TAM HUEÄ HOÏC - TAM VOÂ LAÄU HOÏC

Ngaøy xöa toâi ñaõ töøng noùi, toâi laø keû nôï cuûa Taêng Ni. Coù nhieàu ngöôøi laáy laøm laï, taïi sao toâi laø keû nôï cuûa Taêng Ni? Bôûi vì suoát ñôøi toâi töø khi hoïc ñaïo roài ñi daïy maõi cho tôùi ngaøy nay, luùc naøo cuõng ñem heát taâm tö lo laéng suy nghó, giuùp cho Taêng Ni tu ñöôïc, hoïc ñöôïc, coù keát quaû toát. Bôûi suy nghó nhö vaäy neân ôû ñaâu toâi cuõng lo laéng cho Taêng Ni. Theá neân toâi nghó raèng ngöôøi laõnh ñaïo Phaät giaùo Vieät Nam, hieän taïi vaø mai sau khoâng theå choái boû traùch nhieäm ñoái vôùi Taêng Ni ñöôïc. Taïi vì Phaät giaùo Vieät Nam coøn hay maát laø goác ôû Taêng Ni.

Laø ñeä töû Phaät, luùc naøo chuùng ta cuõng nhaém thaúng coäi goác ñeå lo xaây döïng vaø giöõ gìn maïng maïch cuûa Phaät phaùp. Moät ngoâi chuøa maø thieáu Taêng Ni truï trì höôùng daãn cho Phaät töû thì ngoâi chuøa ñoù khoâng phaùt trieån ñöôïc. Nhö vaäy roõ raøng traùch nhieäm cuûa Taêng Ni raát naëng ñoái vôùi Phaät giaùo. Neáu Taêng Ni khoâng ñuû tö caùch hoïc, tu vaø giaùo hoùa thì traùch nhieäm ñoù khoâng troøn. Muoán vieäc hoïc, tu vaø giaùo hoùa ñaày ñuû thì phaûi hoäi tuï ñöôïc ba yeáu toá maø nhaø Phaät goïi tam hueä hoïc, nghóa laø Vaên Tö Tu.

Vaên laø chuùng ta hoïc vôùi nhöõng baäc tröôûng thöôïng, nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, caùc Ngaøi ñem söï thaáy, nghe, hieåu giaûng daïy cho chuùng ta. Chuùng ta laéng nghe ñeå nhaäp thaàn nhöõng ñieàu aáy, ñoù laø vaên. Tuy nhieân ñaïo Phaät khoâng cho pheùp chuùng ta nghe roài tin lieàn, maø phaûi vaän duïng trí tueä cuûa mình ñeå gaïn loïc, suy löôøng, xem lôøi daïy aáy coù phaûi laø chaân lyù chöa, ñuùng leõ thaät chöa? Bôûi vì nhöõng vò ñi tröôùc chuùng ta cuõng laø phaøm taêng chöù chöa phaûi thaùnh taêng. Ñaõ laø phaøm thì coù ñieàu noùi raát ñuùng nhöng thænh thoaûng vaãn coù ñieàu noùi sai. Vì vaäy maø chuùng ta phaûi gaïn loïc, nghe roài suy tö, gaãm xeùt laïi ñieàu chuùng ta nghe coù ñuùng leõ thaät hay khoâng? Khi suy gaãm xeùt ñoaùn nhö vaäy laø chuùng ta coù trí tueä neân goïi laø tö hueä. Coù vaên maø khoâng coù tö laø thieáu soùt lôùn, bôûi vì nghe ñaâu tin ñoù, noùi ñuùng cuõng tin, noùi sai cuõng tin thì ngöôøi ñoù chöa ñuû thoâng minh trí tueä. Neân tö hueä laø ñieàu kieän thieát yeáu giuùp chuùng ta môû saùng con maét trí tueä cuûa mình. Nhöng tö khoâng chöa ñuû. Nghe vaø nghieäm lôøi ñoù ñuùng thì chuùng ta phaûi tu, nghóa laø öùng duïng ñieàu ñoù vaøo ngay trong cuoäc soáng. Ñaây goïi laø tu hueä.

Nhö nghe noùi veà lyù voâ thöôøng thì chuùng ta phaûi suy gaãm lyù voâ thöôøng coù thaät ñuùng hay chöa, coù gì ngoaïi leä khoâng? Suy gaãm ñeán nôi ñeán choán thaáy ñuùng lieàn öùng duïng lyù voâ thöôøng vaøo cuoäc soáng cuûa mình. ÖÙng duïng theá naøo? Chuùng ta thaáy ñôøi voâ thöôøng neân chaùn quaù, heát muoán laøm gì phaûi khoâng? Vì voâ thöôøng nay coøn mai maát thì laøm chæ uoång coâng nhoïc söùc. Suy nghó nhö vaäy ñuùng khoâng? Khoâng ñuùng. Khi chuùng ta hieåu cuoäc ñôøi laø voâ thöôøng, chuùng ta caàn phaûi tranh thuû. Ngaøy nay, giôø naøy mình coøn khoûe maïnh, phaûi hoïc, phaûi tu, laøm lôïi ích cho chuùng sanh, ñeå mai kia cheát roài laøm sao tu, laøm sao hoïc, laøm sao lôïi ích cho chuùng sanh ñöôïc. Nhö vaäy laø bieát öùng duïng lyù voâ thöôøng.

Cho neân caùc Toå hoài xöa thöôøng daïy: Thò nhaät dó quaù, maïng dieäc tuøy giaûm, nhö thieåu thuûy ngö, tö höõu haø laïc, ñaïi chuùng ñöông caàn tinh taán, nhö cöùu ñaàu nhieân v. v… Nghóa laø, ngaøy nay ñaõ qua, maïng soáng cuûa chuùng ta giaûm ñi moät phaàn, nhö con caù ôû döôùi ao nöôùc saép caïn, moãi ngaøy qua laø moãi ngaøy gaàn vôùi caùi cheát. Vaäy phaûi laøm sao? Phaûi tinh taán tu haønh, laøm lôïi cho ngöôøi gaáp, nhö cöùu löûa chaùy ñaàu. Neáu ñaàu coù toùc bò moät ñoám löûa rôùt vaøo, luùc ñoù chuùng ta thong thaû xem noù nguùn ra sao hay phaûi daäp taét lieàn? Phaûi daäp taét lieàn. Cuõng vaäy, bieát ñöôïc thaân naøy voâ thöôøng, maïng ngöôøi trong hôi thôû thì chuùng ta khoâng theå chaàn chôø ñöôïc, khoâng theå soáng ngaøy nay, chôø ngaøy mai, soáng ngaøy mai chôø ngaøy moát. Cöù nhö vaäy ñeå ngaøy qua ngaøy, maát heát thì giôø quyù baùu. Chuùng ta phaûi öùng duïng lyù voâ thöôøng vaøo vieäc tu, vieäc hoïc ñeå töï lôïi vaø laøm lôïi ích cho chuùng sanh. Ñoù laø hieåu ñöôïc lyù voâ thöôøng. Nhö vaäy laø Vaên Tö Tu nhòp nhaøng theo nhau. Neáu noùi hieåu lyù voâ thöôøng maø chæ ngoài noùi doùc vôùi nhau chôi chôù khoâng gaéng tu, gaéng hoïc, gaéng laøm vieäc lôïi ích cho chuùng sinh thì chöa theå goïi laø hieåu lyù voâ thöôøng ñuùng vôùi tinh thaàn Phaät daïy.

Toâi nhaéc laïi Vaên Tö Tu hueä. Vaên laø hoïc, hoïc roài suy gaãm nhaän xeùt laø Tö. Töø Vaên, Tö öùng duïng tu haønh laø Tu, ñoù laø giaùo lyù caên baûn cuûa ngöôøi hoïc Phaät.

