[Trang chu] [Kinh sach]

THÁNH ĐĂNG LỤC

[mucluc][p1][p2][p3][p4][p5][p6][p7][p8][p9]

VUA TRẦN MINH TÔNG

(1300 - 1357)
(Được ư chỉ với Tôn giả Huyền Quang ḍng Trúc Lâm)

            Minh Tông là vua thứ sáu nhà Trần, con của Anh Tông. Lên ngôi ngày 18 tháng 03 năm Giáp Dần (1314), đổi niên hiệu Đại Khánh.

            Lúc vua Anh Tông thỉnh Tôn giả Phổ Tuệ vào điện Thiên An trong hội Nhân Vương trao giới Bồ tát tại gia, Minh Tông đích thân thọ giới và vâng làm theo. Từ đó, vua thường tham hỏi về yếu chỉ thiền.

            Năm Đại Khánh thứ chín (1323), vua ra chiếu thỉnh Tôn giả Phổ Tuệ soạn quyển “Tham Thiền Chỉ Yếu”, lời như sau: “Đệ tử Phục Trai Đạo Nhân, kính cẩn dâng thư lên Tôn giả nối pháp đời thứ hai ḍng Trúc Lâm do Điều Ngự truyền xuống.

            Đệ tử c̣n dính thường t́nh việc tục, t́m hiểu nơi sách Nho th́ những điều đă thấy, đă nghe qua đều cạn hẹp. Nhân đối với Thầy bàn luận, mới hiểu được ư nghĩa của Thiền, sâu thật sâu vậy. Do đó tâm rất mến mộ, bèn mở đọc ngữ lục của người xưa, dù tâm có tỏ ngộ, mà khó đem lời lẽ ví dụ. Ư muốn được phiền Thầy thăng ṭa giảng thuyết, song muôn việc đâu có đợi được. Mong Thầy thuật lại “Tham Thiền Chỉ Yếu”, gom lại thành một tập để tiện việc xem đọc th́ nguyện đứng trong tuyết của đệ tử đă xong vậy. Rất mong! Rất mong!”

            Liền phụ vào ít lời thô thiển phía sau:

            “Cả đời từng chứa một cây đàn,

            Năm tháng vùi chôn bởi bụi trần,

            May gặp Bá Nha tay cao thủ,

            Lại trao non nước nhả âm thần.”

            (B́nh sanh tằng súc nhất trương cầm

            Mai một trần ai tuế nguyệt thâm

            Hạnh ngộ Bá Nha cao diệu thủ

            Cánh giao sơn thủy tự huy âm.)

            Phổ Tuệ biên xong dâng lên, vua xem qua rất khen ngợi, ban thêm hai chữ “Minh Giác”, và chính tay vua viết: “Sư phong thái siêu thoát, chí khí hiên ngang, đáng gọi là người không lường. Nay xem đến bài “Tham Thiền Chỉ Yếu” do Sư dâng lên, thật là ra vào có phép tắc, bước đi có quy cũ, nếu không phải tâm cơ bậc tài ba, kế sách vị tướng giỏi, đâu hay được như thế ư? Tông phong của gịng Trúc Lâm chính thế mà chẳng suy sụp, đáng ban khen thêm hai chữ “Minh Giác”...

            Niên hiệu Khai Thái thứ hai (1325) vua ra chiếu thỉnh Tôn giả Phổ Tuệ đến chùa Tư Phúc giảng Tuyết Đậu Ngữ Lục, đến tháng chín giảng tiếp kinh Viên Giác.

            Năm Bính Dần niên hiệu Khai Thái thứ ba (1326) vua thỉnh Ngài Phổ Tuệ vào chùa Tư Phúc trong đại nội thọ phép quán đảnh.

            Năm Mậu Th́n (1328) vua thỉnh Quốc Sư Pháp Cổ ở núi Cảo giảng Niêm Tụng Kinh Kim Cang của Ngài Xuyên Lăo.

            Năm Khai Hựu thứ hai (1330), Tôn giả bệnh, vua đích thân đến thăm. Sau khi Tôn giả tịch, vua ban mười lượng vàng xây tháp và tự tay ban thêm hiệu “Tịnh Trí Tôn giả”, tháp hiệu Viên Thông, đồng thời làm thơ tỏ ḷng nhớ tiếc, như đă liệt bày ở chương Phổ Tuệ.

            Vua sai Trung sứ đến đệ tử nối pháp là Huyền Quang hỏi t́m ngữ lục và hành trạng của Tôn giả, Huyền Quang vâng chiếu biên góp lại vua sai khắc bản lưu hành tại đại nội, tự viết lời tựa, cùng những lời tán, tựa, bạt của thần quan gồm sáu mươi bảy người.

            Tháng 6 năm Canh Ngọ vua ra chiếu mời Ngài Huyền Quang đến chùa Tư Phúc ở đại nội giảng Đại Huệ Ngữ Lục, càng làm sáng tỏ yếu chỉ Thiền. Giảng xong, vua có viết thư nói: “Giảng xong Đại Huệ Lục, Bán Ẩn Đạo Nhân xin tŕnh kiến giải, tự nguyện nối pháp Đại tôn đức, xem kỹ có được chăng? Nếu được là may mắn lắm!

            Tụng:

            Côn Sơn Đại Đạo Sư,

            Làm ruộng phước v́ ta,

            Vua tôi đều qui kính,

            Phật đạo mải tiếp xa.

            Nối pháp sau Nhị Tổ,

            Oai Âm trước, vượt qua,

            Chẳng dính tướng văn tự,

            Như Lai Thiền nói ra.

            Xưa nay không lớn nhỏ,

            Đồ chứa tùy vuông tṛn,

            Thương ta trong nhà lửa,

            Vốn bởi có duyên xưa.

            Tự nếm mùi sữa pháp,

            Thân nghe cảm giác nhẹ.

            Thùng sơn chợt bể vỡ,

            Tám xoi bảy phủng ḱa.

            Sẽ bảo có chỗ được,

            Chỗ được ấy vật ǵ?

            Sẽ bảo không chỗ được,

            Tham học há luống qua!

            Chỗ được không chỗ được,

            Muốn nói khó lời ra,

            Nói năng đă khó được,

            Ai nhận ai truyền ha?

            Sắn b́m cũng chẳng ít,

            Đă trói c̣n buộc à!

            Dừng! Dừng!

            Thế nhưng bất đắc dĩ,

            Kệ ngắn lập lại mà.

            Theo sau bày xong tướng này”.

 

            (Côn Sơn Đại Đạo Sư

            Vị ngă tác phước điền

            Vương thần tất qui kính

            Phật đạo tục hoàn liên.

            Pháp kế Nhị Tổ hậu,

            Cứu cánh Oai Âm tiền

            Bất trước văn tự tướng

            Diễn thuyết Như Lai Thiền.

            Bổn lai vô đại tiểu

            Nhậm khí tùy phương viên

            Cố ngă hỏa trạch trung

            Cái thị hữu túc duyên.

            Thân thường pháp nhũ vị

            Thân thể giác khinh tiên.

            Tất dũng hốt đả phá

            Bát huyệt dữ thất xuyên.

            Tương vị hữu sở đắc

            Sở đắc hà vật yên.

            Tương vị vô sở đắc

            Tham học phi đồ nhiên

            Sở đắc vô sở đắc

            Dục ngữ thù nan ngôn.

            Ngôn ngữ kư nan đắc

            Thùy thọ phục thùy truyền

            Cát đằng diệc bất thiểu

            Như phược cánh thiêm triền.

            Chỉ Chỉ,

            Nhiên nhi bất đắc dĩ

            Đoản kệ phục trùng tuyên

            Tùy hậu tác liễu thử tướng.)

            Ngài Huyền Quang dâng thư đáp lại lược nói: “Chỉ một cái này liền nuốt hết lùm gai góc, thấu qua ṿng kim cang, là thời tiết ǵ vậy?” Ngài thuật thêm một tắc xưa tŕnh vua: “Giống như người xưa nói: bên phải mời chú cước tụng ra, chẳng cần ngay dưới một câu thuật lại, chẳng cần xé nát, chẳng cần gậy hét, chẳng cần phủi áo liền đi, hăy mau v́ thần Tăng đem một câu nói lại?”

            Vua xem xong, lấy bút phê vào phía sau: “Chỉ cần ngay dưới một câu, chỉ cần xé nát, chỉ cần gậy hét, chỉ cần phủi áo liền đi, chẳng v́ Ḥa thượng đem câu nói lại”.

            Trung sứ Phạm Nhân Khanh đem đến cho Ngài Huyền Quang, Sư một phen thấy liền thầm nhận, bèn nói: người xưa nói: “Người đến ngay được chỗ chẳng nghi th́ giả sử nghịch hay thuận, muôn cảnh hiện tiền, thấy như chẳng thấy, tôi nhận được rồi! Song c̣n một việc thừa, đợi giáp mặt dâng lên”.

            Sau đó, Huyền Quang đến gặp vua tṛ chuyện như bàn việc trong nhà, vừa mở lời liền biết chỗ nơi. Vua lại ra chiếu thỉnh Ngài Huyền Quang đến Thiên Trường giảng Hoàng Bá Tâm Yếu. Từ khi Sư đă nhận y bát của Tôn giả Phổ Tuệ ở Côn Sơn đến lúc ra trụ tŕ đều nhờ sức vua duy tŕ. Đến khi xây dựng chùa Đại Tư Quốc ở Côn Sơn cũng đều do vua giúp cho gần mười ngàn người làm, thí vàng bạc tính có hàng ngàn.

            Đến trong mùa hạ khoảng năm Ất Mùi - Bính Thân (13 -1356) vua mời Cảnh Huy giảng Tập Nhân Thiên Nhăn Lục và mời Ngài Kim Sơn đến chứng minh. Vua lại ra chiếu mời Ngài Kim Sơn giảng Bích Nham Tập, nghiên cứu đại ư về Tụng Cổ của Tuyết Đậu. Vua lại làm bài Thiền Học Chánh Tông Minh tŕnh Ngài Kim Sơn nói: “Tổ Sư Thiền vốn không lời, thế nào nói học? Nếu có chỗ để học, là đem lầm đến lầm rồi. Tông vốn không tà, thế nào nói chánh? Nếu có chỗ chánh, thuốc liền thành bệnh. Hàng thiền học phải nhằm nơi chính ḿnh mà t́m, chúng sanh vốn sẵn có. Nói là tánh, là tâm; tâm cốt tại sáng, tánh cốt tại thấy, sanh tử dù có dời đổi, mà trước sau chẳng biến. Đến người sau th́ khoe bày kỳ lạ, nói ngang nói dọc, đầu lưỡi tự tại, xé rách da mặt người, móc tṛng mắt người, đi quanh giường đứng thẳng, phủi tay áo liền đi, ném cầu, đánh trống, giơ ngón tay, le lưỡi, chư Tổ ứng cơ tâm lăo bà tha thiết, mỉm cười đưa cành hoa một ḿnh đâu có riêng khác? Lời thô tiếng tế đều về đệ nhất nghĩa. Tổ Sư Kim Sơn được tủy ngài Phổ Tuệ chánh lệnh thật hành, nói quanh chỉ thẳng, có giết có tha, có buông có thu, có thu có buông, có cứu sống có giết chết, hiểu ta hay nghiêm trách ta, đâu kể năm tháng.”

            Vua sắp thăng hà có làm bài kệ tŕnh Ngài Kim Sơn:

            Đệ tử Vô Cảnh ở trong bệnh,

            Gởi Thiền Tổ thứ ba Trúc lâm.

            Bệnh nặng mang cả tuần,

            Đêm nằm sáng uống thuốc

            Hạt gạo chẳng dính răng

            Hạt hạt đều nhai đến.

            Như có người hỏi,

            Mùi vị thế nào?

            Đáp không mùi vị.

            Vua lại tŕnh thêm bài kệ:

            Chứa thuốc để trị bệnh,

            Không bệnh thuốc đâu cần,

            Nay cơm gạo có không,

            Người không miệng nhai được.

            (Đệ tử Vô Cảnh bệnh trung,

            Kư Trúc Lâm tam đại thiền Tổ,

            Bảo kha dục hiệp tuần

            Dạ ngọa trú phục dược

            Bất khiết nhất lạp mễ

            Lạp lạp giao giảo trước

            Như hữu nhân vấn

            Tư vị như hà

            Đáp vô tư vị.

                        * * *

            Súc dược dục trị bệnh,

            Vô bệnh an dụng dược,

            Kim hữu vô mễ phạn,

            Vô khẩu nhân giảo trước).

            Vua lại đưa thư thỉnh Ngài Kim Sơn đến thăm bệnh tại pḥng tăng ở Động Thiên.

            Tháng giêng năm Đinh Dậu niên hiệu Thiệu Phong thứ mười bảy (1357), vua xuất một xâu chuổi bằng vàng làm vật tặng sư để từ biệt. Đến ngày 19 tháng 02 vua lặng lẽ thăng hà, chẳng uống thuốc, chẳng ăn dùng, hưởng 58 tuổi đời.

            C̣n một số bài kệ tụng của vua làm, được chép trong Côn Sơn Thần Khuê Tập.

            Giảng:

            Vua Minh Tông là vua thứ sáu nhà Trần, con của Anh Tông. Lên ngôi ngày 18 tháng 03 năm Giáp Dần (1314), đổi niên hiệu Đại Khánh.

            Lúc vua Anh Tông thỉnh Tôn giả Phổ Tuệ vào điện Thiên An trong hội Nhân Vương trao giới Bồ tát tại gia, Minh Tông đích thân thọ giới và vâng làm theo. Từ đó, vua thường tham hỏi về yếu chỉ thiền.

            Vua Trần Minh Tông là một ông vua thọ giới Bồ tát khi c̣n nhỏ và cũng thực hành theo giới đă thọ từ thưở nhỏ.

            Năm Đại Khánh thứ 9 (1323), vua ra chiếu thỉnh Tôn giả Phổ Tuệ soạn quyển “Tham Thiền Chỉ Yếu”, lời như sau: “Đệ tử Phục Trai Đạo Nhân, kính cẩn dâng thư lên Tôn giả nối pháp đời thứ hai ḍng Trúc Lâm do Điều Ngự truyền xuống.

            Đệ tử c̣n dính thường t́nh việc tục, t́m hiểu nơi sách Nho th́ những điều đă thấy, đă nghe qua đều cạn hẹp. Nhân đối với Thầy bàn luận, mới hiểu được ư nghĩa của Thiền, sâu thật sâu vậy. Do đó tâm rất mến mộ, bèn mở đọc ngữ lục của người xưa, dù tâm có tỏ ngộ, mà khó đem lời lẽ ví dụ. Ư muốn được phiền Thầy thăng ṭa giảng thuyết, song muôn việc đâu có đợi được. Mong Thầy thuật lại “Tham Thiền Chỉ Yếu”, gom lại thành một tập để tiện việc xem đọc th́ nguyện đứng trong tuyết của đệ tử đă xong vậy. Rất mong! Rất mong!” Đây là lời vua Trần Minh Tông thỉnh Tôn giả Pháp Loa soạn quyển Tham Thiền Chỉ Yếu, lời lẽ rất khiêm nhường thiết tha, hiện rơ tâm mến mộ Phật Pháp của vua. Vua tự xưng là đệ tử Phục Trai Đạo Nhân, vua yêu cầu Tôn giả Pháp Loa tóm tắt đường lối tu thiền viết thành một tập, đề tựa là Tham Thiền Chỉ Yếu, để cho vua tiện việc xem đọc, th́ sở nguyện đứng trong tuyết của vua mới tṛn. Nguyện đứng trong tuyết là dẫn câu chuyện Tổ Huệ Khả ở Thiếu Lâm đứng trong tuyết, chờ Tổ Đạt Ma quay lại để đảnh lễ, cầu xin khai thị với tất cả ḷng thiết tha khao khát. Ngày nay vua Minh Tông thiết tha muốn được học thiền với tất cả ḷng kính trọng, giống như Ngài Huệ Khả đứng trong tuyết cầu pháp với Tổ Bồ Đề Đạt Ma vậy.

            Liền phụ vào ít lời thô thiển phía sau:

            B́nh sanh tằng súc nhất trương cầm

            Mai một trần ai tuế nguyệt thâm

            Hạnh ngộ Bá Nha cao diệu thủ

            Cánh giao sơn thủy tự huy âm.

            Dịch:

            Cả đời từng chứa một cây đàn,

            Năm tháng vùi chôn bởi bụi trần,

            May gặp Bá Nha tay cao thủ,

            Lại trao non nước nhả âm thần.

