NGHIEÄP TÖØ ÑAÂU MAØ RA

Vöøa qua Ban Ñaïi Dieän Phaät giaùo Quaän 8 coù môøi chuùng toâi veà ñaây noùi chuyeän ñaïo lyù vôùi Taêng, Ni vaø Phaät töû. Vì theá, nhaân dòp veà thaêm chuùng toâi noùi laïi nhöõng ñieàu caàn yeáu treân ñöôøng tu cho taát caû quyù vò laõnh hoäi vaø öùng duïng tu trong muøa an cö naøy cuõng nhö maõi veà sau.

Taát caû chuùng ta tu, nhaát laø haøng Taêng, Ni xuaát gia ai ai cuõng noùi roõ raèng tu ñeå caàu giaûi thoaùt sanh töû. Baây giôø toâi ñaët caâu hoûi laïi, chuùng ta giaûi thoaùt sanh töû nhöng caùi gì daãn chuùng ta ñi vaøo con ñöôøng sanh töû, ñaây laø moät vaán ñeà raát then choát. Neáu chuùng ta caàu giaûi thoaùt sanh töû maø khoâng bieát caùi gì loâi daãn mình ñi trong sanh töû thì laøm sao giaûi thoaùt ñöôïc. Cho neân tröôùc heát chuùng ta phaûi nghieàn ngaãm xem caùi gì daãn chuùng ta, caùi gì troùi buoäc chuùng ta phaûi troâi laên trong doøng sanh töû.

Sôû dó chuùng ta bò sanh töû laø do nghieäp daãn. Trong kinh Phaät daïy: "Do nghieäp loâi daãn chuùng sinh ñi trong sanh töû luaân hoài". Nhöng nghieäp töø ñaâu maø coù? Trong kinh ñöùc Phaät daïy: Nghieäp xuaát phaùt töø thaân, khaåu vaø yù, töùc laø thaân nghieäp, khaåu nghieäp vaø yù nghieäp. Nhö vaäy söùc maïnh loâi cuoán chuùng ta ñi trong sanh töû laø nghieäp maø nghieäp laïi xuaát phaùt töø thaân, khaåu, yù cuûa mình, ñoù laø caùi caên baûn, cho neân chuùng ta tu laø phaûi chuyeån nghieäp hay döùt nghieäp thì môùi coù theå döøng sanh töû ñöôïc.

Chuùng toâi thöôøng noùi, ngöôøi tu neáu chöa giaûi thoaùt thì phaûi chuyeån nghieäp. Töø nghieäp aùc leõ ra phaûi ñoïa trong ba ñöôøng döõ ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh, chuùng ta chuyeån thaønh nghieäp thieän ñeå sanh trong ba coõi laønh laø coõi ngöôøi, a tu la vaø coõi trôøi. Nhö vaäy bieát chuyeån nghieäp xaáu thaønh nghieäp toát sanh coõi laønh, ñoù goïi laø tu chuyeån nghieäp. Vaø neáu muoán döùt luaân hoài sanh töû thì chuùng ta phaûi döùt nghieäp, vì coøn nghieäp duø nghieäp laønh cuõng laø sanh trong coõi laønh, khoâng phaûi döùt sanh töû. Vaäy chuùng ta phaûi laøm sao ñeå chuyeån hoùa nghieäp cuûa mình, laøm sao ñeå tieâu dieät nghieäp cuûa mình. Ñieàu naøy thaät quan troïng.

Noùi ba nghieäp thaân, khaåu, yù nhöng thöïc tình troïng taâm naèm ôû yù. YÙ nghó laønh, thaân laøm laønh, mieäng noùi laønh. YÙ nghó döõ, mieäng noùi döõ, thaân laøm döõ. Tuy noùi ba nghieäp nhöng goác töø yù. YÙ nghieäp laø caên baûn, laø nhaân cho hai nghieäp kia hoaëc toát, hoaëc xaáu. Neân chuùng ta tu muoán döùt sanh töû thì phaûi döøng yù nghieäp. YÙ nghieäp döøng thì sanh töû môùi döùt.

Vì vaäy ngöôøi tu Tònh ñoä phaûi nieäm Phaät nhaát taâm, nhaát taâm thì yù nghieäp laëng leõ môùi ñöôïc sanh veà Taây phöông, môùi thoaùt ly sanh töû. Neáu tu chöa nhaát taâm thì chöa theå thoaùt ly ñöôïc. Quyù vò nhôù trong kinh Di Ñaø ñöùc Phaät daïy raát roõ: Ngöôøi nieäm Phaät hoaëc moät ngaøy, hoaëc hai ngaøy cho ñeán baûy ngaøy nhaát taâm baát loaïn thì khi laâm chung ngöôøi ñoù ñöôïc Phaät vaø Thaùnh chuùng hieän ôû tröôùc. Roõ raøng khi chuùng ta ñöôïc nhaát taâm töùc yù nghieäp ñaõ thanh tònh, khoâng coøn nghieäp nöõa thì ñöôïc vaõng sanh veà coõi Phaät.

Ngöôøi tu theo thieàn Nguyeân thuûy thì quaùn Töù nieäm xöù. Trong kinh A-haøm daïy: "Ngöôøi naøo töø moät ngaøy cho tôùi baûy ngaøy truï taâm nôi Töù nieäm xöù khoâng coù di chuyeån (töùc laø khoâng coù dôøi ñoåi) thì ñöôïc nhaäp Nieát-baøn, chöùng A-la-haùn. Chaúng nhöõng baûy ngaøy maø saùu ngaøy, naêm ngaøy, boán ngaøy, ba ngaøy, moät ngaøy neáu truï taâm nôi Töù nieäm xöù khoâng di chuyeån, ngöôøi ñoù cuõng chöùng töø A NA-haøm trôû xuoáng".