Nhöng ngoaøi ba ñieàu caên baûn cuûa ngöôøi hoïc Phaät naøy coøn coù ba ñieàu nöõa laø Giôùi, Ñònh, Tueä. Ba ñieàu naøy goïi laø tam voâ laäu hoïc, nghóa laø sao? Töùc laø ba vieäc hoïc khoâng bò loït, khoâng bò rôùt. Noùi caùch khaùc laø ba moân hoïc giaûi thoaùt. Chöõ voâ laäu: Voâ laø khoâng, laäu laø rôùt. Khoâng rôi rôùt ôû ñaâu? Khoâng rôi rôùt trong tam giôùi. Maø khoâng rôi rôùt trong tam giôùi laø giaûi thoaùt roài. Neân noùi tam voâ laäu hoïc nghe khoù hieåu, maø phaûi noùi roõ raèng ba moân hoïc ñeå giaûi thoaùt sanh töû. Tam hueä hoïc laø ñeå soáng tu vaø laøm lôïi ích chuùng sinh, coøn tam voâ laäu hoïc naøy laø ñeå giaûi thoaùt sanh töû. Muoán tu giaûi thoaùt sanh töû thì phaûi coù ñuû giôùi ñònh tueä.

Giôùi laø giôùi luaät. Haøng Sa di thì giöõ 10 giôùi. Tyø kheo 250 giôùi, Tyø kheo Ni 348 giôùi. Giöõ giôùi laø ñieàu caên baûn, nhöng thöïc tình toâi thaáy chö Taêng Ni baây giôø khoâng giöõ noåi nhöõng giôùi chi tieát. Nhö hieän chuùng ta tu theo Baéc toâng, buoåi chieàu ñaâu phaûi ai cuõng aên chaùo sô sô nhö trong luaät daïy. Nhö vaäy coù giöõ ñöôïc giôùi thöù chín chöa? Ñoù laø toâi noùi chi tieát nhoû, haïn cuoäc trong giôùi cuûa Sa di thoâi maø mình coøn chöa giöõ troøn, huoáng nöõa laø giôùi Tyø kheo, caùc phaàn chi tieát nhö y baùt v. v… khoâng theå giöõ ñöôïc. Vì vaäy neân chuû tröông cuûa toâi laø Taêng Ni phaûi giöõ nhöõng giôùi caên baûn, giöõ cho ñöôïc. Coøn nhöõng chi tieát, giöõ ñöôïc bao nhieâu toát baáy nhieâu. Quan troïng laø nhöõng giôùi caên baûn. Ñoù laø giöõ giôùi.

Töø giôùi sanh ñònh. Thöôøng ngöôøi ta noùi giôùi sanh ñònh nhöng thaät söï giôùi chöa sanh ñònh. Giôùi chæ giuùp ñeå baûo veä cho chuùng ta taêng tröôûng thieàn ñònh. Thí duï chuùng ta ngoài thieàn coát ñeå cho taâm khoâng xao laõng, khoâng chaïy baäy. Neáu ngöôøi naøo phaïm giôùi roài thì ngoài nhöng taâm vaãn chaïy baäy, keàm khoâng noåi. Vaäy neân giôùi laø haøng raøo ngaên ngöøa khoâng cho chuùng ta chaïy baäy hay rôi vaøo nhöõng nôi toäi loãi saâu thaúm khaùc.

Neáu noùi cho ñuû giôùi laø Phoøng phi chæ aùc. Phoøng laø ngöøa, phi laø loãi, ngaên ngöøa caùc loãi cho mình, chæ aùc laø döøng boû toäi aùc. Nhö vaäy giôùi coù taùnh caùch ngöøa loãi vaø döùt aùc cho chuùng ta, chôù khoâng phaûi laø thieàn ñònh. Nhöng giôùi giuùp cho thieàn ñònh. Neân trong kinh hay ví duï ngoïn ñeøn ñoát ñeå ngoaøi trôøi bò gioù thoåi neân deã taét. Neáu ngoïn ñeøn ñoù coù oáng khoùi chuïp leân thì noù ñöùng yeân. Cuõng vaäy, giôùi nhö oáng khoùi chuïp ñeøn, giöõ cho ngoïn ñeøn trí tueä cuûa chuùng ta ñöôïc saùng. Giôùi laø ngöøa ñoùn, neân noùi giôùi sanh ñònh laø vì theá. Nhôø coù giôùi cuõng nhö nhôø coù boùng ñeøn neân ngoïn ñeøn khoâng bò taét. Cuõng vaäy, nhôø giôùi maø taâm chuùng ta khoâng xao laõng, ñöôïc yeân ñònh, yeân ñònh neân trí tueä phaùt khôûi. Vì vaäy maø noùi giôùi sanh ñònh, chuùng ta khoâng neân hieåu laàm giôùi tröïc tieáp sanh ra ñònh. Phaûi coù phaùp tu thieàn ñònh môùi taêng tröôûng ñöôïc trí tueä. Neân noùi ñònh sanh tueä.

Taïi sao thieàn ñònh laïi sanh trí tueä? Chuùng ta do hoïc neân sanh trí tueä thì coù lyù, coøn thieàn ñònh laø khoâng suy nghó gì caû, sao laïi sanh trí tueä? Ñaây laø vaán ñeà Taêng Ni caàn phaûi hieåu cho töôøng taän. Toâi möôïn moät ví duï ñeå noùi roõ ñieàu naøy. Ví nhö coù caùi lu khoâng, chuùng ta xuoáng ao muùc nöôùc ñoå vaøo lu. Nöôùc môùi ñoå vaøo coøn ñuïc, chuùng ta nhìn voâ trong lu khoâng thaáy boùng maët mình. Taïi sao? Vì nöôùc ñuïc caáu bôïn, khoâng trong, khoâng saùng neân khoâng thaáy hình aûnh beân ngoaøi. Baây giôø chuùng ta chòu khoù quaäy roài loùng caën xuoáng chöøng moät vaøi giôø, caùc caën baõ laëng heát xuoáng taän ñaùy lu roài thì khi ñoù nöôùc trong, chuùng ta nhìn voâ môùi thaáy maët mình roõ raøng. Chaúng nhöõng ñaàu maët mình maø taát caû caûnh vaät ñeàu chieáu roïi treân maët nöôùc ñoù.

Cuõng nhö vaäy, chuùng ta tu thieàn ñònh laø ñeå loùng laëng taâm voïng. Vì taâm naøy chaïy nhö khæ vöôïn. Bôûi chaïy nhö khæ vöôïn neân noù xaùo troän, muoán heát ngaøu ñuïc thì phaûi loùng laëng laïi. Loùng laëng laïi töùc laø thieàn ñònh, khi loùng laëng roài thì trí tueä phaùt saùng. Vaäy trí tueä ñoù laø trí tueä gì? Trí voâ sö. Töø Vaên Tö Tu cuõng coù trí tueä. Töø Giôùi Ñònh Tueä cuõng coù trí tueä, vaäy hai thöù trí tueä naøy laø moät hay khaùc? Khaùc vaäy. Trí tueä tröôùc laø trí höõu sö, trí do coù hoïc. Trí tueä sau laø trí voâ sö, khoâng do hoïc. Vì luùc thieàn ñònh ñaâu coù hoïc vôùi ai. Moïi thöù voïng ñoäng laëng xuoáng thì saùng. Ñaáy goïi laø trí voâ sö. Trí höõu sö laø trí töø beân ngoaøi maø ñöôïc, coøn trí voâ sö laø trí töï taâm mình phaùt ra. Nhö vaäy trí voâ sö môùi coù coâng naêng giaûi thoaùt sanh töû, coøn trí höõu sö khoâng giaûi thoaùt noåi. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi naém vöõng con ñöôøng tu.

Ñöùc Theá Toân khi chöa thaønh ñaïo, Ngaøi ngoài döôùi coäi Boà-ñeà boán möôi chín ngaøy ñeâm. Ngaøi ngoài nhö vaäy ñeå laøm gì? Ngoài ñeå thieàn ñònh. Khi ñònh ñaõ saâu, taâm vaéng laëng boãng döng phaùt ra trí tueä saùng suoát voâ cuøng. Trí tueä aáy töø trong noäi taâm löu xuaát, cho neân khi saùng leân roài, Ngaøi bieát taát caû nhöõng gì tröôùc kia chöa töøng bieát. Bôûi vì sau khi ngoä ñaïo döôùi coäi Boà ñeà thì Ngaøi coù ñuû Tam minh, Luïc thoâng, Töù voâ sôû uùy, Thaäp baùt baát coäng v. v…

ÔÛ ñaây toâi chæ noùi Tam minh thoâi.