            Đây là bốn câu thơ tŕnh kiến giải của vua Minh Tông. Vua nói rằng: “Cả đời từng chứa một cây đàn”. Đàn nầy không phải đàn tranh, đàn t́ bà... mà là đàn không dây. Cây đàn không dây nầy có sẵn trong nhà, v́ không lấy ra đàn nên “năm tháng vùi chôn bởi bụi trần”. Ngày lại tháng qua cây đàn bị bụi trần phủ lấp, nên cây đàn trở thành vô dụng. Nhưng, “may gặp Bá Nha tay cao thủ, lại trao non nước nhả âm thần”. Cây đàn không dây nầy gặp được tay cao thủ tài t́nh như Bá Nha khảy, th́ tiếng đàn ḥa lẫn trong nước trong non, vang lên những âm thanh vi diệu.

            Hai câu đầu của bài kệ vua Minh Tông nói, nơi thân năm uẩn có sẵn tâm thể chân thật, nhưng bị phiền năo trần lao che phủ không biết không sử dụng được. Cũng giống như cây đàn có sẵn trong nhà bị bụi bặm vùi lấp. Hai câu sau vua nói, nhờ gặp được thiện tri thức là Tôn giả Pháp Loa hướng dẫn nhắc nhở, mới nhớ ḿnh có tâm thể chân thật, vua tiến tu th́ tâm thể chân thật phát ra diệu dụng phi thường, làm lợi ích cho mọi người. Giống như cây đàn nhờ gặp được tay cao thủ Bá Nha khảy, mới phát ra những âm thanh vi diệu như sóng vỗ dưới nước, gió thổi lá cây reo trên non vậy.

            Phổ Tuệ biên xong dâng lên, vua xem qua rất khen ngợi, ban thêm hai chữ “Minh Giác”. Và chính tay vua viết: “Sư phong thái siêu thoát, chí khí hiên ngang, đáng gọi là người không lường. Nay xem đến bài “Tham Thiền Chỉ Yếu” do Sư dâng lên, thật là ra vào có phép tắc, bước đi có quy cũ, nếu không phải tâm cơ bậc tài ba, kế sách vị tướng giỏi, đâu hay được như thế ư? Tông phong của gịng Trúc Lâm chính thế mà chẳng suy sụp, đáng ban khen thêm hai chữ “Minh Giác”...

            Ở trước, Tôn giả Pháp Loa được vua Anh Tông ban cho hiệu Phổ Tuệ, ở đây Minh Tông ban cho hiệu Minh Giác. Tôn giả Pháp Loa soạn xong quyển Tham Thiền Chỉ Yếu dâng lên vua Minh Tông, vua xem qua, khen ngợi tán thưởng. Vua nói Ngài là người thông thái siêu thoát, chí khí hiên ngang, không thể dùng tâm phàm t́nh mà đo lường được tư cách phong thái của Ngài. Vua khen Ngài là người ra vào có phép tắc, bước đi có qui cũ, nếu không phải tâm cơ của bậc tài ba, kế sách của vị tướng giỏi đâu hay được như thế.

            Người có trách nhiệm hướng dẫn Tăng Ni Phật tử tu hành như Tôn giả Pháp Loa, hay người sau nầy phải nắm vững qui củ phép tắc trong nhà đạo, th́ mới có thể hướng dẫn mọi người tu hành có kết quả. Khi soạn cuốn Tham Thiền Chỉ Yếu, ngài Pháp Loa vạch ra đường lối tu từ cạn tới sâu, từ thấp lên cao. Ngài chỉ rơ chỗ nào là chỗ thiết yếu, chỗ nào là chỗ phương tiện để cho người tu không lầm lẫn. Do đó vua Minh Tông mới khen Ngài là bậc tâm cơ tài ba, là vị tướng giỏi có kế sách hay, mới làm được việc phi thường là kế thừa ḍng Thiền Trúc Lâm Yên Tử và truyền lại cho đời sau.

            Niên hiệu Khai Thái thứ hai (1325) vua ra chiếu thỉnh Tôn giả Phổ Tuệ đến chùa Tư Phúc giảng Tuyết Đậu Ngữ Lục, đến tháng chín giảng tiếp Kinh Viên Giác.

            Vua thỉnh Tôn giả Pháp Loa vào nội cung ở chùa Tư Phúc giảng Ngữ Lục của ngài Tuyết Đậu và giảng Kinh Viên Giác cho vua nghe.

            Năm Bính Dần niên hiệu Khai Thái thứ ba (1326) vua thỉnh ngài Phổ Tuệ vào chùa Tư Phúc trong đại nội thọ phép quán đảnh.

            Đúng ra trong nhà Thiền th́ không có lễ quán đảnh. Nhưng theo phong tục của người Ấn Độ th́ mỗi khi Thái tử lên ngôi vua, thay vua cha trị v́ thiên hạ th́ làm lễ quán đảnh. Lễ quán đảnh là rưới nước lên đầu Thái tử, coi như giờ phút đó là vua cha truyền ngôi cho con và từ giờ phút đó Thái Tử làm vua chính thức. Trong đạo cũng ảnh hưởng phong tục nầy, nên những học tṛ ngộ được ư chỉ của thầy, là người đáng tin cậy, th́ ông thầy cũng làm lễ quán đảnh. Chỗ khác gọi là truyền tâm ấn, chứng nhận người đệ tử xứng đáng kế thừa sự truyền bá của ḿnh.

            Năm Mậu Th́n (1328) vua thỉnh Quốc Sư Pháp Cổ ở núi Cảo giảng Niêm Tụng Kinh Kim Cang của Ngài Xuyên Lăo.

            Xuyên Lăo là biệt danh của thiền sư Đạo Xuyên ḍng Lâm Tế đời Tống ở Trung Hoa. Ngài ở chỗ thiền sư Liêm xuất gia và ngộ đạo khoảng năm 1127 hoặc năm 1130. Sau khi Ngài ngộ đạo có người đem kinh Kim Cang đến chất vấn. Ngài làm Niêm Tụng (kệ) để trả lời. Trả lời xong Ngài biên lại thành sách, người sau đọc thấy hay thích quá nên để là “Xuyên Lăo Kim Cang Kinh Chú” Xuyên là Đạo Xuyên, Lăo là trưởng lăo, danh từ dùng để chỉ người đáng kính trọng.

            Năm Khai Hựu thứ hai (1330), Tôn giả bệnh, vua đích thân đến thăm. Sau khi Tôn giả tịch, vua ban mười lượng vàng xây tháp và tự tay ban thêm hiệu “Tịnh Trí Tôn giả”, tháp hiệu Viên Thông, đồng thời làm thơ tỏ ḷng nhớ tiếc, như đă liệt bày ở chương Phổ Tuệ.

            Vua Minh Tông rất kính trọng Tôn giả Pháp Loa, nên khi Tôn giả bệnh vua đến thăm. Khi Tôn giả tịch vua cúng vàng để xây tháp và đề tên tháp là Viên Thông. Tháp Viên Thông hiện giờ c̣n ở chùa Thanh Mai trên Thanh Mai Sơn. Vua rất thương quí Tôn giả nên có làm bài thơ đề tựa:

            Văn Pháp Loa Tôn Giả đề Thanh Mai Tự. Bài thơ nầy không có trong Thánh Đăng Lục, tôi trích trong Sử giảng cho quí vị nghe.

            Thùy thủ trần hoàn dĩ liễu duyên,

            Giác Hoàng kim lũ đắc nhân truyền.

            Thanh Sơn mạn thảo quan tàng lư,

            Bích thọ thâm sương xác thuế thiền.

            Dạ yểm giảng đường kim cổ nguyệt,

            Hiểu mê trượng thất hữu vô yên.

            Tương đầu châm giới ta phi tích,

            Trác tựu ai chương thế lệ huyền.

            Dịch:

            Trần thế tay buông đă hết duyên,

            Giác Hoàng kim tuyến được người truyền.

            Thanh Sơn cỏ rậm chôn chiếc dép,

            Cây biếc sương dày lấp xác ve.

            Đêm ẩn giảng đường trăng kim cổ,

            Ngày nương trượng thất có không mây.

            Hợp duyên kim cải xưa đă vắng,

            Nặn nọt lời thơ lệ ướt dầm.

            Trần thế tay buông đă hết duyên, Giác Hoàng kim tuyến được người truyền. Vua nói Tôn giả Pháp Loa đă hết duyên với trần thế nên đă buông tay ra đi. Ngài là người được Điều Ngự Giác Hoàng truyền cho chiếc y kim tuyến và nay chiếc y kim tuyến của Điều Ngự Giác Hoàng được Ngài truyền cho Tôn giả Huyền Quang.

            Thanh Sơn cỏ rậm chôn chiếc dép, Cây biếc sương dày lấp xác ve. Câu “Thanh Sơn cỏ rậm chôn chiếc dép”, nhắc lại sự tích Tổ Bồ Đề Đạt Ma khi tịch, được nhập tháp trên núi Hùng Nhĩ. Sau Hiếu Trang Đế cho người mở cửa tháp dở quan tài, th́ ra quan tài trống không chỉ có một chiếc dép. Ư vua muốn nói Thanh Mai Sơn cỏ mọc rậm rạp, chôn vùi cái tháp của Ngài và giờ đây có lẽ trong tháp chỉ c̣n chiếc dép thôi, Ngài th́ đi mất rồi! Cảnh Thanh Mai Sơn hiện giờ chỉ có cây xanh, sương dày đặc phủ lấp xác những con ve, thật là tiêu điều.

           Đêm ẩn giảng đường trăng kim cổ, ngày nương trượng thất có không mây. Giảng đường là nơi Ngài giảng dạy lúc sanh tiền, bây giờ đêm về chỉ thấy mặt trăng kim cổ soi rọi, chớ không thấy Ngài nữa. C̣n trượng thất là nơi Ngài ở, bây giờ ngày đến chỉ có những lùm mây có không ẩn hiện, chớ Ngài không c̣n ngồi ở đó nữa. Hai câu nầy nói lên h́nh ảnh giảng đường vắng vẻ, trượng thất quạnh hiu khi Ngài đă khuất bóng.

            Hợp duyên kim cải xưa đă vắng, nặn nọt lời thơ lệ ướt dầm. Danh từ kim cải người đời thường dùng. Cây kim và hạt cải gặp nhau liền hút nhau, h́nh ảnh nầy nói lên chỗ tương ưng thích hợp giữa hai người. Vua muốn nói cái duyên thầy tṛ giữa Tôn giả Pháp Loa và vua rất là hợp. Điều mà Tôn giả giảng dạy th́ vua lănh hội ngay, điều mà vua học hiểu tŕnh lên, Tôn giả chấp nhận liền, thầy tṛ rất thông cảm nhau, nên gọi là duyên kim cải. Vua nói ngày xưa thầy tṛ rất hợp nhau, bàn luận rất tâm đắc, nhưng nay thầy đă vắng bóng, tṛ không gặp được nữa, nên nặn nọt làm thơ tưởng nhớ thầy mà lệ tuôn ướt dầm. Đó là ḷng thương tưởng của vua Minh Tông đối với Tôn giả Pháp Loa, khi đến Thanh Mai Sơn viếng tháp của Ngài.

            Vua sai Trung sứ đến đệ tử nối pháp là Huyền Quang hỏi t́m ngữ lục và hành trạng của Tôn giả. Huyền Quang vâng chiếu biên góp lại vua sai khắc bản lưu hành tại đại nội, tự viết lời tựa, cùng những lời tán, tựa, bạt của thần quan gồm sáu mươi bảy người.

            Tháng 6 năm Canh Ngọ vua ra chiếu mời ngài Huyền Quang đến chùa Tư Phúc ở đại nội giảng Đại Huệ Ngữ Lục, càng làm sáng tỏ yếu chỉ Thiền. Giảng xong, vua có viết thư nói: “Giảng xong Đại Huệ Lục, Bán Ẩn Đạo Nhân xin tŕnh kiến giải, tự nguyện nối pháp Đại tôn đức, xem kỹ có được chăng? Nếu được là may mắn lắm!

            Sau khi Tôn giả Huyền Quang giảng Đại Huệ Ngữ Lục, vua làm bài kệ tŕnh kiến giải:

            Côn Sơn Đại Đạo Sư

            Vị ngă tác phước điền

            Vương thần tất qui kính

            Phật đạo tục hoàn liên.

            Pháp kế Nhị Tổ hậu,

            Cứu cánh Oai Âm tiền

            Bất trước văn tự tướng

            Diễn thuyết Như Lai Thiền.

            Bổn lai vô đại tiểu

            Nhậm khí tùy phương viên

            Cố ngă hỏa trạch trung

            Cái thị hữu túc duyên.

            Thân thường pháp nhũ vị

            Thân thể giác khinh tiên.

            Tất dũng hốt đả phá

            Bát huyệt dữ thất xuyên.

            Tương vị hữu sở đắc

            Sở đắc hà vật yên.

            Tương vị vô sở đắc

            Tham học phi đồ nhiên

            Sở đắc vô sở đắc

            Dục ngữ thù nan ngôn.

            Ngôn ngữ kư nan đắc

            Thùy thọ phục thùy truyền

            Cát đằng diệc bất thiểu

            Như phược cánh thiêm triền.

            Chỉ Chỉ,

            Nhiên nhi bất đắc dĩ

            Đoản kệ phục trùng tuyên

            Tùy hậu tác liễu thử tướng.

            Dịch:

            Côn Sơn Đại Đạo Sư,

            Làm ruộng phước v́ ta,

            Vua tôi đều qui kính,

            Phật đạo măi tiếp xa.

            Nối pháp sau Nhị Tổ,

            Oai Âm trước, vượt qua,

            Chẳng dính tướng văn tự,

            Như Lai Thiền nói ra.

            Xưa nay không lớn nhỏ,

            Đồ chứa tùy vuông tṛn,

            Thương ta trong nhà lửa,

            Vốn bởi có duyên xưa.

            Tự nếm mùi sữa pháp,

            Thân nghe cảm giác nhẹ.

            Thùng sơn chợt bể vỡ,

            Tám xoi bảy phủng ḱa.

            Sẽ bảo có chỗ được,

            Chỗ được ấy vật ǵ?

            Sẽ bảo không chỗ được,

            Tham học há luống qua!

            Chỗ được không chỗ được,

            Muốn nói khó lời ra,

            Nói năng đă khó được,

            Ai nhận ai truyền ha?

            Sắn b́m cũng chẳng ít,

            Đă trói c̣n buộc à!

            Dừng! Dừng!

            Thế nhưng bất đắc dĩ,

            Kệ ngắn lập lại mà.

            Theo sau bày xong tướng này.

            Côn Sơn Đại Đạo Sư, làm ruộng phước v́ ta, vua tôi đều qui kính, Phật đạo măi tiếp xa. Vua Minh Tông tỏ ḷng quí kính, tán thán khen ngợi công đức Tôn giả Huyền Quang. Sở dĩ gọi Tôn giả Huyền Quang là Côn Sơn Đại Đạo Sư, v́ ngài trụ tŕ chùa trên núi Côn Sơn. Vua tán thán Tôn giả Huyền Quang là người luôn luôn làm ruộng phước cho thí chủ, nhất là nhà vua. Thế nên vua, quần thần, muôn dân đều kính trọng, khiến cho đạo Phật măi măi được nối tiếp lâu dài.

            Nối pháp sau Nhị Tổ, Oai Âm trước, vượt qua, chẳng dính tướng văn tự, Như Lai Thiền nói ra. Tôn giả Huyền Quang là người nối pháp ḍng Thiền Trúc Lâm Yên Tử sau Nhị Tổ Pháp Loa. Nhưng sự thật th́ từ đức Phật Oai Âm Vương về trước cũng là pháp đó, chớ không có pháp nào khác. Thế nên nói nối pháp Nhị Tổ, nhưng chính là nối pháp từ đức Phật Oai Âm Vương măi cho đến sau nầy. Vua nhắc lại tông chỉ của Thiền Tông do Tổ Bồ Đề Đạt Ma tuyên bố:

            Bất lập văn tự,

            Giáo ngoại biệt truyền.

            Trực chỉ nhân tâm,

            Kiến tánh thành Phật.

