PHAÀN THÖÙ NHAÁT: TRÖÏC GIAÛI

MA HA BAÙT NHAÕ BA LA MAÄT ÑA TAÂM KINH

Sa moân Thanh Ñaøm Ñaïo Tuaân Minh Chaùnh
ôû chuøa Bích Ñoäng tröïc giaûi

Ñeä töû laø Ñaïo Lyù Minh Ñònh vaâng lònh bieân cheùp

KEÄ ÑAÛNH LEÃ THAÀM CAÀU GIA HOÄ

Qui kính hieän taïi Phaät Thích Ca Vaên, möôøi phöông ba ñôøi taát caû chö Phaät.

Qui kính moân Ñaïi Thöøa Thaät Töôùng, Ma Ha Baùt Nhaõ Ba La Maät.

Qui kính quaù khöù Phaät Chaùnh Phaùp Minh, hieän tieàn Boà taùt Quaùn Theá AÂm.

            Vieân thoâng thöôøng lôïi dieäu minh caên,

            Trí tueä, töø bi, Quaùn Theá AÂm,

            Boà taùt voâ löôïng caùc Hieàn Thaùnh,

            Cuùi xin thöông xoùt ngaàm gia hoä.

            Nay con phaùt nguyeän giaûi Taâm Kinh,

            Troâng mong thaàm giuùp môû trí tueä,

            Khieán kieán giaûi con hôïp taâm Phaät

            Cuõng khieán moïi ngöôøi ñoàng thaâm ngoä.

            Löu thoâng xa gaàn ñoä töông lai,

            Ñoàng chöùng Nieát Baøn quaû chaân thaät,

            Nguyeän moät ñaïi söï nhaân duyeân naày,

            Taát caû chuùng sanh ñeàu ñöôïc ñoä.

            Con xöa ñaõ taïo bao nghieäp aùc,

            Ñeàu do voâ thæ tham, saân, si,

            Töø thaân mieäng yù maø sanh ra,

            Taát caû nay con xin saùm hoái.

            Qui kính Phaät Boån Sö Thích Ca Maâu Ni

            Qui kính Ñaïi Boà taùt Quaùn Töï Taïi

GIAÛI THÍCH VAÊN KINH

MA HA BAÙT NHAÕ BA LA MAÄT ÑA TAÂM KINH

Taâm kinh trí tueä cöùu kính roäng lôùn

Ñeà muïc kinh naày laø chöõ Phaïn vaø Trung Hoa hôïp laïi thaønh. Taùm chöõ Ma Ha Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña laø chöõ Phaïn, hai chöõ Taâm Kinh laø chöõ Trung Hoa.

Taùm chöõ naày chæ cho phaùp gì?

- Chính laø chæ cho Nhöùt taâm.

Vaäy thì taùm chöõ Phaïn aáy ñöôïc goàm thaâu vaøo moät chöõ Taâm cuûa tieáng Hoa. Taùm chöõ aáy laø Taâm, Taâm töùc laø taùm chöõ aáy. Toå sö noùi:

            Chöõ Baùt môû toang ñaø trao göûi,

            Vieäc gì khaùc nöõa ñeå trình anh.

            (Baùt töï ñaõ khai phaân phoù lieãu

            Caùnh voâ dö söï khaû trình quaân)

Kinh, tieáng Phaïn goïi laø Tu Ña La, Trung Hoa dòch laø Kheá kinh nghóa laø taâm kheá hôïp vôùi ñaïo, ñaïo kheá hôïp vôùi taâm. Moät chöõ Kinh duøng ñeå toång keát teân boä Kinh maø cuõng laø xaâu suoát dieäu nghóa toaøn kinh. Neân bieát, Kinh laø naêng thuyeân, Ma Ha Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña Taâm laø sôû thuyeân. Theá thì phaùp sôû thuyeân naày laø töï taâm cuûa ngöôøi ñöông cô, noù bao haøm caû taùm chöõ ôû treân. Trong taùm chöõ naày bao haøm vaên töï nghóa lyù caû moät boä kinh, taát caû phaùp hieån maät, tònh nhieãm, saéc khoâng, coù khoâng, sanh dieät, naêm uaån, saùu caên, saùu traàn, saùu thöùc, boán thaùnh ñeá, möôøi hai nhaân duyeân, saùu ñoä muoân haïnh, Boà ñeà Nieát Baøn, taát caû phaùp, khoâng coù moät phaùp naøo chaúng phaûi laø Taâm. Neân noùi: "Taâm sanh thì phaùp sanh, taâm dieät thì phaùp dieät". Do ñoù Nhöùt taâm ñöôïc chia laøm hai moân, moät laø Taân chaân nhö moân, hai laø Taâm sanh dieät moân.

Phaùp cuûa Kinh naày trình baøy laø Taâm chaân nhö moân, cuõng goïi laø Ma ha baùt nhaõ, hay laø Quaùn Töï Taïi, laø naêm uaån ñeàu khoâng, laø Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp, laø Chaân khoâng, laø cöùu caùnh Nieát Baøn, laø A naäu ña la tam mieäu tam boà ñeà, laø Ñaïi thaàn chuù, Ñaïi minh chuù, Voâ thöôïng chuù, Voâ ñaúng ñaúng chuù, laø Chaân thaät chaúng hö doái, laø Töù yeát ñeá, laø Boå ñeà taùt baø ha. Nhöõng ñoaïn keå treân ñeàu laø vaên töï trích trong kinh naày. Nhöng ñoù chæ laø danh töï giaû laäp ñeå khai thò taát caû chuùng sanh, kyø thaät, nhö trong kinh Phaùp Hoa noùi: "Phaùp naày chaúng theå chæ baøy, töôùng ngoân töø döùt baët". Toå sö noùi: "Neûo nghó baøn döùt".

Nhöng trong caùc Kinh ñöùc Nhö Lai duøng nhieàu phöông tieän ñeå khai ngoä chuùng sanh, neân duøng caùc danh töø ñeå goïi nhö Chaân nhö, Chaân khoâng, voâ sanh, Thaät töôùng. Ñoù laø chæ vì ngöôøi muoán nghe phaùp, maø göôïng laäp danh, phöông tieän chæ baøy coát khieán cho ngöôøi soi laïi chính mình ñeå thaàm nhaän, taâm saùng thaàn ngoä, töï thaáy cuûa baùu nhaø mình. Nhö ngöôøi uoáng nöôùc laïnh noùng töï bieát, khoâng theå noùi naêng moâ taû ñöôïc traïng thaùi aáy. Chæ coù baäc thöôïng caên môùi coù theå ôû ngay nôi dieäu taùnh cuûa saùu caên hay tòch chieáu song dung, ñaáy goïi laø Taâm chaân nhö moân.

Neáu nhö noùi phaùp ñöôïc trình baøy trong kinh naày laø Taâm sinh dieät moân, thì naêm uaån, saùu caên, saùu traàn, saùu thöùc, sanh dieät, nhô saïch, taêng giaûm, boán thaùnh ñeá, möôøi hai nhaân duyeân, saùu ñoä muoân haïnh laø danh töôùng cuûa taát caû phaùp höõu töôùng, höõu laäu, höõu vi. Bôûi vì taâm chuùng sanh, chaân nhö chaúng giöõ töï taùnh neân sanh dieät. Luaän veà nguoàn taâm voán vaéng laëng, vaéng laëng töùc chaân nhö. Taâm vaéng laëng chaân nhö laø theå cuûa taâm. Taâm coù tri giaùc, giaùc aáy laø chieáu soi. Giaùc chieáu laø duïng cuûa taâm. Nhöng hay chieáu soi maø khoâng lay ñoäng, ñoù laø chieáu maø thöôøng tòch. Tòch maø chaúng hoân traàm, ñoù laø Tòch maø thöôøng Chieáu. Neáu Chieáu Tòch chaúng hai thì thuaàn laø Chaân nhö, aáy goïi laø Taâm ñeä nhöùt nghóa, cuõng goïi laø Taâm voâ sanh, chính ñoaïn tröôùc noùi laø Taâm chaân nhö moân.

Neáu luùc chieáu soi caûnh vaät maø chaúng giöõ tòch taùnh, moät nieäm nhoû nhieäm chôït sanh, boû mình chaïy theo vaät, ñoù laø chaân nhö chaúng giöõ töï taùnh. Daáy taâm phaân bieät, thì taâm phaân bieät sanh, sanh roài laïi dieät, dieät roài laïi sanh, sanh dieät chaúng döøng, neân goïi laø Taâm sanh dieät moân. Bôûi luùc taâm chieáu soi caûnh vaät, chaúng bieát saéc töôùng cuûa söï vaät voán khoâng, maø cho ñoù laø thaät coù. Vì chaáp coù neân bò vaät chuyeån caøng luùc caøng xa khoâng quay veà ñöôïc. Töø moät nieäm nhoû nhieäm daáy leân, ñoù laø taâm sanh hay goïi laø saéc taâm. Do chieáu soi caûnh vaät maø coù taâm naày, cuõng goïi laø taâm coù töôùng ñoù laø Taâm sanh dieät moân. Kinh Laêng Giaø noùi: "Töø goác voâ truï laäp taát caû phaùp". Goác voâ truï töùc laø chaân nhö chaúng giöõ töï taùnh, nghóa laø gaëp caûnh taâm sanh, taâm tuøy theo caûnh maø chuyeån, ñoù goïi laø chaúng giöõ töï taùnh. Taâm sanh thì phaùp sanh. Kinh noùi: "Ba coõi chæ laø taâm, muoân phaùp chæ laø thöùc". Neân baûo: "Laäp taát caû phaùp, taát caû phaùp chaúng lìa sanh dieät, ñoù goïi laø Taâm sanh dieät moân".

Kinh naày, ñöùc Phaät muoán khieán cho taát caû chuùng sanh lìa boû sanh dieät, soáng laïi vôùi theå chaân nhö, chaúng sanh chaúng dieät. Neân Phaät noùi taâm kinh daïy ngöôøi tu haønh muoán trôû veà chaân nhö, chöùng dieäu quaû Nieát Baøn roát raùo chaúng sanh chaúng dieät, phaûi nöông theo nhaân ñòa vaø phaùp moân cuûa Boà taùt Quaùn Töï Taïi ñaõ tu, thöïc haønh saâu vaøo moät moân môùi soi thaáy roõ naêm uaån ñeàu khoâng. Neáu ngoä ñöôïc uaån khoâng thì thaät töôùng chaân khoâng baûn nhieân roõ raøng, chaúng töø nôi ngöôøi khaùc maø ñöôïc, cuõng chaúng phaûi ñôïi noùi naêng chæ baøy roài môùi bieát. Kinh Laêng Nghieâm noùi: "Taâm phaøm chöa heát, heát töùc Boà ñeà, chæ döùt tình phaøm, rieâng khoâng thaùnh giaûi". Ví nhö lau göông, chaúng phaûi lau göông maø laø lau buïi, buïi heát aùnh saùng töï hieän, cuõng chaúng töø nôi khaùc maø ñöôïc. Neân bieát Kinh naày nöông theo Ngaøi Quaùn Töï Taïi soi thaáy roõ naêm uaån ñeàu khoâng, ñaáy laø cöùu caùnh.

***

Tieáng Phaïn laø Ma Ha, phöông naày dòch laø Quaûng ñaïi; Baùt Nhaõ, dòch laø trí tueä; Ba La, dòch laø Bæ ngaïn; Maät ña, dòch laø Ñaùo cöïc. Taùm chöõ naày neáu dòch heát ra tieáng Trung Hoa laø Quaûng ñaïi trí tueä bæ ngaïn ñaùo cöïc (Trí tueä roäng lôùn ñeán taän bôø kia), hôïp laïi vôùi hai chöõ Taâm Kinh keát thaønh teân kinh. Vaø chæ roõ taùm chöõ aáy töùc laø söï maàu nhieäm cuûa Taâm.

Neân bieát hai chöõ Baùt Nhaõ laø theo phaùp maø ñaët teân, ngoaøi ra ñeàu laø khen ngôïi söï roäng lôùn vaø choã cöùu caùnh cuøng toät ñeán bôø giaùc ngoä beân kia cuûa Baùt Nhaõ, chaúng phaûi caùc phaùp moân tu haønh khaùc coù theå so saùnh ñöôïc. Ngöôøi dòch vaãn ñeå y tieáng Phaïn, khoâng phieân dòch ñeà kinh laø coù moät thaâm yù. Nghóa laø tieáng Phaïn laø lôøi bí maät, teân kinh bí maät laø ñeå bieåu thò cho dieäu phaùp khoù hieåu bieát, toái toân, toái thöôïng, heát söùc huyeàn dieäu, voâ cuøng saâu xa. Keá ñoù laïi laáy hai chöõ Taâm Kinh ñeå chæ cho noù, laø vì xoùt thöông ngöôøi chaúng bieát lôøi noùi kín ñaùo kia chæ cho caùi gì, neân môùi chæ thaúng cho bieát ñoù laø Nhöùt taâm.

Noùi roäng lôùn nghóa laø bao truøm taát caû saéc khoâng, boán loaøi sanh, saùu ñöôøng, möôøi hai loaøi sanh, sum la vaïn töôïng, taän phaùp giôùi, hö khoâng giôùi, söï, lyù, taùnh, töôùng, khoâng coù caùi gì chaúng haøm dung neân noùi laø Roäng. Hö khoâng tuy khoâng ngaèn meù maø cuõng khoâng theå bao haøm ñöôïc theå cuûa noù, neân goïi laø lôùn. Vaû laïi, noùi Roäng lôùn ñoù laø chæ cho vaät gì?

            - Chæ coù Taâm laø lôùn nhaát.

Noùi Lôùn thì khoâng coù caùi gì hôn Taâm, neân noùi Taâm bao truøm caû thaùi hö, löôïng khaép caùc coäi nöôùc nhieàu nhö soá caùt, doïc suoát ba ñôøi, ngang giaùp möôøi phöông. Kinh Laêng Nghieâm noùi: "Phaûi bieát hö khoâng sanh trong taâm oâng gioáng nhö moät ñoám maây ñieåm treân baàu trôøi xanh, haø huoáng theá giôùi ôû trong hö khoâng ö!". Do ñoù, bieát theá giôùi bao haøm coõi nöôùc, hö khoâng bao haøm theá giôùi, taâm bao haøm hö khoâng, neân Roäng lôùn laø noùi veà theå löôïng cuûa taâm. Roäng lôùn khaép giaùp haøm dung nhö theá, nhöng taâm theå tuy lôùn, thaùnh phaøm bình ñaúng maø laïi coù trong ñuïc, meâ ngoä, thuaän traùi khaùc nhau. Taïi Thaùnh thì töø laâu ñaõ loùng ñuïc thaønh trong, boû meâ veà ngoä, boû traùi veà thuaän, cho neân thöôøng thanh tònh giaùc ngoä. Quaùn taát caû caùc phaùp saéc khoâng muoân töôïng, bieát laø saéc huyeãn nhö hoa ñoám trong hö khoâng, chæ do taâm taïo ra, voán chaúng phaûi thaät coù, neân chaúng sanh taâm phaân bieät phan duyeân. Heã ñöôïc Nhö nhö chaúng ñoäng thì Dieäu taùnh chaân nhö trong laëng, saùng ngôøi, söï thaáy bieát troøn saùng khaép cuøng caùc coõi nöôùc nhieàu nhö caùt buïi. Phaùp giôùi naày thuaàn laø Dieäu taùnh chaân nhö, khoâng coù moät töôùng naøo, moät vaät gì chaúng phaûi laø chaân nhö. Kinh Kim Cang noùi: "Chaúng chaáp nôi töôùng thì nhö nhö chaúng ñoäng". Coøn keû phaøm phu thì chaáp töôùng traùi giaùc theo traàn, meâ môø caên taùnh chaïy theo thöùc tình. Thöùc taùnh hö voïng bò caùc töôùng laøm cho toái taêm lieàn coù naêm lôùp hoãn tröôïc. Quaùn taát caû phaùp saéc khoâng muoân töôïng, chaúng bieát laø chæ do taâm hieän ra, töø nhaân duyeân sanh, duyeân sanh khoâng coù töï taùnh, voán chaúng phaûi thaät coù. Meâ taâm voïng chaáp laø thaät, khôûi nieäm phaân bieät thieän aùc, toát xaáu, coù khoâng, hay dôû, tranh chaáp, nhaân ngaõ, buoâng thaû tham saân si. Vöøa khôûi taâm ñoäng nieäm beøn laø chaân nhö chaúng giöõ töï taùnh, theo vaøo voâ minh. Töø ñaây toái taêm vaån ñuïc, chæ bieát coù nieäm löï vaø goïi ñoù laø taâm, neân vónh vieãn traùi nghòch taùnh chaân nhö vaéng laëng chieáu soi, trong saïch roäng lôùn. Taâm nieäm löï thì ôû ñaâu cuõng thieân cuoäc, theá neân nhoû heïp, toái taêm, vaån ñuïc, maø chaúng phaûi laø taâm theå roäng lôùn trong saïch naày.

Muoán thaáy taâm theå roäng lôùn trong saïch naày, chæ caàn döùt taâm nieäm löï phaân bieät kia thì taâm seõ vaéng laëng maø thöôøng chieáu, chieáu maø thöôøng laëng. Taâm khoâng coøn toái taêm vaån ñuïc nöõa vaø cuõng nhö baàu trôøi trong taïnh thì laøm sao maø chaúng roäng lôùn?

Noùi trí tueä, trí laø theå, tueä laø duïng. Taâm vaéng laëng linh tri goïi laø trí; troøn saùng hieån hieän goïi laø tueä. Trí tueä töùc laø quaùn chieáu. Chæ quaùn töï taâm, chaúng quaùn vaät beân ngoaøi, goïi laø Trí nhö nhö. Tuy nhieân, soi maø khoâng treä ngaïi, laëng leõ thöôøng saùng chaúng bò duïc traàn laøm meâ laàm, chaúng bò tham saân si che laáp, roõ bieát taát caû ñeàu laø hoa ñoám trong hö khoâng, dieäu taùnh laëng leõ saùng suoát nhö göông soi vaät chaúng nhaän chaúng choáng, ñoù laø Trí tueä chaân nhö. Neáu bò caùc thöù keå treân laøm meâ laàm che laáp töùc laø trí tueä maø laøm ngu si.

Noùi bôø kia, vì nöông nôi trí tueä neân goïi laø bôø kia; maát trí tueä vaøo ngu si neân goïi laø bôø naày. Nay ngöôøi tu haønh vì nöông theo trí tueä cuûa kinh naày neân goïi laø bôø kia. Chuùng ta neân bieát beân naày beân kia chaúng phaûi xa, heã moät nieäm vöøa khôûi töùc goïi laø bôø beân naày; neáu nhö moät nieäm döùt ngay thì toaøn thaân nguyeân taïi bôø kia.

Noùi Ñeán toät, laø taïo khuoân vöùc cho Hieàn Thaùnh, ñeå böôùc leân theàm thang cuûa Phaät Toå coù sai khaùc tieäm, ñoán, tieåu, ñaïi, thieân, vieân. Neáu töø tieäm giaùo tieåu thöøa thieân khoâng vaø phaùp quyeàn thöøa maø tu thì ñeán choã chöùng ñaéc coù thöù baäc giai caáp, nhö boán quaû Thanh Vaên, Nhò Thöøa, Duyeân giaùc, Tam hieàn, Thaäp ñòa, Tam giaùc Phaät thöøa, Toái thöôïng thöøa môùi laø Ñeán toät. Kinh Kim Cang noùi: "Taát caû Hieàn Thaùnh ñeàu do phaùp voâ vi maø coù sai bieät". Kinh naày thì chaúng vaäy, neáu nöông theo trí tueä chaân nhö taâm, chæ hay moät nieäm khoâng sanh thì muoân phaùp ñeàu döùt. Neáu kheá hôïp vôùi voâ sanh töùc laø lieàn ñeán ñaát ñai cuûa Thaùnh nhaân Phaät Toå, ñoù goïi laø Ñoán giaùo Ñaïi thöøa, vieân thaønh thaät tueä. Kinh Laêng Nghieâm noùi: "Nhö huyeãn tam ma ñeà, khaûy tay vöôït voâ hoïc". Kinh Laêng Giaø noùi: "Sô ñòa lieàn laø baùt ñòa". Kinh Phaùp Hoa noùi: "Thaúng baúng boû phöông tieän, chæ noùi ñaïo voâ thöôïng". Laïi noùi: "Loøng heát söùc vui möøng, töï bieát seõ laøm Phaät". Taát caû quaû Thaùnh ñeán Phaät laø cuøng toät, kinh naày laø ñoán giaùo Ñaïi thöøa moät böôùc lieàn vöôït leân, chaúng traûi qua thöù lôùp giai caáp maø ñeán quaû cuøng toät Nieát Baøn vieân maõn cöùu caùnh, neân goïi laø Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña.

Noùi Taâm kinh laø chæ thaúng töï taâm ñaày ñuû dieäu phaùp cuûa taùm chöõ treân. Noùi Taâm töùc laø Kinh, noùi Kinh töùc laø Taâm. Taâm töùc laø dieäu taùnh saùu caên cuûa ñöông nhôn, loùng ñöùng laëng yeân, laëng maø thöôøng chieáu, chieáu maø thöôøng laëng, troøn saùng roõ bieát khaép giaùp caùc coõi nöôùc nhieàu nhö caùt buïi. Heã moät nieäm khoâng sanh töùc thì aùnh saùng linh dieäu cuûa ñöông theå taâm chaân nhö trí tueä hieän tieàn. Baèng nhö roõ thaáu khoâng sanh dieät, vaéng laëng thöôøng haèng, suoát xöa suoát nay, bao truøm ngang doïc, vöõng chaéc thöôøng coøn khoâng dôøi khoâng ñoåi, neân goïi laø Taâm Kinh.

Laïi nöõa, Kinh coøn coù nghóa laø traûi qua. Traûi qua töø xöa ñeán nay vaãn thöôøng coøn, neân noùi Kinh laø phaùp thöôøng haèng muoân ñôøi khoâng ñoåi.

Laïi nöõa, Kinh tieáng Phaïn goïi laø Tu Ña La, dòch laø Kheá Kinh. Kheá nghóa laø Kheá lyù, töùc laø vaên töï, chöông cuù trong kinh moãi moãi ñeàu kheá hôïp vôùi lyù chaân nhö, neân goïi laø Kheá Kinh.

Laïi nöõa, Kinh laø ñöôøng taét. Nghóa laø con ñöôøng thaúng taét ñöa ñeán Nieát Baøn.

Laïi Kinh laø taát caû Hieàn Thaùnh ñeàu do nôi ñoù maø ñeán Baûo sôû Voâ thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc.

QUAÙN TÖÏ TAÏI BOÀ TAÙT HAØNH THAÂM BAÙT NHAÕ BA LA MAÄT ÑA, THÔØI CHIEÁU KIEÁN NGUÕ UAÅN GIAI KHOÂNG,

ÑOÄ NHÖÙT THIEÁT KHOÅ AÙCH

Khi Boà taùt Quaùn Töï Taïi haønh saâu Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña, Ngaøi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, lieàn qua heát thaûy khoå aùch.

Ñoaïn naày trình baøy Boà taùt Quaùn Töï Taïi tu haønh moân trí tueä ñaõ chöùng ñeán cöïc quaû. Ngöôøi tu haønh neáu muoán ñeán choã cuûa vò Boà taùt aáy ñaõ ñaït ñeán neân nöông theo moân trí tueä cuûa Ngaøi ñaõ tu, thì tin hieåu chaúng rôi vaøo taø kieán taø giaûi. Vaø haïnh chöùng chaúng sa vaøo tieåu thöøa thieân khoâng hay ngoan khoâng, roát raùo seõ leân quaû vò cuøng toät nôi bôø kia.

Laïi ñoaïn vaên naày laø phaàn töïa cuûa toaøn kinh. Ñaàu tieân, phaàn töïa naày neâu leân toång quaùt yeáu chæ cuûa toaøn kinh vaø nhaân ñòa tu haønh cuûa ngöôøi ñöông cô, roài keá ñoù töø trong phaàn töïa dieãn noùi töøng ñoaïn ñeå khai thò, khieán cho ngöôøi tu haønh nhö theá maø ngoä nhaäp. Boà taùt Quaùn Töï Taïi töùc laø vò Boà taùt trong kinh Phaùp Hoa vaø Laêng Nghieâm goïi laø Boà taùt Quaùn Theá AÂm. Vì Kinh Phaùp Hoa laáy vaên aâm ngoä nhaäp, Kinh Laêng Nghieâm duøng nhó caên ngoä nhaäp goïi laø Quaùn Theá AÂm. Kinh naày töø Nhaõn Caên maø ngoä nhaäp, neân goïi laø Quaùn Töï Taïi. Bôûi toâng yeáu moãi kinh ñeàu khaùc neân tuøy theo duïng maø ñaët teân, nhöng choã quy thuù vaãn laø moät.

Kinh Phaùp Hoa duøng xöng danh ñöôïc lôïi ích. Danh töï laø töôùng cuûa aâm thanh, maø aâm thanh taùnh khoâng, nhaân nghe maø thaønh tieáng, cho neân tieáng khoâng coù töï taùnh. Möôïn tieáng ñeå hieån caùi nghe thì nghe laø nhó caên, taùnh nghe laø theå cuûa caùc aâm thanh. Nhöng nhó caên vaø taùnh nghe theå duïng truøm khaép aét aâm thanh ôû theá gian cuõng cuøng vôùi caùi nghe maø truøm khaép. Nghe töùc laø quaùn, neân danh hieäu Quaùn Theá AÂm khaép giaùp caû möôøi phöông. Kinh noùi: "Möôøi phöông caùc coõi nöôùc, choã naøo cuõng hieän thaân".

Kinh Laêng Nghieâm duøng nhó caên vieân thoâng, cuõng laø taùnh nghe truøm khaép, nhö maët göông saùng, aâm thanh theá gian ñeàu hieån hieän trong aáy. Ñoäng hoaëc xa gaàn, tònh khoâng ngaèn meù, neân goïi laø Quaùn Theá AÂm. Kinh noùi: "Danh hieäu Quaùn Theá AÂm, khaép caû möôøi phöông coõi". Kinh naày do Nhaõn Caên chieáu kieán, neân goïi laø Quaùn Töï Taïi. Nhöng moät chöõ Quaùn chaúng rieâng cho maét, tai, maø khaép caû saùu caên. Laïi, chaúng haïn cuoäc nôi saùu caên maø cuõng khaép caû saùu traàn. Laïi, chaúng rieâng gì nôi saùu caên saùu traàn cuõng truøm caû saùu thöùc. Theá thì chöõ Quaùn naày töùc laø dieäu taùnh cuûa ñöông caên (ngay caên ñang vaän duïng), laëng leõ maø thöôøng chieáu soi, vieân dung khaép caên, traàn, thöùc, möôøi taùm giôùi, cuõng laø theå thaät cuûa muoân phaùp. Song laëng leõ chieáu soi maø chaúng ñoäng nhö göông saùng hieän boùng, boùng tuy coù ñoäng tònh, qua laïi, sanh dieät maø göông saùng vaãn laëng leõ chieáu soi, ñoù goïi laø Quaùn.

Töï taïi töùc laø chæ cho chöõ Quaùn naày. Ñoù chæ vì Quaùn maø chaúng ñoäng, neân goïi Quaùn Töï Taïi. Quaùn Töï Taïi töùc laø chieáu soi maø thöôøng laëng leõ, thöôøng laëng leõ maø khoâng luùc naøo chaúng chieáu duïng, neân chieáu soi maø thöôøng laëng leõ ñöôïc goïi laø Quaùn Töï Taïi.

Quaùn Töï Taïi töùc laø taâm voâ vi, taâm roãng rang öùng vaät, nhö göông haøm dung vaïn töôïng, laø Ñaïi vieân caûnh trí; nhö bieån in muoân hình, laø bieån Ñaïi vieân giaùc, Kinh Hoa Nghieâm goïi laø caên baûn trí, Kinh Phaùp Hoa goïi laø baïch haøo töôùng quang (moät tia saùng töø töôùng loâng traéng ôû giöõa chaëng maøy Phaät), hai Kinh Laêng Nghieâm vaø Laêng Giaø goïi laø Nhö Lai taïng, Kinh Nieát Baøn goïi laø Phaùp thaân, Kinh naày môû ñaàu noùi laø Quaùn Töï Taïi, vì theá bieát Quaùn Töï Taïi chaúng nhöõng laø teân khaùc cuûa Quaùn Theá AÂm maø ba chöõ naày (Quaùn Töï Taïi) treân töø chö Phaät Boà taùt, cho ñeán taát caû chuùng sanh, ñeàu ñoàng moät lyù naày, bình ñaúng khoâng hai, ngöôøi tu haønh trong hoäi aáy ngoä saùu caên cuûa chính mình voán coù caùi dieäu taùnh Quaùn Töï Taïi. Caùc Kinh goïi ñoù laø chaùnh nhaân Phaät taùnh.

Boà taùt, noùi ñuû laø Boà ñeà taùt ñoûa (Bodhisattva) goïi taét laø Boà taùt. Boà ñeà dòch laø giaùc. Taùt ñoûa dòch laø höõu tình. Höõu tình nghóa laø taát caû chuùng sanh vì coù saùu tình thöùc, cuõng chính laø chuùng sanh. Vì theá, Boà taùt cuõng ñöôïc goïi laø chuùng sanh giaùc, nghóa laø tuy thaân laø chuùng sanh maø coù caùi trí tueä giaùc ngoä töï taâm, hay thöïc haønh Phaät ñaïo, neân goïi laø Boà taùt. Laïi hay treân roäng caàu Phaät ñaïo döôùi giaùo hoùa chuùng sanh, ñoä heát chuùng sanh cuøng thaønh Phaät ñaïo, hay phaùt taâm ñaïi ñaïo, goïi laø Ma ha taùt (Ñaïi Boà taùt). Nay chæ noùi Boà taùt laø löôïc bôùt vaäy.

Thöïc haønh saâu, thöïc haønh töùc laø tu haønh cuõng laø tieán haønh. Saâu laø lyù bao haøm saâu roäng. Saâu laø saâu kín khoù löôøng, töùc laø phaùp Ñaïi thöøa, Toái thöôïng thöøa. Saâu töùc laø taâm roäng lôùn. Saâu töùc laø caùi taâm maàu nhieäm ñöôïc ngoä saâu. Saâu töùc laø khoâng dung phaøm phu, nhò thöøa, ngoaïi ñaïo coù theå hieåu ñeán noåi, chæ coù Phaät, Boà taùt môùi hieåu ñeán ñöôïc. Hieåu baèng Phaät hieåu, goïi laø hieåu saâu nöông theo söï hieåu bieát khôûi tu, goïi laø thöïc haønh saâu. Chaúng phaûi caùi hieåu caïn côït cuûa ngoaïi ñaïo coù theå bì kòp, neân goïi laø thöïc haønh saâu.Theá neân bieát hai chöõ haønh saâu laø lôøi Phaät thieát tha daïy baûo, aét muoán chuùng sanh heát loøng tin hieåu, chôù coù yù töôûng deã daøng noâng caïn. Vì theá, thöïc haønh saâu cuõng laø lôøi ngôïi khen phaùp. Neáu ngöôøi hay thöïc haønh ñöôïc phaùp saâu xa naày thì trong nhaân laø quaû, chæ taâm töùc laø Phaät, chaúng caàn phaûi caàu Phaät beân ngoaøi; chæ Phaät töùc laø Taâm chaúng nhoïc tìm kieám. Heã ngoä töï taâm töùc Nhö Nhö Phaät, chaúng traûi qua thöù böïc giai caáp maø töï ñeán cöïc quaû nôi bôø kia. Thöïc haønh nhö theá haù chaúng saâu ö?

Neáu baûo tu haønh phaûi traûi qua moät thôøi gian laâu xa môùi chöùng laø thöïc haønh saâu thì traùi vôùi toâng chæ cuûa Taâm Kinh, ñaâu coøn goïi laø phaùp Ñoán giaùo Ñaïi thöøa. Phaûi bieát ngay Quaùn Töï Taïi töùc laø Taâm chaân nhö; Töï Taïi töùc laø chaúng sanh dieät. Duøng taâm chaân nhö töï taïi khoâng sanh dieät quaùn taát caû caùc phaùp sanh dieät thì bieát taát caû caùc phaùp heã coù sanh thì coù dieät, maø taâm quaùn töï taïi voán khoâng sanh dieät. Taâm töï quaùn taâm ñoù laø Boà taùt. Roõ bieát ngay taâm naày töùc laø quaùn, ngay nôi quaùn töùc laø taâm, nöông theo quaùn haïnh naày goïi laø thöïc haønh saâu.

Baùt Nhaõ ba la maät ña ñaõ ñöôïc giaûi thích ôû phaàn treân.

Thöïc haønh saâu veà Baùt Nhaõ ba la maät ña nghóa laø nöông theo taâm chaân nhö khoâng tòch, trí tueä roäng lôùn ñeán toät bôø kia, soi thaáy caùc phaùp, naêm uaån, taát caû danh töôùng, ñeàu ñoàng khoâng tòch. Caùc phaùp chæ coù dSanh töôùng, maø khoâng thöïc theå, theå cuûa chuùng töùc laø Chaân nhö khoâng tòch. Chæ nöông theo theå tu haønh, chaúng coøn chaïy theo taát caû danh töôùng, neân goïi laø thöïc haønh saâu Baùt Nhaõ ba la maät ña. Khi aáy, Ngaøi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng. Kinh naày laáy trí tueä laøm phaùp thaät, ngoaøi ra ñeàu laø lôøi ngôïi khen phaùp. Vaû laïi, hai chöõ Trí tueä thì Quaùn Töï Taïi laø Trí, töùc laø trong trí coù Tueä. Khi soi thaáy laø tueä, töùc laø trong tueä coù Trí. Trí laø caên baûn taùnh trí, voán saün coù aùnh saùng linh dieäu cuûa Chaân nhö töï taïi, ñoù laø trí. Roãng rang phaùt ra thaáy bieát neân goïi laø Quaùn Töï Taïi, ñaây laø trong laëng leõ coù chieáu soi. Tueä laø aùnh saùng linh dieäu töï taïi roãng rang phaùt ra thaáy bieát soi roõ vaïn vaät, goïi laø tueä. Heã trong chieáu soi coù laëng leõ, goïi laø töï taïi tueä. Khi aáy laø luùc quaùn chieáu, laø luùc taâm caûnh ñoái nhau. Moät chöõ Thôøi (khi aáy) naày raát heä troïng, laø ñeä nhöùt thôøi, chaúng phaûi ñeä nhò thôøi. Neáu khi soi thaáy maø khôûi taâm ñoäng nieäm, töùc laø rôi vaøo ñeä nhò thôøi, chaúng phaûi laø ñeä nhöùt thôøi. Kinh noùi: "Chæ ñaây moät vieäc thaät, ngoaøi hai thì chaúng chaân", ngöôøi trí neân kheùo bieát.

Soi thaáy töùc laø tueä, hôïp vôùi Quaùn Töï Taïi ôû treân, laø trí theå; hôïp vôùi khi aáy soi thaáy ôû döôùi, laø tueä duïng; hôïp vôùi thöïc haønh saâu Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña ôû giöõa, laø duøng trí tueä chaân nhö naày quaùn chieáu naêm uaån. Vöøa khi thaáy naêm uaån, lieàn quaùn töôùng uaån voán khoâng, thì chaúng bò uaån ngaên che. Quaùn uaån chæ do taâm hieän, ñaõ laø taâm hieän thì uaån töï khoâng coù theå, toaøn theå ñeàu laø taâm. Neân noùi: Khi aáy, soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng.

Naêm uaån töùc laø saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc. Saéc töùc laø saéc thaân. Thoï, töôûng, haønh, thöùc töùc laø taâm. Duøng trí tueä soi thaáy thaân taâm voán khoâng, neân noùi Naêm uaån ñeàu khoâng.

Vöôït qua taát caû khoå aùch, vöôït qua laø vöôït qua bieån sanh töû, giaûi thoaùt khoå luaân hoài. Noùi vöôït qua laø vì chuùng sanh töø kieáp voâ thuûy ñeán nay, bò voâ minh naêm uaån ngaên che, theo nghieäp thieän aùc ñaõ taïo, ôû trong ba coõi, saùu ñöôøng, möôøi hai loaøi chuùng sanh xuoáng leân tuaàn hoaøn chaúng döùt, tuøy thôøi thoï baùo chaúng bieát bao giôø môùi ñöôïc giaûi thoaùt. Neáu nöông theo Kinh naày tu haønh, soi thaáy uaån khoâng, ñaõ bieát naêm uaån ñeàu khoâng, thì taâm chaúng coøn chaïy theo phan duyeân, trôû laïi theå Chaân nhö khoâng tòch, kheá hôïp vôùi lyù voâ sanh, chaúng coøn thoï thaân haäu höõu, lieàn lìa khoûi sanh töû luaân hoài, neân noùi: Vöôït thoaùt.

Taát caû khoå aùch, Khoå laø taùm thöù khoå. AÙch laø voâ minh, nghieäp chöôùng, baùo chöôùng, phieàn naõo chöôùng. Noùi taát caû khoå aùch laø möôøi hai loaøi chuùng sanh trong ba coõi, saùu ñöôøng, heã coù sanh thì ñeàu khoå, neân noùi chung laø taát caû khoå aùch. Neáu nöông theo Kinh naày, duøng trí tueä soi chieáu naêm uaån, bieát uaån voán khoâng, thì khoå aùch cuõng khoâng. Bieát uaån voán khoâng, cuõng khoâng coù Ngaõ, Ngaõ ñaõ laø khoâng thì caùi gì chòu khoå? Huoáng laø khoå aùch cuõng khoâng, ñaâu chaúng phaûi laø vöôït qua taát caû khoå aùch ö! Neân bieát lôøi töïa Kinh naày, moät laø laáy söï tu nhaân chöùng quaû ñaõ thaønh töïu cuûa Boà taùt Quaùn Töï Taïi ñeå theå nghieäm, khieán cho moïi ngöôøi khaúng ñònh nieàm tin cuûa mình vaø nieàm tin aáy caøng theâm chaéc chaén. Moät nöõa laø laáy choã lyù thuù trong lôøi töïa cuûa toaøn Kinh laøm y cöù cho ngöôøi tu haønh töï mình tin hieåu. Töø hieåu maø thaønh haïnh. Hieåu vaø laøm xöùng hôïp thaúng ñeán roát raùo thaønh Phaät, neân noùi: Vöôït qua taát caû khoå aùch.

XAÙ LÔÏI TÖÛ! SAÉC BAÁT DÒ KHOÂNG, KHOÂNG BAÁT DÒ SAÉC, SAÉC TÖùC THÒ KHOÂNG, KHOÂNG TÖùC THÒ SAÉC

Naày Xaù Lôïi Phaát! Saéc chaúng khaùc khoâng, khoâng chaúng khaùc saéc, saéc töùc laø khoâng, khoâng töùc laø saéc.

Ñoaïn naày laø phaàn chaùnh toâng, noùi veà Quaùn haïnh cuûa kinh naày.

Phaàn töïa ban ñaàu neâu Quaùn Töï Taïi vaø thöïc haønh saâu cuøng. Khi aáy soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng. Ñaây laø dieãn baøy naêm uaån khoâng, khieán ngöôøi tu haønh nöông lôøi Phaät daïy töï hieåu, do ñoù trình baøy Haïnh moân quaùn chieáu coù töøng ñoaïn theo thöù lôùp.

Xaù Lôïi Töû, tieáng Phaïn laø Xaù Lôïi, ñaây dòch laø Thaân, laø teân cuûa meï; duøng teân meï ñeå goïi teân con neân coù chöõ Töû, neân goïi laø Xaù Lôïi Töû, dòch laø Thaân Töû. Xaù Lôïi Töû laø vò ñeä töû Phaät coù trí tueä baäc nhöùt. Phaät noùi kinh trí tueä, ngöôøi coù trí tueä môùi ñuû khaû naêng tin hieåu, neân Phaät goïi teân ñeå baûo oâng.

Kinh Laêng Nghieâm noùi: "Xaù Lôïi Phaát, nhaõn caên vieân thoâng, chöùng A la haùn". Nhaõn caên vieân thoâng töùc laø maét coù khaû naêng thaáy, thaáy töùc laø taùnh, neân noùi laø taùnh thaáy. Taùnh thaáy truøm khaép neân noùi laø vieân thoâng. Tuy maét coù thaáy maø bieát roõ caùc töôùng bò thaáy, ñeàu nhö hoa ñoám trong hö khoâng. Ngoä ñöôïc töôùng chaúng phaûi töôùng, roõ raøng thaáy chaúng phaûi thaáy. Ngoä roõ voán laø chaúng phaûi töôùng, chaúng phaûi thaáy, töùc goïi laø chaùnh kieán, cuõng goïi laø tueä nhaõn. Neân trong Kinh Laêng Nghieâm daïy: "Thaáy bieát laäp thaáy bieát töùc goác voâ minh, thaáy bieát khoâng thaáy bieát, ñaây töùc Nieát Baøn". Neân Xaù Lôïi Töû trí tueä nhaõn caên vieân thoâng, tuy chaúng phaûi laø ngöôøi ñöông cô cuûa Kinh Laêng Nghieâm maø chính laø ngöôøi ñöông cô cuûa Taâm Kinh. Bôûi cô vaø giaùo hôïp nhau neân Phaät goïi Ngaøi ñeå baûo: "Naày Xaù Lôïi Töû!". Tieáng goïi naày Xaù Lôïi Töû, laø Phaät thaàm chæ daïy chuùng sanh: Choã kinh naày tuyeân baøy chính laø phaùp moân chæ thaúng thaáy taùnh thaønh Phaät. Kinh naày ñaàu tieân neâu Quaùn Töï Taïi, ñoaïn naày goïi Xaù Lôïi töû, thì Quaùn Töï Taïi laø trí tueä baûn giaùc, Xaù Lôïi Töû laø trí tueä thuûy giaùc. Tröôùc sau, baûn thuûy phuø hôïp nhau, ñaây laø cô vaø giaùo töông xöùng. Neáu chaúng phaûi laø ngöôøi coù theå ngoaøi ngoân ngöõ maø kheùo bieát, thì duø cho tuïng Taâm Kinh ñeán cuøng kieáp cuõng chaúng theå bieát ñöôïc cöûa neûo ñeå vaøo. Laï thay! Ngöôøi bieát ñöôïc cöûa vaøo maø tu haønh, ñoù haù chaúng phaûi laø thöïc haønh saâu xa cuøng cöïc ö!

Laïi, neân bieát Xaù Lôïi laø Thaân, Thaân coù caên tri giaùc. Tri giaùc laø sôû höõu cuûa Thaân, neân noùi laø Töû. Tuy Thaân coù töôùng maø do boán ñaïi tuï hôïp laïi thaønh, taùnh saéc voán khoâng; Töû laø taùnh tri giaùc, maø tri giaùc voán saün coù. Goïi tri giaùc ñeå baûo, neân goïi Xaù Lôïi Töû, cuõng nhö meï teân Xaù Lôïi, tuy coù teân maø chaúng coù ôû tröôùc maét. Do ñoù so saùnh maø bieát saéc thaân boán ñaïi chæ coù teân maø khoâng thaät, theå cuûa noù voán khoâng. Trí tueä Töû kia, tuy khoâng danh töôùng, maø thaät theå hieän tieàn, nhaän laõnh lôøi Phaät daïy. Neân so saùnh maø bieát tri giaùc tuy khoâng hình dung maø saùng suoát linh dieäu chieáu soi, nhaän laõnh lôøi daïy, neân goïi ngay tri giaùc maø baûo, vì theá goïi Xaù Lôïi Töû, theá neân bieát ngöôøi coù tri giaùc ñeàu laø Xaù Lôïi Töû hay quay tri giaùc trôû laïi laøm trí tueä, thì goïi laø chaân thaät Quaùn töï Taïi. Ngöôøi tu haønh neân töï bieát.

Saéc chaúng khaùc khoâng, töø ñaây trôû xuoáng laø moân ban ñaàu cuûa haïnh chaùnh quaùn.

Phaàn töïa ôû tröôùc noùi: khi, soi, thaáy, ba chöõ. Khi chính laø luùc caên traàn ñoái nhau. Soi töùc laø aùnh saùng nguoàn taâm hieän tieàn soi roõ muoân töôïng, trong kinh goïi laø "Dieäu minh nguyeân tinh, Nhö Lai taïng taùnh". Thaáy thuoäc veà nhaõn caên, voán nöông nôi Nhö Lai taïng, hieän taïi nhaõn caên hay ñoái vôùi saéc traàn, goïi laø taùnh chieáu kieán.

Nay noùi Saéc chaúng khaùc khoâng laø luùc nhaõn caên thaáy saéc, quaùn saéc cuõng nhö boùng, roõ saéc voán khoâng nhaõn caên nhö göông saùng trong saùng khoâng coù hình töôïng, saéc töôùng nhö boùng, boùng tuy hö giaû maø toaøn boùng laø göông, cuõng nhö saéc tuy huyeãn voïng maø toaøn saéc laø töï taùnh chieáu kieán cuûa Chaân khoâng Nhö lai taïng, cho neân noùi: Saéc chaúng khaùc khoâng. Caâu naày nhaèm phaù phaøm phu chaáp saéc laø coù, chaúng bieát nghóa saéc töùc laø khoâng. Chaáp thaáy laø ta coù thaáy, chaúng bieát caùi thaáy töø nôi saéc hieän, saéc töø nôi thaáy maø sanh. Saéc töôùng laø boùng huyeãn hoùa nhö hoa ñoám trong hö khoâng, caùi thaáy laø söï moûi nhoïc cuûa con maét beänh. Saéc töôùng coøn khoâng, caùi thaáy töø ñaâu maø coù. Neân tuy noùi saéc töùc laø khoâng maø goàm tröø luoân caû caùi thaáy, ñoù laø caùi thaáy cuõng töùc laø khoâng. Haõy tham!

Khoâng chaúng khaùc saéc nghóa laø luùc nhaõn caên soi thaáy khoâng, quaùn khoâng cuõng laø moät khoâng traàn. Phaûi bieát khoâng cuøng vôùi saéc, ñeàu laø ñoái töôïng cuûa maét, saéc laø saéc traàn, khoâng laø khoâng traàn. Coù hình töôùng chöôùng ngaïi goïi laø saéc, khoâng hình töôùng chöôùng ngaïi goïi laø khoâng. Caâu treân noùi saéc chaúng khaùc khoâng laø saéc voán khoâng, chaúng neân töôûng laø coù saéc. Caâu naày noùi khoâng chaúng khaùc saéc, laø khoâng cuõng nhö saéc, saéc traàn voán khoâng thì khoâng cuõng voán khoâng, saéc khoâng ñeàu chaúng phaûi, seõ laø vaät gì? Haõy xeùt kyõ! Phaûi bieát saéc khoâng nguyeân chaúng phaûi khaùc theå, voán laø Chaân khoâng nhö Lai taïng taùnh, neân noùi chaúng khaùc.

Nhöng nay ñang thaáy saéc khoâng ñoù laø chæ do taâm hieän ra. Kinh Laêng Nghieâm noùi: "Môø mòt laø hö khoâng, trong hö khoâng môø toái, keát toái taêm laøm saéc". Saéc khoâng naày chæ laø taâm hieän löôïng, neân noùi khoâng chaúng khaùc saéc. Caâu naày phaù ngoaïi ñaïo rôi vaøo kieán chaáp ngoan khoâng ñoaïn dieät, maø chaúng bieát nghóa khoâng töùc laø saéc. Neân tuy noùi khoâng töùc laø saéc; maø lìa caû taø kieán ngoan khoâng ñoaïn dieät cuûa ngoaïi ñaïo. Tham nöõa ñi!

Saéc töùc laø khoâng nghóa laø saéc tuy coù töôùng maø voán khoâng. Taïi sao voán khoâng? Vì boán ñaïi voán khoâng, naêm uaån chaúng phaûi coù. Cuõng nhö hoa ñoám trong hö khoâng, hoaëc soùng naéng ñeàu nöông vaøo hö khoâng maø coù töôùng. Töôùng chính laø voâ töôùng,neân noùi saéc töùc laø khoâng. Caâu naày phaù haøng Tieåu thöøa sôï saéc neân chaáp khoâng, chaúng bieát saéc voán khoâng, maø voïng sanh sôï haõi. Chaúng bieát ba coõi taát caû theá gian ñeàu laø caûnh moäng, maø voïng sanh öa chaùn, laáy boû. Chaúng bieát saéc töôùng voán khoâng sanh dieät, maø voïng chaùn khoå sanh töû, caàu viu Nieát Baøn. Ñaây chaúng nhöõng roõ saéc töùc laø khoâng, maø cuõng döùt saïch caùc thöù voïng tình öa chaùn, laáy boû. Tham thaät chín chaén ñi!

Khoâng töùc laø saéc, nghóa laø chaúng ñôïi saéc dieät roài sau ñoù môùi khoâng, cuõng chaúng phaûi ngoaøi saéc laø khoâng, maø ngay nôi saéc naày toaøn taùnh laø khoâng. Khoâng chaúng rieâng khoâng, toaøn saéc ñeàu laø khoâng. Saéc chaúng rieâng saéc, toaøn khoâng ñeàu laø saéc. Khoâng vaø saéc nhöùt nhö, neân noùi Khoâng töùc laø saéc. Caâu naày laø phaù Nhò Thöøa chaùn huyeân naùo, tìm vaéng laëng, laùnh ñoäng veà tònh, keït nôi thieân khoâng, maø chaúng bieát quaùn khoâng vaø saéc bình ñaúng nhöùt nhö. Neáu hay bình ñaúng nhöùt nhö, thì khoâng vaø saéc voán chaúng phaûi khoâng vaø saéc, maø toaøn laø söï öùng hieän cuûaChaân nhö dieäu taâm. Ñaõ toaøn laø Chaân nhö, sao goïi laø khoâng vaø saéc? Tham cho thaáu ñaùo ñi!

Caàn bieát ñoaïn naày goïi laø Xaù Lôïi Töû, laø daïy ngöôøi tu haønh xoay laïi quaùn taâm mình, töùc laø tri giaùc. Tri giaùc töùc laø Xaù Lôïi Töû. Xaù Lôïi Töû töùc laø trí tueä cuûa Quaùn Töï Taïi. Ngöôøi tu haønh luùc nöông theo trí tueä töï taïi nhö khi soi thaáy saéc traàn, thì töï bieát theå chieáu soi ñoäc laäp, vaéng laëng chaúng ñoäng, saéc traàn laø nhaõn caên keát toái laøm saéc. Saéc chaúng phaûi thaät coù, toaøn laø theå chieáu soi troøn saùng, nhö göông chöùa muoân hình töôïng, maø göông chaúng phaûi saéc, tuøy theo hình töôïng maø hieän saéc. Theá neân bieát theå chieáu soi troøn saùng roãng laëng, maø saéc traàn hieän ôû trong theå troøn saùng ñoù, tuy coù töôùng maø ñoàng laø roãng laëng. Neân bieát saéc chaúng khaùc khoâng. Song chuùng sanh chaáp caùi thaáy thaønh bònh, caùi thaáy bònh neân hieän ra vaät saéc nhö hoa ñoám giöõa hö khoâng. Meâ taâm chaáp saéc cho laø thaät coù, chaúng theå quaùn khoâng tòch, thaáy cuøng saéc laàm keát tích tuï, neân goïi laø saéc uaån. Uaån nghóa laø keát.

Neáu bieát saéc laø do caùi thaáy bònh maø thaønh, thì thaáy saéc laø thaáy laàm töôùng hö voïng, theå voïng voán laø khoâng. Ñaõ roõ voán khoâng, töùc laø chaúng coøn chaáp saéc laø coù. Taâm neáu chaúng chaáp, ñoù laø lôùp thöù nhöùt phaù ñöôïc voïng töôûng kieân coá cuûa nhaõn caên keát toái, thaáy saéc laø coù cuûa haïng phaøm phu.

Neân bieát saéc thaân cuûa chính mình, ñöông theå huyeãn voïng cuõng chaúng khaùc khoâng. Roõ saéc töùc laø khoâng, roãng rang khoâng moät vaät, cho ñeán trôøi ñaát nuùi soâng, sum la vaïn töôïng cuõng töùc laø khoâng, ñoù laø môû ñöôïc khoå aùch cuûa saéc keát.

Ngöôøi tu haønh luùc nöông theo trí tueä Quaùn Töï Taïi, soi thaáy khoâng traàn thì töï bieát theå chieáu soi ñoäc laäp. Khoâng traàn hieän trong theå chieáu soi, laø söï si ngoan taêm toái cuûa taâm, nhaõn caên môø toái maø laøm khoâng. Khoâng chaúng phaûi thaät khoâng, toaøn laø theå chieáu soi. Ñaõ laø theå chieáu soi hieän tieàn, caùi gì laø khoâng? Nhöng noùi thaáy khoâng, cuõng laø voïng thaáy. Bieát khoâng chaúng phaûi khoâng, laø chaúng vöôùng vaøo thaáy khoâng. Vì khoâng ñoái vôùi thaáy, neân bieát khoâng cuõng laø khoâng traàn ñoái vôùi nhaõn caên. Voán nöông theå chaân khoâng chieáu soi maø hieån hieän, theá neân bieát khoâng chaúng khaùc saéc. Bôûi vì khoâng cuøng vôùi saéc ñoàng moät baûn nhaân. Neáu chaúng keït vaøo thaáy khoâng, ñaây laø lôùp thöù hai phaù chaáp chaët veà thaáy khoâng.

Laïi, ngöôøi tu haønh nöông theo trí tueä Quaùn Töï Taïi, thaáy saéc chaúng khôûi töôûng saéc. Quaùn saéc laø töôùng giaû coù, nhö hoa ñoám trong hö khoâng, ñöông theå töùc khoâng, chaúng phaûi dieät saéc, môùi laø khoâng, saéc chaát beøn laø khoâng, neân noùi saéc töùc laø khoâng. ñaõ roõ saéc töùc laø khoâng, ñoù laø lôùp thöù ba phaù saéc voán hö giaû, nhöng noù cuøng vôùi taùnh khoâng ñeàu dung thoâng, caùi thaáy chaúng bò saéc laøm chöôùng ngaïi.

 Laïi, ngöôøi tu haønh nöông theo tueä Quaùn töï taïi naày thaáy khoâng maø chaúng khôûi töôûng khoâng. Quaùn khoâng cuøng vôùi saéc, ñoàng theå nhöùt nhö, bình ñaúng khoâng khaùc. Cho neân bieát khoâng vaø saéc ñoàng theå nhöùt nhö, thì chaúng khôûi hai kieán chaáp coù khoâng, hai töôùng khoâng vaø saéc, hai chaáp ngaõ vaø nhaân. Neáu chaúng phaûi keït nôi kieán chaáp töôùng, neân bieát khoâng töùc laø saéc, chaúng phaûi laø caùi khoâng ñoái vôùi saéc maø noùi khoâng. Vaû laïi, voâ bieân danh töôùng, sum la vaïn töôïng toät phaùp giôùi, hö khoâng giôùi, chaúng qua laø do hai thöù saéc vaø khoâng hieån hieän. Chæ noùi saéc vaø khoâng, laø goàm thaâu heát danh töôùng cuûa phaùp giôùi. Nay saéc khoâng ñeàu dung thoâng nhöùt nhö bình ñaúng thì moät ñoù laø gì? Ngöôøi tu haønh thöû ñeå maét xem nhaõn quang ñoäc chieáu. Vaû laïi, chieáu töø ñaâu maø phaùt? Phaûi bieát laø töø Boà taùt Quaùn Töï Taïi, vieân thoâng chieáu khaép. Coå ñöùc noùi:

            Khít khao söøng söõng ñaâu töøng hôû,

            Moät aùnh haøn quang röïc caû trôøi,

            (ñöôøng ñöôøng, maät maät haø taèng giaùn,

            Nhöùt ñaïo haøn quang thöôùc thaùi hö).

            Laïi baûo: "Xanh xanh truùc bieác thaûy laø Chaân nhö,

            Môn môûn hoa vaøng khoâng gì chaúng phaûi Baùt Nhaõ"

            (Thanh thanh thuùy truùc toång thò Chaân nhö,

            Uaát uaát hoaøn hoa voâ phi Baùt Nhaõ).

Nuùi soâng vaø ñaïi ñòa toaøn baøy thaân phaùp vöông. Nhö theá thì khoâng vaø saéc ñeàu dung thoâng nôi nhöùt chieáu. Ñaây laø lôùp thöù tö khoâng chaúng phaûi khoâng, khoâng vaø saéc voán khoâng, chæ do taâm hieän. Kinh Laêng Nghieâm noùi: "Moät ngöôøi trong caùc oâng phaùt chaân quy nguyeân, thì möôøi phöông hö khoâng thaûy ñeàu tieâu maát, haø huoáng theá giôùi ôû trong hö khoâng, trong khoâng laïi coù caùc coõi nöôùc". Ñaây laø moät ñoaïn Kinh ñaû phaù saéc uaån khieán cho bieát ngay saéc töôùng voán khoâng. Hieåu roõ töø voâ thuûy ñeán nay ñieân ñaûo chaáp uaån keát saéc laø thaät coù. Bôûi vì saéc laø saéc thaân beân trong cuûa mình, beân ngoaøi nhö nuùi soâng, sum la vaïn töôïng, cho ñeán hö khoâng vaø taát caû saùu traàn: saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp cuûa theá gian, ñeàu goïi chung laø saéc uaån. Chuùng sanh töø voâ thuûy ñeán nay, laàm nhaän saéc thaân laø thaät coù ta, cho ñeán sum la vaïn töôïng caûnh giôùi saùu traàn ta troâng thaáy laø thaät coù. Tuøy söï thuaän nghòch vôùi mình maø sanh yeâu gheùt, roài khôûi tham saân si. Laøm thieän laøm aùc, nhaân quaû tuaàn hoaøn, theo nghieäp phaûi chòu quaû baùo, ba coõi leân xuoáng, luaân hoài chaúng heïn ngaøy ra. Neáu gaëp kinh naày, theo ñaây tu haønh, chieáu phaù saéc uaån, bieát saéc voán khoâng, thì ngay khi aáy beân trong chaúng tham ñaém saéc thaân, beân ngoaøi chaúng tham luyeán caûnh giôùi saùu traàn cuûa theá gian, taâm yeâu gheùt thuaän nghòch töùc thì döùt saïch, boán töôùng ngaõ, nhaân, chuùng sanh, thoï giaû hoaøn toaøn tieâu dieät. Taâm ñoàng hö khoâng, theå chieáu soi ñoäc laäp, ñaây goïi laø saéc uaån khoâng. Boán uaån kia laø thoï, töôûng, haønh, thöùc ñeàu nöông saéc uaån maø coù. Neáu roõ saéc uaån khoâng thì boán uaån thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng theo ñoù lieàn khoâng. Cho neân döôùi ñaây chaúng laëp laïi töøng uaån, maø noùi thaúng:

THOÏ, TÖÔÛNG, HAØNH THÖÙC DIEÄC PHUÏC NHÖ THÒ

Thoï, töôûng, haønh, thöùc, cuõng laïi nhö theá.

Tröôùc noùi boán caâu saéc chaúng khaùc khoâng v.v... tröôùc noùi Chaúng khaùc nghóa laø tuy saéc vaø khoâng thaáy coù khaùc nhöng vaãn ñoàng moät baûn nhaân, chæ do taâm hieän ra. Ñaõ chæ laø taâm, thì saéc vaø khoâng, nhaân cuûa chuùng chaúng khaùc, neân noùi Chaúng khaùc. Sau noùi Töùc laø nghóa laø tuy saéc vaø khoâng hai thöù maø chaúng xem laø hai. Saéc töôùng hö giaû töùc laø khoâng, taùnh khoâng hö dung töùc laø saéc, nhö theá thì truøm phaùp giôùi, khaép hö khoâng, rôõ rôõ raøng raøng, haù chaúng phaûi laø dieäu saéc cuûa chaân khoâng ö? Neân noùi Töùc laø.

Vaû laïi saéc uaån giaû coù, ñaõ toaøn laø dieäu saéc cuûa chaân khoâng, thì thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng töùc laø chaân khoâng. Chæ vì meâ taâm keát toái taêm laøm saéc uaån, hö dung laøm chaân khoâng. Taâm cuûa thoï, töôûng , haønh, thöùc hö voïng tuøy theo saéc uaån maø laøm thoï, töôûng, haønh, thöùc. Neáu saéc uaån khoâng thì thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng toaøn laø chaân khoâng, ñaâu caàn phaù nöõa! Nhöng ñoán tieäm coù sai khaùc, neáu ngöôøi trung haï chöa theå lieàn thaáy nhö nhö, thì neân theo thöù lôùp tu quaùn. Nöông theo tueä Quaùn töï taïi naày, ngoài yeân quaùn chieáu saéc uaån voán khoâng, keá quaùn boán uaån thoï, töôûng, haønh, thöùc ñeàu khoâng, neân noùi: Cuõng laïi nhö theá.

Saéc nghóa laø vaät coù hình chaát ñoái vôùi nhaõn caên vaø ñoái vôùi saùu caên. Trong thì boán ñaïi töï thaân tuï hoïp thaønh hình, ngoaøi thì caûnh giôùi saùu traàn, sum la vaïn töôïng, hieän ñoái vôùi saùu caên. Ñoù laø Saéc uaån. Thoï uaån laø laõnh naïp thoï duïng, nghóa laø thoï nhaän boán ñaïi giaû hôïp laøm saéc thaân mình. Thoï nöông nôi theá giôùi saùu traàn thaønh ra coù laõnh naïp thoï duïng. Ñoái vôùi saéc thaân, theá giôùi, taát caû khoå vui thaûy ñeàu laõnh thoï, goïi ñoù laø Thoï uaån.

Ñoái vôùi moïi söï khoå vui cuûa saéc thaân, theá giôùi töôûng söï khoå vui cuûa saéc thaân vaø theá giôùi aáy laø coù, goïi laø Töôûng uaån.

ÔÛ trong thoï töôûng, saùt na sanh dieät, nieäm löï giong ruoåi, suy nghó taïo taùc, goïi laø Haønh uaån.

Trong saéc, thoï, töôûng, haønh, taát caû khoå vui, thieän aùc, toát xaáu, coù khoâng, sanh dieät, saùng toái, saéc khoâng, qua laïi, xa gaàn v.v... thaûy ñeàu phaân bieät, goïi laø Thöùc uaån.

Saéc uaån laø saéc thaân, sum la vaïn töôïng laø saéc caûnh, ñoàng goïi laø Saéc uaån. Boán uaån thoï, töôûng, haønh, thöùc laø Saéc taâm, nghóa laø nöông vaøo saéc maø coù taâm, neân goïi laø Saéc taâm. Nay phaûi quaùn saéc thaân, saéc caûnh nhö khoâng hoa, huyeãn saéc, nhö soùng nöôùc trong aùnh naéng, nhö boùng trong nöôùc göông, nhö caûnh giôùi chieâm bao, taát caû chaúng phaûi thaät. Ñoù töùc laø saéc thaân, saéc caûnh voán khoâng, saéc taâm duyeân saéc thaân, saéc caûnh maø coù. Saéc uaån cuûa thaân vaø caûnh ñaõ khoâng, thì taâm duyeân töï khoâng, neân noùi: Thoï, Töôûng, Haønh, Thöùc cuõng laïi nhö theá.

XAÙ LÔÏI TÖÛ! THÒ CHƯ PHAÙP KHOÂNG TÖÔÙNG, BAÁT SANH DIEÄT, BAÁT CAÁU BAÁT TÒNH, BAÁT TAÊNG BAÁT GIAÛM

Naày Xaù Lôïi Phaát! Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp, chaúng sanh chaúng dieät, chaúng nhô chaúng saïch, chaúng theâm chaúng bôùt.

Ñoaïn naày laïi goïi Xaù Lôïi Phaát, laø chaïm maët coù tri giaùc neân ñích thaân baûo oâng. YÙ kieán cho oâng Xaù Lôïi Phaát moãi moãi hoài quaùn töï chieáu phaùp thaân chaân nhö baûn lai khoâng tòch.

Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp, caâu naày neâu ñoaïn treân soi thaáy naêm uaån theå⁹ khoâng. Khi aáy chæ thaáy theå chieáu soi ñoäc laäp cuûa Chaân nhö khoâng tòch, töùc chæ cho töôùng chieáu theå dieäu vieân, neân noùi laø Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp.

Moät chöõ Töôùng naày, chaúng phaûi laø töôùng cuûa boán ñaïi, naêm uaån, sum la vaïn töôïng. Maø noùi Töôùng, laø vì caùc phaùp tuy coù töôùng maø roãng khoâng, laø töôùng giaû chöù chaúng phaûi töôùng thaät. Theå chieáu soi khoâng tòch, tuy chaúng coù theå hình dung maø laø linh quang rôõ rôõ, choùi ngôøi, theå chieáu cuøng khaép ñoù laø thaät töôùng cuûa caùc phaùp. Khi ñoù chaúng khôûi thaáy caùc phaùp, boán ñaïi, naêm uaån, neân noùi caùc phaùp khoâng. Chæ quaùn Baùt Nhaõ theå chieáu hieän tieàn, troøn ñaày saùng rôõ, roãng rang khoâng ngaèn meù, aét roõ taát caû töôùng ñeàu laø theå chieáu thaät töôùng cuûa chaân khoâng, neân noùi laø töôùng khoâng cuûa caùc phaùp.

Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp töùc laø töôùng phaùp thaân. Coå ñöùc noùi: "Taát caû saéc ñeàu laø saéc Phaät, taát caû tieáng ñeàu laø tieáng Phaät". Kinh Laêng Giaø chuù noùi: "Chaïm maét khoâng gì chaúng phaûi laø Phaät". Kinh Kim Cang noùi: "Taát caû phaùp ñeàu laø Phaät phaùp". Ngaøi Vónh Gia noùi:

            Anh thaáy chaêng!

            Tuyeät hoïc voâ vi nhaøn ñaïo nhaân,

            Chaúng tröø voïng nieäm chaúng caàu chaân,

            Taùnh thaät voâ minh töùc Phaät taùnh,

            Thaân khoâng huyeãn hoùa töùc Phaùp thaân,

            (Quaân baát kieán!

            Tuyeät hoïc voâ vi nhaøn ñaïo nhaân,

            Baát tröø voïng nieäm baát caàu chaân,

            Voâ minh thaät taùnh töùc Phaät taùnh,

            Huyeãn hoùa khoâng thaân töùc Phaùp thaân).

Chaúng sanh chaúng dieät nghóa laø caùi theå Baùt Nhaõ chieáu soi hieän tieàn, lieàn töï bieát boán ñaïi, naêm uaån, taát caû caùc phaùp xöa nay chaúng sanh. Taïi sao chaúng sanh? Vì naêm uaån voán khoâng, neân chaúng sanh. Naêm uaån voán khoâng, neân chaúng dieät. Giaû töôùng cuûa boán ñaïi naêm uaån cuõng nhö hoa ñoám trong khoâng, nguyeân khoâng coù theå taùnh, neân chaúng sanh. Noù ñaõ khoâng sanh, thì xöa nay vaéng laëng tòch dieät. Chaúng phaûi xöa coù nay khoâng, maø goïi laø dieät. Bôûi hoa ñoám trong khoâng laø chaát huyeãn, ñöông theå töùc khoâng, coù sanh dieät gì ñaâu ñeå noùi! Naêm uaån cuûa chuùng sanh, cuõng nhö hoa ñoám trong khoâng, ñöông theå hö giaû, hö giaû laø töùc khoâng, neân noùi chaúng sanh chaúng dieät.

Kinh noùi: "Taát caû chuùng sanh xöa nay tòch dieät, chaúng coøn dieät nöõa". Kinh Vieân Giaùc noùi: "Taát caû chuùng sanh xöa nay thaønh Phaät. Sanh töû Nieát Baøn nhö giaác moäng ñeâm qua". Vì nhö giaác moäng ñeâm qua, neân bieát sanh töû cuøng vôùi Nieát Baøn, khoâng khôûi khoâng dieät.

Theá neân bieát naêm uaån nhö hoa ñoám trong khoâng, voán khoâng sanh dieät. Nhöng theå Baùt Nhaõ chieáu soi, laø theå chaân thaät cuûa taát caû caùc phaùp. Traûi qua nhieàu kieáp maø chaúng bieát choã khôûi ñaàu, toät ñôøi vò lai maø chaúng thaáy chung cuoäc. Suoát xöa nay, nhö nhö baát ñoäng. Beàn chaéc thöôøng coøn, chaúng bieán chaúng hoaïinhö chaát Kim Cang. Ñoù laø theå chaân thaät roát raùo chaúng sanh chaúng dieät.

Chaúng nhô chaúng saïch =laø theå Baùt Nhaõ chieáu soi, laø töôùng khoâng cuûa caùc phaùp, baûn taùnh nguyeân töï trong saïch, voán chaúng nhieãm oâ neân noùi chaúng nhô. Nguyeân töï trong saïch, chaúng phaûi do röûa nhô ñeå ñöôïc saïch, neân noùi chaúng saïch. Vì theå taùnh cuûa noù khoâng tòch, neân nhô saïch chaúng theå ñöôïc. Nhaân chuùng sanh traùi giaùc hôïp traàn, töï queân theå chieáu soi. Do thaáy voïng, bieát voïng, thaáy coù thaân taâm boán ñaïi, naêm uaån, tham nhieãm saùu traàn, naêm duïc theá gian, neân nhô, buïi nhô laø gì? Kinh noùi: "Töôùng töôûng laø buïi, tình thöùc laø nhô". Hieän tieàn chæ thaáy thaân taâm boán ñaïi, naêm uaån, saùu traàn theá gian, caûnh giôùi sum la, laêng xaêng vaån ñuïc, che phuû theå chaân nhö khoâng tòch. Do voïng taâm ñoái voïng caûnh, buoâng lung tham saân si khôûi hoaëc taïo nghieäp, neân goïi laø nhô. Neáu nhaän ñöôïc tham saân si laø nhaân khoå cuûa ba ñöôøng aùc, tu giôùi ñònh tueä ñeå dieät nhaân khoå, neân noùi laø saïch.

Neáu nöông theo theå Baùt Nhaõ chieáu soi khoâng tòch hieän tieàn, thì boán ñaïi, naêm uaån, saùu caên, saùu traàn, voïng caûnh cuûa muoân töôïng voán laø roãng khoâng, neân chaúng nhô. Ñaõ bieát voïng caûnh nguyeân roãng, chaúng nhoïc tu haønh ñeå döùt, roài nhô môùi saïch, neân noùi: Chaúng saïch. Kinh noùi: "Phaøm nhöõng gì coù töôùng ñeàu laø hö voïng". Bieát laø hö voïng, neân chaúng töôûng laø nhô. Laïi noùi: "Neáu thaáy caùc töôùng chaúng phaûi töôùng, töùc thaáy Nhö Lai, nghóa laø luùc thaáy caùc töôùng roõ bieát töôùng voán roãng khoâng, thì toaøn töôùng töùc taùnh. Do caùc töôùng voán roãng töùc chaúng phaûi töôùng, maø toaøn töôùng töùc taùnh, taùnh khoâng vieân dung, töùc laø thaáy Nhö Lai, chaúng laïi tìm Nhö Lai naøo khaùc. Taùnh khoâng hieän tieàn, neân chaúng khôûi töôùng saïch, chaúng nhô chaúng saïch laø töôùng thaät xöa nay trong saïchChaúng taêng chaúng giaûm laø vì taâm voïng thaáy caûnh voïng, neân thaáy coù Phaät coù chuùng sanh, coù thaùnh coù phaøm, coù thoâng minh, coù ñaàn ñoän, coù trí tueä, coù ngu si, coù trong coù ñuïc, coù saïch coù nhô, töï coù phaân chia cao thaáp hôn keùm, do ñoù noùi coù taêng coù giaûm, nöông theå Baùt Nhaõ chieáu soi vaéng laëng hieän tieàn, neân chaúng khôûi töôûng saïch thì theå chieáu soi laéng saâu roäng lôùn khoâng bôø meâ. Naêm uaån voán khoâng, neân noùi naêm uaån phaùp khoâng, theå truøm caùc coõi nhieàu nhö caùt buïi. Theá neân bieát töôùng khoâng cuûa caùc phaùp, taát caû bình ñaúng, ôû thaùnh chaúng taêng, ôû phaøm chaúng giaûm, roát raùo khoâng phaân chia cao thaáp hôn keùm, neân noùi chaúng taêng chaúng giaûm.

THÒ COÁ KHOÂNG TRUNG VOÂ SAÉC, VOÂ THOÏ, TÖÔÛNG, HAØNH, THÖÙC

Cho neân trong töôùng khoâng, khoâng coù saéc, khoâng coù thoï, töôûng, haønh, thöùc.

Cho neân, laø lôøi chuyeån töø treân xuoáng ñoaïn döôùi. Bôûi ñoaïn treân noùi Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp, thì taát caû phaùp bình ñaúng, vaät vaø ngaõ ñeàu nhö, töï vaø tha cuøng moät theå. Chaúng coøn coù caùi thaáy sai bieät sanh dieät, nhô saïch, taêng giaûm. Chæ laø theå Baùt Nhaõ chieáu soi traùc nhieân ñoäc laäp, roãng rang vaéng laëng. Trong ñoù khoâng coù naêm uaån saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc. Noùi Trong khoâng, Khoâng nghóa laø caùc phaùp naêm uaån khoâng, töùc chæ cho töôùng khoâng cuûa caùc phaùp ôû ñoaïn tröôùc. Trong nghóa laø theå chieáu soi vaéng laëng, laéng saâu thöôøng saùng, lìa caû hai beân, töùc chæ hai beân chaúng sanh dieät, chaúng nhô saïch, chaúng taêng giaûm, ôû tröôùc. Hai beân ñaõ lìa, thì thöôøng ôû Trung ñaïo. Hôïp laïi noùi laø Trong khoâng. Trong khoâng laø caên cöù trong töôùng khoâng cuûa caùc phaùp ôû treân, noùi goïn laø Trong khoâng.

Noùi Khoâng saéc, nghóa laø trong taùnh khoâng tòch, chæ vì töï taùnh töï chieáu, khoâng töôùng saéc thaân, cho ñeán khoâng töôùng caûnh giôùi.

Noùi Khoâng thoï, töôûng, haønh, thöùc, nghóa laø trong taùnh khoâng tòch, chæ duøng theå hö linh chaúng môø toái laøm taâm xöa nay, maø chaúng duøng taâm phaân bieät phan duyeân thieän aùc, toát xaáu, khoå vui. Bôûi do chuùng sanh meâ taâm hieän ra caûnh, caûnh theo taâm sanh. Do caûnh ñoái taâm, taâm theo caûnh chuyeån. Neáu roõ thaân vaø caûnh ñeàu khoâng, thì taâm khoâng choã nöông, vaéng laëng thöôøng tòch, neân noùi Khoâng saéc, khoâng thoï, töôûng, haønh, thöùc. Ñaây laø caên cöù trong töôùng khoâng cuûa caùc phaùp ôû treân, chaúng nhöõng bình ñaúng khoâng sai bieät, cuõng khoâng thaân taâm naêm uaån.

VOÂ NHAÕN, NHÓ, TYÕ, THIEÄT, THAÂN YÙ.

Khoâng maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù.

Ñaây tieáp theo treân trong khoâng, chaúng nhöõng khoâng naêm uaån, cuõng khoâng saùu nhaäp.

Saùu nhaäp cuõng goïi laø saùu caên, laø choã saùu traàn theo vaøo, neân goïi laø saùu nhaäp. Laïi, thöùc tinh cuûa saùu choã, haáp thuï saùu traàn, daãn vaøo taïng thöùc, neân goïi laø saùu nhaäp.

Saùu caên nghóa laø saùu tinh: thaáy, nghe, ngöûi, neám, giaùc, bieát; Saùu traàn: saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp, voán töø maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù, maø ñöôïc hieän sinh, neân goïi laø saùu caên. Caên cuûa saùu nhaäp, nöông thaân maø coù, thaáy, nghe, ngöûi, neám, giaùc, bieát, ñoái caûnh maø hieän. Neáu roõ thaân vaø caûnh ñeàu khoâng, thì saùu caên khoâng choã gaù. Saùu caên ñaõ laëng thì saùu traàn cuõng khoâng töø ñaâu vaøo, do ñoù noùi khoâng saùu nhaäp.

Theå chaân nhö chieáu soi chaúng giöõ töï taùnh, theo voïng thaáy coù thaân vaø caûnh, naêng ñoái goïi laø caên, sôû ñoái goïi laø traàn. Do caên hay ñoái, haáp thu saùu traàn, daãn vaøo taïng thöùc, neân cuõng goïi laø saùu nhaäp. Vì maét hay thaáy dính vaøo saéc, tai hay nghe dính vaøo tieáng, muõi hay ngöûi dính vaøo höông, löôõi hay neám dính vaøo vò, thaân hay caûm giaùc dính vaøo xuùc, yù hay hieåu bieát dính vaøo caùc phaùp. Nhöng naêng ñoái sôû ñoái, ñoàng laø naêm uaån. Neáu roõ uaån khoâng, taát nhieân naêng sôû ñeàu baët, theå chieáu soi troøn saùng, vaéng laëng thöôøng haèng, ngoaøi khoâng ñoái caûnh, trong khoâng sanh taâm, thì trong theå khoâng tòch vieân dung chieáu soi laãn nhau. Theá neân trong khoâng, khoâng töôùng caên cuûa saùu nhaäp.

VOÂ SAÉC, THANH, HÖÔNG, VÒ, XUÙC, PHAÙP

Khoâng saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp.

Ñaây tieáp theo treân, trong khoâng, chaúng nhöõng khoâng naêm uaån, caùc caên cuûa saùu nhaäp, cuõng khoâng saùu traàn cuûa möôøi hai xöù. Treân noùi caùc caên cuûa saùu nhaäp, laø töø tính hay thaáy, hay nghe, hay ngöûi, hay neám, hay caûm giaùc, hay hieåu bieát, goïi laø caên beân trong nöông vaøo thaân taâm maø coù taùnh hay bieát, bôûi chuùng gaàn guõi nöông töïa thaân, neân goïi laø caên. Ñaây noùi saùu traàn cuûa möôøi hai xöù. Saùu caên ôû treân, saùu traàn ôû ñaây. Vì caên vaø traàn ñoái nhau neân thaønh möôøi hai. Maø caên traàn moãi thöù coù xöù sôû rieâng, neân goïi laø möôøi hai xöù.

Noùi Traàn, laø che phuû chaân taùnh. Bôûi caên taùnh vaéng laëng saùng suoát, nhö aùnh saùng cuûa göông, nhöng hay chieáu vaät, maø traàn nhö boùng trong göông. Boùng coù xanh, vaøng, ñoû, traéng muoân ngaøn sai khaùc. Boùng tuy roãng khoâng, maø cuøng göông ñoàng theå, huyeãn hieän caùc töôùng loän laïo trong göông. Ngöôøi khoâng bieát, chæ thaáy caùc töôùng, maø chaúng thaáy ñöôïc söï saùng suoát cuûa göông, do caùc töôùng che phuû, loän laïo, neân goïi laø traàn. Cuõng nhö taùnh cuûa caên troøn saùng, hay chieáu soi caùc vaät, maø bò töôùng vaät saùu traàn khuaáy loaïn trong caên. Ngöôøi meâ vin theo saùu traàn, beân trong môø toái, che laáp maát ñi, chæ thaáy saùu traàn, chaúng thaáy caên taùnh. Neáu nöông theå Baùt Nhaõ chieáu soi, quaùn caùc phaùp khoâng, thì bieát saùu traàn chaúng töø beân ngoaøi ñeán, nhaân caên maø coù töôùng. Saùu caên chaúng phaûi baûn nhieân, nhaân traàn maø coù thaáy. Nay quaùn caùc phaùp voán khoâng, thì naêm uaån khoâng. Naêm uaån ñaõ khoâng, thì thaân caûnh laøm sao coù? Thaân vaø caûnh ñeàu khoâng, thì saùu caên ñaâu coøn choã nöông töïa. Saùu caên ñaõ laëng, thì saùu traàn voán khoâng, theá neân trong khoâng, khoâng saùu traàn: saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp cuûa möôøi hai xöù.

VOÂ NHAÕN GIÔÙI NAÕI CHÍ VOÂ YÙ THÖÙC GIÔÙI

Khoâng nhaõn giôùi, cho ñeán khoâng yù thöùc giôùi.

Ñaây tieáp theo treân, trong khoâng chaúng nhöõng khoâng naêm uaån, saùu nhaäp, möôøi hai xöù, maø saùu thöùc cuûa möôøi taùm giôùi cuõng khoâng.

Thöùc, lieãu bieät saùu traàn goïi laø thöùc, nghóa laø caên traàn ñoái nhau, thöùc sanh phaân bieät. Neáu thaáy caùc phaùp khoâng, thì caên traàn cuõng khoâng, thöùc phaân bieät caùi gì? Theá neân trong khoâng khoâng saùu thöùc cuûa möôøi taùm giôùi.

Ñoaïn naày noùi Khoâng nhaõn giôùi, cho ñeán khoâng yù thöùc giôùi. Nghóa laø caên cuûa saùu nhaäp, saùu traàn cuûa möôøi hai xöù, thöùc cuûa saùu thöùc, caû ba hoøa hôïp thaønh möôøi taùm giôùi. Möôøi taùm giôùi, moãi giôùi ñeàu coù phaïm vi rieâng neân goïi laø giôùi. Nhö maét chæ hay thaáy maø chaúng hay nghe, ñoù laø giôùi haïn cuûa nhaõn caên. Saéc traàn chæ töø maét vaøo, chaúng theå töø tai vaøo, ñoù laø giôùi haïn cuûa saéc traàn. Nhaõn thöùc chæ phaân bieät saéc traàn, chaúng theå phaân bieät thanh traàn v.v... Ñoù laø giôùi haïn cuûa nhaõn thöùc. Bôûi chuùng sanh bò naêm uaån ngaên che, voïng hieän caên traàn, thöùc tình phaân bieät, neân taát caû danh töôùng caùc phaùp höõu vi theá gian, chæ laø tình vaø khi phan duyeân tham aùi chaúng theå lìa ra. Hoaëc, nghieäp vaø chöôùng keát tuï nhau nhö chuøm aùc xoa, thieän aùc thaêng traàm, khoâng luùc naøo taïm döùt.

Neáu ngöôøi tu haønh nöông tueä Quaùn Töï Taïi, soi thaáy naêm uaån khoâng thì saùu nhaäp, möôøi hai xöù, möôøi taùm giôùi ñeàu khoâng. Theå chieáu soi rôõ raøng, linh minh roãng suoát, soi chieáu vieân dung, laïi coøn giôùi haïn naøo ñeå noùi. Cho neân Kinh noùi: "Moät caên ñaõ veà nguoàn, saùu caên thaønh giaûi thoaùt". Theá neân Trong khoâng, saùu thöùc cuûa möôøi taùm giôùi cuõng khoâng. Ngöôøi tu haønh ñeán ñaây chöùng ñöôïc lyù nhaân khoâng, lìa caùi thaáy thoá chaáp ngaõ cuûa phaøm phu.

Töø ñaây trôû leân laø khoâng phaùp theá gian. Töø ñaây trôû xuoáng laø Trong khoâng cuõng khoâng phaùp xuaát theá gian.

VOÂ VOÂ MINH, DIEÄC VOÂ VOÂ MINH TAÄN, NAÕI CHÍ VOÂ LAÕO TÖÛ, DIEÄC VOÂ LAÕO TÖÛ TAÄN

Khoâng voâ minh, cuõng khoâng heát voâ minh, cho ñeán khoâng giaø cheát, cuõng khoâng heát giaø cheát.

-Ñaây tieáp theo treân noùi: Trong khoâng chaúng nhöõng khoâng phaùp theá gian, maø phaùp xuaát theá gian cuûa ba thöøa Thaùnh nhôn cuõng khoâng. Nay ñoaïn naày noùi khoâng möôøi hai nhaân duyeân, laø phaùp sôû quaùn cuûa Duyeân giaùc.

Voâ minh laø phaøm phu taêm toái, chaúng bieát, chaúng hay, chaúng roõ ñeä nhöùt nghóa ñeá, neân goïi laø voâ minh. Chaúng ngoä töï taùnh goïi laø voâ minh, bò naêm uaån ngaên che goïi laø voâ minh, tham saân si phieàn naõo chöôùng naëng goïi laø voâ minh, ñaém tröôùc saùu traàn naêm duïc theá gian goïi laø voâ minh. Caùc thöù voâ minh noùi chaúng heát ñöôïc.

Taát caû chuùng sanh töø nhieàu kieáp ñeán nay nguïp laën trong caûnh giôùi voâ minh, maø chaúng töï bieát laø voâ minh. ÔÛ trong voâ minh, voïng sanh thaáy bieát laàm cho laø höõu minh, töï duøng kieán giaûi thoâng minh theá gian cho laø minh, maø hoaøn toaøn chaúng bieát troïn laø voâ minh. Nhö ngöôøi trong moäng, coù caùc söï thaáy bieát, maø chaúng bieát laø caûnh giôùi chieâm bao. Cuõng nhö caù trong bieån, chaúng hay mình maën. Taát caû chuùng sanh, ôû trong voâ minh, ñi ñöùng ngoài naèm, sinh hoaït aên uoáng, thaáy bieát laøm vieäc, thaûy ñeàu ôû trong caûnh giôùi voâ minh, maø chaúng töï bieát. Cho ñeán tuy ñöôïc xuaát gia hoïc ñaïo, neáu chaúng töï ngoä baûn taùnh, daàu cho thuoäc laøu möôøi hai boä kinh, kieán giaûi thoâng minh, cuõng chæ laø caûnh moäng trong voâ minh. Coù noùi dieäu noùi huyeàn gì, troïn laø trong moäng noùi chuyeän moäng, coù thaáy bieát laøm vieäc gì cuõng troïn laø söï nghieäp trong moäng maø chaúng töï bieát. Laï thay! Ñaùng thöông!

Nhöng voâ minh coù nhieàu thöù, khoù trình baøy cho heát ñöôïc. Vaû laïi, ngöôøi sô taâm hoïc ñaïo laøm sao lieãu bieät ñöôïc coäi goác voâ minh.

Doát!

Kinh ñaõ noùi roõ "Töø goác voâ truï, laäp taát caû phaùp". Bôûi chaân nhö chaúng giöõ töï taùnh, moät nieäm toái sô baát giaùc voïng ñoäng, beøn laø voâ minh.

Luaän veà bieån giaùc nguoàn taâm, voán laø chaân nhö, taùnh voán troøn saùng, khaép giaùp phaùp giôùi. Chaúng nhaân ngoä môùi coù, chaúng töø tu maø ñöôïc. Chæ nhaân voïng nieäm baát giaùc, beøn vaøo voâ minh. Neân Kinh noùi: Tri kieán laäp tri töùc goác voâ minh". Laïi noùi: "Meâ lyù cöôõng giaùc, goïi laø voâ minh". Laïi Kinh noùi: "Khôûi taâm ñoäng nieäm, khoâng gì chaúng phaûi laø nghieäp". Toå sö daïy: "Daáy taâm thaønh nghieäp, daáy taâm töùc laàm, ñoäng nieäm lieàn traùi". Theá thì bieát moät nieäm taâm ñoäng, beøn laø voâ minh.

Möôøi hai nhaân duyeân goàm boán thaùnh ñeá, coù hai moân löu chuyeån, hoaøn dieät. Kinh Phaùp Hoa noùi: "Voâ minh duyeân haønh, haønh duyeân thöùc, thöùc duyeân danh saéc, danh saéc duyeân luïc nhaäp, luïc nhaäp duyeân xuùc, xuùc duyeân thoï, thoï duyeân aùi, aùi duyeân thuû, thuû duyeân höõu, höõu duyeân sanh, sanh duyeân laõo töû, ñoù laø möôøi hai nhaân duyeân, moân sanh töôùng löu chuyeån. Neáu voâ minh dieät thì haønh dieät, haønh dieät thì thöùc dieät, thöùc dieät thì danh saéc dieät, danh saéc dieät thì luïc nhaäp dieät, luïc nhaäp dieät thì xuùc dieät, xuùc dieät thì thoï dieät, thoï dieät thì aùi dieät, aùi dieät thì thuû dieät, thuû dieät thì höõu dieät, höõu dieät thì sanh dieät, sanh dieät thì laõo töû dieät, ñoù laø möôøi hai nhaân duyeân moân dieät töôùng hoaøn dieät". Töôùng nhaân duyeân sanh laø hai ñeá: khoå, taäp cuûa phaøm phu theá gian. Neáu nhö töôùng nhaân duyeân dieät laø hai ñeá dieät vaø ñaïo cuûa thaùnh nhaân xuaát theá gian.

Baäc thaùnh Nhò thöøa Duyeân giaùc quaùn möôøi hai nhaân duyeân, töø ñaàu laø voâ minh duyeân haønh, ñeán sanh duyeân laõo töû. Ba ñôøi tuaàn hoaøn, quaû khoå chaúng döùt, chaùn caùi khoå luaân hoài trong ba coõi, döùt caùi nhaân khoå taäp cuûa ba coõi, haâm moä vui tòch dieät, chöùng tòch dieät môùi thoâi. Caùc ngaøi laáy quaû tòch dieät laøm choã veà an oån roát raùo. Ñaém tröôùc ñònh laëng leõ, chaúng caàu tieán leân Boà ñeà voâ thöôïng. Khoâng hay phaán phaùt tu taäp ñaïo phaåm, treân hoaèng Phaät ñaïo, döôùi hoùa chuùng sanh cuûa taâm Boà taùt. Ñoù laø choã chöùng cuûa Nhò thöøa Duyeân giaùc, tu quaùn möôøi hai nhaân duyeân. Bôûi haøng Nhò thöøa quaùn nhaân duyeân chöùng tòch dieät, ñöôïc tòch dieät beøn thoâi, chaúng caàu tieán nöõa. Vì theá caùc Ngaøi muoán ñoaïn voâ minh, nhöng vaãn chöa heát voâ minh. Do coøn chaáp vi teá veà ngaõ kieán, maø chaáp thoâ veà phaùp kieán cuõng coøn. Caùc ngaøi thaáy ba coõi laø thaät coù, sôï khoå cuûa ba coõi, nhö con höôu chaïy moät mình, chaúng ngoù laïi ñaøn phía sau. Theá neân bieát Nhò thöøa cuõng goïi laø Ñoäc giaùc. Hoaëc noùi: Ra ñôøi nhaèm luùc khoâng Phaät, goïi laø Ñoäc giaùc. Ra ñôøi gaëp Phaät goïi laø Duyeân giaùc, cuõng goïi laø thöøa thieân leäch. Do söï an laïc rieâng mình chaúng cuøng chuùng sanh chung höôûng, neân goïi laø thöøa thieân leäch.

Nay noùi khoâng voâ minh cuõng khoâng heát voâ minh, laø ngöôøi tu haønh nöông tueä Quaùn Töï Taïi, soi thaáy naêm uaån voán khoâng, linh quang rieâng saùng, theå chieáu soi troøn ñaày. Ñaây laø caên traàn thöùc ñeàu khoâng, trong ngoaøi roãng laëng thì voâ minh voïng nieäm töø ñaâu maø coù? Theá neân trong khoâng khoâng voâ minh. Voâ minh ñaõ khoâng, sao goïi laø heát voâ minh? Bôûi coù nhaân duyeân, quyeát coù quaû baùo, coù quaû baùo haún coù sanh dieät. Tuaàn hoaøn ba ñôøi, chaúng ngoaøi hai chöõ nhaân quaû. Vaû nhö khoâng voâ minh, töø ñaâu laäp nhaân? Ñaõ khoâng nhaân voâ minh, töø ñaâu coù quaû baùo? Voâ minh ñaõ khoâng nhaân quaû, thì baûn nhieân roãng laëng, sao goïi laø khoâng heát voâ minh? Theá neân trong khoâng, cuõng khoâng heát voâ minh. Heát laø döùt saïch vaäy. Vì thaät töôùng Baùt Nhaõ laø chaân khoâng, voán khoâng voâ minh, neân khoâng sanh dieät.

Cho ñeán khoâng giaø cheát cuõng khoâng heát giaø cheát, Cho ñeán laø neâu leân tröôùc sau ñeå bao quaùt caû chaëng giöõa. Nghóa laø baét ñaàu töø voâ minh, baát giaùc laøm duyeân, voïng nieäm noåi leân, khôûi hoaëc taïo nghieäp goïi laø haønh. Ñaây laø nhaân duyeân quaù khöù, nghieäp haønh duyeân caûm, keùo loâi thöùc thaàn, gieo vaøo thai meï, thoï thaân coù danh saéc. Thaân ôû trong thai thaønh caên saùu nhaäp. Ra khoûi thai saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn, laõnh thoï taát caû söï khoå vui, toát xaáu v.v... cuûa theá gian, ñaây laø thoï quaû cuûa hieän taïi. Ñoái vôùi söï thoï duïng hieän taïi, yeâu thích saùu traàn, ñaém nhieãm naêm duïc, chaáp tröôùc caùc caûnh. Taïo taùc nghieäp nhaân thieän aùc höõu laäu, ñeå keát thaønh quaû höõu laäu ôû ñôøi vò lai, ñaây laø nhaân ñaõ taïo trong hieän taïi. nghieäp nhaân höõu laäu, keát thaønh thaân taâm naêm uaån, quaû baùo höõu laäu ñôøi sau. Thaân taâm ñôøi sau, laïi giaø roài cheát, bôûi vaäy sanh cuøng vôùi giaø cheát, laø quaû baùo ñôøi sau. Nhö theá töø treân voâ minh ñeán laõo töû goàm caû nhaân quaû ba ñôøi, laàn löïa tuaàn hoaøn luaân hoài chaúng döùt. Neáu voâ minh dieät thì haønh dieät, cho ñeán sanh dieät thì laõo töû dieät.

Ngöôøi tu haønh nöông tueä Quaùn Töï Taïi soi thaáy uaån, caên, traàn, thöùc voán khoâng, thì voâ minh cho ñeán giaø cheát cuõng khoâng. Khoâng, töùc laø Voâ. Bôûi vì coù sanh

VOÂ KHOÅ, TAÄP, DIEÄT, ÑAÏO

Khoâng khoå, taäp, dieät, ñaïo.

Ñaây tieáp vaên treân. Trong khoâng chaúng nhöõng khoâng phaùp möôøi hai nhaân duyeân cuûa Nhò thöøa Duyeân Giaùc, maø cuõng khoâng phaùp boán Thaùnh ñeá cuûa Tieåu thöøa Thanh vaên.

Khoå, ba coõi saùu ñöôøng thoï sanh coù sanh thì coù giaø, bònh , cheát, ñoù laø boán khoå. Laïi coøn coù noãi khoå yeâu thöông phaûi xa lìa, noãi khoå gaëp gôõ ngöôøi mình oaùn gheùt, noãi khoå mong caàu chaúng toaïi yù, noãi khoå naêm aám xí thaïnh v.v... goàm coù taùm khoå. Ngoaøi ra caùc thöù khoå ôû theá gian noùi chaúng theå heát.laïi coù caùc thöù toäi khoå bò thieâu naáu ôû ñòa nguïc. Loaøi suùc sanh si ngoan, bò mang naëng ñaùnh ñaäp, ñeå ñeàn boài nôï tröôùc, cho ñeán noãi khoå sôùm sanh chieàu cheát. Ngaï quyû chòu noãi khoå ñoùi khaùt böùc ngaët, chaúng ñöôïc uoáng aên, löûa döõ ñoát thaân. Caùc thöù khoå naõo cuûa taát caû chuùng sanh khoù noùi heát ñöôïc, ñeàu goïi chung laø khoå.

Taäp, laø nhaân khoå hoaëc nghieäp. Taäp laø töø voâ thuûy ñeán nay ôû trong sanh töû voâ löôïng, bò voâ minh che phuû, voïng töôûng laøm meâ laàm, buoâng lung thaân, mieäng, yù, phoùng tuùng tham saân si, taïo nghieäp thieän aùc hôïp thaønh nhaân thoï baùo trong ba coõi saùu ñöôøng. ÔÛ trong voâ minh, tích chöùa tuï taäp. Nhö ong huùt traêm hoa, tích chöùa thaønh maät, thì nghieäp taäp thieän aùc, thaønh quaû thoï baùo trong ba coõi saùu ñöôøng, neân goïi laø Taäp.

Khoå vaø Taäp naày laø nhaân khoå quaû khoå theá gian.

Dieät laø döùt kieán hoaëc, tö hoaëc, lìa tham, saân, si, thì taäp nhaân khoå quaû vónh vieãn ñoaïn döùt khoâng coøn dö thöøa, sanh töû lieàn döùt, chaúng coøn thoï thaân haäu höõu, goïi laø Dieät ñeá.

Ñaïo, laø ba möôi baûy phaåm trôï Boà ñeà ñaïo phaùp, goïi laø Ñaïo ñeá.

Dieät vaø Ñaïo laø nhaân vui quaû vui xuaát theá gian.

Haøng Tieåu thöøa bieát khoå, döùt taäp, haâm moä tòch dieät, tu ñaïo, chöùng quaû voâ sanh, goïi laø chaân A La Haùn. Neáu baäc ñoän A La Haùn chaúng hoài taâm thì chæ bieát khoå, döùt taäp, moä dieät, ôû trong dieät roài nghæ, ñaém tröôùc caûnh tònh, chaúng öa Ñaïi thöøa, töï caàu Nieát Baøn, neân chaúng tieán tu ñaïo phaåm, ñaây goïi laø Tieåu thöøa ñoän A La Haùn. Boán Thaùnh ñeá khoå, taäp, dieät, ñaïo naày, laø phaùp Tieåu thöøa Thanh vaên. Nhöng Kinh naày noùi khoâng, nghóa laø ngöôøi tu haønh nöông tueä Quaùn Töï Taïi, soi thaáy naêm uaån khoâng, thaät töôùng Baùt Nhaõ chôn khoâng xöa nay roãng laëng. Voán khoâng caùc phaùp naêm uaån, saùu nhaäp, möôøi hai xöù, möôøi taùm giôùi v.v... Nhö theá thì ba coõi saùu ñöôøng, taát caû danh töôùng, ñaâu chaúng phaûi laø voán khoâng. Neáu ñaõ voán khoâng, thì khoâng khoå ñaùng sôï, khoâng taäp neân döùt, khoâng ñaïo phaûi tu, xöa nay vaéng laëng laïi chaúng coøn haâm moä dieät nöõa. Do vì caùc phaùp töôùng khoâng, neân Trong khoâng ñoù khoâng caùc phaùp khoå taäp dieät ñaïo hay tu hay chöùng.

VOÂ TRÍ DIEÄC VOÂ ÑAÉC

Khoâng trí cuõng khoâng ñaéc.

Toâng chæ cuûa Kinh xeùt kyõ laø ôû ñoaïn naày.

Ñaây tieáp vaên treân. Trong Khoâng, chaúng nhöõng khoâng phaùp theá gian, maø cuõng khoâng phaùp xuaát theá gian cuûa Nhò thöøa, Tieåu thöøa, Boà taùt thöøa.

Trí, töùc laø trí Baùt Nhaõ. Ngöôøi tu haïnh Boà taùt duøng trí daãn ñöôøng ñi tröôùc. Töø ñoù, treân caàu quaû Phaät, döôùi hoùa chuùng sanh, thaønh töïu quoác ñoä.

Nhöng Baùt Nhaõ coù ba thöù:

1- Vaên töï Baùt Nhaõ.

2- Quaùn chieáu Baùt Nhaõ.

3- Thaät töôùng Baùt Nhaõ.

Neáu Boà taùt nghe lôøi Phaät daïy, phaùt taâm Ñaïi thöøa, tin öa thoï trì, bieân cheùp ñoïc tuïng, laø Vaên töï Baùt Nhaõ.

Neáu nghe kinh lieãu nghóa, sieâng naêng tu haønh saùu ñoä muoân haïnh, laø Quaùn chieáu Baùt Nhaõ.

Neáu thaáy taùnh roõ raøng, ngoä uaån voán khoâng, chaïm maét gaëp duyeân, khoâng gì chaúng phaûi thaät töôùng, laø Thaät töôùng Baùt Nhaõ.

Bôûi vì phaøm phu ngu si, bò voâ minh che phuû, khôûi hoaëc taïo nghieäp, theo nghieäp thoï baùo. Nghieäp coù thieän aùc, baùo coù khoå vui. Ba coõi saùu ñöôøng, thaêng traàm chìm noåi nhö voøng baùnh xe quay. Keû khoâng trí töï ñoä, khoâng ñaïo ñeå töï tu, neân Phaät noùi trí tueä vì ñoä keû ngu si. Döùt haún nhaân voâ minh, ñeán ñöôïc bôø Nieát Baøn, laø phaùp coù tu nhaân chöùng quaû.

Kinh naày noùi: "Khoâng trí cuõng khoâng ñaéc", nghóa laø ngöôøi tu haønh nöông tueä Quaùn Töï Taïi Thaät töôùng Baùt Nhaõ, soi thaáy uaån, caên, traàn, thöùc voán khoâng. Quaùn thaáy chuùng sanh, taùnh ñoàng chö Phaät, xöa nay roãng laëng, theá thì chuùng sanh voán khoâng. Chuùng sanh ñaõ voán khoâng, thì nhöùt chaân bình ñaúng. Döôùi khoâng chuùng sanh, ñeå ñoä, treân khoâng quaû Phaät ñeå caàu, roát cuoäc chæ taâm töùc Phaät. Vaäy thì Thaät töôùng Baùt Nhaõ laø trí taùnh caên baûn, chaúng phaûi do ngoä maø coù, neân noùi Khoâng Trí. Taâm voán laø Phaät, chaúng töø tu maø ñöôïc, neân noùi cuõng khoâng ñaéc. Nhöng trí khoâng ñaéc laø Ñaïi thöøa. Toái thöôïng thöøa, lyù cuõng toät roát raùo khoâng tu khoâng chöùng, chæ coù ngöôøi chaân thaät minh taâm kieán taùnh môùi coù theå ñöôïc. Vì thaät töôùng chaân khoâng thanh tònh baûn nhieân, neân noùi: Trong khoâng, khoâng trí cuõng khoâng ñaéc. Ngöôøi tu haønh ñeán ñaây, chöùng lyù phaùp khoâng, lìa phaùp chaáp, kieán chaáp vi teá cuûa Boà taùt. Neân Kinh Kim Cang noùi: "Neáu Boà taùt thoâng ñaït khoâng ngaõ, phaùp, thì Nhö Lai noùi ñoù laø Boà taùt chaân thaät".

DÓ VOÂ SÔÛ ÑAÉC COÁ, BOÀ ÑEÀ TAÙT ÑOÛA Y BAÙT NHAÕ BA LA MAÄT ÑA

Do vì khoâng choã ñöôïc, neân Boà taùt nöông Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña.

Caâu naày ñoái chieáu caâu treân Khoâng trí cuõng Khoâng ñaéc, laø toång keát toâng chæ cuûa toaøn kinh. Ngöôøi tu haønh khi nöông theo thaät trí Baùt Nhaõ Quaùn töï taïi, soi thaáy naêm uaån, hai phaùp saéc vaø taâm voán khoâng. Naêm uaån khoâng thì theå chieáu soi ñoäc laäp, khoâng tòch baûn nhieân laø Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp. Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp xöa nay trong saïch töùc laø töôùng thaät Baùt Nhaõ thanh tònh chaân khoâng. ÔÛ trong töôùng thaät chaân khoâng, xöa nay vaéng laëng, thì caùc phaùp sanh dieät, nhô saïch, taêng giaûm ñeàu chaúng theå ñöôïc. Theá neân Trong khoâng, khoâng phaùp theá gian, nghóa laø khoâng caùc phaùp phaøm phu saùu nhaäp, möôøi hai xöù, möôøi taùm giôùi, v.v... Trong Khoâng ñaõ khoâng phaùp theá gian, thì coù gì ñeå che phuû, gì laø khoå vui, lo sôï, gì laø caàu phaùp xuaát ly theá gian. Do ñoù Trong Khoâng, khoâng phaùp quaùn möôøi hai nhaân duyeân cuûa Duyeân giaùc, khoâng phaùp boán Thaùnh ñeá cuûa Thanh vaên, khoâng phaùp saùu ñoä muoân haïnh, thöôïng caàu haï hoùa cuûa Boà taùt. Theá neân Trong Khoâng xöa nay trong saïch vaéng laëng, voán khoâng thaáy phaøm thaùnh, thieän aùc, tònh ueá sai bieät.

Phaøm laø phaùp coù tu chöùng ñaéc thaát, ñeàu laø vieäc trong moäng, trong moäng maø ñöôïc maát thì chaúng phaûi chaân, tu chöùng cuõng laø vieäc huyeãn neân Kinh Laêng Nghieâm noùi: "Tònh toät saùng thoâng ñaït, tòch chieáu truøm hö khoâng, trôû laïi quaùn theá gian, gioáng nhö vieäc trong moäng". Neân bieát phaùp theá gian cuøng phaùp xuaát theá gian, ôû trong phaùp nhaát chaân bình ñaúng xöa nay roãng laëng, ñeàu khoâng thaät coù, roát raùo chæ coù taâm laø Phaät, khoâng sôû ñaéc khaùc, roát raùo khoâng ñaéc môùi laø chaân ñaéc. Nhö luùc tænh moäng tuy khoâng ñöôïc gì, maø ñöôïc tænh giaùc lìa caùc vieäc hö voïng chöôùng ngaïi khuûng boá ñieân ñaûo, caùc voïng töôûng thaáy bieát trong moäng. Thaáy bieát trong moäng khieán loøng chaúng an, tænh giaác voán khoâng, loøng ñöôïc an oån vui veû, neân ñoaïn döôùi noùi roát raùo Nieát Baøn. Nieát Baøn töùc laø taâm khoâng sanh dieät toát raùo vaéng laëng töï taïi an vui. Theá neân nhöõng ngöôøi tu haønh nöông kinh naày choùng ngoä duy taâm töùc Phaät, khoâng sôû ñaéc khaùc. Vì khoâng sôû ñaéc, môùi thaät chöùng ñaéc. Theá neân chæ nöông töï taâm quaùn haïnh, chaúng höôùng beân ngoaøi tìm. Chaúng tìm beân ngoaøi thì taâm khoâng chaïy caàu, khoâng hy voïng chöùng ñaéc. Ñaõ khoâng chaïy caàu, khoâng hy voïng chöùng ñaéc thì taâm ñöôïc töï taïi. Coå ñöùc noùi: "Chaúng caàn caàu Phaät, chæ caàn döùt taâm". Taâm naày döùt ñöôïc moät phaàn töùc laø hoïc ñöôïc moät phaàn Baùt Nhaõ, cho neân Boà taùt phaûi nöông Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña.

Ngöôøi tu haønh ñeán ñaây, chöùng lyù khoâng khoâng, lìa ñöôïc ngoan khoâng ñoaïn dieät, taø kieán ngoaïi ñaïo.

COÁ TAÂM VOÂ QUAÙI NGAÏI

Neân taâm khoâng ngaên ngaïi.

Töø ñoaïn naày ñeán caâu cöùu caùnh Nieát Baøn laø hieån baøy ngöôøi nöông tueä Quaùn töï taïi haønh saâu Baùt Nhaõ, ngay khi soi thaáy naêm uaån voán khoâng, thì caên, traàn, thöùc taâm xöa nay vaéng laëng, cho ñeán voán khoâng phaùp theá vaø xuaát theá. Chæ caàn nöông taâm tu haønh, taâm ñöôïc töï taïi, roõ raøng khoâng ñaéc môùi laø chaân ñaéc. Chöùng ngoä duy taâm töùc Phaät, ngoaøi khoâng chaïy tìm, chaúng nhoïc caát böôùc, maø ñeán ñöôïc quaû toät bôø kia. Do ñoù söï hieän höõu cuûa ba coõi boán loaøi sanh saùu ñöôøng, ñeàu nhö caûnh moäng, cho neân Taâm khoâng ngaên ngaïi. Chaúng sôï phaùt taâm Boà ñeà, laïi vaøo trong sanh töû, qua laïi choán nhôn thieân hoùa ñoä caùc chuùng sanh, neân noùi Khoâng sôï haõi. Chaúng bò phieàn naõo caûnh moäng laøm meâ laàm, neân goïi xa lìa, roát raùo nguyeân khoâng sanh dieät goïi laø Nieát Baøn. Ñoù laø caên cöù caâu Vöôït qua taát caû khoå aùch treân.

Nay noùi Neân Taâm Khoâng Ngaên Ngaïi, nghóa laø ngöôøi tu haønh nöông taâm tu haønh, ngoä khoâng choã ñöôïc, thì taâm theå vieân dung, baûn nguyeân thanh tònh, chaúng thaáy coù caûnh töôùng chuùng sanh trong ba coõi saùu ñöôøng. Caûnh töôùng chuùng sanh coøn khoâng, huoáng laø coù voâ minh, nghieäp chöôùng, baùo chöôùng, phieàn naõo chöôùng ñeå ngaên ngaïi, vì theá noùi Neân Taâm Khoâng Ngaên Ngaïi.

VOÂ QUAÙI NGAÏI COÁ, VOÂ HÖÕU KHUÛNG BOÁ

Vì khoâng ngaên ngaïi, neân khoâng sôï haõi.

Do vì coù chaáp voâ töôùng, neân taâm sanh ngaên ngaïi sôï haõi.

Noùi Sôï haõi, phaøm phu chaáp coù saéc thaân, tham soáng sôï cheát, e mình thoï maïng chaúng laâu daøi, noãi khoå giaø cheát gaàn keà neân thöôøng oâm loøng sôï haõi.

Haøng Tieåu thöøa thì thaáy khoå sanh giaø beänh cheát trong ba coõi saùu ñöôøng, chaùn khoå sanh töû, öa vui Nieát Baøn. Do vì coù öa chaùn, nghó ñeán Thaønh quaû khoù vieân thaønh, goác khoå khoù nhoå saïch, neân thöôøng oâm loøng sôï haõi. Haøng Nhò thöøa thì quaùn duyeân khôûi, ba ñôøi tuaàn hoaøn trong voøng sanh töû khoå naõo, thaêng traàm chaúng döùt, neân chaùn choã oàn naùo caàu nôi vaéng laëng. Nhaân gioù caûnh ñeán chaïm, töùc thì phieàn naõo khoù döùt. Bieån thöùc soùng doài, haún raèng giaùc taâm khoù laëng. Do vì khoù ñöôïc, neân thöôøng oâm loøng sôï haõi.

Haøng Boà taùt sô phaùt taâm thì treân hoaèng Phaät ñaïo, döôùi cöùu chuùng sanh, tuy caàu Phaät tueä, coøn chöa minh baïch, ñaày maét chuùng sanh, khoù maø ñoä heát. Chuùng sanh chöa ñoä, ñaâu ñöôïc thaønh Phaät. Bôûi chaáp coù chuùng sanh ñeå ñoä, coù Phaät quaû ñaùng caàu, duø coù gaéng goå haønh saùu ñoä, sieâng naêng tu muoân haïnh, nhöng moãi khi nghó ñeán chuùng sanh nghieäp aùc khoù ñoä, Phaät ñaïo daøi laâu khoù thaønh, bôûi hai vieäc khoù naày, neân thöôøng oâm loøng sôï haõi.

Nöông Boà taùt Quaùn töï taïi, haønh saâu Baùt Nhaõ, soi thaáy naêm uaån taát caû phaùp, xöa nay roãng laëng. Trong theå roãng laëng chaúng thaáy coù phaùp theá gian, cuõng chaúng thaáy coù phaùp xuaát theá gian. Döôùi chaúng thaáy coù chuùng sanh ñaùng ñoä, treân chaúng thaáy coù Phaät quaû coù theå thaønh, khoâng coù sanh töû ñaùng sôï, cuõng khoâng coù Nieát Baøn ñaùng caàu. Moät nieäm voâ vi, möôøi phöông trong saïch, ñieàu hay ngaên ngaïi trôû thaønh roãng rang khoâng ngaïi. Theá neân trong khoâng, khoâng ngaên ngaïi, neân khoâng sôï haõi.

VIEÃN LY ÑIEÂN ÑAÛO MOÄNG TÖÔÛNG, CÖÙU CAÙNH NIEÁT BAØN

Xa lìa moäng töôûng ñieân ñaûo, cöùu caùnh Nieát Baøn.

Sao goïi laø Xa Lìa? Nghóa laø chaúng bò ñieân ñaûo moäng töôûng laøm meâ laàm, neân goïi laø Xa Lìa.

Sao goïi laø Ñieân Ñaûo? Nghóa laø taát caû chuùng sanh trong theá gian, bieát laàm thaáy laàm, meâ chaân theo voïng, traùi giaùc hôïp traàn, nhaän thöùc queân caên, laáy ñaàu laøm ñuoâi, queân mình laøm vaät, boû mình theo vaät, ñeàu goïi laø Ñieân Ñaûo. Neáu hay xoay laïi goác meâ, hoài quang phaûn chieáu, thì taâm khoâng ngaên ngaïi khoâng sôï haõi, ñoù goïi laø Xa Lìa.

Nay noùi chuùng sanh ñieân ñaûo, bieát laàm thaáy laàm, nghóa laø voïng töôûng cuûa ba coõi, saùu ñöôøng, boán ñaïi, naêm uaån, caên traàn thöùc voán khoâng. Chaân taâm vieân traïm, tòch chieáu voâ bieân, ñoù laø chaân taùnh baûn nhieân. Chuùng sanh chaúng thaáy töï taùnh, soùt maát chaân taâm, queân chaân theo voïng, chaúng bieát chæ do taâm hieän, cho raèng thaät coù ba coõi, saùu ñöôøng taát caû danh töôùng, theo ñuoåi phan duyeân, neân goïi laø Ñieân Ñaûo.

Sao goïi laø Moäng Töôûng? Moäng laø yù thöùc, taïo ra trong luùc nguû say thaáy caùc caûnh giôùi, goïi laø Moäng. Töôûng laø thaàm nghó ñeán hình töôïng naøo ñoù vaø thaáy ñöôïc hình aûnh cuûa noù, goïi laø Töôûng nhaân töôûng thaønh moäng, duyeân moäng thaønh töôûng. Vieäc thaáy ban ngaøy, duyeân nôi taâm töôûng, neân ngaøy thì laø töôûng, ñeâm thì laø moäng, neân goïi laø Moäng Töôûng. Song chuùng sanh ôû theá gian, thaáy taát caû danh töôùng trong ba coõi saùu ñöôøng, chaúng bieát laø hö phuø huyeãn voïng, töôûng laø thaät coù. Nhö ngöôøi trong khi moäng thaáy caùc caûnh moäng, töôûng laø thaät coù, töï chaúng bieát laø do moäng taïo ra. Nhö taát caû chuùng sanh thaáy ba coõi chaúng bieát laø do taâm meâ taïo, do voïng töôûng hieän. Phaøm taát caû danh töôùng ñöôïc thaáy nghe ñeàu laø caûnh giôùi cuûa voïng töôûng, nhö caûnh hieän ra trong moäng, voán chaúng phaûi thaät coù maø do moäng töôûng laøm ra. Neân goïi laø Moäng Töôûng.

Sao goïi laø Cöùu Caùnh Nieát Baøn? Cöùu laø cuøng toät caên nguyeân sanh dieät. Caùnh laø sanh dieät dieät roài. Nieát Baøn laø tòch dieät laøm vui.

Cho neân Kinh Nieát Baøn noùi: "Caùc haønh voâ thöôøng, laø phaùp sanh dieät, sanh dieät dieät roài, tòch dieät laø vui".

Theo Kinh naày thì ngöôøi tu haønh nöông tueä Quaùn töï taïi, soi thaáy xöa nay roãng laëng. Nhö luùc tænh moäng, thì söï vaät trong moäng roõ chaúng theå ñöôïc, ñaõ bieát ñeàu laø caûnh giôùi ñieân ñaûo moäng töôûng, thì chaúng coøn ñuoåi theo phan duyeân, goïi ñoù laø Xa Lìa. Theá neân, trong Khoâng, chaân thöôøng tòch dieät, töùc laø Cöùu Caùnh Nieát Baøn.

Tam Theá Chö Phaät, Y Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña, Coá Ñaéc Aù Naäu Ña La Tam Mieäu Tam Boà Ñeà

Chö Phaät trong ba ñôøi, cuõng nöông Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña, ñöôïc ñaïo quaû Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc.

Ñaàu Kinh töø caâu Quaùn Töï Taïi, ñeán caâu vöôït taát caû khoå aùch laø daïy ngöôøi tu haønh nöông Boà taùt Quaùn Töï Taïi caên cöù vaøo taâm maø tu haønh, thaâm nhaäp thöïc töôùng, soi thaáy uaån khoâng, vöôït heát khoå aùch. Nhaân ñòa quaû haûi ñaõ ñeán, ñaõ chöùng, ñaõ thaønh, ñoù laø böïc Boà taùt tín giaûi haïnh chöùng, ñaõ troøn ñaày. Ngöôøi tu haønh töø tín vò maø vaøo vaø laøm phaùp moân tín giaûi haïnh chöùng cho chính mình.

Töø caâu Xaù Lôïi Töû! Saéc chaúng khaùc khoâng, khoâng chaúng khaùc saéc v.v... ñeán caâu Khoâng trí cuõng khoâng ñaéc ñaây nhaèm noùi roõ tin hieåu nguoàn taâm voán roãng laëng, khoâng nhoïc naém baét, quaùn haïnh töï taïi, chaúng quan heä ñeán suy löôøng. Soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, thì saùu caên, saùu traàn, saùu thöùc laø taát caû phaùp theá gian vaø khí theá gian cuûa chuùng sanh höõu tình; möôøi hai nhaân duyeân, boán Thaùnh ñeá, saùu ñoä muoân haïnh, boán quaû Nhò thöøa, thaäp ñòa Boà taùt, laø taát caû phaùp xuaát theá gian cuûa chaùnh giaùc theá gian, cuõng quy veà roãng laëng.Ñaây chæ thaáy naêm uaån khoâng, thì hai thöù phaùp theá gian vaø xuaát theá gian lieàn khoâng. Hieån nhieân thaáy ngay xöa nay trong saïch, töùc Phaät töùc taâm, laïi khoâng phaùp khaùc, ñoù laø tín giaûi haïnh chöùng ñeàu vieân maõn.

Töø caâu Do Khoâng Choã Ñöôïc ñeán Cöùu Caùnh Nieát Baøn laø keát quy cöùu caùnh trieät ñeå cuûa taát caû Boà taùt tín giaûi haïnh chöùng. Moïi söï ngaên ngaïi sôï haõi, ñieân ñaûo moäng töôûng, ñeàu vöôït qua heát, neân noùi Cöùu Caùnh Nieát Baøn.

Nay noùi, Chö Phaät trong ba ñôøi nöông Baùt Nhaõ v.v... nghóa laø chaúng nhöõng taát caû Boà taùt y vaøo taâm tu haønh, ñöôïc cöùu caùnh Nieát Baøn, maø taát caû Phaät ñôøi quaù khöù, taát caû Phaät ñôøi hieän taïi, taát caû Phaät ñôøi vò lai cuõng y vaøo tín giaûi haïnh chöùng naày neân ñöôïc ñaïo quaû Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc.

Tieáng Phaïn A ñaây dòch laø Voâ, Naäu Ña La dòch laø Thöôïng, Tam dòch laø Chaùnh, Mieäu ñaây dòch laø Ñaúng, Tam Boà ñeà dòch laø Chaùnh Giaùc. Goïi laø Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc, hoaëc Voâ thöôïng Chaùnh Chaân, töùc laø cöïc quaû thaønh Phaät cuûa chö Phaät, cuõng töùc laø ñoaïn treân noùi quaû Cöùu caùnh Nieát Baøn. Theá neân ngöôøi tu haønh muoán mau thaønh ñaïo Voâ thöôïng Chaùnh Chaân, phaûi nöông ñaïo cuûa chö Phaät, Boà taùt ñaõ thöïc haønh.

Coá Tri Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña, Thò Ñaïi Thaàn Chuù, Thò Ñaïi Minh Chuù, Thò Voâ Thöôïng Chuù, Thò Voâ Ñaúng Ñaúng Chuù, Naêng Tröø Nhöùt Thieát Khoå Chaân Thaät Baát Hö

Neân bieát Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña laø ñaïi thaàn chuù, laø ñaïi minh chuù, laø voâ thöôïng chuù, laø voâ ñaúng ñaúng chuù, hay tröø ñöôïc taát caû khoå, chaân thaät chaúng doái.

Neân bieát laø lôøi taùn döông Taâm Kinh heát söùc tha thieát, ñeå hieån thò phoù chuùc löu thoâng. Taát caû chuùng sanh nöông ñaây tu haønh, taát caû sôû nguyeän, sôû caàu ñeàu linh nghieäm vaø ñöôïc lôïi ích, neân noùi Neân Bieát Baùt Nhaõ BA La Maät Ña v.v...

Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña töùc laø taâm chaân nhö. Taâm naày töùc laø chuù naày laïi khoâng coøn chuù naøo khaùc, neân noùi laø Ñaïi Thaàn Chuù, laø Ñaïi Minh Chuù, laø Voâ Thöôïng Chuù, laø Voâ Ñaúng Ñaúng Chuù.

Chuù laø Nguyeän caàu. Taâm nguyeän chuùng sanh coù hai:

Moät laø Nguyeän caàu khoâng khoå, thì hieån thò taâm chuù hay tröø ñöôïc taát caû khoå.

Hai laø nguyeän caàu an vui, thì hieån thò taâm chuù chaân thaät chaúng doái.

Ngöôøi tu haønh nöông tueä Quaùn töï taïi, khi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng thì ngay nieäm aáy voâ minh lieàn phaù, phieàn naõo döùt haún, ñoù laø Ñaïi thaàn chuù.

Chæ quaùn khoâng tòch vieân dieäu laëng leõ, chaúng thaáy bò boán ñaïi, naêm uaån, ba coõi, saùu ñöôøng, taát caû danh töôùng ngaên che, ñoù laø Ñaïi Minh Chuù.

Taát caû phaøm phu ngoaïi ñaïo Nhò thöøa vaø caùc Thieân Long quæ thaàn, thieân ma yeâu mò, chaúng hay phaù hoaïi, maø laïi hay phaù hoaïi taát caû höõu vi, höõu töôùng, thaûy ñeàu tieâu dieät. Duø nhöõng vò aáy coù chuù nguyeän ñeàu chaúng theå dính daùng. Traùi laïi coøn khieán caùc vò aáy hoài taâm chuyeån veà Phaät ñaïo ñöôïc lôïi ích vaø hoan hyû uûng hoä, ñoù laø Voâ Thöôïng Chuù.

Baùt Nhaõ hay khieán ngöôøi tu haønh mau thaønh Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc, dieäu quaû an laïc cöùu caùnh Nieát Baøn, ñoù laø Voâ Ñaúng Ñaúng Chuù.

Nöông taâm chuù naày ñuû coâng naêng cuûa boán ñöùc linh dieäu, neân keát chöùng. Hay tröø taát caû khoå, chaân thaät chaúng doái.

COÁ THUYEÁT BAÙT NHAÕ BA LA MAÄT ÑA CHUÙ

Neân noùi chuù Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña.

Vì taâm chuù naày coâng naêng thaàn dieäu, hieäu nghieäm khoù löôøng, hay tröø taát caû khoå, chaân thaät chaúng doái. Theá neân noùi, chính ngay taâm naày laø chuù, chính chuù naày laø taâm. Taâm chuù chaúng hai, phaûi neân doác loøng tin, vui veû thoï trì môùi chaúng coâ phuï söï giaùo hoùa cuûa Phaät, chaúng môø toái, taùnh linh cuûa mình neân noùi maät ngöõ taâm chuù khieán cho mình töï kheá hoäi ñöôïc vôùi dieäu phaùp chaúng theå nghó baøn.

TÖÙC THUYEÁT CHUÙ VIEÁT

Lieàn noùi chuù raèng

Moät chöõ lieàn laø lôøi thieát yeáu, chæ cho töï taâm cuûa ñöông nhaân. Môû mieäng, ngaäm mieäng, taát caû dieäu duïng ñeàu töø ñaây maø ra, neân noùi Lieàn Noùi Chuù Raèng.

yeát ñeá, yeát ñeá, ba la yeát ñeá, ba la taêng yeát ñeá, Boà ñeà taùt baø ha

Yeát ñeá, yeát ñeá, Ba la yeát ñeá, Ba la taêng yeát ñeá, Boà ñeà taùt baø ha

Kinh töùc laø hieån chuù, ñaây töùc laø maät chuù. Hieån maät chæ laø Taâm. Ñaõ noùi laø maät chaúng cho giaûi thích, chaúng theå nghó baøn. Neáu giaûi sanh thì chuù maát, coøn suy nghó thì loaïn sanh, neân chaúng caàn göôïng giaûi. Chæ vöõng tin vaø haønh trì thì seõ ñöôïc boán ñöùc nhö treân ñaõ trình baøy, coâng naêng thaàn dieäu chaúng theå so löôøng.

Minh Chaùnh toâi tröïc giaûi taâm kinh, chæ theïn mình duøng trí haïn heïp ñeå giaûi thích; coøn kieán giaûi roäng lôùn löôïng ñoàng hö khoâng kia, theïn mình chaúng ñöôïc. Neáu ñoäc giaû muoán bieát roäng, neân xem theâm caùc baûn chuù thích cuûa Coå Ñöùc.

Khen raèng:

Baùt Nhaõ taâm kinh toái thöôïng cô,

Y Quaùn töï taïi naõi linh tri,

Haønh thaâm chieáu kieán khoâng voâ vaät,

Ñoä khoå sieâu phaøm chaùnh thò thi.

Quaùi ngaïi ñoán tieâu voâ khuûng boá,

Vieãn ly ñieân ñaûo kheá voâ vi,

Nieát Baøn chaân thaät phi tha thuyeát,

Chuù töùc ñöông taâm baát khaû tö.

Taâm kinh Baùt Nhaõ toái thöôïng cô,

Y Quaùn töï taïi thöïc linh tri.

Haønh saâu soi thaáy khoâng, voâ vaät,

Vöôït khoå hôn phaøm chaúng coøn nghi.

Ngaên ngaïi lieàn tieâu khoâng sôï haõi,

Xa lìa ñieân ñaûo hôïp voâ vi.

Nieát Baøn chaân thöïc chaúng gì khaùc,

Chuù töùc taâm naày chaúng theå suy.

]