COÙ PHAÙP MOÂN NAØO

hõg

CHAÙNH VAÊN:

1. Moät thôøi Theá Toân ôû

2. ÔÛ ñaáy, Theá Toân goïi caùc Tyø kheo.

3. Coù Phaùp Moân naøo, do phaùp moân aáy, Tyø kheo, ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi suy tö veà phöông phaùp (aøkaørapari-takkaø), ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän (dithini shaønakhanti), coù theå xaùc chöùng Chaùnh trí; vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän, phaïm haønh ñaõ thaønh, nhöõng vieäc neân laøm ñaõ laøm, khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa"?

4. Baïch Theá Toân, ñoái vôùi chuùng con, phaùp laáy Theá Toân laøm caên baûn...

5. Coù moät phaùp moân, naøy caùc Tyø kheo, do phaùp moân aáy, Tyø kheo ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän, coù theå xaùc chöùng Chaùnh Trí; vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän... traïng thaùi naøy nöõa".

6. Phaùp moân aáy laø gì, do phaùp moân aáy "... khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa?"

7. ÔÛ ñaây, naøy caùc Tyø kheo, Tyø kheo khi maét thaáy saéc, hoaëc noäi taâm coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta coù tham, saân, si"; hoaëc noäi taâm khoâng coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta khoâng coù tham, saân, si". Naøy caùc Tyø kheo khi maét thaáy saéc, hoaëc noäi taâm coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta coù tham, saân, si"; hoaëc noäi taâm khoâng coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta khoâng coù tham, saân, si". Naøy caùc Tyø kheo, bieát roõ chuùng coù maët hay khoâng coù maët trong taâm vò aáy, coù phaûi chuùng laø nhöõng phaùp do loøng tin ñöôïc hieåu bieát, hay do öa thích ñöôïc hieåu bieát, hay do laéng nghe ñöôïc hieåu bieát, hay do suy tö veà phöông phaùp ñöôïc hieåu bieát, hay do kham nhaãn, thích thuù veà bieän luaän ñöôïc hieåu bieát?"

- Thöa khoâng, baïch Theá Toân

- Coù phaûi caùc phaùp naøy, do thaáy chuùng vôùi trí tueä, neân ñöôïc hieåu bieát ?

- Thöa phaûi, baïch Theá Toân.

Ñaây laø phaùp moân, naøy caùc Tyø kheo, do phaùp moân naøy, ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi suy tö veà phöông phaùp, ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän, coù theå xaùc chöùng vôùi Chaùnh Trí; vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän.... khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa".

8. - 11. Laïi nöõa, naøy caùc Tyø kheo, Tyø kheo khi nghe tai tieáng... khi muõi ngöûi höông... khi löôõi neám vò... khi thaân caûm xuùc..."

12. Laïi nöõa, naøy caùc Tyø kheo, khi yù bieát Phaùp, hoaëc noäi taâm coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta coù tham, saân, si", hoaëc noäi taâm khoâng coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta khoâng coù tham, saân, si". Naøy caùc Tyø kheo, khi yù bieát phaùp hoaëc bieát roõ noäi taâm coù tham, saân, si: "Noäi taâm ta coù tham, saân, si", hoaëc bieát roõ noäi taâm khoâng coù tham, saân, si: "Noäi taâm ta khoâng coù tham, saân, si". Naøy caùc Tyø kheo, söï bieát roõ chuùng coù maët hay khoâng coù maët trong taâm vò aáy, coù phaûi chuùng laø nhöõng phaùp do loøng tin ñöôïc hieåu bieát, hay do öa thích ñöôïc hieåu bieát, hay do laéng nghe ñöôïc hieåu bieát, hay do suy tö veà phöông phaùp ñöôïc hieåu bieát, hay do kham nhaãn, thích thuù veà bieän luaän ñöôïc hieåu bieát?"

- Thöa khoâng, baïch Theá Toân.

- Coù phaûi caùc phaùp naøy, do thaáy chuùng vôùi trí tueä neân ñöôïc hieåu bieát?

- Thöa phaûi, baïch Theá Toân.

