VUA TRAÀN THAÙNH TOÂNG

(1240-1290)
(Ñöôïc yù chæ nôi Quoác Sö TruùcLaâm Ñaïi Ñaêng)

            Thaùnh Toâng laø vua thöù ba ñôøi Traàn, con cuûa Thaùi Toâng. Leân ngoâi ngaøy 15 thaùng 02 naêm Maäu Ngoï (1258), ñoåi nieân hieäu Thieäu Long. Baûn chaát hieàn taøi, veû toaùt ra ngoaøi saùng ngôøi, mang saün nhöõng ñieàu khaùc thöøông, xöû söï döùt khoaùt, vöøa xem roäng moïi saùch vôû, laïi raát tinh thoâng noäi ñieån. Vua ôû ngoâi hai möôi naêm, roài nhöôøng ngoâi cho Nhaân Toâng. Sau ñoù xuaát gia ôû chuøa Tö Phuùc, thôø Quoác sö Ñaïi Ñaêng laøm thaày. Haèng ngaøy vua thöôøng baøn luaän vôùi caùc Thieàn khaùch, ñöôïc truyeàn saâu yù nghóa thieàn, töï laø Voâ Nhò Thöôïng Nhaân. Vua töøng môû Phaät Söï Ñaïi Minh Luïc, coù caûm moät baøi thi:

            Hôn boán möôi naêm moät maûnh thaønh

            Vöôït khoûi lao quan muoân lôùp ngaên

            Ñoäng nhö hang troáng vang tieáng gioù

            Tónh tôï ñaàm yeân roïi aùnh traêng

            Trong caâu naêm huyeàn mình thoâng ñöôïc

            Chöõ thaäp ñaàu ñöôøng maëc doïc ngang

            Coù ngöôøi hoûi ta tin töùc aáy?

            Maây ôû trôøi xanh nöôùc trong bình.

            (Töù thaäp dö nieân nhaát phieán thaønh

            Lao quan ñaøo xuaát vaïn truøng quynh

            Ñoäng nhö khoâng coác phong xao höôûng

            Tónh nhöôïc haøn ñaøm nguyeät maõn minh

            Cuù lyù nguõ huyeàn thaân thaáu ñaéc

            Loä ñaàu thaäp töï nhaäm tung hoaønh

            Nguõ nhaân vaán ngaõ haø tieâu töùc?

            Vaân taïi thanh thieân thuûy taïi bình.)

            Moät hoâm, vua xem Ñaïi Hueä Ngöõ Luïc, coù caûm xuùc laøm baøi keä:

            Ñaäp ngoùi xoi ruøa ba chuïc nieân

            Maáy phen xuaát haïn bôûi tham thieàn

            Moät mai thaáu vôõ göông maët thaät

            Loã muõi xöa nay maát moät beân.

            Nôi tai khoâng tieáng, maét khoâng hình,

            Moät maûnh taâm naøy saün töï thaønh

            Chaúng can thinh saéc ngoaøi moâi löôõi,

            Maëc ngöôøi “baùc baùo” vôùi “ñoâ ñinh”

            (Ñaû ngoaõ toaûn qui tam thaäp nieân

            Cô hoài haïn xuaát vò tham thieàn

            Nhöùt trieâu thöùc phaù nöông sanh dieän,

            Tyõ khoång nguyeân lai moät baùn bieân.

            Nhaõn tieàn voâ saéc nhó voâ thinh

            Nhaát phieán taâm ñaàu töï ñaû thaønh

            Thanh saéc baát can thaàn thieät ngoaïi,

            Nhaäm tha baùc baùo döõ ñoâ ñinh.)

            Vua laïi töï thuaät naêm baøi keä:

            Töø khi beù boûng ñaõ vaøo thieàn

            Ñaäp ngoùi xoi ruøa ngoaïi caàu queân

            Nhaän ñöôïc xöa nay maøy maët thaät

            Cuoái cuøng ñaâu chaúng choã an nhieân.

            Chieác ñaøn khoâng ñieäu khaûy suoát ngaøy

            Cöûa vaéng vieäc khoâng chaúng baän raøy

            Baûn nhaïc trong kia khoâng keû bieát

            Rieâng coù gioù tuøng hoïa aâm naøy.

            Doïc ngang chaúng keït coù khoâng ky (cô)

            Muoân phaùp laêng xaêng thaûy chaúng hay

            Nguû nghæ, uoáng aên tuyø choã duïng.

            Laïi khoâng vieäc khaùc ñaùng laøm chi.

            Khaûy tay vôõ naùt vaïn truøng non,

            Theá aáy coâng phu cuõng laø nhaøn.

            Laïnh noùng ñeán ñaây khoâng choã bieát

            Chöa töøng can döï ñeán laõo nhaân!

            Trong kia dö thieáu thaûy ñeàu khoâng

            Phaät cuõng khoâng chöø ngöôøi cuõng khoâng

            Caûnh thu xa ñeán trôøi xa tít

            Maây khoaù non xanh moät saéc ñoàng.

            (Töï tuøng quaùn giaùc nhaäp thieàn löu

            Ñaû ngoaõ toaûn qui moät ngoaïi caàu

            Nhaän ñaéc boån lai chaân dieän muïc

            Ñaùo ñaàu haø xöù baát höu höu.

            Chung nhaät nhaøn ñaøn baát ñieäu caàm

            Nhaøn moân voâ söï khaû quan taâm.

            Caù trung khuùc phaù voâ nhaân hoäi

            Duy höõu tuøng phong hoïa thöû aâm.

            Tung hoaønh baát ñoïa höõu voâ ky,

            Vaïn phaùp phaân phaân toång baát tri.

            Khieát phaïn ñaû mieân tuyø xöù duïng,

            Caùnh voâ tha söï khaû öng vi.

            Nhöùt ñaøn chæ phaù vaïn truøng san

            Giaù caù coâng phu daõ thò nhaøn

            Haøn thöû ñaùo lai voâ sôû thöùc

            Vò taèng phaàn thöôïng laõo nhaân can.

            Caù trung voâ khieám dieäc voâ dö,

            Phaät daõ voâ heà nhaân daõ voâ

            Thu caûnh vieãn lai thieân ngoaïi vieãn,

            Thanh sôn vaân toaû tuûy ñoâ loâ.)

            Vua laïi noùi keä:

            Duïng cuûa chaân taâm,

            Tænh tænh laëng laëng.

            Khoâng ñi khoâng ñeán,

            Khoâng theâm khoâng bôùt.

            Vaøo lôùn vaøo nhoû,

            Maëc thuaän maëc nghòch.

            Ñoäng nhö maây haïc,

            Tónh nhö töôøng vaùch.

            Nheï nhö sôïi loâng,

            Naëng tôï taûng ñaù.

            Heát saïch troïi trôn,

            Hieän baøy loà loä.

            Chaúng theå so löôøng,

            Hoaøn toaøn khoâng daáu.

            Nay vì anh bieän,

            Raønh reõ roõ raøng.

            Vua daïy chuùng noùi roäng: Xöa nay noùi moät caâu roát sau môùi ñeán lao quan. Ba ñôøi chö Phaät boán maét nhìn nhau, saùu ñôøi Toå Sö coù phaàn thoái thaân. Nhöõng ngöôøi tham hoïc hieän nay choïn nhaèm trong caâu tham laáy, laïi hoûi caùc oâng, nhaèm trong caâu laøm sao tham? Neáu chaúng tham laáy thì luoáng phí thì giôø, moät ñôøi qua suoâng. Neáu cuõng tham laáy, töùc laø moâi mieäng meùo leäch, soï naõo naùt vôõ. Nghe ñeán thì loã tai nhö ñieác, thaáy ñeán thì troøng maét töï rôùt. Nay vì moïi ngöôøi, cuõng chaúng ñöôïc ñeå luoáng qua, ñaâu khoûi beû söøng roàng döõ, nhoå raâu coïp maïnh, môû toang chöõ thaäp ñaàu ñöôøng, boãng döng naém ñöôïc loã muõi nöûa beân, trong khoâng choã chöùng, ngoaøi khoâng choã tu; khoâng Phaät ñaùng caàu, khoâng phaùp ñaùng truï; maëc ñaáy cö só Tyø Da, daãu cho tieân nhaân Loäc Uyeån, cuoái cuøng ngaäm mieäng im lôøi; tham ñi tham laïi, troïn laø cô ræ chaûy; noùi hay noùi dôû, chính laø moät tuùi taïp nhaïp. Ñeán nhö moät chaân moät voïng, moät phaûi moät quaáy, moät noùi moät nín, moät ñoäng moät tònh, moät ra moät vaøo, moät chìm moät noåi, tin töùc trong aáy choã naøo ñöôïc khoâng? Choã naøo ñöôïc coù? Caùc ngöôøi! Caâu laøm sao noùi? Vua beøn heùt moät tieáng, noùi : Xöa nay khoâng ñen traéng, choã naøo hieän xanh vaøng?

            Vua beänh, Thöôïng só Tueä Trung gôûi thô ñeán thaêm, vua vieát vaøo cuoái trang ñaùp laïi:

            “Hôi noùng höøng höïc moà hoâi ñaãm,

            Chieác khoá meï sanh vaãn raùo khoâ.”

            (Vieâm vieâm thöû khí haõn thoâng thaân,

            Haø taèng hoaùn ñaéc nöông sanh khoá?)

            Ñeán luùc beänh naëng, vua thöôøng laáy ngoùn tay goõ vaøo chieác goái, nhö coù sôû ñaéc ñieàu gì. Choác laùt, vua ñoøi buùt vieát baøi keä:

            Sanh nhö maëc aùo

            Cheát tôï côûi traàn

            Töø xöa ñeán nay

            Khoâng ñöôøng naøo khaùc.