Moät laø Tuùc maïng minh: Khi Ngaøi tu, taâm loùng ñònh phaùt saùng lieàn nhôù laïi voâ soá kieáp veà tröôùc ñaõ töøng ôû ñaâu, laøm gì, teân gì v. v… ñaây goïi laø Tuùc maïng minh. Khi aáy taâm hoaøn toaøn thanh tònh, Ngaøi nhôù laïi caâu hoûi khi coøn taïi gia Ngaøi ñaõ thaéc maéc, con ngöôøi töø ñaâu ñeán, tröôùc khi coù maët ôû ñaây mình ôû ñaâu? Giôø phuùt choùt böøng saùng Ngaøi nhôù roõ raøng.

Trong moät baøi kinh A-haøm Phaät coù keå: Khi Ngaøi chöùng Tuùc maïng minh Ngaøi nhôù laïi voâ soá kieáp veà tröôùc nhö chuyeän môùi xaûy ra hoâm qua. Nhôù moät caùch roõ raøng töôøng taän. Töø ñoù Ngaøi hieåu ñöôïc vaø giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà con ngöôøi töø ñaâu laïi. Chuùng ta khoâng phaûi ngaãu nhieân coù maët moät laàn ôû ñaây, maø töø thuôû naøo lang thang luaân hoài. Baây giôø ñöôïc laøm ngöôøi môùi bieát tu haønh ñeå thaáy roõ coäi goác aáy. Do ñoù ñöùc Phaät thöøa nhaän thuyeát luaân hoài laø chaân lyù.

Hoài coøn hoïc Taêng, toâi thöôøng khoå sôû veà vaán ñeà naøy. Bôûi nghieân cöùu kyõ nhöõng saùch vôû AÁn Ñoä toâi thaáy thuyeát luaân hoài nghieäp baùo coù töø ñaïo Baø-la- moân, chôù khoâng phaûi do Phaät ñaët ra. Toâi hôi maëc caûm, taïi sao Phaät laïi nhaän giaùo phaùp cuûa ngöôøi ta. Nhöng veà sau toâi thaáy ñieàu ñoù khoâng loãi laàm gì caû. Khi ngoä ñaïo, thaáy ñöôïc leõ thaät roài thì ai noùi ñuùng chuùng ta nhaän laø ñuùng, sai bieát laø sai. Neáu vieäc ñuùng maø chuùng ta khoâng thöøa nhaän laø mình quaù thieân kieán roài. Cho neân ñöùc Phaät raát saùng suoát. Nhöõng gì tröôùc ñuùng thì Ngaøi duøng, tröôùc sai thì Ngaøi söûa, chôù khoâng phaûi baùc boû taát caû ñeå laäp moät trieát thuyeát hoaøn toaøn cuûa rieâng mình. Nhö vaäy tinh thaàn cuûa ñöùc Phaät raát laø khoa hoïc.

Ngaøy nay caùc nhaø khoa hoïc nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà maø hoï thaéc maéc. Khi phaùt minh ñöôïc, thaáy ñuùng nhö nhöõng gì ngöôøi tröôùc phaùt minh thì hoï khoâng baùc boû maø caøng traân troïng thöøa nhaän. Nhö vaäy tinh thaàn hoïc Phaät raát khoa hoïc, khoâng coù taùnh caùch ñoäc ñoaùn töï laäp ñeå khoe mình gioûi. Ñieàu gì tröôùc ñuùng nhaän laø ñuùng. Ñieàu gì bieát sai baûo laø sai ñeå chænh laïi, ñoù laø tinh thaàn cuûa ñaïo Phaät.

Khi chöùng Tuùc maïng minh roài, Ngaøi thaáy khoâng phaûi Ngaøi coù maët moät laàn maø voâ soá laàn hieän thaân trong caùc loaøi khaùc nhau. Hieåu nhö vaäy neân Ngaøi noùi con ngöôøi laø luaân hoài. Do ñoù nhaø Phaät thöôøng noùi lang thang trong kieáp luaân hoài, nay ñaây mai kia, khoâng bieát bao nhieâu laàn sanh bao nhieâu laàn töû. Ñieàu naøy Phaät ñaõ thaáy roõ chôù khoâng phaûi hoïc cuûa ngöôøi tröôùc.

Theá neân trong kinh A-haøm, môùi nghe Phaät noùi thaáy nhö bi quan, nhö "nöôùc maét chuùng sanh nhieàu hôn nöôùc bieån". Lôøi naøy ñuùng khoâng? Xeùt trong moät ñôøi chuùng ta gom laïi chöøng bao nhieâu nöôùc maét? Ñöôïc moät cheùn ñi. Nhö vaäy moãi ngöôøi moät cheùn, moät trieäu ngöôøi gom laïi chöøng moät hoà, moät ao laø nhieàu. Neáu maáy traêm trieäu ngöôøi gom laïi chöøng baèng con soâng nhoû thoâi, sao Phaät noùi nhieàu hôn nöôùc bieån caû? Chuùng ta hieåu caïn côït thì khoâng theå tin lôøi Phaät noùi ñöôïc. Phaûi hieåu xa hôn, vì Phaät noùi nöôùc maét chuùng sinh ñaâu chæ moät laàn naøy maø voâ soá kieáp sanh töû, vaäy nöôùc maét aáy khoâng nhieàu hôn nöôùc bieån caû laø gì? Gom heát caùi khoå ñôøi naøy ñôøi tröôùc, ñôøi tröôùc nöõa v. v… môùi thaáy caùi khoå quaù lôùn vì khoâng phaûi chæ ôû moät ñôøi. Song phaàn nhieàu chuùng ta chæ nhôù trong ñôøi naøy neân cho raèng Phaät noùi quaù ñaùng, chôù söï thaät khoâng phaûi quaù ñaùng. Ñoù laø lôøi noùi chí lyù. Ñöùc Phaät noùi luaân hoài khoâng phaûi do suy gaãm maø do ngoä ñaïo roài, thaáy ñuùng nhö thaät maø noùi.

Hai laø Thieân nhaõn minh: Tuùc maïng minh laø ñöùng veà thôøi gian quaù khöù, hieän taïi, vò lai. Thieân nhaõn minh laø ñöùng veà khoâng gian. Minh naøy thaáy ñöôïc vaät heát söùc nhoû, heát söùc xa, thaáy töôøng taän nghieäp quaû cuûa taát caû chuùng sanh. Chuùng sanh ra ñôøi laø do nghieäp cuûa quaù khöù hoaëc laønh hoaëc döõ, maø daãn tôùi thoï sanh ñôøi naøy, toát xaáu khaùc nhau, thaáy raát roõ raøng.

Kinh noùi, khi chöùng ñöôïc Thieân nhaõn minh roài, Ngaøi thaáy trong baùt nöôùc coù voâ soá vi truøng. Hai möôi laêm theá kyû tröôùc khoa hoïc chöa phaùt trieån, chöa coù kính hieån vi maø ñöùc Phaät ñaõ thaáy ñöôïc vi truøng. Vì vaäy caùc chuøa Baéc toâng tröôùc khi uoáng nöôùc hay tuïng baøi keä "Phaät quaùn nhaát baùt thuûy, baùt vaïn töù thieân truøng" v. v… Nghóa laø, Phaät nhìn trong moät baùt nöôùc thaáy taùm vaïn boán ngaøn vi truøng. Hoài ñoù ai tin lôøi Phaät noùi. Khoâng ai tin heát. Chæ coù nhöõng vò chöùng A La Haùn môùi tin.

Moät laàn coù vò Tyø-kheo chöùng A La Haùn ñi ñöôøng, khi qua sa maïc khaùt nöôùc quaù, Ngaøi gaëp caùi ao hôi caïn ñònh laáy nöôùc uoáng. Nhöng khi duøng thieân nhaõn, Ngaøi nhìn thaáy voâ soá vi truøng ôû trong nöôùc neân khoâng daùm uoáng vaø trôû laïi baïch Phaät:

- Con quaù khaùt nöôùc maø tìm ñöôïc ao nöôùc thì thaáy voâ soá vi truøng neân khoâng uoáng ñöôïc. Baïch Theá Toân, baây giôø con phaûi laøm sao, nhòn khaùt ñeå cheát hay laø uoáng?

Phaät quôû:

- Sao oâng khoâng duøng nhuïc nhaõn ñeå nhìn. Neáu duøng nhuïc nhaõn thì khoâng thaáy vi truøng.

