CHÖÔNG II : TÖ TÖÔÛNG

A. TINH THAÀN DAÂN TOÄC :

1. TÍNH BAÁT KHUAÁT VAØ ÑOÄC LAÄP.

Daân toäc Vieät Nam ñaõ saün truyeàn thoáng baát khuaát cuûa toå tieân löu laïi. Ngöôøi Vieät Nam khoâng chòu cuùi ñaàu laøm noâ leä ngoaïi bang. Duø coù nhöõng khi theá cuøng löïc taän baét buoäc phaûi leä thuoäc hoï, nhöng tinh thaàn baát khuaát ñaõ bieán thaønh ngoøi thuoác suùng cöù chaùy aâm æ trong loøng chieán só caùch maïng. Ngöôøi thanh nieân Vieät Nam saün saøng hy sinh moái tình rieâng tö cuûa mình ñeå ñem thaân ra baûo veä queâ höông daân toäc.

Giaëc Taây ñaùnh tôùi Caàn Giôø

Bieåu ñöøng thöông nhôù ñôïi chôø uoång coâng!

Queâ höông xöù sôû cuûa mình duø nhoû nhoi ngheøo thieáu, nhöng ngöôøi Vieät vaãn yeâu meán noù, quyù troïng noù:

Ta veà ta taém ao ta,

Duø trong duø ñuïc ao nhaø vaãn hôn.

Vì saün tinh thaàn baát khuaát neân ngöôøi Vieät Nam khoâng chòu yû laïi; töï mình phaûi gaây döïng cho mình, duø gian nan caùch maáy cuõng vui:

Coù vaát vaû môùi thanh nhaøn,

Khoâng döng ai deã caàm taøn che cho.

2. TÌNH ÑOAØN KEÁT

Neáu chæ coù tính baát khuaát thì chöa ñuû ñeå chieán thaéng quaân thuø, ngöôøi Vieät coøn luoân luoân keâu goïi tình ñoaøn keát. Trong Hoäi nghò Dieân Hoàng, chuùng ta thaáy muoân ngöôøi nhö moät, quyeát chung löng ñaáu caät chieán ñaáu tôùi cuøng. Tình ñoaøn keát ñoù, chuùng ta ñaõ nghe vaêng vaúng töø ñoàng queâ voïng laïi:

Khoân ngoan ñoái ñaùp ngöôøi ngoaøi,

Gaø cuøng moät meï chôù hoaøi ñaù nhau.

Thöïc vaäy, neáu ngöôøi coù taøi khoân ngoan thì haõy ñem taøi mình ra choáng cöï ngoaïi xaâm. Anh em trong nhaø cuøng chung maùu muû ai nôõ gieát haïi nhau. Neáu ñöùng rieâng moät mình thì ngöôøi coù taøi gioûi ñeán ñaâu cuõng khoâng laøm neân vieäc gì, caàn phaûi goùp tay chung söùc môùi laøm neân vieäc lôùn:

Moät caây laøm chaúng neân non,

Ba caây giuïm laïi neân hoøn nuùi cao.

Nöôùc Vieät Nam naèm beân caïnh nöôùc Trung Hoa, moät cöôøng quoác noåi danh thôøi Trung coå, ngöôøi Vieät luùc naøo cuõng lo laéng hoài hoäp mình bò xaâm laêng, neân lôøi keâu goïi ñoaøn keát khoâng döøng. Do ñoù, tình ñoaøn keát ñaõ thaám saâu trong tim naõo ngöôøi Vieät Nam.

3. BAO DUNG

Treân giaûi ñaát Vieät Nam nhoû beù, nhöng raát nhieàu gioáng daân chung soáng, neáu thieáu taâm löôïng bao dung thì noäi loaïn seõ daâng khôûi lieân mieân. Vì theá taâm löôïng bao dung cuûa ngöôøi Vieät ñöôïc bieåu loä cuï theå qua caâu ca dao:

Baàu ôi thöông laáy bí cuøng,

Tuy raèng khaùc gioáng nhöng chung moät giaøn.

Cuøng chung soáng trong moät ñaát nöôùc thì khoå vui cuõng ñoàng chòu, chuùng ta phaûi thöông yeâu ñuøm boïc laãn nhau. Vôùi tinh thaàn chò ngaõ em naâng, söï cöùu giuùp naày seõ laøm laønh maïnh hoùa toå chöùc xaõ hoäi. Ñaây, töï ñaùy loøng ngöôøi noâng daân phaùt xuaát ra nhöõng lôøi tha thieát:

Nhieãu ñieàu phuû laáy giaù göông,

Ngöôøi trong moät nöôùc phaûi thöông nhau cuøng.

Gaëp côn nguy bieán hoaïn naïn, tình ñoàng baøo chuùng ta ñaâu nôõ laøm ngô, maø phaûi ra tay cöùu giuùp nhau. Ngöôøi bieát chia sôùt khoå ñau cho nhau thaät laø moät tình thöông ñaùng kính ñaùng quyù. Tình thöông aáy ñaõ phaùt ra ngoân ngöõ, maø ngöôøi Vieät Nam chuùng ta khoâng coù quyeàn queân:

Ñöôøng xa xin chôù ngaïi nguøng,

Treøo non, xuoáng bieån ta cuøng ñôõ nhau.

4. HIEÁU KÍNH

Xaõ hoäi Vieät Nam xaây döïng treân neàn taûng gia ñình. Gia ñình coù an vui haïnh phuùc thì quoác gia môùi vöõng maïnh. Vì theá, trong gia ñình ngöôøi cha phaûi töø, ngöôøi con phaûi hieáu. Muoán nhöõng ñöùa con khôûi loøng hieáu kính, tröôùc phaûi daïy chuùng nhôù coâng ôn sanh thaønh khoå cöïc cuûa cha meï. Coâng ôn cha meï ñöôïc ngöôøi bình daân hình dung roäng nhö bieån, cao nhö nuùi.

Coâng cha nhö nuùi Thaùi Sôn,

Nghóa meï nhö nöôùc trong nguoàn chaûy ra.

Nhöõng ai coøn ñöôïc cha meï sanh tieàn laø coù caû moät kho taøng quyù baùu, laø ñöôïc uoáng nhöõng doøng suoái ngoït, aên nhöõng thöùc buøi. Söï thôm ngon quyù baùu aáy coøn dö vò trong coå hoïng chuùng ta qua lôøi ca chaát phaùc cuûa ngöôøi bình daân:

Meï giaø nhö chuoái ba höông,

Nhö xoâi neáp moät, nhö ñöôøng mía lau.

Ñaõ bieát coâng ôn cha meï naëng neà nhö vaäy, keû laøm con luùc naøo cuõng hy voïng ñeàn ñaùp. Coù ngöôøi cho söï hoïc haønh ñoã ñaït, laøm ñeïp maët nôû maøy cha meï laø ñeàn ôn:

Bao giôøø caù Lyù hoùa long,

Ñeàn ôn cha meï aüm boàng ngaøy xöa.

