TÖÔÏNG PHAÄT THÍCH CA MAÂU NI

(Buddha Saøkyamni)

DANH HIEÄU. - Thích Ca, Trung Hoa dòch laø Naêng nhaân. Maâu Ni dòch laø Tòch Maëc. Nghóa laø ngöôøi hay phaùt khôûi loøng nhaân maø taâm hoàn luoân luoân yeân tónh.

LÖÔÏC SÖÛ. - Tröôùc ñaây treân 25 theá kyû, ôû AÁn Ñoä coù vò Thaùnh xuaát theá, ñoù laø ñöùc Phaät Thích Ca Maâu Ni. Khi aáy, xaõ hoäi AÁn Ñoä chia laøm boán ñaúng caáp: Baø-la-moân (Brahmanes), Saùt-ñeá-lî (Kastryas), Pheä-xaù (Vaisyas) vaø Thuû-ñaø (Soudas) ñöùc Phaät Thích Ca sanh trong doøng quyù toäc thuoäc ñaúng caáp thöù hai. Thaân sinh Ngaøi laø vua Tònh Phaïn (Suddodhana) vaø thaân maãu laø hoaøng haäu Ma-gia (Maya), ôû thaønh Ca-tyø-la (Kapilavatsu). Ngaøi giaùng sanh vaøo ngaøy traêng troøn, thaùng hai AÁn Ñoä, nhaèm ngaøy raèm thaùng tö aâm lòch Trung Hoa. Teân Ngaøi laø Só-ñaït-ta (Sidhartha).

Ra ñôøi chöa ñaày moät thaùng, Ngaøi ñaõ moà coâi meï, nhôø Di maãu nuoâi döôõng cho ñeán tröôûng thaønh. Naêm 19 tuoåi, Ngaøi troán vua cha vöôït thaønh xuaát gia taàm thaày hoïc ñaïo. Töông truyeàn tröôùc khi xuaát gia, Ngaøi ñaõ daïo chôi boán cöûa thaønh thaáy caûnh sanh, giaø, beänh, cheát. Töø ñoù, Ngaøi oâm loøng thöông caûm voâ haïn, quyeát tìm con ñöôøng giaûi thoaùt cho mình vaø taát caû chuùng sanh. Vì theá, Ngaøi cöông quyeát ruoàng boû ngai vaøng vaø moïi laïc thuù ôû ñôøi, xuaát gia taàm ñaïo, maëc daàu coù laém ngöôøi heát lôøi khuyeân nhuû ngaên can.

Sau khi xuaát gia, Ngaøi leâ böôùc khaép nôi tìm thaày hoïc ñaïo. Ngaøi ñaõ töøng tham hoïc vôùi hai vò sö tröù danh ñöông thôøi laø A-la-laõ-ca-lan (Aralah-Kalama) vaø Uaát-ñaø-giaø-la-ma (Udraka-Kamapu-tar). Nhöng xeùt ñeán keát quaû ñaïo lyù cuûa hoï ñeàu khoâng laøm cho Ngaøi thoûa maõn.

Sau ñoù, Ngaøi töø giaõ hoï vaøo röøng saâu tu khoå haïnh saùu naêm, moãi ngaøy chæ aên uoáng chuùt ít ñuû duy trì maïng soáng, nhöng roát cuoäc cuõng chaúng ñem laïi keát quaû gì. Cuoái cuøng nhaän thaáy phöông phaùp khoå haïnh khoâng phaûi laø con ñöôøng chaân chaùnh, Ngaøi lieàn töø boû noù, trôû laïi loái soáng bình thöôøng, vaän duïng taâm trí quaùn saùt töôùng chaân thaät cuûa vuõ truï. Moät hoâm ngaøy thöù 49 ôû döôùi coäi Boà-ñeà, Ngaøi böøng ngoä thaáy roõ chaân lyù cuûa cuoäc ñôøi, bieát ñöôïc moïi ngöôøi ñeàu coù ñuû khaû naêng giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt khoûi voøng sanh töû luaân hoài.