Nghe Phaät daïy vaäy Ngaøi lieàn duøng nhuïc nhaõn nhìn neân khoâng thaáy vi truøng. Nhôø theá Ngaøi khoûi cheát khaùt.

Nhö vaäy roõ raøng Phaät thaáy ñöôïc vi truøng, caùc vò A La Haùn thaáy ñöôïc vi truøng. Neân trong Luaät daïy chuùng ta loïc nöôùc tröôùc khi uoáng laø vì theá. Ñi ñaâu phaûi mang theo ñaõy loïc nöôùc vì sôï uoáng nöôùc seõ gieát haïi vi truøng. Ngaøy nay chuùng ta khoâng mang ñaõy loïc nöôùc theo laø vì nöôùc ñaõ ñöôïc loïc saün roài, chæ caàn vaën robinet laø uoáng lieàn, mang ñaõy loïc theo chi nöõa.

Hieän nay coù ngöôøi ñi ñaâu cuõng quaûi theo naøo laø ñaõy loïc nöôùc, y baùt, ñuû thöù heát nhöng khoâng bao giôø duøng. Ñoù laø chæ bieát giöõ maø khoâng bieát duøng. Sôû dó Phaät cheá giôùi, cheá moùn ñoà laø caàn thieát vôùi hoaøn caûnh baáy giôø. Caùi loïc duøng ñeå loïc nöôùc uoáng cho khoâng haïi vi truøng. Ngaøy nay nöôùc hoaëc naáu chín, hoaëc ñaõ khöû truøng roài thì ñem theo loïc ñeå laøm gì? Toâi chuû tröông giôùi luaät laø quan troïng nhöng giôùi naøo hôïp vôùi hoaøn caûnh cuûa mình thì aùp duïng, coøn giôùi naøo khoâng hôïp thì xin hoïc cho bieát thoâi, chôù nhö caùi ñaõy loïc nöôùc ñi ñaâu cuõng mang theo maø khoâng duøng thì thaät laø coá chaáp.

Ñoù laø noùi veà vaät raát nhoû. Coøn vaät xa, Phaät nhìn trong baàu vuõ truï thaáy coù haèng haø sa soá theá giôùi töùc laø theá giôùi nhieàu nhö caùt soâng Ganga ôû AÁn Ñoä. Caùt soâng Ganga chöøng bao nhieâu? Toâi noùi gaàn nhaát nhö caùt soâng Ñoàng Nai, coù ai ñeám ñöôïc khoâng? Soâng Ñoàng Nai chæ baèng moät phaàn tö soâng Ganga maø chuùng ta coøn khoâng theå ñeám noåi thì caùt soâng Ganga chöøng bao nhieâu?

Ngaøy xöa ngöôøi ta cöù töôûng trôøi troøn ñaát vuoâng. Ñaát laø maûnh ôû döôùi ñeå chôû, coøn trôøi laø maùi ôû treân ñeå che, chæ bieát treân trôøi döôùi ñaát theá thoâi, nhöng Phaät nhìn thaáy ngoaøi haønh tinh cuûa chuùng ta coøn voâ soá haønh tinh khaùc. Hoài xöa ñaâu coù vieãn voïng kính, Phaät duøng thieân nhaõn thaáy ñöôïc vaät ôû raát xa, raát nhoû vaø do ñoù Ngaøi thaáy ñöôïc töôøng taän nghieäp cuûa chuùng sanh. Ai mang nghieäp thieän, nghieäp aùc thì theo nghieäp ñoù daãn ñi thoï sanh.

Trong A-haøm coù moät baøi kinh Phaät noùi: Ta nhìn thaáy chuùng sanh theo nghieäp ñi luaân hoài trong luïc ñaïo nhö ngöôøi ñöùng treân laàu cao nhìn xuoáng ngaõ tö ñöôøng, thaáy keû ñi qua ngöôøi ñi laïi roõ raøng töôøng taän, khoâng chuùt nghi ngôø. Vì vaäy Ngaøi daïy moïi chuùng sinh neáu bieát tu thieän, taïo nghieäp laønh thì sanh trong coõi laønh, coøn taïo nghieäp döõ thì sanh trong coõi aùc, khoâng sai chaïy, khoâng nghi ngôø. Nhöõng gì Phaät thaáy vaø noùi laïi laø do Ngaøi chöùng kieán chôù khoâng phaûi suy luaän. Nhöõng baøi kinh Boån sanh hay Boån söï ngaøy nay chuùng ta ñoïc ñöôïc trong taïng chöõ Pali hoaëc chöõ Haùn laø nhöõng baøi kinh noùi veà tieàn kieáp cuûa ñöùc Phaät vaø caùc vò Thaùnh ñeä töû.

Kinh boån sanh laø noùi tieàn kieáp nhieàu ñôøi cuûa ñöùc Phaät. Kinh Boån söï noùi söï vieäc xaûy ra giöõa caùc vò Baø la moân hay caùc vò Tyø kheo ñôøi tröôùc ñaõ töøng laøm gì, baây giôø chòu caûnh nghieäp quaû aáy. Nhö coù vò Tyø kheo chöùng quaû A La Haùn roài nhöng ñi khaát thöïc vaãn khoâng coù côm aên. Phaät noùi vò Tyø kheo naøy ñôøi tröôùc boû ñoùi moät vò Tyø kheo cuøng tu, neân baây giôø ñi khaát thöïc khoâng ai cuùng, duø ñaõ chöùng quaû A La Haùn.

Nhö vaäy nhöõng söï vieäc cuûa chö Taêng xaûy ra trong thôøi ñöùc Phaät, Ngaøi thaáy roõ töø nhöõng kieáp tröôùc, Ngaøi noùi vaø ngöôøi sau ghi cheùp laïi goïi laø kinh Boån söï. Coøn nhöõng söï vieäc cuûa Ngaøi veà voâ soá kieáp tröôùc goïi laø kinh Boån sanh. Töø choã chöùng ñöôïc Tuùc maïng minh, nhôù voâ soá kieáp tröôùc, cho neân môùi ghi chuyeän Boån sanh cuûa Ngaøi. Töø chöùng ñöôïc Thieân nhaõn minh, thaáy ñöôïc roõ raøng moãi ngöôøi sanh ôû ñaâu. Do theo nghieäp maø sanh coõi laønh, coõi döõ chôù khoâng phaûi ngaãu nhieân, cuõng khoâng phaûi do Phaät thöông ai ñöa veà coõi ñoù, gheùt ai ñaåy qua coõi kia hoaëc thieân ñöôøng hoaëc ñòa nguïc v. v… Giaùo lyù ñaïo Phaät khoâng phaûi vaäy, laøm laønh thì ñöôïc quaû laønh, laøm döõ thì chòu quaû döõ. Cho neân ñoái vôùi lyù nhaân quaû luaân hoài cuûa Phaät daïy khoâng coù gì ñeå nghi heát.

Ba laø Laäu taän minh: Laäu laø loït, laø rôùt. Khoâng coøn rôùt trong tam giôùi nöõa, töùc laø chöùng ñöôïc Laäu taän minh. Ñaây laø vaán ñeà maø tröôùc khi xuaát gia Ngaøi ñi daïo boán cöûa thaønh thaáy ngöôøi giaø, ngöôøi beänh, ngöôøi cheát, Ngaøi thöùc tænh. Töø ñoù Ngaøi nghó phaûi tìm moät phöông phaùp naøo thoaùt khoûi sanh giaø beänh cheát, neân Ngaøi ñi tu chính vì muïc ñích aáy. Minh cuoái cuøng naøy giaûi quyeát ñöôïc muïc ñích cuûa Ngaøi laø ra khoûi sanh töû luaân hoài vaø do chöùng ñöôïc Laäu taän minh neân Ngaøi bieát roõ nguyeân nhaân ñi trong sanh töû luaân hoài vaø nguyeân nhaân ra khoûi luaân hoài sanh töû. Bieát moät caùch roõ raøng töôøng taän. Vì vaäy Ngaøi môùi tuyeân boá "Ta ñaõ thaønh Phaät".

