, vöøa tu vöøa baùc phoá thì khoâng heïn ngaøy thaønh töïu.

Trong söû keå laïi, sau khi Theá Toân traûi daøi thôøi gian tu taäp, cho tôùi ngaøy phoùng quang thaønh ñaïo döôùi coäi Boà-ñeà, Ngaøi ñöùng leân nhìn khaép chuùng sanh baèng con maét trí tueä, thaáy taát caû chuùng sanh ñeàu coù khaû naêng thaønh Phaät, ñeàu coù trí tueä ñöùc töôùng Nhö Lai, nhöng vì ngu meâ neân bò troâi giaït trong luaân hoài sanh töû, khoâng coù loái thoaùt. chuùng ta vì laàm meâ neân ñi laïc ñöôøng, chôù goác laø Phaät khoâng coù gì khaùc. Trong nhaø thieàn noùi Phaät theå laø chæ cho caùi goác ñoù. Phaät töû ñöøng bao giôø laàm laãn, nghe noùi mình laø Phaät lieàn voã ngöïc xöng ta laø Phaät. Khoâng phaûi, chuùng ta chæ coù Phaät nhaân nhöng chöa thaønh töïu ñöôïc Phaät quaû. Nhieàu ñôøi ta ñi laïc, queân loái neân bò ma oáp laøm cho meâ môø, baây giôø phaûi loät ra, röûa saïch cho noù saùng leân.

Trong kinh Laêng Nghieâm Phaät daïy, taùnh giaùc saùng suoát nhö ngoïn ñeøn saùng ôû trong nhaø phaùt ra aùnh saùng beân ngoaøi. Töø haøo quang beân ngoaøi ta quay veà nhaän laïi taùnh giaùc cuûa mình thì thaønh Phaät töùc thì. Ngöôïc laïi töø aùnh saùng beân ngoaøi mình lao ra, chaïy theo caùc traàn caûnh thì bò rôi rôùt trong luaân hoài sinh töû, ngöôïc xuoâi trong caùc ñöôøng khoå khoâng bieát bao giôø môùi thoaùt khoûi. Cho neân ôû ñaây chuùng ta caàn phaûi gaéng goå ñeå thöùc tænh, ñeå töï laøm chuû. Coù caâu theá naøy “Doác löïc töï thaéng ñeå choùng thaønh ñaïo quaû. Doác löïc thöïc hieän taát caû nhöõng vieäc coâng ñöùc ñeå ñem laïi lôïi laïc cho chuùng sanh”. Coù hai phaàn, moät phaàn laø töï mình phaán ñaáu doác löïc ñeå xong vieäc cuûa mình. Moät phaàn nöõa laø khoâng ích kyû, sau khi ñöôïc lôïi laïc roài ta ñem nhöõng lôïi laïc ñoù truyeàn ñaït cho taát caû chuùng sanh, khieán moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc lôïi laïc nhö mình. Thì ñoù laø giai ñoaïn töï thaéng.

Giai ñoaïn tieáp theo laø söï thaønh töïu. Söï thaønh töïu cuûa ngöôøi tu thieàn laø gì? Laø mình laøm chuû ñöôïc taát caû nhöõng laêng xaêng. Chuùng ta ñieàu phuïc voïng töôûng ñöa noù vaøo choã yeân laéng, ñoù laø thaønh töïu haøng phuïc taâm. Ví duï nhö hoài tröôùc ñoái vôùi chuyeän laøm aên, chuyeän con chaùu, chuyeän lieân heä xaõ hoäi, laøm cho ta chaïy beân ñaây, dính beân kia, ñoù laø vì mình chöa bieát tu, neân bò voïng töôûng ñieân ñaûo keùo loâi, maát quyeàn chuû ñoäng. Baây giôø bieát tu roài, ta cuõng ñoái dieän vôùi taát caû nhöõng thöù ñoù nhöng mình caét ñaët ñöôïc, laøm chuû noù. Caàn thì ñeå yù tôùi, khoâng caàn thì thoâi. Tu taäp ñöôïc nhö vaäy thì an laïc. An laïc chính laø söï yeân laéng taát caû moïi voïng töôûng, khoâng bò chuùng keùo loâi nöõa. Phaät töû ñöøng nghó an laïc laø ngoài toøa sen, ñi coù maây ñôõ döôùi chaân… Baây giôø chæ laáy chuaån laø laøm sao mình laøm chuû, chieán thaéng ñöôïc söï haáp daãn cuûa ngoaïi caûnh, noùi goïn laø yeân laéng ñöôïc taát caû voïng töôûng.