13. Ñaây laø phaùp moân, naøy caùc Tyø kheo, do phaùp moân aáy, Tyø kheo ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi suy tö veà phaùp moân, hay ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän, coù theå xaùc chöùng vôùi Chaùnh trí; vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän, Phaïm haïnh ñaõ thaønh, nhöõng vieäc neân laøm ñaõ laøm, khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa".

GIAÛNG

Coù Phaùp Moân Naøo laø baøi Kinh nguyeân thuûy raát heä troïng ñoái vôùi ñöôøng loái tu cuûa Thieàn vieän. Phaät noùi coù Phaùp moân, nhöng taïi sao khoâng ñaët teân laø phaùp moân gì? Neáu thieàn sinh khoâng hoïc, khoâng naém vöõng baøi kinh naøy, khi nghe pheâ phaùn BIEÁT VOÏNG laø moät loái tu do ngöôøi sau ñaët ra, khoâng phaûi Phaät daïy thì seõ hoang mang khoâng vöõng loøng tin ñeå tu taäp. Ngöôïc laïi, neáu hoïc hieåu kinh naøy chính chaén thoâng suoát, chuùng ta seõ thaáy ñöôøng loái tu cuûa Thieàn vieän coù saün caên baûn, coù nguoàn goác roõ raøng.

Coù phaùp moân naøo coù nghóa laø khoâng coù phöông phaùp naøo heát.

Coù phaùp moân naøo, do phaùp moân aáy, Tyø kheo ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi suy tö veà phöông phaùp (Aøkaørapari takkaø), ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän (ditthini shaønakhanti) coù theå xaùc chöùng Chaùnh Trí; vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän, Phaïm haïnh ñaõ thaønh, nhöõng vieäc neân laøm ñaõ laøm, khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa".

Phaät noùi coù moät phaùp moân vöôït ngoaøi tín ngöôõng toân giaùo, khoâng tin Phaät, khoâng tin Phaùp, khoâng tin Boà Taùt, La Haùn, vöôït ngoaøi söï chaùn öa Ta baø Cöïc laïc, vöôït ngoaøi söï laéng nghe hoïc hoûi, vöôït ngoaøi tö duy quaùn saùt, vöôït ngoaøi kham nhaãn tu taäp, vöôït ngoaøi thích thuù bieän luaän. Nhöng "phaùp moân aáy" coù theå xaùc chöùng Chaùnh Trí vaø chöùng quaû A La Haùn. Nhö vaäy, ñoù laø phaùp moân gì? Coù phaûi phaùp moân ñoù khoâng leä thuoäc tín ngöôõng giaùo ñieàu cuûa Toân giaùo laø phaûi tin Tam baûo, phaûi aên chay, phaûi laïy Phaät cho coù phöôùc? Phaùp moân ñoù khoâng phaûi kham nhaãn ñeå tu haønh, khoâng phaûi khôûi taâm chaùn ngaùn coõi Ta baø, öa thích vaø caàu sanh veà Tònh ñoä, khoâng phaûi raùng nghe raùng hoïc ñeå thaâm nhaäp lyù ñaïo, khoâng phaûi tö duy giaûn traïch giaùo nghóa cho hay cho roõ. Taát caû nhöõng ñieàu neâu treân ñeàu khoâng lieân heä vôùi phaùp moân maø Phaät noùi ôû ñaây. Vaäy maø phaùp moân naøy coù theå xaùc chöùng ñöôïc Chaùnh trí vaø chöùng quaû A La Haùn.

Khi Phaät neâu leân vaán ñeà ñoù thì caùc Tyø kheo baïch:

- Baïch Theá Toân, ñoái vôùi chuùng con, Phaùp laáy Theá Toân laøm caên baûn...

Caùc thaày Tyø kheo baïch Phaät raèng Theá Toân laø nguoàn maïch cuûa giaùo phaùp, xin Phaät chæ daïy, chöù caùc Tyø kheo khoâng theå bieát phaùp moân ñaëc bieät ñoù laø phaùp moân gì? Phaät daïy :

Coù moät phaùp moân, naøy caùc Tyø kheo, do phaùp moân aáy, Tyø kheo ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän coù theå xaùc chöùng Chaùnh trí; vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän, Phaïm haïnh ñaõ thaønh, nhöõng vieäc neân laøm ñaõ laøm, khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa".