            V́ không lập văn tự, ngoài giáo lư truyền riêng, nên vua nói chẳng dính tướng văn tự. Không có văn tự làm sao dính được? Thiền không kẹt ở ngôn ngữ văn tự là Như Lai Thiền. Chỗ nầy có một số học giả nhận xét hơi lẫn lộn. Các vị có đề cập đến Như Lai Thiền và Tổ Sư Thiền. Như Lai Thiền là thiền Phật dạy như Ngũ Đ́nh Tâm Quán, Tứ Niệm Xứ Quán v.v... C̣n Tổ Sư Thiền là Thiền do Tổ Bồ Đề Đạt Ma dạy với tông chỉ “Bất lập văn tự, giáo ngoại biệt truyền, trực chỉ nhân tâm, kiến tánh thành Phật”. Vua nói Như Lai Thiền là nói gọn tên “Như Lai Tự Tánh Thanh Tịnh Thiền”. Đó là một tên khác của Tổ Sư Thiền. Nếu hiểu Như Lai Thiền ở đây là Thiền Tứ Niệm Xứ, Thiền Ngũ Đ́nh Tâm v.v. th́ lầm lẫn. Như Lai vua nói ở đây là Như Lai Tự Tánh Thanh Tịnh Thiền, v́ Thiền nầy chỉ thẳng tự tánh của mỗi người. Tự tánh của mỗi người vốn thanh tịnh, nếu nhận ra tự tánh thanh tịnh của ḿnh là thành Phật, nên nói Như Lai Tự Tánh Thanh Tịnh Thiền. Thiền nầy chỉ thẳng Phật tánh sẵn có của mỗi người, chớ không phải phương pháp tu thiền Phật dạy trong kinh. Nhớ, tự tánh thanh tịnh có sẵn nơi ḿnh là Như Lai, nên đây vua nói Như Lai Thiền. C̣n Như Lai Thiền mà Phật dạy trong kinh chúng ta thường giảng trạch với Tổ Sư Thiền, th́ nghĩa Như Lai nầy chỉ cho Phật Thích Ca.

            Xưa nay không lớn nhỏ, đồ chứa tùy vuông tṛn, thương ta trong nhà lửa, vốn bởi có duyên xưa. Tự Tánh Thanh Tịnh vốn có nơi mỗi người xưa nay không có lớn nhỏ, ở người cao lớn nó không lớn ra, ở nơi người thấp bé nó không nhỏ lại. Nếu tự tánh thanh tịnh ở nơi người lớn thấy có lớn, ở nơi người nhỏ thấy có nhỏ th́ giống như đồ chứa thấy có vuông tṛn. Đừng nghĩ rằng ở nơi người to lớn th́ Tự tánh của họ to lớn, ở nơi người thấp bé th́ tự tánh của họ nhỏ bé. Nghĩ như thế là sai lầm. Vua lại nói Phật Tổ thương chúng ta ở trong nhà lửa, bị lửa vô thường thiêu đốt không dừng. Nhưng nhờ chúng ta đă có duyên xưa, nên đem chánh pháp giảng dạy cho tu hành để thoát ra.

            Lúc tôi nói chuyện ở trường Đại Học Tổng Hợp Thành Phố có dẫn câu “Tam giới vô an du như hỏa trạch” trong kinh Pháp Hoa. Sau có một ít người phản bác lại rằng: Ngày xưa nóng bức chịu không nỗi giống như ở trong nhà lửa, ngày nay nóng bức th́ mở máy điều ḥa, đâu có nóng mà nói ở trong nhà lửa? Như vậy nói ở trong nhà lửa lúc nầy thật không hợp. Người nói câu nầy nghĩ nhà lửa là lửa tứ đại, chớ không biết rằng nhà lửa trong kinh nói là lửa vô thường. Dù ở trong nhà mở máy điều ḥa ở độ thật thấp lạnh cóng, cũng không khỏi lửa vô thường thiêu đốt. Lạnh hay nóng đều bị lửa vô thường thiêu đốt, chớ không phải chỉ có nóng mới bị lửa vô thường. Đă là lửa vô thường thiêu đốt th́ ở xứ lạnh hay xứ nóng cũng đều bị thiêu đốt hết, chớ không riêng một nơi nào. Tóm lại bốn câu nầy nói, chúng ta có tâm thể thanh tịnh sáng suốt mà chúng ta quên đi, nên bị vô thường thiêu đốt, nên sanh đây tử kia liên tục không dừng. Nhưng xét kỹ th́ chúng ta có duyên từ thuở nào, nên Phật Tổ mới đem chánh pháp giảng dạy cho chúng ta nhớ để nhận ra. Nếu chúng ta không có sẵn tâm thể thanh tịnh th́ không chắc ǵ Phật Tổ nhắc mà nhớ được.

            Tự nếm mùi sữa pháp, thân nghe cảm giác nhẹ, thùng sơn chợt bể vỡ, tám xoi bảy phủng ḱa. Vua nói Tổ Huyền Quang giảng Đại Huệ Ngữ Lục, Ngài nghe thích thú giống như nếm được sữa pháp vậy. Trong nhà Phật thường dùng từ pháp nhũ là sửa pháp. Thầy dạy đạo lư cho đệ tử học, lần lần trí tuệ của đệ tử tăng trưởng giống như người mẹ cho con bú sữa, đứa bé dần dần được lớn khôn. Nếu đứa bé không nhờ sữa mẹ th́ nó không lớn, người học tṛ không được pháp nhũ của thầy th́ không mở mang trí tuệ. Thế nên pháp nhũ nuôi đệ tử, giống như sữa mẹ nuôi con vậy. Vua nói Ngài nghe pháp cảm thấy ḷng nhẹ nhàng thanh thản, rồi bỗng dưng một hôm thùng sơn chợt vỡ tan, hay nói cách khác là thùng sơn lủng đáy. Nhà thiền dùng h́nh ảnh này rất hay. Quí vị có thùng sơn không? Và, đă lủng đáy chưa? Thùng sơn của quí vị chắc là thùng sơn hạng nhất, thuộc loại sơn khó bay chớ không phải loại dễ bay, nên nghe giảng một năm, hai năm, ba năm... cũng chưa vỡ. Hôm nào nghe giảng thùng sơn quí vị vỡ ra, sơn tuột xuống hồ Tuyền Lâm, c̣n lại cái thùng trống rỗng th́ thong thả nhẹ nhàng biết bao! Nếu thùng sơn c̣n đặc quá th́ thật là khổ, muốn cho nhẹ, hết tối đen cũng không được v́ sơn c̣n đậm quá! Thế nên quí vị rán làm cho thùng sơn ḿnh vỡ đi. Nhưng muốn cho thùng sơn vỡ phải làm sao? Phải chịu tám lần xoi bảy lần phủng, xoi đi đục lại hoài mới lủng. Nếu để im im hoài th́ không bao giờ lủng được. Đó là phương pháp làm cho thùng sơn lủng đáy.

            Sẽ bảo có chỗ được, chỗ được ấy vật ǵ? Sẽ bảo không chỗ được, tham học há luống qua! Khi thùng sơn lủng đáy th́ sẽ bảo có chỗ được, ngộ đạo là được. Vậy được là được cái ǵ? - Được mà không được ǵ cả. Nếu không được th́ sao? “Sẽ bảo không chỗ được”. Nếu không chỗ được th́ “tham học há luống qua”. Tu học đến thùng sơn lủng đáy mà không có ǵ hết th́ tu học làm chi cho uổng? Như vậy bốn câu nầy xác định chúng ta tu học là có sở đắc hay không sở đắc? Đây là chỗ mà nhiều người băn khoăn thắc mắc. Nếu không sở đắc th́ tu trở thành rỗng không, vậy tu làm chi? C̣n nếu có sở đắc th́ kẹt ở pháp có không th́ đâu có tự do tự tại. Tôi thường dùng ví dụ chúng ta có hạt ngọc quí, v́ quí nên cất rất kỹ không cho ai biết, cất lâu nên quên không nhớ cất ở chỗ nào. Bây giờ nhớ lại mới đi t́m, một hôm bất chợt gặp ḥn ngọc. Khi gặp lại ḥn ngọc có nói ḿnh được ḥn ngọc không? Cái đă có sẵn mà quên, giờ nhớ lấy ra th́ được cái ǵ? Cái ḿnh không có ai đem cho mới gọi là được. Cái của ḿnh ḿnh quên, giờ nhớ lấy ra tuy nói được nhưng sự thật th́ không được. Đứng về lư nói không được, v́ nó vốn là của ḿnh bây giờ lấy ra th́ có ǵ gọi là được? Nhưng đứng về sự tướng th́ được, tuy của ḿnh nhưng v́ quên mất, bây giờ nhờ ra công t́m kiếm mới có, nên nói là được. Tuy nói được mà không được, đây là danh từ chuyên môn nhà Phật thường dùng. Cái từ trước ḿnh không có bây giờ ḿnh có th́ nói là được. C̣n cái đă có sẵn mà ḿnh quên, giờ nhớ t́m lại được, th́ được cái ḿnh quên chớ không phải được cái mới có. Được cái ḿnh quên th́ được cũng như không được. Bởi nói được nên người ta hiểu lầm cái đó mới có, do ḿnh mới t́m được, nhưng sự thật nó đă có sẵn rồi. Như vậy cái bỏ quên ḿnh t́m ra không có nghĩa là được, song v́ t́m ra nên tạm nói là được.

            Xưa tuy chúng ta có ḥn ngọc quí, v́ cất rồi quên cho nên nghèo, bây giờ nhớ lại t́m ra, đem sử dụng nên giàu. Như vậy không phải được, do nhớ lấy nó ra dùng nên giàu, do quên nó nên nghèo. Giàu là nhớ t́m ra nó, tuy nói không được mà được. Chỗ nầy là chỗ rất quan trọng đối với người tu. Có nhiều người nghe nói không có chỗ được, sanh chán nản nghĩ rằng tu hành khổ cực cuối cùng không được ǵ hết, như vậy tu chi cho khổ cực! Ở thế gian hưởng dục lạc có sướng hơn không! Hiểu như vậy là sai lầm.

            Chỗ được không chỗ được, muốn nói khó lời ra, nói năng đă khó được, ai nhận ai truyền ha? Ở đây nói có chỗ được, nói không chỗ được là tạm nói, thật ra dù có nói cũng không hết ư nghĩa. V́ không được nên tu vô ích mà được th́ được cái ǵ? Đă nói ra không được không hết ư, bây giờ nói truyền là truyền cái ǵ? Ai truyền cho ai? Chỗ nầy nếu người tu thiền không thông, th́ sẽ nói sai lầm rằng tôi được truyền của một vị Thiền sư. Nói như vậy người ta sẽ thắc mắc truyền là truyền cái ǵ?

            Ví dụ tôi có cây gậy vị nào tu giỏi, tôi nói: “Tôi trao chú cây gậy”. Trao gậy gọi là truyền gậy. Nhưng cây gậy dùng để chống đi chớ có ư nghĩa ǵ mà truyền? Nói truyền cây gậy là chuyện vô nghĩa, v́ ai truyền cũng được. Song ở đây nói truyền là truyền cái ǵ? Chỗ nầy rất khó! Chuyện truyền gậy có một vị thiền sư nói:

            - Nếu ông có cây gậy th́ ta cho ông cây gậy, ông không có cây gậy th́ ta cướp cây gậy của ông.

            Có cây gậy cho thêm cây gậy là thừa. Không có gậy, gậy đâu mà cướp? Nói như vậy là sao? Chỗ nầy ư nói rằng, nếu biết ḿnh có thể chân thật, nỗ lực tu hành nhận ra, th́ thầy ấn chứng cho ḿnh, đó là trao gậy. Nếu ḿnh không nhận ra thể chân thật, đó là cây gậy của ḿnh bị thầy lấy mất. Mới nghe qua thấy thật là phi lư, nhưng sự thật là như vậy. Cốt lơi của Thiền Tông là thầy chỉ thẳng tâm thể chân thật của tṛ, nếu tṛ không nhận ra th́ thầy đâu có truyền y bát hay truyền gậy. Nếu tṛ nhận ra tâm thể sẵn có của ḿnh, th́ thầy truyền y bát hay truyền gậy. Truyền y bát hay truyền gậy chẳng qua là để làm bằng chứng, để cho mọi người biết vị đó đă nhận ra tâm thể rồi, vị thầy đă tin tưởng. Không phải cái y cái bát, cây gậy là gốc của sự truyền thừa. Và, tâm thể người tṛ nhận ra cũng không phải cái mà vị thầy cho được, mà chính của người tṛ tự nhận ra thầy mới ấn chứng. Ấn chứng bằng lời nói th́ không có bằng chứng cụ thể để mọi người tin, nên phải cho một món đồ để làm chứng tín. Có nhiều người không hiểu lấy vật chứng tín làm của qúi, làm cái cứu cánh rồi tranh giành với nhau, thật là sai lầm. Khi người ta rượt t́m Lục Tổ để giật y bát, Ngài nói y bát là vật chứng tín, không phải cái để tranh giành. Người chưa ngộ, nếu giành được y bát có làm Tổ đựơc không? Giá trị của sự truyền trao ở chỗ nhận ra bản thể của ḿnh, chớ không phải giá trị ở cái y cái bát. Sự thật không có cái ǵ để truyền hết, nhưng vị thầy biết người đệ tử đă thâm nhập đựơc chỗ Phật Tổ chỉ bày, phương tiện trao vật làm chứng tín, chớ không có cái ǵ để truyền.

            Sắn b́m cũng chẳng ít, đă trói c̣n buộc à! Tất cả văn tự ngôn ngữ nói ra đều gọi là sắn b́m, nói năng nhiều là bị dây sắn dây b́m trói buộc thêm chặt chớ không có lợi.

            Dừng! Dừng! Nhà vua nói, thôi thôi đừng nói nữa.

            Thế nhưng bất đắc dĩ, kệ ngắn lập lại mà. Nhà vua nói, Ngài bất đắc dĩ lập lại bài kệ này cho mọi ngừơi nghe chơi. Sau này, nhà vua đem đốt hết, nhưng có người sưu tập ghi lại, nên bây giờ mới có bản này cho chúng ta học.

            Theo sau bày xong tướng này. Có lẽ sau này có họa một h́nh ảnh mà đây không có để. Qua bài kệ này, chúng ta thấy nhà vua nghe giảng xong Ngữ Lục, Ngài thâm nhập làm kệ để dâng tŕnh, nghĩa lư thật thấu đáo đáng cho chúng ta nể phục. Ngài là một ông vua bận lo việc nước việc dân, mà c̣n ham học đạo ham tu, thấu suốt đựơc đạo lư. Sánh với chúng ta là ngừơi xuất gia học đạo từ thuở bé đến giờ, nghe giảng dạy rất nhiều có ai đă thông suốt như Ngài không? Nếu không thông suốt th́ chúng ta quá dở.

            Ngài Huyền Quang dâng thơ đáp lại lược nói: “Chỉ một cái này liền nuốt hết lùm gai góc, thấu qua ṿng kim cang, là thời tiết ǵ vậy?” Ngài thuật thêm một tắc xưa tŕnh vua: “Giống như người xưa nói: bên phải mời chú cước tụng ra, chẳng cần ngay dưới một câu thuật lại, chẳng cần xé nát, chẳng cần gậy hét, chẳng cần phủi áo liền đi, hăy mau v́ thần tăng đem một câu nói lại?”

            Tôn giả Huyền Quang đọc bài kệ trên xong, viết thơ đáp lại, khen: “Chỉ một cái này”. Cái này là chỗ thấu suốt mà nhà vua tŕnh bày ở trên. Cái này là cái nuốt sạch hết mọi thứ gai góc, không có cái ǵ làm trở ngại, dù là ṿng kim cang cứng chắc nó cũng vượt qua. Đó là thời tiết của thùng sơn lủng đáy. Tôn giả Huyền Quang tuy biết thùng sơn nhà vua lủng đáy rồi, nhưng muốn nhà vua tŕnh thêm nữa cho chắc. Giống như khi Tổ Bồ Đề Đạt Ma nghe ngài Huệ Khả nói: “Con đă bặt hết các duyên”. Nghe như vậy là biết ngài Huệ Khả đă đến chỗ đáng khen rồi, nhưng Tổ phải gạn lại “Chớ rơi vào đoạn diệt!”, để xác định coi ngài Huệ Khả đă thấy tới đâu. Ngài Huệ Khả đáp: “Con thường biết rơ ràng nói không thể đến”. Tổ dạy: “Đây là chỗ truyền của chư Phật, chớ nên hoài nghi”. Cũng vậy, ở đây tuy Tôn giả Huyền Quang khen, nhưng Ngài nói thêm “Giống như người xưa nói: bên phải mời chú cước tụng ra, chẳng cần ngay dưới một câu thuật lại, chẳng cần xé nát, chẳng cần gậy hét, chẳng cần phủi áo liền đi, hăy mau v́ thần tăng đem một câu nói lại”. Nói cho dễ hiểu là Tôn giả Huyền Quang bảo: nhà vua không được dùng chữ để giải thích, không đựơc nói, không đựơc gởi thơ rồi xé bỏ, không đựơc hét, không được dùng gậy, không được phủi áo ra đi. Bây giờ nhà vua hăy nói cho tôi một câu coi! Đây là thuật của nhà thiền, khi hỏi đến chỗ nói không đựơc th́ hét lên một tiếng là trả lời, bây giờ không cho hét. Hỏi chỗ nói không đựơc th́ đập cho một gậy, bây giờ cấm không cho dùng gậy đánh. Chỗ nói không được th́ đưa thơ với h́nh vẽ rồi xé bỏ, bây giờ không cho xé bỏ. Chỗ nói ra ngừơi nghe nhận đựơc, nhưng thấy thừa phủi áo đứng dậy đi, bây giờ không cho phủi áo đi, mà bảo nói một câu.

