BI VAØ TRÍ

Trong ñaïo Phaät chuùng ta thöôøng nghe noùi ñeán trí tueä vaø töø bi. Vaäy trí tueä laø gì, töø bi laø gì? Ngöôøi soáng nhö theá naøo laø soáng vôùiù trí tueä vaø ngöôøi haønh xöû nhö theá naøo laø ngöôøi töø bi ?

Ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä; giaùc ngoä laø thaáy ñuùng leõ thaät. Ngöôøi thaáy ñuùng leõ thaät khoâng theå thieáu trí tueä ñöôïc. Vì vaäy maø taát caû chuùng ta, nhaát laø ngöôøi tu Phaät phaûi laáy trí tueä laøm neàn taûng.ÔÛ ñaây toâi chia trí tueä ra laøm hai loaïi : Trí theá gian vaø trí xuaát theá gian.Tröôùc heát toâi noùi veà trí theá gian theo tinh thaàn Phaät phaùp. Trí theá gian trong Phaät phaùp laø thaáy bieát ñuùng tinh thaàn nhaân quûa. Ngöôøi tu Phaät khi laøm vieäc gì phaûi thaáy roõ nguyeân nhaân vaø haäu quûa cuûa noù. Ngöôøi thaáy roõ nhaân vaø quûa khoâng laàm laø ngöôøi co trí tueä. Trong kinh coù noùi : “Boà Taùt sôï nhaân chuùng sanh sôï quûa”. Boà Taùt laø höõu tình giaùc, moät chuùng sanh giaùc ngoä laø chuùng sanh ñoù bieát sôï nhaân aùc, chuùng sanh meâ muoäi thì sôï quûa khoå. Cuõng sôï vaäy, maø hai caùi sôï khaùc nhau, ngöôøi sôï nhaân goïi laø giaùc, ngöôøi sôï quûa goïi laø meâ.Trí tueä cuûa ngöôøi hoïc ñaïo tuy laø trí theá gian,nhöng cuõng laø trí tueä cuûa Boà Taùt. Ngöôøi bieát roõ moãi haønh ñoäng moãi lôøi noùi moãi yù nghó laø caùi nhaân ñöa tôùi ñau khoå,thì traùnh khoâng laøm khoâng noùi vaø khoâng nghó. Ñoù laø ngöôøi bieát soáng baèng trí tueä. Neáu nghó noùi laøm khoâng bieát keát quûa ra sao, cöù noùi laøm caøng böôùng, khi keát quûa khoå ñau ñeán thì than khoùc, caàu Trôøi khaån Phaät cöùu, ñoù laø caùi si meâ cuûa chuùng sanh. Hieän taïi chuùng ta soáng vôùi trí tueä hay soáng vôùi si meâ ?

Toâi ñôn cöû vaøi vieäc raát nhoû moïn trong ñôøi soáng laø aên uoáng. Muïc ñích cuûa söï aên uoáng laø ñeå nuoâi döôõng maïng soáng ñöôïc khoûe maïnh laâu daøi. Nhö vaäy, aên uoáng laø caùi nhaân, nuoâi döôûng maïng soáng ñöôïc khoûe maïnh laâu daøi laø caùi quûa. Nhöng,coù ngöôøi aên uoáng nhöõng thöù phaù hoaïi maïng soáng, vaäy ngöôøi ñoù laø ngöôøi trí hay ngöôøi meâ ? Chaúng haïn nhö uoáng röôïu, röôûu laøm ñau bao töû, zô gan, vieâm pheá quaûn ... maø ngöôøi ta vaãn cöù uoáng. Nhöõng moùn aên khoâng hôïp vôùi beänh, aên vaøo laø beänh phaùt maø ngöôøi ta vaãn cöù aên. Khi beänh phaùt naëng lo sôï caàu thaày kieám thuoác, maø caùi nhôn gaây ra ñau beänh thì khoâng traùnh. Ñoù laø ngöôøi meâ neân goïi laø phaøm phu theá gian. Ngöôøi coù trí bieát caùi gì aên vaøo laøm baïi hoaïi maïng soáng, laøm cho cô theå ñau beänh thì khoâng aên. Moùn aên naøo giuùp cho cô theå traùng kieän, laøm cho maïng soáng ñöôïc laâu daøi thì duøng, ñoù laø ngöôøi trí. Coøn huùt thuoá coù lôïi cho maïng soáng hay coù haïi ? Huùt tuoác laøm cho naùm phoåi, ung thö phoåi... maø ngöôøi ta vaãn cöù huùt. AÙ phieän laø moät loaïi ma tuùy laøm cho cô theå con ngöôøi gaày oám oám xanh xao, suy nhöôïc, baïi hoaïi toät ñænh, vaäy maø ngöôøi ta vaãn cöù huùt. Ñoù laø nhöõng ngöôøi si meâ ñaùo ñeå,töï phaù hoaïi thaân theå mình moät caùch voâ lyù vaø nguy hieåm. Ngöôøi si meâ vöøa vöøa thì phaù hoaïi cô theå vöøa vöøa, ngöôøi si meâ ít thì phaù hoaïi cô theå ít. Tai hoïa cuaû röôïu, cuûa thuoác, cuaû aù phieän hieän taïi caùc nhaø y hoïc ñaõ chöùng minh cuï theå vaø khuyeân khoâng neân duøng. Ngöôøi ta bieát haïi maø vaãn cöù duøng, thaät laø ñaùng thöông! Laø con ngöôøi ai cuõng coù quyeàn choïn nhöõng thöïc phaåm toát laøm cho cô theå khoûe maïnh ñeå duøng, coøn nhöõng thöù naøo ñöa ñeán beänh hoaïnñau khoå thì traùnh. Vì con ngöoøi coù khoûe maïnh môùi vui töôi, ñau yeáu thì buoàn khoå.