Phaùp moân aáy laø gì, do phaùp moân aáy..."... khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa?".

ÔÛ ñaây, naøy caùc Tyø kheo, Tyø kheo khi maét thaáy saéc, hoaëc noäi taâm coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta coù tham, saân, si", hoaëc noâïi taâm khoâng coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta khoâng coù tham, saân, si". Naøy caùc Tyø kheo, Tyø kheo khi maét thaày saéc, hoaëc noäi taâm coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta coù tham, saân, si"; hoaëc noäi taâm khoâng coù tham, saân, si bieát roõ: "Noäi taâm ta khoâng coù tham, saân, si".

Phaät daïy coù moät phaùp moân vöôït ngoaøi loøng tin, vöôït ngoaøi öa thích, vöôït ngoaøi kham nhaãn, vöôït ngoaøi nghe hoïc, vöôït ngoaøi bieän luaän, tö duy. Phaùp moân aáy laø khi maét thaáy saéc nôi taâm coù khôûi tham, saân, si bieát roõ raøng taâm coù tham, saân, si; neáu taâm khoâng coù tham, saân, si cuõng bieát roõ laø taâm khoâng coù tham, saân, si.

Naøy caùc Tyø kheo, bieát roõ chuùng coù maët hay khoâng coù maët trong taâm vò aáy, coù phaûi chuùng laø nhöõng phaùp do loøng tin ñöôïc hieåu bieát, hay do öa thích ñöôïc hieåu bieát, hay do laéng nghe ñöôïc hieåu bieát, hay do suy tö veà phöông phaùp ñöôïc hieåu bieát, hay do kham nhaãn, thích thuù veà bieän luaän ñöôïc hieåu bieát?

- Thöa khoâng, baïch Theá Toân.

Phaät daïy nhìn thaúng taâm: khi caên tieáp xuùc vôùi traàn, tham, saân, si coù maët hay khoâng coù maët. Phaûi thaáy bieát moät caùch roõ raøng. Nghóa laø khi maét thaáy saéc coù nieäm tham, nieäm saân, nieäm si daáy khôûi thì bieát coù tham, saân, si; neáu khoâng coù nieäm tham, nieäm saân, nieäm si daáy khôûi thì bieát khoâng tham, saân, si. Khi tai nghe tieáng, muõi ngöûi muøi, löôõi neám vò... coù tham, saân, si daáy khôûi thì bieát coù tham, saân, si, khoâng coù tham, saân, si daáy khôûi thì bieát khoâng coù tham, saân, si. Thaáy bieát roõ raøng, khoâng caàn theâm söï kieän gì khaùc. Thaáy bieát nhö theá laø tu. Ñoù laø phaùp moân gì ?

ÔÛ ñaây, toâi höôùng daãn caùc Thieàn sinh trong moïi sinh hoaït haèng ngaøy khi maét thaáy saéc, tai nghe tieáng... coù nieäm daáy khôûi chaïy theo ngoaïi traàn lieàn bieát khoâng theo, nieäm khoâng khôûi cuõng bieát, ñoù laø tu. Vaäy, phaùp maø chuùng ta ñang tu vaø phaùp maø Phaät daïy tu trong kinh naøy coù khaùc khoâng? Trong kinh, Phaät noùi theo loái xöa ngaén goïn, chæ noùi taâm coù tham, saân, si thì bieát taâm coù tham, saân, si; khoâng coù tham, saân, si thì bieát khoâng tham, saân, si. Veà sau ñöôïc trieån khai roõ hôn: bieát nieäm tham, nieäm saân, nieäm si laø hö doái khoâng chaïy theo tham, saân, si, chôù khoâng phaûi bieát coù tham, saân, si maø chaïy theo tham, saân, si. Bieát ñeå maø khoâng theo, thì caùi bieát ñoù môùi coù giaù trò. Caùi BIEÁT ñoù laø TRÍ. Trong vaên kinh Phaät khaúng ñònh raát roõ: "Phaùp moân naøy khoâng thuoäc tín ngöôõng toân giaùo, khoâng do hoïc hoûi, khoâng caàn coá gaéng kham nhaãn, khoâng do suy tö... chæ duøng trí tueä maø bieát".