Coù ngöôøi soáng trong caûnh ngheøo thieáu vaát vaû, nhöng loøng bieát ôn cha meï khoâng bao giôø queân. Hoï phaûi nhòn aên ñeå nhöôøng phaàn nuoâi cha meï:

Ñoùi loøng aên ñoït chaø laø,

Ñeå côm nuoâi meï, meï giaø yeáu raêng.

Khi cha meï gaëp luùc trôû trôøi traùi gioù, ngöôøi con hieáu thaûo lo sôï cha meï cheát neân ñeán tröôùc baøn Phaät thaép höông laâm raâm khaán vaùi, caàu nguyeän Phaät, Trôøi phoø hoä cho cha meï soáng ñôøi vôùi con:

Laâm raâm khaán vaùi Phaät, Trôøi,

Xin cho cha meï ôû ñôøi nuoâi con.

Coâng ôn cha meï sanh thaønh nuoâi döôõng roäng saâu nhö trôøi beå, ngöôøi con hieáu thaûo luùc naøo cuõng canh caùnh beân loøng, mong ngaøy ñeàn ñaùp. Roài ñöôïc cha meï cho ñi hoïc haønh, oâng thaày seõ thay theá cha meï daïy baûo vaên chöông chöõ nghóa vaø caùch cö xöû ôû ñôøi. Ngöôøi con hieáu aáy ñaõ thaáy mang theâm moät ôn naëng nöõa:

Göôm vaøng rôùt xuoáng hoà Taây,

Coâng cha cuõng troïng, nghóa thaày cuõng saâu.

Lôùn leân ñöôïc dòp ñi chuøa leã Phaät, hoaëc nghe caùc sö giaûng daïy, ngöôøi con hieáu phaùt taâm ham moä ñaïo ñöùc, muoán döùt khoaùt cuoäc ñôøi theá tuïc, vaøo nöông mình döôùi boùng töø bi. Hoaëc nhöõng luùc chieàu veà nghe tieáng troáng coâng phu doàn daäp, gioïng chuoâng caûnh tænh ngaân daøi, khieán loøng khoan khoaùi nheï nhaøng muoán gôûi thaân vaøo cöûa Phaät. Nhöng coøn cha meï giaø yeáu chöa ñeàn ñaùp ñöôïc chuùt ôn sanh thaønh, neân khoù loøng caát böôùc ra ñi. Theá laø, ngöôøi con hieáu bò daèng co giöõa hai taâm nieäm: vöøa muoán tìm ñöôøng thoaùt tuïc, vöøa lo ñeàn ñaùp coâng ôn sanh thaønh:

Ñeán chuøa thaáy Phaät muoán tu,

Veà nhaø thaáy meï ñi tu khoâng ñaønh.

Nhöng roài, quan nieäm chöõ hieáu naëng hôn. Ngöôøi ta cho raèng ñaïo hieáu laø ñaïo chôn chaùnh cuûa con ngöôøi. Ngöôøi bieát thôø cha kính meï laø ngöôøi ñaõ tu ñuùng chaùnh ñaïo:

Tu ñaâu cho baèng tu nhaø,

Thôø cha kính meï môùi laø chôn tu.

Hoaëc giaû ngöôøi ta ñaõ thaàn thaùnh hoùa cha meï, coi cha meï nhö Phaät, bieát thôø kính cha meï laø thôø kính Phaät. Cho neân ngöôøi bình daân ñaõ noùi "Phaät trong nhaø khoâng thôø, thôø Thích Ca ngoaøi ñöôøng".

Hieáu thaûo laø chaát lieäu thieát yeáu trong xaõ hoäi Vieät Nam. Vì theá, trong tinh thaàn daân toäc Vieät Nam, ai cuõng ñaët chöõ hieáu leân treân taát caû. Nhöõng ñöùa con baát hieáu luoân luoân bò daân chuùng Vieät Nam cheâ gheùt, nguyeàn ruûa.

B. PHAÄT GIAÙO THÍCH HÔÏP VÔÙI TINH THAÀN DAÂN TOÄC VIEÄT NAM

1.TUØYCÔ:

Duø ai queâ doát ñeán ñaâu cuõng bieát ñaïo Phaät xuaát phaùt töø nöôùc AÁn Ñoä. Theá laø, ñaïo Phaät ñaõ ñaày ñuû tính chaát ngoaïi lai, sao ñöôïc goïi laø ñaïo cuûa daân toäc. Muoán thaáu hieåu ñieàu naøy, chuùng ta phaûi chín chaén chieâm nghieäm. Hieän taïi, chuùng ta thöôøng nghe nhöõng danh töø Phaät giaùo Vieät Nam, Phaät giaùo Trung Hoa, Phaät giaùo Nhaät Baûn, Phaät giaùo AÁn Ñoä - Taïi sao Phaät giaùo ôû nöôùc naøo ñeàu ñöôïc mang teân cuûa nöôùc ñoù ? - Vì Phaät giaùo khoâng coù giaùo quyeàn chung, khoâng leä thuoäc Giaùo hoäi trung öông ñieàu khieån, cho neân truyeàn baù ñeán ñòa phöông naøo, tuøy söï thích hôïp cuûa daân toäc ñòa phöông ñoù, Phaät giaùo hình thaønh theo phong tuïc taäp quaùn cuûa ñòa phöông. Bôûi khoâng leä thuoäc Giaùo hoäi Trung öông neân taát caû ñoäng saûn, baát ñoäng saûn cuûa Phaät giaùo ôû nöôùc naøo ñeàu laø cuûa daân toäc nöôùc ñoù. Cho ñeán caùch kieán truùc chuøa chieàn, caùch aên maëc cuûa caùc vò sö cuõng ñeàu tuøy theo phong tuïc vaø taäp quaùn cuûa ñòa phöông caû. Neáu chuùng ta phaøn naøn Phaät giaùo coù nhieàu hình thöùc phöùc taïp khoù thoáng nhaát, thì chuùng ta phaûi phuïc Phaät giaùo ñaõ kheùo tuøy daân toäc tính maø bieán thaønh ñaïo cuûa daân toäc töøng quoác gia.

Laïi nöõa, noùi ñeán Phaät phaùp laø noùi ñeán phöông phaùp hôïp lyù, hôïp cô. Ñem chaùnh lyù aùp duïng thích hôïp nôi caên cô con ngöôøi hieän thôøi laø Phaät phaùp. Hoaëc noùi "Phaät phaùp baát ñònh phaùp", töùc laø giaùo phaùp cuûa ñöùc Phaät khoâng coá ñònh, khoâng caâu neä moät caùch cöùng nhaéc, maø luoân luoân linh ñoäng tuøy thôøi, tuøy cô. Nhöng khoâng phaûi tuøy cô laø bieán maát baûn chaát Phaät giaùo. Chuû tröông cuûa Phaät giaùo laø "Tuøy duyeân nhi baát bieán", hoaëc ngöôïc laïi, "Baát bieán nhi tuøy duyeân". Baûn chaát töø bi, trí tueä, giaûi thoaùt cuûa ñaïo Phaät khoâng bao giôø thay ñoåi, nhöng phöông tieän thöïc hieän töø bi… caàn phaûi tuøy thôøi, tuøy caûnh vaø tuøy caên cô chuùng sanh. Vì theá, Phaät giaùo ñeán nöôùc naøo lieàn coù hình thaùi thích nghi vôùi daân toäc nöôùc aáy. Cho neân, Phaät giaùo ôû nöôùc naøo laø cuûa daân toäc nöôùc ñoù vaø cuõng mang teân nöôùc ñoù.

