THIỀN TÔNG BẢN HẠNH

(tt)

GIẢNG: (tt)

3.  CHUYỆN TRẦN THÁI TÔNG: (tt)

3.4 TRẦN THỦ ĐỘ ÉP VUA TRỞ VỀ CUNG

            Thì vừa thiên hạ tìm đòi,

            Trần công Thái tể thương ôi những là.

            Lệnh rao khắp hết gần xa,

            Tìm đòi dấu ngựa khắp hòa đông tây.

            Sang khó già trẻ thuở nây,

            Cùng tìm Hoàng Đế đêm ngày tân toan.

            Tìm lên đến Yên Tử san,

            Thấy Vua tụng kinh, thiên ban lòng sầu.

            Lão thần quỳ lạy trước sau:

            “Vua đi tu đạo tôi hầu làm sao?”

            Triều đình tả hữu cùng vào,

            Trần ngôn thống thiết thấp cao mọi lòng.

            “Chúng tôi phù rập quốc trung,

            Thiên hạ phú quý, tây đông an nhàn.

            Bằng nay Vua để nhà quan,

            Hòa đi tu đạo, dân gian cực sầu.

            Nguyền Vua nạp ngôn tôi tâu,

            Xá về trị nước, sau già sẽ hay.

            Lòng Vua chẳng toan về rày,

            Thiên hạ cùng thác ở đây chẳng về.”

            Vua thấy thiên hạ sầu bi,

            Lòng lo thảm thiết, một khi trình thầy:

            “Thiên hạ rước Trẫm về rày,

            Lòng muốn tu đạo nguyện thầy dạy sao?”

            Dòng dòng nước mắt nhuốm trào,

            Một là tiếc đạo, hai là thương dân.

            Thuở ấy Thiền sư Trúc Lâm,

            Thấy Vua thốt vậy, bội phần khá thương.

            Trí khôn tâu động Thánh Hoàng:

            “Được lòng thiên hạ mới lường rằng bay.

                        Phù vi nhân quân giả,

                        Dĩ thiên hạ chi tâm vi tâm,

                        Dĩ thiên hạ chi dục vi dục.

                        Kim thiên hạ dục nghinh,

                        Nguyện Bệ Hạ qui chi.

                        Nhiên nội điển chi cứu,

                        Vô vong tu Tâm luyện Tính nhĩ.”

                        Nầy đoạn thầy phó chúc Vua:

            “Dù về trị nước đế đô kinh thành.

            Ngày thì xem việc triều đình,

            Đêm thì hằng nhớ tụng kinh tọa thiền.

            Phật pháp là đại nhân duyên,

            Con cả nối nghiệp thay quyền lại đi.”

            Triều đình kính chúc tung hô,

            Kiệu dù tàn tán rước Vua ngự về.

            Thiên hạ mừng thay bốn bề.

            Vua lại xem trị, nước thì điện an.

* * *

            Thì vừa thiên hạ tìm đòi,

            Trần công Thái tể thương ôi những là.

            Lệnh rao khắp hết gần xa,

            Tìm đòi dấu ngựa khắp hòa đông tây.

            Sang khó già trẻ thuở nây,

            Cùng tìm Hoàng Đế đêm ngày tân toan.

Khi hay tin nhà vua đã bỏ cung điện trốn đi, ông Trần Thủ Độ lo lắng thương xót, nên nói: “Trần công Thái tể thương ôi những là”, ông rất là thất vọng.

“Lệnh rao khắp hết gần xa”, cho nên ra lệnh truyền khắp xa gần.

“Tìm đòi dấu ngựa khắp hòa đông tây”. “Tìm đòi dấu ngựa” là tìm kiếm theo dấu ngựa. “Khắp hòa đông tây” là khắp nơi đông tây nam bắc.

“Sang khó già trẻ thuở nây”. Sang là người giàu, khó là người nghèo. Những người giàu nghèo, già trẻ lúc nầy.

“Cùng tìm Hoàng Đế đêm ngày tân toan”. Tân là cay, toan là chua. Tất cả mọi người cùng nhau đi tìm nhà vua suốt đêm ngày, tìm cùng khắp thật là chua cay.

            Tìm lên đến Yên Tử san,

            Thấy vua tụng kinh, thiên ban lòng sầu.

            Lão thần quỳ lạy trước sau:

            “Vua đi tu đạo tôi hầu làm sao?”

“Tìm lên đến Yên Tử san, Thấy vua tụng kinh, thiên ban lòng sầu”. Bản nầy là tụng kinh, bản 1932 là tụng niệm. “Thiên ban lòng sầu”, nghĩa là cả trăm người đều buồn. Các người tìm đến núi Yên Tử, vào chùa thấy nhà vua đang tụng kinh tất cả đều buồn.

“Lão thần quỳ lạy trước sau: Vua đi tu đạo tôi hầu làm sao?”  Ông Trần Thủ Độ quỳ xuống lạy thưa: Vua đi tu, bây giờ tôi phải làm sao?

            Triều đình tả hữu cùng vào,

            Trần ngôn thống thiết thấp cao mọi lòng:

            “Chúng tôi phù rập quốc trung,

            Thiên hạ phú quý, tây đông an nhàn.

            Bằng nay Vua để nhà quan,

            Hòa đi tu đạo, dân gian cực sầu.”

Lúc bấy giờ ông Trần Thủ Độ thống thiết thưa với nhà vua:

“Chúng tôi phù rập quốc trung”. Bản 1932 là phù lập, lập là không đúng , bản nầy là phù rập, rập là tất cả đều một lòng, phù rập tức là hết lòng phò vua, quốc trung là trong nước. Nghĩa là chúng tôi ở trong nước đều hết lòng phò vua.

“Thiên hạ phú quí tây đông an nhàn”. Mọi người đều được giàu sang phú quí, đông tây đều được thảnh thơi an nhàn.

“Bằng nay vua để nhà quan”. Ngày nay vua trốn đi tu, bỏ ngôi báu lại cho các quan.

“Hòa đi tu đạo dân gian cực sầu”. Nghe vua đi tu, dân gian rất buồn khổ.

Đoạn nầy là lời than: Tất cả đều đồng tâm phò vua, dân chúng trong nước đều được bình an no ấm. Nay vua bỏ ngai vàng đi tu, thì dân gian rất buồn khổ.

            “Nguyền Vua nạp ngôn tôi tâu,

            Xá về trị nước, sau già sẽ hay.

            Lòng Vua chẳng toan về rày,

            Thiên hạ cùng thác ở đây chẳng về.”

Những lời nầy đặt nhà vua trong thế bất khả kháng. Ông Trần Thủ Độ thưa: Xin nhà vua nhận lời tôi tâu, bây giờ Ngài trở về trị nước. “Xá về” là bỏ đi, đừng có đi tu. Sau nầy khi già lớn tuổi Ngài sẽ đi tu, còn bây giờ đang khoẻ, đang làm được việc nước mà Ngài đi tu thì rất uổng không thể được, đến già sẽ hay.

“Lòng vua chẳng toan về rày”. Nếu vua không ưng trở về, thì:

“Thiên hạ cùng thác ở đây chẳng về”. Tất cả quần thần đều chết tại đây, không về. Ở hoàn cảnh nầy, vua phải xử trí như thế nào? Vua đi tu yên thân mình, nhưng thiên hạ đồng đến thưa: Nếu nhà vua không về, chúng tôi cùng chết tại đây. Vì từ bi, làm sao Ngài đành lòng thấy cảnh như vậy. Thế nên nhà vua nói:

            Vua thấy thiên hạ sầu bi,

            Lòng lo thảm thiết, một khi trình thầy:

            “Thiên hạ rước Trẫm về rày,

            Lòng muốn tu đạo nguyện thầy dạy sao?”

            Dòng dòng nước mắt nhuốm trào,

            Một là tiếc đạo, hai là thương dân.