Sau ñaây Phaät laïi nhaán maïnh theâm:

- Coù phaûi caùc Phaùp naøy, do thaáy chuùng vôùi trí tueä neân ñöôïc hieåu bieát?

- Thöa phaûi, baïch Theá Toân.

- Ñaây laø phaùp moân, naøy caùc Tyø kheo, do phaùp moân naøy, ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi suy tö veà phöông phaùp, ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän, coù theå xaùc chöùng vôùi Chaùnh Trí. Vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän, Phaïm haïnh ñaõ thaønh, nhöõng vieäc neân laøm ñaõ laøm, khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa".

Khi caên tieáp xuùc vôùi traàn, bieát coù nieäm daáy khôûi chaïy theo ngoaïi traàn hay khoâng nieäm daáy khôûi chaïy theo ngoaïi traàn, caùi bieát ñoù laø trí tueä. Baøi kinh naøy xaùc ñònh roõ raøng phaùp tu bieát voïng, maø Thieàn vieân ñang höôùng daãn Thieàn sinh tu taäp laø duøng trì tueä nhìn laïi taâm mình. Khi saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn coù khôûi nieäm chaïy theo ngoaïi traàn hay khoâng khôûi nieäm chaïy theo ngoaïi traàn. Neáu coù khôûi nieäm thì bieát noù laø voïng töôûng chôït hieän, chôït maát, hö giaû khoâng theo. Neáu khoâng khôûi nieäm thì taâm laëng leõ, tuy laëng leõ maø vaãn tænh giaùc khoâng môø mòt. Nhìn laïi ñeå thaáy haønh traïng cuûa taâm mình, ñoù laø phaùp moân gì? Khoâng coù moät phöông phaùp thöù lôùp tröôùc sau ñeå thöïc haønh maø vaãn coù tu, neân taïm goïi laø BIEÁT VOÏNG.

Vaäy, Phaät daïy tu trong kinh naøy cuõng nhö BIEÁT VOÏNG maø Thieàn vieän ñang chuû tröông, khoâng coù moät phöông phaùp thöù lôùp tröôùc sau ñeå thöïc haønh, maø vaãn coù caùch tu laø duøng trí nhìn laïi haønh traïng cuûa taâm mình ñeå döøng moïi voïng nieäm, ñoù laø giaûi thoaùt. Kinh Vieân Giaùc thuoäc heä thoáng Ñaïi thöøa cuõng daïy: "Tri huyeãn töùc ly, ly huyeãn töùc giaùc". Neáu bieát huyeãn thì lìa huyeãn, maø lìa huyeãn laø giaùc. Thaáy voïng nieäm khôûi laø huyeãn hoùa. Khoâng thaät neân khoâng theo, khoâng theo töùc laø lìa voïng nieäm, maø lìa voïng nieäm laø giaùc, laø giaûi thoaùt. Ñoù laø söï nhaát quaùn giöõa Nguyeân thuûy, Ñaïi thöøa vaø Thieàn toâng.

Ngaøi Thaàn Quang traûi qua bao nhieâu laàn thöû thaùch môùi ñöôïc Toå Boà Ñeà Ñaït Ma nhaän laøm ñeä töû. Tuy ñöôïc Toå nhaän laøm ñeä töû, nhöng Ngaøi vaãn coøn mang trong loøng noãi baát an. Moät hoâm, Ngaøi roùn reùn thöa:

- Baïch Hoøa Thöôïng, taâm con khoâng an, xin Hoøa Thöôïng daïy con phöông phaùp an taâm. Toå nhìn thaúng vaøo maët Thaàn Quang baûo:

- Ñem taâm ra ta an cho.

Ngaøi Thaàn Quang cuõng nhö chuùng ta, ñoøi coù moät phöông phaùp ñeå nöông theo ñoù maø thöïc haønh. Nhöng Toå daïy nhö vaäy laø phöông phaùp gì ???

Ngaøi Thaàn Quang loøng tin ñaõ ñaët troïn veïn nôi thaày, neân Toå daïy sao laøm vaäy. Beøn xoay nhìn laïi ñeå tìm taâm, tìm thaät kyõ maø chaúng thaáy töôùng traïng cuûa taâm nhö theá naøo, Ngaøi thaät thaø thöa raèng:

- Baïch Hoøa thöôïng, con tìm taâm khoâng ñöôïc.

