CHÖÔNG IV: TÖÔÙNG TU CHÖÙNG

I. TÖÙ THIEÀN

1- Sô thieàn.- Haønh giaû tuy ñöôïc nhaát taâm maø ñònh löïc chöa thaønh, coøn bò phieàn naõo ôû Duïc giôùi laøm naõo loaïn, phaûi taïo phöông tieän tieán leân hoïc Sô thieàn, traùch boû aùi duïc.

Theá naøo laø traùch boû aùi duïc ?

- Haønh giaû quaùn caùi loãi aùi duïc ôû Duïc giôùi laø toäi aùc, baát tònh, nghó töôûng Sô thieàn laø an oån khoaùi laïc.

Quaùn loãi aùi duïc theá naøo ? Bieát aùi duïc laø voâ thöôøng, oaùn thuø, khoâng thaät nhö huyeãn nhö hoùa. Khi nghó ñeán aùi duïc laø taâm si meâ noåi loaïn, huoáng laø ñaõ bò daâm duïc coät troùi. Caùi vui treân coõi trôøi coøn chöa phaûi thöôøng an oån, huoáng chi caùi vui trong coõi ngöôøi. Loøng ngöôøi meâ ñaém aùi duïc khoâng chaùn nhaøm, nhö löûa gaëp cuûi, nhö beå höùng caùc doøng soâng, nhö vua Ñaûnh Sanh tuy ñöôïc trôøi möa baûy baùu, laøm vua boán chaâu thieân haï, trôøi Ñeá Thích chia nöûa toøa cho ngoài vaãn thaáy chöa ñuû, nhö vua Chuyeån Kim Luaân Na-haàu-sa, bò aùi duïc thuùc baùch ñeán phaûi ñoïa laøm thaân con maõng xaø. Laïi nhö nhöõng vò tieân aên traùi caây, maëc aùo coû, ôû trong nuùi saâu, khoå haïnh caàu ñaïo vaãn chöa khoûi boïn giaëc aùi duïc phaù hoaïi. Caùi vui cuûa aùi duïc raát ít maø söï thuø oaùn, aùc ñoäc quaù nhieàu. Ngöôøi ñaém meâ aùi duïc thöôøng gaàn baïn aùc, baïn laønh laùnh xa. AÙi duïc laø thöù röôïu ñoäc laøm ngöôøi ngu meâ say söa ñeán cheát. AÙi duïc laø thöù xaûo quyeät sai söû ngöôøi ngu muoân ngaøn nhoïc nhaèn khoâng chuùt töï do. Chæ coù lìa aùi duïc thì thaân taâm an oån khoaùi laïc khoâng cuøng taän. AÙi duïc khoâng theå ñöôïc, nhö choù gaäm xöông khoâ. Tìm caàu aùi duïc khoù nhoïc khoå sôû môùi ñöôïc, ñöôïc thì raát khoù maø maát laïi quaù deã. Noù taïm bôï choác laùt nhö moäng vöøa thaáy, tænh giaác ñaõ maát. AÙi duïc laø tai hoïa, tìm caàu ñaõ khoå, ñöôïc noù cuõng khoå, ñöôïc nhieàu khoå nhieàu, nhö löûa gaëp cuûi caøng nhieàu caøng chaùy maïnh. Duïc nhö thòt thuùi baày quaï giaønh nhau. Toùm laïi, ngöôøi meâ aùi duïc nhö con thieâu thaân nhaûy vaøo löûa, nhö caù nuoát caâu, nhö nai theo tieáng, nhö khaùt uoáng nöôùc muoái. Taát caû chuùng sanh bò caùi hoaïn aùi duïc ñeán noãi khoâng choã khoå naøo maø chaúng ñeán.

Theá neân, phaûi bieát aùi duïc laø ñoäc haïi, phaûi caàu Sô thieàn tieâu dieät löûa aùi duïc. Haønh giaû nhaát taâm chuyeân caàn tin vui khieán taâm taêng tieán, yù khoâng taùn loaïn, quaùn aùi duïc taâm nhaøm chaùn, tröø caùc kieát söû phieàn naõo che ñaäy, ñöôïc ñònh Sô thieàn, lìa ngoïn löûa döõ aùi duïc, ñöôïc ñònh maùt meû, nhö khi naéng gaëp boùng maùt, nhö keû ngheøo ñöôïc cuûa baùu. Khi aáy ñöôïc caùi vui möøng cuûa Sô thieàn, suy nghieäm trong thieàn ñònh bao nhieâu thöù coâng ñöùc, xem xeùt phaân bieät caùi naøo toát, caùi naøo xaáu lieàn ñöôïc nhaát taâm.

Ngöôøi tu thieàn ñöôïc töôùng nhaát taâm theá naøo ?

- Ngöôøi aáy veû maët vui töôi, ñi töø töø eâm aùi, ngay thaúng khoâng maát nhaát taâm, maét khoâng ñaém saéc, do thaàn ñöùc thieàn ñònh neân khoâng tham danh lôïi, phaù deïp kieâu maïn, taùnh neát nhu hoøa, khoâng oâm loøng ñoäc haïi, khoâng coù xan tham taät ñoá, taâm trong saïch tin chaân chaùnh, baøn luaän khoâng tranh hôn thua, thaân khoâng löøa doái, noùi naêng deã daõi, hoøa nhaõ, bieát hoå theïn, taâm thöôøng nhôù giaùo phaùp, sieâng naêng tinh taán giöõ giôùi troïn veïn, tuïng kinh nhôù suy nghó y phaùp thöïc haønh, yù thöôøng vui veû, vieäc ñaùng giaän khoâng giaän, trong boán thöù cuùng döôøng neáu khoâng thanh tònh khoâng thoï, neáu cuùng döôøng thanh tònh thì thoï maø bieát löôïng söùc nhaän vöøa ñuû, baøn luaän khoâng töï thoûa maõn, noùi naêng raát ít, coù lieâm caùch bieát kính nhöõng baäc Thöôïng toïa, Trung toïa, Haï toïa, thaày laønh baïn toát thì thöôøng gaàn guõi vaâng lôøi chæ daïy, aên uoáng coù chöøng möïc khoâng meâ muøi vò, öa ôû choã vaéng veû, duø khoå duø vui taâm khoâng xao ñoäng, khoâng oaùn thuø caïnh tranh, khoâng öa thöa kieän. Coù nhöõng töôùng nhö theá laø bieát ngöôøi ñöôïc töôùng nhaát taâm.