Vua ở trong hoàn cảnh rất khó xử:

            “Vua thấy thiên hạ sầu bi,

            Lòng lo thảm thiết, một khi trình thầy:”

Thấy thiên hạ buồn thảm quá, lòng nhà vua cũng lo buồn thảm thiết, nên mới trình lại với Thiền sư Viên Chứng:

            “Thiên hạ rước Trẫm về rày,

            Lòng muốn tu đạo nguyện thầy dạy sao?”

Nay thiên hạ lên rước Trẫm về, nhưng Trẫm rất muốn tu, thầy dạy phải làm sao? Vua tỏ lòng như vậy rồi nước mắt tuôn trào:

            “Dòng dòng nước mắt nhuốm trào,

            Một là tiếc đạo, hai là thương dân”.

Tại sao Ngài buồn rơi nước mắt? Vì Ngài thấy đạo muốn tu, song lòng thương dân không nỡ, nên Ngài ở trong thế rất là khó xử.

Đến phần Thiền sư Trúc Lâm trả lời:

            Thuở ấy Thiền sư Trúc Lâm,

            Thấy vua thốt vậy, bội phần khá thương.

            Trí khôn tâu động Thánh Hoàng:

            “Được lòng thiên hạ mới lường rằng bay.”

Bản nầy là chữ “bay”, có thể chữ “hay” là đúng hơn, “Được lòng thiên hạ mới lường rằng hay".

Ngài Viên Chứng nghe vua nói thật là đáng thương, mới thưa rằng (đây là nguyên văn chữ Hán):

            “Phù vi nhân quân giả,

            Dĩ thiên hạ chi tâm vi tâm,

            Dĩ thiên hạ chi dục vi dục.

            Kim thiên hạ dục nghinh,

            Nguyện Bệ Hạ qui chi.

            Nhiên nội điển chi cứu,

            Vô vong tu Tâm luyện Tính nhĩ.”

Ý đoạn nầy nói:

“Phù vi nhân quân giả, dĩ thiên hạ chi tâm vi tâm, dĩ thiên hạ chi dục vi dục”. Phàm làm đấng nhân quân, phải lấy tâm thiên hạ làm tâm mình, lấy sự mong muốn của thiên hạ làm sự mong muốn của mình.

“Kim thiên hạ dục nghinh, nguyện Bệ hạ qui chi.” Nay thiên hạ muốn đón Ngài về, xin Bệ hạ hãy trở về.

“Nhiên nội điển chi cứu, vô vong tu Tâm luyện Tính nhĩ”. Nhưng về phần nội điển, tức là kinh điển, Ngài phải nghiên cứu, không có quên tu tâm luyện tính vậy.

Đoạn nầy là trích nguyên văn chữ Hán trong lời tựa bài Thiền Tông Chỉ Nam của Ngài Trần Thái Tông. Những lời nầy nói rất rõ, người sau ai ai cũng quí trọng. Một vị Thiền sư khuyên vua: Phàm làm vua, phải lấy tâm thiên hạ làm tâm mình, lấy chỗ mong muốn của thiên hạ làm chỗ mong muốn của mình. Tức là mình làm vua là vì đúng theo sự mong muốn của muôn dân, chớ không phải làm theo lòng riêng tư cá nhân của mình. Lời dạy rất là thống thiết. Bây giờ thần dân muốn rước Bệ hạ về thì Bệ hạ phải về, không có cách nào khác hơn. Tuy nhiên xin nhắc Ngài khi về phải xem kinh điển và khéo tu tâm luyện tính đừng có quên. Đó là lời nhắc của ngài Viên Chứng.

Như vậy chúng ta thấy người xưa không có cái nhìn thiển cận, khi nghe nói vua muốn tu thì khuyên vua trở về lo việc nước, không giữ vua ở lại chùa tu cho mình được nổi danh. Thế nên khi vua xin đi tu, nhưng còn đang lo việc nước, thì phải khuyên vua làm cho tròn bổn phận đối với muôn dân, đừng bỏ ngôi bỏ nước. Còn đi tu là chuyện riêng của mình, khi rảnh thì tu hoặc khi thanh tĩnh yên lặng thì xem lại kinh điển và tu tâm luyện tính.

Sau đây Thiền sư Chân Nguyên diễn tả thêm cho rõ ràng:

            Nầy đoạn thầy phó chúc Vua:

            “Dù về trị nước đế đô kinh thành,

            Ngày thì xem việc triều đình,

            Đêm thì hằng nhớ tụng kinh tọa thiền.

            Phật pháp là đại nhân duyên,

            Con cả nối nghiệp thay quyền lại đi.”

Ngài Viên Chứng dặn dò nhà vua: Dù về trị nước ở chốn đế đô kinh thành, nhưng ban ngày thì vua xem việc triều chính, còn ban đêm nhớ tụng kinh tọa thiền.

            “Phật pháp là đại nhân duyên,

            Con cả nối nghiệp thay quyền lại đi.”

Gặp được Phật pháp là người có nhân duyên lớn, không phải là thường. Vì thế sau nầy khi Bệ hạ có con lớn rồi, hãy trao ngôi lại cho con để đi tu. Đó là lời dặn theo lối nhìn rộng rãi của ngài Chân Nguyên.

            Triều đình kính chúc tung hô,

            Kiệu dù tàn tán rước Vua ngự về.

            Thiên hạ mừng thay bốn bề,

            Vua lại xem trị, nước thì điện an.

Nghe Thiền sư Viên Chứng khuyên vua trở về theo lòng dân, nên mọi người đều hoan nghênh. Lúc đó nào kiệu nào dù, nào tàn nào tán che đầy khắp để đón rước vua trở về triều, ai nấy đều mừng rỡ hân hoan. Khi vua trở về coi việc nước thì nước được bình an thịnh trị.

Qua đoạn nầy chúng ta thấy điểm đặc biệt của nhà vua cũng như của vị Thiền sư. Điểm đặc biệt của vua Trần Thái Tông là trong lòng Ngài ôm ấp hai việc: Một là mộ đạo tha thiết, hai là thương dân chí tình, mộ đạo thương dân, bên nào cũng nặng. Cho nên trốn được thì trốn đi tu, nhưng nghe dân sẵn sàng đón mình về, liều chết đón mình về, thì Ngài không nỡ bỏ, vì thế mà bị giằng co giữa đạo và đời, không thể nào dứt khoát được. Hoàn cảnh của Ngài đi tu rồi phải trở về là vì lòng dân mong muốn, nên Ngài phải trở về.

Còn hiện nay chúng ta đi tu, lâu lâu muốn trở về là tại sao? Thật thà mà nói, nhiều người tu một thời gian, bất thần nhớ cha nhớ mẹ, cha mẹ không gọi về cũng lên xin thầy cho con về thăm. Lòng cha mẹ chưa muốn mà mình muốn. Cha mẹ muốn con tu cho đến ngày đạt đạo nhưng nhớ cha mẹ lại xách gói chạy về! Đó là vì sự quyết tâm của mình chưa tha thiết chưa vững mạnh như người xưa. Một ông vua thương dân thương nước lại còn quí kính đạo đức, như thế không phải là một vị vua hiền hay sao?

Đến điểm đặc biệt của vị thầy, của một Thiền sư. Sư hỏi: Nhà vua đi đâu? Thưa: Con lên núi tu để cầu thành Phật. Sư liền chỉ rõ: Phật ở ngay nơi tâm mình, ở ngay lòng mình, chớ không phải Phật ở núi. Muốn thấy Phật ở tâm mình ở lòng mình, làm sao thấy? Qua sáu căn, những cử động của sáu căn, đó là hiện tướng Phật, chỉ đừng có niệm thứ hai. Mắt thấy, tai nghe, mũi ngửi, lưỡi nếm, thân xúc chạm, ý duyên theo pháp, nhưng đừng có niệm thứ hai. Thấy người là người, thấy cái nhà là cái nhà, thấy cây gậy là cây gậy, là cái thấy của ai? Đó là cái thấy của Thiền sư. Vậy là có niệm thứ hai không? Nếu thấy người, lại nói đẹp xấu, là có niệm thứ hai, thấy cây gậy cũng đẹp xấu, thấy cái nhà cũng đẹp xấu, là có niệm thứ hai. Có niệm thứ hai thì mất Phật rồi, đó là phàm chớ không còn Phật nữa. Nếu thấy nghe ngửi nếm v.v... chỉ một niệm đầu không có niệm thứ hai thì Phật hiện tiền, nếu có niệm thứ hai, tức là chúng sanh.