            (Sanh nhö tröôùc sam

            Töû nhö thoaùt khoá

            Töï coå caäp kim

            Caùnh voâ dò loä)

            Lieàn heùt, noùi: Chöõ baùt môû toang ñaø trao phoù, coøn ñaâu vieäc nöõa ñaùng trình anh. Roài vua ñuoåi heát keû haàu haï, chæ coøn moät mình Nhaân Toâng ñöùng haàu moät beân, thöa: Beä haï coøn nhôù lôøi cuûa ngaøi Vónh Gia chaêng?

            “Raønh raønh thaáy, khoâng moät vaät,

            Cuõng khoâng ngöôøi chöø cuõng khoâng Phaät.

            Coõi coõi ñaïi thieân boït noåi troâi

            Taát caû Thaùnh Hieàn nhö ñieän chôùp...

            Daãu cho voøng saét treân ñaàu chuyeån,

            Ñònh tueä saùnh troøn vaãn khoâng maát.”

            Vua nghe xong, baát chôït cöôøi leân roài goõ chieác goái tuïng:

            Raønh raønh thaáy, khoâng moät vaät,

            Cuõng khoâng ngöôøi chöø cuõng khoâng Phaät.

            Coõi coõi ñaïi thieân boït noåi troâi,

            Taát caû Thaùnh Hieàn nhö ñieän chôùp.

            Xong, ngay chieàu hoâm ñoù saám gioù noåi daäy, thaáy moät vaàn aùnh saùng troøn roïi nôi böùc vaùch ngaên, vua lieàn baêng, höôûng thoï 51 tuoåi, nhaèm ngaøy 22 thaùng 05 naêm Canh Daàn (1290)

            Taùc phaåm cuûa vua goàm coù:

            1. Vaên Taäp

            2. Thieàn Toâng Lieãu ngoä ca

            3. Trò Giaù Minh

            Ngoaøi ra ñeàu cheùp trong Cô Cöøu Taäp.

            Giaûng:

            Thaùnh Toâng laø vua thöù ba ñôøi Traàn, con cuûa Thaùi Toâng. Leân ngoâi ngaøy 15 thaùng 2 naêm Maäu Ngoï (1258), ñoåi nieân hieäu Thieäu Long.

            Ñuùng ra vua Thaùnh Toâng laø vua thöù hai ñôøi Traàn. Sôõ dó ôû ñaây noùi Ngaøi laø vua thöù ba laø vì khi cha Ngaøi laø Traàn Caûnh leân ngoâi, toân oâng noäi Ngaøi laø Traàn Thöøa laøm Thaùi Toå, cha Ngaøi laø Thaùi Toâng vaø Ngaøi laø Thaùnh Toâng, noùi theo Thaùi Toå, Thaùi Toâng, Thaùnh Toâng thì Ngaøi laø vò vua thöù ba ñôøi Traàn.

           Baûn chaát hieàn taøi, veû toaùt ra ngoaøi saùng ngôøi, mang saün nhöõng ñieàu khaùc thöôøng, xöû söï döùt khoaùt, vöøa xem roäng moïi saùch vôû, laïi raát tinh thoâng noäi ñieån. Vua ôû ngoâi hai möôi naêm, roài nhöôøng ngoâi cho Nhaân Toâng. Sau ñoù xuaát gia ôû chuøa Tö Phuùc, thôø Quoác Sö Ñaïi Ñaêng laøm thaày. Haèng ngaøy vua thöôøng baøn luaän vôùi caùc thieàn khaùch, ñöôïc truyeàn saâu yù nghóa thieàn, töï laø Voâ Nhò Thöôïng Nhaân. ÔÛ ñaây ghi tieåu söû nhaø vua quaù ñôn giaûn, khoâng noùi roõ chi tieát. ÔÛ trong quoác söû coù ghi moät ñoaïn veà vua Traàn Thaùnh Toâng maø toâi quí voâ cuøng. Trong thôøi Ngaøi laøm vua thì ñaát nöôùc thaïnh trò thaùi bình. Luùc Traàn Thaùi Toâng coøn ôû ngoâi vua thì giaëc Nguyeân sang ñaùnh moät laàn. Thôøi gian hai möôi naêm Ngaøi laøm vua thì khoâng coù giaëc. Khi Ngaøi truyeàn ngoâi cho Nhaân Toâng leân laøm Thaùi Thöôïng Hoaøng, thì giaëc Nguyeân caát quaân sang ñaùnh hai laàn. Sau khi ñuoåi giaëc ra khoûi bôø coõi, thì vua Nhaân Toâng hoïp quaàn thaàn ñeå thöôûng ngöôøi coù coâng phaït ngöôøi coù toäi. Khi aáy quaân lính khieân maáy hoøm sôù haøng giaëc cuûa quan quaân ra giöõa trieàu, xin nhaø vua môû ra ñeå xöû toäi. Baáy giôø Ngaøi cuõng coù maët trong buoåi ñaïi trieàu ñoù, Ngaøi ra lònh cho vua Nhaân Toâng ñem maáy hoøm sôù haøng giaëc ñoát heát. Ngaøi noùi raèng: “ Khi giaëc xaâm laêng, thaáy theá giaëc maïnh, quaân ta ruùt lui, nhöõng ngöôøi naøy nhaùt hoï sôï, neân xin ñaàu haøng giaëc. Baây giôø giaëc ruùt heát roài, hoï coù muoán ñaàu haøng cuõng khoâng coù ai ñeå hoï ñaàu haøng. Thoâi, haõy ñoát heát ñi, neáu môû ra neâu teân, hoï nhuïc nhaõ vaø coù toäi, chi baèng ñoát heát ñeå hoï yeân loøng soáng vôùi mình cho vui veû”. Ngaøi laø moät oâng vua ñaïo ñöùc thaät thaâm traàm. Ngaøi sôï khui ra neâu teân töøng ngöôøi, neáu hoï coù maët trong trieàu thì xaáu hoå khoù soáng ñöôïc. Thaät loøng bao dung ñoä löôïng ít ngöôøi coù ñöôïc. Ñoù laø ñieåm ñaëc bieät chæ coù ôû nhaø Traàn, ngöôøi laøm ñöôïc vieäc naøy laø Traàn Thaùnh Toâng. Hieäu Ngaøi laø Voâ Nhò Thöôïng Nhaân. Voâ Nhò laø khoâng hai. Voâ Nhò Thöôïng Nhaân laø baäc Thöôïng Nhaân khoâng hai.

            Vua töøng môû Phaät söï Ñaïi Minh Luïc coù caûm moät baøi thi:

            Töù thaäp dö nieân nhaát phieán thaønh,

            Lao quan ñaøo xuaát vaïn truøng quynh.

            Ñoäng nhö khoâng coác phong xao höôûng,

            Tónh nhöôïc haøn ñaøm nguyeät maõn minh.

            Cuù lyù nguõ huyeàn thaân thaáu ñaéc,

            Loä ñaàu thaäp töï nhaäm tung hoaønh.

            Höõu nhaân vaán ngaõ haø tieâu töùc,

            Vaân taïi thanh thieân thuûy taïi bình.

            Dòch :

            Hôn boán möôi naêm moät maûnh thaønh,

            Vöôït khoûi lao quan muoân lôùp ngaên.

            Ñoäng nhö hang troáng vang tieáng gioù,

            Tónh tôï ñaàm yeân roïi aùnh traêng.

            Trong caâu naêm huyeàn mình thoâng ñöôïc.

            Chöõ thaäp ñaàu ñöôøng maëc doïc ngang.

            Coù ngöôøi hoûi ta tin töùc aáy,

            Maây ôû trôøixanh nöôùc trong bình.

            Nhaø vua ñoïc cuoán Phaät Söï Ñaïi Minh Luïc, töùc laø cuoán Luïc veà Phaät Söï Nhaø Ñaïi Minh. Ngaøi caûm höùng laøm ra baøi thô naày.

            Hôn boán möôi naêm moät maûnh thaønh, vöôït khoûi lao quan muoân lôùp ngaên. Nhaø vua noùi Ngaøi tu töø thöôû nhoû cho tôùi lôùn, treân boán möôi naêm, taâm ngaøi môùi thaønh moät khoái, khoâng coøn taïp nieäm laêng xaêng ñaõ thaønh moät maûnh roài. Nhôø taâm ñònh thaønh moät maûnh môùi “vöôït khoûi lao quan muoân lôùp ngaên”. Thieàn toâng thöôøng noùi tam quan laø ba lôùp coång vaøo, coång choùt laø lao quan. Lao laø cöùng chaéc, coång choùt naày raát cöùng chaéc, ngöôøi qua ñöôïc coång naày raát laø khoù nhoïc neân goïi laø lao quan. Ngaøi ñaõ vöôït khoûi lao quan laø ñaõ ñaïi ngoä. Ñöôïc nhö theá laø Ngaøi ñaõ daøy coâng tu haønh hôn boán möôi naêm, chôù khoâng phaûi ít.