            “Vua xem xong lấy bút phê vào phía sau: “Chỉ cần ngay dưới một câu, chỉ cần xé nát, chỉ cần gậy hét, chỉ cần phủi áo liền đi, chẳng v́ Ḥa thựơng đem câu nói lại”.

            Tất cả những cái mà Tôn giả Huyền Quang không cho nói không cho làm, th́ nhà vua nói và làm. Nếu chúng ta bị Tôn giả Huyền Quang gạn như thế th́ không biết làm sao. Nhưng nhà vua th́ đảo ngược lại hết. Không cho dùng một câu th́ ngay dưới câu cho một câu, không cho xé bỏ th́ xé bỏ, không cho hét th́ hét, không cho dùng gậy th́ dùng gậy đánh, không cho phủi áo ra đi th́ phủi áo liền đi, không v́ Ḥa thượng nói một câu. Tóm lại cái không cho làm th́ làm, cái bảo làm th́ không làm. Đó là nhà vua v́ Tôn giả Huyền Quang nói một câu rồi. Thật hành động nói năng lạ đời!

            Trung sứ Phạm Nhân Khanh đem đến cho ngài Huyền Quang, sư một phen thấy liền thầm nhận, người xưa nói: “Người đến ngay được chỗ chẳng nghi th́ giả sử nghịch hay thuận muôn cảnh hiện tiền, thấy như chẳng thấy, tôi nhận đựơc rồi! Song c̣n một việc thừa, đợi giáp mặt dâng lên”.

            Tôn giả Huyền Quang nhận câu trả lời của vua, Ngài thầm nhận, nhưng Ngài nói c̣n thừa một chút, để hôm nào gặp tận mặt vua Ngài sẽ nói thêm.

            Sau đó, Huyền Quang đến gặp vua tṛ chuyện như bàn việc trong nhà, vừa mở lời liền biết chỗ nơi. Vua lại ra chiếu thỉnh ngài Huyền Quang đến Thiên Trường giảng Hoàng Bá Tâm yếu. Từ khi sư đă nhận y bát của Tôn giả Phổ Tuệ ở Côn Sơn đến lúc ra trụ tŕ đều nhờ sức vua duy tŕ. Đến khi xây dựng chùa Đại Tư Quốc ở Côn Sơn cũng đều do vua giúp cho gần mười ngàn người làm, thí vàng bạc tính có hàng ngàn.

            Về sau những Phật sự Tôn giả Huyền Quang làm đựơc đều do vua Trần Minh Tông ủng hộ.

            Đến trong mùa hạ khoảng năm Ất Mùi Bính Thân (1355-1356) vua mời Cảnh Huy giảng Tập Nhân Thiên Nhăn Lục và mời ngài Kim Sơn đến chứng minh. Vua lại ra chiếu mời ngài Kim Sơn giảng Bích Nham Tập, nghiên cứu về đại ư Tụng Cổ của Tuyết Đậu. Vua lại làm bài Thiền Học Chánh Tông Minh tŕnh ngài Kim Sơn nói:

            Tại sao ở đây vua Minh Tông chỉ mời Thiền sư Cảnh Huy giảng Thiên Nhân Nhăn Lục và mời ngài Kim Sơn chứng minh và giảng Bích Nham Tập mà không mời Tôn giả Huyền Quang? Lúc này khoảng năm 1356 Tôn giả Huyền Quang đă tịch rồi, nên không mời đựơc mà phải mời các vị này. Có nhiều người nghe vua nói ngài Kim Sơn, ngài Cảnh Huy cũng là người kế thừa Tổ Pháp Loa, nên hiểu lầm cho các Ngài là Tổ thứ ba. V́ Tôn giả Huyền Quang bấy giờ đă tịch, nên vua coi hai vị này như là Tổ thứ ba, chớ không phải là người kế thừa chánh thống.

            Tổ sư Thiền vốn không lời, thế nào nói học? Nếu có chỗ để học là đem lầm đến lầm rồi.

            Tổ sư Thiền vốn không lời th́ không thể học được. Nếu nói có chỗ để học th́ lầm, từ cái lầm này dẫn đến cái lầm khác, từ cái sai này dẫn đến cái sai khác.

            Tông vốn không tà, thế nào nói chánh? Nếu có chỗ chánh, thuốc liền thành bệnh.

            Tông là chủ yếu, nếu nói không tà không lệch th́ đâu có nói chánh, nếu nói tà th́ có nói chánh. Hễ nói tà nói chánh liền thành bệnh. Cũng như Thiền th́ không học mà nói học là lầm. Nhưng nói Thiền không học tại sao mời các Thiền sư tới giảng? Thiền không học mà học. Cũng như không có tà, nhưng v́ có lệch nên phải nói chánh.

            Hàng Thiền học phải nhằm nơi chính ḿnh mà t́m, chúng sanh vốn sẵn có.

            Người học Thiền th́ phải nơi chính ḿnh mà t́m, v́ Phật tánh vốn có sẵn nơi mỗi ngừơi, ai ai cũng có.

            Nói là tánh, là tâm; tâm cốt tại sáng; tánh cốt tại thấy, sanh tử dù có dời đổi, mà trước sau chẳng biến.

            Tánh là ǵ, tâm là ǵ? Tánh và tâm khác nhau chỗ nào, mà ở đây nhà vua nói là tánh là tâm? Tánh là cái không đổi dời không xê dịch, cái ǵ đổi dời xê dịch th́ không phải là tánh. Ví dụ lửa rơm th́ cháy bừng bừng, lửa than th́ cháy âm ỉ. Tướng cháy bừng bừng của lửa rơm khác với tướng cháy âm ỉ của lửa than. Nhưng dù lửa rơm hay lửa than tánh nóng không đổi khác lúc nào cũng nóng. Tánh của nước lúc nào cũng ướt, không thay đổi, nhưng tướng của nứơc khi th́ lỏng (nước lả) khi th́ cứng (nước đá) khi th́ hơi (hơi nước). Như vậy tánh là cái không thay đổi. Tại sao ở đây nói là tánh là tâm? Theo kinh Lăng Nghiêm th́ tâm của con người có tâm chân tâm vọng. Niệm suy nghĩ phải quấy tính toán hơn thua là tâm vọng, tâm này sanh diệt không dừng, hiện đủ thứ tốt xấu, thay h́nh đổi dạng luôn luôn nên gọi là tâm vọng. C̣n chân tâm là cái biết hằng hữu, ở nơi mắt th́ thấy, nơi tai th́ nghe, nơi mũi th́ ngửi, nơi lưỡi th́ nếm... Thấy, nghe, ngửi, nếm... lúc nào cũng biết. Cái biết hằng hữu không đổi dời là cái biết thật gọi là tâm chân, nó không đổi thay nên cũng gọi là tánh. Thế nên ở đây nói là tánh là tâm, tâm cốt tại sáng, tánh cốt tại thấy. Sở dĩ nói tâm cốt tại sáng v́ nó sáng và biết nên gọi là tâm. Sở dĩ nói tánh cốt tại thấy v́ nó hằng hữu lúc nào cũng có nên gọi là tánh. Dù cho sanh tử đổi dời trước sau nó không biến đổi.

            Đến người sau th́ khoe bày kỳ lạ, nói ngang nói dọc, đầu lưỡi tự tại, xé rách da mặt người, móc tṛng mắt người, đi quanh giường đứng thẳng, phủi tay áo liền đi, ném cầu, đánh trống, giơ ngón tay, le lưỡi, chư Tổ ứng cơ tâm lăo bà tha thiết, mĩm cười đưa cành hoa một ḿnh đâu có riêng khác.

            Qua đoạn này chúng ta thấy nhà vua đọc nhiều kinh sách. Ngài nói thể chân thật th́ đơn giản ai cũng có. Nhưng người sau tức là chư Tổ nhiều vị bày ra những phương tiện đặc biệt kỳ lạ. Ví dụ hỏi con chó có Phật tánh không? Người này hỏi Tổ trả lời có, người kia hỏi Tổ trả lời không. Đó là đầu lưỡi các ngài tự tại, nói ngang nói dọc làm cho người nghe hốt hoảng, méo mặt, méo mày đứng tṛng mắt, ngó qua cũng trật, ngó lại cũng trật, không biết nh́n đâu cho đúng. Đó là xé rách da mặt móc tṛng mắt người.

            Đi quanh giường đứng thẳng là h́nh ảnh của Ma Cốc chống gậy đến Chương Kỉnh, đi nhiễu giường thiền ba ṿng, dộng tích trượng một cái, đứng nghiễm nhiên.

            Phủi tay áo liền đi là h́nh ảnh của ngài Đức Sơn đến pháp hội Qui Sơn, Ngài vào pháp đường từ phía Tây đi qua phía Đông, lại từ phía Đông sang phía Tây, hỏi: “Có chăng? Có chăng?” Tổ Qui Sơn ngồi lặng lẽ không ngó tới. Ngài nói: “Không! Không!” liền đi thẳng ra cửa, tự nói: “Tuy nhiên như thế cũng chẳng đặng thô xuất”. Ngài bèn đầy đủ oai nghi đi trở vào. Vừa bước ra cửa, Ngài đưa tọa cụ lên, gọi: “Ḥa thượng!” Tổ Qui Sơn toan nắm phất tử, Ngài liền hét, phủi áo ra đi.

            Ném cầu là h́nh ảnh của ngài Tuyết Phong. Khi Huyền Sa Sư Bị đến hỏi: “Hiện nay có đại dụng, Ḥa thượng phải làm sao?” Ngài đem ba trái cầu gỗ đồng thời ném ra.

            Đánh trống là h́nh ảnh của ngài Ḥa Sơn dạy chúng: Tập học gọi là nghe, tuyệt học gọi là gần, qua đựơc hai cái này là thật qua. Có vị tăng ra hỏi: “Thế nào là thật qua?” Ḥa Sơn đáp: “Biết đánh trống”. Tăng lại hỏi: “Thế nào là chân đế.” Ḥa Sơn đáp: “Biết đánh trống”. Tăng hỏi: “Tức tâm tức Phật th́ chẳng hỏi, thế nào là phi tâm phi Phật?” Ḥa Sơn đáp: “Biết đánh trống”. Tăng hỏi: “Khi người hướng thượng đến làm sao tiếp?” Ḥa Sơn đáp: “Biết đánh trống”.

            Giơ ngón tay là h́nh ảnh của Ḥa thượng Câu Chi mỗi khi có người đến thưa hỏi Ngài chỉ đưa một ngón tay.

            Le lưỡi là h́nh ảnh của ngài Hoàng Bá sau khi nghe Tổ Bá Trượng dạy chúng: Phật Pháp không phải là việc nhỏ, lăo tăng bị Mă Tổ một nạt đến ba ngày lỗ tai c̣n điếc. Ngài Hoàng Bá nghe nói bất giác le lưỡi.

            Tất cả những h́nh ảnh vừa nêu trên là những phương tiện của chư Tổ, v́ tâm lăo bà tha thiết muốn cho người học đạo, ngộ được tâm thể sẵn có của ḿnh, chớ không có ư riêng. Tất cả những phương tiện đó không ngoài ư nghĩa của câu chuyện đức Phật ở hội Linh Sơn đưa cành hoa sen, Tổ Ca Diếp mĩm cười.

            Lời thô tiếng tế đều về đệ nhất nghĩa.

            Lời thô là những lời la hét, lời tế là lời nói nhẹ nhàng, cốt đều giúp người trở về đệ nhất nghĩa

            Tổ Sư Kim Sơn được tủy ngài Phổ Tuệ chánh lệnh thực hành, nói quanh chỉ thẳng, có giết có tha, có buông có thu, có thu có buông, có cứu sống có giết chết, hiểu ta hay nghiêm trách ta, đâu kể Xuân Thu.

            Do nhà vua nói câu Tổ Sư Kim Sơn được tủy ngài Phổ Tuệ chánh lệnh thực hành nên nhiều người hiểu lầm ngài Kim Sơn là đệ tử ngài Phổ Tuệ. Hiểu như vậy là bỏ quên ngài Huyền Quang là tổ thứ ba của ḍng thiền Trúc Lâm. Sau tồ thứ hai là Phổ tuệ. Bấy giờ Tổ Huyền Quang tịch, ngài Kim Sơn c̣n sống nên vua coi ngài Kim Sơn là người đại diện cho ngài Phổ Tuệ, th́ chuyện nầy hợp lư. Tuy nhiên, không thể phủ nhận ngài Huyền Quang là vị Tổ thứ ba được.

            Nói quanh chỉ thẳng là sao? Thiền sư Vô Nghiệp mỗi khi có người thưa hỏi, hoặc thế nào là Phật, thế nào là đạo? Ngài đều trả lời:

            - Chớ vọng tưởng!

            Không vọng tưởng th́ tâm thanh tịnh, tâm thanh tịnh th́ Phật hiện tiền. Đó là câu chỉ thẳng.

            Thiền sư Động Sơn Lương Giới, có người đến hỏi:

            - Thế nào là Phật?

            Ngài trả lời:

            - Ba cân gai.

            Ngài nói ba cân gai, người nghe không hiểu Ngài nói ǵ, ngẩn ngơ không khởi niệm được nên bặt nghĩ suy. Đó là nói quanh. Nói quanh để người nghe bặt nghĩ suy, bặt nghĩ suy th́ tâm thanh tịnh, tâm thanh tịnh th́ Phật hiện tiền. Tuy nói quanh mà chỉ thẳng.

            Nói thẳng th́ quá đơn giản nên người nghe xem thường. V́ vậy nên chư Tổ sau nầy ít nói thẳng mà thường nói quanh. Nói thẳng hay nói quanh đều là phương tiện.

            Thế nào là có giết có tha, có buông có thu, có thu có buông, có cứu sống có giết chết? Ví dụ có một thiền tăng tới hỏi Tổ Lâm Tế:

            - Thế nào là đại ư Phật Pháp?

            Tổ liền hét. Đó là giết hay tha? Quí vị trả lời coi!

            Xưa, tôn giả Nghiêm Dương hỏi ngài Triệu Châu:

            - Một vật chẳng có đem lại th́ như thế nào?

            Ngài Triệu Châu bảo:

            - Buông bỏ đi!

            - Một vật chẳng có đem lại th́ buông bỏ cái ǵ?

            - Thế th́ vác lên mà đi!

            Nghiêm Dương nghe xong đại ngộ.

            Bảo buông là giết, bảo mang là tha. Tâm đă không c̣n một vật mà hỏi phải làm sao, tức là Nghiêm Dương c̣n nghĩ có cái ǵ đó để tu, nên Thiền sư Triệu Châu bảo buông bỏ là buông bỏ “cái ư nghĩ làm sao” đó. Thế mà Nghiêm Dương chưa hội lại hỏi tiếp “Một vật chẳng có đem lại th́ buông bỏ cái ǵ?” Ngài mới bảo: “Thế th́ vác lên mà đi!” Tu không c̣n một vật để buông là tới chỗ cứu cánh rồi, ngay đó tùy nghi sử dụng, mà không biết c̣n hỏi, nên Ngài bảo “vác lên mà đi!” Thật là khéo, thế mà chúng ta nghe thấy lạ, thấy kỳ. Buông không được th́ mang lên, nhưng có ǵ đâu mà mang?Đó là nói có giết có tha, có buông có thu... chỗ nầy vua Minh Tông thắc mắc không biết là thông cảm hay nghiêm trách Ngài. Sau đó vua dẫn sách Xuân Thu để kết thúc. Sách Xuân Thu do Khổng Tử san định lịch sử nước Lỗ trong thời Xuân Thu, từ vua Ẩn Công đến Ai Công suốt 242 năm. Khổng Tử vừa ghi chép vừa phê phán rất đanh thép, nên vua Minh Tông dẫn sách Xuân Thu để kết thúc.