Sau khi ñaõ chöùng ñaïo, Ngaøi khoâng aáp uû tö lôïi rieâng mình, lieàn nhaäp theá phoå ñoä chuùng sanh. Töø ñoù, Ngaøi du haønh thuyeát phaùp suoát 49 naêm, chu du ñeán moät phaàn ba xöù AÁn Ñoä. Nhöõng moân ñoà ñöôïc Ngaøi giaùo hoùa ñoâng voâ keå. Nôi Ngaøi thöôøng ñeán vaø thöôøng löu truù laø thaønh Vöông Xaù (Rajagrha) nöôùc Ma-kieät-ñaø (Magadha), thaønh Pheä-xaù-ly (Veùsali), thaønh Xaù-veä (Shavasti) nöôùc Caâu-taùt-la (Kosala).

Naêm 80 tuoåi, nôi röøng Ta-la song thoï (Sala) ngoaøi thaønh Caâu-thi (Kusin-agara), sau buoåi thuyeát phaùp cuoái cuøng, Ngaøi vaøo Nieát-baøn (Nibbna).

BIEÅU TÖÔÙNG. - Vaøo trong caùc chuøa Phaät giaùo Baéc toâng, ngay giöõa chaùnh ñieän hoaëc thôø moät töôïng Phaät Thích Ca, hoaëc thôø ba töôïng ngoài ngang, ñöùc Thích Ca ngöï giöõa, beân phaûi ñöùc Phaät Thích Ca laø Phaät A Di Ñaø, beân traùi laø Phaät Di Laëc (Phaät töông lai). Loái thôø naøy töôïng tröng tam theá Phaät, Phaät Thích Ca laø Phaät hieän taïi, Phaät Di Ñaø laø Phaät quaù khöù, Phaät Di Laëc laø Phaät töông lai. Baát cöù loái thôø naøo, ñöùc Thích Ca ñeàu ngöï ôû giöõa, neân cuõng goïi Ngaøi laø ñöùc Trung Toân.

Töôïng Phaät Thích Ca khoâng gioáng ngöôøi AÁn Ñoä, maø tuøy ôû nöôùc naøo taïo töôïng Ngaøi gioáng ngöôøi nöôùc aáy. Ngaøi ngöï treân ñaøi sen, hai tay ñeå aán tam muoäi, ñoâi maét kheùp laïi ba phaàn tö.

THAÂM YÙ. - Nhìn sô qua hình töôïng ñöùc Phaät Thích Ca, chuùng ta ñaõ thaáy nhöõng ñieåm caùch xa thöïc teá. Taïi sao ngöôøi ta khoâng taïo töôïng Ngaøi thaät gioáng ngöôøi AÁn Ñoä, ngoài treân toaø coû döôùi coäi caây Boà-ñeà ?

Bôûi vì Baéc toâng Phaät giaùo quan nieäm ñöùc Phaät khoâng phaûi caên cöù vaøo con ngöôøi xaùc thòt taàm thöôøng, maø thaáy Phaät laø Phaùp thaân thöôøng truï. Hieän thaân Thaùi töû Só-ñaït-ta tu haønh thaønh Phaät, chæ laø moät giai ñoaïn, moät hoùa thaân tuøy cô caûm cuûa chuùng sanh thò hieän ñaáy thoâi. Ñaõ laø hoùa thaân tuøy cô caûm thì ôû ñaâu coù caûm ñöùc Phaät ñeàu öùng hieän nhö nguyeän ñeå ñoä hoï. Vì theá, ôû Vieät Nam caûm moä Phaät, Phaät seõ thò hieän ngöôøi Vieät Nam, ôû Trung Hoa caûm moä Phaät, Phaät seõ hieän ngöôøi Trung Hoa ñeå hoùa ñoä... Ñoù laø tö töôûng sieâu thöïc, khoâng coøn thaáy Phaät ôû trong moät hình thöùc coá ñònh naøo. Ñöùc Phaät ñaõ ñoàng hoùa theo töøng daân toäc, töøng chuûng loaïi. Do tö töôûng naøy, Baéc toâng Phaät giaùo ñoái vôùi ñöùc Phaät khoâng thaáy xa laï, maø raát gaàn guûi thaân maät vaø phaùt sanh tín ngöôõng “Phaät tuøy taâm hieän”. Ta haõy nghe vò Quoác Sö nuùi Yeân Töû noùi vôùi vua Traàn Thaùi Toâng, khi oâng naøy leân nuùi caàu ñaïo:

“Nuùi voán khoâng coù Phaät, chæ coù ôû taâm. Laéng taâm maø thaáy, ñaáy goïi laø chaân Phaät. Nay beä haï muoán giaùc ngoä taâm aáy thì ñöùng ôû traàn gian maø thaønh Phaät, khoâng phaûi khoán khoå caàu Phaät ôû ngoaøi”.

                                                (Khoùa Hö Luïc)

Ñaõ tin Phaät tuøy taâm hieän, neáu taâm mình töôûng Phaät töùc laø coù Phaät hieän ñeán. Do ñoù phaùt sanh tín ngöôõng “Phaät hieän cöùu khoå moïi ngöôøi”. Cho neân, nhöõng khi laâm tai, maéc hoïa, ngöôøi ta hay thaønh kính, leã meã caàu Phaät hieän maùch baûo cho phöông caùch thoaùt khoûi tai hoïa.

Phaät ngöï treân ñaøi sen cuõng laø moät yù nghóa töôïng tröng sieâu thöïc. Bôûi vì hoa sen ñöôïc bieåu thò cho ñöùc taùnh thanh tònh vaø giaûi thoaùt. Hoa sen phaùt xuaát trong vuõng buøn nhô nhôùp, maø vaãn toûa ra muøi höông thanh khieát. Ñoù laø ñaëc tính khoâng theå tìm ñöôïc trong caùc loaøi hoa khaùc. Naèm giöõa vuõng buøn nhô nhôùp, maø khoâng bò laây nhieãm muøi hoâi haùm, traùi laïi coøn ñaày ñuû höông vò thôm tho, ñoù môùi thaät laø thanh tònh. Vì caùi thanh tònh ngay giöõa choã oâ ueá, môùi chaân thaät thanh tònh. Neáu hoa sen moïc giöõa baõi caùt traéng phau, hay treân goø ñaát khoâ saïch seõ, daàu coù höông saéc gaáp maáy laàn hôn vaãn khoâng ñöôïc quyù troïng. Bôûi noù chui töø vuõng buøn hoâi haùm maø leân, laïi giöõ ñöôïc taùnh caùch thanh khieát, neân môùi ñöôïc moïi ngöôøi haâm moä. Ñöùc Phaät cuõng theá, tröôùc kia Ngaøi cuõng laø moät con ngöôøi nhö chuùng ta, cuõng coù gia ñình, cuõng höôûng giaøu sang sung söôùng, nhöng con ngöôøi aáy khoâng bò duïc laïc laøm oâ nhieãm, khoâng bò sôïi daây gia ñình troùi buoäc. ÔÛ trong caûnh nhieãm oâ duïc laïc maø taâm hoàn Ngaøi trinh baïch, ngoài trong tuø nguïc gia ñình maø chí Ngaøi ñaõ vöôït ra ngoaøi vuõ truï meânh moâng. Ñöùc taùnh trinh baïch vaø sieâu vieät aáy, chæ coù hoa sen môùi ñuû söùc töôïng tröng.

Baéc toâng Phaät giaùo ñaët troïng yù nghóa “thanh tònh trong oâ nhieãm” neân chuû tröông “phieàn naõo töùc Boà-ñeà”, “sanh töû töùc Nieát-baøn”. Khoâng theå tìm Boà-ñeà ngoaøi phieàn naõo, khoâng theå coù Nieát-baøn ngoaøi sanh töû. Cöù ngay trong phieàn naõo chuùng ta kheùo chuyeån seõ thaønh Boà-ñeà, trong sanh töû kheùo chuyeån seõ thaønh Nieát-baøn. Khoâng chaùn sôï troán traùnh, khoâng mô öôùc mong caàu nôi naøo khaùc. Vì theá, ñi ñeán chuû tröông “tích cöïc nhaäp theá”. Bôûi vì khoâng theå coù ñöùc Phaät ngoaøi chuùng sanh, khoâng theå coù coõi Cöïc-laïc thanh tònh ngoaøi coõi Ta-baø ueá tröôïc.