Nhö vaäy chuùng ta thaáy tu Tònh ñoä hay tu Thieàn ñeàu phaûi döøng laëng yù nghieäp. YÙ nghieäp döøng laëng roài thì chuùng ta ñöôïc sanh veà Tònh ñoä, ñöôïc chöùng quaû A-la-haùn, nhaäp Nieát-baøn v. v… Do ñoù troïng taâm laø phaûi döøng yù nghieäp, yù nghieäp döøng roài thì chuùng ta môùi giaûi thoaùt sinh töû ñöôïc. Ñoù laø chuùng toâi daãn toång quaùt ñeå quyù vò nhaän roõ ñöôøng loái tu cuûa mình.

Song, hoâm nay ñöôïc quyù Thaày yeâu caàu giaûng veà Thieàn neân chuùng toâi noùi veà Thieàn, ñaëc bieät laø Thieàn toâng cuûa Vieät Nam. Neáu xeùt veà Thieàn toâng Vieät Nam töø khi Vieät Nam baét ñaàu coù Phaät giaùo, keå töø ngaøi Khöông Taêng Hoäi trôû veà sau, taát caû chö Sö ñeàu laø Thieàn sö, ñeàu tu Thieàn.

Ngaøi Khöông Taêng Hoäi giaûi thích Thieàn theo Luïc Dieäu Phaùp Moân laø soå töùc, tuøy töùc, chæ, quaùn, hoaøn, tònh. Ngaøi laïi giaûng Luïc ba la maät, trong ñoù coù Thieàn ba la maät cho chuùng ta thaáy Thieàn cuûa Phaät giaùo vaø öùng duïng tu. Töø ngaøi Khöông Taêng Hoäi veà sau, caùc Thieàn sö töø Trung Hoa, AÁn Ñoä sang Vieät Nam truyeàn baù thieàn.

Ngaøi Khöông Taêng Hoäi coù maët ôû Vieät Nam vaøo theá kyû thöù III, maõi ñeán theá kyû thöù XIX, ngaøi Lieãu Quaùn ôû Hueá laø moät Thieàn sö ñaéc ñaïo. Nhö vaäy chuùng ta thaáy roõ töø theá kyû thöù III ñeán theá kyû thöù XIX Phaät giaùo chuùng ta laø Phaät giaùo tu Thieàn. Baét ñaàu theá kyû thöù XIX cho ñeán theá kyû XX thì chö Taêng, chö Ni ña soá tu Tònh ñoä.

Theá neân, noùi veà Thieàn töùc laø noùi tôùi caùi goác cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, ñoù laø treân phöông dieän lòch söû. Neáu noùi cuï theå hôn, taát caû quyù Hoøa thöôïng cuõng nhö chö Thöôïng toïa chuùng ta ngaøy nay ñang tu Tònh ñoä, nhöng xeùt kyõ nguoàn goác thì caùc Ngaøi ñeàu coù heä phaùi Thieàn heát. Hoaëc laø heä phaùi Lieãu Quaùn hay heä phaùi cuûa caùc vò khaùc nhö heä laáy chöõ Minh Nhö Hoàng Nhaät Leä Trung Thieân… Ñoù laø theo baøi keä cuûa caùc Thieàn sö.

Coøn caùc vò ñaõ quaù coá khi tòch ñeàu ghi hoaëc laø ñôøi thöù 40,42,43,ai cuõng ñeàu Töø Laâm Teá chaùnh toâng heát. Töø Laâm Teá coù nghóa laø keá thöøa doøng Laâm Teá, nhöng giaû söû coù ai hoûi: Thöa Thaày, Laâm Teá laø ai, Ngaøi tu haønh ra sao thì chaéc coù vò khoâng bieát. Ñoù laø ñieàu toâi cho raèng raát ñaùng buoàn. Taïi sao ñaõ thöøa nhaän mình keá thöøa toå Laâm Teá hoaëc toå Taøo Ñoäng v. v… maø laïi khoâng bieát caùc Ngaøi tu phaùp gì, thì laøm sao keá thöøa? Nhö vaäy nghóa laø khoâng naém vöõng nguoàn goác, coäi reã ñöôøng loái mình ñang tu.

Khi xöa toâi xuaát gia, coù phöôùc neân sôùm vaøo Phaät hoïc ñöôøng. Khi hoïc chuùng toâi baên khoaên, taïi sao taát caû kinh Phaät, chæ coù moät ít boä nhö kinh Di Ñaø, kinh Quaùn Voâ Löôïng Thoï v. v… laø noùi veà Tònh ñoä, coøn haàu heát nhö boán boä A-haøm ñeàu noùi veà Thieàn. Keá nöõa, caùc vò Toå ôû AÁn Ñoä, Trung Hoa, Vieät Nam cuõng ñeàu tu Thieàn maø ngaøy nay chuùng ta khoâng bieát gì veà Thieàn.

Thaäm chí coù chuøa caùc Thaày nghe noùi tu Thieàn, lieàn baûo: "Coi chöøng tu Thieàn ñieân". Toâi ngaïc nhieân gheâ laém, bôûi vì neáu tu Thieàn ñieân thì ñöùc Phaät ñaõ ñieân maát roài vaø chö Toå cuõng ñieân heát. Nhöng caùc Ngaøi khoâng ñieân, taïi sao baây giôø mình tu Thieàn ñieân? Phaûi traû lôøi ñöôïc caâu ñoù.

