LUÏC TAËC VAØ LUÏC THOÂNG

Ñeà taøi chuùng toâi seõ trình baøy cho quyù Taêng Ni vaø Phaät töû hoâm nay laø luïc taëc vaø luïc thoâng. Thöôøng ngöôøi theá gian coù ñieàu gì giaän doãi hay noùi "noåi tam baønh luïc taëc". Vaäy luïc taëc laø gì? Chöõ taëc laø keû cöôùp, keû giaëc. Trong kinh Phaät luoân luoân daïy, moãi chuùng ta coù ñuû saùu caên laø maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù. Saùu caên ñoù neáu meâ laàm bò saùu traàn loâi cuoán thì saùu caên bieán thaønh luïc taëc. Coøn neáu chuùng ta kheùo tu, kheùo gôõ, khoâng cho dính nhieãm saùu traàn thì saùu caên lieàn thaønh luïc thoâng.

Nhö vaäy thì maét, tai, muõi, löôõi… cuûa chuùng ta laø luïc taëc maø cuõng laø luïc thoâng. Chæ khaùc moät beân khoâng bieát tu ñeå cho dính nhieãm, coøn moät beân bieát tu gôõ boû khoâng cho dính nhieãm. Nhö maét chuùng ta thaáy vaät gì ñeïp lieàn traàm troà khen ngôïi roài sanh taâm öa thích. Ñoù goïi laø dính, laø nhieãm. Nhö vaäy con maét laø moät ñöùa giaëc. Vì dính nhieãm vôùi saéc traàn cho neân noù phaù hoaïi coâng ñöùc laønh cuûa mình, do ñoù goïi noù laø giaëc, laø keû cöôùp. Caùc vò naøo tu maø thaáy ngöôøi ñeïp, ñoà vaät ñeïp, hoa ñeïp lieàn chuù yù, khen ngôïi, chính laø bò moät ñöùa giaëc daãn ñi roài.

Keá ñeán loã tai nghe lôøi khen, tieáng cheâ. Nghe lôøi khen trong loøng chuùng ta vui möøng, bò cheâ chuùng ta phieàn naõo, ñoù laø ñöùa giaëc thöù hai. Bôûi vì vui möøng laø hieáu danh, phieàn naõo laø beänh hoaïn neân noù cöôùp maát coâng ñöùc laønh cuûa chuùng ta.

Loã muõi cuõng vaäy. Khi ta ñi qua nhöõng choã coù hoa thôm, coù muøi ngoït ngaøo thì öa thích, coøn qua nhöõng choã coù muøi hoâi thoái thì khoâng öa. Nhö vaäy loã muõi ñaõ phaù hoaïi coâng ñöùc cuûa chuùng ta. Ñoù laø ñöùa giaëc thöù ba.

Ñeán löôõi cuûa chuùng ta. Khi moùn ngon chuùng ta thaáy thích, aên moùn dôû chuùng ta böïc boäi. Thích moùn ngon maø khoâng ñöôïc aên, gheùt moùn dôû maø bò aên hoaøi ñaâm ra böïc boäi. Vaäy caùi löôõi thích ngon, chaùn dôû ñoù laø ñöùa giaëc thöù tö.

Thöù naêm laø xuùc chaïm. Xuùc chaïm nhöõng gì eâm aùi ta coù caûm giaùc thích thuù, xuùc chaïm nhöõng gì thoâ nhaùm khoù chòu thì chuùng ta gheùt. Nhöõng xuùc chaïm ñoù laøm chuùng ta ñaém meán, say meâ hoaëc laøm chuùng ta khoù chòu chaùn gheùt, neân noù laø ñöùa giaëc thöù naêm.

Ñöùa thöù saùu laø yù. YÙ chuùng ta tieáp xuùc vôùi phaùp traàn, traàn naøy hôi thaàm kín moät chuùt. Khi chuùng ta nhôù hình aûnh ngöôøi phaù hoaïi mình thì böïc boäi, nhôù hình aûnh ngöôøi thöông meán mình lieàn deã chòu. Ñoù laø ñöùa giaëc thöù saùu.

Chuùng ta haõy thaät thaø xem xeùt coù phaûi saùu caên laø saùu ñöùa giaëc khoâng? Neáu phaûi thì chuùng ta coøn coâng ñöùc hay maát coâng ñöùc? Nuoâi saùu ñöùa giaëc phaù phaùch naøy thì coâng ñöùc chuùng ta tieâu tan heát. Nhö vaäy chuùng ta tu laø phaûi laøm sao ñöøng ñeå saùu caên dính nhieãm vôùi saùu traàn. Ñoù laø ñuoåi ñöôïc saùu ñöùa giaëc hay coøn goïi laø luïc taëc, neáu khoâng boïn chuùng seõ laøm hö hoaïi caùc coâng ñöùc cuûa chuùng ta. Moãi vò haõy töï kieåm laïi mình ñeå coá gaéng kheùo tu.