            Ñoäng nhö hang troáng vang tieáng gioù, Tónh tôï ñaàm yeân roïi aùnh traêng. Ngaøi noùi luùc ñoäng gioáng nhö aâm thanh vang doäi trong hang troáng; aâm thanh theá naøo vang doäi nhö theá aáy, thoaùng qua nhö gioù, caùi hang khoâng dính daùng gì vôùi aâm thanh. YÙ noùi taát caû caùc duyeân traàn ñeán vôùi Ngaøi tuy laø ñoäng, nhöng taâm Ngaøi khoâng vöôùng baän dao ñoäng. Taêng Ni hieän coù maët ôû ñaây laø ngöôøi xuaát gia ai daùm noùi caâu naày ñöa tay leân coi! Hoïc tôùi ñaây chuùng ta môùi thaáy Ngaøi laø moät oâng vua cö só vieäc nöôùc ña ñoan maø tu quaù hay, chuùng ta phaûi phuïc. Ñoù laø luùc ñoäng, coøn luùc tònh thì “tónh tôï ñaàm yeân roïi aùnh traêng”. Khi Ngaøi ñöôïc an tònh thì taâm laëng yeân gioáng nhö caùi ñaàm nöôùc ñöùng yeân trong treûo, traêng roïi saùng. Traêng saùng roïi vaø nöôùc ñöùng yeân, hôïp nhau thaønh maët nöôùc phaúng laëng, phaûn aùnh saùng ngôøi baát ñoäng. YÙ noùi taâm Ngaøi an tònh saùng suoát chôù khoâng môø mòt ñuùng vôùi caâu “tænh tænh laëng laëng phaûi” cuûa Thieàn sö Vónh Gia Huyeàn Giaùc. Hai caâu naày noùi leân taâm thaùi cuûa Ngaøi sau khi ngoä ñaïo, Ngaøi haønh ñoäng nhö caùi hang troáng, tuy coù tieáng vang, nhöng noù doäi ra ngoaøi heát khoâng dính daùng vôùi caùi hang. Luùc Ngaøi yeân tònh thì taâm Ngaøi vaãn laëng maø saùng, khoâng môø mòt nhö traêng saùng roïi treân ñaàm nöôùc trong laëng.

            Trong caâu naêm huyeàn mình thoâng ñöôïc, chöõ thaäp ñaàu ñöôøng maëc doïc ngang. Naêm huyeàn laø chæ cho ngöõ cuù huyeàn dieäu cuûa toâng Laâm Teá, laø nhöõng töø chuyeân moân. Toå Laâm Teá noùi Tam huyeàn ôû ñaây ngaøi noùi Nguõ (naêm) huyeàn. Ngaøi noùi nhöõng ngöõ cuù cuûa toâng Laâm Teá ngaøi ñaõ thaáu suoát, khoâng coøn nghi ngôø nöõa. Theá neân “chöõ thaäp ñaàu ñöôøng maëc doïc ngang”. Chöõ thaäp chæ cho ngaõ tö. Ngöôøi ñi ñöôøng tôùi ngaõ tö coù boán ngaõ reõ, neáu chöa bieát ñöôøng ñi thì ngô ngaùc do döï khoâng bieát reõ ngaõ naøo, neân phaûi xem baûn ñoà hoaëc hoûi ngöôøi chæ ñöôøng. Ñoái vôùi choã naøy thì Ngaøi thoâng suoát heát khoâng coøn nghi ngôø. YÙ hai caâu naøy noùi lyù thieàn Laâm Teá Ngaøi ñaõ thoâng suoát vaø treân ñöôøng tu haønh Ngaøi khoâng coøn maéc keït, khoâng coøn nghi ngôø.

            Coù ngöôøi hoûi ta tin töùc aáy, maây ôû trôøi xanh, nöôùc trong bình. Tin töùc aáy laø taâm nhö hang troáng tieáng vang nhö gioù thoåi qua, nhö nöôùc ñaàm laëng trong aùnh traêng roïi saùng, taâm thaáu suoát naêm huyeàn cuûa toâng Laâm Teá vaø ñaàu ñöôøng chöõ thaäp raønh reõ khoâng ngaïi nguøng nghi ngôø. Neáu coù ngöôøi hoûi tin töùc naøy thì ngaøi traû lôøi: “Maây ôû trôøi xanh nöôùc trong bình”. Caâu naøy cuûa Thieàn sö Döôïc Sôn Duy Nghieãm Ngaøi laäp laïi ñeå traû lôøi. Qua baøi keä naøy, chuùng ta thaáy vua Traàn Thaùnh Toâng ngoä ñaïo khoâng keùm caùc thieàn sö khaùc. Tuy ngaøi xuaát gia ôû chuøa Töø Phuùc, nhöng chuøa Töø Phuùc ôû trong hoaøng thaønh, Ngaøi vaãn coøn tieáp xuùc vôùi ngöôøi trong hoaøng thaønh. Ngaøi khoâng boû thaønh leân nuùi non nhö Traàn Nhaân Toâng, cho neân chuùng ta thaáy nhö Ngaøi khoâng xuaát gia, maø tu ñaït ñaïo nhö theá thaät ít ngöôøi laøm ñöôïc.

            Moät hoâm, vua xem Ñaïi Hueä Ngöõ Luïc coù caûm xuùc laøm baøi keä:

            Ñaû ngoõa toaûn qui tam thaäp nieân,

            Cô hoài haïn xuaát vò tham thieàn.

            Nhaát trieâu thöùc phaù nöông sanh dieän,

            Tyõ khoång nguyeân lai moät baùn bieân.

                       * * *

            Nhaõn tieàn voâ saéc nhó voâ thinh,

            Nhaát phieán taâm ñaàu töï ñaû thaønh.

            Thanh saéc baát can thaàn thieät ngoaïi,

            Nhaäm tha baùc baùo döõ ñoâ ñinh.

            Dòch:

            Ñaäp ngoùi xoi ruøa ba chuïc nieân,

            Maáy phen xuaát haïn bôûi tham thieàn.

            Moät mai thaáu vôõ göông maët thaät,

            Loã muõi xöa nay maát moät beân.

                      * * *

            Nôi tai khoâng tieáng, maét khoâng hình,

            Moät maûnh taâm naøy saün töï thaønh.

            Chaúng can thinh saéc ngoaøi moâi löôõi,

            Maëc ngöôøi “baùc baùo” vôùi “ñoâ ñinh”.

            Ñaäp ngoùi xoi ruøa ba chuïc nieân, maáy phen xuaát haïn bôûi tham thieàn. Ñaäp ngoùi xoi ruøa laø moät vieäc laøm raát khoù nhoïc. YÙ Ngaøi noùi tu haønh coâng phu raát khoù nhoïc, traûi qua thôøi gian daøi ñeán ba möôi naêm, nhôø tham thieàn môùi coù maáy laàn xuaát haïn moà hoâi. Thöôøng thöôøng khi bò caûm uoáng thuoác voâ moät laùt, thì moà hoâi xuaát ra lieàn nheï khoûe. ÔÛ ñaây xuaát haïn moà hoâi khoâng noùi yù naøy, maø noùi ngöôøi tu bao nhieâu naêm oâm aáp nghi vaán trong loøng khoâng giaûi quyeát ñöôïc. Khi taâm loùe saùng, nhöõng thaéc maéc nghi ngôø ñöôïc phaù vôõ, ngöôøi nheï nhoõm vui veû, gioáng nhö ngöôøi ñau uoáng thuoác, xuaát haïn moà hoâi nheï khoûe vaäy. Ngöôøi tu naøo cuõng phaûi coù nhöõng côn xuaát haïn nhö vaäy môùi xöùng laø ngöôøi tu, neáu chöa ñöôïc laàn naøo thì chöa xöùng ñaùng. ÔÛ ñaây quùi vò xuaát haïn ñöôïc maáy laàn roài? Ngöôøi tu phaûi coù quyeát taâm, noã löïc duïng coâng khoâng löôøi moûi môùi coù ngaøy xuaát haïn. Do quyeát taâm daùm lieàu cheát ñeå tu môùi coù keát quaû.

            Xöa ngaøi Phaùp Hieån ñi AÁn Ñoä, tôùi nuùi Linh Thöùu vaøo luùc chieàu toái, Ngaøi xin chö taêng ôû döôùi chaân nuùi cho pheùp Ngaøi leân nuùi ñeå chieâm baùi choã Phaät noùi phaùp. Chö taêng döôùi nuùi caûn khoâng cho ñi, vì treân nuùi coù hai con sö töû ñen aên thòt ngöôøi. Nhöng Ngaøi nhaát ñònh ñi, vì muïc ñích cuûa Ngaøi tôùi ñaây laø ñeå chieâm baùi thaùnh tích naøy, neáu khoâng ñi thì khoâng troøn boån nguyeän. Chö taêng ôû chaân nuùi cöû hai ngöôøi höôùng daãn Ngaøi ñi. Tôùi nôi, hai vò taêng xuoáng nuùi, Ngaøi xin ôû laïi vaø ñeâm ñoù Ngaøi thöùc tuïng kinh. Gaàn tôùi nöûa ñeâm thì hai con sö töû ñen tôùi, hai con ñöùng hai beân nhìn Ngaøi. Ngaøi noùi raèng: “Neáu caùc ngöôi muoán aên thòt ta, haõy chôø ta tuïng xong thôøi kinh thì tuøy yù muoán aên thì aên.” Hai con sö töû ngoaéc ñuoâi naèm ngoù Ngaøi tuïng kinh. Ngaøi tuïng xong thôøi kinh maø sö töû khoâng aên thòt Ngaøi. Ngaøi thaáy noù hieàn quaù ñöa tay vuoát ñaàu noù vaø noùi: “Thoâi caùc ngöôi haõy ñeå cho ngöôøi ta tu, caùc ngöôi ôû ñaây uûng hoä Phaät phaùp”. Hai sö töû töø töø ñi nôi khaùc. Chuùng ta thaáy caùi cheát keà moät beân, Ngaøi lieàu cheát ñeå ñöïôc troøn boån nguyeän thì Ngaøi khoâng cheát. Ñoù laø göông can ñaûm cuûa ngöôøi tu. Ngöôøi gan daï tu thì coù keát quaû khoâng nghi. Chuùng ta tu vì sôï cheát quaù neân cheát hoaøi, cheát heát ñôøi naøy tôùi ñôøi khaùc. Chuùng ta tu maø quùa nhaùc nhuùa, ngoài thieàn sôï ñau, sôï teâ chaân sau naøy bò beänh, khoâng daùm ñeå noù ñau. Hoaëc khi tu vöøa coù traïng thaùi hôi khoù chòu laø sôï sanh beänh, khoâng coá gaéng neân khoâng tôùi ñaâu heát. Daùm lieàu cheát, chaáp nhaän taát caû ñeå ñöôïc tu, nhôø vaäy maø thaønh coâng.