Toå baûo:

- Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài.

Toå baûo nhö theá laø noùi thaät hay noùi doái? Ngaøi duøng phaùp gì ñeå an taâm cho Thaàn Quang? Vaø an bao giôø?

Lôøi Toå noùi môùi nghe qua thaáy nhö noùi ñuøa, nhöng ñoù laø moät tieáng seùt laøm chaán ñoäng taâm naõo Thaàn Quang, khieán Ngaøi hoát nhieân tænh ngoä thaáy ñöôïc caùch an taâm, vaø taâm Ngaøi töø ñoù ñöôïc an.

Thieàn toâng chuû tröông "Khoâng coù moät phaùp cho ngöôøi" vaø "Coù phaùp moân naøo" maø Phaät daïy trong baøi kinh naøy coù traùi nhau khoâng? Ngöôøi Trung Hoa ñaàu tieân (Thaàn Quang) ñöôïc tieáp nhaän yeáu chæ Thieàn töø Aán Ñoä sang do Boà Ñeà Ñaït ma truyeàn laø phaùp moân naøo ?

Chö Toå Thieàn toâng thuoäc doøng Laâm Teá töø ñôøi Toáng tuøy theo caên cô cuûa ngöôøi duøng caâu thoaïi ñaàu laäp thaønh phaùp moân ñeå daïy tu. Theá maø ngöôøi sau khoâng bieát, chaáp phaùp moân tu cuûa mình laø treân heát, beøn baøi baùc phaùp tu Maëc chieáu cuûa Toâng Taøo Ñoäng vaø Tri voïng truyeàn töø Boà Ñeà Ñaït Ma laø taø. Ngöôøi truyeàn ñaïo nhö theá, mang naëng tinh thaàn öùc döông, baøi baùc phuû nhaän taát caû ñeå coøn laïi moät phaùp moân cuûa mình, thaät laø moät vieäc laøm voâ traùch nhieäm, khoâng thoâng suoát ñöôïc goác ngoïn. Phaät ñaõ tuøy caên cô cuûa chuùng sanh duøng raát nhieàu phaùp moân ñeå giaùo hoùa ñeå ñoä khaép. Theá maø ngöôøi sau laïi baøi baùc taát caû ñeå coøn laïi moät phaùp moân cuûa mình, ñoù laø moät vieäc laøm ñöa ñaïo Phaät ñeán choã tieâu dieät maø ngöôøi truyeàn ñaïo khoâng thaáy caùi hoïa lôùn ñoù.

Baøi kinh naøy neáu naèm trong Haùn taïng thì coù theå bò nghi ngôø laø do caùc Toå Trung Hoa gaày döïng, gaây nieàm tin cho ngöôøi. Nhöng baøi kinh naøy chæ coù trong kinh Nguyeân Thuûy, thuoäc taïng Paøli maø khoâng coù trong Haùn Taïng. Nhö vaäy, thì chö Toå Thieàn Toâng daïy khoâng coù phaùp moân ñaâu chaúng phaûi khoâng caên cöù töø coäi nguoàn Phaät phaùp töø giaùo lyù Nguyeân thuûy ñaõ coù thôøi ñöùc Phaät, töø mieäng Phaät noùi ra. Vaäy, heä thoáng truyeàn thöøa töø Phaät ñeán Toå Hueä Khaû vaø Chö Toå Thieàn toâng sau naøy, khoâng phaûi laø chuyeän ngaãu nhieân voâ caên cöù.