2- Nhò thieàn. -  Bôûi hai thöù giaùc, quaùn neân loaïn taâm thieàn ñònh, nhö nöôùc loùng trong soùng daäy lieàn ñuïc. Haønh giaû beân trong ñaõ ñöôïc nhaát taâm maø coøn bò giaùc, quaùn laøm naõo loaïn, nhö laøm nhoïc muoán nghæ, nhö nguû muoán yeân. Khi aáy phaûi hoïc khoâng giaùc, khoâng quaùn cho ñònh thanh tònh phaùt sinh. Beân trong thanh tònh vui veû ñöôïc vaøo Nhò thieàn, taâm raát laëng leõ xöa chöa töøng coù, nay môùi ñöôïc traïng thaùi naøy neân raát möøng.

3- Tam thieàn.-  Khi aáy taâm quaùn caùi möøng cuõng laø hoaïn hoïa, nhö giaùc, quaùn ôû tröôùc, taäp haønh phaùp khoâng möøng. Rôøi boû caùi möøng lieàn ñöôïc caùi vui cuûa caùc baäc Hieàn Thaùnh. Bieát chaéc chaén nhaát taâm, haèng baûo veä vaøo Tam thieàn. Ñaõ boû caùi möøng, bieát chaéc nhôù nghó baûo veä caùi vui. Thaùnh nhaân noùi baûo veä vui, vì ngöôøi thöôøng khoù boû ñöôïc, bôûi lui veà quaù khöù chöa bao giôø coù caùi vui naøy, neân noù laø baäc nhaát. Theá neân taát caû Thaùnh nhaân noùi : “Trong taát caû tònh ñòa, Töø laø vui baäc nhaát.”

4- Töù thieàn. -  Vui cuõng laø hoïa hoaïn. Vì sao ? Vì trong caùi thieàn baäc nhaát, taâm khoâng coù ñoäng chuyeån, bôûi noù laø voâ söï. Neáu coù ñoäng thì coù chuyeån, coù chuyeån laø coù khoå. Theá neân Tam thieàn cho vui laø hoaïn, muoán duøng caùi thieän dieäu boû caùi khoå vui naøy. Tröôùc boû yù lo möøng, tröø khoå vui, gìn giöõ taâm nieäm thanh tònh ñöôïc vaøo Töù thieàn nhaát taâm thanh tònh khoâng khoå khoâng vui. Cho neân Phaät noùi : “Gìn giöõ raát thanh tònh goïi laø ñeä Töù thieàn”. Bôûi vì ñeä Tam thieàn bò caùi vui laøm xao ñoäng neân goïi laø khoå. Ñeä Töù thieàn dieät tröø khoå vui goïi laø choã khoâng xao ñoäng.

II.- TÖÙ KHOÂNG.

1- Khoâng voâ bieân xöù.- Quaùn Khoâng xöù phaù caùi töôûng höõu saéc trong vaø ngoaøi. Dieät caùi töôûng höõu ñoái, khoâng nghó töôûng caùc thöù hình saéc. Quaùn Khoâng voâ bieân xöù laø xeùt hình saéc laø loãi laàm, nghó töôûng caùi ñònh Khoâng xöù laø coâng ñöùc thöôïng dieäu. Taäp nghó töôûng phaùp naøy daàn daàn ñöôïc ñònh Khoâng xöù.

2- Thöùc voâ bieân xöù.- Quaùn Thöùc xöù laø xeùt caùi Khoâng xöù laø loãi laàm, nghó töôûng coâng ñöùc voâ löôïng cuûa Thöùc xöù. Taäp nghó töôûng phaùp naøy daàn daàn ñöôïc ñònh Thöùc xöù.

3- Voâ sôû höõu xöù .- Quaùn Voâ sôû höõu xöù, xeùt Thöùc xöù laø loãi laàm, nghó töôûng coâng ñöùc cuûa Voâ sôû höõu xöù. Taäp nghó töôûng phaùp naøy lieàn ñöôïc ñònh Voâ sôû höõu xöù.

4- Phi töôûng phi phi töôûng xöù.- Quaùn Phi höõu töôûng phi voâ töôûng xöù, xeùt taát caû töôûng laø hoaïn hoïa raát nhieàu, nhö beänh, nhö gheû, coøn voâ töôûng laø choã ngu si. Theá neân Phi höõu töôûng phi voâ töôûng laø choã toát an oån baäc nhaát. Xeùt loãi laàm cuûa Voâ sôû höõu xöù, nghó coâng ñöùc Phi höõu töôûng phi voâ töôûng. Taäp nghó phaùp naøy lieàn ñöôïc ñònh Phi höõu töôûng phi voâ töôûng.

III. TÖÙ VOÂ LÖÔÏNG TAÂM .

1- Töø voâ löôïng taâm.-  Hoaëc coù haønh giaû tröôùc tieán töø sô ñòa daàn daàn ñeán thöôïng ñòa. Laïi ôû thöôïng ñòa taäp haønh Töø taâm ñeå tröôùc töï vui vaø phaù caùi ñoäc noùng giaän, sau Töø taâm lan daàn ñeán möôøi phöông voâ löôïng chuùng sanh. Khi aáy lieàn ñöôïc Töø taâm Tam-muoäi.

2- Bi voâ löôïng taâm.-  Bi taâm laø thöông xoùt noãi khoå cuûa chuùng sanh, hay töï phaù caùc thöù naõo haïi, roäng ñeán voâ löôïng chuùng sanh. Khi aáy lieàn ñöôïc Bi taâm Tam-muoäi.

3- Hyû voâ löôïng taâm.- Hay phaù nhöõng caùi khoâng vui khieán voâ löôïng chuùng sanh ñeàu ñöôïc vui möøng. Baáy giôø lieàn ñöôïc Hyû taâm Tam-muoäi.

4- Xaû voâ löôïng taâm. - Hay phaù nhöõng caùi khoå vui, thaúng quaùn möôøi phöông voâ löôïng chuùng sanh. Khi aáy lieàn ñöôïc Xaû taâm Tam-muoäi.

Nhò thieàn thì quaùn phaù khoå vui cuûa Töø vaø Bi, Tam thieàn, Töù thieàn thì tröø Hyû.