2. TÖÏ TÍN VAØ GIAÛI THOAÙT.

Böôùc chaân vaøo chuøa, chuùng ta ñaõ thaáy tröôùc chaùnh ñieän ñeà boán chöõ ÑAÏI HUØNG BÖÛU ÑIEÄN. Ñieän baùu thôø ñöùc Ñaïi Huøng. Phaät ñöôïc goïi laø ñaáng Ñaïi Huøng, Ñaïi Löïc, vì Ñöùc Phaät ñaõ cöông quyeát ñaäp tan heát moïi xieàng xích: xieàng xích do xaõ hoäi taïo ra nhö cheá ñoä giai caáp cuûa Baø La Moân giaùo ñaõ ñaët ra ôû AÁn Ñoä, xieàng xích taïi baûn thaân con ngöôøi do nguõ duïc troùi buoäc, xieàng xích ôû noäi taâm do tham, saân, si sai söû. Taát caû thöù xieàng xích ñoù, Ñöùc Phaät ñaõ phaù vôõ, neân Ngaøi laø baäc hoaøn toaøn giaûi thoaùt. Ñöùc Phaät khoâng bao giôø chòu khuaát phuïc döôùi moät söùc maïnh naøo, duø laø söùc maïnh voâ bieân cuûa nghieäp löïc truyeàn kieáp löu laïi. Nghieäp löïc aáy ñaõ hieån hieän qua hình thöùc voâ soá ma vöông bao quanh caây Boà Ñeà chieán ñaáu vôùi Ngaøi, cuoái cuøng Ngaøi vaãn chieán thaéng chuùng vaø thaønh baäc Ñaïi Giaùc Ngoä.

Chuû tröông giaûi thoaùt cuûa ñaïo Phaät laø vöôït ra ngoaøi voøng noâ leä, baát cöù loaïi noâ leä naøo; töø ôû ngoaøi ñem ñeán hay töø ôû trong phaùt sanh. Bôûi quyeát thoaùt noâ leä neân Phaät giaùo luoân luoân phaù tröø tính yû laïi, daïy Phaät töû phaûi noã löïc töï cöôøng, nhö caâu: "Caùc ngöôøi phaûi töï thaép ñuoác leân maø ñi". Vì theá, tinh thaàn huøng löïc vaø giaûi thoaùt cuûa ñaïo Phaät raát thích hôïp vôùi tinh thaàn baát khuaát vaø ñoäc laäp cuûa daân toäc Vieät Nam. Bieát ñaâu khoâng do aûnh höôûng saâu ñaäm tinh thaàn Phaät giaùo maø ngöôøi Vieät Nam ñaõ vieát thaønh nhöõng trang söû oai huøng döôùi trieàu Lyù, trieàu Traàn.

3. TINH THAÀN ÑOAØN THEÅ

Noùi ñeán Taêng chuùng laø noùi ñeán baûn chaát Luïc hoøa. Coù hoøa thuaän môùi coù tin yeâu vaø ñoaøn keát. Luïc hoaø laø kích thích toá phaùt khôûi haønh ñoäng ñoaøn keát. Thieáu Luïc hoøa, duø chuùng ta coù laïc gioïng keâu goïi ñoaøn keát cuõng khoâng khi naøo coù ñoaøn keát. Muoán thaønh moät tu só Phaät giaùo tröôùc heát phaûi thaønh töïu Luïc hoøa. Cho neân tinh thaàn ñoaøn keát laø then choát trong ñaïo Phaät. Tröôùc tieân phaûi coù hoøa kính, nhieân haäu môùi coù ñoaøn keát. Ñoaøn keát laø moät söùc maïnh phi thöôøng, khoâng vieäc gì laøm chaúng ñöôïc. Caâu chuyeän ngaøi Muïc Kieàn Lieân caàu Phaät daïy phöông phaùp cöùu meï ñang maéc trong voøng Ngaï quæ. Phaät baûo Ngaøi ñi thænh möôøi phöông Taêng chuùng cuùng döôøng, nhôø söùc chuù nguyeän cuûa chuùng Taêng, meï Ngaøi seõ thoaùt voøng ñau khoå. Taïi sao ngaøi Muïc Kieàn Lieân ñaày ñuû thaàn thoâng, Ñöùc Phaät coù voâ bieân coâng ñöùc maø khoâng ñích thaân ra tay cöùu ñoä cho meï Ngaøi Muïc Kieàn Lieân, phaûi ñôïi ñeán söùc chuù nguyeän cuûa Taêng chuùng ? Ñieàu naøy ñuû chöùng toû Phaät daïy ñoaøn keát laø söùc maïnh treân taát caû söùc maïnh. Vì yù nghóa naày neân Phaät chuû tröông "Ñöùc chuùng nhö haûi". Bôûi Phaät giaùo chuû tröông hoøa kính ñeå ñi ñeán ñoaøn keát neân raát thích hôïp vôùi tinh thaàn ñoaøn keát cuûa daân toäc Vieät Nam.

4. TINH THAÀN BAO DUNG

Ñaïo Phaät thöøa nhaän taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh. Ñaõ coù Phaät taùnh thì duø caùc chuùng sanh do haønh nghieäp baát ñoàng bò quaû baùo sai bieät, nhöng Phaät taùnh vaãn ñaày ñuû nhö nhau. Bôûi haønh nghieäp baát ñoàng neân chuùng sanh chieâu caûm thaân theå, ngoân ngöõ, tö töôûng, haønh ñoäng khaùc nhau. Nhö vaäy, ta khoâng theå baét buoäc moïi ngöôøi ñeàu hieåu bieát, haønh ñoäng nhö ta ñöôïc. Laïi nöõa, trong kinh Phaät daïy : "Khi coù Phaät ra ñôøi giaùo hoùa, ngöôøi y theo phaùp Phaät daïy tu haønh chöùng quaû, goïi laø Thanh vaên ; khi khoâng coù Phaät ra ñôøi vaø khoâng coøn giaùo hoùa cuûa Phaät, ngöôøi töï quaùn saùt lyù sanh dieät cuûa vaïn vaät maø ngoä ñaïo, goïi laø Ñoäc giaùc". Nhö theá, khoâng phaûi chæ y cöù theo lôøi Phaät daïy tu haønh môùi thaønh thaùnh quaû, maø baát cöù ai bieát xeùt ñuùng lyù sanh hoùa cuûa vuõ truï ñöôïc giaùc ngoä ñeàu chöùng thaùnh quaû caû. Theá thì, ñöùc Laõo Töû, ñöùc Khoång Töû… ñaâu khoâng phaûi laø haøng Ñoäc giaùc. Bôûi quan nieäm naày, Phaät giaùo khoâng bao giôø kyø thò caùc toân giaùo khaùc, traùi laïi coøn dung hoøa thaân maät laø khaùc. Baèng chöùng trong lòch söû Vieät Nam, thôøi Lyù, Traàn laø thôøi ñoäc toân cuûa Phaät giaùo, maø khoa thi Tam giaùo vaãn ñöôïc môû ñôøi Lyù Nhaân Toân vaø chuû tröông Tam giaùo ñoàng nguyeân thònh ñaït nhaát ñôøi Traàn Thaùi Toân, moät oâng vua raát thaâm hieåu Phaät giaùo. Ñaây, ta haõy nghe Ngaøi noùi:

"AÁy, thaân meänh tuy laø chuù troïng thaät, song cuõng chöa troïng baèng chí ñaïo kia. Theá cho neân Khoång Phu Töû coù caâu raèng: "Sôùm nghe ñaïo, toái cheát cuõng cam". OÂng Laõo Töû coù caâu raèng: "Ta coù söï lo lôùn laø vì ta coù caùi thaân". Ñöùc Theá Toân caàu ñaïo, xaû thaân cöùu khoå, theá chaû phaûi "ba ñaáng thaùnh ñeàu khinh thaân maø troïng ñaïo ñoù sao?" (Khoùa Hö, Thieàu Chöûu dòch) (Tuy vaân thaân meänh cho chí troïng, do vò tuùc troïng ö chí ñaïo giaû giaõ. Coá Khoång Töû vieát: Trieâu vaên ñaïo tòch, töû khaû hæ. Laõo Töû vieát: Ngoâ sôû dó höõu ñaïi hoaïn giaû vò ngoâ höõu thaân. Theá Toân caàu ñaïo, xaû thaân cöùu khoå, khôûi phi tam thaùnh nhaân khinh thaân nhi troïng ñaïo tai !).

Hoaëc caâu:

"Hoûi chi taêng, chæ coát toû taâm; nguyeän khoâng gaùi trai, sao neân neä töôùng. Ngöôøi chöa hieåu caøng chia tam giaùo, hieåu ñeán nôi cuøng thaáu nhaát taâm".

(Höu bieät taïi gia xuaát gia, baát caâu taêng tuïc, chæ yeáu bieän taâm. Boån voâ nam nöõ, haø tu tröôùc töôùng. Vò minh nhôn voïng phaân tam giao, lieãu ñaéc ñeá ñoàng ngoä nhaát taâm).

Vua Traàn Thaùi Toân ñaõ coù laàn ñi troán leân nuùi xuaát gia vaø ñaõ vieát nhieàu taùc phaåm veà Phaät giaùo, maø vaãn toân troïng Khoång Töû, Laõo Töû, xem hai Ngaøi cuõng laø baäc Thaùnh, ñoàng haøng vôùi Phaät. Ñoù ñuû chöùng toû tinh thaàn bao dung roäng raõi cuûa Phaät giaùo. Khoâng phaûi nhö caùc toân giaùo khaùc, chæ chuù troïng oâng Giaùo chuû cuûa mình laø Thaùnh, coøn Giaùo chuû cuûa toân giaùo khaùc laø yeâu quaùi, ñaïo mình laø chaùnh ñaïo, ñaïo khaùc laø taø, roài sanh taâm khinh mieät kyø thò.

Ñeán thôøi Nho hoïc ñoäc toân, trieàu Leâ Thaùi Toå veà sau, Phaät giaùo bò choáng baùng kòch lieät vaø bò ñaåy lui veà thoân daõ. Bôûi Phaäït giaùo saün baûn chaát bao dung nhö vaäy neân thích öùng vôùi tinh thaàn daân toäc Vieät Nam.

5. HIEÁU KÍNH

Ñaïo Phaät cuõng chuù yù ñaëc bieät ñeán loøng hieáu thaûo cuûa keû laøm con. Nhöõng kinh ñieån chuyeân daïy ngöôøi con phaûi hieåu kính cha meï nhö: Kinh Baùo Phuï Maãu AÂn, Kinh Thai Coát, Kinh Hieáu Töû, Kinh Ñaïi Taäp, Kinh Nhaãn Nhuïc, Kinh Vu Lan… Ngoaøi ra, nhöõng Kinh chæ ñeà caäp ñeán chöõ hieáu vaøi tôø, vaøi ñoaïïn thì baøng baïc khaép Tam taïng Thaùnh ñieån, khoâng theå keå xieát. Nhaéc laïi coâng ôn cha meï khoâng theå tính keå, khoâng theå ño löôøng, keû laøm con ñeàn ñaùp suoát ñôøi vaãn chöa thaám vaøo ñaâu. Phaät daïy: Theá gian vaïn phaùp, maïc quaù phuï maãu cuø lao aân ñaïi" (Kinh Thai Coát), Nghóa laø "Muoân vieäc ôû theá gian, khoâng gì hôn coâng nuoâi döôõng lôùn lao cuûa cha meï". Coâng ñöùc cuûa cha meï ñaõ quaù lôùn lao, neáu keû laøm con khoâng lo ñeàn ñaùp, laïi aên ôû baát hieáu thì maéc toäi khoâng bieát ñeàn ngaàn naøo. Phaät daïy: "AÂn ñöùc cha meï voâ löôïng voâ bieân, keå khoâng bao giôø cuøng" (Kinh Baùo Phuï Maãu AÂn). Keû laøm con bieát sôï ñieàu aùc, bieát öa ñieàu thieän thì khoâng gì hôn aên ôû hieáu kính vôùi cha meï. Phaät daïy: "Cuøng toät ñieàu thieän khoâng gì baèng hieáu, cuøng toät ñieàu aùc khoâng gì baèng baát hieáu" (Kinh Nhaãn Nhuïc). Cho ñeán trong Luaät, Phaät lieät toäi baát hieáu ñöùng ñaàu naêm toäi "nguõ nghòch".

Bôûi Phaät giaùo ñaët troïng chöõ hieáu neân thích hôïp vôùi tinh thaàn daân toäc Vieät Nam. Nhö haït gioáng toát gieo xuoáng thöûa ruoäng phì nhieâu, laïi ñuû nöôùc, phaân …. Neân choùng ñôm hoa keát quaû. Tinh thaàn hieáu kính cuûa Phaät giaùo ñaõ hun ñuùc aên saâu trong tinh thaàn daân toäc.

C. TÍN NGÖÔÕNG

1.TIN COÙ SÖÏ CHE CHÔÛ CUÛA PHAÄT, TRÔØI.

Tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät Nam tröôùc kia cuõng gioáng tín ngöôõng cuûa caùc daân toäc baùn khai thôøi Trung coå. Bôûi so saùnh vôùi thieân nhieân thaáy con ngöôøi beù nhoû, thieân nhieân meânh moâng, söùc ngöôøi taàm thöôøng maø quyeàn löïc thieân nhieân voâ haïn, töï nhieân ngöôøi ta ñaâm ra kinh sôï thieân nhieân. Moät ngoïn cuoàng phong thoåi qua laøm saäp ñoå bao nhieâu nhaø cöûa caây coái, ngöôøi ta hoaûng sôï cho laø thaàn gioù hung haêng phaù hoaïi. Moät côn möa luõ cuoán phaêng caû xoùm laøng ngöôøi vaät, ngöôøi ta tin ñoù laø thaàn möa quôû phaït nhaân daân. Nhöõng tieáng seùt noå kinh hoàn gieát ngöôøi cheát vaät, ngöôøi ta tin ñoù laø thaàn saám hay thieân loâi ra oai tröøng trò yeâu tinh, keû hung aùc… Theá laø, ngöôøi ta thaàn thaùnh hoùa thieân nhieân. Thieân nhieân ñaõ bò thaàn thaùnh hoùa thì cuõng gioáng nhö xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Xaõ hoäi loaøi ngöôøi thôøi aáy, treân coù vua cai trò, döôùi coù baù quan thöøa haønh; xaõ hoäi thaàn thaùnh cuõng ñöôïc an baøi; treân coù Trôøi thoáng laõnh, döôùi coù chö thieân thaàn ngöï trò nhaân gian. Cho neân, ngöôøi nhaân gian muoán ñöôïc yeân oån haïnh phuùc phaûi kính thôø Trôøi:

Duø ai noùi ngöôïc noùi xuoâi,

Ta ñaây cuõng giöõ ñaïo Trôøi khaêng khaêng.

Töø khi Phaät giaùo ñöôïc thaám nhuaàn trong huyeát quaûn daân toäc Vieät Nam, thì ngöôøi bình daân cuõng tin töôûng Ñöùc Phaät coù ñuû quyeàn naêng nhö oâng Trôøi. Theá laø ñòa vò oâng Trôøi ñöôïc ñaët ngang haøng vôùi oâng Phaät. Coù laém khi ngöôøi ta laïi thaáy Ñöùc Phaät gaàn guõi vôùi hoï hôn, vì Phaät coù hình töôïng cuï theå, coù kinh giaùo roõ raøng. Vì theá, moãi khi coù tai bieán, ngöôøi bình daân lieàn thaép höông caàu nguyeän:

Nghieâng vai ngöûa vaùi Phaät, Trôøi,

Ñöông côn hoaïn naïn ñoä ngöôøi traàm luaân.

Ngöôøi bình daân ñaõ hoøa ñoàng tín ngöôõng Phaät giaùo vaø tín ngöôõng coå truyeàn cuûa daân toäc thaønh moät moái. Vì theá, trong nhaø laäp trang thôø Phaät, ngoaøi saân döïng baøn thôø oâng Thieân.

2. TIN PHAÄT SEÕ BAN CHO NHÖÕNG ÑÖÙA CON QUYÙ.

Sau khi ñaõ tin Phaät, ngöôøi Vieät Nam tin töôûng raèng mình thieáu thoán caùi gì, chaân thaønh caàu Phaät, Phaät seõ ban cho nhö nguyeän. Nhaát laø nhöõng ngöôøi hieám con, muoán coù moät ñöùa con trai noái doõi thì hoï mua nhang, böng neáp vaøo chuøa caàu khaán ñeå ñöôïc con:

Tay böng quaû neáp voâ chuøa,

Thaép nhang laïy Phaät xin buøa em ñeo.

Chaúng nhöõng ngöôøi bình daân tin ñi chuøa caàu con seõ ñöôïc con, maø haøng trí thöùc Vieät Nam ngaøy xöa cuõng tin nhö theá. Theo söû cheùp: "Vua Lyù Thaùnh Toân ñaõ 40 tuoåi maø chöa coù con trai, naêm 1063 vua sai laäp chuøa ôû Ba Sôn ñeå caàu töï. Vua ñi ñeán chuøa Daâu thuoäc laøng Sieâu Loaïi gaëp YÛ Lan, tuyeån laøm cung phi, sau sinh ra Thaùi töû Caøn Ñöùc…". Tin töôûng caàu töï seõ ñöôïc con quyù coù raát nhieàu truyeàn thuyeát trong daân gian Vieät Nam.

3.TIN CHEÁT ROÀI KHOÂNG PHAÛI MAÁT.

Ngöôøi Vieät Nam tin raèng sau khi cheát thaân naøy tan raõ, phaàn anh hoàn vaãn coøn. Cho neân cheát trong voøng moät naêm, moãi böõa côm, con chaùu trong nhaø saém moät maâm côm böng ñaët treân baøn thôø, thaép ba caây nhang laâm raâm khaán vaùi, nhö môøi moïc cha meï veà nhaän thöùc daâng cuùng cuûa mình. Hoaëc trong moãi böõa aên chung gia ñình, ngöôøi ta vaãn xôùi rieâng moät cheùn côm, moät ñoâi ñuõa daønh phaàn cho ngöôøi cheát, töôûng chöøng nhö ngöôøi cheát cuõng veà ngoài aên chung vôùi gia ñình. Qua nhöõng buoåi teá leã hoaëc cuùng kî ôû thoân queâ, chuùng ta caøng thaáy roõ loøng tin töôûng ngöôøi cheát khoâng phaûi laø maát cuûa ngöôøi bình daân moät caùch ñaày ñuû.

Do loøng tin töôûng cheát khoâng phaûi laø heát, ngöôøi Vieät Nam raát deã chaáp nhaän lyù thuyeát luaân hoài trong Phaät giaùo. Tin raèng ngöôøi cheát coøn laûng vaûng beân caïnh gia ñình ñeå phuø hoä con caùi, hoaëc ñaõ ñi ñaàu thai kieáp khaùc ôû coõi naày hay coõi kia. VaøØ söï ñaàu thai aáy seõ tuøy theo toäi phöôùc cuûa mình ñôøi naày ñaõ gaây taïo, kieáp sau ñöôïc sung söôùng hay ñau khoå. Cho neân ngöôøi bình daân haèng khuyeân nhuû nhau:

Ai ôi ! Haõy ôû cho laønh

Kieáp naøy chaúng ñöôïc ñeå daønh kieáp sau.

Ngöôøi bình daân laïi so saùnh keû bieát lo xa vaø ngöôøi chæ nhìn hieän taïi. Ngöôøi chuù muïc vaøo hieän taïi chæ thích höôûng laïc thuù hieän tieàn. Ngöôøi nhìn xa xoâi veà töông lai, chaúng nhöõng lo cho ñôøi naøy maø coøn lo daønh duïm phöôùc ñöùc ñeå ñôøi sau nöõa:

Ngöôøi troàng caây haïnh ngöôøi chôi

Ta troàng caây ñöùc ñeå ñôøi veà sau

Tin "cheát khoâng phaûi laø heát" giuùp cho ngöôøi Vieät Nam bieát sôï ñieàu aùc, bieát ham ñieàu laønh. Nhôø ñoù xaõ hoäi Vieät Nam ñöôïc nhieàu phaàn nhaân nghóa.