Thử hỏi tất cả chúng ta khi thấy nghe ngửi nếm có đến niệm thứ mấy? Thấy người thì khởi niệm người nầy đẹp người kia xấu, người đẹp dễ thương người xấu dễ ghét, là đến niệm thứ mấy rồi? Đó là phàm tục, không phải Phật, cũng là tâm nhưng là tâm phàm tục. Nếu chỉ có một niệm đầu không có niệm thứ hai, đó là tâm Phật, rất là rõ ràng, không có giấu giếm, không có che đậy chút nào. Như thế chúng ta nên tìm Phật ở đâu? Ngay nơi mình, chớ không ở đâu xa cả. Đó là lời nói chí thiết để chúng ta biết người thấy đạo rồi thì nói điều gì cũng không ngoài cái thấy của mình. Đứng về mặt chỉ thẳng đây gọi là thiền trực chỉ, trực chỉ nhân tâm là như vậy, Thiền sư đã chỉ thẳng cho nhà vua rồi.

Đây nói đến cách xử sự, nếu là một ông vua thì phải như thế nào? Là vua thì phải lấy tâm của người dân làm tâm của mình, lấy cái mong muốn của người dân làm cái mong muốn của mình. Nếu là thầy tu thì phải như thế nào? Là thầy tu thì phải lấy tâm mong muốn của Phật tử làm tâm của mình. Phật tử cúng dường cho Tăng Ni có cơm ăn áo mặc là muốn Tăng Ni tu, thì mình phải rán tu. Nếu không muốn thì Phật tử đâu có cúng dường. Thế nên khi Phật tử ủng hộ, thì chúng ta phải rán tu. Cho nên có thể nói: “Phàm Tăng Ni giả, dĩ Phật tử chi tâm vi tâm, dĩ Phật tử chi dục vi dục”. Như vậy mới đúng ý muốn của Phật tử lo cho Tăng Ni có cơm ăn áo mặc để tu. Nếu Tăng Ni không lo tu hành, lại làm những chuyện vô ích không đâu là trái với sở nguyện của Phật tửã, trái với sở nguyện của chúng sanh. Vì vậy người tu là phải làm theo sở nguyện của Phật tử, tức là họ muốn mình tu thì mình phải tu. Khi nào không ai ngó ngàng tới, không ai ủng hộ người tu nữa, thì trở về còn khả dĩ. Còn bây giờ Phật tử ủng hộ đầy đủ cơm no áo ấm mà chúng ta nghĩ đến việc lui bước là trái với sở nguyện của Phật tử, tức là trái với tâm ý của chúng sanh, thật là không tốt. Đây là lời chúng tôi nhắc nhở quí vị trên đường tu phải thấy cho thật kỹ bổn phận của mình.

3.5 VUA TU THIỀN TẠI GIA

            Trị vì được mười ba xuân,

            Chốc mòng đạo Bụt, lại toan sự lòng.

            Nhớ lời thầy dạy chẳng vong,

            Mời chư Thiền Đức Lão Tăng vào chầu.

            Thăm hỏi kinh giáo trước sau,

            Kim Cương thường tụng lẽ mầu tinh thông.

            Liễu đạt tám chữ làm xong,

            Ưng Vô Sở Trụ Nhi Sanh Kỳ Tâm.

            Vua ngồi tức lự trầm ngâm,

            Hoát nhiên đại ngộ mới thâm vào lòng.

            Ngỏ được Bát Nhã Tâm Tông,

            Vạn Pháp diệu dùng, tự tính hiển dương.

            Bản lai diện mục chân thường,

                Viên dung Pháp giới đường đường tịch quang.

            Khi thì ngồi ngự ngai vàng,

            Khi thì tọa định thiền sàng bóng cây.

            Lòng Thiền nghiêm cẩn ai hay,

            Quả Bồ Đề chín, đến ngày thu công.

            Thiên hạ Nam Bắc Tây Đông,

            Thấy Vua đắc đạo cong lòng vui thay!

            Sang khó già trẻ thuở nay,

            Cùng đi học đạo số rầy đề đa.

            Đắc đạo bằng cát sông Hà,

            Nhờ ơn Hoàng Đế quốc gia phát lòng.

            Dù ai tính đã bạo hung,

            Lại hồi chánh thiện, ra lòng đi tu.

            Vạn dân Kích nhưỡng Khang cù,

            Nhà nhà thờ Bụt Nam Mô Di Đà.

            Này đoạn Lão Tăng thầy già,

            Ở Yên Tử già, tìm xuống thành đô.

            Vua mừng tặng phong Quốc sư,

                Trọng Tăng kính Phật phụng thờ nghiêm trang.

            Phán ở Thắng Đức điện đường,

            Sửa kinh soạn lục để truyền hậu lai.

            Thiên Phong là thầy nước người,

            Trí tuệ cao tài, kinh lịch chư bang.

            Tiếng đồn Việt quốc Đế Vương,

            Có Vua tu Đạo, người thường xảy qua.

            Xưng rằng: “Lâm Tế tông xưa,

            Pháp phái diễn thừa, vân thủy A Nam.

            Hội thiện tri thức lại tham,

            Ích minh tôn chỉ càng thâm lòng Thiền.

            Sư trưởng là đại nhân duyên,

            Thiện hữu trợ giáo hộ quyền Nam Mô.

            Thái Tông mở Phật trường đồ,

            Quỳnh Lâm, Tư Phúc cùng chùa Hoa Yên.

            Trai Tăng ngũ bách dư viên,

            Thế phát thụ giáothiên thiên vàn vàn.

            Thành thị cho đến lâm san,

            Tùy căn tu chứng, thanh nhàn yên cư.

* * *

Đoạn này rất quan trọng.

            Trị vì được mười ba xuân,

            Chốc mòng đạo Bụt, lại toan sự Lòng.

            Nhớ lời thầy dạy chẳng vong,

            Mời chư Thiền Đức Lão Tăng vào chầu.

“Trị vì được mười ba xuân”. Ngài trở về làm vua được mười ba xuân tức là mười ba năm.

“Chốc mòng đạo Bụt lại toan sự lòng”. Chốc mòng là nhớ đến, chốc mòng đạo Bụt là nhớ đến đạo Phật. Lại toan sự lòng là khi về làm vua, vì có giặc giã bận rộn nên Ngài quên. Nay nhớ đến đạo Phật, trong lòng Ngài lại lo lắng.

“Nhớ lời thầy dạy chẳng vong”. Nhớ lời thầy Viên Chứáng dạy, Ngài chẳng dám quên.

“Mời chư Thiền Đức Lão Tăng vào chầu”. Khi ấy Ngài mời các vị Thiền Đức, các bậc Lão Tăng đến để thưa hỏi đạo lý.

            Thăm hỏi kinh giáo trước sau,

            Kim Cương thường tụng lẽ mầu tinh thông.

            Liễu đạt tám chữ làm xong,

            Ưng Vô Sở Trụ Nhi Sanh Kỳ Tâm.

Khi thưa hỏi đạo lý rồi, Ngài chuyên trì tụng kinh Kim Cương. Một hôm cầm quyển kinh Kim Cương, đọc đến câu: “Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm”, Ngài để kinh xuống trầm ngâm giây lâu, cho nên nói:

            Vua ngồi tức lự trầm ngâm,

            Hoát nhiên đại ngộ mới thâm vào lòng.

            Ngỏ được Bát Nhã Tâm Tông,

            Vạn Pháp diệu dùng, tự tính hiển dương.

            Bản lai diện mục chân thường,

            Viên dung Pháp giới đường đường tịch quang.

“Vua ngồi tức lự trầm ngâm”. Vua ngồi trầm ngâm, đọc đi đọc lại câu “Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm”.