Nhö vaäy vieäc ngoä ñaïo cuûa Ngaøi töø ñaâu coù? Ñoù laø vaán ñeà maø ngöôøi hoïc ñaïo chuùng ta phaûi naém thaät vöõng. Neáu khoâng chuùng ta seõ luùng tuùng. Hoài xöa toâi coù caùi nghi, nghi Ngaøi ngoài boán möôi chín ngaøy ñeâm döôùi coäi Boà ñeà laø ngoài suoát hay ngoài ít tieáng ñoàng hoà roài xaû, phaûi ñi ra ngoaøi giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà tieåu tieän v. v… Thaät ra nhöõng vieäc naøy neáu thieáu kinh nghieäm chuùng ta seõ luùng tuùng. Neân hoài xöa toâi ñaõ nghi vaø chaéc raèng quyù vò cuõng coù ngöôøi nghi. Nhöng baây giôø thì toâi heát nghi, toâi bieát roõ raøng laém.

Bôûi vì thieàn ñònh maø chöa ñeán nôi ñeán choán thì chuùng ta ngoài troâng cho heát giôø. Neáu ngoài moät giôø thì tôùi nöûa giôø sau thaáy hôi khoù chòu, nghe ñoàng hoà reo laø möøng laém. Ñoù laø beänh cuûa ngöôøi môùi taäp toïa thieàn, coøn ngöôøi nhaäp ñònh ñöôïc roài thì queân thôøi gian. Hoài xöa saùch söû keå laïi caùc Ngaøi nhaäp ñònh moät naêm, nöûa naêm. Gaàn ñaây toâi thaáy roõ quanh toâi coù nhöõng ngöôøi nhaäp ñònh suoát baûy ngaøy maø khoâng nghe noùi ñoùi, khoâng maéc tieåu tieän gì heát. Toâi ñaõ chöùng kieán vieäc naøy chôù khoâng phaûi chæ nghe keå laïi. Ngaøy nay chö taêng nhaäp ñònh sô sô nhö vaäy coøn ñöôïc baûy ngaøy, huoáng nöõa laø Phaät. Neáu nhaäp dieät taän ñònh thì thôøi gian raát laâu.

Saùch ghi coù vò Tyø kheo vaøo ñôøi Ñöôøng nhaäp dieät taän ñònh trong moät boïng caây baûy traêm naêm, cho tôùi ñôøi Minh caây ñoù híp laïi. Moät hoâm nhaân coù gioâng baõo ngang qua, vì boïng caây moûng quaù neân gaõy, Ngaøi rôi ra ngoaøi. Lính ñi tuaàn khoâng bieát khoái gì, hoï môøi caùc Thieàn sö ñeán xem môùi bieát ñaây laø moät vò Taêng nhaäp ñònh. Thieàn sö laéc linh (chuoâng nhoû), luùc aáy toùc, moùng tay bung laàn ra. Vò Taêng nhaäp ñònh hoûi baây giôø laø luùc naøo, thôøi naøo. Nghe moïi ngöôøi keå laïi môùi bieát ñaõ baûy traêm naêm. Söùc ñònh thaät phi thöôøng, chuùng ta khoâng theå laáy löôïng phaøm tình maø hieåu ñöôïc. Coù tu môùi thaáy caùi hay, caùi cao sieâu cuûa ngöôøi xöa.

Nhaân chöùng Laäu taän minh neân Ngaøi roõ ñöôïc nguyeân nhaân vì sao con ngöôøi phaûi troâi laên trong sanh töû vaø thaáy roõ con ñöôøng thoaùt ly sanh töû. Chính baûn thaân Ngaøi thoaùt ra ñöôïc roài neân môùi thaáy, coøn ôû trong ñoù thì khoâng thaáy. Thí nhö ngöôøi ngoài trong lu, khoâng thaáy ñöôïc beân ngoaøi lu. Muoán thaáy toaøn boä caùi lu thì phaûi ra ngoaøi môùi thaáy. Ngaøi cuõng vaäy, chöùng Laäu taän minh roài döùt doøng sanh töû, nhìn laïi môùi thaáy manh moái sanh töû vaø bieát caùch ñeå thoaùt ly. Ñoù laø chuû yeáu ñôøi tu cuûa Ngaøi. Ngaøi tuyeân boá giaùc ngoä thaønh Phaät laø giaùc ngoä vieân maõn.

Chuùng ta thöû tìm xem trí ngoä ñaïo ñoù ôû ñaâu maø coù, do ñaâu Ngaøi bieát ñöôïc manh moái sanh töû vaø thoaùt ly sanh töû. Chuùng ta nhôù trong kinh Phaùp Cuù, ñöùc Phaät noùi: "Ta hoïc ñaïo khoâng thaày". Khoâng thaày maø sao thaønh ñaïo? Do Ngaøi thieàn ñònh neân taát caû voïng töôûng, taát caû nhöõng thöù taâm ngaøu ñuïc u toái ñeàu laëng tan heát. Töø ñoù voâ sö trí böøng saùng, cho neân Ngaøi tuyeân boá hoïc ñaïo khoâng thaày. Chuùng ta tu theo Phaät phaûi coù hai trí. Höõu sö trí laø giai ñoaïn ñaàu vaø voâ sö trí laø giai ñoaïn cuoái, chôù khoâng theå haøi loøng thoûa maõn vôùi höõu sö trí.

Trong nhöõng naêm daïy ôû Vaïn Haïnh, toâi coù chuùt buoàn. Toâi nghó raèng voâ tình ngöôøi lôùn ñaùnh löøa ngöôøi nhoû. Taïi sao? Bôûi vì tu Phaät laø döùt boû tham saân si, maø baét Taêng Ni thi. Vì sôï rôùt neân hoï phaûi quay baøi. Moãi laàn gaùc thi toâi thaáy buoàn quaù maø khoâng noùi ñöôïc. Nhö vaäy coù phaûi gian tham khoâng? Voâ tình ngöôøi tröôùc baøy cho ngöôøi sau gian tham. Hoï sôï rôùt thì hoï phaûi baøy troø. Vì vaäy sau naøy toâi chuû tröông hoïc, hieåu, tu chôù khoâng thi. Ñoù laø toâi noùi trong noäi boä nöôùc mình. Coøn chuyeän nöôùc ngoaøi nöõa.

Nhöõng naêm toâi ñi AÁn Ñoä, ñeán tröôøng Nalanda thaêm quyù thaày, toâi cuõng thaáy ñöôïc vieäc hoïc. Vaên baèng Tieán só khoâng phaûi laø vò Giaùo sö tu taïi Thieàn vieän caáp maø do Boä Giaùo duïc caáp. OÂng Boä tröôûng laø Thaùnh hay phaøm? Nhö vaäy baèng Tieán só do moät ngöôøi theá tuïc caáp thì thöû hoûi laøm sao? Bôûi chuùng talaø ngöôøi xuaát gia giaûi thoaùt, cao sieâu hôn tuïc gia cö só, baây giôø nhaän baèng caáp töø moät ngöôøi ñôøi thì ñi tôùi ñaâu. Cho neân coù nhieàu vò noùi ñuøa: Vua Dieâm Vöông khoâng sôï baèng Tieán só cuûa quyù thaày ñaâu. Chöøng nhaém maét xuoáng döôùi trình, noùi toâi ñaäu baèng Tieán só chaéc Dieâm Vöông cuõng cöôøi thoâi. Baèng caáp cuûa oâng ñaâu phaûi do nhöõng vò Thaùnh nhaân hoaëc chöùng A La Haùn, Tu ñaø hoaøn, Tö ñaø haøm caáp maø laø cö só phaøm tuïc caáp thì ai maø sôï.

Sang Nhaät Baûn gaëp quyù thaày hoïc ôû ñaây, toâi cuõng thaáy töông töï nhö vaäy. Baèng Tieán só do Boä Giaùo duïc caáp laø moät danh döï, nhöng cuõng töø cö só caáp nöõa. Coù Boä tröôûng giaùo duïc naøo laø ngöôøi tu ñaâu. Vaäy maø chuùng ta raát haõnh dieän. Chuùng ta hieáu hoïc thì toát nhöng hieáu danh laø khoâng toát. Ñoù laø ñieàu laøm cho chuùng ta phaûi cöïc nhoïc, coù khi phaïm loãi laàm.