Cho neân toâi oâm aáp, toâi tìm kieám xem taïi sao chuùng ta laïi nhö vaäy. Khi tìm kieám ñöôïc roài, toâi chæ traû lôøi moät caâu goïn raèng: "Khoâng phaûi tu Thieàn ñieân, chæ khoâng bieát tu Thieàn neân tu Thieàn môùi ñieân". Ngöôøi khoâng hoïc Thieàn maø tu ñaïi, nghe ai chæ ñaâu ñaâu cuõng baét chöôùc tu thaønh ñieân roài ñoå thöøa tu Thieàn ñieân. Neáu thaät tu Thieàn ñieân thì chaéc toâi cuõng ñieân maát roài. Nhöng tôùi baây giôø toâi vaãn chöa ñieân thì khoâng phaûi tu Thieàn ñieân. Ñoù laø moät ñieàu heát söùc nguy hieåm.

Ñöùc Phaät tu Thieàn ngoä ñaïo döôùi coäi Boà ñeà khoâng ai khoâng bieát, caùc ngaøi Muïc Kieàn Lieân, ngaøi Xaù Lôïi Phaát v. v… caùc vò ñaïi ñeä töû Phaät khi xöa, moät ngaøn hai traêm naêm möôi vò thöôøng theo Phaät cuõng tu Thieàn maø chöùng quaû A-la-haùn. Cho ñeán chö Ni, nhö heä cuûa baø Di maãu naêm traêm vò, khi nghe Phaät saép Nieát-baøn, lieàn ruû tôùi xin Phaät nhaäp Nieát-baøn tröôùc. Ñöôïc Phaät cho pheùp, naêm traêm baø lieàn tuï hoäi laïi moät choã maø nhaäp Nieát-baøn. Caùc vò aáy cuõng ñaõ tu Thieàn, chöùng ñaïo quaû, sanh töû töï taïi. Bao nhieâu ñoù ñuû cho chuùng ta thaáy thôøi Phaät, ñeä töû Phaät ñeàu tu Thieàn.

Vaø sau ñoù töø toå Ca Dieáp truyeàn thöøa tôùi Toå thöù hai möôi taùm laø Boà Ñeà Ñaït Ma, sang Trung Hoa ñeán Toå thöù saùu laø Luïc toå Hueä Naêng cuõng ñeàu tu Thieàn luoân. Nhö vaäy Phaät tu Thieàn, Toå tu Thieàn nhöng chuùng ta laïi khoâng bieát tu Thieàn. Chaúng nhöõng khoâng bieát maø coøn choáng ñoái laïi nöõa chöù. Nhö vaäy voâ tình mình ñaõ maát goác roài.

Töø khi ñoïc caùc boä kinh heä A-haøm, caùc boä kinh Pali do Hoøa thöôïng Minh Chaâu dòch, toâi ñoái chieáu, khaûo saùt, so saùnh laïi theo ñöôøng loái tu Nguyeân thuûy. Qua caùc boä kinh Ñaïi thöøa nhö kinh Vieân Giaùc, kinh Laêng Nghieâm v. v… toâi ñoïc raát kyõ cuõng thaáy noùi veà tu Thieàn, cho ñeán boä kinh Phaùp Hoa moïi ngöôøi hay trì tuïng cuõng daïy tu Thieàn. Vaäy maø chuùng ta khoâng bieát tu Thieàn. Neáu khoâng bieát tu Thieàn thì laøm sao laõnh hoäi ñöôïc yù chæ caùc kinh ñoù.

Nhö trong kinh Phaùp Hoa phaåm Tuøng Ñòa Duõng Xuaát keå raèng: Caùc vò Boà-taùt töø xa ñeán thöa Phaät: "Baïch Theá Toân, xin chöùng minh cho chuùng con seõ truyeàn baù, hoä trì kinh Phaùp Hoa ôû coõi naøy". Phaät laéc ñaàu noùi khoâng ñöôïc. Vì caùc Ngaøi laø nhöõng vò Boà-taùt ôû tha phöông neân Phaät khoâng höùa thuaän. Boãng döng sau ñoù quaû ñaát rung ñoäng nöùt neû ra, caùc Boà-taùt töø döôùi ñaát voït leân voâ soá, ñi nhieãu quanh Phaät xin Phaät hoä trì kinh Phaùp Hoa coõi naøy, baáy giôø Phaät môùi chaáp nhaän.

Khi xöa ñoïc tôùi choã naøy toâi ngô ngaån, sao laï vaäy? Moät, vì sao quaù nhieàu Boà-taùt töø ñaát voït leân. Laâu nay chuùng ta hay nghe noùi döôùi loøng ñaát laø ñòa nguïc, chaúng leõ Boà-taùt döôùi ñòa nguïc leân sao? Hai, chaúng leõ ñöùc Phaät coù caùi nhìn ñòa phöông? Boà-taùt ôû ñaây xin thì cho, Boà-taùt nôi khaùc xin khoâng cho. Neân ñoïc kinh Phaùp Hoa toâi thaáy raát khoù hieåu.

Ñeán khi nghieân cöùu tu Thieàn, laõnh hoäi ñöôïc yeáu chæ roài, ñoïc laïi ñeán ñaây toâi cöôøi, thaät laø chuùng ta bò löøa. Vì kinh Phaùp Hoa haàu heát laø aån duï maø mình töôûng thaät. Boà-taùt töø phöông khaùc ñeán laø höõu tình giaùc, maø caùi giaùc töø beân ngoaøi ñeán laø höõu sö trí. Trí ôû ngoaøi, trí nhôø ngöôøi khaùc maø coù, khoâng phaûi thaät cuûa mình. Kinh Phaùp Hoa duï cho Tri kieán Phaät laø caùi thaáy bieát cuûa chính mình, neân ôû ngoaøi ñeán laøm sao baûo veä ñöôïc. Vì vaäy Phaät töø choái.