Trong coâng phu haèng ngaøy chuùng ta ñang tu taäp laø nhaèm thöïc hieän ñöôïc ñieàu ñoù. Baát cöù moät daáy nieäm naøo, moät hình aûnh naøo mình cuõng bình thaûn. Haèng ngaøy saép ñaët, giôø naøo laøm vieäc aáy, cöù nhö theá maø laøm. Nieäm gì daáy khôûi leân ngoaøi söï saép ñaët ñoù lieàn duøng kieám trí tueä chaët phaêng noù ñi. Ví duï mình tính ñi chôï Phöôùc Thaùi, nhöng ra ngoaøi nghe ngöôøi ta noùi chôï Long Thaønh baùn ñoà reû hôn, mình lieàn ñi Long Thaønh laø traät roài. Ngöôøi tu thieàn phaûi döùt khoaùt, neáu buoåi saùng gioûi tính, ñònh leân Long Thaønh thì ñi Long Thaønh ngay töø ñaàu. Coøn baây giôø ñaõ aán ñònh ñi chôï Phöôùc Thaùi laø ñi chôï Phöôùc Thaùi, ai ruû reâ gì cuõng döùt khoaùt khoâng thay ñoåi. Nhö vaäy môùi laøm chuû ñöôïc chöông trình, thôøi khoùa bieåu cuûa mình. Ñieàu naøy noùi nghe deã, nhöng thieáu töï chuû, thieáu cöông quyeát seõ khoù thöïc hieän, chôù khoâng phaûi deã ñaâu.

Ngöôøi khoâng coù laäp tröôøng laøm gì cuõng khoù thaønh coâng. Laáy laïi ví duï treân, nhö mình nghe lôøi ngöôøi ngoaûi khoâng ñi chôï Phöôùc Thaùi maø leân Long Thaønh. Tôùi Long Thaønh khoâng coù moùn haøng ñoù, baáy giôø coù ngöôøi giôùi thieäu mình ñi chôï Caàu OÂng Laõnh. Theá laø ta ñoùn xe ñoø ñi tuoát Saøigoøn. Leân tôùi chôï Caàu OÂng Laõnh, ngöôøi baùn baûo haøng naøy ôû ñaây heát roài, phaûi ñôïi thaùng sau môùi coù. Luùc aáy cheát dôû. Cöù theá ta long bong ngoaøi ñöôøng khoâng veà nhaø ñöôïc. Cuoäc ñôøi naøy, neáu soáng theâm moät traêm moät ngaøn tuoåi nöõa, chuùng ta giaûi quyeát cuõng khoâng roài ñaâu neáu cöù dong ruoåi maõi. Cho neân ta phaûi taäp trung tu, laøm chuû cho ñöôïc. Traêm naêm tröôùc traêm naêm sau, bao keû lang thang traàm luaân sanh töû cuõng vì theá.