Chuùng ta tu Phaät laø tu theo ñaïo giaùc ngoä, nhöõng caùi gì laøm cho chuùng ta ñam meâ, say ñaém, khi thöùc tænh phaûi gan daï boû lieàn. Ñoù laø ñaõ tieán treân ñöôøng giaùc ngoä. Ñaõ tieán treân ñöôøng giaùc ngoä thì khoå ñau ôû coûi ñôøi naøy tuy chöa heát nhöng cuõng ñaõ bôùt ñi. Ví duï ngöôøi ghieàn röôïu, ghieàn thuoác laøm moãi ngaøy ñöôïc 50ñ, uoáng röôïu 20ñ, huùt thuoác 10ñ,coøn laïi 20ñ khoâng ñuû tieàn aên côm neân phaûi mang nôï. Caû cuoäc ñôøi soáng trong say söa thieáu thoán khoå sôû voâ cuøng. Baây giôø bieát uoáng röôïu huùt thuoác coù haïi, gan daï boû khoâng duøng nöõa. Tieàn löông moãi ngaøy chæ duøng cho vieäc aên uoáng thì vöøa ñuû, neân thaân khoûe maïnh taâm vui veû. Ñoù laø ngöôøi töï tænh töï giaùc baèng trí tueä theá gian.

Laïi coù nhöõng cheùn thuoác ñaéng cay, uoáng vaøo khoâng ngon mieäng maø ngöôøi ta laïi duøng,vì hoï bieát moùn thuoác ñoù uoáng vaøo thì heát beänh, thaân theå khoûe maïnh, soáng laâu. Ñoù cuõng do con ngöôøi coù trí tueä theá gian bieát giaûng nhaân naøo toát thì laøm, duø khoù laøm vaãn coá gaéng; nhaân naøo xaáu thì traùnh, khoâng laøm duø coù haáp daãn. Ngöôøi soáng nhö vaäy laø tu, chôù khoâng phaûi ñi chuøa thöôøng, laïy hì huït,  khi veà nhaø cuõng röôïu thòt say söa, noùi laøm saèng baäy, gaây khoå cho mình laøm khoå laây cho ngöôøi; ñi chuøa laïy phaät nhö theá chöa bieát tu. Quùi vò cöù soáng bình thöôøng, maø bieát traùnh nhöõng caùi nhaân xaáu gaây ñau khoå cho mình, cno gia ñình, cho xaõ hoäi, ñoù laø tu.

Ngöôøi coù trí tueä laø ngöôøi coù thaùi ñoää döùt khoaùt, bieát ñieàu dôû, nhaát ñònh khoâng laøm, duø cho coù ai khuyeán khích ruû ren. Coøn ngöôøi bình thöôøng phaân tích bieát ñieàu ñoù dôû maø khi coù ai ru cuõng chaïy theo laøm, thì ngöôøi naøy chöa thöïc coù trí, coøn mô maøng nöûa tænh nöûa meâ; gaëp ngöôøi tænh thì tænh theo, gaëp ngöôøi meâ thì meâ theo. Nhö vaäy, ngöôøi tu chuùng ta phaûi thöïc söï tænh ñeå töï quyeát ñònh vieäc laøm cuûa mình cho chính chaén toát ñeïp.