            Vua sắp băng hà có bài kệ tŕnh ngài Kim Sơn:

            Đệ Tử Vô Cảnh bệnh trung,

            Kư Trúc Lâm Tam Đại Thiền Tổ

            Bảo kha dục hiệp tuần

            Dạ ngọa trú phục dược

            Bất khiết nhất lạp mễ

            Lạp lạp giai giảo trước

            Như hữu nhân vấn

            Tư vị như hà

            Đáp vô tư vị.

            Dịch:

            Đệ tử Vô Cảnh ở trong bệnh,

            Gởi thiền Tổ thứ ba Trúc Lâm.

            Bệnh nặng mang cả tuần,

            Đêm nằm sáng uống thuốc.

            Hạt gạo chẳng dính răng,

            Hạt hạt đều nhai đến.

            Như có người hỏi,

            Mùi vị thế nào?

            Đáp không mùi vị.

            Đệ tử Vô Cảnh ở trong bệnh, gởi Thiền Tổ thứ ba Trúc Lâm. Vô Cảnh là một hiệu khác của vua Minh Tông. Thiền Tổ thứ ba Trúc Lâm là chỉ cho ngài Kim Sơn. Tôn giả Huyền Quang là Tổ thứ ba sau Tôn giả Pháp Loa được coi như đệ tử của Tôn giả Pháp Loa. Ngài Kim Sơn cũng là đệ tử của Tôn giả Pháp Loa, nhưng v́ Tôn giả Huyền Quang đă tịch, vua xem ngài Kim Sơn như Tổ thứ ba trong hệ phái Trúc Lâm. Vua bệnh viết thơ gởi cho ngài Kim Sơn đời thứ ba trong hệ phái Trúc Lâm.

            Bệnh nặng mang cả tuần, đêm nằm sáng uống thuốc. Vua bệnh cả tuần rồi, ban đêm th́ nằm, ban ngày th́ uống thuốc. Như thế là bệnh trầm trọng. Nhưng:

            Hạt gạo chẳng dính răng, hạt hạt đều nhai đến. Đây là hai câu nói ngược trong nhà Thiền. Hạt gạo chẳng dính răng là không ăn, không ăn nhưng hạt nào cũng nhai nát hết. Không ăn mà tại sao nhai nát hết những hạt gạo? Ư hai câu nầy nói tu đến chỗ không c̣n dụng công, không c̣n ăn để sống nhưng vẫn sống, nên nói hạt hạt đều nhai nát.

            Như có người hỏi, mùi vị thế nào? Đáp không mùi vị. Tại sao nhai nát mà không mùi vị? Thói thường nơi mũi chúng ta quen ngửi mùi thơm hôi, nơi lưỡi quen nếm vị ngon dở. Thơm hôi, ngon dở v.v. là tướng đối đăi tạm bợ không thật có. Chỗ chân thật th́ không đối đăi, v́ không đối đăi nên không mùi vị.

            Vua lại tŕnh thêm bài kệ:

            Súc dược dục trị bệnh,

            Vô bệnh an dụng dược,

            Kim hữu vô mễ phạn,

            Vô khẩu nhân giảo trước.

            Dịch :

            Chứa thuốc để trị bệnh,

            Không bệnh thuốc đâu cần,

            Nay cơm gạo có không,

            Người không miệng nhai được.

            Chứa thuốc để trị bệnh, không bệnh thuốc đâu cần. Vua nói người đời chứa thuốc để trị bệnh, nhưng người không bệnh th́ chứa thuốc để làm ǵ? Nếu không bệnh th́ không cần thuốc, thuốc để lâu bị hư thành vô nghĩa.

            Nay cơm gạo có không, người không miệng nhai được. Ngài nói hoặc là có cơm gạo hoặc là không cơm gạo người không miệng nhai được. Cơm gạo là để ăn, ăn bằng miệng. Không miệng làm sao ăn? Bậy mà không miệng ăn được, đây là lối nói ngược. Thông thường người ta dùng miệng ăn cơm để sống, nhưng có người không miệng mà vẫn ăn vẫn sống. Chúng ta thường nói có ăn mới có sống không ăn th́ chết. Người không miệng có nghĩa không ăn mà vẫn hiện hữu vẫn sống, coi như không miệng mà ăn được và vẫn sống không chết. Đó là kiền giải của vua Minh Tông tŕnh với ngài Kim Sơn về “người chân thật” qua bài kệ.

            Vua lại đưa thư thỉnh ngài Kim Sơn đến thăm bệnh tại pḥng tăng ở Động Thiên.

            Tháng Giêng năm Đinh Dậu niên hiệu Thiệu Phong thứ mười bảy (1357), vua xuất một xâu chuỗi bằng vàng làm vật tặng sư để từ biệt. Đến ngày 19 tháng 2 vua lặng lẽ băng hà, chẳng uống thuốc chẳng ăn dùng, hưởng thọ 58 tuổi đời.

            C̣n một số bài kệ tụng của vua làm, được chép trong Côn Sơn Thần Khuê Tập.

            Chúng ta thấy vua Minh Tông khi bệnh sắp chết vẫn an ổn làm kệ tŕnh cho thầy. Sau khi tŕnh kệ rồi, mời thầy tới để nói chuyện và tặng vật để từ giả. Đây là một trong năm vị vua đời Trần học Phật ngộ được lư thiền, đối với sự sanh tử rất b́nh tỉnh an nhiên, không lo buồn sợ sệt.

            Sau đây tôi trích bài Giới Am Ngâm trong Côn Sơn Thần Khuê Tập giảng cho quí vị thấy cái đặc biệt của vua Minh Tông.

            Giới Am Ngâm

            Giới am bán gian khả dung tất,

            Ngột ngột đằng đằng tự độ nhật.

            Bách điểu bất lai xuân trú nhàn,

            Tiêu nhiên tứ bích chân vô vật.

            Vật nhược vô trần bích bất lập,

            Mê lư giới tử tùng hà nhập.

            Thùy nhân tư phá giới am trung,

            Thất lộ tiện sử thiên ma khấp.

            Cơ lai bảo khiết phạn nhất bát,

            Than thủy măn b́nh khả tiêu khát.

            Đằng sàng chẩm thượng trác ngọ miên,

            Chỉnh thi cá trung chân khoái hoạt.

            Kinh dă bất khán Phật bất nghĩ,

            Y nhăn hà vi kim thiết quí.

            Khách lai vấn cập bản lai nhân,

            Nhận khám y tiền hoàn bất thị.

            Hưu hưu ngoại mích khổ thi công,

            Phất phất tỷ khổng cổ kim đồng.

            Giới am tất cánh vô kỳ vật,

            Chỉ ma mi hoành tỷ trực ông.

            Dịch:

            Ngâm Am Tranh

            Nửa gian am tranh dung tất cả,

            Ngơ ngơ ngáo ngáo qua ngày tháng.

            Trăm chim chẳng đến ngày xuân nhàn,

            Thảnh thơi bốn vách thật không vật.

            Vật nếu không, vách sao đứng vững,

            Muôn ngàn vật nhỏ từ đâu đến?

            Ai người xem thấu trong am tranh,

            Lạc lối khiến cho thiên ma khóc.

            Đói đến ăn no một bát cơm,

            Nước trong đầy b́nh đủ giải khát.

            Giường mây trên gối ngủ ngon lành,

            Chính ngay trong ấy rất vui thích.

            Kinh chẳng xem, Phật chẳng nghĩ,

            Trị mắt đâu cần mạt vàng quí.

            Khách sang hỏi đến người xưa nay,

            Nhận thấy như xưavẫn chẳng phải.

            Thôi thôi t́m ngoài luống nhọc công,

            Chẳng chẳng lỗ mũi xưa nay đồng.

            Am tranh rốt cuộc không vật lạ,

            Mày ngang mũi dọc chỉ là ông.

            Nửa gian am tranh dung tất cả, ngơ ngơ ngáo ngáo qua ngày tháng. Am tranh này ở trong rừng, ở trên núi, hay ở đâu? Vua Minh Tông ví thân tứ đại này như cái am tranh. Ngài nói nửa gian am tranh nhỏ mà dung được tất cả. Người ở trong am tranh th́ ngơ ngơ ngáo ngáo không khôn lanh. Vậy người ngơ ngơ ngáo ngáo đó là ai?

            Trăm chim chẳng đến ngày xuân nhàn, thảnh thơi bốn vách thật không vật. Nếu không có chim bay đến th́ nhàn nhă như mùa xuân. Trăm chim chỉ cho những duyên bên ngoài làm cho bận bịu rối rắm; bốn vách dụ cho đất nước gió lửa trong thân. Ngài nói thân này giống như am tranh bốn vách, có người ngơ ngơ ngáo ngáo ở trong đó, người này đói biết ăn mệt biết ngủ không lanh lẹ. Nếu không có duyên làm cho bận bịu th́ nhàn nhă như mùa xuân. Đă nhàn nhă th́ thảnh thơi, không có một vật. Tuy nói bốn vách mà không có vật ǵ hết, v́ bốn vách không thật. Chúng ta thường quán xét thấy thân nầy do tứ đại hợp, nó không thật; thân không thật tứ đại cũng không thật, nó chỉ là những hiện tượng biến chuyển sinh diệt vô thường không thật có.

            Bốn câu đầu Ngài diễn tả thân này như am tranh có bốn vách. Nhưng am tranh bốn vách không phải là am thật vách thật. Tuy nhiên nhờ nó mà người ngơ ngơ ngáo ngáo không bận bịu với thế sự ở tạm qua ngày. Vậy cái am là chủ hay người ngơ ngơ ngáo ngáo là chủ? Người ngơ ngơ ngáo ngáo là chủ. Thế mà hiện giờ đa số người nhận cái am là chủ, chớ không nhận người ngơ ngơ ngáo ngáo đang ở trong am là chủ!

            Vật nếu không vách sao đứng vững, muôn ngàn vật nhỏ từ đâu đến. Xét kỹ th́ am tranh nầy không có một vật thật, đă không có một vật thật tại sao vách đứng vững? Cũng vậy, tứ đại không thật nhưng tại sao thân nầy tồn tại? Tứ đại không thật th́ thân nầy có thật không? Nói theo lư nầy th́ trăm người đều đồng ư là không thật. Không thật là theo lư mà nói, nhưng bước ra khỏi giảng đường th́ ai cũng thấy thật, thấy nó tồn tại. Sở dĩ thấy nó thật thấy nó tồn tại là v́ có muôn ngàn vật nhỏ từ đâu đến. Tức là những vi trần, hay nguyên tử từ đâu hợp lại. Đó là nhân duyên tụ hợp tạm có, chớ không thật. Cái am không thật th́ thử hỏi:

          Ai người xem thấu trong am tranh? Có người nào đứng ngoài nh́n vô thấy ông chủ trong am tranh không? Trong chúng ta đây được bao nhiêu người thấy ông chủ trong am tranh? Nếu có th́ chắc ít lắm. Đa số th́ thấy am tranh chớ không thấy ông chủ am tranh. Nếu không thấy được ông chủ th́ làm sao khỏi:

            Lạc lối khiến cho thiên ma khóc. Có ông chủ ở trong am tranh mà chúng ta không thấy, cứ đi đông đi tây t́m nên sai đường lạc lối, khiến thiên ma thấy thương khóc cho kẻ t́m ôngchủ lạc đường. Đó là bốn câu kệ chỉ cho chúng ta thấy am tranh không thật. Tuy am tranh không thật mà có ông chủ đang ở trong đó. Chúng ta muốn t́m mà không thấy ông chủ nên cứ loanh quanh t́m bên ngoài nên bị lạc lối.

            Đói đến ăn no một bát cơm, nước trong đầy b́nh đủ giải khát. Giường mây trên gối ngủ ngon lành, chính ngay trong ấy rất vui thích. Bốn câu nầy nói cái ǵ? Nói ông chủ ở trong am tranh đói th́ ăn một bát cơm cũng đủ no, khát th́ uống nước trong ở trong b́nh cũng đủ giải khát, mệt th́ nằm trên giường mây kê gối ngủ ngon lành. Ngay trong ấy thật là vui thích. Ư nói người ngơ ngơ ngáo ngáo ở trong am tranh đói ăn khát uống mệt ngủ, sống như vậy thật là tự tại thanh nhàn. Nếu người đói không chịu ăn, khát không chịu uống, mệt không chịu ngủ th́ không tự tại thanh nhàn. Hiện giờ chúng ta có đói ăn, khát uống, mệt ngủ không? Đói ngồi bên mâm cơm thấy cơm nguội, thức ăn không vừa cái lưỡi th́ không ăn, nghĩ tới những món ngon khác. Như vậy là chúng ta ăn không phải v́ bụng đói, mà v́ cái lưỡi ngon dở. Khát cầm ly nước lă không uống, mà nhớ nghĩ đến nước cam nước chanh. Mệt nằm trên chỏng tre cảm thấy cấn lưng không ngủ được, gát tay lên trán tưởng tới chăn êm nệm ấm, nghĩ tới chuyện đông chuyện tây. Sở dĩ bất an là v́ chúng ta sống với thói quen, sống theo tập quán và sống với tâm vọng tưởng lăng xăng chạy theo ngoại trần, nên không an ổn. Nếu chúng ta xoay lại sống với ông chủ ngơ ngơ ngáo ngáo ở trong am tranh th́ đói ăn một bát cơm, khát uống một ly nước lă, mệt nằm trên chỏng mây gát đầu lên gối ngủ ngon lành. Tâm không mong cầu mơ ước cái ǵ. Sống như vậy thật là vui vẻ thanh nhàn. Ngược lại th́ không an vui. Đó là diễn tả cách sống của người ngơ ngơ ngáo ngáo. Sau đây là diễn tả cách tu của người ngơ ngơ ngáo ngáo:

            Kinh chẳng xem, Phật chẳng nghĩ, trị mắt đâu cần mạt vàng quí. Tại sao tu mà không xem kinh không niệm Phật? Như vậy th́ tu cái ǵ? Câu “trị mắt đâu cần mạt vàng quí” trả lời nghi vấn nầy. Con mắt đang sáng lấy mạt vàng để vào mắt để trị bệnh. Tuy lấy đồ quí để trị bệnh, nhưng mắt không sáng, lại c̣n xốn đau hơn. Cũng vậy, khi đă sống với người ngơ ngơ ngáo ngáo tức là sống với Phật Pháp thân của ḿnh mà c̣n xem kinh niệm Phật là làm cho thêm bệnh, chẳng khác nào mắt đang sáng lấy mạt vàng bỏ vào mắt, mắt không sáng lại thành bệnh. Con mắt nguyên không bệnh, nếu thêm cái ǵ vào dù là vật quí như vàng đều làm cho mắt bệnh.

            Khách sang hỏi đến người xưa nay, nhận thấy như xưa vẫn chẳng phải. Người xưa là người ngơ ngơ ngáo ngáo ở trong am tranh, tức là ông chủ. Ông chủ đang có mặt trong am tranh, khách tới hỏi ông chủ ở đâu, làm sao chỉ? Nếu ḿnh nhận người xưa nay, thấy như thuở nào th́ không phải, tại sao nhận người xưa mà không phải? V́ người xưa là người đă có sẵn thuở nào, nếu nhận thấy người xưa th́ người xưa là khách không phải là chủ. Thế nên nói nhận thấy ông chủ, th́ ông chủ là kẻ bị thấy, không phải là chủ mà là khách. Ông chủ là ông chủ, ông chủ tức là ḿnh. C̣n nếu ḿnh thấy ông chủ th́ ông chủ không phải là ḿnh. Chỗ nầy rất tế nhị nên khi ông chủ hiện tiền rồi, th́ chẳng xem kinh chẳng niệm Phật, đừng thêm cái ǵ cả, cũng đừng nói tôi thấy được ông chủ. Tất cả đều là bệnh.