“Hoát nhiên đại ngộ mới thâm vào lòng”. Khi ấy bỗng nhiên đại ngộ được ý nghĩa câu kinh “Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm”, nên trong lòng được thấu suốt.

“Ngỏ được Bát Nhã Tâm Tông”. Chữ ngỏ là hiểu. Hiểu được tâm tông Bát Nhã.

“Vạn Pháp diệu dùng, tự tính hiển dương”. Muôn pháp đều là diệu dụng, tánh mình hiển bày ra không còn giấu giếm nữa.

Như vậy là vua Trần Thái Tông đang ở ngôi trị vì, chỉ trì kinh Kim Cương, đến khi nghiền ngẫm câu “Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm”, Ngài hoát nhiên đại ngộ. Sau khi ngộ Ngài có viết quyển “Thiền Tông Chỉ Nam”. Khi Thiền sư Viên Chứng đến thăm, vua trình quyển sách, Thiền sư xem qua liền nói: Đây là thấu suốt được Tâm tông. Thế nên điểm đặc biệt của tinh thần Thiền tông đời Trần là đang làm vua mà tu vẫn ngộ đạo, chớ không phải là người bần hàn hay người ở trong non trong núi tu mới ngộ đạo. Còn chúng ta hiện nay là Tăng Ni ở trong thiền viện yên tĩnh mà không ngộ đạo, nghĩ có buồn không? Làm vua tu ngộ đạo là một khích lệ cho tất cả người cư sĩ thời nay. Các cư sĩ khi đến chùa cứ than: Chúng con bận quá không có thì giờ tu. Bận việc gì? Sáng lo đi làm, hoặc đi chợ nấu ăn, rồi tiếp khách, đến chiều làm vài việc lặt vặt, rồi tối đi ngủ. Chỉ có bao nhiêu việc đó mà tu không được, thật là quá dở. Nếu vì bận, tu không được thì vua Trần Thái Tông bận bao nhiêu việc nước ắt không ngộ đạo. Nhưng vua tu ngộ đạo thì chúng ta không còn lý do gì đổ lỗi bận quá tu không được. Chỉ vì chúng ta tu còn dở, còn yếu, chưa có thiết tha, chớ không phải vì bận rộn! Thật vậy nếu thiết tha tu thì dù ở nhà hay ở chợ tu cũng ngộ đạo. Ở đây chúng ta thấy điểm kỳ đặc của người xưa, khi quyết tâm tu thì ngộ đạo. Ngộ được Tâm tông rồi mới thấy cái diệu dụng của muôn pháp, mới hiển bày được tự tánh của mình.

“Bản lai diện mục chân thường”. Bản lai diện mục của mình là cái chân thật thường còn, không phải chúng ta chỉ có tướng của thân sanh diệt vô thường, của tâm lăng xăng dao động. Thân sanh diệt, tâm dao động không phải là cái thật của mình, mà cái thật của mình là cái bản lai diện mục, chưa từng sanh chưa từng diệt, chân thật, thường còn. Cái đó ở đâu?

“Viên dung Pháp giới đường đường tịch quang”. “Viên dung pháp giới”, tức là trùm khắp pháp giới, “đường đường tịch quang” là rõ ràng trong sáng lặng lẽ. Thế thì ngay nơi chúng ta sẵn có cái bản lai diện mục thường còn không giới hạn, bao dung cả pháp giới và luôn luôn thường giác.

            Khi thì ngồi ngự ngai vàng,

            Khi thì tọa định thiền sàng bóng cây.

            Lòng Thiền nghiêm cẩn ai hay,

            Quả Bồ Đề chín, đến ngày thu công.

            Thiên hạ Nam Bắc Tây Đông,

            Thấy vua đắc đạo cong lòng vui thay!

Là một ông vua có khi ngồi trên ngai vàng để lo việc nước, có khi rảnh rỗi ra vườn ngự uyển ngồi thiền dưới cội cây. Như thế thì ở trên ngai vàng, hay ở ngoài vườn ngự uyển, tùy duyên mà ứng dụng.

            “Lòng Thiền nghiêm cẩn ai hay,

            Quả Bồ Đề chín, đến ngày thu công”.

Ở trong mọi hoàn cảnh mà tâm thiền của Ngài rất là cẩn mật, không ai hay biết. Đến khi quả Bồ đề chín, Ngài thu nhặt được công phu kết quả của mình.

            “Thiên hạ Nam Bắc Tây Đông,

            Thấy Vua đắc đạo cong lòng vui thay.”

“Cong lòng” là trong lòng, vì ngày xưa đọc như vậy. Tất cả thiên hạ đông tây nam bắc nghe nhà vua ngộ đạo, trong lòng ai cũng vui mừng sung sướng.

            Sang khó già trẻ thuở nay,

            Cùng đi học đạo số rầy đề đa.

            Đắc đạo bằng cát sông Hà,

            Nhờ ơn Hoàng Đế quốc gia phát lòng.

Khi ấy những người già trẻ nghèo giàu, nghe vua tu hành đắc đạo, ai nấy đều rủ nhau đi tu rất nhiều.

            “Đắc đạo bằng cát sông Hà,

            Nhờ ơn Hoàng Đế quốc gia phát lòng”.

Số người sau nầy ngộ đạo nhiều như cát sông Hồng Hà. Tại sao được ngộ đạo? Nhờ ơn nhà vua đi tu cho nên mọi người phát tâm cùng đi tu. Vua đi tu đắc đạo, thì tất cả người cư sĩ giàu nghèo gì cũng có thể tu được. Thế nên ngày nay chúng tôi chủ trương khôi phục Thiền Tông đời Trần. Biết đâu mai kia chúng ta sẽ: “Cùng đi học đạo số rày đề đa”, số người cư sĩ sẽ rủ nhau đi tu đạo rất là nhiều.

            Dù ai tánh đã bạo hung,

            Lại hồi chánh thiện, ra lòng đi tu.

            Vạn dân Kích nhưỡng Khang cù,

            Nhà nhà thờ Bụt Nam Mô Di Đà.

Nghe nhà vua đi tu, tất cả người dân trong nước dù là những kẻ tánh tình hung bạo cũng cải thiện, cũng lần hồi tu tập.

“Vạn dân Kích nhưỡng Khang cù”. Kích nhưỡng là tên một bài ca đời vua Nghiêu, Khang cù là tên một bài ca dao đời vua Thuấn, ý nói muôn dân đều được hát ca vui vẻ trong cảnh thái bình.

“Nhà nhà thờ Bụt Nam Mô Di Đà”. Nhà nhà đều thờ Phật, và niệm Nam Mô Di Đà. Đây là cách nhìn của ngài Chân Nguyên vì tác phẩm nầy là của Ngài. Ngài thuật lại đời tu của các vua Thiền sư đời Trần. Các vua Trần tu Thiền ngộ đạo, ngài Chân Nguyên cũng tu Thiền ngộ đạo, nhưng Ngài ở vào thế kỷ XVII, cách đời Trần đến bốn thế kỷ, nên vì hoàn cảnh Ngài hướng nhiều về Tịnh độ. Ngài có viết những quyển như Yếu Nghĩa Tịnh Độ, Đường Lối Tu Tịnh Độ và lập đài Cửu Phẩm Liên Hoa. Tại sao? Vì có hai lý do:

Lý do thứ nhất là thời nhà Trần là thời chuyên tu Thiền, lấy sự tu Thiền làm gốc. Các Thiền sư nhà Trần lại là những vị lãnh đạo đất nước, cho nên dân chúng đua nhau tu Thiền, nếu có niệm Phật cũng niệm theo lối Tự tánh Di Đà, duy tâm Tịnh Độ. Sau đời Trần đến đời Hồ, rồi nhà Minh qua cai trị. Sau đó là đời Hậu Lê, các vua chúa thời đó trọng Nho khinh Phật, cho nên Phật giáo không được giới trí thức ngưỡng mộ nữa, trái lại Phật giáo đi thẳng vào quần chúng bình dân ở miền quê. Tuy các Thiền sư vẫn ngộ đạo từ Thiền, những người lãnh đạo Phật giáo là Thiền sư, nhưng đa số quần chúng theo đạo Phật không hiểu được lý Thiền, cho nên các Ngài mới dạy Tịnh Độ. Vì thế vào thời cuối Lê, Tịnh Độ bắt đầu phát đạt.