Chö Boà-taùt döôùi loøng ñaát voït leân ñoâng voâ soá, xin hoä trì ñöôïc Phaät chaáp nhaän. Boà-taùt döôùi loøng ñaát töùc laø chæ cho trong thaân töù ñaïi naøy coù taùnh giaùc löu xuaát, ñoù môùi chính thaät cuûa mình, goïi laø voâ sö trí. Höõu sö trí laø trí coøn nhôø beân ngoaøi, noù thuoäc veà sanh dieät. Voâ sö trí töø ôû trong phaùt ra ñoù laø trí baát sanh, baát dieät môùi baûo hoä ñöôïc Tri kieán Phaät cuûa chính mình.

Trong nhaø Phaät noùi raát nhieàu veà voâ sö trí, höõu sö trí nhöng chuùng ta khoâng hieåu. Khi môùi vaøo ñaïo phaûi hoïc ba hueä hoïc: vaên hueä, tö hueä, tu hueä, goïi taét laø vaên, tö, tu. Vaên laø hoïc vôùi ngöôøi khaùc, vôùi baäc Thaày, nghe Thaày giaûng daïy chuùng ta hieåu roài môû mang trí tueä. Trí tueä ñoù laø vaên hueä. Tö laø suy gaãm lôøi Phaät Toå daïy cho chín chaén, xeùt neùt kyõ caøng thaáy ñuùng lieàn öùng duïng tu, goïi ñoù laø tu.

Nhö vaäy tam hueä hoïc thuoäc veà höõu sö trí. Coøn ba moân giaûi thoaùt laø giôùi, ñònh, tueä, thuoäc veà voâ sö trí. Nhaân giôùi tu Thieàn ñònh. Thieàn ñònh thì ñaâu coù hoïc vôùi ai, chæ loùng laëng taâm tö cho thanh tònh roài trí tueä phaùt ra neân goïi laø voâ sö trí. Tam hueä hoïc chöa phaûi laø giaûi thoaùt, giaûi thoaùt laø tam voâ laäu hoïc neân coøn goïi laø tam giaûi thoaùt moân, töùc laø giôùi ñònh tueä. Tueä ñoù laø tueä giaûi thoaùt, noù thuoäc veà voâ sö trí, töø ñònh maø coù.

Trí tueä Phaät noùi trong kinh Phaùp Hoa laø trí tueä cuûa chính mình môùi baûo veä ñöôïc tri kieán cuûa mình, trí tueä ñoù do ñònh phaùt ra. Vaäy coù phaûi Phaät daïy chuùng ta tu Thieàn ñònh khoâng? Muoán ñöôïc trí tueä voâ sanh thì phaûi tu Thieàn ñònh. Neáu chuùng ta xeùt thaät kyõ, thaáy cho töôøng taän thì chuùng ta môùi khoâng nghi ngôø, khoâng thaáy khoù hieåu.

Chính toâi ngaøy xöa hoïc kinh Ñaïi thöøa, coù laàn toâi than raèng kinh Ñaïi thöøa chæ ñeå treân trang thôø chôù khoâng coù öùng duïng gì ñöôïc heát. Nhöng khi tu, hieåu ñöôïc kinh Ñaïi thöøa môùi thaáy hay ñaùo ñeå, moät boä kinh coù theå thaáu suoát heát.

Nhö kinh A-haøm hoûi voâ minh laø gì, chuùng ta ñònh nghóa theá naøo? Voâ minh coù nghóa laø thaáy bieát khoâng ñuùng nhö thaät. Ngöôïc laïi, minh laø gì? Laø thaáy bieát ñuùng nhö thaät. Thaáy söï vaät, thaáy con ngöôøi, thaáy vuõ truï ñuùng nhö thaät. Chuùng ta ngaøy nay coù thaáy ñuùng nhö thaät khoâng? Thaáy toaøn laø sai laàm, khoâng ñuùng nhö thaät.

Nhö noùi veà thaân thì chuùng ta luoân thaáy thaân naøy laø quyù, laø saïch seõ, toát ñeïp hay laø oâ ueá, baát tònh? Kinh daïy thì oâ ueá baát tònh nhöng neáu coù ai cheâ: "Thaày aên maëc hoâi haùm quaù", chuùng ta giaän khoâng? Mình hoâi haùm laø söï thaät, maø noùi hoâi haùm laø giaän. Ngöôøi tu coøn theá huoáng nöõa ngöôøi ñôøi, thaáy coøn sai laàm nhieàu hôn. Chaúng nhöõng thaáy sai laàm maø coøn muoán ñaùnh löøa ngöôøi khaùc sai laàm theâm nöõa. Ngöôøi ta khoâng bao giôø daùm nhìn nhaän leõ thaät, maø khoâng thaáy leõ thaät laø goác voâ minh. Do thaáy sai laàm thaønh ra meâ chaáp, chaáp ngaõ. Neáu thaáy ñuùng ñaén thì ñaâu coù chaáp, khoâng chaáp töùc laø tænh giaùc.

Ñeán caùi nhìn cuûa kinh Vieân Giaùc, trong kinh Phaät giaûi thích taát caû chuùng sanh bò luaân hoài sanh töû goác töø voâ minh. Trong kinh Vieân Giaùc, Phaät ñònh nghóa: Voâ minh nghóa laø chaáp thaân töù ñaïi giaû hôïp laø thaân mình thaät, chaáp taâm suy tính laêng xaêng (töùc laø taâm duyeân theo boùng daùng saùu traàn) laø taâm mình thaät, ñoù laø voâ minh. Neáu chuùng ta hieåu ñöôïc kinh, chuùng ta thaáy vieäc tu khoâng khoù. Vì chuùng ta khoâng öùng duïng ñöôïc kinh neân chuùng ta tu cöù tuoät leân, tuoät xuoáng hoaøi.