Veà lôøi noùi ngoân ngöõ cuõng vaäy. Coù khi naøo mình chöôûi maéng ngöôøi maø ñöôïc ngöôøi thöông meán khoâng ? Chaéc chaén laø khoâng. Taát caû quí vò hieän coù maët ôû ñaây, coù ai muoán cho moïi ngöôøi gheùt mình khoâng ? Chaéc chaén laø khoâng. Chaúng muoán ngöôøi gheùt , thì nhöõng lôøi hung aùc cheâ bai chæ trích... neân noùi hay neân döøng ? Neân döøng.Vì nhöõng lôøi ñoù laøm cho ngöoøi nghe khoù chòu, hoï seõ sanh taâm oaùn gheùt ngöôøi noùi. ÔÛ ñôøi nueá bò ngöôøi oaùn gheùt thì khi mình gaëp khoå, hoï seõ cheá nhaïo hoaëc haõm haïi theâm. Coøn neáu ñöôïc ngöôøi thöông meán khi hoaïn naïn ñöôïc ngöôøi cöùu giuùp an uûi. Nhö vaäy coù ai daïy khôø gì maø cöù taïo nhöõng caùi nhôn ñeå cho ngöôøi oaùn gheùt ? ÔÛ theá gian naøy ngöôøi ta oaùn gheùt nhau bôûi caùi gì nhieàu hôn heát ? Ña soá laø do caùi mieäng. Vaäy ngang ñaây quùi vò nhôù tu caùi mieäng töùc laø tu khaåu nghieäp. Moãi khi noùi ra laø phaûi löïa lôøi maø noùi, lôøi laønh thì noùi, lôøi döõ thì chöøa. Nhö vaäy môùi ñem an vui laïi cho mình cho ngöôøi. Neáu noùi lôøi döõ thì ñau khoå seõ ñeán, chôù khoâng traùnh khoûi.

Laïi nöõa, ngöôøi cöù lo tuïng kinh vôùi Phaät, heã ai choïc töùc thì maéng chöôûi khoâng tieác lôøi. Nhö vaäy tuïng kinh moät giôø, chöôûi ngöôøi chöøng möôøi phuùt thì phöôùc ñöùc tuïng kinh cuõng khoâng coøn. Ñeå thaáy roõ vieäc tu haønh, ngöôøi trí bieát lôøi naøo neân noùi thì noùi, lôøi khoâng neân noùi thì döøng, ñieàu toát neân laøm thì laøm, ñieàu quaáy aùc coù haïi thì khoâng laøm, ñoù laø ngöôøi giaûng traïch ñöôïc söï thaät. Quí vò chôù noùi laøm moät caùch môø aûo coù tính caùch huyeàn bí linh thieâng, maø khoâng thoâng lyù nhaân quûa. Vì ñaïo Phaät chuû tröông con ngöôøi gaëp caûnh khoå hay caûnh vui goác töø nôi nghieäp laønh maø ra. Noùi laønh laøm laønh laø nghieäp laønh, noùi hung döõ laøm vieäc aùc laø nghieäp aùc. Muoán ñöôïc an vui maø gaây nhaân aùc, ñoù laø meâ, thieáu trí tueä. Theá neân muoán ñöôïc an vui laø phaûi taïo nhaân laønh, an uûi khuyeân lôn giuùp ñôõ moïi ngöôøi töø vaät chaát laãn tinh thaàn cho hoï ñöôïc vui veû. Ngöôøi bieát soáng nhö theá laø ngöôøi coù trí tueä theá gian.

Sau ñaây laø trí tueä xuaát theá gian. Trí xuaát theá gian laø trí bieát ñuùng nhö thaät, caùi naøo giaû bieát noù laù giaû, caùi naøo thaät bieát noù laø thaät. Caùi giaû cho laø thaät ñoù laø meâ, caùi coù thaät maø khoâng bieát cuõng laø meâ, thieáu trí tueä. Theá neân, caùi giaû bieát roõ laø giaû, caùi thaät bieát noù laø thaät, ñoù laø ngöôøi trí, maø laø trí xuaát theá gian. Trí naøy coù khaû naêng thaáy suoát ñöôïc leõ thaät, nhín thaúng nôi con ngöôøi bieát caùi naøo laø giaû caùi naøolaø thaät khoâng laàm loän. Thoâng thöôøng ngöôøi ñôøi ai cuõng thaáy thaân naøy laø thaät. Nhöng vôùi caùi nhìn cuûa ngöôøi coù trí xuaát theá gian thaáy nhö choå Phaät ñaõ chæ baøy :Thaân naøy laø töôùng nhaân duyeân hoøa hôïp, nhaân duyeân hoäi ñuû thì thaân naøy toà taïi, neáu thieáu duyeân thì noù tan hoaïi. Boán thöù ñaát, nöôùc gioù,löûa hôïp laïi maø coù thaân naøy; nhöõng chaát cöùng nhö toùc, loâng, raêng,xöông...thuoäc veà ñaát. Nhöõng chaát loûng nhö maùu, nöôùc mieáng moà hoâi... thuoäc veà nöôùc. Hôi aám thuoäc veà löûa. Söï maùy ñoäng, hôi thôû... thuoäc veà gioù. Boán thöù ñoù hoøa hôïp thaønh thaân naøy, neáu moät trong boán moùn ñoù maát ñi thì thaân tan hoaïi.Boán moùn ñoù laø boán yeáu toá chính duy trì maïng soáng con ngöôøi. Nhöng boán moùn ñoù laïi xung khaéc vôùi nhau; löûa gaëp nöôùc thì taét, ñaát gaëp gioù thì rung rinh... Vaäy maø boán moùn ñoù phaûi hoïp nhau ñieàu hoøa nhau, thì maïng soáng con ngöôøi môùi ñieàu hoøa an oån. Neáu coù söï choáng traùi hay dö thöøa hoaëc hao huït thì thaân baát an. Chaúng haïn löûa nhieàu thì thaân noùng ñaàu nhöùc phaûi duøng thuoác haï soát.Löûa ít thì reùt rung phaûi söôûi aám, uoáng thuoác cho taêng nhieät löôïng. Nöôùc nhieàu thì phuø thuûng phaûi thaûi nöôùc ra. Nöôùc ít thì khoâ khao gaày ñeùt... Gioù nhieàu thì ñau nhöùc... Cöù nhö vaäy maø bieán ñoäng khoâng döøng ôû nôi thaân. Neáu moät trong boán thöù ñoù hoaëc quùa thieáu hay quùa thöøa thì maïng soáng döøng ngay. Chuùng ta thaáy söï hoøa hôïp cuûa ñaát, nöôùc, gioù, löûa thaät laø taïm bôï, giôø naøo noù coøn hoøa hôïp laø thaân coøn, giôø naøo noù baát hôïp taùc thì thaân maát, khoâng coù gì baûo ñaûm caû, chæ caàn moät hôi thôû ra maø khoâng hít vaøo thì cheát ngay.ñoù laø caùi thaáy cuûa ngöôøi trí veà thaân theå con ngöôøi. Ngöôïc laïi, ai cho raèng thaân naøy laø thaät, chaéc beàn vónh vieãn, ñoù laø caùi thaáy cuûa ngöôøi meâ. Song, khoâng phaûi bieát thaân naøy taïm bôï ñeå roài bi quan yeám theá, buoàn than cho soá phaän. Maø, giôø naøo coøn thôû, coøn khoûe maïnh, nhöõng ñieàu hay toát, neân laøm ngay, neáu chaàn chôø khaát heïn, cheát ñeán sao laøm kòp ? Tu cuõng vaäy, giôø naøo coøn thôû coøn hôi aám thì lo tu, mai moát taét thôû laøm sao tu kòp ? Bieát nhö vaäy ñeå noã löïc tu, noã löïc  löïc laøm ñieàu thieän, chôù khoâng phaûi thaáy noù taïm bôï roài soáng buoâng xuoâi chôø cheát, quan nieäm nhö vaäy khoâng ñuùng. Ngöôøi trí thaáy thaân naøy taïm bôï, khoâng thaät, nhôø vaäy maø haèng tænh giaùc noã löïc tu haønh. Ñoù laø giai ñoaïn thöù nhaát thaáy thaân naøy giaû.

Giai ñoaïn thöù hai : Thaáy thaân naøy laø giaû vaø ngay trong caùi giaû ñoù coøn coù caùi chaân thaät khoâng hình khoâng töôùng maø haèng saùng rôõ khoâng hoaïi, ngöôøi trí kheùo nhaän ra noù vaø haèng soáng vôùi noù. Ví duï trong nhaø giaûng naøy treân ñaây laø baøn phaät coù hình töôùng, quí vò noùi laø coù; khoaûng khoâng gian troáng, ña soá ngöôøi noùi laø khoâng. Nhöng kyø thöïc noù khoâng phaûi laø khoâng. Neáu khoâng thì moïi ngöôøi ñeàu cheát vì thieáu khoâng khí thôû. Khoaûng khoâng gian naøy khoâng coù hình töôùng thoâ nhö caùi baøn, töôïng Phaät, nhöng coù khoâng khí, coù buïi baëm... Chæ vì maét thöôøng khoâng thaáy ñöôïc neân cho laø khoâng. Vì hteá maø phuû nhaän nhöõng gì quaù taàm maét thaáy. Nhö vaäy, ñeå thaáy nhöõng caùi ñöôïc cho raèng coù laø vì coù hình töôùng thoâ, coøn trong khoâng gian cuõng coù nhöõng caùi teá, maø maét thöôøng khoâng theå thaáy ñöôïc, chôù khoâng phaûi laø khoâng. Cuõng vaäy, thaân ngöôøi phaàn töù ñaïi hoøa hôïp laø caùi coù thoâ, coøn caùi hieåu bieát ñöôïc goïi laø taâm laø caùi coù teá. Caùi coù thoâ laø vaät chaát, caùi coù teá laø tinh thaàn. Tinh thaàn coù thì vaät chaát coù,vaät chaát coù thì tinh thaàn coù,hai caùi hoã töông nhau neân môùi coù cuoäc soáng theá naøy. Bôûi coù tinh thaàn neân khi vaät chaát hoaïi maø tinh thaàn baát ñoäng khoâng hoaïi. Ngöôøi thaáy caùi thaät bieát ñuùng nhö thaät, thaáy caùi giaû bieát ñuùng nhö giaû, ñoù laø ngöôøi coù trí xuaát theá gian. Toâi nhaéc laïi, ngöôøi hoïc ñaïo laø phaûi coù trí; tröôùc tieân laø phaûi coù trí theá gian hay höõu sö trí, do söï hoïc hoûi truyeàn daïy cuûa baäc thaày maø coù, ñeå roài ñi tôùi trí xuaát theá gian do suï tu haønh maø ñöôïc. Hoïc ñaïo maø muø toái quaù thì khoâng xöùng ñaùng laø ngöôøi hoïc Phaät.

Baây giôø noùi tôùi töø bi. Töø bi töø ñaâu maø coù vaø muoán coù phaûi laøm sao ? Laøm theá naøo coù ñöôïc tình thöông ñoái vôùi moïi ngöôøi ? Tình thöông vaø töø bi coù gioáng nhau khoâng ? Tình thöông laø tình luyeán aùi giöõa cha meï, anh em, vôï choàng, con caùi, baèng höõu... laïi coù nhöõng tình thöông khoâng toát phi ñaïo lyù nöõa. Coøn töø bi laø thöông cao thöoïng baát vuï lôïi, htöong taát caû moïi loaøi khoâng vì baûn ngaõ cuûa mình. Muoáùn coù tình thöông baát vuï lôïi ñoù tröôùc tieân chuùng ta phaûi xeùt caûnh khoå cuûa con ngöôøi.Baøi giaûng ñaàu tieân Phaät giaûng cho naêm anh em ngaøi Kieàu Traàn Nhö taïi vöôøn Loäc Uyeån laø Töù Ñeá. Trong Töù ñeá, Khoå ñeá ñöôïc neâu leân tröôùc cho moïi ngöôøi thaáy khoå laø moät leõ thaät khoâng choái caûi ñöôïc. Muïc ñích laø ñeå cho con ngöôøi thoaùt ra moïi khoå ñau. Do thaáy khoå ñau daøy xeùo leân kieáp ngöôøimaø khôûi loøng töø bi thöông yeâu laãn nhau, cöùu giuùp cho nhau ra khoûi bieån khoå, chôù khoâng phaûi noùi khoå ñeå maø khoùc than cho soá phaän. Thoâng thöôøng khi con ngöôøi cuøng ôû trong caûnh hoaïn naïn khoán khoå thì deã thoâng caûm, deã thöông nhau. Nhöng khi ôû trong caûnh giaøu sang, quyeàn theá, ngöôøi ñöôïc ñòa vò cao keû ôû ñòa vò thaáp khoù thoâng caûm vaø thöông yeâu nhau. Vì vaäy muoán phaùt khôûi loøng thöông, vieäc deã daøngnhaát laø thaáy roõ noãi khoå cuûa nhau thì môùi thöông yeâu nhau. Neáu moïi ngöôøi thaáy roõ thaân mình cuõng nhö thaân ngöôøi do töù ñaïi hoøa hôïp maø thaønh. Khi noù baát hoøa thì thaân beänh hoaïn, moät ñaïi baát hoøa thì sanh moät traêm leõ moät beänh. Neáu boán ñaïi baát hoøa thì sanh boán traêm leõ boán beänh. Nhö vaäy thaân naøy laø moät oå beänh, ñaõ laø moät oå beänh thì khoå voâ cuøng. Coù thaân khoâng ai daùm noùi toâi hoaøn toaøn khoâng beänh, khoâng beänh naëng thì cuõng beänh nheï hoaëc beänh môùi phaùt khôûi hoaëc beänh ñaõ khôûi laâu, khoâng ai laø khoâng beänh. Ñeå thaáy roõ thaân chuùng ta laø thaân beänh hoaïn, ngöôøi naøo cuõng coù beänh thì ngöôøi naøo cuõng khoå. Taát caû ñeàu khoå neân thöông nhau, giuùp ñôû nhau, an uûi nhau cho bôùt khoå. Kieáp ngöôøi voán ñaõ khoå roài, laïi laøm cho khoå theâm thì quùa aùc. Coù nhieàu ngöôøi tuy beân ngoaøi thaân laønh laëng nhöng beân trong coù ñoâi ba chöùng beänh ñang haønh haï, khieán hoï ñau nhöùc, reân ræ hoaëc coäc caèn. Neáu hoï coù loãi laàm neân tha thöù. Ngöôøi tu laø keû töø bi, ngöôøi ñôøi ñaõ khoå maø laøm khoå theâm laø thieáu töø bi, khoâng xöùng ñaùng laø ngöôøi tu Phaät.