Lý do thứ hai, cuối đời Lê là thời kỳ Nam Bắc phân tranh, đất nước Việt Nam bị chia đôi, lấy sông Gianh làm ranh giới, Đàng Ngoài từ sông Gianh trở ra, Đàng Trong từ sông Gianh trở vào. Đất nước bị chia đôi, lại thêm giặc giã liên miên cho nên lòng người thời đó yếu đi, không còn đức tự tin vững mạnh. Vì thế quí Ngài thấy dạy niệm Phật dễ hơn, có một nguồn an ủi trông cậy từ bên ngoài thì thích hợp hơn. Do đó thời nầy bắt đầu hướng người Phật tử vào phương pháp tu Tịnh độ. Cho nên vào thế kỷ XVII, ngài Chân Nguyên là một Thiền sư mà nói câu: “Nhà nhà thờ Bụt, Nam Mô Di Đà”, là tu niệm Phật Di Đà, tức là tu Tịnh độ. Vì thế chúng ta phải thấy rõ ý nghĩa của đoạn nầy.

            Này đoạn Lão Tăng thầy già,

            Ở Yên Tử già, tìm xuống thành đô.

            Vua mừng tặng phong Quốc sư,

            Trọng Tăng kính Phật phụng thờ nghiêm trang.

            Phán ở Thắng Đức điện đường,

            Sửa kinh soạn lục để truyền hậu lai.

Ở Yên Tử già là ở chùa  núi Yên Tử, già là già lam, là chùa. Đây nói đến đoạn vị thầy lớn tuổi ở  chùa núi Yên Tử tìm xuống thành đô, tức là chỉ Thiền sư Viên Chứng. Lúc trước nhà vua có lên núi Yên Tử xin tu, nên khi gặp lại Thiền sư, vua rất mừng, phong tặng Ngài hiệu Quốc sư, nên lúc bấy giờ gọi ngài là Quốc sư Viên Chứng. Với lòng trọng Tăng kính Phật, vua thờ phụng Ngài rất là trang nghiêm. Ở điện Thắng Đức, vua yêu cầu Quốc sư “sửa kinh soạn lục để truyền hậu lai” tức là sửa những bản dịch kinh, soạn lại những bài lục để truyền bá sau nầy.

            Thiên Phong là thầy nước người,

            Trí tuệ cao tài, kinh lịch chư bang.

            Tiếng đồn Việt quốc Đế Vương,

            Có Vua tu Đạo, người thường xảy qua.

Đây nói đến Thiền sư Thiên Phong ở Trung Hoa, nước người là chỉ nước Trung Hoa. Ngài là một Thiền sư trí tuệ tài cao, đi các nơi để truyền bá Thiền Tông. Nghe đồn ở Việt Nam có ông vua tu ngộ đạo nên Ngài tìm đến để hiểu biết và hướng dẫn thêm.

“Có vua tu Đạo, người thường xảy qua”. Bản nầy là “người thường xảy qua”, chữ xảy qua nghĩa là chợt đến. Bản 1932 là “người thường tinh thông” là chỉ cho nhà vua tinh thông . Chữ xảy qua thích hợp hơn. Ý câu nầy nói Thiền sư Thiên Phong nghe đồn vua nhà Trần hiểu đạo cho nên Ngài mới qua đến Việt Nam.

            Xưng rằng: “Lâm Tế tông xưa,

            Pháp phái diễn thừa, vân thủy A Nam.

            Hội thiện tri thức lại tham,

            Ích minh tôn chỉ càng thâm lòng thiền.

            Sư trưởng là đại nhân duyên,

            Thiện hữu trợ giáo hộ quyền Nam Mô”.

Ngài Thiên Phong tự xưng là Ngài kế thừa tông Lâm Tế và theo pháp phái của tông Lâm Tế. Ngài vân du sang Việt Nam, họp những bậc thiện tri thức lại để cùng tham thiền. Tham thiền là tham vấn thưa hỏi về thiền.

“Ích minh tôn chỉ càng thâm lòng Thiền”, ích là càng , minh là sáng, tức là làm sáng thêm tông chỉ và làm sâu thêm lòng tu thiền và hiểu thiền.

“Sư trưởng là đại nhân duyên”. Người tu thiền cũng như tất cả người tu Phật, gặp được bậc thiện tri thức, bậc Sư trưởng xứng đáng hàng thầy để hướng dẫn là một nhân duyên lớn.

“Thiện hữu trợ giáo hộ quyền Nam Mô”. Còn bạn bè huynh đệ là người giúp đỡ cho mình tu hành, cho nên nói là “hộ quyền Nam Mô”.

            Thái Tông mở Phật trường đồ,

            Quỳnh Lâm, Tư Phúc cùng chùa Hoa Yên.

            Trai Tăng ngũ bách dư viên,

            Thế phát thụ giáo thiên thiên vàn vàn.

            Thành  thị cho đến lâm san,

            Tùy căn tu chứng, thanh nhàn yên cư.

Ngài Trần Thái Tông “mở Phật trường đồ” tức là mở trường dạy Phật pháp cho đồ chúng. Trường đó mở tại chùa Quỳnh Lâm, chùa Tư Phúc và chùa Hoa Yên. Ba chùa nầy là nơi để chư tăng đến tu học.

Ngài cúng dường “trai Tăng ngũ bách dư viên” là cúng dường hơn năm trăm vị tăng chúng.

“Thế phát thụ giáo thiên thiên vàn vàn”. Những người xuất gia tu thiền “thiên thiên vàn vàn” là nhiều đến ngàn muôn người.

“Thành thị cho đến lâm san”. Từ thành thị cho đến nơi rừng núi.

“Tùy căn tu chứng, thanh nhàn yên cư”. Tùy theo căn cơ mà có sự tu chứng được yên ổn tu hành. Đoạn nầy kể lại thời ngài Trần Thái Tông mở mang Phật pháp.

3.6 SƯ TỐNG ĐỨC THÀNH TỚI THAM THIỀN

            Thuở ấy ngoại quốc tông sư,

            Lại nghe Nam Việt có Vua tu hành.

            Tên người là Tống Đức Thành,

            Trèo non lặn suối một mình tìm sang.

            Vào chầu bái tạ thiên nhan,

            Thiền gia làm lễ, dám tham lời rằng:

                        Đức Thành vấn viết:

                        “Tích Thích Ca Thế Tôn

                        Vị ly Đâu Suất,

                        Dĩ giáng Vương cung,

                        Vị xuất mẫu thai,

                        Độ nhân dĩ tất. Thì như hà?”

                        Thái Tông Hoàng Đế đáp vân:

                        “Thiên giang hữu thủy thiên giang nguyệt,

                        Vạn lý vô vân vạn lý thiên.”

                        Đức Thành hựu vấn:

                        “Vị ly vị xuất mông khai thị,

                        Dĩ ly dĩ xuất sự nhược hà?”

                        Thái Tông đáp vân:

                        “Vân sinh nhạc đỉnh đô lô bạch,

                        Thủy đáo Tiêu Tương nhất dạng thanh.”

                        “Mây lên núi bạc bằng lau,

            Nước xuống nguồn Tào vặc vặc lặng thanh.

            Pháp thân trạm tịch viên minh,

            Tự tại tung hoành phổ mãn thái hư.

            Tùy hình ứng vật tự như,

            Hóa thiên bách ức độ chư mọi loài.

            Ứng hiện dưới đất trên trời,

            Khắp hòa thế giới mọi nơi trong ngoài.

            Đã đặt hiệu là Như Lai,

            Sao còn hỏi xuất mẫu thai làm gì?

            Nguyệt luân biến chiếu quang huy,

            Thiên giang hữu thủy cũng thì bóng in.”