            Thôi thôi t́m ngoài luống nhọc công, chẳng chẳng lỗ mũi xưa nay đồng. Người tu ai cũng muốn t́m Phật ai cũng muốn thấy ông chủ. Song t́m Phật hay thấy ông chủ th́ Phật hay ông chủ là cái bị thấy ở ngoài ḿnh. Thế nên Ngài bảo thôi thôi đừng t́m ở ngoài uổng công nhọc sức, v́ Phật không có ở ngoài, ông chủ không có ở ngoài. Con người ai cũng có lỗ mũi, không ai là không có. Lỗ mũi ở trên mặt ai cũng dùng để thở như nhau, nên nói lỗ mũi xưa nay đồng. Trong nhà thiền thường dùng lỗ mũi để chỉ cho thể chân thật sẵn có nơi ḿnh. V́ lỗ mũi là chỗ để thở và duy tŕ mạng sống. Muốn biết người sống hay chết th́ rờ ngay lỗ mũi, nếu c̣n thở là sống, hết thở là chết. Như vậy mạng sống con người từ lỗ mũi; lỗ mũi th́ nằm sẵn trên mặt, thế mà có mấy ai thấy được lỗ mũi ḿnh! Ai cũng thấy lỗ mũi người mà không thấy lỗ mũi ḿnh. Mạng sống ḿnh sờ sờ đó mà ḿnh không thấy mới là kỳ. Cũng vậy, nơi ḿnh có sẵn ông Phật, lúc nào cũng hiện tiền mà ḿnh không biết, cứ đi t́m Phật ở nơi nầy nơi kia. Giống như người đi t́m nguồn sống nơi khác, mà quên lỗ mũi đang ở trên mặt ḿnh là nguồn sống. Trong nhà Thiền ai nắm được lỗ mũi là nhận ra thể chân thật nơi ḿnh. Thế nên ở đây vua nói “chẳng chẳng lỗ mũi xưa nay đồng”, v́ ai cũng có lỗ mũi trên mặt để thở duy tŕ mạng sống như nhau không khác. Như vậy con người ai cũng có lỗ mũi, th́ ai cũng có Phật tánh như nhau, đừng nói Phật mới có Phật tánh, Tổ mới có Phật tánh, chúng ta là phàm phu vô phần. Chúng ta là người ai cũng có Phật tánh như Phật như Tổ, tại v́ ḿnh quên, cũng như ai cũng có lỗ mũi là nguồn sống, mà có người nhớ có người quên.

            Am tranh rốt cuộc không vật lạ, mày ngang mũi dọc chỉ là ông. Trong am tranh rốt cuộc không có vật ǵ lạ hết, chỉ có một ông chân mày ngang lỗ mũi dọc thôi. Ở trên nói tất cả chúng ta đều có lỗ mũi như nhau. Tới đây nói nơi am tranh không có vật lạ, chỉ có người mày ngang mũi dọc mà thôi. Người này ai cũng có nên trong nhà Phật có câu “Mày ngang mũi dọc như nhau, ḷng phàm ḷng thánh khác nhau ngh́n trùng”. Ai cũng có mày ngang mũi dọc như nhau, nhưng người th́ tâm phàm, người th́ tâm thánh khác nhau rất xa. Tâm phàm là tâm chạy theo trần cảnh mê đắm ngũ dục. Tâm thánh là tâm không nhiễm sáu trần, biết rơ ḿnh có thể chân thật bất sanh bất diệt. Thế nên cũng đi, cũng đứng, cũng ăn, cũng ở, mà có người th́ tâm rất phàm tục, có người tâm rất thánh thiện, chỉ khác nhau ở chỗ này. Qua bài Ngâm Am Tranh, chúng ta thấy rơ vua Minh Tông nhận ta ông chủ trong am và biết cách sống của ông chủ trong am. Đây là điểm đáng qúi đáng tán thán của vua Minh Tông.

            Bây giờ tôi ôn lại để qúi vị thấy tinh thần Thiền qua các vị vua đời Trần. Có ba điểm chúng ta phải lưu ư. Điểm thứ nhất là các vua đời Trần rất tỉnh sáng, vui cười trong giờ phút lâm chung. Điểm này nhắc chúng ta và bạn bè chúng ta khi ra đi phải làm ǵ? Điểm thứ hai là Thiền đời Trần có đặc điểm ǵ mà tôi chủ trương khôi phục? Điểm thứ ba là người tu Thiền làm sao tránh khỏi bệnh và tại sao bị bệnh?

            Gần đây ở Thường Chiếu, sau những buổi giảng Thiền sư Trung Hoa, các Phật tử có nêu lên những thắc mắc. Câu mà được nhiều Phật tử nêu lên là: Người tu Tịnh độ khi thân nhân hay bạn đạo sắp lâm chung th́ niệm Phật và tụng kinh Di Đà để trợ niệm. Vậy ngừơi tu thiền khi thân nhân hay bạn đạo sắp lâm chung phải làm ǵ? Tu theo Thiền tông đời Trần đương nhiên chúng ta phải lấy gương của các Thiền sư đời Trần làm tiêu chuẩn, để giải quyết trường hợp thân nhân hay bạn đạo sắp ĺa trần. Thánh Đăng Lục là quyển sách kể lại công hạnh tu của năm vị vua đời Trần. Năm vị vua đời Trần tu ngộ được lư Thiền, sống rất đạo đức và sáng suốt. Sau đây tôi trích dẫn những đoạn các Ngài sắp tịch để qúi vị thấy rơ h́nh trạng các Ngài mà ứng dụng.

            1- Vua Trần Thái Tông.

            Vua bệnh, Thánh Tông thăm bệnh, nhân đó hỏi:

            - Chân không và ngoan không là đồng hay khác?

            Vua đáp:

            - Hư không là một, nhưng do tự tâm mê ngộ nên thành có chân và ngoan sai khác. Ví như pḥng nhà, mở ra th́ sáng, đóng lại th́ tối, sáng và tối chẳng đồng, và pḥng nhà là một.

            Ngoan không là khoảng hư không rỗng tuếch không có vật ǵ. Chân không là danh từ nhà Phật chỉ cho thể chân thật của các pháp không h́nh không tướng. Thánh Tông nghi chân không và ngoan không nên đem ra hỏi vua cha là đồng hay khác. Bấy giờ Thái Tông bệnh mà vẫn giải thích là một. Tức là nói về cái trống rỗng th́ đồng, nhưng do tự tâm mê ngộ nên thành có chân không và ngoan không sai khác. Mê th́ thấy ngoan không, ngộ th́ thấy được chân không. Giảng cho nghĩa này rơ hơn vua ví dụ cái pḥng nhà, hư không trong pḥng không đổi thay, song nếu tắt đèn th́ tối, mở đèn th́ sáng. Cái tối cái sáng có khác, hư không trong nhà th́ không khác. Thế nên chân không và ngoan không thể nó th́ đồng, v́ không có tướng mạo, nhưng nhận ra chân không là giác; không nhận được chân không là mê, giống như hư không trong nhà có đèn th́ sáng, không đèn th́ tối. Tối sáng khác nhau chứ hư không trong nhà không khác. Đó là vua Thái Tông giải thích nghĩa chân không và ngoan không.

            Ngày hôm sau, Quốc sư Đại Đăng vào thăm hỏi:

            - Bệ hạ bệnh chăng?

            Vua đáp:

            - Tứ đại là bệnh, cái này xưa nay sanh tử không can hệ, mà dính kẹt trong bệnh hoạn sao?

            Nếu chúng ta bệnh có người tới thăm hỏi: Thầy bệnh chăng? Chúng ta trả lời: Hôm nay tôi bị đau bụng hay nhức đầu. Ở đây vua không nói như thế mà nói tứ đại bệnh. V́ tứ đại duyên hợp nên có chống trái thành bệnh, c̣n ông chủ hay tâm thể chân thật xưa nay sanh tử không can hệ, th́ bệnh hoạn đâu có dính dáng đựơc. Nghĩa là ông chủ nơi vua không bao giờ có sanh tử huống là có bệnh hoạn. Bệnh hoạn là chuyện của tứ đại. Vua Thái Tông thấy vậy có xứng đáng là một Thiền sư không? Chỗ này có một vị tăng hỏi một Thiền sư: “Ḥa thượng bệnh laị có cái chẳng bệnh chăng?” Ngài đáp: “Có”. Tăng hỏi: “Cái chẳng bệnh ở đâu?” Ngài nói: “Ui da! Ui da!” Cái biết ui da không bệnh mà thân tứ đại bệnh. Như vậy th́ cái thấy của vua Trần Thái Tông đâu có kém cái thấy của Thiền Tổ Trung Hoa. Đó là tôi dẫn sử để so sánh đối chiếu cho quí vị thấy cái ngộ của Tổ sư tông Tào Động và cái ngộ của vua Trần Thái Tông không khác.

            Khoảng mấy ngày sau, Thái Tông lặng thinh không nói, đuổi hết kẻ hầu hạ, đem việc nước dặn ḍ Thánh Tông. Thánh Tông muốn nhờ hai Quốc sư Phù Vân và Đại Đăng nói pháp xuất thế cho Thái Tông nghe. Thái Tông gằn giọng bảo: “Đến trong đây, bớt một mảy tơ dường trên thịt khoét thương, thêm một mảy tơ như trong mắt để bụi. Ba đời chư Phật bốn mắt nh́n nhau, sáu đời Tổ sư thối thân có phần. Dù Phù Vân nói huyền, Đại Đăng thuyết diệu đều là lời thừa, có ích ǵ đối với cái này?

            Chúng ta nghe vua nói như thế có hài ḷng không? Thánh Tông nghĩ cha ḿnh sắp chết, nên thỉnh các vị Thiền sư nổi tiếng như ngài Đạo Viên và Đại Đăng ở núi Yên Tử đến để trợ lực. Vua liền nói đối với thể chân thật nếu bớt một mảy tơ dường như trên thịt khoét thương tích, nếu thêm một mảy tơ giống như trong mắt để bụi vào.Nó nguyên vẹn là nguyên vẹn, như như là như như, thêm không được bớt không được. Như vậy th́ “ba đời chư Phật bốn mắt nh́n nhau”. Nghĩa là chư Phật và đệ tử, thầy nh́n tṛ, tṛ nh́n thầy cảm thông th́ ngộ, hai bên thầy tṛ nh́n nhau mà ngộ không thêm không bớt. Sáu đời Tổ Sư vị nào nghe rồi thâm nhập thối lui đảnh lễ cũng không thêm không bớt. Như vậy th́ dù cho Thiền sư Phù Vân nói huyền, Thiền sư Đại Đăng thuyết diệu, đối với thể chân thật mà vua đă sống được cũng chỉ là lời thừa, không có dính dáng ǵ, nên vua không cần ai trợ giúp lúc sắp mệnh chung. Để thấy người tu sống được với thể chân thật, lúc tịch các vị cao tăng đến nhắc nhở c̣n không cần huống ǵ rước thầy đến niệm Phật tụng kinh.

            Nói xong Ngài lặng lẽ thị tịch, nhằm năm Kỷ Măo, niên hiệu Thiệu Bảo (1279) thọ 60 tuổi.

            Vua ra đi một cách thoải mái, không lo âu sợ sệt là do nhận chân được lẽ thật, nên không cần bớt cái ǵ không cần thêm cái ǵ, cứ lặng lẽ mà đi không ồn náo. Đó là bước đi cuối cùng của vua Trần Thái Tông.

            2- Vua Trần Thánh Tông.

            Vua bệnh, thượng sĩ Tuệ Trung gởi thơ đến thăm, vua viết vào cuối trang đáp lại:

            Hơi nóng hừng hực mồ hôi đẵm

            Chiếc khố mẹ sanh vẫn ráo khô.

            Vua nói thân nầy bệnh đau nhức toàn thân, nhưng không dính dáng ǵ tới thể chân thật - chiếc áo khố mẹ sanh- Giống như trời nóng bức mồ hôi tuôn dầm dề, mà chiếc khố mẹ sanh không có dính ướt.

            Đến lúc bệnh nặng, vua thường lấy ngón tay gơ vào chiếc gối, như có sở đắc điều ǵ. Chốc lát vua đ̣i bút viết bài kệ:

            Sanh như mặc áo,

            Chết tợ cởi trần.

            Từ xưa đến nay,

            Không đường nào khác.

            Đến lúc đau gần chết vua c̣n lấy ngón tay nhịp nhịp vào gối chơi, rồi nói: “ sanh như mặc áo, chết tợ cởi trần”. Khi mở mắt chào đời thân trần trụi không áo quần, sau đó mới được cha mẹ mặc áo cho ấm. Và khi nực qúa cởi áo ra để thân trần cho mát. Ngài thấy sanh tử giống như mặc áo và cởi áo, đó chỉ là nhu cầu, không có ǵ quan trọng.

            Vua lại nói tiếp: “Từ xưa đến nay không đường nào khác.” Từ xưa tới nay muôn muôn người triệu triệu người ai cũng đi chung con đường sanh ra rồi tử không có ai đi đường nào khác. Con người ai sanh ra rồi cũng chết, chết rồi lại sanh, ai cũng đi đường nầy không ai đi đường khác, thế tại sao lại sợ? Nếu mọi người đi đường nầy, ḿnh phải đi đường khác, v́ không biết đường khác ra sao mới sợ. Tất cả cùng đi chung một đường th́ không có ǵ phải sợ.

            Liền hét, nói:

            Chữ bát mở toang đà trao phó,

            C̣n đâu việc nữa đáng tŕnh anh.

            Rồi vua đuổi hết kẻ hầu hạ, chỉ c̣n ḿnh Nhân Tông đứng hầu một bên thưa:

            - Bệ hạ c̣n nhớ lời của ngài Vĩnh Gia chăng?

            Gần chết mà vua c̣n hét, oai ghê! chữ Bát chỉ cho hai chân mày, giao phó chỉ cho lỗ mũi. Lỗ mũi tượng trưng cho sinh mạng con người. Nếu đă nắm được sinh mạng rồi, th́ đâu c̣n việc ǵ để nói và thưa tŕnh với ai. Thế nên vua đuổi hết kẻ hầu người hạ, chỉ để lại một ḿnh Nhân Tông ở lại với Ngài thôi. Nhân Tông mới nhắc lại lời của ngài Vĩnh Gia:

            Rành rành thấy, không một vật,

            Cũng không người chừ cũng không Phật.

            Cơi cơi đại thiên bọt nổi trôi,

            Tất cả Thánh hiền như điện chớp.

            Dẫu cho ṿng sắt trên đầu chuyển,

            Định tuệ sáng tṛn vẫn không mất.

            Nhân Tông muốn nhắc cho vua cha nhớ chỗ căn bản đạo lư, để cho Ngài an lành trong lúc ra đi, nên mới dẫn lời của Thiền sư Vĩnh Gia Huyền Giác: chỗ rốt ráo th́ rơ ràng không có một vật, cũng không có người cũng không có Phật, v́ người và Phật là hai từ ngữ đối đăi giả lập không thật có. Lớn như đại thiên sa giới cũng giống như ḥn bọt nổi trên mặt biển không có ǵ quan trọng. Tất cả Thánh hiền chỉ là giả danh không thật, giống như lằn điện chớp có đó liền mất đó. Cốt yếu là định Tuệ phải sáng tṛn, dù cho trên đầu có ṿng sắt cháy rực quay quanh, định Tuệ cũng không mất. Đây mới là thứ thiệt.

            Vua nghe xong, bất chợt cười lên rồi gơ chiếc gối tụng:

            Rành rành thấy, không một vật,

            Cũng không người chừ cũng không Phật.

            Cơi cơi đại thiên bọt nổi trôi,

            Tất cả Thánh hiền như điện chớp.

            Xong, ngay chiều hôm đó sấm gió nổi dậy, thấy một vầng ánh sáng tṛn rọi nơi bức vách ngăn, vua liền băng, hưởng thọ 51 tuổi, nhằm ngày 22 tháng 5, năm Canh Dần (1290).

            Gần chết mà vua c̣n nhớ mấy câu ca chứng đạo rồi nhịp gối ca chơi. Không như người dung thường lúc sắp chết nh́n người nầy ngó người kia thương khóc, sợ ḿnh chết rồi không gặp lại v.v. Nhân Tông biết nên đọc những câu ca chứng đạo để tăng sức mạnh cho cha. Đây là một kinh nghiệm, nếu thân nhân sắp mất, chúng ta là người biết đạo, thấu lư thiền th́ nên nhắc lại những câu đạo lư, để tăng sức mạnh cho thân nhân tỉnh táo ra đi. Đó là bước đi cuối cùng của vua Trần Thánh Tông.

            3- Vua Trần Nhân Tông.

            Vua Nhân Tông truyền ngôi cho con một thời gian rồi xuất gia lên núi tu. V́ xuất gia lên núi tu nên đời của Ngài là đời của thầy tu. Bởi đời của thầy tu nên tôi chỉ nhắc sơ thôi không phải nói nhiều.