Ngöôøi xöa cho hoïc cho thi laø coù yù naâng ñôõ Taêng Ni hoïc tôùi nôi tôùi choán. Neáu chæ noùi tu thì coù nhieàu ngöôøi löôøi khoâng chòu hoïc, neân baét phaûi thi leân lôùp nhö vaäy môùi ham hoïc. Ngöôøi sau khoâng hieåu thaâm yù aáy neân voâ tình thaønh ra bò maéc keït trong danh töôùng. Neáu hoïc laø hoïc chôù khoâng maéc keït treân danh töôùng thì hay. Ñieàu naøy ñuùng. Ngöôïc laïi hoïc maø keït danh töôùng roài sanh ra töï cao ngaõ maïn thì sai. Nhö vaäy trôû thaønh phaøm tuïc maát, khoâng coøn ñaïo lyù nöõa.

Trí voâ sö khoâng phaûi laø trí cuûa sôû hoïc maø trí cuûa söï tu. Tu laø gì? Neáu moãi ngaøy chuùng ta chæ coù hai thôøi khoùa tuïng thì suoát ñôøi khoâng bao giôø phaùt sinh trí voâ sö. Phaûi thieàn ñònh. Döùt khoaùt nhö vaäy. Trí cuûa ñöùc Phaät thaáy voâ soá theá giôùi ngoaøi theá giôùi cuûa chuùng ta, thaáy ñöôïc vi truøng, thaáy caû teá baøo ôû trong con ngöôøi. Ngaøy xöa khoâng noùi teá baøo maø noùi vi truøng. Truøng coù hai thöù, moät laø hoä truøng, hai laø hoaïi truøng. Baây giôø goïi laø teá baøo. Teá baøo coù söï sinh hoaït gioáng nhö vi truøng. Coù loaïi teá baøo baûo veä choáng nhöõng vi truøng beân ngoaøi xaâm nhaäp cô theå, neân goïi laø hoä truøng. Teá baøo laâu ngaøy hö hoaïi neân goïi laø hoaïi truøng. Ñöùc Phaät thaáy töôøng taän con ngöôøi, töôøng taän theá giôùi chung quanh. Choã Phaät thaáy Ngaøi chöa noùi heát vôùi chuùng ta.

Coù moät baøi trong kinh A-haøm keå, ñöùc Phaät ñi vaøo röøng, Ngaøi naém moät naém laù khoâ trong tay roài hoûi caùc thaày Tyø kheo:

- Laù caây trong naém tay ta nhieàu hay laù caây trong röøng nhieàu?

Caùc Thaày traû lôøi:

- Baïch Theá Toân, laù caây trong röøng nhieàu coøn laù caây trong naém tay cuûa Theá Toân raát ít.

Phaät baûo: - Cuõng vaäy, nhöõng gì ta bieát vaø daïy cho caùc oâng ít nhö laù ôû naém tay. Coøn nhöõng gì ta bieát maø chöa daïy cho caùc oâng nhö laù caây trong röøng.

Bôûi vaäy neân noùi Phaät ñöôïc nhaát thieát trí hay nhaát thieát chuûng trí laø trí bieát taát caû. Nhöng vì ngöôøi sau hieåu quaù ít neân Ngaøi chæ daïy moät ít thoâi, chôù chöa daïy heát ñöôïc. Qua ñoù, chuùng ta thaáy giaù trò cuûa söï tu cao sieâu phi thöôøng, chôù khoâng phaûi taàm thöôøng. Nhöng phaàn nhieàu nhöõng ngöôøi tu baây giôø chæ haøi loøng vôùi nhöõng caùi taàm thöôøng.

Keá tieáp chuùng ta tìm hieåu xem nguyeân nhaân naøo khieán cho chuùng ta ñi trong sanh töû vaø laøm sao ñeå thoaùt khoûi sanh töû? Baøi kinh ñaàu tieân ñöùc Phaät thuyeát laø Töù dieäu ñeá. Baøi kinh ñoù laø caên baûn cuûa söï giaûi thoaùt, trong kinh chuùng ta thaáy hai phaàn roõ raøng nhö Khoå ñeá, Taäp ñeá. Taäp ñeá laø nhaân, Khoå ñeá laø quaû. Quaû khoå khoâng theå ngaãu nhieân coù maø do taäp nhaân môùi coù. Taïi sao ñöùc Phaät noùi ngöôïc, leõ ra phaûi noùi taäp tröôùc, khoå sau. Ñaây laø nhöõng yù töù nhoû nhöng raát vi teá.

Ví nhö ngaøy nay, trong ngaønh y hoïc thaáy hieän nhöõng töôùng beänh naëng hay nheï laø quaû. Töø ñoù ngöôøi ta phaêng tìm ra nguyeân nhaân, xem hö boä phaän naøo, do vi truøng gì v. v… môùi coù caùch trò lieäu dieät vi truøng. Tröôùc khi tìm vi truøng phaûi döïa vaøo hieän töôïng ôû ngoaøi vì noù deã thaáy deã bieát. Töø ñoù phaêng laàn voâ trong.

Nhö vaäy caùch daïy cuûa Phaät raát khoa hoïc. Neáu noùi taäp nhaân thì ñaâu bieát taäp nhaân laø gì, neân noùi quaû khoå tröôùc. Maø moïi ngöôøi coù ai khoâng coù quaû khoå naøy ñaâu.

Toâi noùi veà töù khoå tröôùc. Chuùng ta coù ai traùnh khoûi töù khoå khoâng? Sanh, giaø, beänh, cheát. Ai cuõng sanh giaø beänh cheát, ñoù laø vieäc tröôùc maét. Theâm nöõa laø baùt khoå: AÙi bieät ly khoå, caàu baát ñaéc khoå, oaùn taéng hoäi khoå, nguõ aám xí thaïnh khoå. Töù khoå hay baùt khoå ai khoâng coù? Ñaây laø leõ thaät khoâng nghi ngôø neân goïi laø Ñeá. Töù ñeá laø boán ñieàu chaân thaät, khoâng bao giôø sai chaïy.

Nhö khoå ñeá, coù ngöôøi naøo thoaùt khoûi sanh giaø beänh cheát? Coù ngöôøi naøo khoûi aùi bieät ly khoå? … Nhö vaäy hoaëc töù khoå hoaëc baùt khoå, ngöôøi naøo cuõng gaëp khoâng ai traùnh khoûi. Töø quaû naøy môùi ñi tìm nguyeân nhaân xem quaû khoå töø ñaâu maø ra. Phaêng tôùi nguyeân nhaân cuûa noù laø taäp ñeá. Taäp ñeá laø gì? Töùc laø tham saân si, noùi theâm chuùt nöõa laø tham, saân, si, maïn, nghi, aùc kieán. Coøn noùi nhieàu hôn nöõa thì voâ soá. Nhöõng thöù phieàn naõo naøy laø nguyeân nhaân ñöa tôùi ñau khoå, khoâng theå choái caõi ñöôïc. Taát caû chuùng ta ai khoâng coù tham saân si?

Veà tham thì coù tham taøi, tham saéc, tham danh, tham lôïi, tham thöïc, tham thuøy hoaëc tham saéc, thinh, höông, vò, xuùc. Nhöng toâi cho raèng con ngöôøi tham soáng laø soá moät. Coù ngöôøi naøo khoâng sôï cheát ñaâu? Neáu khoâng sôï cheát thì khoâng tham soáng, coøn sôï cheát laø tham soáng. Bôûi sôï cheát cho neân chuùng ta môùi muoán coù caùi naøy, caùi kia ñeå baûo veä söï soáng. Tham soáng laø caùi tham caên baûn, laø caùi tham chaáp ngaõ cho neân choã khaùc duøng töø aùi ngaõ ñeå chæ cho caùi tham naøy. Chuùng ta noùi thöông ngöôøi naøy, thöông ngöôøi kia, thöông ngöôøi noï, nhöng thaät ra chuùng ta khoâng thöông ai baèng thöông mình heát. Thöông mình laø thöông caùi gì? Thöông thaân töù ñaïi giaû hôïp naøy. Song xeùt cho kyõ thaân töù ñaïi giaû hôïp naøy coù gì ñaùng yeâu, ñaùng thöông khoâng?