            Đức Thành lại hỏi căn nguyên:

            “Đế vương ngộ đạo nhân duyên như hà?”

            Này lời Thái Tông thưa ra:

            “Lưỡng mộc đồng hỏa, đôi ta khác gì.

            Đương cơ đối đáp thị thùy,

            Thật tính thi dụng cùng thì nhất ban.

            Phóng ra bọc hết càn khôn,

            Thu lại hoàn nhất mao đoan những là.

            Ma Ha Bát Nhã Ba La,

            Tam thế Chư Phật chứng đà nên công.

            Thiên giang vạn thủy triều đông,

            Ngộ đáo giá lý thật cùng tày nhau.

            Phật tiền, Phật hậu trước sau,

            Bát Nhã huyền chỉ đạo mầu truyền cho.

            Ai ai đạt giả đồng đồ,

            Mỗi người mỗi có minh chu trong nhà,

            Mùa xuân vạn thụ khai hoa,

            Cành cao cành thấp vậy hòa chứng nên.

            Vi nhất đại sự nhân duyên.

            Xuất hiện vu thế Tam Thiên Ta Bà.

            Ngai rồng trút để bước ra,

            Thế phát ở già, niệm Bụt tụng kinh.

            Khác nào dược xuất kim bình,

            Há đi tu hành, cứu được vạn dân.

            Bản lai thanh tĩnh Pháp thân,

            Viên dung pháp giới, đâu gần đâu xa.

            Có chữ Đầu Phật Xuất Gia,

            Vì vậy Trẫm phải bước chân ra ngoài.”

            Đức Thành tôn phục mọi lời,

            Thật quyền Hoàng Giác ra đời độ nhân!

            Đức Thành bái tạ Thánh Quân,

            Thượng hoằng Phật Đạo, hạ cần Vương gia.

            Đức Thành lễ bái trở ra,

                Tống quốc khiêm nhượng nước ta Thánh Hiền.

* * *

Sư Tống Đức Thành tức là nhà Sư hiệu Đức Thành, người nước Tống ở Trung Hoa.

            Thuở ấy ngoại quốc tông sư,

            Lại nghe Nam Việt có Vua tu hành.

            Tên người là Tống Đức Thành,

            Trèo non lặn suối một mình tìm sang.

            Vào chầu bái tạ thiên nhan,

            Thiền gia làm lễ, dám tham lời rằng:

Lúc ấy có một vị tông sư là một vị sư tu Thiền, nghe ở Việt Nam có ông vua tu hành, cho nên từ xa trèo non lặn suối tìm đến Việt Nam. Sư vào chầu đảnh lễ nhà vua, rồi tham hỏi. Đây dẫn nguyên văn câu chữ Hán:

Đức Thành vấn viết:

                        “Tích Thích Ca Thế Tôn

                        Vị ly Đâu Suất,

                        Dĩ giáng Vương cung,

                        Vị xuất mẫu thai,

                        Độ nhân dĩ tất. Thì như hà?”

Ngài Đức Thành hỏi:

            Xưa đức Thích Ca Thế Tôn,

            Chưa rời cung trời Đâu Suất,

            Đã giáng sanh ở cung vua Tịnh Phạn,

            Chưa ra thai mẹ,

            Độ người đã xong. Đó là thế nào?

Đây là một câu hỏi có tánh cách thiền.

            Thái Tông Hoàng Đế đáp vân:

            “Thiên giang hữu thủy thiên giang nguyệt,

            Vạn lý vô vân vạn lý thiên.”

Nhà vua đáp:

            Ngàn sông có nước thì ngàn sông có mặt trăng,

            Muôn dặm không mây thì có muôn dặm trời.

Như vậy câu hỏi trước và câu đáp nầy có dính dáng gì không? Câu hỏi là muốn hỏi cái gì? Câu đáp là đáp cái gì?

Câu hỏi là: “Phật chưa rời cung trời Đâu Suất”, theo sử nói Ngài là một vị Bồ tát ở cung trời Đâu Suất giáng sanh xuống thế gian. Nhưng lúc chưa rời cung trời Đâu Suất, “đã đến vương cung”, là đã đến chỗ thọ sanh. “Chưa ra khỏi thai mẹ” là chưa có sanh ra, mà lúc đó, “độ người đã xong”. Câu nầy là dẫn trong kinh Hoa Nghiêm. Ý nghĩa thế nào? Độ người bằng cách nào?

Ngài Thái Tông đáp bằng hai câu thơ:

“Ngàn sông có nước thì có ngàn bóng mặt trăng”. Mặt trăng ở trên hư không là một, nhưng ở dưới thế gian có ngàn con sông nước trong thì người ta nhìn sẽ thấy có một ngàn bóng mặt trăng.

“Muôn dặm không mây thì có muôn dặm trời”. Trời cao thênh thang, nếu có mây che thì thấy không rộng, khi mây tan mới thấy trời mênh mông thênh thang. Như vậy khi mây tan thì thấy trời rộng, cũng như chỉ một vầng trăng nhưng tùy theo sông có nhiều hay ít liền thấy bóng trăng có nhiều hay ít.

Đó là để nói pháp thân Phật không có hai, không có đến không có đi, nhưng tùy duyên thế gian thấy như Ngài có đến, có giáo hóa chúng sanh, thật ra trên mặt pháp thân, thì dụng không rời thể. Cũng như mặt trăng có đến với hồ với sông hay không? Nhưng có hồ có sông nước trong thì thấy mặt trăng.

Tóm lại ý nghĩa câu đáp là: Phật chưa rời cung trời Đâu Suất, đã đến vương cung, chưa ra khỏi thai mẹ mà độ người đã xong, đó là nói thể pháp thân sẵn có trùm khắp, tùy duyên giáo hóa, chớ không phải nói thân Ngài hiện ra ở Ấn Độ, thân đó gọi là hóa thân hay báo thân, chớ không phải pháp thân.

Nghe câu đáp, ngài Đức Thành hiểu, nên mới hỏi thêm câu thứ hai:

            Đức Thành hựu vấn:

            “Vị ly vị xuất mông khai thị,

            Dĩ ly dĩ xuất sự nhược hà?”

Nghĩa là chưa có rời, chưa có ra đời, đã nhờ Ngài chỉ dạy rồi. Bây giờ đã rời Đâu Suất, đã xuống vương cung và đã ra khỏi thai mẹ, việc đó thế nào?

            Thái Tông đáp vân:

            “Vân sinh nhạc đỉnh đô lô bạch,

            Thủy đáo Tiêu Tương nhất dạng thanh”.

“Vân sinh nhạc đỉnh đô lô bạch”, mây sanh trên đỉnh núi, với đám lau cùng một màu trắng. Hoa lau với mây trắng trên đỉnh núi hòa nhau cùng một màu.

“Thủy đáo Tiêu Tương nhất dạng thanh” là nước đến sông Tiêu sông Tương chỉ có một màu trong.

Như vậy Sư hỏi: Sau khi đã rời khỏi thai mẹ ra đời, thì thế nào? Vua đáp: Như mây tựa trên đỉnh núi với hoa lau giống nhau cùng một màu trắng. Như nước đến sông Tiêu sông Tương gặp nhau cũng chỉ một màu trong. Đoạn nầy ngài Chân Nguyên giải rất rõ ở phần sau đây:

            “Mây lên núi bạc bằng lau,

            Nước xuống nguồn Tào vặc vặc lặng thanh.

            Pháp thân trạm tịch viên minh,

            Tự tại tung hoành phổ mãn thái hư.

            Tùy hình ứng vật tự như,

            Hóa thiên bách ức độ chư mọi loài.

            Ứng hiện dưới đất trên trời,

            Khắp hòa thế giới mọi nơi trong ngoài”.

Ngài nói: Mây lên trên núi cùng với hoa lau đồng màu trắng như nhau. Nước chảy về nguồn Tào đều trong lặng như nhau. Bản nầy là lặng thanh, bản 1932 là sáng thanh. Đó là để chỉ:

“Pháp thân trạm tịch viên minh”, pháp thân là lặng lẽ và tròn sáng.