Vôùi tinh thaàn Ñaïi thöøa, Phaät giaùo noùi thaân naøy laø hö doái. Nhö kinh Kim Cang noùi taát caû caùc phaùp ñeàu laø hö aûo, khoâng coù thaät, nhö caâu "phaøm sôû höõu töôùng giai thò hö voïng, nhöôïc kieán chö töôùng phi töôùng, töùc kieán Nhö Lai", heát söùc ñôn giaûn. Taát caû nhöõng gì coù töôùng ñeàu laø hö doái. Taïi sao? Vì noù do duyeân hôïp, maø hôïp thì phaûi tan, chæ tan muoän hay sôùm thoâi. Phaùp gì sôùm muoän cuõng tan thì phaùp ñoù coù thaät khoâng? Phaät baûo khoâng thaät.

Neáu thaáy caùc töôùng khoâng phaûi laø töôùng, nghóa laø thaáy caùc töôùng nhöng khoâng chaáp noù laø thaät thì ñoù laø thaáy Phaät. Deã laøm sao! Nhö vaäy Phaät ñaâu coù xa. Thaáy caùc töôùng bieát noù khoâng thaät laø ñaõ giaùc, ñaõ minh roài. Minh thì töï nhieân deã thaáy Phaät, deã gaàn vôùi Phaät. Tuy nhieân thaáy ñöôïc nhö vaäy chöa haún laø soáng ñöôïc nhö vaäy.

Giaû söû baây giôø coù ai hoûi chö Taêng chuùng ta: "Thöa Thaày, thaân naøy thaät hay giaû? " Quyù Thaày traû lôøi sao? Nhaát ñònh laø giaû, noùi nghe hay laém, nhöng neáu coù ai chaïm ñeán thaân mình moät chuùt, luùc ñoù môùi bieát thaät hay giaû? Chuùng ta noùi theo lôøi Phaät daïy nhöng chuùng ta chöa soáng ñöôïc ñuùng nhö lôøi Phaät daïy, nghóa laø noùi ñöôïc maø laøm chöa ñöôïc.

Noùi thaân naøy giaû, quyù vò xeùt kyõ giaû nhö theá naøo? Ña soá ñeàu cho raèng vì do nhaân duyeân, ñuû duyeân thì hôïp, thieáu duyeân thì tan neân noùi laø giaû. Toâi xin noùi moät caùch cuï theå hôn nöõa ñeå quyù vò nhaän ñöôïc thaân naøy giaû traêm phaàn.

Taát caû chö Taêng, Ni ñang ngoài ñaây, loã muõi mình ñang laøm gì? Ai cuõng baûo loã muõi mình ñang thôû. Toâi ñaët caâu hoûi laïi, thôû nghóa laø gì? Laø möôïn khoâng khí ôû ngoaøi ñem vaøo. Möôïn voâ, traû ra, möôïn voâ, traû ra. Noùi ngoài chôi nhöng thaät khoâng phaûi ngoài chôi, luùc naøo cuõng möôïn, traû.

Trong kinh Phaät daïy, thaân chuùng ta coù noäi töù ñaïi laø ñaát, nöôùc, gioù, löûa ôû trong nhöng phaûi nhôø ngoaïi töù ñaïi hoã trôï thì noäi töù ñaïi môùi coøn. Neáu ngoaïi töù ñaïi khoâng phuï trôï thì noäi töù ñaïi tan naùt. Nhö vaäy hieän giôø loã muõi cuûa chuùng ta möôïn khoâng khí, hít voâ laø möôïn, thôû ra laø traû. Cöù möôïn traû lieân tuïc. Luùc naøo ñoù chuùng ta traû maø khoâng möôïn nöõa thì sao? Thì ñi roài phaûi khoâng? Nhö vaäy möôïn traû ñeàu ñaën laø soáng, traû maø khoâng möôïn laø cheát.

Chuùng ta möôïn ít taùch nöôùc uoáng, möôïn roài cuõng traû, möôïn côm cuõng theá. Nhö vaäy möôïn nöôùc, möôïn ñaát, möôïn gioù, möôïn löûa ñem vaøo roài traû ra. Theá thì giaù trò cuoäc soáng cuûa chuùng ta ôû choã naøo? Neáu noù thaät thì khoâng caàn möôïn traû. Ñaõ vay möôïn thì khoâng thaät.

Ngöôøi ñôøi ñi tìm haïnh phuùc nôi naøy nôi kia, nhöng toâi noùi haïnh phuùc ñôn giaûn laém, chæ möôïn traû eâm xuoâi thì haïnh phuùc, möôïn traû truïc traëc laø maát haïnh phuùc. Nhö vaäy chuùng ta coù theå keát thuùc laïi, thaân naøy laø hö giaû, soáng baèng vay möôïn, coù thaät ñaâu. Ñoù laø noùi veà thaân.

Veà taâm, chuùng ta luoân luoân suy gaãm, tính toaùn moät vieäc gì thì noùi toâi tính, taâm toâi nghó nhö vaäy. Cho caùi suy tính ñoù laø mình, laø toâi. Toâi suy tính, toâi nghó ngôïi, toâi phaân bieät. Quyù vò thöû xeùt, neáu suy tính ñoù laø toâi, khi moät hai phuùt naøo ngoài chôi, khoâng suy tính, luùc ñoù caùi toâi khoâng coøn sao? Caùi toâi vaãn coøn, laøm sao noùi suy nghó laø toâi ñöôïc. Neáu caùi suy nghó laø toâi thaät thì luùc naøo cuõng coù. Nhöng quyù vò töï soi laïi tìm xem caùi suy nghó ñoù ôû ñaâu, coù thaáy noù khoâng hay caøng nhìn thì caøng maát. Bình thöôøng noù daáy leân nhöng soi laïi tìm thì noù maát, vaäy coù phaûi thaät khoâng? Ñaâu phaûi thaät.