            Moät mai thaáu vôõ göông maët thaät, loã muõi xöa nay maát moät beân. Vua Traàn Thaùnh Toâng goïi theå chaân thaät laø göông maët thaät, Luïc Toå goïi laø baûn lai dieän muïc. Ngöôøi tu khi thaáu vôõ göông maët thaät roài, môùi thaáy nôi mình khoâng phaûi chæ coù caùi thaân voâ thöôøng taïm bôï vaø caùi taâm sanh dieät laêng xaêng, maø coøn coù theå chaân thaät thanh tònh saùng suoát luùc naøo cuõng hieän höõu. Chöøng ñoù “loã muõi xöa nay maát moät beân”. Taïi sao loã muõi mình maát heát moät beân? Moãi ngöôøi chuùng ta ai cuõng coù caùi muõi ôû tröôùc maët, theá maø ñaâu coù ai thaáy ñöôïc toaøn theå caùi muõi, chæ thaáy moät phaàn choùt muõi thoâi. Caùi muõi chæ cho theå chaân thaät coù saün nôi moãi ngöôøi. Ngaøi noùi nhôø töï nhaän ra theå chaân thaät coù saün nôi mình, môùi bieát xöa nay mình chæ thaáy coù moãi moät beân, gioáng nhö caùi muõi hoài naøo tôùi giôø ôû tröôùc maët mình, maø mình chæ thaáy coù moät phaàn ôû choùt muõi. Baây giôø môùi nhaän ra ñöôïc troïn veïn. Boán caâu naøy Ngaøi noùi leân sôû ngoä cuûa Ngaøi.

            Nôi tai khoâng tieáng, maét khoâng hình, moät maûnh taâm naøy saün töï thaønh. Nhaø vua noùi tai khoâng chaïy theo tieáng, maét khoâng chaïy theo hình saéc. Choã naøy con Ngaøi laø Traàn Nhaân Toâng cuõng noùi “Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn”. Nôi tai khoâng dính tieáng, nôi maét khoâng dính hình saéc, thaáy nghe maø khoâng dính maéc vôùi traàn caûnh laø voâ taâm. Nghe nhö vaäy laø tai khoâng tieáng, chôù khoâng phaûi laø khoâng coù tieáng vang vaøo loã tai. AÂm thanh coù laøm vang ñoäng maøn nhó, nhöng nghe maø khoâng dính maéc aâm thanh noùi laø tai khoâng tieáng. Maét khoâng phaûi laø khoâng thaáy caûnh vaät, thaáy maø khoâng dính traàn caûnh goïi laø khoâng hình. Taêng Ni chuùng ta thaáy nghe coù ñöôïc nhö vaäy khoâng, hay tai nhieàu tieáng, maét nhieàu hình? Ngaøi thì tai nghe khoâng dính tieáng, maét thaáy khoâng dính hình, neân chæ laø moät maûnh taâm thanh tònh khoâng coù caùi gì laãn loän, xen taïp caû.

            Chaúng can thinh saéc ngoaøi moâi löôõi, maëc ngöôøi “baùc baùo” vôùi “ñoâ ñinh”. Baùc baùo laø maøu saéc raèn ri, ñoâ ñinh laø tieáng ngaân reàn cuûa chuoâng troáng.Khi Ngaøi chæ coøn moät maûnh taâm thanh tònh thì ñoái vôùi saéc thinh Ngaøi khoâng duyeân theo, ñoái vôùi ngoân ngöõ Ngaøi chæ thaáy ôû ngoaøi moâi löôõi. Theá neân Ngaøi thaáy saéc nghe tieáng maø thaáy nhö boùng nhö vang, khoâng dính maéc. Do ñoù maëc tình ngöôøi ñôøi coù toâ veõ hình saéc gì, taùc ñoäng aâm thanh gì Ngaøi cuõng khoâng dao ñoäng. Ñoù laø caùi nhìn cuûa moät oâng vua chôù khoâng phaûi cuûa moät vò taêng. Qua hai baøi keä naøy chuùng ta thaáy khaû naêng tu thieàn quaù tuyeät vôøi cuûa moät oâng vua ña ñoan vieäc daân vieäc nöôùc. Ngaøy nay tu só chuùng ta khoâng baän vieäc nöôùc vieäc nhaø, maø coù nhieàu ngöôøi than: Chuùng ta soáng trong thôøi maït phaùp, khoâng mong gì tu thieàn ñöôïc; vì tu thieàn phaûi baäc thöôïng caên thöôïng cô môùi tu ñöôïc. Nhöõng ngöôøi noùi caâu naøy oâm maëc caûm cho raèng mình soáng thôøi maït phaùp haï caên haï trí, ngöôøi xöa soáng thôøi chaùnh phaùp töôïng phaùp, thöôïng caên thöôïng trí. Mình nhaän ñuû hai caùi thaáp teä naøy mong gì tu tôùi choã giaùc ngoä. Thoâi thì tu gieo duyeân ñôøi sau tu nöõa, tu töø töø chöøng naøo Phaät Di Laëc ra ñôøi chöøng ñoù haõy tieán. Nghó nhö theá thì khoâng noã löïc tu, cöù thaû troâi thaû noåi chôø duyeân.

            Theo toâi thì khoâng nhö vaäy, tuy thôøi Phaät laø thôøi chaùnh phaùp, nhöng cuõng coù nhöõng tyø kheo phaù giôùi khoâng tu hoaøn tuïc. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi naøy laø chaùnh phaùp hay maït phaùp? Tuy coù Phaät coù phaùp nhöng hoï ruùt lui khoâng tu, thí nhö maït phaùp. Ngaøy nay tuy xa Phaät treân hai ngaøn naêm traêm naêm, nhöng chuùng ta tin lôøi Phaät daïy, khaúng ñònh ñöôøng loái tu vaø quyeát taâm cheát soáng, ñeå tu cho thaønh töïu ñaïo quaû, thì maït phaùp chuyeån thaønh chaùnh phaùp roài. Haï quyeát taâm tu nhö vaäy thì khoâng coù maëc caûm mình tu trong thôøi maït phaùp. Veà caên cô, noùi raèng ngöôøi xöa thì thöïông caên thöôïng trí, ngöøôi nay thì haï caên haï trí, laáy ñaâu laøm chuaån möïc? Neáu nhìn chung ngöôøi theá gian thì, ngöôøi xöa khoân ngöôøi nay coù khoân khoâng? Toâi thaáy ngöôøi nay khoân hôn vì thöøa keá caû söï nghieäp tinh thaàn cuûa ngöôøi xöa, nhöng taïi sao rieâng ngöôøi tu laïi khoâng khoân hôn? Quùi vò xeùt kyõ choã naøy thaáy coù voâ lyù khoâng? Chuùng ta khoâng theå noùi ngöôøi ôû thôøi aên loâng ôû loã khoân hôn ngöôøi ôû thôøi vaên minh ngaøy nay. Taïi sao ngöôøi xöa tu ñöïôc maø ngöôøi thôøi nay tu khoâng ñöôïc? Vieäc naøy coù theå tin ñöôïc khoâng? Vaäy maø chuùng ta cöù truyeàn mieäng vaø maëc caûm roài tu lô laø nhö vaäy ñoù! Coù phaûi chuùng ta töï laøm cho mình lui suït khoâng? Chuùng ta phaûi thaáy raèng: Ngöôøi xöa quyeát taâm tu ngoä ñaïo, thì ngöôøi nay quyeát taâm tu cuõng ngoä ñaïo. Ñaâu quaù teä nhö chuùng ta töôûng. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi coù töï tín vaø duõng maõnh vöôn leân, neáu khoâng thì cöù thaû troâi thuït luøi, khoâng chòu coá gaéng. Ñoù laø quan nieäm leäch laïc laâu nay ña soá ngöôøi tu maéc phaûi. Baây giôø chuùng ta quyeát xoaù boû nhöõng caùi sai laàm ñoù, ñeå lo tu haønh vaø nhaát ñònh chuùng ta phaûi tu nhö ngöôøi xöa. ÔÛ theá gian ngöôøi xöa nghieân cöùu ñöôïc naêm, ngöôøi nay nghieân cöùu ñöôïc tôùi möôøi, nhöng taïi sao ngöôøi tu thôøi nay thua suùt ngöôøi tu thôøi xöa quaù vaäy? Chuùng ta phaûi tieán leân cho baèng ngöôøi xöa, chôù khoâng ñeå thua, neáu hôn thì caøng toát. Ñoù laø caùi nhìn cuûa toâi veà choã khieám khuyeát cuûa Taêng Ni hieän taïi.

            Coøn cö só cuõng phaûi nhôù oâng vua cö só tu ñöôïc, mình tu khoâng ñöôïc laø chuyeän voâ lyù. Ñöøng ñoå thöøa taïi toâi cö só, gia duyeân raøng buoäc, baän quaù nhieàu vieäc tu khoâng noåi. Noùi nhö vaäy laø ñoå thöøa troán traùch nhieäm, ñeå roài löôøi bieáng khoâng chòu tu. Phaûi gan daï nhìn thaáy choã yeáu ñuoái cuûa mình ñeå chænh ñoán noå löïc tu. OÂng vua vieäc nöôùc vieäc daân ña ñoan maø tu ñöôïc, mình laø ngöôøi daân ít vieäc thaûnh thôi hôn, nhaát ñònh phaûi tu ñöôïc vaø tu hay hôn oâng vua nöõa. Vôùi quan nieäm tu haønh nhö theá, quí Phaät töû seõ tieán vaø tieán maïnh hôn, chôù khoâng luøi.