Toâi daãn moät hình aûnh maø moïi ngöôøi ñeàu deã thaáy, deã nhôù. Khi vaøo chuøa chuùng ta thöôøng thaáy thôø moät vò Boà-taùt hình töôùng maäp maïp, mieäng cöôøi toe toeùt. Ñoù laø Boà-taùt Di Laëc. Coù töôïng Boà-taùt ngoài vôùi saùu ñöùa treû, ñöùa moùc con maét, ñöùa choïc loã tai, ñöùa kheàu loã muõi, ñöùa thoït vaøo mieäng v. v… Saùu ñöùa choïc phaù nhö vaäy nhöng Boà-taùt vaãn cöôøi, khoâng böïc boäi, khoâng raày raø gì heát. Saùu ñöùa treû ñoù töôïng tröng cho luïc taëc. Maëc duø chuùng noù choïc phaù nhöng Ngaøi vaãn thanh thaûn töï taïi. Saùu ñöùa giaëc töùc laø maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù, duø bò quaáy nhieãu nhöng Boà-taùt vaãn töôi cöôøi, chöùng toû Ngaøi ñaõ thaéng ñöôïc luïc taëc. Chieâm ngöôõng hình töôïng Ngaøi chuùng ta phaûi hoïc theo göông cuûa Ngaøi. Moät vò Boà-taùt luùc naøo cuõng thong dong töï taïi, khoâng buoàn phieàn, böïc boäi. Nhö vaäy luïc taëc ñoái vôùi Ngaøi ñaõ thaønh luïc thoâng roài.

Chuùng ta tu phaûi laøm sao chuyeån luïc taëc thaønh luïc thoâng môùi laø ngöôøi thaéng traän. Coøn neáu bò luïc taëc nhieãu loaïn thì thaønh ngöôøi thua traän. Trong kinh A Haøm chö Phaät coù keå caâu chuyeän moät ñaøn khæ ñi aên. Khæ chuùa ra leänh taát caû khæ con phaûi ñi chung ñaøn, theo sau khæ chuùa khoâng ñöôïc ñi taûn maùt. Trong ñoù coù moät khæ con thaáy khæ chuùa ñi tröôùc, gaëp thöùc aên ngon khæ chuùa löôïm aên heát, neân noù taùch ñaøn ñi rieâng leõ ñeå kieám aên. Khi thaáy mieáng moài thôm ngon noù lieàn duøng chaân tröôùc chuïp laáy, khoâng ngôø ñaây laø baãy cuûa thôï saên ñaõ gaøi chaát nhöïa xung quanh neân noù bò dính tay. Dính tay naøy noù laáy tay kia gôõ neân cuõng dính luoân. Keá laáy chaân sau gôõ cuõng bò dính, coøn laïi moät chaân coá böôi cuõng dính. Nhö vaäy dính heát boán chaân noù duøng caùi ñuoâi ngoe ngoe moùc cuõng bò dính. Sau cuøng noù laáy caùi mieäng quaëp gôõ neân bò dính luoân. Boán chaân, ñuoâi, mieäng, caû saùu thöù bò dính, heát cuïc cöïa. Chuù thôï saên ñeán löôïm boû voâ gioû quaûy veà.

Phaät möôïn ví duï naøy ñeå noùi chö Taêng, chö Ni tu haønh nöông caùc baäc ñaïo ñöùc. Nhöng khi thaáy Phaät töû cuùng döôøng caùc Hoøa thöôïng, khoâng cuùng cho mình thì caûm thaáy buoàn vì ngheøo thieáu, neân muoán ra rieâng ñeå ñöôïc ngöôøi ta quyù troïng hôn. Cuõng nhö chuù khæ con coøn trong ñaøn, thaáy khæ chuùa höôûng heát nhöõng thöùc aên ngon neân baát bình môùi boû ñaøn. Vì thieáu kinh nghieäm khoâng bieát ñaâu laø moài ngöôøi ta baãy, ñaâu laø thaät neân gaëp gì löôïm naáy môùi dính tay chaân cho ñeán saùu caên, khoâng coøn daãy duïa ñöôïc nöõa. Vì vaäy bò thôï saên löôïm boû voâ gioû.

Ñöùc Phaät duï mieáng moài laø saùu traàn. Moät tay bò dính roài thì caû saùu boä phaän bò dính heát. Baãy nhöïa cuûa thôï saên duï cho saùu caên dính vôùi saùu traàn. Khi saùu caên dính vôùi saùu traàn roài thì thôï saên (duï cho Ma vöông) xaùch ñi ñaâu cuõng phaûi chòu. Chuùng ta tu neáu khoân ngoan thì nhö con khæ ñi theo ñaøn, coù ngöôøi baûo hoä. Khæ con khoâng dính baãy neân ñöôïc töï do duø aên ít moät chuùt cuõng khoâng sao. Coøn muoán aên ngon, ñi rieâng laïc ñaøn thì bò maéc baãy raát laø tai haïi.