Quyù vò thöû nghó xem, töø thuôû beù cho tôùi lôùn, mình laø moät hay mình laø nhieàu? Neáu suy nghó laø mình thì suy nghó traêm thöù xaáu toát v. v… chaúng leõ mình coù moät traêm caùi toâi hay sao? Ñoù laø nhöõng sai laàm maø chuùng ta khoâng bieát, cöù töôûng thaäât. Neáu chuùng ta bieát roõ thaân naøy laø vay möôïn, taïm bôï, chuùng ta seõ soáng nheï nhaøng, thaûnh thôi, töï taïi.

Bieát taâm laêng xaêng, töôûng töôïng laø hö aûo giaû doái thì chuùng ta khoâng coøn coá chaáp ñeå tranh hôn, tranh thua vôùi ngöôøi. Cho neân chaáp thaân töù ñaïi giaû hôïp cho laø thaân mình thaät, ñoù laø si meâ, laø voâ minh. Chaáp thaân ñuoåi theo boùng daùng saùu traàn laø mình thaät, ñoù laø voâ minh. Nhö vaäy neáu chuùng ta bieát roõ, chuùng ta khoâng chaáp nöõa thì voâ minh thaønh minh. Minh töùc laø giaùc, voâ minh laø meâ. Caùi meâ caùi giaùc ñoù thay ñoåi nhö trôû baøn tay. Meâ giaùc gioáng nhö saùng vaø toái vaäy, ñoåi qua ñoåi laïi heát söùc deã daøng.

Vaäy muoán giaùc ngoä deã hay khoù? Chuùng ta thöôøng coù quan nieäm, giaùc ngoä laø phoùng haøo quang saùng caû baàu trôøi, chôù khoâng ngôø giaùc ngoä laø thaáy ñöôïc leõ thaät. Thaät nôi ngöôøi, thaät nôi mình, thaáy ñuùng nhö vaäy laø giaùc ngoä.

Thieàn toâng coát chæ cho chuùng ta thaân naøy laø giaû doái taïm bôï, taâm voïng töôûng phaân bieät suy gaãm laø boùng daùng khoâng thaät. Khoâng chaáp hai thöù ñoù maø tìm cho ra caùi thaät cuûa chính mình, ñoù laø ngöôøi tu Thieàn. Neân tu Thieàn laø phaûn quan töï kyû, laø soi saùng laïi chính mình tìm cho ra caùi chaân thaät.

Vì laâu nay chuùng ta cöù chaáp giaû laø thaät neân queân maát caùi thaät. Chuùng ta bieát roõ caùi giaû khoâng chaáp nöõa thì seõ ñaøo xôùi ñöôïc caùi thaät ngay trong ñoù, chôù khoâng ñaâu xa heát, neân noùi phaûi quay laïi. Toâi daãn caâu chuyeän toå Hueä Khaû, Ngaøi laø Toå thöù hai nhöng laø vò Toå Trung Hoa ñaàu tieân ngoä lyù Thieàn.

Khi ñöôïc toå Ñaït Ma nhaän laøm ñoà ñeä, Ngaøi thöa:

- Baïch Hoøa thöôïng, taâm con khoâng an, xin Hoøa thöôïng daïy con phaùp an taâm.

Toå Ñaït Ma baûo:

- OÂng ñem taâm ra ñaây ta an cho.

Nghe noùi vaäy Ngaøi söõng ngöôøi, xoay laïi tìm moät ñoãi nhöng khoâng thaáy, Ngaøi môùi thöa:

- Baïch Hoøa thöôïng, con tìm taâm khoâng ñöôïc.

Toå baûo:

- Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài.

Caâu noùi naøy ngaøy xöa toâi ñoïc chöøng moät traêm laàn nhöng vaãn khoâng hieåu gì heát. Sao maø kyø laï, an luùc naøo? Taâm ñaâu coù hình töôùng maø ñem ra, neân luùc ñoù toå Hueä Khaû môùi nhìn laïi taâm laêng xaêng cuûa mình. Ñaây goïi laø phaûn quan. Nhöng khi nhìn laïi thì noù maát, maát töùc laø khoâng thaät. Neân Toå noùi "Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài". Ñoù laø phaùp an taâm maø khoâng coù phaùp. Chæ phaûn quan tìm laïi noù thì noù maát, maát laø an chôù coù gì ñaâu.

Thí duï chuùng ta tu Tònh ñoä, duøng caâu nieäm Phaät ñeå an taâm. Nieäm töøng caâu, töøng caâu cho queân caùc nieäm khaùc goïi laø an. Queân taát caû caùc thöù taïp nhaïp nhöng coøn caâu nieäm Phaät, keá phaûi boû luoân caâu nieäm Phaät nöõa môùi ñöôïc. Coøn tu theo Toå, cöù nhìn thaúng voâ trong xem taâm baát an ôû ñaâu, tìm laïi khoâng ra thì töï noù an roài.

Neân ñöôøng loái tu Thieàn cuûa Thieàn toâng laø phaûn quan töï kyû, soi saùng laïi chính mình chôù khoâng coù tìm kieám ôû ñaâu xa, ñoù laø leõ thaät. An roài, tuy khoâng coøn nghó suy maø vaãn bieát. Quyù vò nhôù laïi nhöõng phuùt giaây ngoài khoâng nghó suy, chuùng ta coù bieát hay khoâng? Chuùng ta quen cho raèng coù suy nghó môùi bieát, nhöng thaät tình khoâng phaûi vaäy.