Trong kinh Nieát Baøn coù thí duï hình aûnh töù xaø ñoàng nhieáp, töùc laø coù boán con raén ôû chung trong moät caùi roï. Ñaát laø raén, nöôùc laø raén, gioù laø raén, löûa laø raén. Boán con cöù gaây loän nhau hoaøi. Taát caû chuùng ta ñeàu coù boán con raén ñoù. Chuùng coù hoøa khoâng? Raén ñaát vôùi raén nöôùc hay raén ñaát vôùi raén gioù caén nhau thì sanh beänh. Nhö khi naøo chuùng ta bò truùng gioù thì phaûi ñaùnh gioù caáp toác. Coù gì laï ñaâu vì gioù maïnh thì ñaát rung rinh, eâ mình, ñaùnh gioù moät hoài nghe bôùt ñau. Nöôùc vôùi löûa cuõng vaäy. Hoâm naøo nghe ñaàu noùng hoåi thì bieát löûa maïnh quaù, phaûi kieám ñoà maùt uoáng voâ. Khi naøo thaáy söng phuø laø nöôùc taêng, phaûi uoáng ñoà aám ñeå bình trôû laïi. Chuùng ta ñieàu hoøa ñaát nöôùc gioù löûa nhö ñieàu hoøa boán con raén. Chuùng cöù caén loän nhau hoaøi. Neáu baét chuùng ta ñieàu hoøa boán con raén thaät ôû ngoaøi chaéc mình chaùn laém. Vaäy taïi sao ñieàu hoøa boán con raén ôû trong thì laïi thöông noù. Noù laøm mình phieàn ñuû thöù heát maø thöông laø sao, chuùng ta saùng suoát hay si meâ? Bôûi si meâ neân bò chuùng ñieàu khieån. Nay chaïy kieám thaày naøy, mai chaïy kieám thaày kia ñeå ñieàu trò cho noù hoøa laïi. Baûn chaát noù khoâng khi naøo chòu hoøa maø chuùng ta cöù thöông noù hoaøi.

Thaân naøy do boán thöù choáng choïi nhau hôïp thaønh. Nhieàu khi nhìn kyõ toâi thaáy töùc cöôøi. Ngöôøi ta cöù traùch sao huynh naøy, huynh kia soáng chung khoâng hoøa thuaän, nhöng toâi ñaët laïi caâu hoûi: Baûn thaân mình coù hoøa thuaän vôùi mình chöa? Thaân thì boán thöù choïi nhau. Taâm cuõng vaäy, coù luùc nghó hay, coù luùc nghó baäy. Caùi nghó hay noù raày caùi nghó baäy roài hoái haän, töï maâu thuaãn nhau. Mình maø khoâng hoøa ñöôïc thì hoøa vôùi ai. Chöa coù ngöôøi naøo töï hoøa ñöôïc troïn veïn. Neáu hoøa ñöôïc thì khoûi ñi baùc só. Chuù nöôùc, chuù ñaát laán nhau, chuù gioù, chuù löûa cuõng cöï hoaøi, khoâng cho mình yeân. Cho neân ñieàu hoøa thaân mình ñaõ khoù, ñieàu hoøa taâm mình laïi caøng khoù hôn, huoáng nöõa ñieàu hoøa vôùi ngöôøi khaùc. Cho neân soáng giöõa ñôøi naøy laø caùi voøng maâu thuaãn. Maâu thuaãn veà thaân, maâu thuaãn veà taâm. Vì vaäy noùi tôùi tu laø ñieàu heát söùc cay ñaéng. Bôûi coù nhìn saâu vaøo con ngöôøi chuùng ta môùi thaáy ñuû thöù phieàn.

Phaät noùi ngöôøi chuû nuoâi boán con raén, coá ñieàu hoøa maø noù cöù caén nhau hoaøi. Hoâm naøo roï hö, boán con maïnh ñöùa naøo ñöùa naáy chaïy. Theá laø oâng chuû söûa roï laïi nuoâi boán con khaùc. Thôøi gian sau roï laïi hö, chuùng boû chaïy roài oâng chuû cuõng tieáp tuïc söûa roï nuoâi nöõa. Cöù nhö vaäy maø tieáp tuïc nuoâi hoaøi, vöøa nuoâi raén vöøa thöông noù nöõa, khoå chöa!

Cuoäc ñôøi cuûa chuùng ta coù gioáng chuù nuoâi raén ñoù khoâng? Cöù roï naøy hö söûa roï khaùc nuoâi raén. Khaùch quan chuùng ta phaûi noùi theá naøo? Sao mình ngu quaù vaäy, noù chaïy ñi leõ ra chuùng ta heát nôï, daïi gì laïi phaûi nuoâi nöõa. Do ñoù maø ñöùc Phaät noùi chuùng sanh ñaùng thöông. Coù thaân laø khoå maø cöù yeâu thaân. Maát thaân naøy chuïp thaân khaùc, chòu khoå voâ cuøng taän, cöù maûi ñi trong luaân hoài.

Ñöùc Phaät noùi tham, saân, si, maïn, nghi v. v… laø Taäp ñeá, nguyeân nhaân cuûa maát thaân naøy, tìm thaân khaùc tieáp tuïc maõi maõi. Khoå laø quaû coøn nhaân thì coù nhieàu thöù nhöng troïng taâm laø aùi ngaõ. Vì aùi ngaõ maø coù tham, coù saân, coù si v. v… Muoán ra khoûi sanh töû phaûi phaù cho ñöôïc nhaân aùi ngaõ naøy thì khoå sanh töû môùi döøng. Neáu coøn aùi ngaõ thì duø noùi tu hay gì nöõa cuõng phaûi trôû laïi, chôù chöa theå thoaùt khoûi sanh töû. Cho neân Phaät daïy muoán giaûi thoaùt sanh töû thì phaûi voâ ngaõ. Bôûi chuùng ta aùi ngaõ neân maát thaân naøy taïo thaân khaùc lieân tuïc trong luïc ñaïo luaân hoài. Muoán khoûi luaân hoài phaûi voâ ngaõ, khoâng coøn nieäm aùi ngaõ, khoâng coøn nieäm yeâu chuoäng caùi ta naøy laø thaät nöõa, thì lyù voâ ngaõ seõ giuùp cho chuùng ta thoaùt ly sanh töû. Vì töø aùi maø sanh ra caùc thöù khaùc taïo quaû khoå. Nhaân vaø quaû theo nhau. Coøn aùi ngaõ thì coøn luaân hoài, khoâng nghi ngôø gì nöõa. Nhö vaäy Khoå vaø Taäp laø nhaân quaû trong luaân hoài.

Baây giôø Phaät daïy Dieät ñeá vaø Ñaïo ñeá laø nhaân quaû giaûi thoaùt. Ñöùc Phaät noùi neáu chuùng ta khoâng coøn sanh töû nöõa, ñoù laø Dieät ñeá. Phaät khoâng noùi Nieát baøn giaûi thoaùt maø noùi Dieät vì dieät heát maàm sanh töû laø giaûi thoaùt. Muoán dieät heát maàm sanh töû phaûi thöïc haønh Ñaïo ñeá. Ñaïo ñeá goàm ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo nhö: Töù nieäm xöù, Töù chaùnh caàn, Töù nhö yù tuùc, Nguõ caên, Nguõ löïc, Thaát giaùc chi, Baùt chaùnh ñaïo v. v… Ñaây laø phaùp ñeå dieät aùi ngaõ. Chuùng ta thöû xeùt nhö Töù nieäm xöù coù phaûi laø caên baûn ñeå phaù aùi ngaõ khoâng?

Moät laø quaùn thaân baát tònh. Do quaùn thaân baån thæu, nhôùp nhuùa khoâng ra gì neân chuùng ta chaùn noù, khoâng coøn tieáp tuïc aùi noù nöõa. Keá quaùn thoï thò khoå, taát caû caûm giaùc maø maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù tieáp xuùc vôùi saùu traàn beân ngoaøi caûm thoï khoå, laïc, khoâng khoå, khoâng laïc; ba thöù naøy Phaät keát luaän ñeàu laø khoå. Taïi sao? Duø khoå, laïc hay khoâng khoå khoâng laïc ñeàu laø nhöõng hieän töôïng taïm bôï, voâ thöôøng, maø voâ thöôøng thì khoå chôù khoâng vui ñöôïc. Ví duï nhö ta neám ñöôïc vò ngon. Khi coøn ôû löôõi thì thôm ngon nhöng luùc saép loaïi ra thì hoâi thoái, vì noù voâ thöôøng neân ñaâu phaûi laïc thaät. Neáu laïc thaät thì tröôùc ngon, sau ngon, tröôùc toát, sau toát nhöng khoâng phaûi theá. Taát caû nhöõng thöù khaùc cuõng nhö vaäy. Ngöôøi ta meâ laàm laø vì aùi thaân. Cöù trau doài cho noù toát, noù ñeïp ñeå gaït thieân haï maø cuõng gaït chính mình luoân. Vì mình cuõng töôûng mình thaät ñeïp, do ñoù aùi ngaõ caøng traàm troïng. Maø ñaõ aùi ngaõ traàm troïng thì luaân hoài khoâng döùt. Neân Phaät baûo thaáy thaân naøy nhôùp nhuùa, baát tònh. Nhôø theá chuùng ta chaùn khoâng muoán mang thaân laàn thöù hai nöõa, heát laàn naøy thì boû khoâng tieáp tuïc. Nhöõng caûm giaùc ngon dôû, vui buoàn Phaät keát luaän laø töôùng voâ thöôøng ñeàu khoå. Nhö vaäy thoï laø khoå.