Chuùng ta thaáy ñoù, Boà-taùt Ñòa Taïng phaùt nguyeän ñoä heát taát caû chuùng sanh trong ñòa nguïc roài môùi thaønh Phaät. Nhöng tôùi baây giôø Ngaøi vaãn laø Boà-taùt, chöa nghe thaønh Phaät thì bieát chuùng sanh döôùi kia coøn nhieàu laém, cho neân Ngaøi ñang baän ôû döôùi. Trong ñoù chaéc Boà-taùt cuõng ñôïi chuùng ta, vì ít nhieàu gì mình cuõng coù hoà sô ôû döôùi, vì cöù loay hoay laån quaån khoâng chòu tu thì seõ bò keùo voâ ñoù thoâi. Theá naøo chuùng ta cuõng phaûi nhôø tích tröôïng, minh chaâu, trí tueä vaø loøng töø bi cuûa Ngaøi thoâi. Noùi theá khoâng phaûi ñeå chuùng ta lo sôï maø ñeå coá gaéng noã löïc tu taäp. Neáu baây giôø khoâng noã löïc, sô saåy bò theá löïc phieàn naõo keùo loâi rôi vaøo neûo khoå, chöøng ñoù hoái haän khoâng kòp.

Khi taâm töï yeân laéng, moïi laêng xaêng khoâng coøn, ta hoaøn toaøn laøm chuû. Nhö vaäy laø ñaõ vöôït ñöôïc taát caû nhöõng khoù khaên, khoâng bò haáp daãn theo baát cöù moät phaùp traàn naøo. Ñoù laø ngöôøi thaønh coâng ñoái vôùi phaùp tu, coâng phu tu haønh ñaõ thaønh coâng. Toâi nhaéc laïi chuyeän chaên traâu trong nhaø thieàn. Moät hoâm Maõ Toå hoûi thieàn sö Thaïch Cuûng: “OÂng laøm gì ôû ñaây?” Ngaøi Thaïch Cuûng traû lôøi: “Con chaên traâu”. Maõ Toå hoûi tieáp: “Chaên nhö theá naøo?” Ngaøi ñaùp: “Moãi khi noù chaïy vaøo ruoäng luùa thì loâi muõi keùo laïi”. Maõ Toå baûo: “Theá laø oâng chaên gioûi”. Ñaây laø moät phaùp tu cuï theå.

Nhö toâi ñaõ noùi, chuùng ta ñöøng ñeå caùc thöù beân ngoaøi keùo loâi. Moãi khi chuùng muoán keùo mình thì ta phaûi xoû muõi keùo noù trôû laïi, döøng ngay. Ñoù laø ngöôøi chaên traâu gioûi. Traâu laø taâm laêng xaêng luoân luoân muoán loâi keùo chuùng ta, mình phaûi chaên giöõ noù. Chö Toå ñöa ra moät hình thöùc cuï theå ñeå chuùng ta bieát caùch tu. Ví duï quí vò ñang ngoài thieàn, trong taâm khôûi leân nieäm gì ñoù lieàn chaët ñöùt ngay, ñöøng ñeå nieäm naøy noái tieáp nieäm khaùc maát heát caû tieáng ñoàng hoà, ñoù laø ñaõ bò chuùng keùo ñi. Phaät khoâng chaáp nhaän kieåu tu nhö vaäy, ngöôøi ñaâu traâu ñoù, phaûi soáng ñöôïc vôùi noäi taïi hieän laø. Cho neân ngoài thieàn chæ vieäc ngoài thieàn. Vieäc ngoài thieàn laø gì? Chaên traâu gioûi. Chaên traâu gioûi laø sao? Moãi khi noù ngoù luùa maï ngöôøi lieàn naém muõi keùo laïi. Giaûn dò quaù. Tu nhö vaäy laø tu gioûi.

Trong thieàn söû coù nhaéc caâu chuyeän naøy. Moät hoâm Thieàn sö Ñoäng Sôn vaøo röøng gaëp Hoøa thöôïng AÅn Sôn, Ngaøi lieàn hoûi theá naøy: “Hoøa thöôïng ôû ñaây laøm gì?” Hoøa thöôïng AÅn Sôn traû lôøi: “Toâi thaáy hai con traâu baùng loän nhau roài chaïy uøm xuoáng soâng, ñeán nay khoâng coù tin töùc”. YÙ nghóa caâu naøy theá naøo? Töùc Ngaøi muoán noùi tôùi böùc tranh thöù taùm, moät voøng troøn trong saùng, thaèng chaên vaø con traâu ñeàu maát heát. Hoøa thöôïng AÅn Sôn muoán noùi cho ngaøi Ñoäng Sôn bieát coâng phu tu haønh cuûa mình ñeán choã naøy. Nghe vaäy ngaøi Ñoäng Sôn lieàn ñaûnh leã. Ñaây laø moät caùch traû lôøi vöøa ñaïo lyù, vöøa hieän thöïc, vöøa noùi leân choã toät cuøng chính xaùc.