Nhìn laïi taâm mình, trong kinh naøy, chính Ñöùc Phaät ñaõ daïy, sau Chö Toå tieáp tuïc daïy, khoâng phaûi môùi bòa ñaët ra sau naøy. Vì töø laâu, ngöôøi tu quen duøng phöông tieän nhö soå töùc, nieäm Phaät, trì chuù.... ñeå buoäc taâm, baây giôø noùi khoâng coù phaùp moân thì sanh nghi, naøo bieát loái tu naøy phaùt nguoàn töø Ñöùc Phaät daïy. Nhö vaäy, phaùp moân tu khoâng caàn moät phöông phaùp, chæ caàn nhìn thaúng taâm mình neân goïi laø tröïc chæ, neáu coøn nöông moät phaùp nhö quaùn soå töùc, quaùn baát tònh, khaùn thoaïi ñaàu... ñeå tu thì khoâng goïi laø Tröïc chæ. Caên baûn cuûa Thieàn toâng laø choã khoâng coù moät phaùp ñeå daïy ngöôøi, neáu coù moät phaùp thì Thieàn sö ñaõùnoùi, ñaõ daïy, ñaâu caàn ñaùnh heùt laøm gì. Bôûi khoâng coù moät phaùp neân caùc Ngaøi kheùo duøng thuaät chæ thaúng, ngay ñoù khieán ngöôøi nhaän ra chaân taâm mình, neân noùi Tröïc chæ nhaân taâm, kieán taùnh thaønh Phaät laø vaäy. Kinh naøy khoâng noùi thaønh Phaät maø noùi thaønh A La Haùn, kinh Nguyeân thuûy thöôøng goïi Phaät laø baäc A La Haùn Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc. Vaäy, qua baøi kinh naøy chuùng ta ñaõ thaáy roõ nguoàn goác phaùp tu tri voïng maø Thieàn vieän ñang chuû tröông phaùt xuaát töø ñaâu roài.

Qua baøi kinh naøy, toâi xin xaùc nhaän laïi hai ñieàu:

I. Khoâng coù phaùp moân

Phaät daïy tu maø khoâng coù moät phöông phaùp thöù lôùp tröôùc sau cho ngöôøi thöïc haønh, chæ duøng trí tueä ñeå thaáy roõ haønh traïng cuûa noäi taâm khi saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn. Trong kinh duøng chöõ tham, saân, si. Chö Toå thì noùi taát caû moïi voïng nieäm. Hai caùch noùi tuy khaùc nhau nhöng yù nghóa khoâng khaùc. Vì maét thaáy saéc ñeïp khôûi nieäm öa thích, ñoù laø tham. Tai nghe lôøi thoâ tuïc, khôûi nieäm böïc boäi, ñoù laø saân. Ñoái caûnh taâm ngô ngô khoâng bieát gì, chaáp caûnh laø thaät, ñoù laø si. Vaäy, taát caû moïi yù nieäm daáy khôûi chaïy theo traàn caûnh ñeàu laø tham, saân, si.

II. Bieát laø Trí tueä

Khi thaáy bieát voïng töôûng, voïng töôûng laëng. Caùi bieát ñoù laø Trí tueä. Vì khi meâ, cho voïng töôûng laø taâm mình neân bò noù daãn chaïy ngöôïc chaïy xuoâi roài phieàn naõo khoå ñau. Baây giôø, bieát baûn chaát cuûa noù laø khoâng thaät laø voïng töôûng neân khoâng chaïy theo noù nöõa. Khoâng theo noù thì tham, saân, si döøng; tham, saân, si döøng thì heát phieàn naõo khoå ñau. Ngöôøi khoâng phieàn naõo khoå ñau laø ngöôøi trí. Vaäy, bieát voïng töôûng laø trí tueä, ñöøng laàm maø nghi ngôø caùi bieát ñoù cuõng laø voïng töôûng. Phaûi thaáy cho thaät roõ ñieàu naøy. Neân bieát thaáy ñöôïc voïng nieäm laø trí tueä vaø töø trí tueä seõ ñi tôùi giaûi thoaùt. Vì bieát voïng nieäm neân khoâng theo, khoâng theo neân khoâng nhieãm, khoâng nhieãm laø giaûi thoaùt. Ñoù laø troïng taâm tu haønh maø Toå Boà Ñeà Ñaït Ma ñaõ chæ thaúng: "Ñem taâm ra ta an cho".