Hai ñieàu vöøa neâu laø phaàn theå xaùc. Ñeán taâm voâ thöôøng, ñeå thaáy beänh cuûa con ngöôøi heát chaáp thaân laïi chaáp taâm. Thieân haï hay chaáp taâm laø thaät, taâm laø mình. Nhöng taâm ñoù coù thaät khoâng? Chuùng ta haõy kieåm laïi xem. Chaáp toâi nghó theá naøy laø ñuùng, ai caõi laïi thì giaän. Nhöng khoâng bieát ñieàu mình nghó coù baûo ñaûm ñuùng chaân lyù chöa. Bôûi nghó qua kinh nghieäm hoaëc ñoïc saùch vôû beân ngoaøi roài cho laø suy nghó cuûa mình thì ñaâu haún ñuùng. Ví duï toâi ñang ngoài treân nuùi, xa xa thaáy coù ñaùm maây ôû höôùng Nam, gioù thoåi tôùi moät hoài thì möa. Hoâm sau cuõng thaáy trôøi saép chuyeån möa nhö vaäy, neân toâi keâu moïi ngöôøi doïn ñoà ñaïc voâ. Ai khoâng nghe lôøi toâi giaän. Sau ñoù gioù Ñoâng chuyeån höôùng, maây bay nôi khaùc, trôøi khoâng möa nöõa. Nhö vaäy chaéc gì kinh nghieäm cuûa mình laø ñuùng. Ngaøy hoâm qua maây gioù chuyeån nhö vaäy thì möa, nhöng hoâm nay laïi khaùc. Cho neân kinh nghieäm laø yù nieäm cuûa quaù khöù, khoâng theå thaáu suoát ñöôïc vò lai thì chaéc gì suy nghó töø quaù khöù laø ñuùng.

Toâi raát thích lôøi ñöùc Phaät daïy trong kinh A-haøm: Ngöôøi toân troïng chaân lyù laø khi nghó ñieàu gì thì noùi "Ñaây laø caùi nghó cuûa toâi". Neáu ngöôøi khaùc nghó khoâng gioáng mình thì ñoù laø caùi nghó cuûa ngöôøi. Nhö vaäy ñaâu coù caõi nhau, neáu cho raèng caùi nghó cuûa toâi ñuùng, ai noùi khaùc laø sai, hai ngöôøi ñuùng gaëp nhau thì ñöa tôùi caõi vaõ. Ñoù laø khoâng toân troïng chaân lyù. Toân troïng chaân lyù laø toân troïng leõ thaät. Bieát suy nghó cuûa mình do kinh nghieäm töø quaù khöù, coù khi ñuùng, coù khi sai thì ngöôøi khaùc cuõng vaäy. Vì theá chuùng ta ñöøng cho caùi nghó cuûa toâi laø ñuùng, cuûa ngöôøi khaùc laø sai.

Chuùng ta vì khoâng bieát toân troïng chaân lyù neân cöù xaûy ra ñaáu tranh, caõi vaõ nhau hoaøi. Neáu bieát toân troïng chaân lyù thì khoâng nhö theá. Chuùng ta kieåm laïi seõ thaáy caùi nghó cuûa mình khoâng chaéc, khoâng ñuùng. Ngaøy nay nghó theá naøy, ngaøy mai nghó theá khaùc, do hoaøn caûnh maø coù sai bieät, nhö vaäy thì ñaâu coù coá ñònh ñöôïc. Neân Phaät daïy quaùn taâm voâ thöôøng laø moät doøng chaûy, luoân ñoåi thay khoâng thaät, ñöøng coá chaáp noù.

Ñeán quaùn phaùp voâ ngaõ. Phaùp coù hai: moät laø taâm phaùp, hai laø saéc phaùp. Taâm phaùp töùc laø taâm sôû phaùp. Trong Duy thöùc hoïc keå roõ buoàn, thöông, giaän, gheùt, nhöõng thöù ñoù khoâng phaûi laø ta. Vaäy maø coù ai hoûi thì noùi toâi buoàn quaù hoaëc toâi giaän quaù. Toâi buoàn, toâi giaän töùc chaáp taâm sôû phaùp laø toâi. Neáu buoàn giaän laø toâi thì khi heát buoàn giaän laø ai? Neáu buoàn giaän laø toâi thì leõ ra khi heát buoàn giaän, caùi toâi cuõng heát, nhöng toâi vaãn sôø sôø ñaây. Nhö vaäy coù phaûi sai laàm khoâng? Neân bieát taâm phaùp khoâng phaûi laø toâi.

Coøn saéc phaùp voâ ngaõ laø sao? Ví duï nhö bình hoa, nhaân coù bình coù hoa neân goïi laø bình hoa. Vaäy caùi gì laø chuû? Neáu coù bình maø khoâng hoa thì goïi bình hoa ñöôïc khoâng? Hay khoâng bình, chæ coù caønh hoa ñeå ôû ngoaøi thì goïi laø bình hoa ñöôïc khoâng? Nhö vaäy quaùn saùt bình hoa chæ laø giaû danh, khoâng coù chuû theå neân khoâng coù ngaõ. Nhaän saâu nôi chuùng ta chaáp taâm phaùp laøm mình laø sai, söï vaät beân ngoaøi chaáp laø thaät cuõng khoâng ñuùng. Ñaây goïi laø quaùn phaùp voâ ngaõ.

Qua ñoù chuùng ta thaáy quaùn thaân baát tònh, thoï laø khoå, taâm voâ thöôøng, phaùp voâ ngaõ laø xoaùy thaúng ñeå phaù aùi ngaõ. AÙi ngaõ heát laø voâ ngaõ, laø Nieát-baøn, laø voâ sanh, roõ raøng nhö vaäy. Vieäc tu cuûa chuùng ta coát ñeå ñi tôùi giaûi thoaùt sanh töû, neân ñöùc Phaät daïy töø caïn ñeán saâu ñeå chuùng ta thaáy töôøng taän. Nhö vaäy phaùp quaùn Töù nieäm xöù chính laø phaùp tu thieàn. Neân bieát giaùo lyù troïng taâm cuûa ñaïo Phaät, Töù ñeá laø caên baûn. Maø ngay töø Töù ñeá, Phaät ñaõ daïy nhö theá neân Thieàn ñònh chính laø coát tuûy, laø neàn taûng cuûa ñaïo Phaät.

Toùm laïi, chuùng ta tu Phaät tröôùc nhaát phaûi baét ñaàu töø Tam hueä hoïc töùc laø Vaên, Tö, Tu. Keá ñoù laø Tam voâ laäu hoïc töùc Giôùi, Ñònh, Tueä. Tu hoïc nhö theá ñeå giaûi thoaùt sanh töû, laø muïc ñích cöùu caùnh cuûa ngöôøi xuaát gia.

Nhö vaäy, moät tu só bieát boån phaän cuûa mình thì khoâng theå thieáu Tam hueä hoïc vaø Tam voâ laäu hoïc. Coù theá chuùng ta tu môùi ñaït ñöôïc keát quaû toát. Mong raèng taát caû chuùng ta nghe hieåu, suy ngaãm vaø tu taäp ñuùng nhö nhöõng gì ñöùc Phaät ñaõ daïy, thì quaû giaûi thoaùt quyeát seõ ñaït ñöôïc, khoâng nghi.

]