IV. NGUÕ THOÂNG.

Keá ñeán hoïc nguõ thoâng, thaân bay ñi bieán hoùa töï taïi. Haønh giaû chuyeân taâm phaùt khôûi boán moùn ñònh nhö yù tuùc : Duïc ñònh, Tinh taán ñònh, Nhaát taâm ñònh vaø Tueä ñònh. Chuyeân taâm quaùn thaân töôûng nheï nhaøng muoán bay ñi. Hoaëc thaáy lôùn hoaëc thaáy nhoû caû hai ñeàu laø hoaïn, phaûi tinh taán chuyeân caàn thöôøng nhaát taâm quaùn nheï nhaøng. Ngöôøi xuoáng nöôùc noåi laø do taâm löïc maïnh, khæ vöôïn do taâm löïc maïnh neân töø treân cao rôi xuoáng maø khoâng ñau nhöùc. Haønh giaû cuõng nhö theá, do söùc cuûa duïc, tinh taán, nhaát taâm, tueä quaù maïnh; maø thaân nhoû neân vaän haønh ñöôïc. Laïi quaùn phaàn khoâng trong thaân, thöôøng taäp quaùn khoâng, do söùc cuûa duïc, tinh taán, nhaát taâm, tueä quaù maïnh neân caát mình leân ñöôïc. Ví nhö gioù to hay caát vaät naëng bay ñi xa. Haønh giaû cuõng nhö vaäy, ban ñaàu thöû taäp bay khoûi ñaát chöøng moät hai thöôùc, daàn daàn bay cao ñeán möôøi thöôùc, trôû veà choã cuõ nhö thöôøng. Nhö chim con taäp bay, haøi ñoàng taäp ñi. Suy nghó töï xeùt bieát, neáu taâm löïc maïnh thì bay ñöôïc xa. Phaûi hoïc quaùn töù ñaïi, boû ñòa ñaïi chæ quaùn thuûy, hoûa, phong, taâm nieäm khoâng taùn loaïn lieàn ñöôïc töï taïi, thaân nheï nhaøng bay ñi nhö chim. Laïi phaûi hoïc taäp, xa khôûi töôûng gaàn, theá laø choã gaàn dieät ñeán choã xa. Laïi hay khieán caùc vaät bieán hoùa. Nhö caây chæ quaùn ñòa ñaïi, boû ba ñaïi kia thì caây bieán thaønh ñaát. Vì sao ? Bôûi vì trong caây ñaõ coù phaàn ñòa ñaïi. Caây bieán thaønh nöôùc, löûa gioù, khoâng, vaøng, baïc v.v… ñeàu nhö vaäy caû. Taïi sao ? Vì trong caây coù caùc phaàn kia vaäy. Ñoù laø thaàn thoâng caên baûn ban ñaàu.

Töù thieàn coù möôøi boán thöù taâm bieán hoùa :

Sô thieàn coù hai : 1/ Sô thieàn. 2/ Duïc giôùi.

Nhò thieàn coù ba : 1/ Nhò thieàn. 2/ Sô thieàn. 3/ Duïc giôùi.

Tam thieàn coù boán : 1/ Tam thieàn. 2/ Nhò thieàn. 3/ Sô thieàn. 4/ Duïc giôùi.

Töù thieàn coù naêm : 1/ Töù thieàn. 2/ Tam thieàn. 3/ Nhò thieàn. 4/ Sô thieàn. 5/ Duïc giôùi.

Coøn caùc thöù thaàn thoâng khaùc nhö trong luaän Ma-ha-dieãn coù noùi roõ.

V. TÖÙ NIEÄM CHÆ.

Ñeä töû ñöùc Theá Toân hoïc naêm phaùp moân tröôùc laø chí chæ mong ñaït ñöôïc Nieát-baøn. Coù hai haïng ngöôøi : Ngöôøi öa ñònh nhieàu, vì thích khoaùi laïc. Ngöôøi öa trí nhieàu, vì sôï khoå hoaïn. Ngöôøi öa ñònh nhieàu tröôùc hoïc phaùp thieàn, sau hoïc Nieát-baøn. Ngöôøi öa trí nhieàu ñi thaúng ñeán Nieát-baøn. Ngöôøi ñi thaúng ñeán Nieát-baøn laø chöa ñoaïn ñöôïc phieàn naõo cuõng chöa ñaéc thieàn, chæ chuyeân taâm khoâng taùn loaïn thaúng caàu Nieát-baøn, vöôït qua caùc thöù phieàn naõo aùi v.v… aáy goïi laø Nieát-baøn.

1.-Thaân nieäm chæ.- Thaân thaät voâ thöôøng, khoå, baát tònh, voâ ngaõ maø ñieân ñaûo chaáp thaân laø thöôøng, laïc, tònh, ngaõ. Do ñoù cho neân moïi vieäc ñeàu ñaém meán thaân, aáy laø haïng chuùng sanh thaáp toät. Haønh giaû vì muoán phaù ñieân ñaûo neân taäp Töù nieäm chæ quaùn. Quaùn thaân coù raát nhieàu thöù khoå hoaïn töø nhaân duyeân sanh neân voâ thöôøng, caùc thöù naõo haïi neân khoå, thaân coù ba möôi saùu vaät neân baát tònh, bôûi khoâng töï taïi neân voâ ngaõ. Taäp quaùn nhö theá, quaùn trong thaân, quaùn ngoaøi thaân, quaùn caû trong vaø ngoaøi thaân, aáy goïi laø Thaân nieäm chæ.

2.- Thoï nieäm chæ.-  Thaät töôùng cuûa thaân laø theá. Taïi sao laïi khôûi ñieân ñaûo ñaém meán thaân naøy ? Chín chaén suy xeùt caùi thoï vui laø do yeâu thích quaù maïnh khôûi chaáp, thaät söï khoâng coù gì laø vui. Taïi sao khoâng vui ? Vì nhaân aên maëc neân vui, nhöng vui qua thì khoå ñeán, khoâng phaûi thaät laø vui. Nhö bò gheû haønh ñau nhöùc laø khoå, laáy thuoác xoa heát ñau laø vui. Do caùi khoå lôùn qua coøn caùi khoå nhoû laø vui, khoâng phaûi thaät vui. Laïi nöõa caùi khoå cuõ laø khoå, caùi khoå môùi laø vui, nhö ngöôøi gaùnh vai naøy naëng ñoåi qua vai khaùc môùi vöøa naëng laø vui, khoâng phaûi thaät thöôøng vui.

- Khi thaáy vieäc aáy laø nhaân duyeân vui maø chöa haún laø vui. Vì coù khi laø nhaân vui, coù khi laø nhaân khoå. Neáu thích hôïp vôùi taâm yeâu thích laø vui, neáu hôïp vôùi taâm giaän töùc laø khoå, neáu hôïp vôùi taâm meâ muoäi thì khoâng khoå, khoâng vui. Laáy ñoù maø suy thì bieát chaéc coù vui vaø khoâng vui ?

- Khoâng phaûi theá. Nhö daâm duïc cuõng khoâng phaûi laø vui. Taïi sao ? Vì neáu daâm duïc töï thaønh thì khoâng caàn tìm nöõ saéc, ñaõ tìm nöõ saéc taát nhieân laø khoå. Neáu daâm laø vui thì phaûi khoâng coù khi chaùn, maø ñaõ coù luùc chaùn töùc khoâng phaûi laø vui. Bôûi trong caùi khoå lôùn ñöôïc caùi khoå nhoû cho laø vui. Nhö ngöôøi bò toäi töû hình, ñöôïc aân xaù töû hình chæ phaït ñoøn cho laø vui. Löûa duïc taâm thieâu ñoát quaù khoå neân haønh daâm cho laø vui. Nhöng khi tuoåi giaø chaùn duïc, thì bieát duïc khoâng phaûi laø vui. Neáu thaät vui leõ ra khoâng coù khi chaùn. Caùc nhaân duyeân nhö theá, bieát thaät duïc khoâng phaûi laø vui. Khi bieát vui thì seõ thaáy khoå. Phaät daïy : “Caùi vui toät neân quaùn laø khoå, caùi khoå toät neân quaùn laø vui, nhö teân baén vaøo thaân, caùi khoâng khoå khoâng vui neân quaùn sanh dieät voâ thöôøng”.

3.- Taâm nieäm chæ. - Phaûi bieát taâm thoï khoå laïc, thoï khoâng khoå khoâng laïc. Theá naøo laø taâm ? Taâm aáy voâ thöôøng töø nhaân duyeân sanh, sanh dieät khoâng döøng töông töï nhö coù, bôûi vì  ñieân ñaûo cho noù laø moät, kyø thaät xöa khoâng, nay coù, ñaõ coù trôû laïi khoâng, theá neân voâ thöôøng. Quaùn bieát taâm laø khoâng. Theá naøo laø khoâng ? Töø nhaân duyeân sanh neân coù maét, coù caûnh thaáy bieát ñöôïc. Do söï muoán thaáy hoøa hôïp vôùi caùc nhaân duyeân aáy, sanh ra caùi bieát cuûa maét. Nhö haït chaâu Nhaät AÙi, coù chaâu, coù maët trôøi vaø boåi, caùc duyeân hoøa hôïp sanh ra löûa. Tìm töøng nhaân duyeân moät khoâng theå thaáy löûa, nhöng hôïp caùc duyeân laïi thì coù löûa. Caùi bieát cuûa maét cuõng theá, khoâng phaûi ôû trong con maét, khoâng phaûi ôû ngoaøi caûnh, cuõng khoâng phaûi ôû giöõa chöøng con maét vaø caûnh, khoâng coù choã ôû maø cuõng khoâng phaûi laø khoâng. Theá neân, Phaät daïy : “Taâm nhö huyeãn nhö hoùa, taâm hieän taïi quaùn taâm quaù khöù hoaëc khoå hoaëc vui hoaëc khoâng khoå khoâng vui, moãi taâm ñeàu khaùc, moãi taâm töï dieät. Taâm coù duïc, taâm khoâng duïc cuõng nhö theá, moãi taâm ñeàu khaùc, moãi taâm töï dieät. Quaùn noäi taâm, ngoaïi taâm, caû noäi ngoaïi taâm cuõng nhö theá, moãi moãi ñeàu khaùc, moãi moãi töï dieät”.

4.- Phaùp nieäm chæ. - Quaùn taâm thuoäc veà caùi gì ? Quaùn töôûng töôïng suy xeùt, nhôù nghó, mong muoán v.v… caùc thöù taâm sôû töông öng vaø khoâng töông öng, tìm thaät kyõ coi caùi gì laø chuû. Cuøng toät khoâng theå coù chuû. Taïi sao ? Vì töø nhaân duyeân sanh neân voâ thöôøng, voâ thöôøng neân khoå, khoå neân khoâng töï taïi, khoâng töï taïi neân khoâng chuû, khoâng chuû neân khoâng. Ñoaïn tröôùc rieâng quaùn taâm, phaùp, thoï khoâng coù. Ñoaïn naøy quaùn trong Töù nieäm chæ khoâng coù chuû, rôøi noù tìm chuû cuõng khoâng theå coù. Neáu noùi thöôøng khoâng ñöôïc, voâ thöôøng cuõng khoâng ñöôïc. Neáu laø thöôøng phaûi thöôøng khoå, hoaëc thöôøng laïc. Neáu noùi thaàn ngaõ laø thöôøng thì gieát haïi ngöôøi khoâng coù toäi vaø Nieát-baøn cuõng khoâng. Neáu thaân laø thaàn ngaõ, khi thaân dieät thì thaàn ngaõ cuõng phaûi dieät. Theá thì khoâng coù ñôøi sau, khoâng coù toäi phöôùc. Khaép quaùn nhö theá, thaáy hoaøn toaøn khoâng coù chuû. Caùc phaùp voán laø khoâng, khoâng coù töï taïi, do nhaân duyeân hoøa hôïp neân sanh, nhaân duyeân tan hoaïi neân dieät. Quaùn nhaân duyeân hôïp thaønh phaùp goïi laø Phaùp nieäm chæ.

Neáu haønh giaû ñöôïc phaùp nieäm Chæ, nhaøm chaùn theá gian laø khoâng, giaø, beänh, cheát, thaät khoâng coù moät chuùt thöôøng, laïc, ngaõ, tònh. Ta ñoái vôùi phaùp khoâng naøy, coøn mong caàu caùi gì ? Chi baèng vaøo Nieát-baøn truï trong phaùp toái thieän, do söùc coá gaéng tinh taán ñöôïc thaâm Xaù-ma-ñaø (truï taâm moät choã). Khi ñöôïc Xaù-ma-ñaø truï trong phaùp nieäm Chæ thöù tö, quaùn caùc phaùp ñeàu khoå, khoâng vui, khoâng vui laø söï thaät neáu noùi khaùc töùc laø voïng ngöõ. Khoå laø nhaân caùc thöù phieàn naõo aùi v.v… vaø nghieäp maø sanh, khoâng phaûi trôøi, thôøi, ma v.v… caùc thöù doái gaït aáy gaây ra. Phieàn naõo vaø nghieäp aáy taïo ra caùi khoå naøy. Khi nhaäp Nieát-baøn taát caû khoå naøy ñeàu döùt saïch, khoâng phaûi Saéc giôùi, Voâ saéc giôùi vaø theá giôùi thæ (ngoaïi ñaïo cho caùi ban ñaàu taïo ra taát caû söï vaät laø theá giôùi thæ) v.v… caùc thöù doái gaït aáy hay dieät ñöôïc khoå. Baùt chaùnh ñaïo, Chaùnh kieán v.v… laø loái vaøo Nieát-baøn; khoâng phaûi chuùng ngoaïi ñaïo tu caùc thöù khoå haïnh, khoâng trì giôùi, khoâng thieàn ñònh, khoâng trí tueä maø vaøo ñöôïc Nieát-baøn. Vì sao ? Vì trong Phaät phaùp ñoàng tu ba phaùp giôùi, ñònh, tueä môùi ñöôïc vaøo Nieát-baøn. Ví nhö ngöôøi ñöùng choã ñaát baèng, coù cung, teân toát môùi baén cheát boïn giaëc thuø. Giôùi duï choã ñaát baèng, Thieàn ñònh duï cung toát, Trí tueä duï teân nhoïn, ba vieäc ñaày ñuû hay gieát ñöôïc boïn giaëc phieàn naõo. Bôûi theá neân chuùng ngoaïi ñaïo khoâng theå ñöôïc Nieát-baøn.

VI. TÖÙ ÑEÁ.

Haønh giaû baáy giôø khôûi quaùn Töù ñeá duyeân, nhö teân baén suoát.

1- Khoå.- Quaùn khoå coù boán thöù : Bôûi nhaân duyeân sanh neân voâ thöôøng, thaân taâm naõo loaïn neân khoå, khoâng coù moät phaùp thaät neân khoâng, khoâng thaät coù ngöôøi taïo taùc vaø laõnh thoï neân voâ ngaõ.

2- Taäp.- Quaùn taäp coù boán : Do phieàn naõo, nghieäp höõu laäu hoøa hôïp laø taäp, quaû töông tôï ñöôïc sanh laø nhaân, trong aáy khôûi taát caû haïnh laø sanh, khoâng phaûi quaû töông töï aáy lieân tuïc laø duyeân.

3- Dieät.- Quaùn dieät coù boán : Taát caû phieàn naõo che ñaäy laø beá, tröø heát löûa phieàn naõo laø dieät, trong taát caû phaùp laø baäc nhaát neân dieäu, ñaõ vöôït qua theá gian neân xuaát.

4- Ñaïo.- Quaùn ñaïo coù boán : Hay ñeán Nieát-baøn laø ñaïo, khoâng ñieân ñaûo laø chaùnh, laø loái ñi cuûa taát caû thaùnh nhaân laø tích, ñöôïc thoaùt khoûi saàu thaûm laø ly.

VII. TÖÙ GIA HAÏNH.

1. Noaõn.- Quaùn nhö treân seõ ñaéc phaùp voâ laäu töông töï goïi laø noaõn phaùp. Theá naøo laø noaõn ? Thöôøng chuyeân caàn tinh taán goïi laø noaõn. Caùc thöù phieàn naõo laø cuûi, trí voâ laäu laø löûa, löûa gaàn phaùt chaùy hôi aám ban ñaàu goïi laø noaõn. Ví nhö duøi löûa, luùc môùi duøi noù ra khoùi, aáy laø noaõn. Noù laø töôùng ban ñaàu cuûa ñöôøng ñeán Nieát-baøn.

Ñeä töû Phaät coù hai haïng ngöôøi : Haïng ngöôøi phaàn nhieàu öa nhaát taâm caàu thieàn ñònh laø ngöôøi theo loái höõu laäu. Haïng ngöôøi öa trí tueä chaân thaät ñeå tröø dieät caùc thöù ñaém meán, laø ngöôøi thaúng ñeán Nieát-baøn vaøo trong noaõn phaùp. Coù noaõn töôùng laø thaâm ñaéc nhaát taâm, ñöôïc töông tôï thaät phaùp, ñeán beân ranh voâ laäu. Haønh giaû khi aáy ñöôïc ñaïi an oån, töï nghó : Ta quyeát ñònh seõ ñöôïc Nieát-baøn, vì thaáy ñöôïc töôùng naøy. Nhö ngöôøi ñaøo gieáng ñöôïc thaáy ñaát öôùt, bieát seõ ñeán nöôùc khoâng laâu. Nhö ngöôøi ñaùnh giaëc, giaëc lui tan heát, töï bieát ñaéc thaéng, trong yù an oån. Nhö ngöôøi kinh haõi cheát giaác, muoán bieát hoï soáng chaêng, hoaëc laáy kim chích vaøo thaân, hoaëc chaån maïch xem coøn nhaûy khoâng, neáu bieát hoï coøn aám töùc laø seõ soáng. Nhö ngöôøi nghe phaùp suy nghó trong taâm thích thuù, khi aáy taâm noùng. Haønh giaû coù noaõn phaùp nhö theá goïi laø coù noaõn, cuõng goïi laø ñöôïc phaàn thieän caên ñeán Nieát-baøn. Phaùp thieän caên naøy coù möôøi saùu haïnh, Töù ñeá duyeân laø moät trong saùu ñòa, laø neàn taûng cuûa trí tueä vaø taát caû phaùp voâ laäu. Ngöôøi ñöôïc böôùc ñaàu voâ laäu hay ñi an oån, aáy goïi laø Noaõn phaùp.

2- Ñaûnh.- Taêng tieán chuyeån leân goïi laø Ñaûnh phaùp, nhö söõa bieán thaønh toâ laïc. Haønh giaû quaùn thaät töôùng caùc phaùp, töï nghó : Ta seõ lìa khoå ñöôïc giaûi thoaùt. Taâm thích phaùp chaân thaät naøy hay tröø caùc thöù khoå hoaïn vaø giaø, beänh, cheát. Khi aáy suy nghó : Phaùp naøy ai noùi ? Neáu khoâng coù phaùp naøy thì taát caû phieàn naõo ai coù theå ngaên ñöôïc. Ta phaûi laøm theá naøo ñöôïc moät chuùt ít saùng suoát cuûa trí tueä chaân thaät. Töø ñaây ñöôïc tín taâm thanh tònh ñaïi hoan hyû trong Taêng baûo. Trong Tam baûo ñöôïc nhaát taâm thanh tònh hôïp vôùi trí tueä chaân thaät. Ñoù laø ñöôïc ñaûnh thieän caên cuõng goïi laø Ñaûnh phaùp, cuõng goïi laø ñöôïc phaàn thieän caên ñeán Nieát-baøn. Nhö trong kinh Ba-la-dieân noùi :

            Phaät Phaùp vaø Taêng baûo,

            Ai coù ít tònh tín,

            Ñoù laø caên laønh Ñaûnh,

            Caùc ngöôi nhaát taâm giöõ.

Theá naøo laø ít tònh tín ? Vôùi baäc Phaät, Boà-taùt, Bích Chi Phaät, La-haùn laø ít, coøn haøng ñöôïc böôùc ñaàu voâ laäu laø nhieàu. Laïi caùi naøy neân phaù, neân maát goïi laø ít. Nhö kinh Phaùp Cuù noùi :

            Chuoái troå buoàng roài cheát,

            Tre ra boâng cuõng cheát,

            Loa mang thai thì cheát,

            Tieåu nhaân ñöôïc nuoâi cheát.

            Phaù maát khoâng phaûi lôïi,

            Tieåu nhaân cho danh döï,

            Phaàn baïch tònh maát heát,      

            Ñeán Ñaûnh phaùp cuõng rôi.

Chöa ñoaïn kieát söû, chöa ñöôïc voâ laäu vaø voâ löôïng taâm, goïi laø ít.

 3- Nhaãn.- Chuyeân caàn tinh taán nhaát taâm vaøo trong Nieát-baøn, laïi quaùn raønh roõ phaùp nguõ aám, töù ñeá, möôøi saùu haïnh. Khi aáy taâm khoâng suït, khoâng hoái haän, khoâng thoái lui, öa thích vaøo nhaãn, goïi laø Nhaãn thieän caên. Nhaãn nhöõng gì ? Tuøy thuaän haønh Töù ñeá goïi laø Nhaãn. Caùi thieän caên naøy coù ba baäc thöôïng, trung, haï vaø ba thôøi. Theá naøo goïi laø Nhaãn ? Quaùn nguõ aám voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ, taâm nhaãn khoâng thoái chuyeån goïi laø Nhaãn. Quaùn caùc phaùp theá gian thaûy ñeàu laø khoå, khoâng, khoâng vui. Caùi khoå naøy do caùc thöù phieàn naõo, aùi v.v… taäp hôïp. Caùi taäp aáy bò trí tueä dieät saïch, ñoù laø thöôïng phaùp khoâng coù phaùp naøo hôn, Baùt chaùnh ñaïo hay khieán ngöôøi tu haønh ñöôïc Nieát-baøn khoâng coù loái naøo baèng. Tín taâm nhö theá khoâng hoái haän, khoâng nghi ngôø, aáy goïi laø Nhaãn. Trong taâm coù söùc nhaãn neân caùc kieát söû, caùc thöù phieàn naõo nghi ngôø khoâng theå chen vaøo phaù hoaïi taâm ñöôïc, ví nhö nuùi ñaù, caùc thöù gioù, nöôùc khoâng theå laøm troâi giaït, lay ñoäng ñöôïc, aáy goïi laø Nhaãn. Ngöôøi ñöôïc nhö vaäy goïi laø ngöôøi ñöôïc böôùc ñaàu voâ laäu chaân thaät toát ñeïp. Nhö Phaät noùi trong kinh Phaùp Cuù :

            Chaùnh kieán treân theá giôùi,

            Ñaâu coù theå ñöôïc nhieàu,

            Cho ñeán ngaøn muoân naêm,

            Troïn khoâng rôi aùc ñaïo.

Ngöôøi chaùnh kieán treân theá giôùi laø ngöôøi ñöôïc Nhaãn thieän caên.

4.- Theá ñeä nhaát.- Ngöôøi naøy taêng tieán nhaát taâm raát nhaøm chaùn theá giôùi, muoán bieát raønh roõ töôùng Töù ñeá ñeå tieán ñeán Nieát-baøn. Trong nhaát taâm nhö theá goïi laø theá gian ñeä nhaát. Moät thôøi truï töù haïnh - voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ - quaùn moät ñeá khoå phaùp nhaãn vaø caùc khoå duyeân. Theá naøo laø quaùn nguõ aám trong Duïc giôùi laø voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ ? Trong ñaây taâm nhaãn vaøo trí tueä, cuõng laø taâm vöông vaø taâm sôû töông öng, goïi laø khoå phaùp nhaãn. Thaân nghieäp, khaåu nghieäp, yù nghieäp vaø caùc haïnh khoâng töông öng vôùi taâm, ñôøi hieän taïi, ñôøi vò lai taát caû phaùp voâ laäu ban ñaàu, goïi laø khoå phaùp nhaãn. Thöù lôùp sanh khoå phaùp trí, khoå phaùp nhaãn, trí ñoaïn kieát söû khoå phaùp ñöôïc chöùng ñaïo. Ví nhö hai ngöôøi ñoái ñòch, moät ngöôøi caàm ñao beùn, moät ngöôøi caàm daây troùi thì ngöôøi caàm ñao gieát ñöôïc ngöôøi caàm daây. Cuõng nhö dao beùn cheû tre qua maét deã daøng. Do coâng phu cuûa nhaãn trí hay ñoaïn ñöôïc kieán chaáp raøng buoäc trong duïc giôùi vaø möôøi moùn kieát söû. Baáy giôø ñöôïc caùi dò ñaúng trí, chöa ñöôïc voâ laäu trí, chæ ñöôïc voâ laäu tueä, khi aáy thaønh töïu moät trí. Trong taâm thöù hai thaønh töïu phaùp trí, khoå trí, ñaúng trí. Qua taâm thöù ba vaø thöù tö thaønh töïu töù trí : Khoå trí, phaùp trí, tyû trí, ñaúng trí. Trong ñaïo phaùp dieät ñeá moãi trí ñöôïc taêng, ngöôøi ly duïc thaønh töïu taêng tröôûng tha taâm trí.