            Vua laïi töï thuaät naêm baøi keä:

            Töï tuøng quaùn giaùc nhaäp thieàn löu,

            Ñaû ngoaû toaûn qui moät ngoaïi caàu.

            Nhaän ñaéc baûn lai chaân dieän muïc,

            Ñaùo ñaàu haø xöù baát höu höu.

            Dòch:

            Töø khi beù boûng ñaõ vaøo thieàn,

            Ñaäp ngoùi xoi ruøa ngoaïi caàu queân.

            Nhaän ñöôïc xöa nay maøy maët thaät,

            Cuoái cuøng ñaâu chaúng choã an nhieân.

            Töø khi beù boûng ñaõ vaøo thieàn, ñaäp ngoùi xoi ruøa ngoaïi caàu queân. Ngaøi noùi luùc coøn beù Ngaøi ñaõ ñöôïc hoïc vaø gia coâng nghieân cöùu thieàn. Nhöng hoïc vaø nghieân cöùu thieàn laø chuyeän tìm kieám vuïn vaët ôû beân ngoaøi roát cuoäc roài khoâng ñöôïc gì, maø phaûi boû vaø queân heát.

            Nhaän ñöôïc xöa nay maøy maët thaät, cuoái cuøng ñaâu chaúng choã an nhieân. Ngaøi noùi khi boû heát queân heát kieán giaûi hoïc hoûi, môùi nhaän ra maët maøy chaân thaät xöa nay cuûa chính mình. Maët maøy chaân thaät xöa nay laø danh töø chuyeân moân, coøn goïi laø “Baûn lai dieän muïc”. Nhaän ñöôïc “Baûn lai dieän muïc” roài thì ñi ñaâu ôû ñaâu cuõng ñöôïc an nhieân töï taïi.

            Boán caâu keä naàây vua Traàn Thaùnh Toâng keå buoåi ban ñaàu luùc thieáu thôøi, Ngaøi ñaõ nghieân cöùu tìm kieám ñaïo lyù thieàn. Do taän löïc gia coâng tìm kieám, neân moät hoâm Ngaøi nhaän ra “Baûn lai dieän muïc” cuûa chính mình. Töø ñoù Ngaøi ñi ñaâu ôû choã naøo cuõng an nhieân töï taïi. Chuùng ta tu thieàn cuõng khaù nhieàu naêm vaäy ai ñaõ nhaän ñöôïc maët maøy chaân thaät cuûa mình?- Coù ngöôøi nhaän ra coù ngöôøi chöa nhaän. Song ngöôøi nhaän ra, ñi ñöùng qua laïi coù an nhieân khoâng? Hay coù luùc nheï nhaøng thaûnh thôi coù luùc cuõng laêng xaêng roái raém?

            Ngaøi laø moät oâng vua maø daùm noùi ñi ñaâu ôû ñaâu luùc naøo cuõng ñöôïc an nhieân töï taïi. Ñi laïi, aên ôû ñeàu laø hoaït ñoäng, vaäy trong hoaït ñoäng ñoù taâm naøo hoaït ñoäng, taâm naøo an nhieân töï taïi? Nghóa laø luùc nhaø vua ngöï trieàu, luùc nhaø vua xöû toäi ngöôøi, baù quan taâu vieäc naày vieäc noï, luùc ñoù nhaø vua coù ñöôïc an nhieân khoâng? Neáu an nhieân laøm sao giaûi quyeát vieäc nöôùc, laøm sao xöû toäi? Moïi hoaït ñoäng cuûa nhaø vua nhö ñi ñöùng noùi nín laø töôùng ñoäng cuûa thaân, nghó suy laø töôùng ñoäng cuûa taâm, coøn “Baûn lai dieän muïc” luùc naøo cuõng an nhieân töï taïi heát. Sôû dó chuùng ta khoâng an nhieân töï taïi vì chaïy theo töôùng ñoäng cuûa thaân, chaïy theo voïng nieäm laêng xaêng cuûa taâm. Khi nhaän ra “Baûn lai dieän muïc” thì ñi ñöùng naèm ngoài noùi nín, luùc naøo “Baûn lai dieän muïc” cuõng an nhieân, khoâng ñoäng. Hieåu vaäy môùi khoâng thaéc maéc khi nhaø vua ngöï trieàu baù quan taâu vieäc naày vieäc noï, neáu an nhieân thì nhö goã ñaù laøm sao giaûi quyeát ñöôïc? Dó nhieân luùc ñoù cuõng coù khôûi nieäm ñeå giaûi quyeát nhöng giaûi quyeát roài thoâi, “Baûn lai dieän muïc” khoâng bao giôø thieáu vaéng.

            Chung nhaät nhaøn ñaøn baát ñieäu caàm,

            Nhaøn moân voâ söï khaû quan taâm.

            Caù trung khuùc phaù voâ nhaân hoäi.

            Duy höõu tuøng phong hoïa thöû aâm.

            Dòch:

            Chieác ñaøn khoâng ñieäu khaûy suoát ngaøy,

            Cöûa vaéng vieäc khoâng chaúng baän raøy.

            Baûn nhaïc trong kia khoâng keû bieát,

            Rieâng coù gioù tuøng hoïa aâm naøy.

            Chieác ñaøn khoâng ñieäu khaûy suoát ngaøy, cöûa vaéng vieäc khoâng chaúng baän raøy. Ngaøi noùi Ngaøi coù moät caây ñaøn khoâng aâm ñieäu, nhöng khaûy tieáng vang suoát ngaøy. Song tieáng ñaøn naày khaûy ôû cöûa vaéng, choã khoâng vieäc baän roän. Neáu ôû choã cöûa coù ngöôøi, nhieàu vieäc laêng xaêng, taâm baän roän thì ñaøn khoâng khaûy, baët heát aâm thanh. Quí vò coù nghe tieáng ñaøn cuûa vua Traàn Thaùnh Toâng khaûy khoâng? Tieáng ñaøn naày khoù nghe quaù! Taïi sao? Vì chuùng ta ôû choã cöûa coù ngöôøi, vieäc ña ñoan taâm baän roän, neân khoâng nghe ñöôïc tieáng ñaøn naày. Ví duï ôû treân nuùi gioù thoåi thoâng reo, neáu chuùng ta laêng xaêng baän roän vieäc trong chuøa, luùc ñoù coù nghe tieáng gioù thoåi thoâng reo khoâng? Chaéc chaén laø khoâng nghe, chæ khi naøo vieäc raûnh rang taâm thö thaû ngoài döôùi goác thoâng môùi nghe tieáng thoâng reo. Vaäy tieáng thoâng reo coù giaønh rieâng cho ngöôøi raûnh rang nghe, hay luùc naøo noù cuõng töï reo, gioù thoåi thì thoâng reo noù khoâng laø cuûa ai, khoâng giaønh rieâng cho ai caû, ai cuõng coù quyeàn nghe vaø ai cuõng coù theå nghe. Song, neáu ngöôøi vieäc baän roän taâm laêng xaêng thì khoâng nghe, ngöôøi vieäc raûnh rang taâm yeân tænh, ngoài thö thaû döôùi goác thoâng thì nghe tieáng thoâng reo. Cuõng vaäy, tieáng ñaøn khoâng ñieäu ai cuõng coù saün, nhöng neáu ai baän roän nhieàu vieäc taâm laêng xaêng suoát ngaøy, thì khoâng nghe ñöôïc tieáng ñaøn naày. Neáu ai vieäc raûnh rang taâm thanh tònh thì ñaøn khoâng ñieäu naày khaûy nghe suoát ngaøy. Ai laø ngöôøi hoïa ñöôïc baûn nhaïc naày?

            Baûn nhaïc trong kia khoâng keû bieát, rieâng coù gioù tuøng hoïa aâm naày. Baûn nhaïc khoâng aâm ñieäu coù saün nôi moãi ngöôøi, ít coù ngöôøi bieát. Taïi sao? Vì ngöôøi ñôøi ñeàu chaïy theo traàn caûnh, chaïy theo nhöõng chuyeän beân ngoaøi ña ñoan roái raém, neân khoâng nhaän ra. Chæ coù gioù thoåi qua raëng tuøng môùi hoïa ñöôïc baûn nhaïc naày. Ngaøi noùi nôi moïi ngöôøi chuùng ta ai cuõng coù caây ñaøn khoâng daây khoâng ñieäu, luùc naøo cuõng phaùt ra aâm thanh vi dieäu. AÂm thanh vi dieäu ñoù chæ coù ngöôøi voâ taâm voâ söï môùi nghe ñöôïc. AÂm thanh cuûa baûn nhaïc hoøa khaép hö khoâng, chæ coù gioù nuùi caây coû... môùi hoïa ñöôïc tieáng nhaïc naày. Ñaây laø baûn nhaïc coù saün muoân ñôøi ôû nôi moãi ngöôøi, khoâng phaûi gaëp duyeân noù môùi coù. Ngöôøi nghe vaø hoïa ñöôïc baûn nhaïc naày phaûi soáng trong caûnh thieân nhieân, baàu trôøi laëng leõ. YÙ noùi taát caû chuùng ta ai cuõng coù theå chaân thaät thanh tònh saùng suoát, nhöng neáu chuùng ta chaïy theo duyeân traàn dính maéc ngoaïi caûnh, thì theå chaân thaät bò che khuaát khoâng nhaän ra ñöôïc. Neáu chuùng ta buoâng xaû taát caû, vieäc raûnh rang taâm thanh tònh, soáng vôùi thieân nhieân thì môùi nhaän ra theå chaân thaät nôi mình. YÙ naøy Ngaøi dieãn taû qua caây ñaøn khoâng daây khoâng ñieäu.

            Tung hoaønh baát ñoïa höõu voâ ky,

            Vaïn phaùp phaân phaân toång baát tri.