            Ngày mùng một tháng mười một, nửa đêm sao trời sáng tỏ, Điều Ngự hỏi:

            - Hiện giờ là giờ ǵ?

            Bảo Sát thưa:

            - Giờ Tư.

            Điều Ngự đưa tay mở cánh cửa sổ nh́n ra, bảo:

            - Chính là giờ ta đi.

            Bảo Sát hỏi:

            - Tôn Đức đi đâu?

            Điều Ngự đáp:

            Tất cả pháp chẳng sanh,

            Tất cả pháp chẳng diệt.

            Nếu hay hiểu như thế,

            Chư Phật thường hiện tiền.

            Nào có đến đi ǵ?

            Điều Ngự biết giờ ra đi của ḿnh, nên hỏi Bảo Sát hiện giờ là giờ ǵ? Bảo Sát thưa bây giờ là giờ Tư. Ngài nói chính là giờ ta đi. Bảo Sát hỏi Tôn Đức đi đâu? Ngài trả lời tất cả pháp ở thế gian không có sanh không có diệt, nếu người hiểu được như vậy th́ Phật lúc nào cũng hiện tiền, nào có đến nào có đi mà hỏi. Chúng ta thấy lối đi của Ngài rất quan trọng.

            Bảo Sát thưa:

            - Chỉ như khi chẳng sanh chẳng diệt th́ thế nào?

            Điều Ngự liền vả ngaymiệng Bảo Sát, bảo:

            - Chớ nói mớ!

            Nói xong, Ngài nằm theo thế sư tử lặng lẽ mà tịch.

            Đă nói không sanh không diệt mà Bảo Sát c̣n hỏi là thế nào, nên Ngài không trả lời vả miệng Bảo Sát và quở Bảo Sát nói mớ. Quở xong, Ngài nằm theo thế kiết tường như sư tử lặng lẽ thị tịch. Đó là bước đi cuối cùng của vua Trần Nhân Tông.

            4- Vua Trần Anh Tông.

            Năm Canh Thân niên hiệu Đại Khánh thứ bảy (1320) vua bệnh, ra chiếu mời Tôn giả Phổ Tuệ đến gặp và hỏi:

            - Bồ tát làm những hạnh nghiệp ǵ, để vào lại trần lao độ thoát cho chúng sanh?

            Phổ Tuệ đáp:

            - Người xưa sau khi được chánh kiến rồi, hằng ngày nhồi thành một mảnh, nên hay lấy sanh tử làm nơi du hí, qua lại chẳng ngại, thân tùy theo ư sanh, tùy chỗ tạm gá. Kinh Viên Giác nói: “Bồ tát trở lại trần lao, chẳng phải do ái làm gốc”.

            Bây giờ nếu chúng ta bệnh nặng, mời qúi thầy tới th́ hỏi cái ǵ? Hỏi người tu sắp chết phải làm ǵ để được về Cực Lạc, hay để được giải thoát sanh tử? Hỏi chuyện đi cho thảnh thơi, chớ không hỏi Bồ tát phải tu hạnh nghiệp ǵ để vào trần lao độ thoát chúng sanh. Nếu không trở lại thế gian th́ không độ chúng sanh được, nên phải hỏi. Ngài Phổ Tuệ mới đáp: Người xưa sau khi ngộ thể chân thật nơi ḿnh rồi, hằng ngày tu miên mật tâm nhất như lấy sống chết làm tṛ chơi. Thế nên chết đây sanh kia không có ǵ sợ. Tùy theo ư muốn sanh ở đâu th́ sanh thân ở đó, tạm gá thân độ sanh hết duyên rồi th́ đi. Ngài dẫn Kinh Viên Giác, Bồ tát trở lại trần lao chẳng phải do ái làm gốc. Phàm phu sinh ra trong thế gian do ái mà sanh, nào thương cha thương mẹ, thương anh thương em... mới có thân này. C̣n Bồ tát do nguyện lực độ sanh mà có thân nên không phải gốc từ ái.

            Vua hỏi thêm:

            - Thế nào là dụng tâm chặt thẳng?

            Phổ Tuệ đáp:

            - Nhân Tông Điều Ngự có nói: “Buông xuống! Buông xuống! Buông chẳng xuống, liền chính là kẻ ấy”. Lại, người xưa nói “Một niệm chẳng sanh tức Phật như như”.

            Ở trước tôi đă giảng kỹ chỗ này. Tới đây tôi muốn nhắc lại cho quí vị nhớ. Chỗ buông xuống th́ biết rồi, c̣n chỗ buông chẳng xuống là cái ǵ? Ví dụ chúng ta ngồi thiền vọng tưởng dấy ḿnh buông th́ vọng tưởng lặng, đó là buông xuống. Bấy giờ không có vọng tưởng lúc đó buông cái ǵ? Tức là hết buông được, hết buông được th́ gọi là chỗ buông chẳng xuống. Chỗ buông chẳng xuống chính là kẻ ấy, chính là bộ mặt thật xưa nay. Tới đây ngài Phổ Tuệ muốn rơ thêm dẫn câu “Một niệm chẳng sanh tức Phật như như”. Khi không c̣n một niệm dấy khởi lúc đó Phật hiện tiền. Ngài Phổ Tuệ đă chỉ cho nhà vua thấy rơ cái gốc.

            Ngày hôm sau vua lại mời ngài Phổ Tuệ vào cung nói về đạo lư “Buông xuống”. Phổ Tuệ dẫn chỗ chặt thẳng của người xưa, vua mỉm cười, nói: “Đệ tử đối với lẽ này rất có sở đắc, thật chẳng dối vậy!”

            Phổ Tuệ bảo:

            - Dừng! Dừng! Chẳng cần nói, việc tốt chẳng bằng không.

            Vua mỉm cười, trở ḿnh nằm lại, liền băng hà, hưởng 45 tuổi đời.

            Vua Trần Anh Tông mặc dù hiểu thiền, ngộ thiền và có tâm Bồ tát. Nhưng sánh với vua Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông, Trần Nhân Tông th́ yếu hơn, nên phải nhờ Thiền sư trợ lực. Khi đă thấu lư thiền vua tự khoe đă có sở đắc. Ngài Phổ Tuệ bảo dừng không cho nói, mà phải ngay đó sống, nói ra là dư. Ngang đó vua biết liền cười rồi trở ḿnh mà đi.

            5- Vua Trần Minh Tông.

            Tháng giêng năm Đinh Dậu niên hiệu Thiệu Phong thứ 17 (1357), vua xuất một xâu chuỗi bằng vàng làm vật tặng sư (Kim Sơn) để từ biệt. Đến ngày 19 tháng 2 vua lặng lẽ băng hà, chẳng uống thuốc, chẳng ăn dùng, hưởng 58 tuổi đời.

            Vua Minh Tông khi ra đi cũng được an ổn.

            Năm vị vua nhà Trần là năm tấm gương sáng để cho chúng ta noi theo. Người tu chúng ta lúc mệnh chung ít ai bằng Trần Thái Tông cũng ít ai bằng Trần Nhân Tông. Người khá lắm th́ có thể bằng Trần Anh Tông, song gần ra đi phải nhờ bậc đạo đức cao hơn, để nhắc nhở trợ thêm sức mạnh. Như vậy trong tông môn khi có một thiền sinh tịch, những thiền sư ở gần được mời tới, có nên lập bàn Phật để đem kinh ra tụng không? Muốn cho thiền sinh tỉnh trước khi ra đi, th́ vị Thiền sư chỉ cần nói hoặc hỏi năm ba câu cho thiền sinh lănh hội để ra đi nhẹ nhàng là tốt. Đó mới đúng với ước nguyện của thiền sinh mong cầu. Chớ tụng kinh nhiều mà thiền sinh cứ thở dài hoài th́ có lợi ích ǵ? Phải trực tiếp nhắc cho họ tỉnh, mới giúp họ giải được oan khiên, để họ ra đi đựơc nhẹ nhàng. Như vậy th́ trong nhà thiền có người hỏi: “Huynh đệ sắp tịch chúng ta phải làm ǵ?” Quí vị có câu đáp chưa? Quí vị phải hiểu chỗ này cho rơ, v́ đây là phương tiện để hướng dẫn Tăng Ni phật tử sau này, nếu không nắm vững th́ sẽ lúng túng.

            Giả sử trong tông môn có một Phật tử đau nặng đang hấp hối, ngày thường khỏe mạnh mỗi đêm họ tụng kinh Bát Nhă. Bấy giờ chúng ta tới hỏi: Đạo hửu có nhớ câu “Quán Tự Tại Bồ Tát hành thâm Bát Nhă Ba La Mật Đa thời, chiếu kiến ngũ uẩn giai không độ nhất thiết khổ ách” không? Nếu họ trả lới “Nhớ” th́ hỏi tiếp: “Chiếu kiến ngũ uẩn giai không là sao?” Họ giải đúng ư nghĩa, th́ hỏi tiếp: Đạo hữu đă thấy ngũ uẩn giai không chưa? Nếu họ đă thấy th́ qua hết khổ nạn ra đi thảnh thơi. Nếu họ chưa thấy th́ nhắc lại cho họ tỉnh. Hoặc nhắc lại Kinh Kim Cang mà họ đă học: “Phàm sở hữu tướng giai thị hư vọng” để đánh thức họ đừng luyến mến xác thân. Nếu không luyến mến xác thân th́ ra đi nhẹ nhàng. Như vậy là độ họ trong giờ phút lâm chung. Chớ không phải đến thiết lập bàn Phật, tụng hai ba bộ Kinh, ḿnh tụng th́ ḿnh tụng, họ cứ mệt cứ mê, hai bên không dính dáng ǵ với nhau. Như vậy tụng Kinh có lợi ích ǵ? Đây là vấn đề thiết yếu mà chúng ta phải biết để sau này hướng dẫn Phật tử.

          Hiện tại chúng ta lấy Thiền Tông đời Trần làm cơ sở tu hành, th́ phải biết khi ḿnh sắp tịch phải như thế nào? Chẳng hạn như tôi, nếu công phu tu hành của tôi ngang với vua Trần Thái Tông, th́ tôi biết rơ tôi sẽ đi đâu. Như vậy lúc tôi sắp tịch qúi vị mời các Thiền sư đến để cho tôi thêm cái ǵ th́ tôi có ưng không? Chắc tôi phải nói: “Thôi để tôi lặng lẽ thảnh thơi ra đi, đừng có mời thỉnh qúi thầy, chỉ thêm bận rộn”. Lẽ ra cái chết trong nhà thiền lặng lẽ tẻ lạnh không ŕnh rang. Cái lặng lẽ tẻ lạnh đó có một ư nghĩa thâm trầm của đạo, chớ không phải tẻ lạnh mà vô nghĩa. Đây là phương hướng của người tu thiền xử sự với đệ tử vơí bạn đồng đạo sắp mệnh chung. Đó là mục thứ nhất.

            Bây giờ tới mục thứ hai, tại sao tôi chủ xướng khôi phục Thiền Tông đời Trần. Đây tôi chỉ nói một góc chớ không nói toàn diện để cho quí vị hiểu. Năm vị vua nhà Trần chỉ có Trần Nhân Tông xuất gia làm tăng và Tổ, c̣n lại bốn vị th́ tu cư sĩ. Có vị về già cạo tóc ở chùa trong thành nội, tu với tánh cách tại gia, mà khi ra đi các Ngài tỉnh táo tự tại. Cuộc đời của các Ngài cho chúng ta những bài học đáng giá.

            - Các Ngài ở ngôi vị vua chúa sang trọng quyền thế tột đỉnh, mà vẫn qúi đạo kính Phật lo tu hành, đó là điều mà chúng ta phải học. V́ người ở thế gian nếu có giàu lắm, th́ sự nghiệp chỉ bằng một góc nhỏ của vua thôi. Vậy mà có nhiều người tu không được!

            C̣n chúng ta th́ nghèo mạt đi tu dễ hay khó? - Dễ quá, có ǵ đâu mà bỏ, có ǵ đâu mà cám dỗ? Địa vị danh vọng quyền thế của một ông vua, mà biết hướng về đạo để tu th́ chuyện quá hy hữu. Đó là cái gương sáng mà chúng ta phải học.

            - Các Ngài làm vua th́ đa đoan công việc, nào việc cung đ́nh, nào việc nước việc dân... thế mà các Ngài tu có kết quả. Chúng ta ngày nay công việc rất ít, trong gia đ́nh chỉ có năm bảy người, đâu có ǵ đa đoan bận rộn, chỉ làm nuôi năm bảy người mà tu không được sao? Nếu nói bận rộn th́ không ai bận rộn bằng ông vua, thế mà ông vua tu được và có kết quả. Chúng ta ít bận rộn, chỉ lo cho gia đ́nh (cư sĩ) khoảng năm bảy người, mà tu không được th́ cũng là chuyện oái oăm không hợp lư. V́ vua th́ biết bao nhiêu việc mà tu được có kết quả, c̣n chúng ta ngày nay có bao nhiêu việc đâu mà tu không được? Gần đây có những cư sĩ gặp nhau hỏi: “Anh lúc này tu có khá không?” Đáp: “Tôi lúc này bận rộn lắm, nào việc nhà việc nước lu bu tu không đựơc”. Thử hỏi ông vua việc nhà bao nhiêu việc sở bao nhiêu mà sao tu được, c̣n chúng ta th́ tu không được? Tôi dẫn các vị vua ra đây để cho các vị cư sĩ thấy không c̣n nghĩ rằng ḿnh đa đoan tu không được, mà phải can đảm khéo sắp xếp như mấy ông vua để tu được. Đó là đối với cư sĩ. C̣n ngừơi xuất gia th́ không có vấn đề nào hết, mọi việc đều buông mà tu không được th́ hết nói. Đó là cái gương mà tôi thấy cần phải nêu lên để tất cả chúng ta chiêm nghiệm tu hành.

            - Các vị vua đa số là cư sĩ, cư sĩ ngày xưa tu được ngộ đạo th́ cư sĩ ngày nay tu có được ngộ đạo không? Gần đây có nhiều cư sĩ thường nói, tu muốn được giải thoát là phải xuất gia cạo đầu ở chùa như qúi thầy tu mới khả dĩ giải thoát, chớ c̣n làm cư sĩ th́ tu không tới đâu. Một ông vua hưởng đủ thứ dục lạc trên thế gian, tu ngộ đạo, khi chết tỉnh táo ra đi thảnh thơi th́ tại sao ḿnh nói ḿnh làm không được. Tôi dẫn các vị vua đời Trần để cho người tu nhất là cư sĩ tại gia không c̣n mặc cảm chỉ có người xuất gia mới tu ngộ đạo giải thoát. Nghĩa giải thoát ở đây không phải chứng tứ quả Thanh văn, nhập Niết bàn vĩnh viễn không trở lại, mà là sáu căn không dính với sáu trần, ra vào trong lục đạo như dạo chơi trong các hư trường, đó là giải thoát. Chỗ này vua Trần Anh Tông hỏi Tôn giả Pháp Loa làm sao để trở lại đời để giáo hóa độ mọi người.