Trong chuùng ta, tìm ñöôïc ngöôøi maø hai con traâu chaïy uøm xuoáng soâng, khoâng thaáy tin töùc hieám laém. Con traâu cuûa mình laêng xaêng ngöôïc xuoâi caû ngaøy, coù khi laãn ñeâm nöõa. Cho neân muoán chaên ñöôïc noù, luùc naøo chuùng ta cuõng phaûi tay daây tay roi, hai maét khoâng nguû guïc, khoâng löôøi bieáng, traâu ngoù qua ngoù laïi laø quaát, keùo muõi laïi ngay. Ñoù laø ngöôøi chaên gioûi. Phaät töû ñi chuøa thì thoâi, veà nhaø thì vieäc nhaø vieäc cöûa, vieäc aên vieäc ôû, vieäc laøng nöôùc, vieäc con chaùu, keùo daøi nhö theá. Coù ngöôøi ñi chuøa möôøi naêm hai möôi naêm vaãn chöa ñöôïc an laïc, vì chöa naém ñöôïc phaùp tu. Baây giôø quí vò khoâng tu, khoâng laøm chuû tröôùc thì ñeán luùc haáp hoái traên trôû töø giaõ cuoäc ñôøi seõ thaáy khoå sôû voâ cuøng.

Cho neân mình phaûi chuaån bò ngay töø baây giôø, laøm sao buoâng ñöôïc heát, chaên con traâu ñieân ñöøng ñeå noù keùo loâi nöõa. Laøm sao ñeán luùc saép ra ñi, ta ngoài ngay ngaén keâu moïi ngöôøi chung quanh laïi, nhaéc nhôû vieäc noï vieäc kia xong, naèm xuoáng nhaém maét thôû khì. Thaät hay bieát chöøng naøo! Ai coù hoûi tröôùc luùc laâm chung, sôï cheát khoâng thì vui veû traû lôøi: “Toâi saép ñöôïc côûi caùi aùo nhô nhôùp maáy möôi naêm nay boû ñi, khoûe bieát maáy!”. Hoaëc baïn beø hoûi theâm ñieàu chi, mình seõ thanh thaûn noùi: “Baàu trôøi trong, traêng saùng, ta töï taïi ñi”. Ngöôøi tu thieàn phaûi coù phong thaùi nhö vaäy. Maø muoán ñöôïc nhö vaäy thì baây giôø phaûi tu, phaûi noã löïc coâng phu.

Buoåi noùi chuyeän hoâm nay, toâi mong taát caû chuùng ta ít nhieàu gì cuõng töï saép ñaët ñöôïc cho mình, ñoái vôùi taát caû nhöõng caûnh duyeân chung quanh coá gaéng laøm chuû. Keá nöõa laø phaûi töï quyeát, töï chuû, töï thaønh töïu vieäc tu haønh cuûa mình. Phaät daïy: “Moãi ngöôøi töï thaép ñuoác leân maø ñi, thaép leân vôùi chaùnh phaùp”. Cuï theå, chuùng ta chæ laøm moät vieäc duy nhaát laø chaên con traâu ñieân cuûa mình cho thaät ñaéc löïc, naém ñöôïc muõi noù keùo veà thì khoâng lo sôï phaïm vaøo luùa maï nhaø ngöôøi.

Mong taát caû coá gaéng tu taäp vaø caàu chuùc quí vò ñeàu ñöôïc thaønh coâng.

hõg

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM