CHÖÔNG V: BOÀ-TAÙT TU NGUÕ PHAÙP

I. BOÀ-TAÙT NIEÄM PHAÄT TAM-MUOÄI

1- Nieäm sanh thaân Phaät.- Neáu haønh giaû muoán caàu Phaät ñaïo, nhaäp thieàn tröôùc heä taâm chuyeân nieäm thaân soáng cuûa chö Phaät khaép möôøi phöông ba ñôøi, chôù nieäm ñaát, nöôùc, gioù, löûa, nuùi, soâng, caây, coû… nhöõng loaïi höõu hình trong trôøi ñaát vaø caùc phaùp khaùc, chæ nieäm thaân soáng cuûa chö Phaät ôû taïi hö khoâng. Ví nhö bieån caû nöôùc trong xuaát hieän boùng nuùi Tu Di Kim Sôn Vöông, nhö trong ñeâm toái ñoát ngoïn löûa lôùn, nhö trong mieáu ñaïi thí coù traøng thaát baûo. Thaân Phaät nhö theá, coù ba möôi hai töôùng toát, taùm möôi veû ñeïp, thöôøng phoùng ra voâ löôïng aùnh saùng thanh tònh ôû trong baàu trôøi xanh. Thöôøng nieäm töôùng thaân Phaät nhö theá, haønh giaû lieàn ñöôïc chö Phaät khaép möôøi phöông ba ñôøi hieän tröôùc taâm nhaõn, ñöôïc chaùnh ñònh thaáy taát caû. Neáu taâm duyeân caùc choã khaùc lieàn thu nhieáp trôû veà truï nieäm taïi thaân Phaät. Khi aáy lieàn ñöôïc thaáy phöông Ñoâng ba traêm ngaøn muoân öùc chö Phaät; phöông Nam, phöông Taây, phöông Baéc, töù duy, thöôïng haï cuõng nhö theá. Tuøy phöông mình nieäm ñöôïc thaáy taát caû chö Phaät, nhö ngöôøi ban ñeâm ra ñöùng xem sao, traêm ngaøn voâ löôïng ngoâi sao ñeàu ñöôïc thaáy. Boà-taùt ñöôïc Tam-muoäi naøy, tröø nhöõng toäi daøy töø voâ löôïng kieáp ñöôïc moûng, toäi moûng lieàn tieâu dieät.

2- Nieäm Phaùp thaân Phaät.-  Ñöôïc Tam-muoäi treân roài, phaûi nieäm voâ löôïng coâng ñöùc cuûa Phaät : Trí bieát taát caû, giaûi thoaùt taát caû, thaáy khaép taát caû, coù taát caû coâng ñöùc, ñöôïc ñaïi töø, ñaïi bi, töï taïi, töø khi môùi thoaùt khoûi voâ minh ñöôïc Töù voâ uùy, Nguõ nhaõn, Thaäp löïc, Thaäp baùt baát coäng phaùp, hay tröø voâ löôïng khoå, cöùu khoûi caùi kieáp sôï giaø, cheát, cho Nieát-baøn thöôøng laïc. Phaät coù nhöõng thöù coâng ñöùc voâ löôïng nhö theá, khôûi nieäm aáy roài töï phaùt nguyeän raèng :

“Ta khi naøo seõ ñöôïc thaân Phaät vaø coâng ñöùc cao quyù nhö Phaät”.

Laïi phaùt theä lôùn :

“Taát caû phöôùc ñôøi quaù khöù, taát caû phöôùc ñôøi hieän taïi ñem heát caàu Phaät ñaïo, khoâng mong quaû naøo khaùc”.

Laïi phaùt theä :

“Taát caû chuùng sanh raát ñaùng thöông xoùt, thaân vaø coâng ñöùc chö Phaät cao quyù nhö vaäy, taïi sao chuùng sanh laïi caàu mong quaû khaùc, maø khoâng caàu laøm Phaät ? Ví nhö ngöôøi muø con nhaø phuù hoä rôi xuoáng haàm saâu, ñoùi khaùt khoå sôû, aên phaån aên ñaát, cha raát thöông xoùt tìm phöông tieän cöùu giuùp, trao xuoáng haàm nhöõng thöùc aên ngon”.

Laïi phaùt theä :

“Hai thöù thaân cuûa Phaät coâng ñöùc cam loà nhö vaäy, maø chuùng sanh rôi trong haàm saâu sanh töû, aên toaøn ñoà baát tònh, duøng taâm ñaïi bi ta seõ cöùu giuùp taát caû chuùng sanh cho ñöôïc Phaät ñaïo, qua bôø sanh töû, laáy caùc thöù coâng ñöùc phaùp vò cuûa Phaät cho aên thaûy ñeàu no ñuû. Taát caû Phaät phaùp nguyeän chuùng sanh thaûy ñeàu ñaït ñöôïc. Nghe, tuïng, gìn giöõ, thöa hoûi, suy xeùt, thöïc haønh, ñaéc quaû laø theàm thang vaøo ñaïo. Laäp theä troïng ñaïi, maëc giaùp Tam nguyeän, ngoaøi phaù chuùng ma, trong gieát giaëc kieát söû, thaúng tieán khoâng luøi”.

Tam theä nguyeän nhö theá so vôùi voâ löôïng theä nguyeän cuøng ñoàng moät phaùt ñieåm, vì ñoä chuùng sanh ñöôïc thaønh Phaät ñaïo. Nieäm nhö theá, theä nguyeän nhö theá laø Boà-taùt nieäm Phaät Tam-muoäi.

II. BOÀ-TAÙT QUAÙN BAÁT TÒNH TAM-MUOÄI

Haønh giaû Boà-taùt ñoái trong tam ñoäc neáu thaáy tham daâm nhieàu neân tröôùc töï quaùn thaân ba möôi saùu vaät : Xöông, thòt, da, gaân, maïch, maùu, gan, phoåi, bao töû, ruoät v.v… vaø quaùn Cöûu töôûng, caùc thöù baát tònh. Chuyeân taâm quaùn beân trong, khoâng cho nghó caùc vieäc ngoaøi, coù nghó caùc vieäc ngoaøi lieàn thu nhieáp trôû veà. Nhö ngöôøi caàm ñuoác vaøo kho chöùa nguõ coác, moãi moãi phaân bieät raønh roõ naøo ñaäu, meø, luùa, baép ñeàu bieát roõ raøng.

Quaùn thaân coù saùu phaàn, cöùng thuoäc veà ñaát, öôùt thuoäc veà nöôùc, noùng thuoäc veà löûa, ñoäng thuoäc veà gioù, loã troáng thuoäc veà khoâng, hieåu bieát thuoäc veà thöùc. Nhö ngöôøi moå boø chia saùu phaàn : ñaàu, mình vaø töù chi, moãi phaàn töï khaùc. Thaân coù chín loã thöôøng chaûy baát tònh, tuùi da ñöïng ñaày phaån ueá. Thöôøng quaùn nhö theá khoâng cho nghó gì khaùc, coù nghó khaùc lieàn thu nhieáp trôû veà. Neáu ñöôïc nhaát taâm, yù sanh nhaøm chaùn mong rôøi khoûi thaân naøy, muoán noù mau dieät ñeå vaøo Nieát-baøn. Khi aáy, phaûi phaùt ñaïi töø, ñaïi bi, duøng ñaïi coâng ñöùc cöùu vôùt chuùng sanh laøm soáng daäy ba theä nguyeän tröôùc. Bôûi caùc chuùng sanh khoâng bieát thaân naøy laø baát tònh gaây caùc toäi caáu, ta phaûi vôùt hoï leân bôø cam loà. Chuùng sanh ôû Duïc giôùi meâ ñaém baát tònh, nhö choù aên phaån, ta phaûi ñoä hoï ñeán ñaïo thanh tònh.

Laïi ta phaûi hoïc vaø caàu thaät töôùng cuûa caùc phaùp, khoâng phaûi höõu thöôøng, khoâng phaûi voâ thöôøng, khoâng phaûi tònh, khoâng phaûi baát tònh, taïi sao ta laïi chaáp caùi baát tònh naøy? Trí quaùn baát tònh naøy laø töø nhaân duyeân sanh, nhö ngaõ vaø phaùp, phaûi caàu töôùng chaân thaät cuûa noù, taïi sao nhaøm chaùn trong thaân baát tònh maø chaáp laáy Nieát-baøn ? Phaûi nhö voi lôùn qua suoái, chaân giaüm taän ñaùy nguoàn, ñöôïc thaät töôùng cuûa caùc phaùp dieät söï nhaäp Nieát-baøn, ñaâu phaûi nhö khæ, thoû v.v… kinh sôï doøng suoái chæ mong moät mình loäi qua. Ta nay phaûi hoïc phaùp Boà-taùt thöïc haønh phaùp quaùn baát tònh ñeå roäng hoùa ñoä chuùng sanh khieán lìa khoûi hoaïn daâm duïc, khoâng bò quaùn baát tònh laøm chìm ñaém.

Ñaõ quaùn baát tònh thì nhaøm chaùn sanh töû phaûi quaùn tònh moân ñeå boå cöùu laïi. Quaùn tònh laø buoäc taâm ba choã : soáng muõi, giöõa chaëng maøy vaø treân traùn. Töôûng chính ngay nôi ñoù xeû moät taác da, deïp saïch maùu thòt, buoäc taâm töôûng xöông traéng khoâng nghó gì khaùc, coù nghó khaùc lieàn thu nhieáp trôû veà. Buoäc taâm moät trong ba choã haèng cuøng voïng nieäm tranh ñaáu, nhö hai ngöôøi ñaùnh nhau. Haønh giaû neáu thaéng ñöôïc voïng taâm khoâng baèng baét noù truï moät choã, truï moät choã goïi laø nhaát taâm. Hoaëc nhaøm chaùn, lieàn phaùt taâm ñaïi bi thöông xoùt chuùng sanh, do quaùn xöông roãng naøy xa lìa Nieát-baøn vaøo trong ba ñöôøng aùc. Ta phaûi noã löïc chuyeân caàn laøm caùc thöù coâng ñöùc, giaùo hoùa chuùng sanh khieán thaáu roõ töôùng thaân roãng khoâng, chæ moät lôùp da moûng che ñaäy boä xöông, toaøn laø moät khoái baát tònh, taïm goïi laø chuùng sanh. Thöù töï phaân bieät caùc phaùp töôùng, coù moät ít töôùng tònh taâm sanh aùi tröôùc, töôùng baát tònh nhieàu taâm sanh nhaøm chaùn, coù töôùng vöôït ra neân sanh thaät phaùp. Trong töôùng chaân thaät cuûa caùc phaùp khoâng coù töôùng tònh, baát tònh, bít laáp, vöôït ra. Quaùn caùc phaùp bình ñaúng khoâng theå phaù hoaïi, khoâng theå bieán ñoäng, ñoù goïi laø thaät töôùng cuûa caùc phaùp.

III. BOÀ-TAÙT QUAÙN TÖØ TAM-MUOÄI

Ngöôøi thöïc haønh ñaïo Boà-taùt, neáu thaáy noùng giaän nhieàu neân haønh taâm Töø. Haønh giaû nghó töôûng chuùng sanh ôû phöông Ñoâng taâm Töø thanh tònh theânh thang voâ löôïng, khoâng coù thuø, khoâng coù giaän, thaáy caùc chuùng sanh aáy thaûy ñeàu ôû tröôùc maét. Phöông Nam, Taây, Baéc, töù duy, thöôïng haï cuõng nhö vaäy. Keàm taâm haønh Töø khoâng cho nghó gì khaùc, neáu coù nghó khaùc lieàn thu nhieáp trôû veà, giöõ taâm muïc quaùn taát caû chuùng sanh ñeàu thaáy roõ raøng ôû tröôùc. Neáu ñöôïc nhaát taâm phaûi phaùt nguyeän raèng : “Ta laáy phaùp Nieát-baøn chaân thaät thanh tònh ñoä thoaùt chuùng sanh khieán ñöôïc vui chaân thaät”.

Haønh Töø Tam-muoäi taâm ñöôïc nhö theá laø ñaïo Boà-taùt. Truï Töø Tam-muoäi quaùn thaät töôùng caùc phaùp thanh tònh, khoâng hoaïi, khoâng ñoäng, nguyeän cho chuùng sanh ñeàu ñöôïc phaùp lôïi naøy. Laáy Töø Tam-muoäi naøy nghó töôûng taát caû chuùng sanh ôû phöông Ñoâng khieán ñöôïc vui nhö Phaät. Khaép möôøi phöông ñeàu nhö theá, taâm khoâng chuyeån loaïn, aáy goïi laø moân Töø Tam-muoäi cuûa Boà-taùt.

- Taïi sao khoâng moät thôøi chung nieäm caû möôøi phöông chuùng sanh ?

- Tröôùc nieäm moät phöông deã ñöôïc nhaát taâm, nhieân haäu thöù lôùp nieäm khaép caùc phöông.

- Ngöôøi coù keû thuø haèn muoán haïi nhau, theá naøo haønh Töø muoán cho ngöôøi thuø vui ñöôïc ?

- Töø laø taâm phaùp, xuaát sanh nôi taâm, tröôùc neân nghó ñeán ngöôøi thaân, keá ngöôøi khoâng thaân khoâng sô, sau chuyeån leân keû thuø, nhö ngoïn löûa maïnh thì ñoát khoâ caùc thöù öôùt.

- Khi chuùng sanh gaëp caùc thöù naïn khoå hoaëc ôû trong loaøi ngöôøi, hoaëc trong ñòa nguïc, Boà-taùt tuy coù loøng töø maø chuùng sanh kia laøm sao ñöôïc vui ?

- Tröôùc baét nguoàn nôi ngöôøi vui, nhaän töôùng vui aáy khieán ngöôøi khoå naøy ñöôïc vui nhö ngöôøi kia. Ví nhö quaân töôùng baïi traän sôï khieáp ñaûm, xem quaân ñòch thaéng traän laø doõng só.

- Haønh Töø Tam-muoäi coù thieän lôïi gì ?

- Haønh giaû töï nghó : Ngöôøi xuaát gia lìa tuïc phaûi thöïc haønh taâm Töø. Laïi suy nghó : Ta aên cuûa tín thí phaûi laøm gì cho coù ích lôïi, nhö Phaät daïy : “Trong choác laùt haønh Töø, aáy laø tuaân theo lôøi Phaät daïy laø ngöôøi vaøo ñaïo khoâng uoång cuûa tín thí”. Thaân maëc chieác aùo hoaïi saéc, taâm khoâng neân nhieãm theá tuïc, söùc Töø Tam-muoäi khieán ngöôøi khoâng nhieãm. Ta taâm haønh Töø, ôû trong ñôøi phi phaùp ta laø ngöôøi coù phaùp, trong chuùng phi phaùp ta laø ngöôøi coù phaùp. Do söùc ñònh cuûa Töø khieán ngöôøi haønh ñuùng phaùp, ñuùng phaùp thì khoâng khoå naõo. Boà-taùt haønh ñaïo laø tieán ñeán cöûa cam-loà, caùc thöù nhieät naõo do söùc Töø laøm maùt meû vui veû. Nhö Phaät noùi : “Ngöôøi khi noùng böùc quaù laém vaøo hoà nöôùc trong maùt thì vui”. Maëc chieác giaùp ñaïi töø ngaên caùc muõi teân phieàn naõo. Töø laø thuoác phaùp laøm tieâu caùc thöù ñoäc thuø haän, phieàn naõo ñoát taâm. Töø hay tröø dieät, Töø laø caùi thang leân ñaøi giaûi thoaùt, Töø laø phaùp thuyeàn ñöa ngöôøi qua bieån sanh töû. Caàu cuûa baùu thieän phaùp, Töø laø moùn baùu toái thöôïng. Ngöôøi tìm Nieát-baøn, Töø laø löông thöïc ñi ñöôøng, Töø laø caëp chaân maïnh tieán ñeán Nieát-baøn. Töø laø maõnh töôùng vöôït khoûi ba ñöôøng aùc. Ngöôøi hay thöïc haønh Töø tieâu dieät caùc thöù aùc, chö thieân, thieän thaàn thöôøng uûng hoä.