D. TAÄP QUAÙN:

1. CHUØA ÑÌNH LAØ CHOÃ CHE CHÔÛ CHO DAÂN LAØNG

Ngöôøi Vieät Nam ñaõ saün loøng tín ngöôõng cho neân moãi laøng xaõ ôû thoân queâ toái thieåu ñeàu phaûi xaây döïng moät ngoâi chuøa thôø Phaät vaø moät caùi ñình thôø thaàn. Vò thaàn ñöôïc thôø ôû trong laøng laø ñeå xua ñuoåi oân dòch baûo veä daân laøng, tröøng trò keû gian aùc, uûng hoä ngöôøi löông thieän. Vì vaäy nhöõng khi trong laøng coù beänh dòch, daân chuùng trong laøng nhoùm hoïp, vaøo ñình thænh xaùc thaàn ñi quanh laøng. Hoaëc trong laøng coù xaûy ra söï kieän tuïng maø caùc vò höông chöùc trong laøng xöû chöa oån thì hoï daét hai beân laïi tröôùc baøn thôø vaën coå gaø theà, neáu beân naøo gian giaûo thaàn xui con gaø nhaøo laên beân aáy. Daân chuùng trong laøng coù boån phaän boán muøa cuùng teá thaàn vaø möôùn moät oâng töø ôû thaép höông, saên soùc queùt doïn ñình thaàn. Neáu ñình hö hao, daân chuùng trong laøng phaûi ñoùng goùp xaây caát laïi.

Chuøa cuõng do daân laøng xaây caát, thænh Phaät veà thôø. Ngoâi chuøa laø choã ñeå cho daân laøng nhöõng ngaøy soùc voïng qui tuï veà tuïng kinh saùm hoái. Hoaëc nhöõng khi ngöôøi trong laøng gaëp tai aùch bònh hoaïn thì ñeán chuøa cuùng vaùi, caàu cho tai qua bònh laønh. Ñöùc Phaät ñöôïc thôø trong laøng, chaúng nhöõng che chôû cöùu ñoä daân laøng maø coøn ban cho hoï nhöõng ñieàu hoï mong öôùc. Nhö caàu con, caàu an oån, caàu sieâu roãi… Ñeå thaáy roõ loøng tin töôûng cuûa daân laøng ñoái vôùi ngoâi chuøa trong laøng, ta haõy ñoïc ñoaïn naày cuûa taùc giaû Huyønh Minh noùi veà chuøa Traø Noàng:

"Tröôùc kia laøng im lìm, vaéng veû bao nhieâu, nay roän ròp töng böøng baáy nhieâu. Moãi ngaøy, saùng chieàu hai buoåi tieáng chuoâng moõ coâng phu ñaùnh thöùc ngöôøi noâng daân ra ñoàng cho sôùm, keû buoân baùn khoâng treã buoåi chôï mai. Caâu kinh, tieáng keä vang löøng, nam phuï laõo aáu ra vaøo taáp naäp trong chuøa nhöõng ngaøy raèm, ba möôi hay vía lôùn.

Loøng ngöôøi daân phaán khôûi an laïc, moät nieàm tin doài daøo, nhôø ñoù söï laøm aên trong daân laøng caøng ngaøy caøng phaùt ñaït.

Muøa luùa truùng muøa. Muøa caù caù nhieàu. Caây traùi ñôm oaèn boâng, söï mua baùn thaïnh haønh taáp naäp".

(Trích Kieán Hoøa xöa vaø nay, trang 63, taùc giaû Huyønh Minh).

Moãi laøng moät ngoâi chuøa laø ñieàu thieát yeáu khoâng theå thieáu ñöôïc. Thieáu moät ngoâi chuøa coi nhö laøng ñaõ thieáu söï che chôû thieâng lieâng, daân laøng nôm nôùp lo sôï. Cho neân hoï ñaõ baûo nhau:

"Ñaát vua, chuøa laøng, phong caûnh Buït". Vì chuøa laø choã che chôû cho daân laøng vaø do daân laøng kieán thieát, cho neân ñi ñaâu lôõ ñöôøng lôõ saù thì ngöôøi ta gheù chuøa xin nghæ nhôø. Nhöõng ngöôøi aên xin taøn taät, ban ngaøy ñi xin aên ñaàu ñöôøng xoù chôï, toái veà haønh lang chuøa nghæ. Neáu ai raày ñuoåi seõ bò hoï la: "Cöûa chuøa môû roäng ! Cöûa chuøa laø cöûa töø bi ! Chuøa laø cuûa daân chuùng, khoâng ai coù quyeàn ñuoåi !". Nhieàu thaày truï trì böïc boäi veà vieäc aên ôû baåûn thæu cuûa hoï, nhöng roài cuõng khoâng bieát laøm gì hôn. Bôûi vì chuøa laø cuûa daân toäc thì noù phaûi bình ñaúng che chôû cho taát caû. Laïi boïn treû con trong laøng cöù vaøo chuøa haùi troäm traùi caây, neáu bò maáy oâng ñaïo baét gaëp, chuùng laïi truùt toäi raèng: "Cuûa chuøa laø cuûa chung, ñaâu phaûi cuûa rieâng caùc thaày". Baáy nhieâu ñoù ñuû chöùng toû ngöôøi Vieät Nam quan nieäm chuøa laø chung cuûa daân toäc, khoâng phaûi rieâng cuûa ai.

2. HAØNH HÖÔNG, TRAÅY HOÄI.

Xaõ hoäi Vieät Nam laø xaõ hoäi noâng nghieäp. Muøa öôùt daân chuùng lo caøy caáy, muøa khoâ lo gaët haùi. Qua hai muøa naày, daân chuùng ñöôïc nhaøn roãi, neân thöôøng hay toå chöùc nhöõng cuoäc haønh höông, traåy hoäi. Nhöõng cuoäc haønh höông, traåy hoäi laø khôûi höùng, trong cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi noâng nghieäp. Ñeå thaáy roõ yù nghóa haønh höông, traåy hoäi cuûa daân toäc Vieät Nam, ta haõy ñoïc ñoaïn vaên sau ñaây trong quyeån Tö töôûng Vieät Nam:

"Chuùng ta thaáy xuaát hieän ôû noâng thoân Vieät Nam xöa, caùi caûnh töôïng traåy hoäi, giaø treû luõ löôït keû gaùnh keû goàng, ngöôøi boàng ngöôøi beá, boû nhaø cöûa sau luõy tre xanh ñeå tìm vaøo caùc nôi hang ñoäng coù danh tieáng linh thieâng. ÔÛ Baéc Vieät, hang ñoäng linh thieâng nhaát coù ñoäng Höông Tích, Ñeàn Soøng, Phoá Caùt, Phuû Giaày, Kieáp Baïc vaø Ñeàn Huøng.