            Phật giáo đời Trần không hạn cuộc người xuất gia mới có thể tu ngộ đạo mà người cư sĩ tu cũng có thể ngộ đạo. Nếu chúng ta cứ quan niệm người xuất gia tu mới ngộ đạo, mới giải thoát th́ ai muốn tu cũng phải vô chùa, như vậy th́ chùa làm sao chứa hết? Ở Thái Lan, Miến Điện, Tích Lan, Cao Miên người theo Phật giáo nguyên thủy, không phải xuất gia suốt đời, nên thanh niên ai cũng phải xuất gia, xuất gia vài ba năm trui rèn đạo đức rồi hoàn tục lập gia đ́nh làm ăn. C̣n các Thái Tử cũng phải xuất gia ba tháng cho có đạo đức sau đó mới lên làm vua. Thế nên ở những nước này người dân xuất gia rất đông, nhưng ở chùa th́ không đông. C̣n ở Việt Nam chúng ta có khác, một lần xuất gia th́ không được quyền để tóc hoàn tục, mà phải tu suốt đời. Như vậy, nếu cứ đua nhau xuất gia th́ e như ở Nhật Bổn thời Minh Trị Thiên Hoàng có quá nhiều chùa trong nước, mỗi chùa có mấy ngàn tăng. Xuất gia như thế th́ dân chúng c̣n đâu làm ăn để theo kịp trào lưu tiến bộ với thế giới, nên Thiên Hoàng ra lệnh các tăng sĩ tu đến 30 tuổi phải lập gia đ́nh. Lập gia đ́nh xong, muốn tu nữa th́ tu. Từ đó người tu đến ba mươi tuổi đều lập gia đ́nh có con. Song ai muốn tu tiếp th́ tu, ai không muốn th́ ra đời luôn. Do đó mà Phật giáo Nhật Bổn có Tân tăng. Nếu cứ quan niệm xuất gia mới tu được th́ vào chùa nhiều quá, người trẻ không c̣n ở ngoài để lo mọi công tác xă hội th́ sao? Rồi đây ở Việt Nam sẽ có ngày chánh phủ cũng ra lệnh người tu tới tuổi nào đó phải có gia đ́nh th́ bấy giờ thành thông tục hóa, người xuất gia giống hệt người tại gia không hơn không kém. Thế nên muốn giữ vị trí và giá trị xuất gia riêng, tại gia riêng th́ người xuất gia phải là người rảnh rang không bận bịu việc nhà việc nước sớm thức tỉnh đi tu th́ người đó là người xuất gia, c̣n người đang bận bịu việc nhà việc nước đang làm đang sống, hiểu đạo th́ cứ tu tại gia cho tốt. Nếu cùng nhau rủ vô chùa hết th́ làm sao sống? Mất quân b́nh xă hội, đó là cái họa.

            Tôi chủ trương lấy Phật giáo đời Trần làm căn bản tu, để Phật tử không quan niệm lầm, ở tại gia tu như các vị vua c̣n được th́ người cư sĩ ở nhà vừa lo cho gia đ́nh vừa tu có hại ǵ đâu? Chỉ khéo biết tu là có kết quả. Đó là lư do tôi dẫn cho quí vị thấy chủ trương khôi phục Thiền đời Trần của tôi. Vua quan đời Trần hiểu Phật Pháp thâm sâu, tu thiền được kết quả tốt, đồng thời đời Trần lập ra phái thiền Trúc Lâm Yên Tử thuần tuư Việt Nam, nên chúng tôi lấy thiền đời Trần làm chỗ tựa. Như vậy, nếu chúng ta hiểu thấu điều nầy th́ sự tu hành rất là tốt đẹp. Một ông vua lúc gần chết vui vẻ không buồn, không lưu luyến lo sợ là do khi sống có ư nghĩa an vui. Trong cuộc sống có ǵ hơn là sống an vui chết tự tại. Đây là điều thế gian mơ ước, mà chúng ta thực hiện được th́ quá quí. Thế nên tôi mới lấy đó làm điều tiêu chuẩn hướng dẫn Tăng Ni và Phật tử tu. Quí vị hiểu rơ điều nầy cho tôi.

            Hôm nay sẵn có Tăng Ni và Phật tử đông, thời giờ c̣n rộng, tôi nói rộng hơn một chút về kinh nghiệm tu hành. Chúng ta ai cũng biết chúng ta tu thiền của đạo Phật. Vậy tu thế nào mới đúng? Tu thế nào mới khỏi bệnh? Tu thế nào mới khỏi rơi vào đường tà? Đây là chỗ quan trọng mà tôi muốn chỉ cho quí vị biết rơ. Nếu tu thiền mà không nắm vững đường lối, không thấy rơ cái nào tà cái nào chánh, không biết rơ cái nhân sanh ra bệnh hoạn th́ khi tu dễ bị chướng ngại. Trước hết tôi dẫn Kinh Thủ Lăng Nghiêm nói về ngũ ấm ma. Ma là tướng không thật làm chướng ngại việc tiến tu. Kinh Thủ Lăng Nghiêm dạy người tu phá được một ấm th́ xảy ra mười hiện tượng gọi là ma. Trong những hiện tượng đó có những hiện tượng rất hấp dẫn, nếu biết th́ không bị chướng ngại, nếu không biết th́ thích thú say mê rơi vào đường ma. Năm mươi thứ ma trong Kinh Lăng Nghiêm ở đây tôi không nói hết chỉ nói ư một câu để làm nguyên tắc tu hành để khỏi rơi vào đường tà. Hồi tôi c̣n học thầy tôi bắt học thuộc ḷng câu:

            Nhược khởi thánh giải, tức lạc quần tà,

            Bất khởi thánh tâm, tức thiện cảnh giới.

            Nghĩa là ngồi tu thấy Phật, thấy Bồ tát, thấy hào quang, thấy đủ thứ... dù có uy quyền, đẹp lạ thế mấy nếu không cho cái thấy của ḿnh là thánh th́ tốt. Nếu cho rằng ḿnh thấy như thế là chứng đạo nên Phật, Bồ tát tới chứng minh, đó là rơi vào quần tà. C̣n thấy mà không khởi niệm, không theo, biết đó là giả tướng do tự tâm hiện ra th́ là cảnh giới tốt. Cũng một cảnh giới mà tưởng cảnh giới đó là hiện tượng ḿnh chứng đạo th́ bị rơi vào đường tà chướng đạo không tiến được. C̣n nếu thấy mà không khởi niệm không dính mắc, biết đó là tự tâm hiện, là cảnh giới lành th́ không chướng đạo. Thế nên công thức căn bản của người tu thiền theo kimh Lăng Nghiêm dạy th́ khi dụng công tu nội tâm có sự dằn ép nên phát ra những tướng lạ, hoặc thấy ma, hoặc thấy Phật, thấy Bồ tát... Thấy tất cả những tướng lạ đều biết là do tâm dằn ép nó hiện, chớ không phải ma thật, không phải Phật, Bồ tát thật. Biết như vậy th́ thấy Phật không mừng, thấy ma không sợ, nên không động tâm, không bệnh. C̣n nếu thấy Phật th́ mừng, thấy ma th́ sợ, là tâm c̣n dao động th́ bệnh. Như vậy ngồi thiền thấy bất cứ cảnh giới ǵ, cho đến thấy Phật hay thấy ma quỉ đều biết tâm yên lặng nên mọi cảnh hiện, cảnh đó là do tâm hiện chớ khônh phải ở ngoài đến. Phật đâu có rảnh mà đi xoa đầu ḿnh, ma đâu có mà lại nhát ḿnh. Biết rơ như vậy th́ không có ǵ đánh lừa ḿnh được và không bao giờ có hại. Cảnh tốt hiện, biết là công phu tu của ḿnh có khá nên cảnh tốt mới hiện, chớ không phải ở bên ngoài đến. Đó là trường hợp thứ nhất.

            Trường hợp thứ hai là nghe âm thanh. Khi ngồi thiền cũng do tâm dằn ép nên có nghe những tiếng lạ của người hoặc của thần thánh nói những câu đạo đức... Nghe những âm thanh nầy là do công phu của ḿnh khá nên mới có. Chớ không có Phật Thánh hay người đến nói cho ḿnh nghe, mà cũng không phải ma quỉ ở ngoài tới dụ dỗ ḿnh. V́ tâm ḿnh yên tỉnh quá nên có những hiện tượng lạ. Hiện tượng lạ là từ tâm ḿnh hiện. Nghe âm thanh lạ, ḿnh biết tự tâm ḿnh hiện, không chú ư, không theo th́ không bị chướng đạo, không bị bệnh. Ngày xưa có một người huynh đệ tu thiền, tôi tới thăm, nói chuyện với ông mà ông không nói, ông cứ nh́n trên trời trên mây miệng lảm nhảm hoài. Tôi hỏi:

            - Tôi nói chuyện với thầy sao thầy không nói, mà nói chuyện với ai ở đâu vậy?

            Ông nói:

            - Ḱa! ḱa! Người ta nói chuyện với tôi ḱa, để tôi nói chuyện với họ.

            Người như vậy là điên rồi. Điên v́ nghe những âm thanh lạ, tưởng người ta nói với ḿnh, rồi cứ lảm nhảm đối đáp qua lại riết thành điên. Đang đi đường cũng ngó trời ngó mây nói khơi khơi một ḿnh. Đó là hiện tượng điên. Thế nên khi tu nghe những âm thanh lạ, biết nó do tâm dằn ép mà phát ra, nó không thật, nên không bệnh, không chướng đạo.Chỗ nầy ngoại đạo bảo lắng nghe tiếng Phạm Thiên hay tiếng thần linh, nhưng đạo Phật th́ qui về nội tâm , không hướng ra ngoài, v́ hướng ra ngoài t́m cầu là ngoại đạo. Người tu thiền là qui về tự tâm, chớ không hướng ra ngoài. Câu tiêu chuẩn của nhà thiền là “Phản quan tự kỷ bổn phận sự, bất tùng tha đắc”. Nghĩa là xoay lại để thấy rơ ḿnh là bổn phận chính của việc tu hành. Lấy câu nầy làm tiêu chuẩn th́ tu không bao giờ lạc, không bao giờ sai. Nếu không hiểu rơ câu nầy th́ tu dễ lạc dễ sai lắm.

            Trường hợp thứ ba, là có một thứ ma đặc biệt là ḿnh không trực tiếp thấy hay trực tiếp nghe nói, mà nó tựa vào người nào đó, rồi người đó tới nói chuyện thiên cơ hoặc hiện thần thông, phóng hào quang... người ham tu thấy nghe mấy việc nầy dễ tin lắm, dễ tin th́ cũng dễ lạc lắm. Thế nên người tu thiền, có ai tới nói chuyện quá khứ vị lai, hay tự xưng là Bồ tát, là Phật cũng đừng quan tâm cũng đừng thấy là quan trọng. V́ chúng ta tu Phật lấy giới, định, tuệ làm căn bản giải thoát. Giới là đạo đức, định là thiền định, tâm không tán loạn, tuệ là trí tuệ sáng suốt thấy rơ các pháp đúng như thật. Người tu lấy đạo đức, tâm an định, trí tuệ sáng làm gốc, thế nên dù cho thần thánh có dựa hay nói thiên cơ đều là chuyện bên ngoài, không phải chỗ ḿnh nhắm. Nhớ ai tới hiện thần thông hay nói ǵ nói mặc họ, không quan trọng, chúng ta thấy nghe chỉ cười thôi th́ không ma nào dụ ḿnh nỗi. C̣n nếu họ tới tự xưng là thần thánh và nói thầy có cần tiền không? Tôi hóa ra tiền cho thầy coi. Họ liền hóa ra năm bảy trăm ngàn. Ḿnh thấy thích quá tin họ là thần thánh th́ lạc vào đường ma. V́ ma có mưu thần chước quỉ ḿnh không thể lường nỗi. Như vậy, dù ai có linh thiêng mấy chúng ta cũng không nghe và không tin.

            Tóm lại, giới, định, tuệ là căn bản của người tu thiền. Nếu người tu mà phạm giới th́ tâm rối loạn, tâm rối loạn th́ tu không định. Thế nên tu lấy giới làm đầu, kế đó là định, tọa thiền là buông vọng tưởng cho tâm an định. Nhưng có nhiều người tọa thiền vọng tưởng lặng hết lại hoảng hốt cho là mất ḿnh nên sợ th́ vọng tưởng khởi động trở lại. Như vậy, tu cốt được định, vừa được định th́ hoảng hốt nên mất định, loạn trở lại. Đó là lầm lẫn. Và, khi tâm an định th́ trí tuệ phát sanh, trí nầy là vô sư trí của chính ḿnh. Trí hữu sư là trí do học ở thầy bạn ở sách vở bên ngoài mà có. C̣n trí vô sư muốn khai phát th́ phải lóng lặng vọng tưởng tâm an định trí vô sư mới hiện. Giả sử chúng ta đọc kinh, có nhiều câu không hiểu, chúng ta xếp lại để đó. Một hôm chúng ta ngồi yên tâm thanh tịnh bỗng dưng nhớ lại nghĩa lư sáng ra một cách rành rẽ, không có ai chỉ dạy hết. Đó là trí vô sư hiện, nên thấu suốt nghĩa lư rơ ràng. Trí vô sư hiện là do tâm an định tự sáng, chớ không nhờ ai giúp. Điều nầy quí vị tu từ từ sẽ thấy rơ, tôi có nói nhiều quí vị cũng khó tin.

            Hồi tôi đi ngoại quốc một trăm ngày, mỗi chỗ đi qua là phải giảng một bài. Chẳng lẽ giảng đề tài nầy ở chùa nầy qua chùa kia giảng lại, người nghe thấy cũ mèm v́ họ đă ghi âm rồi. V́ vậy mà phải giảng đề tài mới, giảng cả trăm ngày như vậy đề tài đâu mà giảng và làm sao soạn cho kịp? Vă lại đi như vậy làm sao đem theo tài liệu? Thôi th́ làm ǵ th́ làm, khuya ba giờ thức dậy ngồi thiền, ngồi xong, hỏi “Mai giảng đề tài ǵ đây?” Liền có đề tài để giảng. Thành ra đi đâu cũng có đề tài mới để giảng hết, không cần phải soạn, chỉ ngồi yên nhớ lại rồi đem ra giảng. Đó là chuyện nhỏ vô sư trí hiện. C̣n những chuyện lớn không phải là không có. Chỗ nầy tôi đă kinh nghiệm qua rồi, không một chút nghi ngờ.

            Khi tôi ra ngoài Bắc nói chuyện ở viện nghiên cứu Hán Nôm. Câu đầu tiên tôi nói quí vị là học giả, tôi là hành giả, hành giả khác với học giả. Tôi ví dụ có một người được cha trao cho ḥn ngọc quí của tổ tiên cách mấy thế kỷ để lại. Bây giờ anh nắm được ḥn ngọc quí trong tay th́ có những người ở ngoài nghiên cứu sử sách mà không thấy có bằng cớ không đủ lư lẽ để tin nhà anh có ḥn ngọc quí nên họ nghi ngờ thế nầy thế kia. Nhưng anh th́ không nghi ngờ ǵ cả, anh thấy rơ ràng nhà anh có ḥn ngọc quí tổ tiên anh truyền tới đời anh. Những người nghi ngờ tra cứu sử sách để xác chứng nhà anh có ḥn ngọc quí dụ cho học giả. C̣n anh đang nắm ḥn ngọc quí trong tay không nghi ngờ dụ cho hành giả. Như vậy hành giả là người giáp mặt thấy rơ ràng rồi mới tin mới nói, chớ không phải do tưởng tượng hay nghiên cứu mà nói. Đối với vô sư trí, tôi không có tí nào nghi ngờ hết. V́ vậy các nhà bác học quả tang là các vị đó sử dụng được vô sư trí. Khi họ nghiên cứu một vấn đề tới chỗ bí họ tập trung tinh thần nghiền ngẫm quên hết mọi việc chung quanh, bỗng một hôm bừng sáng, họ la lên như người điên, đó là công tŕnh nghiên cứu thành công. Như vậy cái bừng sáng thấy suốt một vấn đề mà từ trước họ thắc mắc do ai dạy? Chính từ nơi họ phát ra, không phải vô sư trí là ǵ? Người tu thiền cũng vậy, khi bặt hết mọi tạp niệm, tự tâm phát sáng. Đức Phật lúc ngồi thiền dưới cội bồ đề khi tâm thanh tịnh Ngài nhớ lại vô số kiếp về trước, thấy mỗi kiếp sanh ra sanh hoạt như thế nào cha mẹ là ai v.v. Sau đó Ngài thấy rơ con người chết đi theo nghiệp thiện hay ác mà sanh thân thọ qủa báo khổ hay vui v.v. Như vậy do tâm thanh tịnh mà trí tuệ phát sáng. Trí tuệ nầy là vô sư trí. Vô sư trí ai cũng có sẵn, chớ không phải riêng Phật mới có, chúng ta không có. Tại v́ tâm chúng ta chưa an định nên vô sư trí chưa hiện. Thế nên tôi phải hướng dẫn quí vị ngồi thiền, dùng phương tiện tọa thiền để cho tâm an định, khi tâm an định rồi th́ trí tuệ sáng. Thiền là một phương tiện quay lại trí tuệ sẵn có của ḿnh gọi là Phật tánh hay tánh giác. Thiền là như vậy, rất đơn giản. Hiểu như vậy th́ tu không bao giờ sai lầm, ngược lại th́ tu dễ lệch lạc. Đó là điều căn bản mà Tăng Ni và Phật tử phải hiểu, từ đây về sau đừng có lầm lẫn, tu đúng th́ không bao giờ có hại mà được lợi ích lớn.

]

 

[mucluc][p1][p2][p3][p4][p5][p6][p7][p8][p9]

[Trang chu] [Kinh sach]