“Tự tại tung hoành phổ mãn thái hư”, dọc ngang tự tại khắp cả bầu trời.

“Tùy hình, ứng vật tự như”, tùy theo hình, ứng theo vật mà vẫn như như.

“Hóa thiên bách ức độ chư mọi loài”, hóa ra trăm ngàn muôn ức hóa thân để độ các loài chúng sanh.

“Ứng hiện dưới đất trên trời”, ứng hiện cả dưới đất lẫn trên trời.

“Khắp hòa thế giới mọi nơi trong ngoài”, khắp thế giới trong ngoài đều đủ cả.

Như vậy đoạn nầy ngài Chân Nguyên giải thích rõ rằng: Nói “đã ra” hay là “chưa ra” đều là căn cứ trên pháp thân. Từ pháp thân hiện ra hóa thân thì hóa thân đâu có ngoài pháp thân, vì vậy mà hai bên không khác. Cho nên nói “dĩ ly” hay “vị ly” đều cùng một ý nghĩa chỉ cho pháp thân. Pháp thân tùy duyên ứng hiện hóa thân, đó gọi là “dĩ ly”, pháp thân nguyên vẹn gọi là “vị ly”. Vì thế nói “đã ra” là chỉ pháp thân ứng hiện, còn nói “chưa ra” là pháp thân nguyên thể, đâu có hai đâu có khác.

            “Đã đặt hiệu là Như Lai,

            Sao còn hỏi xuất mẫu thai làm gì?

            Nguyệt luân biến chiếu quang huy,

            Thiên giang hữu thủy cũng thì bóng in.”

Ngài Chân Nguyên nói lại cho thật rõ ý nghĩa hai câu đáp của vua Trần Thái Tông.

“Đã đặt hiệu là Như Lai”, đã nói hiệu Phật là Như Lai. Như là sao? Lai là sao? Như là thể, Lai là dụng. Như là chỉ cho pháp thân, Lai là chỉ cho hóa thân. Hóa thân hay pháp thân không có hai, cho nên gọi là Như Lai. Vì thế mới hỏi:

“Sao còn hỏi xuất mẫu thai làm gì?” Trong kinh Kim Cang có giải thích Như Lai là: “Vô sở tùng lai, diệc vô sở khứ, cố danh Như Lai” tức là Không từ đâu đến cũng không đi đâu, gọi đó là Như Lai. Đã gọi là Như Lai, sao còn nói ra khỏi thai mẹ làm gì?

“Nguyệt luân biến chiếu quang huy”, nguyệt luân là vầng mặt trăng, biến chiếu quang huy là soi sáng cùng khắp.

“Thiên giang hữu thủy cũng thì bóng in”, cùng một mặt trăng mà hiện bóng trong cả ngàn sông. Đó là nói ý nghĩa pháp thân tùy duyên mà có hóa thân, hóa thân không rời pháp thân.

            Đức Thành lại hỏi căn nguyên:

            “Đế vương ngộ đạo nhân duyên như hà?”

            Này lời Thái Tông thưa ra:

            “Lưỡng mộc đồng hỏa, đôi ta khác gì?

            Đương cơ đối đáp thị thùy,

            Thật tính thi dụng cùng thì nhất ban.”

Sư Đức Thành mới hỏi căn nguyên nhà vua ngộ đạo, hỏi rằng: “Đế vương ngộ đạo nhân duyên như hà?” Tức là nhân duyên nhà vua ngộ đạo như thế nào?

Ngài Thái Tông đáp: “Lưỡng mộc đồng hỏa đôi ta khác gì?” Lưỡng mộc đồng hỏa là hai cái cây cùng có lửa, thì ông và tôi có khác gì đâu? Ai cũng có cái thể đó, nhân duyên tôi ngộ đạo là ngộ cái đó. Như hai cây ở trong đều có lửa, ông có tánh Phật, tôi cũng có tánh Phật, đó là chỗ tôi ngộ.

“Đương cơ đối đáp thị thùy” nghĩa là ngay khi ông hỏi tôi, tôi đáp ông, đó là cái gì?

“Thật tính thi dụng cùng thì nhất ban”. Bản nầy là thi dụng, bản 1932 là ứng dụng. “Thi dụng” tức là thi thố để ứng dụng. “Cùng thì nhất ban”, nó đều cùng một loại. Như vậy cái tính thật tùy duyên ứng dụng, vốn là một thể chớ không có hai, không có khác. Tôi không khác ông, ông cũng không khác tôi.

            “Phóng ra bọc hết càn khôn,

            Thu lại hoàn nhất mao đoan những là.

            Ma Ha Bát Nhã Ba La,

            Tam thế Chư Phật chứng đà nên công”.

Ngài Thái Tông giải thích thêm: Cái thể đó phóng ra thì bao bọc hết cả càn khôn, nếu thu lại thì trên đầu sợi lông cũng đủ.

“Ma Ha Bát Nhã Ba La”, tức là trí tuệ cứu kính chân thật.

“Tam thế chư Phật chứng đà nên công”, ba đời chư Phật đều chứng được trí tuệ cứu kính đó. Như thế thì tôi có trí tuệ đó, ông cũng có trí tuệ đó.

            “Thiên giang vạn thủy triều đông,

            Ngộ đáo giá lý thật cùng tày nhau.

            Phật tiền, Phật hậu trước sau,

            Bát Nhã huyền chỉ đạo mầu truyền cho.

            Ai ai đạt giả đồng đồ,

            Mỗi người mỗi có minh chu trong nhà”.

“Thiên giang vạn thủy triều đông”, ngàn sông muôn dòng đều chảy về đông, tức là chảy về biển.

“Ngộ đáo giá lý thật cùng tày nhau”. Bản nầy là tày nhau, bản kia là tề nhau. “Ngộ đáo giá lý” là ngộ đến chỗ đó, “Thật cùng tày nhau”, là thật cùng bằng nhau, ngang nhau. Ngài ví dụ: Ngàn dòng sông hay muôn dòng nước đều chảy dồn về biển. Biển là dụ cho pháp thân, còn tất cả dòng sông, dòng nước là dụ cho hóa thân hay báo thân. Người nào ngộ đến chỗ thật đó thì đều đồng nhau, không ai khác. Cho nên:

“Phật tiền, Phật hậu trước sau” là Phật trước, Phật sau, trước sau gì đến chỗ " Bát Nhã huyền chỉ đạo mầu truyền cho " tức là đến chỗ yếu chỉ mầu nhiệm của Bát Nhã thì đạo mầu đều truyền giống nhau.

“Ai ai đạt giả đồng đồ”, mỗi người mỗi người khi đạt đạo rồi thì đồng một lối đi. “Đồng đồ” là đồng một con đường, đồng một lối đi. Ai ai đạt đến chỗ đó rồi thì đều đồng nhau.

“Mỗi người mỗi có minh chu trong nhà”. Bản nầy đọc là minh chu, bản 1932 đọc là minh châu. Chữ chu nầy đọc là châu thì đúng hơn. Mỗi người ai cũng có hạt minh châu trong nhà. Như vậy tất cả chúng ta Tăng Ni và Phật tử, mỗi người đều có hạt minh châu trong nhà. Nhưng hạt minh châu đó sáng không? Ai cũng có hạt minh châu trong nhà, song rất tiếc là hạt minh châu đó để cho ngàn lớp muôn lớp bụi phủ che, tuy có minh châu mà vẫn tối. Lý đáng có minh châu trong nhà thì sáng, nhưng vẫn tối, là lỗi tại ai? Lỗi tại hạt minh châu thiếu ánh sáng, hay lỗi tại “trần lao quan tỏa”, bụi trần bủa khắp phủ che?