Thöù nöõa, laø xeùt caùi si meâ cuûa chuùng sanh maø khôûi taâm töø bi. Chuùng sanh vì si meâ neân caùi giaû khoâng bieát laø giaû cho laø thaät, vaø caùi thaät mình töï coù khoâng bieát laïi boû queân ñi. Do töôûng caùi giaû laø thaät, neân bò caùi giaû chi phoái sai söû taûo bao nhieâu nghieäp toäi, ñeå roài ñôøi naøy mang thaân naøy khoå, ñôøi khaùc mang thaân khaùc khoå, cöù mang thaân khoå traàm luaân trong voøng sanh töû khoâng coù ngaøy döøng. Chuùng ta khi thaáy ngöôøi naøo ñang ôû trong caûmh meâ, lieàn duøng moïi phöông tieän khuyeán khích nhaéc nhôû cho hoï tænh. Duø hoï chöa hoaøn toaøn tænh song cuõng loùe saùng phaàn naøo ñeå bôùt meâ. Heã bôùt meâ laø bôùt khoå. Ñoù laø loøng töø bi, vì thaáy ngöôøi meâ neân khôûi loøng thöông xoùt. Nhö vaäy chuùng ta laø ngöôøi hoïc Phaät phaûi coù trí tueä vaø töø bi. Töø bi moät laø thaáy chuùng sanh khoå mình thöông xoùt, an uûi giuùp ñôû hoï ñöoïc vui. Hai laø thaáy ngöôøi meâ cöù gaây nghieäp roài chòu khoå, khoå töø ñôøi naøy tôùi ñôøi noï khoâng coù ngaøy cuøng, neân thöông xoùt duøng phöông tieän chæ daãn cho hoï bôùt meâ. Phaät daïy theå hieän loøng töø bi khoâng gì hôn laø boá thí, oá thí taøi töùc laø giuùp ñôõ cuûa caûi vaät chaát cho ngöôøi ngheøo khoù beänh taät. Boá thí phaùp laø giaûng daïy nhaéc nhôû cho ngöôøi heát meâ laàm.

Traùch nhieäm cuûa ngöôøi tu laø phaûi töï mình coù trí tueä ñeå giaûi khoå cho mình, vaø xoùt thöông moïi loaøi ñang ñau khoå maø giuùp cho hoï giaûi khoå. Töï mình laøm sao thoaùt khoûi nhöõng caùi dôû, nhöõng thoùi quen taät xaáu töø laâu ñôøi ñeå mình heát khoå vaø giuùp cho moïi ngöôøi heát khoå laø tu. Tu baèng trí tueä vaø töø bi.

]