"Theo lòch trình tieán hoùa cuûa ñôøi soáng tín ngöôõng bình daân noâng nghieäp coå xöa ôû Vieät Nam, chuùng ta coù theå coù theå nhaän thaáy ôû ñoäng Thaåm Leä laø tình caûm baûn naêng sinh lyù, ñem thaùi ñoä soáng hieän thöïc ñeå dieãn ta caùi vuõ truï quan thaàn bí cuûa nguoàn soáng traøn ngaäp, soáng cuûa ngöôøi vôùi soáng cuûa caây coû, trong aáy tín ngöôõng vôùi tình duïc chöa phaân bieät. ÔÛ ñoài Lim vôùi tuïc haùt giao duyeân, quan hoï thì tình duïc ly khai vôùi tín ngöôõng, maát tính caùch thieâng lieâng, trôû neân tình caûm boàng boät coù tính caùch vaên ngheä. Vaø sau ñaáy laø trình ñoä tình caûm ñi ñeán tín ngöôõng thaàn bí taäp theå. Caû ba traïng thaùi sinh hoaït tình caûm aáy vaãn laáy thieân nhieân, hang ñoäng laøm boái caûnh. Cho neân, coù theå noùi ñöôïc raèng khoâng coù caûnh thieân nhieân thì ngöôøi daân Vieät haàu nhö khoâng coù höùng thuù ñeå sinh hoaït, vì thieân nhieân ñoái vôùi hoï laø nguoàn khôûi höùng ñoäc nhaát cho tình caûm vaø tín ngöôõng vaäy. Qua thieân nhieân, nhaân daân noâng nghieäp tìm noái laïi caùi nguoàn soáng phaân hoùa ra caù nhaân, xaõ hoäi vôùi caùi nguoàn soáng vuõ truï baèng nhöõng cuoäc bieåu dieãn vaên ngheä taäp theå nhö caùc cuoäc haùt giao duyeân trong ñoäng (Thaåm Leä), treân ñoài (Ñoài Lim), hay qua nhöõng cuoäc traåy hoäi haønh höông *Phuû Giaày, Kieáp Baïc, Höông Tích)".

(Tö töôûng Vieät Nam, trang 86-87, cuûa Nguyeãn Ñaêng Thuïc)

Hieän nay chuùng ta vaãn thaáy, nhöõng naêm thaùi bình, vaøo khoaûng thaùng gieâng, thaùng hai, daân chuùng ñi haønh höông taáp naäp ôû Nguõ Haønh Sôn mieàn Trung, ôû nuùi Ñieän Baø (Taây Ninh), nuùi Sam, chuøa Taây An (Chaâu Ñoác), Thaïch Ñoäng (Haø Tieân) mieàn Nam. Nhöõng nôi aáy, khaùch thaäp phöông keùo nhau nhö doøng nöôùc luõ, moãi ngöôøi mang theo höông ñaêng ñeå kính leã nguyeän caàu. Con ñöôøng vaøo ñieän hay loái leân ñoäng, hai beân leà khoùi höông nghi nguùt. Ngöôøi ta ñi haønh höông vôùi caùi veû tín ngöôõng linh thieâng, coäng vôùi söï thích thuù laâng laâng trong taâm töôûng. Caùi höùng thuù soáng hoøa nhòp vôùi thieân nhieân ôû ñoäng vaø loøng tin töôûng Phaät, Thaùnh seõ chöùng giaùm cho taâm thaønh cuûa hoï töø xa xoâi veà ñaûnh leã caùc Ngaøi, khieán ngöôøi daân Vieät Nam vui veû haêng haùi ñi haønh höông. Nhaát laø ôû mieàn Nam, khi daân chuùng môùi di chuyeån veà sinh cô laäp nghieäp, choã ôû chæ laø nhöõng tuùp leàu tranh trong nhöõng cuïm röøng, ñaùm saäy, chung quanh laø sình laày nöôùc ñoïng neân khoâng theå kieán thieát ñöôïc nhöõng ngoâi chuøa ñeå laøm nôi kính ngöôõng. Vì vaäy ñi haønh höông thöïc laø nôi caàn thieát ñoái vôùi hoï. Ta haõy nghe oâng Sôn Nam noùi veà taùnh caùch thieát yeáu naøy:

"Töø baáy laâu, ña soá laøng maïc ôû vuøng Raïch Giaù, Caø Mau chöa coù chuøa. Neáu coù thì noùi chung caùc sö saõi chöa gaây ñöôïc uy tín ñaùng keå. Thænh thoaûng, caùc tu só töø Thaát Sôn hoaëc töø beân kia bieân giôùi (nuùi Taø Sôn, Kampot) thöôøng haï san, giaûng ñaïo, baùn thuoác nuùi, chieâu moä tín ñoà rieâng cho caù nhaân mình. Ñieàu kieän nhaäp ñaïo do caùc thaày neâu ra thaät ñôn giaûn: thöôøng nieân ñaùo leä, tín ñoà chæ caàn leân nuùi vieáng thaày, löu truù taïi am (coác) ñoâi möôi ngaøy ñeå laøm coâng quaû. Ngöôøi haønh höông ngaïc nhieân nhö laïc vaøo boàng ñaûo thaàn tieân ! Hoï thaáy taän maét nhöõng loaøi caây, nhöõng caàm thuù môùi laï (caây traéc, caây tuøng, caây kyø nam, ngaõi nuùi, chim cao caùc…) cuøng laø khung caûnh "löõng lôø khe yeán caù nghe kinh". Muøa nöôùc, vuøng ñoàng ruoäng chung quanh bò ngaäp nöôùc nhö thuôû môùi taïo thieân laäp ñòa… Muøa naéng, löûa chaùy ñoàng khoâ, khoùi boác cuoàn cuoän töù beà nhö buoåi hoaøng hoân taän theá. Choán nuùi non khaùc haún vuøng phuø sa neâ ñòa ñaày oâ roâ, coùc keøn, ñöôùc, veït ôû vònh Xieâm La hoaëc vuøng Cuø lao xanh maùt boùng baàn ôû soâng Cöûu Long. Ñaõ thoûa maõn veà tinh thaàn du lòch, khaùch haønh höông coøn nghe nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán phaàn hoàn cuûa con ngöôøi, ñeán thaàn linh, vuõ truï, trong quaù khöù vò lai. Hoaëc caùc chuyeän quoác söï maø noäi dung laø choáng thöïc daân Phaùp baèng… buøa pheùp".

(Tìm hieåu ñaát Haäu Giang, trang 112 cuûa Sôn Nam)

3. LEÃ CUÙNG

Leã cuùng ôû chuøa ñaõ thaønh taäp quaùn cuûa daân toäc. Ñaàu naêm ñeâm giao thöøa, haàu heát ngöôøi Vieät Nam ñeàu taáp naäp ñeán chuøa leã Phaät vaø haùi loäc loäc. Ngöôøi Vieät tin raèng nhôø loäc cuûa Phaät suoát naêm laøm aên phaùt ñaït. Bôûi nieàm tin naày neân nhaát ñònh hoï phaûi haùi kyø ñöôïc moät caùi hoa, moät caønh laù ñem veà nhaø vaøo ngaøy ñaàu naêm môùi haøi loøng, duø raèng caùc caây ôû chuøa ñaõ truïi laù caû. Chính nieàm tin naøy khieán ta thaáy ngöôøi Vieät Nam tin töôûng voâ bieân vaøo söùc Töø bi cuûa Ñöùc Phaät. Ñôøi soáng cuûa hoï troïn naêm ñöôïc an laønh, ñöôïc sung tuùc ñeàu nhôø vaøo ñöùc Töø bi cuûa Phaät ban boá cho. Ñeán luùc traêm tuoåi, ngöôøi Vieät neáu khoâng theo toân giaùo khaùc thì hoï phaûi thænh baèng ñöôïc moät hoaëc vaøi ba vò sö ñeán tuïng kinh vaø tieãn ñöa ngöôøi cheát ñeán moä. Neáu thieáu moät vò sö tuïng kinh ñöa ñaùm, coi nhö ñaùm aáy raát teû laïnh vaø tang quyeán raát ñau buoàn. Roài ñeán nhöõng leã tuaàn, cuõng phaûi ñeán chuøa hoaëc röôùc sö veà nhaø thieát baøn Phaät tuïng kinh. Duø laø vò sö aáy khoâng ñuû tö caùch cuûa ngöôøi xuaát gia chaân chaùnh cuõng ñöôïc, mieãn bieát tuïng kinh laø toát. Nhö theá Phaät giaùo thaät raát thuûy chung vôùi ngöôøi Vieät Nam: Khi soáng nhôø Phaät che chôû, khi cheát nhôø Phaät cöùu ñoä.