Nhö vaäy saùu caên dính vôùi saùu traàn töùc chuùng ta bò Ma vöông daãn ñi. Noù bieåu chuùng ta laøm gì chuùng ta ñeàu phaûi nghe theo, khoâng chaïy ñaâu ñöôïc heát. Chö Taêng Ni tu bao nhieâu naêm gôõ ñöôïc maáy traàn, coøn laïi maáy traàn? Neáu dính heát thì thoâi coi nhö ñaàu haøng Ma vöông, coøn neáu dính moät hai caên thì coøn daãy duïa ñöôïc, Ma vöông chöa daùm naém coå loâi ñi. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy söï tu quan troïng. Haèng ngaøy maét ñoái saéc, tai ñoái thanh, muõi ñoái höông, mieäng ñoái vò, thaân ñoái xuùc, yù ñoái phaùp traàn khoâng bò dính keït, ñoù laø chuùng ta giaûi thoaùt. Neáu coøn dính keït thì chuùng ta bò Ma vöông daãn ñi traàm luaân trong luïc ñaïo luaân hoài. Nhö vaäy giaûi thoaùt laø khoâng dính maéc, coøn dính maéc laø khoâng giaûi thoaùt.

Nhö chuùng toâi vöøa keå, hình aûnh con khæ bò dính nhöïa neân maát töï do. Neáu khoâng dính thì ñöôïc töï do, ñoù laø luïc thoâng. Ngöôïc laïi coøn dính maéc laø luïc taëc. Taêng Ni tu ñöøng ñeå cho caên dính vôùi saùu traàn thì chuùng ta ñöôïc töï taïi giaûi thoaùt. Coøn bò dính nhieãm thì maát heát töï do, ñoù laø goác cuûa söï tu.

Toâi xin daãn theâm chuyeän cuûa Luïc toå Hueä Naêng vôùi Nguõ toå Hoaèng Nhaãn, Nguõ toå ñem kinh Kim Cang ra giaûng cho Ngaøi nghe. Kinh Kim Cang coù hai caâu hoûi cuûa toân giaû Tu Boà Ñeà. Caâu thöù nhaát: "Ngöôøi phaùt taâm caàu Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc, laøm theá naøo ñeå haøng phuïc ñöôïc taâm aáy? ". Caâu hoûi thöù hai: "Ngöôøi phaùt taâm caàu Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc, laøm theá naøo ñeå an truï ñöôïc taâm aáy? ". Phaàn an truï taâm, Luïc toå nghe giaûng tôùi caâu "Baát öng truï saéc sanh taâm, baát öng truï thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm. Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm", Ngaøi lieàn ñaïi ngoä vaø thoát to leân: "Ñaâu ngôø taùnh mình xöa nay thanh tònh, ñaâu ngôø taùnh mình voán khoâng sanh dieät v. v…". Nguõ toå bieát Ngaøi ñaõ ngoä neân truyeàn y baùt vaø Ngaøi trôû thaønh vò Toå thöù saùu.

Nhö vaäy Phaät daïy muoán taâm yeân oån, an truï thì khoâng neân sanh taâm dính keït nôi saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp. Saùu caên khoâng bò dính keït saùu traàn laø an truï taâm. Coù nhieàu vò tu hoaëc ngoài nieäm Phaät hoaëc toïa thieàn nhöng taâm cöù chaïy hoaøi. Chaïy theo saùu traàn, nhôù ngöôøi naøy, nhôù vieäc kia v. v… neân taâm bò roái loaïn. Neáu bieát giöõ taâm khoâng cho dính vôùi saùu traàn thì taâm an truï. Maø taâm an truï thì tieán ñeán quaû vò Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc khoâng khoù. Do ñoù chuùng ta môùi thaáy yù nghóa cuûa kinh Kim Cang ñaõ khai ngoä cho Luïc toå laø vaäy.

Keá ñaây, toâi daãn kinh Laêng Nghieâm. Toân giaû A Nan hoûi Phaät:

- Baïch Theá Toân, caùi gì laø caên baûn cuûa luaân hoài sanh töû, caùi gì laø caên baûn cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn?

Khi Ngaøi hoûi caâu naøy ñöùc Phaät Thích Ca chöa traû lôøi thì möôøi phöông chö Phaät öùng thinh ñoàng noùi raèng:

- Naøy A Nan, coäi goác cuûa caên baûn phieàn naõo, luaân hoài sanh töû laø saùu caên cuûa oâng. Coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn cuõng laø saùu caên cuûa oâng.

Roõ raøng khoâng rieâng gì ñöùc Phaät Thích Ca noùi saùu caên laø goác sanh töû, saùu caên laø goác Boà-ñeà Nieát-baøn, maø möôøi phöông chö Phaät ñeàu "Dò khaåu ñoàng aâm" (khaùc mieäng ñoàng lôøi) phaùt ra lôøi nhö theá.