            Khieát phaïn ñaû mieân tuøy xöù duïng,

            Caùnh voâ tha söï khaû öng vi.

            Dòch:

            Doïc ngang chaúng keït coù khoâng ky (cô),

            Muoân phaùp laêng xaêng thaûy chaúng hay.

            Nguû nghæ, uoáng aên tuøy choã duïng,

            Laïi khoâng vieäc khaùc ñaùng laøm chi.

            Doïc ngang chaúng keït coù khoâng ky, muoân phaùp laêng xaêng thaûy chaúng hay. Ngaøi noùi chuùng ta duø coù ñi doïc hay naèm ngang cuõng khoâng dính khoâng keït vôùi caùi cô roãng khoâng naày. Vì muoân phaùp laêng xaêng loän xoän, neân chuùng ta khoâng thaáy khoâng bieát choã doïc ngang töï taïi ñoù.

            Nguû nghæ, uoáng aên tuøy choã duïng, laïi khoâng vieäc khaùc ñaùng laøm chi. Khi nhaän ñöôïc caùi cô roãng khoâng doïc ngang naày roài, thì moïi haønh ñoäng ñi ñöùng naèm ngoài aên uoáng nguû nghæ ñeàu ñöôïc an nhieân töï taïi, khoâng coù vieäc gì khaùc heát. YÙ noùi ngöôøi tu khi ñaõ giaùc ngoä nhaän ra theå thanh tònh saùng suoát (cô roãng khoâng) thì doïc ngang töï taïi, thong dong khoâng coù gì laøm cho ngaên ngaïi raøng buoäc.

            Nhaát ñaøn chæ phaù vaïn truøng san,

            Giaù caù coâng phu daõ thò nhaøn.

            Haøn thöû ñaùo lai voâ sôû thöùc,

            Vò taèng phaàn thöôïng laõo nhaân can.

            Dòch :

            Khaûy tay vôõ naùt vaïn truøng non,

            Theá aáy coâng phu cuõng laø nhaøn.

            Laïnh noùng ñeán ñaây khoâng choã bieát,

            Chöa töøng can döï ñeán laõo nhaân.

            Khaûy tay vôõ naùt vaïn truøng non, theá aáy coâng phu cuõng laø nhaøn. Nguyeân chöõ non laø san hay sôn nghóa laø nuùi. Ngaøi noùi chæ caàn khaûy moùng tay moät caùi thì muoân lôùp nuùi tan vôõ heát. Quí vò coù tin noåi khoâng? Pheùp gì laï luøng vaäy? Giaû söû toâi noùi, toâi khaûy moùng tay moät caùi, ngoïn nuùi Phuïng Hoaøng naày tan vôõ, quí vò daùm tin khoâng? Chæ moät ngoïn nuùi nhoû maø quí vò chöa tin huoáng gì muoân truøng nuùi non. Nhöng vôùi toâi thì toâi tin. Nhö vaäy toâi coù tin suoâng khoâng? Ñieàu naày raát deã tin, nhöng maø khoù noùi. Taïi sao? Vì nuùi soâng cuõng nhö quaû ñòa caàu chæ laø töôùng duyeân hôïp hö aûo khoâng thaät. Khi chuùng ta nhaän ra vaø haèng soáng vôùi theå chaân thaät roài, thì vónh kieáp baát di baát dòch, khoâng ñoåi dôøi, khoâng bieán ñoäng, saùnh vôùi nhöõng caùi duyeân hôïp hö aûo bieán ñoäng naày khoâng coù nghóa! Theá neân ñöùng treân theå baát di baát dòch, khoâng sanh dieät thaáy nhöõng caùi sanh dieät bieán dòch nhö troø chôi khoâng nghóa lyù gì heát. YÙ noùi moïi töôùng hö aûo duø coù vöõng nhö nuùi, roäng nhö bieån, lôùn nhö quaû ñòa caàu chæ laø troø chôi ñoái vôùi baûn theå chaân thaät. Gioáng nhö tuoåi thoï cuûa con phuø du sôùm coøn toái maát saùnh vôùi tuoåi thoï con ngöôøi chaúng coù nghóa lyù gì. Cuõng theá, töôùng sanh dieät cuûa phaùp höõu vi ôû theá gian naày nhö nuùi non saùnh vôùi theå chaân thaät khoâng coù giaù trò, neân noùi chæ khaûy moùng tay laø noù tan vôõ. Nhö vaäy ngöôøi tu Phaät laø ngöôøi tìm cho ra baét cho gaëp caùi chaân thaät muoân ñôøi, coøn nhöõng caùi ôû theá gian naày maø chuùng ta ñang soáng ñang thaáy laø caùi taïm bôï khoâng quan troïng. Thaáy nhö vaäy môùi bieát vieäc laøm cuûa ngöôøi tu laø vieäc phi thöôøng, lôùn lao voâ keå, naëng neà voâ cuøng. Chôù khoâng phaûi vieäc taàm thöôøng cho qua ngaøy qua thaùng cuûa ngöôøi caïo toùc maëc aùo nhuoäm, aên chay, ngaøy tuïng moät thôøi kinh, ñeâm ngoài thieàn vaøi tieáng ñoàng hoà laø ñuû. Chuùng ta phaûi tìm cho ra cho ñöôïc theå chaân thaät nôi mình môùi laø vieäc quan troïng. Khi aáy khaûy moùng tay laø vôõ naùt muoân truøng nuùi non, vieäc laøm naày chæ laø troø chôi, nhaøn laém khoâng quan troïng.

            Laïnh noùng ñeán ñaây khoâng choã bieát, chöa töøng can döï ñeán laõo nhaân. Laïnh noùng ñeán ñaây khoâng choã bieát, khoâng coù nghóa khoâng bieát laïnh khoâng bieát noùng, maø laïnh noùng ñaây chæ cho thôøi gian heát ñoâng tôùi haï, noù cöù troâi qua khoâng coù gì baän taâm. Vì sao? Vì vieäc aáy khoâng coù can döï gì ñeán laõo nhaân. Laõo nhaân laø ngöôøi giaø. Laõo nhaân naày laø ai? Nôi toâi noùi laõo nhaân thì ñöôïc roài, nôi quí vò ngöôøi hai möôi tuoåi, ngöôøi ba möôi tuoåi noùi laõo nhaân ñöôïc khoâng? Ñaàu quí vò chöa baïc maø sao noùi laõo nhaân? Laõo nhaân ôû ñaâu? Laõo nhaân soáng voâ haïn löôïng coù saün nôi moãi ngöôøi, khoâng rieâng gì ngöôøi giaø toùc baïc maët nhaên môùi goïi laø laõo nhaân, maø ñöùa treû môùi sanh ra naêm möôøi tuoåi, nhaãn ñeán hai ba möôi tuoåi..., ai cuõng coù vò laõo nhaân tuoåi thoï voâ löôïng aáy caû. Ngaøy xöa toâi ñoïc truyeän Nhöït Boån coù caâu chuyeän raát lyù thuù: Moät vò sö tu Tònh ñoä gaëp moät vò sö tu Thieàn. Sö tu Thieàn hoûi sö tu Tònh ñoä:

            - Naêm nay sö bao nhieâu tuoåi?

            Sö tu tònh ñoä ñaùp:

            - Tuoåi toâi baèng tuoåi Phaät A Di Ñaø.

            Sö tu Thieàn hoûi tieáp:

            - Phaät A Di Ñaø naêm nay bao nhieâu tuoåi?

            Sö tu Tònh ñoä ñaùp:

            - Tuoåi Phaät A Di Ñaø baèng tuoåi toâi.

            Sö tu Tònh ñoä noùi nhö theá coù hoãn laùo khoâng? Phaät A Di Ñaø laø Phaät Phaùp thaân tuoåi thoï voâ löôïng. Vò laõo nhaân ôû ñaây chæ cho Phaät Phaùp thaân tuoåi thoï voâ löôïng baèng tuoåi cuûa Phaät A Di Ñaø. Vò laõo nhaân naày khoâng phaûi laø oâng giaø raêng ruïng ñaàu baïc, maø laø con ngöôøi baát töû, muoân kieáp khoâng ñoåi dôøi khoâng sanh dieät. Con ngöôøi baát töû ai cuõng coù saün. Ngay nôi con ngöôøi sinh dieät voâ thöôøng naày coù theå chaân thöôøng baát dieät, chôù khoâng phaûi ñôïi cheát roài nhaäp Nieát baøn môùi baát sanh baát dieät. ÔÛ ñaây vua Traàn Thaùnh Toâng goïi laø laõo nhaân. Vò laõo nhaân naày môùi khaûy moùng tay laøm tan vôõ muoân truøng nuùi non, chôù laõo nhaân theo nghóa thoâng thöôøng khaûy moùng tay cuõng khoâng laøm rung rinh ñöôïc cuïc ñaát coù ñaâu laøm tan vôõ vaïn truøng sôn!

            Caù trung voâ khieám dieäc voâ dö,

            Phaät daõ voâ heà nhaân daõ voâ.

            Thu caûnh vieãn lai thieân ngoaïi vieãn,

            Thanh sôn vaân toûa tuûy ñoâ loâ.

            Dòch:

            Trong kia dö thieáu thaûy ñeàu khoâng,

            Phaät cuõng khoâng chöø ngöôøi cuõng khoâng.

            Caûnh thu xa ñeán trôøi xa tít,

            Maây khoùa non xanh moät saéc ñoàng.