VIII. TÖÙ QUAÛ THANH VAÊN.

 1- Tu-ñaø-hoaøn :  Khoå phaùp nhaãn, khoå phaùp trí, khoå tyû nhaãn, khoå tyû trí ñoaïn möôøi taùm thöù Kieát, boán taâm aáy ñaït ñöôïc nôi khoå ñeá. Taäp phaùp nhaãn, taäp phaùp trí ñoaïn ñöôïc baûy thöù Kieát trong Duïc giôùi. Taäp tyû nhaãn, taäp tyû trí ñoaïn möôøi ba moùn Kieát coõi Saéc vaø Voâ saéc. Dieät phaùp nhaãn, dieät phaùp trí ñoaïn baûy moùn Kieát ôû Duïc giôùi. Dieät tyû nhaãn, dieät tyû trí ñoaïn möôøi hai moùn Kieát ôû coõi Saéc vaø Voâ saéc. Ñaïo phaùp nhaãn, ñaïo phaùp trí ñoaïn taùm moùn Kieát ôû Duïc giôùi. Ñaïo tyû nhaãn, ñaïo tyû trí ñoaïn möôøi boán moùn Kieát coõi Saéc vaø Voâ saéc. Ñaïo tyû trí laø ñaéc quaû Tu-ñaø-hoaøn, thaät bieát caùc phaùp töôùng. Trong möôøi saùu taâm (khoå phaùp nhaãn, khoå phaùp trí v.v… ) ñöôïc möôøi laêm, ngöôøi lôïi caên goïi laø Tuøy phaùp haïnh, ngöôøi ñoän caên goïi laø Tuøy tín haïnh. Hai ngöôøi naøy chöa haún ly duïc neân chæ ñöôïc Sô quaû. Tröôùc chöa ñoaïn kieát söû maø ñöôïc möôøi saùu thöù taâm laø Tu-ñaø-hoaøn.

Neáu tröôùc ñoaïn chín phaåm Kieát ñöôïc möôøi saùu thöù taâm goïi laø Tö-ñaø-haøm. Bôûi tröôùc chöa ly duïc ñoaïn taùm möôi taùm moùn Kieát söû neân goïi Tu-ñaø-hoaøn. Laïi nöõa, ñöôïc thieän caên voâ laäu quaû neân goïi Tu-ñaø-hoaøn. Ngöôøi lôïi caên goïi Kieát ñaéc, ngöôøi ñoän caên goïi laø Tín aùi. Chöa ñoaïn tö hoaëc neân phaûi baûy laàn sanh nhaân gian, neáu ñoaïn ba moùn tö hoaëc chæ coøn sanh ba laàn. Thaáu ñaït ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo goïi laø Löu höôùng Nieát-baøn. Tuøy thuaän troâi vaøo bieån thaùnh goïi laø Tu-ñaø-hoaøn. Ñoù laø ñöùa con coâng ñöùc ban ñaàu cuûa Phaät.

2- Tö-ñaø-haøm: Ñöôïc thoaùt khoûi aùc ñaïo, ñoaïn tam kieát, laøm moûng tam ñoäc goïi laø Tö-ñaø-haøm. Laïi nöõa, chín phaåm Hoaëc ôû Duïc giôùi do kieán ñeá ñoaïn vaø tö duy ñoaïn. Neáu ngöôøi phaøm phu tröôùc duøng höõu laäu ñaïo ñoaïn saùu thöù Hoaëc ôû Duïc giôùi, vaøo kieán ñeá ñaïo, ñöôïc möôøi saùu thöù taâm goïi laø Tö-ñaø-haøm. Neáu ñoaïn ñöôïc taùm thöù Hoaëc nhaäp kieán ñeá ñaïo ñuû möôøi saùu thöù taâm goïi laø quaû Tö-ñaø-haøm höôùng A-na-haøm. Neáu ñeä töû Phaät chöùng Tu-ñaø-hoaøn roài rieâng ñoaïn ba moùn Kieát duïc, chöùng Tö-ñaø-haøm. Hoaëc tö duy trong chín moùn Hoaëc ôû Duïc giôùi, ñoaïn ñöôïc saùu moùn goïi laø Tö-ñaø-haøm; ñoaïn taùm moùn goïi laø quaû Tö-ñaø-haøm höôùng A-na-haøm.

3- A-na-haøm : Neáu phaøm phu tröôùc ñoaïn chín moùn Hoaëc ôû Duïc giôùi vaøo kieán ñaïo, ñöôïc möôøi saùu thöù taâm goïi laø A-na-haøm. Hoaëc ñöôïc Tu-ñaø-hoaøn tieán leân ñoaïn ba moùn tö hoaëc, chöùng ñaïo giaûi thoaùt thöù chín goïi laø A-na-haøm. A-na-haøm coù chín thöù :

            1) A-na-haøm hieän ñôøi vaøo Nieát-baøn.

            2) A-na-haøm thaân trung aám vaøo Nieát-baøn.

            3) A-na-haøm ñôøi sau sanh ra nhaäp Nieát-baøn.

            4) A-na-haøm chuyeân caàn mong caàu nhaäp Nieát-baøn.

            5) A-na-haøm khoâng caàu mong nhaäp Nieát-baøn.

            6) A-na-haøm tieán leân caùc coõi treân nhaäp Nieát-baøn.

            7) A-na-haøm leân coõi trôøi Ca-ni-tra nhaäp Nieát-baøn.

            8) A-na-haøm ñeán ñònh Voâ saéc nhaäp Nieát-baøn.

            9) A-na-haøm thaân ôû vò A-na-haøm maø haïnh höôùng A- la-haùn.

4- A-la-haùn : Duøng voâ ngaïi ñaïo Kim cöông Tam-muoäi thöù chín phaù chín moùn Hoaëc coõi Saéc, Voâ saéc vaø taát caû Hoaëc, ñöôïc taän trí giaûi thoaùt ñaïo thöù chín, tu taát caû thieän caên goïi laø quaû A-la-haùn. A-la-haùn coù chín thöù :

            1/ Thoái phaùp.

            2/ Baát thoái phaùp.

            3/ Töû phaùp.

            4/ Thuû phaùp.

            5/ Truï phaùp.

            6/ Taát tri phaùp.

            7/ Baát hoaïi phaùp.

            8/ Tueä thoaùt.

            9/ Coäng thoaùt.