Do ñoù chuùng ta tu phaûi laøm sao ñeå chính mình döùt heát luaân hoài sanh töû, ñeå ñaït ñöôïc Boà-ñeà Nieát-baøn. Ñoù laø goác cuûa söï tu. Coøn neáu chuùng ta vaãn bò phieàn naõo keùo loâi, vaãn ñi trong luaân hoài sinh töû thì söï tu ñoù khoâng coù coâng hieäu. Nhö vaäy laø uoång côm cuûa ñaøn na thí chuû. Muoán cho coù coâng hieäu, khoâng uoång côm cuûa ñaøn na tín thí thì phaûi bieát roõ saùu caên laø coäi goác cuûa sanh töû, ñöøng ñeå cho noù dính, ñöøng ñeå cho noù nhieãm. Coù theá chuùng ta môùi ñuùng laø ngöôøi tu caàu giaûi thoaùt sanh töû.

Saùu caên töø ñaâu maø ra? Noù saün nôi chuùng ta, maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù ôû ngay thaân mình chôù coù xa ñaâu. Chæ caàn ñöøng ñeå dính nhieãm laø ñaõ kheùo tu. Chôù neáu chuùng ta aên chay khaéc khoå, tuïng kinh raát nhieàu maø ai ñoäng tôùi lieàn noåi saân, caùi gì ñeïp thì öa thích, tu nhö vaäy coù keát quaû khoâng? Maét thaáy saéc ñeïp loøng meâ thích, tai nghe tieáng cheâ trong buïng böïc boäi, nhö vaäy laø chöa gôõ ñöôïc caùc caên dính vôùi caùc traàn. Chöa gôõ ñöôïc thì laøm sao chuùng ta giaûi thoaùt sanh töû, cho neân treân ñöôøng tu chuùng ta phaûi coá gaéng noã löïc, laøm sao gaëp caûnh vui, caûnh buoàn v. v… chuùng ta vaãn töï taïi. Ñoù laø giaûi thoaùt thaät söï. Neáu chæ coù hình thöùc, khoâng giöõ ñöôïc saùu caên cuûa mình thì khoù giaûi thoaùt. YÙ nghóa Phaät daïy heát söùc roõ raøng.

Trong nhaø Thieàn coù caâu chuyeän naøy. Ngaøi Ngöôõng Sôn Hueä Tòch thuoäc heä Quy Ngöôõng. Luùc coøn ñi tham vaán, Ngaøi ñeán hoûi Thieàn sö Trung AÁp - Hoàng AÂn:

- Baïch Hoøa thöôïng, theá naøo laø Phaät taùnh?

Ngaøi Trung AÁp noùi:

- Nhö coù moät con khæ bò nhoát trong chuoàng coù saùu cöûa. Beân ngoaøi coù con khæ tôùi cöûa soá moät keâu cheùo cheùo. Roài ñeán cöûa thöù hai keâu cheùo cheùo, con khæ beân trong cuõng ñöùng daäy keâu cheùo cheùo, cöù nhö vaäy tieáp tuïc heát saùu cöûa.

Khi aáy ngaøi Ngöôõng Sôn thöa raèng:

- Neáu con khæ beân trong noù nguû thì sao?

Ngaøi Trung AÁp töø treân toøa böôùc xuoáng naém ñöùng noùi:

- Chuùng ta thaáy nhau roài.

Qua caâu chuyeän, chuùng ta thaáy caùi gì? Thöôøng ngöôøi ta cöù töôûng raèng Phaät taùnh ôû ñaâu xa, khoù tìm, khoù bieát. Nhöng Thieàn sö noùi con khæ nhoát trong loàng nghe con khæ beân ngoaøi keâu lieàn ñaùp laïi. Nhö vaäy Ngaøi ví con khæ beân ngoaøi laø traàn, con khæ beân trong laø caên. Beân ngoaøi coù saéc traàn thì nhaõn caên dính, beân ngoaøi coù thanh traàn thì nhó caên dính, nghóa laø saùu caên, ñuïng tôùi caên naøo thì caên ñoù dính lieàn. Nhöng khi ôû trong ñaõ yeân laëng thì beân ngoaøi tôùi keâu choïc noù vaãn im lìm, luùc ñoù Phaät taùnh hieän tieàn chôù khoâng coù gì khaùc. Vì vaäy neân noùi khi con khæ beân trong nguû yeân thì beân ngoaøi duø coù keâu maáy noù cuõng khoâng cöïa quaäy, vì noù khoâng coù tieáp xuùc nöõa. Cuõng vaäy khi noäi taâm cuûa chuùng ta yeân laëng saùng suoát thì Phaät taùnh hieän tieàn, khoâng tìm kieám ôû ñaâu xa. Chuùng ta tu vì muoán thaønh Phaät, töùc laø giaùc ngoä. Maø giaùc ngoä ngay noäi taâm mình, neáu chuùng ta haèng tri haèng giaùc khoâng chaïy theo saùu traàn thì ñoù laø Phaät taùnh hieån loä roài.