            Trong kia dö thieáu thaûy ñeàu khoâng, Phaät cuõng khoâng chöø ngöôøi cuõng khoâng. Chöõ “trong kia” khoâng phaûi ôû trong chuøa hay trong chaùnh ñieän hay trong nuùi trong röøng, maø “trong kia” chæ cho theå chaân thaät coù saün nôi moãi ngöôøi, ôû baøi keä tröôùc goïi laø laõo nhaân. Nôi theå chaân thaät khoâng coù caùi thieáu, khoâng coù caùi dö. Neáu coù thieáu coù dö thì coù töôùng sanh dieät. Vì khoâng töôùng sanh dieät neân khoâng coù Phaät, khoâng coù ngöôøi . Taïi sao? Vì coøn phaân bieät neân thaáy mình meâ laø chuùng sanh phaøm phu, Phaät thì giaùc ngoä neân goïi laø Phaät. Theå chaân thaät thanh tònh khoâng coù töôùng sanh dieät, khoâng coù meâ vaø giaùc neân khoâng coù Phaät vaø chuùng sanh. Moïi ngöôøi ai cuõng coù theå chaân thaät, nhöng vì meâ neân queân goïi laø phaøm phu, neáu giaùc nhaän ra theå chaân thaät goïi laø Phaät. Vaäy chuyeän meâ vaø giaùc laø chuyeän cuûa phaøm phu chôù khoâng phaûi chuyeän cuûa theå chaân thaät baát sanh baát dieät.

            Ví duï: OÂng cha ñeå laïi cho moãi ngöôøi con moät vieân ngoïc quí. Ngöôøi bieát laáy ra duøng thì trôû thaønh giaøu sang, ngöôøi khoâng bieát thì khoâng laáy ñöôïc neân ngheøo. Giaøu vaø ngheøo laø chuyeän cuûa ngöôøi bieát laáy hoøn ngoïc vaø khoâng bieát laáy hoøn ngoïc. Hoøn ngoïc tröôùc sau vaãn laø hoøn ngoïc töï noù khoâng coù giaøu ngheøo. Giaøu ngheøo laø danh töø taïm duøng cuûa ngöôøi ñôøi, chôù khoâng phaûi hoøn ngoïc giaøu ngheøo. Quí vò laø ngöôøi giaøu hay ngheøo? Coù nhieàu ngöôøi than cha meï ngheøo khoâng ñeå cuûa laïi cho mình, neân baây giôø mình soáng thaân sô thaát sôû, ngheøo naøn. Than nhö vaäy coù ñuùng khoâng? Chuùng ta ai cuõng coù hoøn ngoïc quí maø khoâng bieát laáy ra xaøi. Neáu bieát laáy ra xaøi thì ai cuõng giaøu heát. Chuùng ta laø chaøng cuøng töû trong kinh Phaùp Hoa, cha meï giaøu maø boû nhaø ra ñi lang thang caàu thöïc ôû xöù ngöôøi ngheøo ñoùi khoå sôû. Luùc trôû veà thaáy cha giaøu quaù khoâng daùm nhìn, ñeán khi nhìn ñöôïc cha thì höôûng heát gia taøi söï nghieäp trôû neân giaøu coù. Nhö vaäy ngheøo muoán ñöôïc giaøu khoâng khoù.

            Nhieàu ngöôøi than tu haønh khoù laém, phaûi chay laït, thöùc khuya daäy sôùm ñuû thöù khoù nhoïc. Toâi hoûi quí vò vua Traàn Thaùnh Toâng tu coù khoù khoâng? Ngaøi laøm vua vieäc daân vieäc nöôùc ña ñoan, cung phi myõ nöõ ñaày cung, vaøng ngoïc cuûa baùu ñaày kho... Vaäy maø Ngaøi tu ñöôïc, nhaän ra “Baûn lai dieän muïc” Ngaøi laø ngöôøi giaøu laïi giaøu hôn nöõa. Chuùng ta ngaøy nay ngheøo khoù cöïc khoå, vieäc nhaän ra hoøn ngoïc coù saün phaûi laø chuyeän thieát tha laém, sao khoâng noå löïc ñeå nhaän? Chuyeän giaøu vaø ngheøo trong nhaø Phaät chæ ôû taïi meâ vaø giaùc thoâi, meâ laø chuùng sanh, giaùc laø Phaät. Heå meâ thì laøm chaøng cuøng töû lang thang caàu thöïc, giaùc thì trôû thaønh tröôûng giaû phuù nhaân. Giaøu ngheøo chæ caùch nhau ôû meâ vaø giaùc, deã nhö trôû baøn tay, ñaâu coù khoù. Neáu khoù thì caùc oâng vua tu khoâng ñöôïc, vì laøm vua quaù sung söôùng höôûng thoï moïi thöù duïc laïc, ñaâu coù ôû chuøa chay laït, thöùc khuya daäy sôùm cöïc nhoïc nhö chuùng ta ngaøy nay. Nhö vaäy giaù trò cuûa vieäc tu Phaät goác ôû choã giaùc ngoä, chôù khoâng phaûi ôû choã cöïc khoå. Theá maø nhieàu ngöôøi cho raèng tu laø phaûi coâng phu khoå haïnh, phaûi nguû ngoài, phaûi aên ngaøy moät böõa... môùi coù coâng phu. Ñoïc söû Phaät chuùng ta thaáy Ngaøi tu khoå haïnh saùu naêm, söùc kieät da boïc xöông maø khoâng thaønh töïu ñaïo quaû. Ngaøi noùi khoå haïnh chæ laøm cho taâm trí môø toái, chôù khoâng ñöa ñeán giaùc ngoä. Muoán giaùc ngoä phaûi soáng bình thöôøng, ñoùi thì aên, meät thì nguû, nhöng phaûi ñieàu ñoä tænh giaùc môùi coù trí tueä. Ñöøng cho raèng ñaøy ñoïa thaân xaùc naày cho ñeán kieät söùc môùi coù coâng phu vaø thaønh ñaïo. Quan nieäm nhö theá laø sai laàm, khoâng hieåu giaù trò cuûa ñaïo Phaät. Chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät laø daïy con ngöôøi tu giaûi thoaùt meâ môø ñeå ñöôïc giaùc ngoä. Töùc laø chuyeån meâ thaønh giaùc chôù khoâng laøm gì khaùc. Do ñoù maø vua Traàn Thaùnh Toâng noùi Phaät cuõng khoâng ngöôøi cuõng khoâng. Quí vò ñöøng nghe noùi khoâng coù Phaät khoâng coù chuùng sanh, roài nghó raèng: tu chi cho cöïc khoå uoång coâng, khoâng coù Phaät tu laøm gì? phaûi nhôù tuy khoâng coù Phaät maø coù giaùc, bieát laáy vieân ngoïc quí ra xaøi thì thaønh tröôûng giaû. Khoâng giaùc, khoâng bieát laáy vieân ngoïc thì laøm keû cuøng töû khoå sôû. Ai laøm keû cuøng töû thì meâ, ai laøm tröôûng giaû thì giaùc. Vieäc naày khoâng ai baét buoäc, töï yù thöùc hay khoâng yù thöùc thoâi.

            Caûnh thu xa ñeán trôøi xa tít, maây khoùa non xanh moät saéc ñoàng. Caûnh thu ôû ñaây khoâng phaûi caûnh muøa thu ôû mieàn Nam. Muøa thu ôû mieàn Nam thì möa daàm, khí haäu aåm öôùt, ñaát sình laày. Muøa thu ôû mieàn Baéc hay ôû Trung Hoa thì baàu trôøi trong ít möa aùnh naéng soi saùng. Toâi xin hoûi, aùnh naéng roïi trong baàu trôøi vaø baàu trôøi laø moät hay hai? _Döôøng nhö hai maø khoâng hai. Neáu moät thì baàu trôøi saùng luoân khoâng toái, song ngaøy thì saùng ñeâm thì toái, baàu trôøi coù saùng coù toái. Saùng laø do coù aùnh naéng roïi, toái laø do khoâng coù aùnh naéng roïi. Nhö vaäy noùi moät khoâng ñöôïc, maø noùi hai cuõng khoâng ñöôïc, vì noù khoâng rôøi nhau. Ngaøi neâu söï kieän naày ngaàm yù noùi, ña soá ngöôøi tu ñeàu nghó raèng mình tu laø boû caùi naøy ñeå caàu caùi kia, boû meâ caàu giaùc. Neáu boû meâ thì quaûng caùi meâ ñi ñaâu? Neáu caàu giaùc thì tìm giaùc ôû choã naøo? Giaû söû moät luùc naøo ñoù chuùng ta böøng tænh saùng lyù ñaïo, luùc ñoù caùi meâ ñi ñaâu? Chuyeän deã hieåu nhaát laø khi nguû thì caùi thöùc ñi ñaâu? Vaø khi thöùc thì caùi nguû ñi ñaâu? Nguû vaø thöùc thaáy nhö hai, nhöng boû caùi nguû tìm caùi thöùc thì tìm ôû ñaâu? Môû maét thì thöùc nhaém maét thì nguû. Chuyeän môû maét nhaém maét raát laø deã, meät thì nhaém maét laïi nguû, tænh thì môû maét ra thöùc. Nguû vaø thöùc chæ khaùc ôû choã môû maét vaø nhaém maét thoâi, chôù ñaâu coù ñoâi maét thöù hai naøo khaùc. Cuõng khoâng coù con maét nguû bò moùc boû ra theá con maét thöùc vaøo, chæ laø ñoâi maét coù saün töø tröôùc tôùi giôø. Cuõng vaäy, meâ vaø giaùc laø töï nôi mình, neáu mình meâ thì khoâng giaùc, neáu mình giaùc thì khoâng meâ. Meâ giaùc khoâng taùch rôøi, neân ôû ñaây Ngaøi duøng naéng thu vaø baàu trôøi thu ñeå dieãn taû.