Trí keùm, tinh taán yeáu, thöïc haønh nguõ phaùp maø lui suït goïi laø A-la-haùn Thoái phaùp. Trí tueä saéc beùn, sieâng naêng haønh nguõ phaùp khoâng luøi, goïi laø A-la-haùn Baát thoái phaùp. Trí keùm, tinh taán yeáu maø nhaøm chaùn maïnh suy nghó muoán töï saùt, goïi laø A-la-haùn Töû phaùp. Trí keùm, tinh taán maïnh töï baûo veä thaân, goïi laø A-la-haùn Thuû phaùp. Trí baäc trung, tinh taán baäc trung khoâng taêng khoâng giaûm, truï vaøo baäc trung goïi laø A-la-haùn Truï phaùp. Trí coù phaàn saéc beùn, chuyeân caàn tinh taán ñöôïc baát hoaïi taâm giaûi thoaùt goïi laø A-la-haùn Taát tri phaùp. Trí saéc beùn, tinh taán maõnh lieät môùi ñöôïc baát hoaïi taâm giaûi thoaùt goïi laø A-la-haùn Baát hoaïi phaùp. Khoâng nhaäp trong caùc thieàn ñònh, vò ñaùo ñòa maø caùc laäu ñaõ saïch, goïi laø A-la-haùn Tueä giaûi thoaùt. Ñöôïc caùc thieàn cuõng ñöôïc Dieät taän ñònh, caùc laäu döùt saïch, goïi laø A-la-haùn Coäng giaûi thoaùt.

Coù vò A-la-haùn ñoái vôùi phaùp höõu vi raát nhaøm chaùn töï maõn, khoâng muoán laøm caùc vieäc coâng ñöùc, chæ ñôïi thôøi nhaäp Nieát-baøn. Coù vò A-la-haùn mong caàu Töù thieàn, Töù ñònh voâ saéc, Töù ñaúng taâm, Baùt giaûi thoaùt, Baùt thaéng xöù, Thaäp nhaát thieát xöù, nhaäp Cöûu thöù ñeä ñònh, tu Luïc thaàn thoâng, Nguyeän trí, Voâ traùnh Tam-muoäi, sieâu vieät Tam-muoäi, huaân thieàn, Tam giaûi thoaùt moân vaø Phoùng xaû. Laïi y cöù trí saéc beùn chuyeân caàn tinh taán nhaäp caùc thieàn coâng ñöùc, goïi laø A-la-haùn ñaéc Baát thoaùi phaùp, Baát hoaïi phaùp.

IX. QUAÛ BÍCH CHI PHAÄT.

 Neáu khi khoâng coù Phaät ra ñôøi, khoâng coù giaùo phaùp vaø caùc ñeä töû Phaät, khi aáy coù nhöõng vò ly duïc Bích Chi Phaät ra ñôøi. Bích Chi Phaät coù ba baäc : Thöôïng, trung, haï.

1. Bích-chi Phaät baäc haï .- Vò ñaõ chöùng Tu-ñaø-hoaøn, hoaëc Tö-ñaø-haøm. Tu-ñaø-hoaøn phaûi sanh trong nhaân gian baûy laàn, ñeán laàn thöù baûy neáu khoâng gaëp Phaät phaùp, khoâng ñöôïc laøm ñeä töû Phaät, cuõng khoâng sanh ñeán laàn thöù taùm, khi aáy chöùng Bích Chi Phaät. Tö-ñaø-haøm coøn sanh laïi nhaân gian moät laàn, neáu khoâng gaëp Phaät phaùp, khoâng ñöôïc laøm ñeä töû Phaät cuõng khoâng sanh ñeán laàn thöù hai, khi aáy chöùng Bích Chi Phaät.

2. Bích Chi Phaät baäc trung .- Coù ngöôøi nguyeän laøm Bích Chi Phaät, khi gieo gioáng Bích Chi Phaät caên laønh ñoái vôùi Phaät phaùp khoâng coù, chaùn ñôøi ñi xuaát gia ñaéc ñaïo, goïi laø Bích Chi Phaät.

Nhö vua nöôùc Ba-la-naïi muøa haï noùng böùc ôû treân laàu cao, ngoài saøng thaát baûo, sai theå nöõ taùn höông ngöu ñaàu chieân-ñaøn xoa vaøo thaân. Theå nöõ tay ñeo raát nhieàu xuyeán, khi xoa vaøo mình vua xuyeán khua vang tai. Vua raát gheùt baûo thöù lôùp côûi bôùt xuyeán, xuyeán coøn ít thì tieáng khua cuõng ít, khi chæ coøn moät chieác thì im laëng khoâng khua. Khi aáy vua töï giaùc ngoä : “Quoác gia, quan, daân, cung nhaân, theå nöõ, nhieàu vieäc thì nhieàu naõo cuõng gioáng nhö theá”. Töùc thì lìa duïc rieâng ôû moät choã suy gaãm chöùng Bích Chi Phaät, raâu toùc töï ruïng, maëc y töï nhieân, rôøi cung ñieän duøng söùc thaàn tuùc vaøo nuùi xuaát gia. Nhaân duyeân nhö theá, laø Bích Chi Phaät baäc trung.

3. Bích Chi Phaät baäc thöôïng.- Coù ngöôøi caàu Phaät ñaïo söùc trí tueä vaø tinh taán keùm do gaëp nhaân duyeân lui suït, ñeán khi khoâng coù Phaät ra ñôøi, khoâng Phaät phaùp vaø ñeä töû Phaät, maø haønh thieän caên ñöôïc thuaàn thuïc thaønh Bích Chi Phaät, coù töôùng haûo hoaëc ít, hoaëc nhieàu nhaøm chaùn theá tuïc, ñi xuaát gia ñaéc ñaïo laø Bích Chi Phaät baäc thöôïng.

Ñoái trong caùc phaùp, trí tueä caïn ñöôïc vaøo goïi laø A-la-haùn, trí tueä baäc trung laø Bích Chi Phaät, trí tueä saâu laø Phaät. Nhö ôû xa nhìn caây, chæ thaáy caây khoâng phaân bieät ñöôïc caønh; laïi gaàn hôn phaân bieät ñöôïc caønh, khoâng phaân bieät hoa, laù; ñeán döôùi coäi caây nhìn leân môùi phaân bieät raønh roõ caønh, laù, hoa, quaû. Thanh vaên bieát taát caû haïnh voâ thöôøng, taát caû phaùp voâ ngaõ, chæ Nieát-baøn laø hoaøn toaøn an oån. Thanh vaên hay quaùn nhö theá, maø khoâng theå phaân bieät bieát saâu vaø vaøo saâu. Bích Chi Phaät coù phaân bieät maø cuõng khoâng theå phaân bieät bieát saâu vaø vaøo saâu. Phaät bieát caùc phaùp phaân bieät cöùu xeùt roõ raøng, bieát taän cuøng vaø vaøo taän cuøng.

]