Tu nhö vaäy khoù hay deã? Coù xa xoâi gì ñaâu. Hieåu ñöôïc yù nghóa naøy chuùng ta môùi thaáy chuyeän tu haønh khoâng phaûi chuyeän xa vôøi maø raát gaàn, ôû ngay tröôùc maét chuùng ta, ngay baûn thaân chuùng ta. Tuy nhieân lôøi Phaät, Toå daïy, nghe raát gaàn nhöng ñuïng söï thaät thì chuùng ta queân maát tieâu. Chæ nhö loã tai, khi chuùng ta ñang bình tónh ñang an oån, neáu coù ngöôøi ñeán chæ maët noùi raèng anh hay chò ngu nhö con boø. Luùc ñoù chuùng ta theá naøo? Cöôøi hay muoán taùt tai ngöôøi ta? Nghe noùi ngu nhö con boø lieàn noåi töùc leân, maø noåi töùc thì muoán cöï loän. Nhö vaäy loã tai chuùng ta coù dính nhöïa phieàn naõo chöa? Neáu dính roài thì Ma vöông chuaån bò daãn chuùng ta ñi thoâi. Loã tai dính roài thì caùc caên khaùc cuõng dính theo, nhö maét ñoû, tay muoán cöïa quaäy, caùc cô quan ñeàu muoán hoaït ñoäng theo caû. Vì vaäy chuùng ta phaûi deø daët kheùo tu.

Giaû söû coù ngöôøi noùi chò laø con boø, ñieàu ñoù coù nhuïc khoâng? Toâi thaáy ñaâu coù gì nhuïc. Neáu ai noùi toâi laø con boø, toâi cöôøi thöa phaûi, vì toâi coù uoáng söõa boø. Quyù vò coù uoáng söõa boø khoâng? Thöa coù! Coù thì ngöôøi ta noùi mình laø con boø cuõng phaûi quaù, coù gì ñaâu loãi laàm. Coù gì ñaâu ñeå giaän. Chuyeän ñoù raát bình thöôøng. Thaân cuûa chuùng ta ñöôïc keát hôïp bôûi raát nhieàu thaønh phaàn. Moãi moät thöù vaät chaát ñeàu giuùp cho mình soáng coøn. Nhôø theá, teá baøo chuùng ta taêng tröôûng. Nhö vaäy chuùng ta soáng ñöôïc laø coù phaàn con boø trong ñoù nöõa chôù. Ngöôøi ta noùi mình con boø laø phaûi quaù roài. Côù sao laïi giaän? Nhöng ôû ñôøi coù ai laïi chòu nhö vaäy ñaâu. Nghe noùi con boø thì noåi giaän, la heùt roài ñöa tôùi ñaùnh ñaäp nhau. Chuùng ta bò ñau khoå laø vì chuùng ta khoâng nhaän ra leõ thaät ôû con ngöôøi. Nhö vaäy khoâng bieát chöøng naøo heát bò dính maéc, môùi giaûi thoaùt sanh töû.

Theâm moät ñieàu nöõa, laâu nay Phaät töû chuùng ta cöù nghó raèng mình coù caùi gì buoàn, caùi gì giaän, khi giaän noùi toâi giaän ngöôøi ñoù quaù, khi buoàn noùi toâi buoàn ngöôøi ñoù quaù. Nhö vaäy quyù vò cho raèng caùi giaän, caùi buoàn laø toâi, laø mình. Neáu giaän laø mình thì khi heát giaän mình maát luoân phaûi khoâng? Neáu heát giaän chuùng ta vaãn coøn nguyeân thì laøm sao noùi giaän laø mình ñöôïc. Nhö vaäy, giaän khoâng phaûi thaät mình, buoàn khoâng phaûi thöïc mình. Ñoù chæ laø moät phaàn nhoû trong taâm ta thoâi. Noù sinh roài noù dieät maø chuùng ta laïi ñoàng hoùa noù vôùi mình. Töø caùi meâ laàm naøy neân chòu khoå, cöù nghó mình theá naøy, mình theá kia. Söï thaät giaän khoâng phaûi laø mình, ñoù chæ laø phaûn öùng cuûa taâm saân maø thoâi. Coøn caùi ta chaân thaät thì luùc naøo cuõng truøm khaép, khoâng phaûi caùi saân ñoù ñaâu. Neáu noùi saân laø mình thì phaûi baûo veä caùi saân, neân khi giaän ai duø coù ngöôøi khuyeân: "Huynh tu haønh roài maø giaän laøm chi" thì cuõng baûo veä caùi giaän cuûa mình: "Taïi vì ngöôøi ñoù laøm deã giaän quaù neân toâi môùi giaän". Bôûi nghó theá neân cho caùi giaän cuûa mình coù lyù, chaáp vaø giöõ caùi giaän cuûa mình laø ñuùng. Buoàn, thöông, hôøn, gheùt cuõng nhö theá.