Những bụi trần phủ hạt minh châu là gì? Chúng tôi cho ví dụ để thấy rất dễ. Như hai huynh đệ xuống nhà bếp, người nầy thoi người kia một cái, thì bụi hiện ra liền. Hoặc giả hai người ngồi nói chuyện một lúc, rồi bắt bẻ nhau nói nặng vài câu thì bụi hiện ra ngay. Vì thế bụi phủ cả ngày, không có khi nào trống hở. Chừng nào đem lửa thử vàng mà vàng vẫn sáng rực, đó mới là thứ thiệt. Còn nếu gặp duyên trái nghịch liền phản ứng thì biết còn đang bị trần lao che phủ, nên hạt minh châu chưa sáng. Ai sạch hết bụi rồi thì hạt minh châu chiếu sáng!

Như chúng ta hiện giờ có ai dám tự xưng là tôi sạch bụi rồi, hạt minh châu tôi sáng không? Tin rằng chúng ta có hạt minh châu sáng, nhưng không dám nói. Thật ra người tu Phật rất là quí, biết đem những chất bụi bặm nhơ bẩn loại bỏ ra, vì chúng là thứ vô dụng không dùng được. Còn hạt minh châu chắc ai cũng muốn nhận giữ. Tuy biết mình có hạt minh châu, song chúng ta cứ dùng mãi những bụi nhơ không có gan dạ loại bỏ nó ra, khiến cho hạt minh châu bị bụi trần che phủ. Có ai làm điều gì trái ý thì nổi sân ngay, nếu có người khuyên can thì bảo vệ cái sân của mình cho là đúng là phải. Cứ như thế mà bảo vệ cái sai lầm trọn đời trọn kiếp, thì biết đến bao giờ mới thấy ánh sáng của hạt minh châu? Nghĩ thật kỹ xem chúng ta có khôn ngoan không? Chỉ cần phủi bỏ hết những thứ nhơ nhớp, thì hòn ngọc quí hiện ra, chớ không có chờ đợi cái gì khác. Thế mà chúng ta không chịu phủi cái nhơ, nên cái sáng bị khuất lấp đi, rồi than thở sao thế gian nhiều đau khổ quá! Nếu được làm Phật, nhìn thấy chúng sanh đau khổ, chắc chúng ta cũng rất buồn, không biết làm sao cứu! Ngồi gẫm lại thấy sao chúng ta khờ dại quá, hòn ngọc quí đã được chỉ, rồi lâu lâu nó loé sáng một chút, thế mà cứ để bụi đất phủ hoài không lau chùi cho sạch, chẳng khờ dại là gì?

Thế nên người tu là làm một việc rất quí, tức là bỏ cái nhơ để giữ của báu, đó là chuyện quá tốt, là điều hết sức cao cả; loại cái nhơ để cái quí bày hiện là chuyện làm quá cao thượng. Giả sử bây giờ có ai đem đồ nhơ phủ lên ngọc quí của mình, thì chúng ta phải làm sao? Chắc là phải từ chối! Thế nhưng ít ai chịu từ chối. Thí dụ như mình đang mặc áo trắng sạch, có người cầm nắm bụi nhỏ ném vào mình, chúng ta không lo phủi áo cho sạch, lại kiếm nắm bụi khác ném vào người. Người ta lại tìm hai ba nắm bụi ném trả lại. Rốt cuộc rồi người và mình đều nhơ cả. Phải chi khi bị ném bụi vào áo trắng đẹp, chúng ta lo phủi áo cho sạch, thì họ đâu có ném nữa, phải hay hơn không, mình sạch mà người cũng sạch, thì tốt biết bao nhiêu.

Như vậy tu là một việc làm rất thực tế. Tu làm sao cho đời mình càng ngày càng trong sáng càng vui tươi, chớ không phải tu càng ngày càng u tối càng buồn thảm. Nếu tu lâu lâu mà thấy mặt mày buồn bã không vui, hoặc có những trận sân si mắt nhìn toé lửa thì không hợp lý chút nào. Chúng ta học đạo phải nhớ điều nầy đừng có quên. Chúng ta phải luôn luôn nhớ câu: “Mỗi người mỗi có minh châu trong nhà”. Nhớ đến hạt minh châu, thì cũng nhớ không để cho bụi trần che phủ.

            “Mùa xuân vạn thụ khai hoa,

            Cành cao cành thấp vậy hòa chứng nên.

            Vi nhất đại sự nhân duyên,

            Xuất hiện vu thế Tam Thiên Ta Bà”.

Khi mùa xuân đến muôn cây cỏ đều nở hoa, dù cây cao cây thấp cũng đều trổ hoa cả. Cũng như thế, chư Phật vì một đại sự nhân duyên mà xuất hiện trên thế gian khắp cõi Tam thiên. Dù tất cả chúng sinh có trình độ sai biệt, cao thấp khác nhau, nhưng khi đức Phật ra đời, thì mọi người đều được lợi ích, đều biết chỗ tu hành, giống như khi xuân về cây cao cây thấp đều trổ hoa.

            “Ngai rồng trút để bước ra,

            Thế phát ở già, niệm Bụt tụng kinh.

            Khác nào dược xuất kim bình,

            Há đi tu hành, cứu được vạn dân.

            Bản lai thanh tĩnh Pháp thân,

            Viên dung pháp giới, đâu gần đâu xa.”

Ởã đây nói sau nầy nhà vua đi tu. Nhưng trong sử không có ghi ngài Trần Thái Tông đi tu, tuy cũng có chỗ nói Ngài về cố đô Hoa Lư lập am Thái Vi ở đó tu hành, không biết là xuất gia hay tại gia. Còn ở đây nói là Ngài xuất gia.

“Ngai rồng trút để bước ra”, nhà vua nhường ngôi lại cho con để ra khỏi ngai rồng.

“Thế phát ở già, niệm Bụt tụng kinh”, ở già tức là ở chùa, già còn gọi là chiền già hay tăng già lam. “Niệm Bụt tụng kinh”, là niệm Phật tụng kinh, vì thời nầy ngài Chân Nguyên hay nói nhiều về Tịnh độ.

“Khác nào dược xuất kim bình”, giống như là thuốc quí ra khỏi bình vàng. Thường thường thuốc quí để trong bình vàng. Thuốc dùng để cứu lành bệnh chúng sanh, nếu còn để trong bình vàng thì chưa cứu được ai. Cho nên nói thuốc quí ra khỏi bình vàng là để chỉ Ngài ngộ đạo rồi đi tu để giáo hóa chúng sanh, giống như thuốc quí ra khỏi bình vàng vậy.

“Há đi tu hành, cứu được vạn dân”, bản nầy là “há đi tu hành”, bản 1932 là “vua đi tu hành”, chữ vua thì hợp hơn. Nhà vua đi tu cứu được muôn dân.

“Bản lai thanh tĩnh Pháp thân”, tức là pháp thân thanh tịnh xưa nay.

“Viên dung pháp giới, đâu gần đâu xa”, pháp thân viên dung khắp cả pháp giới, không nói là gần không nói là xa, đâu đâu cũng trùm khắp.

            “Có chữ Đầu Phật Xuất Gia,

            Vì vậy Trẫm phải bước chân ra ngoài.”

            Đức Thành tôn phục mọi lời.

            “Thật quyền Hoàng Giác ra đời độ nhân!”

“Có chữ Đầu Phật Xuất Gia” tức là Ngài theo Phật xuất gia.

“Vì vậy Trẫm phải bước chân ra ngoài”, vì vậy mà Ngài phải bỏ ngai vàng đi tu.

“Đức Thành tôn phục mọi lời”, nghe lời nhà vua nói, ngài Đức Thành rất là kính phục, mới khen rằng:

“Thật quyền Hoàng Giác ra đời độ nhân”, ông vua giác tức là ông vua Phật ra đời để độ chúng sanh.

            Đức Thành bái tạ Thánh Quân,

            Thượng hoằng Phật Đạo, hạ cần Vương gia.

            Đức Thành lễ bái trở ra,

            Tống quốc khiêm nhượng nước ta Thánh Hiền.

Thiền sư Đức Thành từ tạ nhà vua để ra đi làm Phật sự, giúp cho Vương gia, tức là “Thượng hoằng Phật Đạo, hạ cần Vương gia”. Khi Ngài trở về thì người nước Tống đều kính nước Việt Nam có bậc vua Thánh Hiền.

?