- Neáu khi haønh giaû ñöôïc Töø Tam-muoäi laøm theá naøo seõ khoâng maát maø laïi taêng tröôûng  ?

- Hoïc giôùi thanh tònh, tin vui hoïc caùc thöù thieàn ñònh, nhaát taâm, trí tueä, öa ôû choã vaéng veû, thöôøng khoâng buoâng lung ít muoán, bieát ñuû, vieäc laøm ñuùng lôøi Phaät daïy, tieát cheá thaân ít aên, bôùt nguû, ñaàu hoâm vaø khuya tö duy khoâng beâ treã, giaûm söï noùi naêng, laëng leõ giöõ an tònh, ñi ñöùng naèm ngoài bieát thôøi chöøng möïc, khoâng quaù söùc ñeán phaûi nhoïc nhaèn khoå sôû, ñieàu hoøa söï noùng, laïnh khoâng ñeå naõo loaïn, ñoù laø taêng ích cho Töø.

Laáy caùi vui Phaät ñaïo, caùi vui Nieát-baøn cho taát caû ngöôøi, aáy goïi laø ñaïi töø. Haønh giaû suy nghó : Hieän taïi, vò lai nhöõng vò ñaïi nhaân haønh Töø laøm lôïi ích taát caû, ta cuõng laø moät chuùng sanh ñöôïc cöùu giuùp, caùc Ngaøi laø vò thaàn laønh uûng hoä ta, ta phaûi haønh töø ñeå ñeàn laïi ôn aáy. Laïi nghó raèng : Caùc vò ñaïi ñöùc taâm thöông töôûng taát caû laáy ñoù laøm vui, ta cuõng phaûi nhö vaäy, nieäm taát caû chuùng sanh nguyeän hoï ñöôïc caùi vui nhö Phaät, caùi vui Nieát-baøn, aáy laø ñeàn ôn caùc Ngaøi. Söùc Töø hay khieán taát caû taâm ñöôïc khoaùi laïc, thaân lìa nhieät naõo ñöôïc caùi vui thanh löông, gìn giöõ thöïc haønh phöôùc Töø nghó töôûng laøm an oån taát caû ñeå ñeàn ôn caùc Ngaøi.

Töø coù nhöõng thöù thieän lôïi : Töø ñoaïn söï noùng giaän. Töø môû cöûa tieáng toát. Töø laø thí chuû. Töø laø ruoäng toát. Töø laø nhaân sanh Phaïm Thieân. Töø öa ôû choã ly duïc. Töø tröø heát goác thuø nghòch vaø tranh ñaáu. Töø ñöôïc chö Phaät khen ngôïi. Töø thì ngöôøi trí yeâu meán. Töø hay giöõ giôùi thanh tònh. Töø sanh trí tueä, saùng suoát. Töø hay nghe phaùp lôïi. Töø laø coâng ñöùc ñeà- hoà. Töø quyeát ñònh ngöôøi toát. Töø laø söùc maïnh cuûa ngöôøi xuaát gia. Töø tieâu dieät caùc thöùc aùc. Keû aùc maéng chöûi, duøng Töø ñaùp laïi hay ñieàu phuïc ñöôïc. Töø laø choã nhoùm hoïp cuûa caùc thöù khoaùi laïc. Töø laø phaùp sanh tinh taán. Töø laø maàm, goác cuûa söï giaøu sang. Töø laø taïng phuû cuûa trí tueä vaø bieän taøi. Töø laø kho taøng thaønh tín. Töø laø cöûa cuûa caùc thieän. Töø laø phaùp ñeán danh döï. Töø laø coäi goác ñöôïc kính yeâu. Töø laø ñaïo chaân chaùnh cuûa Phaät. Neáu ngöôøi gaây söï aùc trôû laïi töï chòu tai hoïa, coù naêm thöù lôøi noùi aùc : 1- Noùi phi thôøi. 2- Noùi khoâng thaät. 3- Noùi khoâng lôïi. 4- Noùi khoâng töø. 5- Noùi khoâng nhu hoøa. Khoâng theå khuynh ñoäng ñöôïc Töø. Taát caû ñoäc haïi cuõng khoâng xaâm phaïm ñöôïc Töø, ví nhö moät ñoùm löûa khoâng theå ñoát bieån caû. Nhö trong Kinh Tyø-la, Phaåm Öu Ñieàn Vöông A-baø-na noùi :

“Coù hai vò phu nhaân, moät teân Voâ Tyû, moät teân Xaù-meâ-baø-ñeá. Voâ Tyû phæ baùng Xaù-meâ-baø-ñeá, Xaù-meâ-baø-ñeá coù naêm traêm ngöôøi hoä veä, vua laáy naêm traêm muõi teân muoán baén cheát heát. Xaù-meâ-baø-ñeá baûo nhöõng ngöôøi hoä veä : “Laïi ñöùng sau ta” ! Khi aáy Xaù-meâ-baø-ñeá nhaäp Töø Tam-muoäi, vua giöông cung baén baø. Muõi teân thöù nhaát rôùt döôùi chaân baø, muõi teân thöù hai trôû laïi rôi döôùi chaân vua. Vua kinh haõi, laïi muoán phoùng teân. Xaù-meâ-baø-ñeá baûo vua : “Döøng ! Döøng laïi ! Vì nghóa vôï choàng neân phaûi noùi cho nhau, neáu phoùng muõi teân naøy seõ ghim thaúng vaøo tim oâng”. Vua khi aáy kinh khuûng, buoâng cung, boû teân hoûi : “Ngöôi coù phaùp thuaät gì ?”. Ñaùp : “Khoâng coù phaùp thuaät gì laï, toâi laø ñeä töû Phaät nhaäp Töø Tam-muoäi ñöôïc nhö theá”.

Töø Tam-muoäi löôïc noùi coù ba duyeân : Sanh duyeân, phaùp duyeân vaø voâ duyeân. Nhöõng vò chöa ñaéc ñaïo laø sanh duyeân. A-la-haùn, Bích Chi Phaät laø phaùp duyeân. Chö Phaät Theá Toân laø voâ duyeân. Ñoù laø ñaõ löôïc noùi moân Töø Tam-muoäi.

IV. BOÀ-TAÙT QUAÙN NHAÂN DUYEÂN TAM-MUOÄI

Ngöôøi thöïc haønh ñaïo Boà-taùt, ñoái trong ba ñoäc, neáu thaáy ngu si nhieàu, phaûi quaùn möôøi hai nhaân duyeân phaù hai thöù si.

- Trong phaù si töï thaân, ngoaøi phaù si cuûa chuùng sanh. Suy nghó raèng : “Ta vaø chuùng sanh ñoàng ôû trong caûnh aùch naïn, thöôøng chòu sanh laõo beänh töû, thöôøng tieâu dieät vaø thöôøng vöôït ra. Chuùng sanh khoâng bieát loái ra thì laøm sao ñöôïc thoaùt, thaät ñaùng thöông xoùt !”. Nhaát taâm suy nghó sanh laõo beänh töû laø do nhaân duyeân sanh. Laïi phaûi suy nghó do nhaân naøo duyeân sanh ? Nhaát taâm suy nghó nhaân Sanh duyeân Höõu, nhaân Höõu duyeân Thuû, nhaân Thuû duyeân AÙi, nhaân AÙi duyeân Thoï, nhaân Thoï duyeân Xuùc, nhaân Xuùc duyeân Luïc nhaäp, nhaân Luïc nhaäp duyeân Danh saéc, nhaân Danh saéc duyeân Thöùc, nhaân Thöùc duyeân Haønh, nhaân Haønh duyeân Voâ minh. Laïi suy nghó : Phaûi duøng nhaân duyeân naøo dieät Sanh, Laõo, Töû ? Nhaát taâm suy nghó vì Sanh dieät neân Laõo töû dieät, Höõu dieät neân Sanh dieät, Thuû dieät neân Höõu dieät, AÙi dieät neân Thuû dieät, Thoï dieät neân AÙi dieät, Xuùc dieät neân Thoï dieät, Luïc nhaäp dieät neân Xuùc dieät, Danh saéc dieät neân Luïc nhaäp dieät, Thöùc dieät neân Danh saéc dieät, Haønh dieät neân Thöùc dieät, Voâ minh dieät neân Haønh dieät.

- Trong Möôøi hai phaàn naøy, theá naøo laø Voâ minh ?

- Khoâng bieát tröôùc, khoâng bieát sau, khoâng bieát caû tröôùc sau; khoâng bieát trong , khoâng bieát ngoaøi, khoâng bieát caû trong ngoaøi; khoâng bieát Phaät, khoâng bieát Phaùp, khoâng bieát Taêng; khoâng bieát Khoå, khoâng bieát Taäp, khoâng bieát Dieät, khoâng bieát Ñaïo; khoâng bieát nghieäp, khoâng bieát quaû, khoâng bieát caû nghieäp quaû; khoâng bieát nhaân, khoâng bieát duyeân, khoâng bieát caû nhaân duyeân; khoâng bieát toäi, khoâng bieát phöôùc, khoâng bieát caû toäi phöôùc; khoâng bieát thieän, khoâng bieát aùc, khoâng bieát caû thieän aùc; khoâng bieát vieäc coù toäi, khoâng bieát vieäc khoâng toäi; khoâng bieát vieäc neân gaàn, khoâng bieát vieäc neân xa; khoâng bieát phaùp höõu laäu, khoâng bieát phaùp voâ laäu; khoâng bieát phaùp theá gian, khoâng bieát phaùp xuaát theá gian; khoâng bieát phaùp quaù khöù, khoâng bieát phaùp vò lai, khoâng bieát phaùp hieän taïi; khoâng bieát phaùp haéc, khoâng bieát phaùp baïch; khoâng bieát phaân bieät phaùp nhaân duyeân, khoâng bieát phaùp luïc xuùc, khoâng bieát phaùp thaät chöùng. Caùc thöù nhö theá, khoâng bieát, khoâng tueä, khoâng thaáy, môø mòt toái taêm, aáy goïi laø Voâ minh.

- Voâ minh duyeân Haønh, theá naøo laø Haønh ?

- Haønh coù ba thöù : Thaân haønh, khaåu haønh, yù haønh. Hôi thôû vaøo, ra laø phaùp thaân haønh. Vì phaùp aáy thuoäc veà thaân, neân goïi thaân haønh. Coù giaùc, coù quaùn laø khaåu haønh. Vì khôûi giaùc, quaùn roài sau môùi noùi naêng, neáu khoâng giaùc, quaùn thì khoâng coù noùi naêng, aáy goïi laø khaåu haønh. Thoï nhaän laø yù phaùp, vì heä buoäc yù neân goïi laø yù haønh. Tam giôùi ñeàu thuoäc veà haønh. Laïi coù thieän haønh, baát thieän haønh, baát ñoäng haønh. Theá naøo laø thieän haønh ? Taát caû thieän haønh ôû Duïc giôùi vaø ba ñòa ôû Saéc giôùi laø thieän haønh. Theá naøo laø baát thieän haønh ? Caùc phaùp baát thieän goïi laø baát thieän haønh. Theá naøo laø baát ñoäng haønh ? Thieän haønh höõu laäu ñeá Töù thieàn vaø caùi haønh thieän höõu laäu Voâ saéc ñònh.

- Nhaân Haønh duyeân Thöùc, theá naøo laø Thöùc ?

- Coù saùu thöùc, Nhaõn thöùc cho ñeán YÙ thöùc.

- Nhaân thöùc duyeân Danh saéc, theá naøo laø Danh saéc ?

- Boán phaàn khoâng coù hình saéc : Thoï, töôûng, haønh, thöùc goïi laø Danh. Taát caû töù ñaïi vaø hình töôùng do töù ñaïi hôïp thaønh laø Saéc. Theá naøo laø töù ñaïi ? Ñaát, nöôùc, löûa, gioù. Theá naøo laø ñaát v.v… ? Töôùng cöùng chaéc naëng neà laø ñaát. Töôùng aåm öôùt laø nöôùc. Töôùng aám noùng laø löûa. Töôùng nheï ñoäng laø gioù. Caùc hình töôùng thaáy ñöôïc, coù ñoái hoaëc khoâng ñoái laø hình töôùng do töù ñaïi hôïp thaønh. Danh vaø Saéc hoøa hôïp neân goïi laø Danh saéc.

- Nhaân Danh saéc duyeân Luïc nhaäp, theá naøo laø Luïc nhaäp ?

- Beân trong coù saùu nhaäp, Nhaõn nhaäp cho ñeán YÙ nhaäp, goïi laø Luïc nhaäp.

- Nhaân Luïc nhaäp duyeân Xuùc, theá naøo laø Xuùc ?

- Xuùc coù saùu thöù, Nhaõn xuùc cho ñeán YÙ xuùc. Con maét duyeân saéc sanh Nhaõn thöùc, ba phaùp hoøa hôïp goïi laø Nhaõn xuùc. Cho ñeán YÙ xuùc cuõng nhö theá.

- Nhaân Xuùc duyeân Thoï, theá naøo laø Thoï ?

- Thoï coù ba thöù, laïc thoï, khoå thoï vaø khoâng khoå khoâng laïc thoï. Nhöõng caùi nhaän chòu do yeâu thích sai khieán laø laïc thoï, do giaän töùc sai khieán laø khoå thoï, do si meâ sai khieán laø khoâng khoå khoâng laïc thoï. Laïi nöõa, laïc thoï sanh khoå, vì laïc truï vaø laïc dieät; khoå thoï sanh laïc, vì khoå truï vaø khoå dieät; khoâng khoå khoâng laïc thoï, vì khoâng bieát khoå khoâng bieát laïc.

- Nhaân Thoï duyeân AÙi, theá naøo laø AÙi ?

- Maét tieáp xuùc saéc sanh aùi, cho ñeán yù tieáp xuùc phaùp sanh aùi.

- Nhaân AÙi duyeân Thuû, theá naøo laø Thuû ?

- Thuû coù boán thöù, duïc thuû, kieán thuû, giôùi thuû, ngaõ ngöõ thuû.

- Nhaân Thuû duyeân Höõu, theá naøo laø Höõu ?

- Höõu coù ba thöù, Duïc höõu, Saéc höõu, Voâ saéc höõu.

Döôùi töø ñaïi ñòa nguïc A-tyø leân ñeán coõi trôøi Hoùa Töï Taïi laø Duïc höõu. Chuùng sanh ôû ñaây hay sanh nghieäp. Döôùi töø coõi trôøi Phaïm Theá leân ñeán coõi trôøi A-ca-ni-tra laø Saéc höõu. Töø hö khoâng cho ñeán Phi höõu töôûng phi voâ töôûng xöù laø Voâ saéc höõu.

- Nhaân Höõu duyeân Sanh, theá naøo laø Sanh ?

- Caùc loaøi chuùng sanh moãi choã sanh ra coù thoï aám, ñöôïc gìn giöõ, thuï nhaân vaø maïng soáng, goïi laø Sanh.

- Nhaân Sanh duyeân Laõo töû, theá naøo laø Laõo töû ?

- Da nhaên, toùc baïc, raêng lay, caùc boä phaän keùm yeáu hö hoûng, hôi thôû hay ngaên ngheïn, thaân khoøm ñi phaûi choáng gaäy, thaân nguõ aám khoâ gaày, aáy goïi laø Laõo. Taát caû chuùng sanh nôi naøo cuõng ñeàu ñeán choã tieâu dieät, döùt maïng soáng goïi laø Töû. Tröôùc giaø sau cheát neân noùi Laõo töû.

Taát caû theá gian ñeàu nöông Möôøi hai nhaân duyeân naøy xuaát hieän, khoâng phaûi trôøi, ngöôøi, caùc thöù taø duyeân sanh ra. Boà-taùt quaùn Möôøi hai nhaân duyeân keàm taâm khoâng ñoäng, khoâng nghó gì khaùc, neáu coù nghó khaùc lieàn thu nhieáp trôû veà. Quaùn Möôøi hai nhaân duyeân sanh trong ba ñôøi, quaù khöù, hieän taïi vaø vò lai. Boà-taùt neáu ñöôïc taâm truï, phaûi quaùn Möôøi hai nhaân duyeân laø khoâng, khoâng coù chuû. Do si meâ neân khoâng bieát ta taùc haønh, khoâng bieát ta töø si meâ coù, chæ duyeân Voâ minh Haønh sanh. Nhö coû caây ñeàu töø haït gioáng caùi maàm maø ra, haït gioáng khoâng bieát ta coù maàm, maàm khoâng bieát ta töø haït gioáng ra. Cho ñeán Laõo töû cuõng nhö theá. Trong Möôøi hai nhaân duyeân moãi moãi quaùn bieát khoâng chuû, chæ do kieán chaáp ñieân ñaûo maø coù toâi ta.

Neáu khoâng coù toâi ta thì khoâng chuû khoâng taïo saùu traàn laøm duyeân sanh ra saùu thöùc, do ba vieäc hoøa hôïp neân sanh xuùc chaïm, nghó bieát caùc nghieäp phaùt sanh, bôûi theá xöa nay noùi töø ñaây maø coù soáng cheát. Ví nhö hoøn chaâu Nhaät AÙi, maët trôøi, boåi hoøa hôïp lieàn coù löûa xuaát hieän, nguõ aám cuõng nhö theá. Nhaân nguõ aám ñôøi naøy, sanh nguõ aám ñôøi sau, khoâng phaûi nguõ aám naøy tieáp tuïc ñeán ñôøi sau, cuõng khoâng phaûi lìa nguõ aám naøy coù nguõ aám ñôøi sau. Nguõ aám do nhaân duyeân xuaát hieän, nhö haït gioáng sanh maàm, haït gioáng khoâng phaûi maàm, cuõng khoâng phaûi do caùc maàm khaùc sanh maàm naøy, khoâng phaûi khaùc, khoâng phaûi moät. Thaân ñôøi sau cuõng nhö vaäy. Ví nhö caây khi chöa coù thaân, caønh laù, hoa, quaû, thôøi tieát nhaân duyeân ñeán hoa, laù troå ñaày ñuû, quaû baùo cuûa haønh ñoäng thieän, aùc cuõng nhö theá. Haït gioáng hö hoaïi neân khoâng phaûi thöôøng, khoâng phaûi moät ; thaân, caønh, laù v.v… sanh tröôûng neân khoâng phaûi ñoaïn, khoâng phaûi khaùc. Söï cheát soáng lieân tuïc cuõng nhö theá.

Haønh giaû bieát caùc phaùp voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ, töï sanh, töï dieät, bieát nhaân aùi v.v… maø coù, bieát nhaân dieät thì heát, bieát heát aáy laø ñaïo. Duøng boán moùn trí bieát Möôøi hai nhaân duyeân laø chaùnh kieán ñaïo. Chuùng sanh bò troùi buoäc trong cuoàng loaïn, nhö ngöôøi coù haït chaâu voâ giaù maø khoâng nhaän bieát giaù trò chaân thaät cuûa noù, bò ngöôøi khaùc löøa bòp. Khi aáy, Boà-taùt phaùt taâm ñaïi bi : Ta seõ thaønh Phaät laáy giaùo phaùp chaân chaùnh hoùa ñoä chuùng sanh khieán thaáy ñöôïc chaùnh ñaïo. Nhö trong Ma-ha-dieãn Baùt-nhaõ ba-la-maät noùi : “Caùc phaùp khoâng sanh, khoâng dieät, khoâng coù thaät, nhaát töôùng voâ töôùng, aáy goïi laø chaùnh kieán”.

Taïi sao ôû ñaây khoâng noùi quaùn voâ thöôøng v.v… goïi laø chaùnh kieán ? Neáu trong Ma-ha-dieãn noùi “Caùc phaùp khoâng, voâ töôùng” thì taïi sao cho voâ thöôøng, khoå, khoâng v.v… laø khoâng thaät ? Neáu noùi “Khoâng sanh, khoâng dieät, khoâng thaät coù” laø thaät töôùng thì khoâng neân noùi voâ töôùng ?

OÂng noùi tröôùc sau khoâng hôïp nhau. Phaät noùi boán moùn ñieân ñaûo cuõng coù ñaïo lyù. Taát caû phaùp höõu vi laø voâ thöôøng. Vì sao ? Vì nhaân duyeân sanh. Nhaân voâ thöôøng, duyeân voâ thöôøng sanh quaû thì laøm sao thöôøng ñöôïc ? Tröôùc khoâng nay coù, ñaõ coù trôû laïi khoâng .

Taát caû chuùng sanh ñeàu thaáy voâ thöôøng, nôi thaân thì giaø, beänh, cheát, ngoaøi caûnh thì vaïn vaät uùa taøn rôi ruïng, taïi sao noùi voâ thöôøng khoâng phaûi laø chaân thaät ?

- Toâi khoâng noùi höõu thöôøng laø thaät, voâ thöôøng khoâng thaät, chæ noùi höõu thöôøng voâ thöôøng ñeàu khoâng thaät. Vì sao ? Nhö Phaät noùi trong Khoâng, höõu thöôøng voâ thöôøng hai vieäc khoâng theå coù. Neáu chaáp hai vieäc naøy thì ñoàng ñieân ñaûo. Lôøi noùi cuûa oâng cuøng phaùp khoâng hôïp. Vì sao ? Ñaõ noùi khoâng theå coù, taïi sao laïi noùi hai vieäc ñeàu ñieân ñaûo ?

- Taát caû phaùp laø khoâng, khoâng thaät coù laø thaät khoâng ñieân ñaûo. Neáu toâi phaù caùi chaáp höõu thöôøng thì phaûi naém phaùp voâ thöôøng, khi ngaõ, phaùp ñeàu phaù chæ coøn khoâng thaät ngaõ. Vì phaù caùi chaáp höõu thöôøng neân phaûi quaùn voâ thöôøng. Vì sao ? Vì söùc voâ thöôøng hay phaù höõu thöôøng nhö thöù ñoäc naøy hay phaù caùc thöù ñoäc khaùc. Nhö thuoác trò beänh, beänh laønh thuoác cuõng phaûi boû. Phaûi bieát thuoác hay trò laønh beänh, neáu beänh laønh khoâng boû thuoác, thuoác seõ trôû laøm beänh. Phaùp quaùn voâ thöôøng tröø chaáp höõu thöôøng cuõng nhö theá. Neáu coøn chaáp phaùp voâ thöôøng cuõng phaûi phaù, vì noù khoâng thaät.

- Toâi khoâng chaáp phaùp voâ thöôøng thì taïi sao laïi phaù ? Phaät noùi : “Trong Töù chaân ñeá, khoå laø thaät khoå, khoâng ai coù theå laøm cho noù vui ñöôïc. Nhaân khoå laø thaät nhaân, khoâng ai coù theå ñoåi nhaân naøo khaùc ñöôïc. Dieät khoå laø thaät dieät, khoâng ai coù theå khieán khoâng dieät ñöôïc. Ñaïo dieät laø thaät ñaïo, khoâng ai coù theå laøm cho noù phi ñaïo ñöôïc. Giaû söû maët trôøi ñoåi thaønh laïnh, maët traêng thaønh noùng, gioù khieán khoâng ñoäng, Töù chaân ñeá troïn khoâng theå ñoåi dôøi ñöôïc”.

OÂng ñoái trong Ma-ha-dieãn khoâng thaáu roõ chæ chaáp ngoân thinh. Trong Ma-ha-dieãn noùi thaät töôùng cuûa caùc phaùp, thaät töôùng thì khoâng theå phaù, khoâng coù taïo taùc, neáu coù theå phaù, coù theå taïo taùc, thì ñoù khoâng phaûi laø Ma-ha-dieãn (Ñaïi thöøa) roài. Nhö maët traêng trong nhöõng ngaøy ñaàu thaùng raát môø, coù ngöôøi saùng maét troâng thaáy, laáy tay chæ cho ngöôøi khoâng thaáy, ngöôøi kia chæ nhìn ngoùn tay maø khoâng thaáy maët traêng. Ngöôøi saùng maét traùch : “Anh ngu ! Taïi sao chæ nhìn ngoùn tay toâi. Ngoùn tay laø ñeå chæ maët traêng, ngoùn tay khoâng phaûi laø maët traêng”. OÂng cuõng nhö theá, noùi naêng khoâng phaûi laø töôùng chaân thaät, chæ möôïn lôøi noùi phoâ dieãn thaät lyù, oâng laïi chaáp lôøi noùi laø thaät töôùng.

Haønh giaû chaùnh kieán nhö theá phaûi quaùn Möôøi hai nhaân duyeân hoøa hôïp laøm hai phaàn, nhaân vaø quaû. Khi quaû, Möôøi hai nhaân duyeân laø Khoå ñeá. Khi nhaân, Möôøi hai nhaân duyeân laø Taäp ñeá. Nhaân dieät laø Dieät ñeá. Thaáy nhaân quaû dieät laø Ñaïo ñeá. Boán thöù quaùn quaû : Voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ. Boán thöù quaùn nhaân : Taäp, nhaân, duyeân, sanh.

- Quaû coù boán thöù taïi sao chæ goïi khoå laø Khoå ñeá, coøn ba thöù kia khoâng ñöôïc teân ñeá ?

- Neáu ñaõ nghi thì duø noùi voâ thöôøng ñeá, khoå ñeá, voâ ngaõ ñeá v.v… cuõng vaãn nghi, ñoù chaúng qua laø moät loái naïn vaán thoâi. Laïi nöõa, neáu noùi voâ thöôøng ñeá khoâng loãi, khoâng, voâ ngaõ ñeá cuõng khoâng loãi; neáu noùi voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ ñeá, lôøi noùi naëng neà neân chæ noùi moät trong boán thöù.

- Khoå coù töôùng gì ñaëc bieät neân trong boán thöù chæ rieâng goïi noù ?

- Khoå laø caùi maø taát caû chuùng sanh ñeàu chaùn ngaùn, ñeàu kinh sôï, voâ thöôøng khoâng nhö theá. Hoaëc coù ngöôøi bò khoå eùp ngaët suy nghó muoán ñöôïc voâ thöôøng, chôù khoâng coù ai muoán ñöôïc khoå.

- Coù ngöôøi daùm caàm dao töï saùt, hoaëc duøng muõi nhoïn ñaâm vaøo thaân, hoaëc uoáng thuoác ñoäc, hoaëc vaøo choã binh ñao, caùc thöù nhö theá ñaâu khoâng phaûi hoï tìm khoå ?

- Khoâng phaûi hoï muoán ñöôïc khoå, maø chính vì muoán ñöôïc vui bôûi quaù sôï khoå, hoï môùi tìm ñeán caùi cheát. Khoå laø hoaïn hoïa ñeä nhaát, vui laø caùi lôïi ñeä nhaát. Do lìa caùi thaät khoå thì ñöôïc khoaùi laïc. Bôûi theá, Phaät ñöùng veà maët quaû neân rieâng noùi laø khoå ñeá, khoâng phaûi voâ thöôøng, khoâng, voâ ngaõ ñeá.

Ñoái trong töù ñeá coù trí tueä chaân thaät, hieåu bieát raønh roõ khoâng nghi ngôø, aáy goïi laø Chaùnh kieán. Suy xeùt vieäc aáy moãi moãi ñeàu ñöôïc taêng ích, goïi laø Chaùnh giaùc. Tröø taø maïng, nhieáp thu boán moùn taø ngöõ, lìa boán moùn taø ngöõ thöïc haønh boán moùn Chaùnh ngöõ. Tröø taø maïng, nhieáp thu ba nghieäp nôi thaân. Tröø ba moùn taø nghieäp nôi thaân, goïi laø Chaùnh nghieäp. Lìa caùc thöù taø maïng, goïi laø Chaùnh maïng. Khi quaùn nhö theá tinh taán tu haønh, goïi laø Chaùnh phöông tieän. Nghó nhôù vieäc aáy khoâng taùn loaïn laø Chaùnh nieäm. Suy xeùt vieäc aáy taâm khoâng xao ñoäng, goïi laø Chaùnh ñònh. Chaùnh kieán nhö vua coù baûy vieäc theo beân mình, goïi laø Ñaïo ñeá.

Ñoái Töù ñeá, nhaát taâm tin thaät khoâng khuynh ñoäng laø Tín caên; nhaát taâm chuyeân caàn caàu ñaïo laø Tinh taán caên; nhaát taâm nghó nhôù khoâng queân maát laø Nieäm caên; taâm truï moät choã khoâng dong ruoåi laêng xaêng laø Ñònh caên; suy xeùt phaân bieät giaùc ngoä lyù voâ thöôøng v.v… laø Tueä caên. Caên naøy taêng tröôûng coù söùc maïnh goïi laø Nguõ löïc.

- Trong Baùt chaùnh ñaïo ñaõ noùi Tueä, Nieäm, Ñònh v.v… taïi sao trong Nguõ caên coøn laëp laïi ?

- Tuøy khi vaøo tu taäp, luùc ñaàu ñöôïc lôïi nhoû, goïi laø Caên; naêm vieäc naøy taêng tröôûng coù söùc maïnh goïi laø Löïc; môùi vaøo voâ laäu thaáy Ñeá, Trung ñaïo, coâng ñöùc goïi laø Baùt chaùnh ñaïo; khi vaøo tö duy goïi laø Thaát giaùc yù; khi môùi vaøo ñaïo quaùn nieäm Thaân, Thoï, Taâm, Phaùp, thöôøng nhaát taâm nghó nhôù goïi laø Töù nieäm chæ; nieäm nhö theá ñöôïc phaùp vò thieän boán moùn chuyeân caàn goïi laø Töù chaùnh caàn; söï mong muoán tinh taán nhö theá laø moân ban ñaàu cuûa ñònh, tueä, chuyeân caàn caàu ñöôïc töï taïi nhö yù goïi laø Töù thaàn tuùc. Tuy goïi Töù nieäm chæ, Töù chaùnh caàn, Töù thaàn tuùc, Nguõ caên v.v… ñeàu nhieáp nhau, tuøy khi thöïc haønh tröôùc, sau, ít, nhieàu theo moãi haïnh, ñòa maø ñaët teân. Ví nhö Töù ñaïi, moãi moãi ñeàu coù töù ñaïi, chæ caùi naøo nhieàu thì ñaët teân caùi aáy. Neáu choã ñòa chuûng nhieàu, thuûy, hoûa, phong ít, goïi laø ñòa ñaïi. Thuûy, hoûa, phong cuõng nhö theá. Cuõng nhö vaäy, Ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo moãi moãi ñeàu coù caùc phaåm khaùc. Nhö trong Töù nieäm chæ coù Töù chaùnh caàn, Töù thaàn tuùc, Nguõ caên, Nguõ löïc, Thaát giaùc chi, Baùt chaùnh ñaïo … Nhö theá, quaùn Möôøi hai nhaân duyeân, Töù ñeá; haønh Töù nieäm chæ, Töù chaùnh caàn, Töù thaàn tuùc, Nguõ caên, Nguõ löïc, Thaát giaùc chi, Baùt chaùnh ñaïo taâm ñöôïc  an laïc.

Laáy phaùp naøy ñoä chuùng sanh giaûi thoaùt, nhaát taâm theä nguyeän tinh taán caàu Phaät ñaïo. Khi aáy, trong taâm suy nghó quaùn nieäm : Ta quaùn bieát roõ raøng ñaïo naøy, khoâng neân nhaän chöùng quaû, bôûi söùc cuûa hai vieäc chöa vaøo Nieát-baøn. Söùc ñaïi bi khoâng boû chuùng sanh. Söùc bieát roõ thaät töôùng cuûa caùc phaùp. Caùc taâm vöông , taâm sôû ñeàu töø nhaân duyeân sanh, taïi sao ta nay tuøy caùi khoâng thaät naøy ? Phaûi töï suy xeùt phaûi vaøo thaâm quaùn Möôøi hai nhaân duyeân, bieát nhaân duyeân laø phaùp gì ?

Suy nghó boán thöù duyeân : Nhaân duyeân, Thöù ñeä duyeân, Duyeân duyeân, Taêng thöôïng duyeân. Naêm nhaân laø nhaân duyeân. Tröø nhöõng vò toái haäu taâm A-la-haùn ôû quaù khöù, hieän taïi, ngoaøi ra taâm vöông, taâm sôû quaù khöù, hieän taïi ñeàu thuoäc Thöù ñeä duyeân. Duyeân duyeân vaø Taêng thöôïng duyeân laø duyeân taát caû phaùp.

Töï suy nghó : Neáu phaùp coù tröôùc nhaân duyeân thì khoâng neân noùi phaùp aáy do nhaân duyeân sanh. Neáu phaùp khoâng coù nhaân duyeân cuõng khoâng neân noùi trong nhaân duyeân sanh. Sanh phaûi coù baïn, neáu khoâng baïn, cuõng khoâng neân noùi nhaân duyeân sanh. Nhö vaäy laøm sao coù nhaân duyeân ? Neáu phaùp chöa sanh, neáu quaù khöù taâm vöông, taâm sôû maát thì laøm sao taïo thaønh Thöù ñeä duyeân ? Neáu trong Phaät phaùp, dieäu phaùp vaø Nieát-baøn khoâng duyeân thì laøm gì coù Duyeân duyeân ? Neáu caùc phaùp thaät khoâng taùnh thì khoâng theå coù phaùp. Neáu noùi nhaân duyeân sanh quaû, nhaân ñaây coù kia cuõng khoâng theå ñöôïc. Neáu trong nhaân duyeân moãi caùi ôû rieâng, hoaëc hoøa hôïp moät choã, quaû aáy cuõng khoâng theå ñöôïc. Taïi sao noùi nhaân duyeân sanh quaû ? Vì trong nhaân duyeân khoâng coù quaû. Neáu trong nhaân duyeân tröôùc khoâng coù quaû maø sau sanh quaû thì ñaâu khoâng phaûi phi nhaân duyeân sanh quaû ? Vì caû hai nhaân duyeân vaø phi nhaân duyeân ñeàu khoâng. Quaû thuoäc nhaân duyeân beân nhaân duyeân sanh, nhaân duyeân aáy khoâng töï taïi, vì coøn thuoäc caùc nhaân duyeân khaùc, quaû aáy cuõng thuoäc caùc nhaân duyeân khaùc. Do ñoù, quaû khoâng töø nhaân duyeân maø coù, cuõng khoâng töø phi nhaân duyeân maø coù, theá laø phi quaû. Quaû ñaõ khoâng, cho neân duyeân cuøng phi duyeân cuõng khoâng.

- Phaät noùi Möôøi hai nhaân duyeân, voâ minh duyeân caùc haønh, taïi sao oâng noùi khoâng nhaân quaû ?

- Tröôùc ñaõ noùi ñuû khoâng neân naïn laïi. Neáu naïn laïi seõ ñaùp. Phaät noùi con maét nhaân nôi saéc duyeân vôùi si sanh nghó nhôù taø. Si töùc laø voâ minh. Trong aáy voâ minh nöông taïi choã naøo ? Nöông con maét chaêng ? Nöông saéc chaêng ? Nöông thöùc chaêng ? Khoâng theå nöông con maét, neáu nöông con maét lyù öng thöôøng si meâ khoâng caàn ñôïi saéc ñeán. Neáu nöông saéc thì khoâng caàn maét thaáy, ñaõ ôû taïi saéc thì si meâ thuoäc beân ngoaøi ñaâu can döï ñeán ta. Neáu nöông nôi thöùc, thöùc khoâng hình theå, khoâng ñoái ñaõi, khoâng xuùc chaïm, khoâng phaàn, khoâng choã, voâ minh cuõng nhö vaäy thì laøm sao thaønh nöông ? Theá neân voâ minh khoâng phaûi trong, khoâng phaûi ngoaøi, khoâng phaûi giöõa trong vaø ngoaøi, khoâng phaûi ñôøi tröôùc ñeán, khoâng phaûi ñôøi sau laïi, khoâng phaûi Ñoâng, Taây, Nam, Baéc, töù duy, thöôïng haï ñeán, khoâng coù thaät phaùp, taùnh voâ minh laø vaäy. Roõ ñöôïc taùnh voâ minh thì trôû thaønh minh. Moãi moãi tìm xeùt caùi si meâ khoâng theå coù thì laøm gì coù voâ minh duyeân haønh. Nhö hö khoâng baûn taùnh thanh tònh khoâng sanh, khoâng dieät, khoâng coù, khoâng maát. Voâ minh cuõng nhö vaäy, khoâng sanh, khoâng dieät, khoâng coù, khoâng maát, baûn taùnh thanh tònh. Cho ñeán Sanh duyeân Laõo töû cuõng nhö vaäy.

Boà-taùt quaùn Möôøi hai nhaân duyeân nhö theá, bieát chuùng sanh hö doái bò raøng buoäc taïi khoå hoaïn neân deã ñoä thoaùt, neáu caùc phaùp coù töôùng chaân thaät thì khoâng theå ñoä ñöôïc. Suy nghó nhö theá thì phaù ñöôïc ngu si.

V. BOÀ-TAÙT QUAÙN A-NA-BAN-NA

Neáu Boà-taùt töï thaáy taâm nhieàu lo nghó neân thöôøng nieäm phaùp A-na-ban-na. Khi hôi thôû vaøo, ra ñeám moät, cöù theá ñeán möôøi, moãi moãi khoâng cho taâm dong ruoåi taùn loaïn. Boà-taùt töø phaùp moân naøy ñöôïc nhaát taâm tröø nguõ caùi. Boà-taùt thaáy ñaïo neân thöïc haønh ba thöù nhaãn : Sanh nhaãn, Nhu thuaän phaùp nhaãn, Voâ sanh phaùp nhaãn.

Theá naøo laø Sanh nhaãn ? - Taát caû chuùng sanh hoaëc chöûi, hoaëc ñaùnh, hoaëc gieát, moïi vieäc aùc maø taâm khoâng ñoäng chuyeån, khoâng giaän, khoâng gheùt. Chaúng nhöõng nhaãn chòu söï ñau khoå ñoù, maø laïi khôûi loøng thöông xoùt caùc chuùng sanh naøy, caàu vieäc toát, mong cho hoï ñöôïc taát caû, taâm khoâng boû hoï. Khi aáy daàn daàn ñöôïc hieåu roõ thaät töôùng cuûa caùc phaùp, nhö hôi xoâng thaám. Ví nhö meï hieàn thöông con ñoû, cho buù xuù nuoâi naáng, moïi söï nhô nhôùp khoâng nhôøm gôùm, caøng theâm thöông xoùt muoán cho con ñöôïc vui veû. Haønh giaû cuõng nhö vaäy, taát caû chuùng sanh laøm moïi vieäc aùc, laøm tònh, laøm baát tònh, taâm cuõng khoâng chaùn gheùt, khoâng thoái, khoâng chuyeån. Laïi nöõa, chuùng sanh khaép möôøi phöông moät mình ta phaûi ñoä heát khieán caû thaûy ñeàu ñöôïc Phaät ñaïo. Taâm nhaãn khoâng thoái, khoâng hoái, khoâng boû, khoâng löôøi, khoâng chaùn, khoâng sôï, khoâng thaáy khoù. Trong phaùp sanh nhaãn naøy nhaát taâm buoäc nieäm suy nghó ba vieäc treân, khoâng cho taâm nghó gì khaùc, coù nghó caùc vieäc khaùc lieàn thu nhieáp trôû veà, ñoù goïi laø Sanh nhaãn.

Theá naøo laø Nhu thuaän phaùp nhaãn ? - Boà-taùt ñaõ ñöôïc Sanh nhaãn coâng ñöùc voâ löôïng, bieát coâng ñöùc phöôùc baùo aáy laø voâ thöôøng. Khi aáy, chaùn caùi phöôùc voâ thöôøng, caàu caùi phöôùc thöôøng, cuõng vì chuùng sanh caàu phaùp thöôøng truï. Taát caû phaùp coù hình saéc, khoâng hình saéc, phaùp thaáy ñöôïc, phaùp khoâng thaáy ñöôïc, phaùp coù ñoái, phaùp khoâng ñoái, phaùp höõu laäu, voâ laäu, höõu vi, voâ vi, thöôïng, trung, haï tìm thaáu thaät töôùng cuûa noù.

 Theá naøo laø thaät töôùng ? - Khoâng phaûi höõu thöôøng, khoâng phaûi voâ thöôøng, khoâng phaûi laïc, khoâng phaûi khoâng laïc, khoâng phaûi khoâng, khoâng phaûi chaúng khoâng, khoâng phaûi höõu ngaõ, khoâng phaûi voâ ngaõ.

Vì sao khoâng phaûi höõu thöôøng ? - Vì nhaân duyeân sanh vaäy. Tröôùc khoâng nay coù, ñaõ coù trôû laïi khoâng, theá neân khoâng phaûi höõu thöôøng.

Vì sao khoâng phaûi voâ thöôøng ? - Vì nghieäp baùo khoâng maát, vì nhaän traàn caûnh beân ngoaøi, vì nhaân duyeân taêng tröôûng, neân khoâng phaûi voâ thöôøng.

Vì sao khoâng phaûi laïc ? - Vì trong caùi khoå môùi sanh töôûng laø laïc, vì taát caû taùnh laø voâ thöôøng, vì nöông nôi duïc sanh, neân khoâng phaûi laïc.

Vì sao khoâng phaûi khoâng laïc ?  - Vì coù thoï laïc, vì duïc nhieãm sanh, vì caàu laïc khoâng tieác thaân maïng, neân khoâng phaûi khoâng laïc.

Vì sao khoâng phaûi khoâng ?  - Vì coù quaû baùo toäi phöôùc, vì taát caû chuùng sanh ñeàu tin, neân khoâng phaûi khoâng.

Vì sao khoâng phaûi chaúng khoâng ? - Vì hoøa hôïp v.v… sanh, vì phaân bieät tìm khoâng theå ñöôïc, vì söùc taâm chuyeån, neân khoâng phaûi chaúng khoâng.

Vì sao khoâng phaûi höõu ngaõ ?  - Vì khoâng töï taïi, vì giôùi haïn baûy thöùc khoâng coù, vì töôùng ngaõ khoâng theå thaønh, neân khoâng phaûi höõu ngaõ.

Vì sao khoâng phaûi voâ ngaõ ?  - Vì coù  ñôøi  sau, vì  ñöôïc giaûi thoaùt, vì moãi taâm cuûa ta sanh khôûi khoâng theå tính choã nôi, neân khoâng phaûi voâ ngaõ.

Nhö theá, khoâng sanh, khoâng dieät, khoâng phaûi khoâng sanh, khoâng phaûi khoâng  dieät, khoâng  phaûi coù, khoâng  phaûi khoâng, khoâng thoï, khoâng tröôùc, baët söï noùi naêng, döùt ñöôøng taâm nghó, nhö phaùp Nieát-baøn laø phaùp thaät töôùng. ÔÛ trong phaùp naøy tín taâm thanh tònh, khoâng ngaên, khoâng ngaïi, hieåu bieát meàm deûo, loøng tin meàm deûo, tinh taán meàm deûo, aáy goïi laø Nhu thuaän phaùp nhaãn.

Theá naøo laø Voâ sanh phaùp nhaãn ? Nhö trong phaùp thaät töôùng ôû treân, ngöôøi lôïi caên trí tueä, tín taâm, tinh taán ñöôïc taêng tröôûng, goïi laø Voâ sanh phaùp nhaãn. Ví nhö trong phaùp Thanh vaên Noaõn phaùp, Ñaûnh phaùp trí tueä, tín taâm, tinh taán taêng tröôûng ñöôïc Nhaãn phaùp. Nhaãn laø nhaãn Nieát-baøn, nhaãn phaùp voâ laäu neân goïi laø Nhaãn. Môùi ñöôïc môùi thaáy goïi laø Nhaãn. Nhöõng vò Thôøi giaûi thoaùt A-la-haùn (ñoän caên A-la-haùn) khoâng ñöôïc Voâ sanh trí, taêng tieán roäng laøm lôïi ích chuyeån thaønh Baát thôøi giaûi thoaùt A-la-haùn (lôïi caên A-la-haùn) ñöôïc Voâ sanh trí. Voâ sanh phaùp nhaãn cuõng nhö theá, nhöõng vò chöa ñöôïc quaû Boà-taùt maø ñöôïc Voâ sanh phaùp nhaãn lieàn ñöôïc cuï haïnh quaû Boà-taùt, aáy goïi laø ñaïo quaû Boà-taùt. Khi aáy ñöôïc Ban Chaâu Tam-muoäi, ñoái trong chuùng sanh ñöôïc ñaïi bi, vaøo cöûa Baùt-nhaõ ba-la-maät. Khi ñoù, chö Phaät thoï kyù phaùp hieäu, tuøy sanh trong coõi Phaät, ñöôïc chö Phaät nieäm töôûng, taát caû toäi naëng ñöôïc nheï, toäi nheï lieàn tieâu dieät, döùt ba ñöôøng aùc, thöôøng sanh coõi ngöôøi, coõi trôøi, goïi laø baát thoái chuyeån ñeán choã Baát ñoäng; nhuïc thaân roát sau ñöôïc nhaäp trong Phaùp thaân, hay taïo caùc thöù bieán hoùa, ñoä thoaùt taát caû chuùng sanh, ñaày ñuû luïc ñoä ñeå cuùng döôøng chö Phaät, laøm thanh tònh coõi Phaät, ñöùc thaønh töïu vieân maõn, laàn löôït ñöôïc quaû Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc. AÁy laø Sô moân trong phaùp thieàn cuûa Boà-taùt.

]