Chuùng ta suy nghó xem, neáu giaän laø mình thì buoàn khoâng phaûi mình, thöông khoâng phaûi mình, gheùt khoâng phaûi mình. Nhöng buoàn, thöông, giaän, gheùt, caùi naøo chuùng ta cuõng cho laø mình caû. Nhö vaäy coù maáy chuïc caùi mình, ñoù laø ñieàu sai laàm. Neân bieát buoàn, thöông, giaän, gheùt laø nhöõng taâm sôû taïm thôøi daáy ñoäng roài maát. Bieát roõ nhö vaäy môùi coù theå haøng phuïc noù, thaéng noù. Coøn cho noù laø mình thì thoâi heát haøng phuïc, bôûi vì noù chính laø mình thì haøng phuïc caùi gì. Ñoù laø noùi veà noäi taâm.

Ñeán phaàn thaân, khi chuùng ta bò ñau choã naøo thì noùi toâi ñau quaù. Noùi nhö vaäy laø cho ñau ñoù laø toâi, nhöng khi heát ñau thì toâi laøm sao? Neân bieát caùi ñau chæ laø ñau ôû moät boä phaän trong cô theå, hoaëc chaân hoaëc buïng ñau chôù toâi khoâng coù ñau. Vì vaäy khi thaân ñau chuùng ta vaãn thaáy thaûnh thôi, khoâng khoå. Neáu ñau chaân noùi toâi ñau quaù, ñau buïng noùi toâi ñau, ñau choã naøo cuõng toâi heát thaønh ra quaèn quaïi reân la. Thaáy chaân ñau coøn toâi khoâng ñau môùi laø thaáy chaân thaät.

Caùi thaáy chaân thaät aáy bieát ñöôïc caùi ñau, bieát ñöôïc chaân ñau, bieát ñöôïc buïng ñau. Hieåu nhö vaäy thì trong cuoäc soáng naøy chuùng ta ñaõ laøm chuû ñöôïc phaàn naøo. Ngöôïc laïi, chuùng ta cöù ñoàng hoùa giaän thì toâi giaän, ñau thì toâi ñau…, cöù ñoàng hoùa nhö theá thì chuùng ta khoâng laøm sao ñieàu khieån ñöôïc chuùng, khoâng laøm sao ñuoåi chuùng ñöôïc. Theá neân ngöôøi tu phaûi saùng suoát, nhaän cho thaät kyõ, khi gaëp beänh hoaïn môùi coù theå laøm chuû.

Ngaøy xöa khi caùc vò Thieàn sö bò beänh, coù ngöôøi hoûi: Hoøa thöôïng beänh, coù caùi chaúng beänh chaêng?

Caùc Ngaøi ñaùp: Coù.

Hoûi: Caùi gì khoâng beänh?

Caùc Ngaøi noùi: Ui da! Ui da!

Caùi bieát reân ñoù, caùi aáy khoâng beänh. Nhö vaäy ñeå thaáy raèng caùc Ngaøi khoâng ñoàng hoùa nhö chuùng ta. Do chuùng ta laàm laãn neân töø ñoù sanh ra nhöõng chöôùng ngaïi khaùc. Toâi daãn baøi keä cuûa moät Thieàn sö ñôøi Traàn, töùc vua Traàn Nhaân Toâng. Luùc Ngaøi giao ngoâi laïi cho con leân laøm Thaùi Thöôïng Hoaøng, coá vaán cho nhaø vua cai trò ñaát nöôùc. Thôøi gian naøy Ngaøi laøm baøi phuù "Cö traàn laïc ñaïo", töùc baøi phuù noùi ôû trong coõi ñôøi maø vui vôùi ñaïo. Keát thuùc baøi phuù ñoù coù boán caâu thô chöõ Haùn nhö theá naøy:

Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân

Cô taéc xan heà khoán taéc mieân

Gia trung höõu baûo höu taàm mích

Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán Thieàn.

Taïm dòch:

ÔÛ ñôøi vui ñaïo haõy tuøy duyeân

Ñoùi ñeán thì aên meät nguû lieàn

Trong nhaø coù baùu thoâi tìm kieám

Ñoái caûnh khoâng taâm chôù hoûi Thieàn.