Trong kinh Laêng Nghieâm Phaät chia ra hai thöù taâm: voïng taâm vaø chôn taâm. Voïng taâm laø taâm suy nghó laêng xaêng, hö doái neân goïi laø voïng. Chaân taâm laø caùi bieát haèng höõu, khoâng vaéng maët luùc naøo heát, saün coù nôi mình. Khi quyù vò nhìn moät söï vaät khoâng suy nghó gì heát, quyù vò coù bieát söï vaät ñoù khoâng? Khi nghe tieáng khoâng suy nghó gì heát, chuùng ta coù bieát tieáng ñoù khoâng? Tieáng ngöôøi bieát tieáng ngöôøi, tieáng chuoâng troáng bieát tieáng chuoâng troáng. Nhö vaäy laø bieát. Caùi bieát ñoù coù vaéng luùc naøo ñaâu.

Nôi chuùng ta caùi thaáy, caùi nghe thöôøng haèng höõu, khoâng thieáu vaéng luùc naøo caû. Nhöng vì chuùng ta queân, chaïy theo caùi laêng xaêng sanh dieät cho ñoù laø mình. Baây giôø laëng ñöôïc nhöõng thöù laêng xaêng suy nghó thì caùi chaân thaät hieän tieàn, khoûi phaûi tìm kieám ñaâu xa. Do ñoù Thieàn heát söùc laø gaàn.

Khi Luïc toå ngoä ñaïo roài, Nguõ toå tieãn Ngaøi ñi veà phía Nam. Qua soâng, Ngaøi leân boä, coù moät ñoaøn ngöôøi ñuoåi theo giaønh laïi y baùt. Trong soá ñoù coù ngaøi Hueä Minh ñi tröôùc, ngaøy xöa oâng laø töôùng ñi tu neân côõi ngöïa gioûi, vì vaäy röôït theo kòp. Luïc Toå ñeå y baùt treân taûng ñaù roài troán vaøo luøm coû noùi: "Y baùt laø bieåu tín, haù coù theå duøng söùc maïnh maø tranh giaønh ñöôïc sao? " (Bieåu tín laø ñeå ngöôøi thaáy vaø tin vò aáy ñaõ ñöôïc Toå aán chöùng ngoä ñaïo).

Hueä Minh thaáy y baùt möøng quaù, nhaác leân nhöng nhaác khoâng noåi lieàn bieát vaät naøy coù gì sieâu vieät, phi thöôøng neân khoâng giaønh giöït nöõa. Khi taâm giaønh giöït heát, Ngaøi lieàn goïi: Haønh giaû! Haønh giaû!

Ngaøi Hueä Naêng ôû trong buïi caây böôùc ra. Hueä Minh noùi:

- Toâi ñeán ñaây vì phaùp chôù khoâng vì y baùt.

Toå baûo:

- Neáu oâng vì phaùp chôù khoâng vì y baùt thì toâi seõ noùi phaùp cho nghe, nhöng tröôùc heát oâng phaûi laëng taâm, ñöøng nghó töôûng gì, toâi seõ noùi.

Hueä Minh laëng leõ. Toå noùi:

- Khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc thì caùi gì laø baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïng toïa Minh?

Nghe caâu ñoù Hueä Minh lieàn ngoä.

Chuùng ta nghó thieän, nghó aùc, nghó phaûi, nghó quaáy, nhöõng caùi nghó ñoù laøm maát baûn lai dieän muïc cuûa mình. Neáu döøng noù laïi thì baûn lai dieän muïc hieän tieàn. Heát söùc laø ñôn giaûn. Ñoù laø yù nghóa thaâm traàm trong nhaø Thieàn. Nhö vaäy tu Thieàn laø quay laïi, phaêng tìm caùi chaân thaät cuûa chính mình, chôù khoâng phaûi caùi gì xa laï ôû beân ngoaøi.

Cho neân gaàn ñaây chuùng ta thaáy ngöôøi Taây phöông coù khuynh höôùng tìm hieåu ñaïo Phaät, nhaát laø tìm hieåu veà Thieàn. Naêm 1964 toâi ñöôïc qua Nhaät Baûn, cuøng moät chuyeán taøu vôùi toâi coù vaøi ngöôøi Taây phöông qua Nhaät Baûn hoïc Thieàn. Chaúng nhöõng Nhaät Baûn maø Tích Lan, Mieán Ñieän, Thaùi Lan, ngöôøi ta cuõng tìm hoïc khaù nhieàu. Baáy giôø toâi maëc caûm, buoàn, taïi sao Thieàn ôû Vieät Nam, noùi rieâng laø Thieàn toâng, ñaõ coù tröôùc Nhaät Baûn naêm traêm naêm vaø keùo daøi maõi ñeán theá kyû thöù XIX nhöng ngöôøi ta laïi khoâng tìm hoïc, maø hoï qua Nhaät Baûn, Ñaøi Loan, Mianma, Xri Lanca, Thaùi Lan tìm hoïc. Ñoù laø ñieàu chuùng ta ñaùng buoàn.

Choã ngöôøi ta höôùng veà laø tu Thieàn, vì ñoù laø ñöôøng loái tu raát thöïc teá. Coù theå noùi Thieàn laø moät moân khoa hoïc taâm linh chôù khoâng phaûi chuyeän xa xoâi, chuùng ta tu Thieàn laø xoay laïi beân trong. Kinh A-haøm daïy, khi toïa thieàn neáu coøn tham saân si, bieát coøn tham saân si. Neáu heát tham saân si bieát heát tham saân si. Nhö vaäy bieát roõ nôi mình coøn ñieàu gì xaáu, ñieàu gì toát. Bieát roõ ñoù laø Thieàn. Tu Thieàn theo Thieàn toâng laø quay laïi mình ñeå nhaän chaân raèng nôi mình coù caùi chaân thaät, goïi laø baûn lai dieän muïc, laø Phaät taùnh v. v… noù saün nôi mình nhöng mình boû queân. Baây giôø xoay laïi tìm cho ra noù. Ñoù laø vieäc thöïc teá nôi mình chôù khoâng phaûi ôû ñaâu heát.