Hoài xöa ñoïc qua choã naøy, maáy laàn toâi vaãn khoâng hieåu. Vì toâi quan nieäm tu laø phaûi coù moät phöông phaùp haún hoøi, neân tìm hoaøi khoâng ñöôïc, sanh naûn loøng. Khoâng ngôø Toå ñaõ tuyeân boá tröïc chæ thì coøn phaùp moân gì nöõa? Baây giôø thì thaáy raát roõ, chæ caàn nhìn laïi haønh traïng cuûa noäi taâm, vöøa coù nieäm khôûi lieàn bieát noù laø voïng nieäm khoâng theo, khoâng voïng nieäm cuõng bieát, ñoù laø tu. Nhö vaäy ngay khi voïng nieäm heát thì chaân taâm saùng suoát töï hieän, maø chaân taâm saùng suoát ñoù laø Giaùc, laø Phaät. Theá maø chuùng ta muoán thaáy oâng Phaät haøo quang röïc rôõ vôùi nhöõng töôùng khaùc laï, chôù khoâng chòu nhaän oâng Phaät haèng saùng haèng giaùc saün coù nôi mình. Taùnh giaùc duï nhö caùi göông saùng, beân ngoaøi coù vaät thì hieän boùng trong göông, beân ngoaøi khoâng vaät thì göông khoâng boùng, nhöng maët göông vaãn trong saùng. Cuõng vaäy, taùnh giaùc khi khoâng coù voïng nieäm thì thanh tònh saùng suoát, maét vaãn thaáy, tai vaãn nghe, caùc caên vaãn bieát khoâng meâ môø, cuõng khoâng coù caùi lanh cuûa ñieân ñaûo. Moät giôø nieäm khoâng khôûi laø moät giôø taâm saùng suoát thanh tònh, laø Phaät hieän tieàn.

Vì khoâng bieát Phaät laø taùnh giaùc, saün coù nôi töï taâm mình, neân ngöôøi ñôøi töôûng töôïng roài chaïy theo hình töôùng toâ ñieåm veõ vôøi töôïng Phaät moâi son maù phaán loøe loeït. Phaät ñaõ khoâng cho ñeä töû duøng höông hoa, phaán saùp trang ñieåm thaân hình, baây giôø chuùng ta laïi duøng son phaán toâ ñieåm töôïng Phaät, laøm moät ñieàu heát söùc traùi ngöôïc! Ñöùc Phaät töø giaõ neáp soáng xa hoa loäng laãy ôû hoaøng cung, ñi vaøo röøng soáng moät ñôøi soáng ñôn giaûn bình dò. Vaäy maø, ngaøy nay ngöôøi hoïc Phaät quaù thieån caän, cöù chaïy theo caùi loøe loeït haøo nhoaùng beân ngoaøi, neân ñaïo caøng ngaøy caøng xa. Caùi thaät hieän höõu tröôùc maét thì khoâng chòu nhaän. Chuùng ta coù theå ngoài chôi: maét vaãn thaáy, tai vaãn nghe taát caû aâm thanh saéc töôùng beân ngoaøi maø khoâng khôûi moät nieäm, taâm thanh tònh laëng leõ khoaûng 5 phuùt, 10 phuùt... ngay khi ñoù taâm bình an laø Phaät hieän tieàn. Noùi taâm bình an laø Phaät hieän tieàn thì thaáy quaù deã neân moïi ngöôøi khoâng daùm tin. Song, ñoù laø moät leõ thaät khoâng theå phuû nhaän. Phaät khoâng xa, chæ vì mình ñem taâm tìm kieám thaønh ra xa caùch, roài töï than: Ta sanh vaøo thôøi maït phaùp, caùch Phaät quaù xa, neân khoù tu! Neáu naém ñöôïc then choát roài thì söï tu haønh khoâng khoù, gaàn vôùi ñaïo voâ cuøng, ai cuõng coù theå laøm ñöôïc. Chæ coát ñoái duyeân, xuùc caûnh maét vaãn thaáy, tai vaãn nghe... khoâng khôûi nieäm chaïy theo traàn caûnh, taâm haèng laëng leõ saùng suoát ñoù laø hôïp ñaïo, laø soáng vôùi trí tueä, laø Phaät.

Baøi kinh naøy giuùp cho chuùng ta thaáy roõ ñöôøng loái tu cuûa thieàn vieän laø duøng trí tueä nhìn laïi haønh traïng cuûa noäi taâm mình, ñoù laø moät caùch tu coù caên baûn, coù nguoàn coäi, ñeå chuùng ta vöõng loøng tin, khoâng hoang mang nghi ngôø, khoâng sôï vieäc tu cuûa mình bò sai laïc maø noã löïc tu taäp.