Toâi giaûi thích töøng caâu ôû ñôøi vui ñaïo haõy tuøy duyeân, ngöôøi ôû trong cuoäc ñôøi theá tuïc maø luoân luoân vui vôùi ñaïo thì phaûi kheùo tuøy duyeân. Kheùo laø sao? Ñoùi ñeán thì aên meät nguû lieàn, kheùo tuøy duyeân laø nhö theá. Nhöng caâu ñoù nhieàu ngöôøi hieåu laàm laém. Giôùi tu só treû nghe noùi theá thích laém. Tu khoûe quaù, coù gì nhoïc nhaèn ñaâu. Ñoùi aên, meät nguû thaät söôùng. Coù moät Thieàn sö tu ôû treân nuùi, khi gaëp ngöôøi hoûi Hoøa thöôïng tu haønh theá naøo, Ngaøi ñaùp "ñoùi aên, meät nguû". Vò cö só aáy noùi ñoùi aên, meät nguû thì deã quaù, toâi cuõng ñoùi aên, meät nguû, vaäy Hoøa thöôïng coù gì hôn toâi ñaâu? Ngaøi ñaùp: Noùi ñoùi aên, meät nguû nhöng ngöôøi ñôøi ñoùi khoâng chòu aên, meät khoâng chòu nguû.

Chuùng ta coù nhö vaäy khoâng? Nhö hoâm naøo ñi laøm veà coù côm noùng, canh noùng ñaøng hoaøng thì ngoài aên vui. Hoâm naøo veà meät maø gaëp côm nguoäi, thöùc aên nguoäi nöõa thì daèn maâm, xaùn cheùn moät hoài roài môùi aên. Ñoù laø noùi tröôøng hôïp nguoäi laïnh, chöa keå nhöõng vò quen aên ôùt, aên cay. Tôùi böõa aên neáu gaëp moùn hôi tanh laïi khoâng coù ôùt thì sao? Phaûi chôø kieám ôùt roài môùi aên. Nhö vaäy ñoùi coù chòu aên ñaâu?

Roài ñeán nguû. Ngaøi noùi ngöôøi ñôøi meät maø khoâng chòu nguû laïi suy nghó caû traêm vieäc. Cöù naèm laên qua loän laïi, nhôù chuyeän naêm treân, naêm döôùi hoaøi khoâng chòu nguû. Nhö vaäy meät coù chòu nguû ñaâu. Ñoù laø ngöôøi ñôøi ñoùi khoâng chòu aên, meät khoâng chòu nguû. Maø ñoùi khoâng chòu aên, meät khoâng chòu nguû laø chöa bieát tuøy duyeân. Tuøy duyeân laø ñoùi ñeán thì aên, meät ñeán thì nguû, khoâng coù suy gaãm gì caû. Neáu ñöôïc tuøy duyeân thì ôû trong ñôøi maø vui vôùi ñaïo. Ngöôøi khoâng kheùo tuøy duyeân seõ thaáy trong ñôøi khoù tu quaù, chuyeän naøy chuyeän kia phieàn haø. Ngöôøi kheùo tu thaáy khoâng khoù, vieäc gì ñeán thì tuøy duyeân, giaûi quyeát lieàn, khoâng phaûi baän taâm lo laéng suy gaãm hay sôï seät gì caû.

Hai caâu aáy môùi nghe deã nhö trôû baøn tay nhöng xeùt kyõ khoâng phaûi deã ñaâu. Ñeán caâu thöù ba trong nhaø coù baùu thoâi tìm kieám, moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù saün hoøn ngoïc quyù beân trong, ñöøng tìm kieám ñaâu xa. Thöôøng Phaät töû chuùng ta coù beänh ñi tìm Phaät beân ngoaøi. Giaû söû treân nuùi coù hoøn ñaù naøo na naù töôïng Phaät thì tìm ñeán laïy leâ meâ, hoaëc coù goø moái naøo na naù gioáng hình ngöôøi cuõng hoâ toaùng leân laø Phaät, roài aùp nhau laïy. Tìm Phaät nhö theá bieát bao giôø môùi gaëp Phaät. Chuùng ta tu, ñöøng bao giôø leä thuoäc nhöõng hình aûnh hö aûo ñoù, vì noù chæ laø söï töôûng töôïng. Toâi ñaõ töøng ñi nuùi, cuõng töøng voâ nhöõng hang ñoäng. Trong hang coù nhöõng cuïc ñaù na naù ñöùc Quan AÂm thì ngöôøi ta cho raèng ñöùc Quan AÂm hieän veà roài raùp nhau laïy. Thaät ra ñoù laø chæ do söï töôûng töôïng vaäy thoâi, coù thaät ñaâu. Chính oâng Phaät ngay nôi mình laïi khoâng nhôù, khoâng bieát. Khi saùu caên khoâng dính saùu traàn laø Phaät taùnh hieån loä roài. Phaät ngay nôi ta laïi khoâng chòu tìm, cöù lo tìm treân nuùi treân non, trong hang trong ñoäng neân suoát ñôøi cöù chaïy ngöôïc chaïy xuoâi, roát laïi khoå vaãn hoaøn khoå. Bôûi vì chuùng ta ñaõ queân maát cuûa baùu trong nhaø thì tìm kieám beân ngoaøi caùch maáy cuõng khoâng coù ñöôïc. Ñoù laø moät laàm laãn lôùn cuûa haøng Phaät töû chuùng ta.