Nhöng muoán bieát caùi thaät thì tröôùc phaûi hieåu caùi giaû, neáu chaáp giaû laøm thaät thì muoân ñôøi khoâng bieát caùi thaät. Neân noùi ñeán tu Thieàn phaûi thaáy thaân nhö ñieän aûnh. Neáu chaáp thaân naøy thaät, taâm suy nghó thaät thì khoâng bao giôø chuùng ta thaáy ñöôïc caùi thaät. Vì nhaän giaû laøm thaät thì laøm sao bieát ñöôïc caùi thaät ngay con ngöôøi giaû cuûa chuùng ta.

Nhö kinh Laêng Nghieâm noùi chaân taâm vaø voïng taâm. Chuùng ta ñang ñuoåi theo soáng vôùi voïng taâm thì chuùng ta khoâng thaáy ñöôïc chaân taâm. Chuùng ta quay laïi töï nhaän, töï thaáy nôi mình, caùi gì thaät, caùi gì giaû, ñöøng theo caùi giaû thì soáng vôùi caùi thaät. Cho neân toâi noùi ñöøng theo voïng töôûng, ñoù laø mình ñöøng ñeå caùi giaû löøa, bieát giaû roài thì caùi thaät môùi hieån loä, ñoù laø tinh thaàn tu Thieàn.

Thieàn thích hôïp vôùi khoa hoïc hieän ñaïi, vì noù raát cuï theå, khoâng ai cho laø meâ tín hay töôûng töôïng ñöôïc. Trong Phaät giaùo chuùng ta coù raát nhieàu phaùp moân, song phaùp moân naøo thích hôïp vôùi hoaøn caûnh hieän taïi thì chuùng ta chuù taâm khai thaùc, tìm hieåu vaø truyeàn baù.

Mai sau con chaùu cuûa chuùng ta seõ hoïc haønh gioûi hôn chuùng ta nhieàu, hieåu bieát khoa hoïc hôn. Maø ñaõ coù kieán thöùc khoa hoïc roài neáu cha meï baûo cuùng ñi con, laïy ñi con coù phöôùc, chuùng seõ khoâng tin. Neáu theá heä sau khoâng tin, Phaät giaùo luùc ñoù seõ ra sao? Vì vaäy chuùng ta laø ngöôøi lo xa, nhìn ñeán töông lai, chuùng ta phaûi coá gaéng gaày döïng ñaïo ñöùc thích hôïp vôùi hoaøn caûnh hieän taïi vaø töông lai. Coù theá Phaät giaùo môùi tröôøng toàn.

Giôùi Taêng Ni muoán mai kia laøm Phaät söï ñöôïc vuoâng troøn, ñöôïc toát ñeïp caàn phaûi coù caùi nhìn saùng suoát aáy. Neáu chuùng ta cöù haøi loøng vôùi hieän taïi, thaáy Phaät töû ñi chuøa nhieàu, cuùng laïy nhieàu, chuùng ta thoûa maõn. Nhö theá thì mai kia con chaùu chuùng ta maát loøng tin, chöøng ñoù Phaät giaùo seõ suy ñoài. Chuùng ta phaûi laøm sao cho Phaät giaùo phaùt trieån vôùi thôøi ñaïi khoa hoïc, chôù khoâng phaûi phaùt trieån vôùi thôøi xa xöa.

Vì vaäy luùc naøo toâi cuõng coá gaéng noã löïc höôùng daãn Taêng Ni, Phaät töû cuõng nhö nhöõng ai moä ñaïo, ñeàu thaáy ñaïo Phaät ñuùng nhö thaät, ñaïo Phaät laø chaân lyù, chôù khoâng phaûi ñaïo Phaät laø töôûng töôïng. Nhö vaäy môùi hy voïng ñaïo Phaät toàn taïi laâu daøi hôn vaø ngöôøi ôû caùc nöôùc Taây phöông seõ tôùi Vieät Nam nghieân cöùu nhöõng gì hay ñeïp cuûa Toå tieân mình, nhaát laø Phaät giaùo ñôøi Lyù Traàn, caû theá giôùi ñeàu quyù kính. Chuùng ta coù cuûa quyù maø khoâng khai thaùc, ñeå ngöôøi Taây phöông coi thöôøng, khinh khi mình. Baây giôø chuùng ta chòu khoù khai thaùc, ngöôøi ngoaøi seõ quyù seõ kính.

Toâi mong raèng taát caû quyù vò Taêng Ni treû coøn hoïc ñöôïc, coøn laøm nhieàu Phaät söï, coá gaéng tìm hieåu cho thaáu ñaùo, ñeå mai kia vieäc Phaät söï toát ñeïp hôn. Ñôøi chuùng toâi cuõng saép taøn roài, vieäc laøm khoâng ñöôïc bao nhieâu, chuùng toâi troâng caäy nôi taát caû quyù vò. Buoåi noùi chuyeän hoâm nay mong quyù vò suy nghó cho kyõ, gaãm laïi xem caùi gì thaät, caùi gì ñuùng, öùng duïng tu laøm sao cho Phaät phaùp ñöôïc laâu beàn.

Ñoù laø choã mong moûi cuûa chuùng toâi.

]