Neáu cha meï anh em, quyeán thuoäc cheát roài, muoán voái ñeàn ñaùp aân xöa, ngöôøi Vieät ñeán ngaøy raèm thaùng baûy, khoâng ai ruû ai maø luõ löôït keùo veà chuøa thieát leã Vu Lan. Tuy coù ña soá ngöôøi khoâng bieát leã Vu Lan laø gì, nhöng ñeán raèm thaùng baûy laø töï hoï thaáy coù boån phaän phaûi ñi chuøa. Ngaøy raèm thaùng baûy ñaõ thaønh ngaøy linh thieâng cuûa daân toäc. Neáu khoâng ñi chuøa ñöôïc, moãi ngöôøi phaûi thieát leã cuùng taïi nhaø. Ngöôøi daân Vieät Nam tin raèng ngaøy raèm thaùng baûy laø ngaøy cöùu ñoä vong nhaân khoûi voøng khoå ñau ôû ñòa nguïc vaø ñöôïc Phaät röôùc veà nôi coõi Taây phöông:

"Tieát ñaàu thu döïng ñaøn giaûi thoaùt.

Nöôùc tónh bình röôùi haït döông chi.

Muoân nhôø Phaät löïc Töø bi.

Giaûi oan, cöùu khoå, hoàn veà Taây phöông".

Nhöõng vong hoàn keû cheát, ñeán ngaøy leã Vu Lan nhôø nghe tieáng kinh keä vaø nhôø pheùp thieâng cuûa Phaät maø hoï ñöôïc sieâu thaêng Tònh ñoä.

"Soáng ñaõ chòu moïi beà thaûm thieát,

Ruoät heùo khoâ da reùt caêm caêm.

Daõi daàu trong maáy möôi naêm,

Thôû than döôùi ñaát, aên naèm trong söông.

Nghe gaø gaùy tìm ñöôøng laùnh aån,

Laën maët trôøi laån thaån tìm ra.

Loâi thoâi boàng treû daét giaø,

Coù khoân thieâng nheõ, laïi maø nghe kinh.

Nhôø pheùp Phaät sieâu sinh Tònh ñoä,

Boùng haøo quang cöùu khoå ñoä u.

Raép hoøa töù haûi quaàn chu,

Naõo phieàn truùt saïch, oaùn thuø röûa khoâng".

Cuùng leã Vu Lan vaø laäp ñaøn chaån teá laø  cöùu ñoä vong nhaân thoaùt khoûi choán u ñoà, cuõng ñem laïi söï aám no cho hoï.

"Ñaøn chaån teá vaâng lôøi Phaät giaùo,

Cuûa coù chi baùt nöôùc neùn nhang,

Goïi laø manh aùo thoi vaøng

Giuùp cho laøm cuûa aên ñöôøng thaêng thieân.

Ai ñeán ñaây döôùi treân ngoài laïi,

Cuûa laøm duyeân chôù ngaïi bao nhieâu.

Pheùp thieâng bieán ít thaønh nhieàu,

Treân nhôø Toân giaû chia ñeàu chuùng sinh.

Phaät höõu tình töø bi phoå ñoä,

Chôù ngaïi raèng coù coù khoâng khoâng,

Nam moâ Phaät, Nam moâ Phaùp, Nam moâ Taêng,

Nam moâ nhaát thieát sieâu thaêng thöôïng ñaøi.

(Vaên teá thaäp loaïi chuùng sanh, NGUYEÃN DU)

Quan nieäm cuùng teá cuûa Phaät giaùo ñaõ aên saâu trong loøng daân toäc. Ngaøy leã Vu Lan theå hieän ñaày ñuû yù nghóa tín ngöôõng daân toäc vaø Phaät giaùo hoøa hôïp thaønh moät.

Bôûi taäp tuïc leã cuùng naày neân coù nhieàu nôi ngöôøi ta chæ caàn coù moät vò sö ôû giöõ chuøa laøng ñeå cuùng leã trong chuøa, vaø cuùng leã cho caùc nhaø Phaät töû. Muoán vò sö aáy maéc goác reã ôû ñoù, daân laøng toå chöùc cöôùi vôï cho sö. Theá laø trong chuøa coù thaày, coù coâ, coù caùc chuù ñieäu. Ngoâi chuøa gaàn bieán thaønh moät gia ñình. Nhöõng vò sö soáng nhö vaäy, ngöôøi ta ñaët cho moät teân rieâng laø "thaày cuùng". Neáu chuùng ta caên cöù vaøo giôùi luaät maø xeùt, thì nhöõng tröôøng hôïp naày raát toài teä, laøm maát giaù trò Taêng baûo. Nhöng chuùng ta y cöù treân tinh thaàn daân toäc maø baøn, thì nhöõng tröôøng hôïp treân ñuû chöùng toû ngöôøi daân Vieät mong moûi baûo veä Phaät giaùo, muoán coøn maõi maõi beân caïnh hoï.

4. CAÂU NIEÄM PHAÄT AÊN SAÂU TRONG LOØNG DAÂN TOÄC.

Ngöôøi Vieät Nam thaám nhuaàn Phaät giaùo taän trong huyeát quaûn, trong tuûy naõo. Cho neân, khoâng caàn chæ daïy, khoâng caàn khuyeân baûo, loøng tin Phaät vaãn ôû saün trong loøng. Nhö khi chuùng ta cuøng sang moät chuyeán ñoø qua soâng. Neáu gaëp soùng gioù, ñoø coù theå bò nguy haïi, moïi ngöôøi khoâng ai baûo ai ñeàu nieäm Phaät thaàm, hoaëc nieäm Quan Theá AÂm Boà Taùt to leân ñeå caàu cöùu khoå. Baát cöù moät tai naïn naøo saép haïi ñeán thaân, ngöôøi ta ñeàu to tieáng nieäm Phaät caàu cöùu.

Cho neán oâng ñoàng baø coát leân xuoáng kheà khaø, neáu coâ caäu gì nhaäp vaøo, môû mieäng noùi chuyeän ñeàu "Moâ Phaät". Hình nhö baát cöù moät vieäc gì coù taùnh caùch linh thieâng ñeàu phaûi coù tieáng nieäm Phaät. Nhö vaäy, tieáng nieäm Phaät ñaõ bieán thaønh moät thoùi quen, moät tín ngöôõng hoàn nhieân cuûa daân toäc.