Caâu choùt ñoái caûnh khoâng taâm chôù hoûi Thieàn, saùu caên ñoái vôùi saùu traàn khoâng coù dính maéc. Khoâng taâm töùc laø khoâng coù caùc nieäm, khoâng suy nghó dính maéc. Ñoù laø Thieàn roài. Chuùng ta ngoài thieàn moät giôø, hai giôø thaáy ñau chaân, chôù coøn taát caû giôø, nhöõng gì ôû ngoaøi ñeán ñeàu khoâng dính, khoâng maéc thì deã quaù. Thaáy hình saéc khoâng dính hình saéc, nghe aâm thanh khoâng dính aâm thanh v. v… Ñoù laø chuùng ta ñang tu Thieàn, nhö vaäy thaûnh thôi bieát maáy. Nhöng vì chuùng ta cöù thaáy thì dính, nghe thì nhieãm neân baét buoäc phaûi ngoài Thieàn, xeáp chaân ngoù xuoáng cho bôùt nghe, bôùt thaáy, gôõ laàn laàn nhö vaäy. Neáu ñöôïc ñoái caûnh voâ taâm thì khoûi ngoài, ôû ñaâu cuõng Thieàn heát. Ngöôøi bieát tu thì moïi vieäc raát deã daøng, raát thuaän lôïi, coøn khoâng bieát tu thì thaáy khoå, thaáy khoù.

Coù nhieàu vò tu raát ñaùng thöông. Nhö nghe noùi aên chay laø tu neân baét ñaàu aên chay nhöng khoâng ñuû phöông tieän thaønh ra xanh xao, khoå sôû. Laïi nghe ngöôøi ta quôû aên chay oám quaù, töø ñoù sanh buoàn nhöng khoâng daùm boû aên chay, sôï maát coâng ñöùc. Do öùc cheá nhö vaäy neân ai noùi ñoäng tôùi lieàn giaän, ai choïc tôùi lieàn phieàn. Cöù giaän phieàn hoaøi thì aên chay coù lôïi ích gì? Ñoù chæ laø gioûi aên chay thoâi chôù khoâng gioûi tu. Tu laø ñöøng dính nhieãm, nghe khen chaúng voäi möøng, nghe cheâ khoâng voäi giaän, thaáy ñeïp ñöøng öa thích, thaáy xaáu ñöøng gheùt boû v. v… Taát caû saùu caên khoâng dính nhieãm saùu traàn, ñoù laø tu kyõ, tu ñuùng. Neáu coøn deã dính nhieãm thì chuùng ta tu chöa ñuùng, chöa kyõ. Nhieàu ngöôøi vì vieäc aên chay cuûa mình neân khi ñeán nhaø ai caàm ñoâi ñuõa ngöûi hôi tanh lieàn buoâng ñuõa laéc ñaàu. Ñoù laø coøn chaáp hôn thieân haï nöõa.

Ñaïo Phaät khoâng ñaët aên chay laø treân heát, nhö caùc sö Nguyeân thuûy ñi khaát thöïc, Phaät töû cho gì nhaän naáy chôù ñaâu coù cheâ khen. Coøn ngöôøi tu kyõ quaù, ñuõa hôi hoâi cuõng cheâ. Ñoù laø nhöõng ñieåm khoâng kheùo, chæ chuoäng veà hình thöùc, khoâng phaûi tu ngay trong taâm taùnh cuûa mình. Taêng Ni chuùng ta ñöôïc phuùc duyeân lôùn, neân ngaøy nay bieát thöùc tænh vaøo chuøa tu, boû heát trieàn phöôïc cuûa theá gian ñeå caàu giaûi thoaùt. Vì vaäy caàn phaûi naém cho vöõng, hieåu cho thaáu ñaùo lôøi daïy cuûa Phaät, Toå ñeå öùng duïng vaøo ñôøi tu cuûa mình, nhö vaäy môùi khoâng uoång phí cuoäc ñôøi. Ngöôïc laïi chuùng ta tu ñeå maø tu chôù khoâng bieát gì heát thì chæ uoång moät ñôøi, khoâng ñi tôùi ñaâu caû.

Ngöôøi xuaát gia caàn phaûi tu tieán môùi coù theå daïy cho haøng cö só tu ñöôïc. Neáu ngöôøi xuaát gia tu khoâng ra gì thì daïy Phaät töû tu cuõng khoâng ra gì. Ñoù laø moái hoïa lôùn. Mong raèng taát caû Taêng Ni haõy yù thöùc ñöôïc ñieàu ñoù, noã löïc tu haønh, ñuû taøi ñöùc mai kia daãn daét Phaät töû ñi ñuùng ñöôøng. Ñoù laø bieát lôïi mình, lôïi ngöôøi hay töï giaùc giaùc tha, giaùc haïnh vieân maõn. Coù theá môùi xöùng ñaùng döï vaøo haøng Thích töû cuûa Nhö Lai.

]