Ñoâi maét ñöùc Phaât ñaâm chieâu nhìn xuoáng laø bieåu thò quaùn saùt noäi taâm. Giaùo lyù Phaät daïy laø giaùo lyù noäi quan luoân luoân phaûn chieáu noäi taâm ñeå töï giaùc töï ngoä. Taâm mình laø chuû nhaân oâng cuûa moïi haønh ñoäng, moïi nghieäp quaû. Ngoä ñöôïc töï taâm laø thaáy ñöôïc nguoàn goác vuõ truï vaø nhaân sanh. Vì theá, Phaät giaùo chuû tröông con ngöôøi laøm chuû moïi quaû baùo an laïc hay ñau khoå cuûa mình. Muoán traùnh quaû khoå ñau, caàu quaû an laïc, con ngöôøi phaûi töï söûa ñoåi haønh vi trong taâm nieäm maø haønh ñoäng nôi töï thaân mình. Moät taâm nieäm laønh, moät haønh ñoäng toát seõ ñeán cho ta keát quaû an vui haïnh phuùc. Ngöôïc laïi, moät taâm nieäm aùc, moät haønh ñoäng xaáu seõ chuoác laáy keát quaû khoå ñau veà nôi mình. Chæ coù ta môùi ñuû thaåm quyeàn ban phuùc giaùng hoïa cho ta. Söï caàu caïnh, söï van xin nôi tha nhaân hay thaàn linh, neáu coù chæ laø phaàn phuï thuoäc khoâng ñaùng keå. Cho neân, ta phaûi quaùn saùt laïi ta, ñeå luyeän loïc taâm taùnh vaø söûa ñoåi haønh ñoäng cuûa mình. AÙch yeáu cuûa söï tu haønh laø phaûn quaùn töï taâm. Vua Traàn Nhaân Toâng hoûi veà boån phaän, toâng chæ Thieàn, Tueä Trung Thöôïng Só ñaùp:

“Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc”. (Tam Toå Thöïc Luïc)  (soi laïi nôi mình laø vieäc boån phaän, khoâng töø nôi ngöôøi maø ñöôïc). Nhöõng phuùt soáng laïi noäi taâm ñöông nhieân ñoâi maét ñaâm chieâu nhìn xuoáng nhö khi chuùng ta muoán kieåm soaùt laïi taâm tö hay haønh ñoäng cuûa mình, duø ñi, ñöùng, ngoài ñoâi maét chuùng ta nhaát ñònh phaûi nhìn xuoáng. Khi chuùng ta muoán van xin ñieàu gì vôùi nhöõng ngöôøi ñaùng kính beân ngoaøi dó nhieân ñoâi maét phaûi troâng leân vò aáy. Vì theá, khi nhìn leân ñoâi maét ñöùc Phaät, ñoâi maét caùc vò Thaùnh cuûa toân giaùo khaùc, chuùng ta coù theå nhaän bieát toân giaùo naøo chuû tröông noäi quan, toân giaùo naøo chuû tröông ngoaïi quan.

Treân ñaûnh ñöùc Thích Ca coù cuïc thòt noåi cao goïi laø nhuïc keá (cuïc thòt ñoû), ñeå bieåu thò cho trí tueä tuyeät vôøi. Theo caùc kinh Phaùp Hoa, Hoa Nghieâm... Treân ñaûnh ñöùc Phaät coù töôùng khoâng theå thaáy, töôùng aáy baäc Boà-taùt töø sô ñòa trôû leân chæ thaáy ñöôïc ñoâi phaàn, tröø Phaät vôùi Phaät môùi thaáy troïn veïn. Töôùng aáy bieåu thò cho Phaùp thaân vì chuùng sanh khoâng theå thaáy neân goïi laø “voâ kieán ñaûnh töôùng”.

Chung quanh töôïng Phaät coù nhöõng tia haøo quang saùng chieáu ñeå tieâu bieåu aùnh saùng trí tueä cuûa Phaät luùc naøo cuõng soi saùng theá gian. Theo trong kinh noùi chung quanh ñöùc Phaät luoân luoân coù haøo quang soi saùng moät taàm. Bôûi vì con ngöôøi luoân luoân coù moät lôùp nghieäp bao quanh, neáu nghieäp aùc thì hieän leân vaàng haéc aùm, chuùng sanh troâng thaáy kinh sôï, neáu nghieäp thieän thì hieän ra aùnh saùng trong laønh, chuùng sanh troâng thaáy sanh taâm kính meán. Vì maét thòt chuùng ta quaù thoâ thieån neân khoâng theå troâng thaáy roõ raøng, song neáu tinh teá nhaän xeùt cuõng coù theå nhaän bieát phaàn naøo. Nhö ngöôøi hieàn laønh ñeán tröôùc chuùng ta nhìn thoaùng göông maët laø ta coù caûm tình ngay. Neáu ngöôøi döõ ñeán tröôùc chuùng ta, nhìn sô qua ta töï nhieân naûy sanh aùc caûm lieàn. Caùi linh caûm aáy khoâng phaûi caên cöù vaøo hình thöùc, maø noù sieâu hình thöùc. Thieát thöïc nhaát laø caùc anh ñoà teå khi vaøo xoùm laøng bò choù theo ñuoåi suûa khoâng thoâi, duø hoï chæ ñi tay khoâng cuõng theá. Cho neân ngaøy xöa caùc vò tu haønh ñaéc ñaïo, coù ai ñeán tham hoïc, moät phen nhìn qua laø caùc Ngaøi bieát phöôùc duyeân keû aáy moûng hay daøy, roài tuøy caên cô giaùo hoùa. Ñöùc Phaät laø con ngöôøi thuaàn thieän taâm thanh tònh, trí saùng suoát thì aùnh haøo quang bao boïc chung quanh laø leõ ñöông nhieân.

Phaät giaùo Baéc toâng thöôøng thôø töôïng Phaät Thích Ca sô sanh. Töôïng naøy hình moät haøi nhi ñöùng treân hoa sen, tay maët chæ leân, tay traùi chæ xuoáng. Ñoù laø bieåu thò moät baäc Thaùnh nhaân xuaát theá, vöøa loït loøng meï ñaõ coù nhöõng haønh ñoäng sieâu phaøm. Vaø caâu Ngaøi thoát ra luùc aáy laø:

            Treân trôøi döôùi trôøi,

            Chæ ta hôn heát,

            Taát caû theá gian

            Sanh, giaø, beänh, cheát.

Nghóa laø töø nhaân gian ñeán caùc coõi trôøi, ñoái vôùi vaán ñeà sanh, giaø, beänh, cheát chæ coù Ngaøi laø ngöôøi vöôït ra vaø cöùu thoaùt taát caû. Song Baéc toâng Phaät giaùo thöôøng thöôøng daãn hai caâu ñaàu thoâi, ñeå nhaán maïnh vaøo chöõ “ta” aùm chæ Phaùp thaân tuyeät ñoái, treân trôøi döôùi ñaát khoâng gì bì kòp.

Ñaây chæ löôïc giaûi thích vaøi ñaëc ñieåm trong hình töôïng ñöùc Phaät Thích Ca. Mong raèng nhöõng khi ñeán leã döôùi chaân töôïng Ngaøi, moãi ngöôøi ñeàu yù thöùc ñöôïc mình phaûi laøm gì ñoái vôùi hình aûnh bieåu thò aáy. Söï höõu ích cuûa vieäc leã Phaät goác ôû choã nhaän ñöôïc thaâm yù roài theå theo ñoù soáng moät cuoäc ñôøi cao ñeïp nhö Ngaøi.

]