            Sau ñaây Ngaøi laïi duøng maây khoùa non xanh ñeå dieãn taû. Maây vaø nuùi döôøng nhö hai, nhöng neáu phaân taùch caùi naøo laø maây caùi naøo laø nuùi thì khoâng phaân taùch ñöôïc, vì noù khoâng rôøi nhau. Duï naøy nhaéc moïi ngöôøi nhôù ai cuõng coù saün taùnh gíaùc, neáu chuùng ta chòu quay laïi nhaän ra thì goïi laø trôû veà, neáu queân noù chaïy theo ngoaïi caûnh thì khoâng nhaän ñöôïc. Nhö vaäy, bieát quay laïi taùnh giaùc laø tænh, queân taùnh giaùc chaïy theo ngoaïi caûnh laø meâ. Khi nhaän ra taùnh giaùc roài môùi bieát meâ vaø giaùc cuõng ngay ñoù khoâng coù rieâng. Ngaøi chæ nôi moïi ngöôøi coù saün theå chaân thaät baát sanh baát dieät, bieát quay laïi thì nhaän ñöôïc, höôùng ra ngoaøi tìm caàu thì khoâng nhaän ñöôïc, maûi meâ môø traàm luaân trong sanh töû. Naêm baøi keä naøy noùi leân taâm hoàn trong saùng cuûa vua Traàn Thaùnh Toâng khi ñaõ thaáy ñaïo. Ñieàu naøy cho chuùng ta tin Ngaøi laø ngöôøi ngoä ñaïo khoâng nghi ngôø.

            Sau ñaây laø baøi keä vua nhaéc nhôû moò ngöôøi thieát tha tu hoïc.

            Chôn taâm chi duïng,

            Tænh tænh tòch tòch.

            Voâ khöù voâ lai,

            Voâ toån voâ ích

            Nhaäp ñaïi nhaäp tieåu

            Nhaäm thuaän nhaäm nghòch

            Ñoäng nhö vaân haïc

            Tæng nhö töôøng bích

            Kyø khinh nhö mao

            Kyø troïng nhö thaïch

            Saùi saùi nhi tònh

            Loûa loûa nhi xích

            Baát khaû ñoä löôïng

            Toaøn voâ tung tích

            Kim nhaät vò quaân

            Phaân minh phaåu phaùch

            Dòch:

            Duïng cuûa chôn taâm,

            Tænh tænh laëng laëng.

            Khoâng ñi khoâng ñeán,

            Khoâng theâm khoâng bôùt.

            Vaøo lôùn vaøo nhoû,

            Maëc thuaän maëc nghòch.

            Ñoäng nhö maây haïc,

            Tænh nhö töôøng vaùch.

            Nheï nhö sôïi loâng,

            Naëng tôï taûng ñaù.

            Heát saïch troïi trôn,

            Hieän baøy loà loä.

            Chaúng theå so löôøng,

            Hoaøn toaøn khoâng daáu.

            Nay vì anh bieän,

            Raønh reõ roõ raøng.

            Duïng cuûa chôn taâm, tænh tænh laëng laëng. Ngaøi noùi duïng cuûa chôn taâm thì tænh tænh laëng laëng neân khi duïng taâm tu phaûi ôû traïng thaùi tænh tænh laëng laëng môùi ñuùng. Choã naøy Thieàn sö Vónh Gia Huyeàn Giaùc cuõng ñaõ daïy: “Laëng laëng tænh tænh phaûi, laëng laëng hoân traàm sai, tænh tænh laëng laëng phaûi, tænh tænh loaïn töôûng sai”. Muoán nhaän ra theå chaân thaät thì phaûi tænh maø laëng. Luùc ngoài thieàn khoâng khôûi voïng töôûng laø laëng, neáu laëng maø guïc leân guïc xuoáng thì sai, neân noùi laëng laëng hoân traàm sai. Coøn neáu tænh maø nghó nhôù traêm chuyeän cuõng sai, neân noùi tænh tænh loaïn töôûng sai. Vaäy thì theá naøo môùi ñuùng? Ngoài thieàn phaûi tænh saùng, maét vaãn thaáy, tai vaãn nghe, muoãi caén vaãn bieát ñau, maø khoâng khôûi nghó töôûng gì heát laø ñuùng. Ñuùng laø vì mình ñang soáng vôùi theå chaân thaät. Moät phuùt tænh tænh laëng laëng laø moät phuùt soáng vôùi theå chaân taâm thaät, moät phuùt laëng laëng tænh tænh laø moät phuùt soáng vôí theå chaân thaät. Ñaây laø ñieàu toái quan troïng maø ngöôøi tu thieàn phaûi bieát.

            Coù nhieàu vò noùi tu thieàn maø chöa bieát ngoài thieàn nhö theá naøo, cuõng traûi toïa cuï loùt boà ñoaøn, thaân ngoài ngay ngaén, khoâng nguû guïc, vaãn thaáy vaãn nghe, nhöng voïng töôûng khôûi cöù chaïy theo khoâng bieát döøng. Tu nhö theá khoâng heát voâ minh phieàn naõo. Ngoài thieàn thaân yeân maø taâm cuõng phaûi tænh laëng. Traïng thaùi naøy hôi khoù dieãn taû. Giaû söû quí vò ngoài ngoaøi coäi thoâng moät mình nhìn trôøi nhìn maây, maø khoâng coù moät nieäm daáy khôûi, khoâng nhôù nhaø, khoâng nhôù chuyeän ngöôøi, taâm laëng leõ tænh saùng. Luùc ñoù laø luùc quùi vò ñang soáng baèng theå chaân thaät. Raát tieác moïi ngöôøi chuùng ta ai cuõng cho caùi tính toaùn khoân daïi, caùi nghó nhôù xöa nay laø ta, neân luùc laëng leõ thì cho raèng maát ta. Caùi tính toaùn khoân daïi laø töôùng sanh dieät khoâng phaûi laø ta. Baáy giôø khoâng nghó suy, khoâng tính toaùn hôn thua, khoâng baøn chuyeän phaûi quaáy, taâm yeân laëng saùng suoát, gioù thoåi tai vaãn nghe, muoãi caén vaãn bieát ñau... Luùc ñoù laø luùc theå chaân thaät hieän tieàn.Nieäm phaûi quaáy hôn thua vöøa khôûi lieàn maát laø caùi voâ thöôøng khoâng thaät. Theå laëng leõ saùng suoát ai cuõng coù saün, nhöng vì cöù chaïy theo nieäm sanh dieät neân queân.

            Chuùng ta tu laø thaáy voïng nieäm voâ thöøông khoâng ñuoåi theo, bieát mình coù caùi chaân thöôøng xoay laïi soáng vôùi noù laø tu. Theå chaân thöôøng tænh laëng haèng höõu khoâng bao giôø thieáu vaéng, theá maø chuùng ta cöù queân, ít khi nhôù tôùi. Coù khi naøo quùi vò ngoài yeân laëng, maét vaãn thaáy, tai vaãn nghe chöøng naêm phuùt khoâng? Ít khi coù neân oâng Phaät cuûa mình khoâng hieän. Luùc naøo Ngaøi cuõng ôû beân caïnh maø mình ñaâu coù ngoù ngaøng tôùi, suoát ngaøy cöù chaïy theo maáy caùi phaûi quaáy hôn thua khoâng chòu nhôù Ngaøi. Khi khoå, thaép höông caàu Phaät ñoä con, caàu khoâng toaïi nguyeän thì traùch Phaät khoâng thöông con khoâng ñoä con! Phaät ôû beân mình maø mình khoâng bao giôø nhôù tôùi, baây giôø baûo ñoä laøm sao ñoä ñaây? Phaät khoâng thöông mình hay mình boäi baïc? Coù moät böùc tranh dieãn taû söï vieäc naøy maø toâi taâm ñaéc. Trong tranh veõ Phaät A Di Ñaø ñöùng duoãi tay chôø ñeå keùo chuùng sanh ñang ngoi ñaàu lao nhao ôû döôùi bieån. Chuùng sanh chæ ñöa tay laø Ngaøi keùo leân, theá maø khoâng chòu ñöa, cöù lao nhao loäi hoaøi ôû döôùi bieån. Nhö vaäy laøm sao Ngaøi cöùu? Cuõng vaäy Phaät mình coù saün chæ caàn xoay laïi laø nhaän ra, theá maø khoâng chòu xoay laïi, caû ngaøy cöù chaïy heát choã naøy tôùi choã kia ñeå caàu. Vì chaïy ra ngoaøi caàu queân oâng Phaät cuûa mình, neân môùi thænh töôïng Phaät ñeo ñeå cho nhôù. Giôø toïa thieàn, tuïng kinh laø giôø thieâng lieâng nhaát theá maø cuõng khoâng chòu ngöøng, vaãn cöù chaïy. Thaät ñaùng thöông! Tu laø laëng vaø tænh taâm, chæ baáy nhieâu ñoù thoâi. Ñöøng tìm kieám caùi xa laï nhö phoùng haøo quang, thaêng thieân ñoän thoå. Ñoù chæ laø caùi duïng beân ngoaøi.

            Khoâng ñi khoâng ñeán, khoâng theâm khoâng bôùt. Theå chaân thaät khoâng hình töôùng haèng thanh tònh saùng suoát, baát sanh baát dieät. Neáu coù ñi coù ñeán, coù theâm coù bôùt thì sanh dieät voâ thöôøng. Moãi toái chuùng ta tuïng Baùt Nhaõ Taâm Kinh, naøo laø baát sanh, baát dieät, baát caáu, baát tònh, baát taêng, baát giaûm...Ñoïc moät hôi maø khoâng bieát caùi gì baát sanh, baát dieät... Ñoïc ñeå Phaät nghe cho coù phöôùc hay ñeå Phaät ghi soå khen mình tuïng kinh nhieàu? Tuïng kinh moãi ngaøy coát ñeå mình nhôù laïi oâng Phaät nôi mình baát sanh, baát dieät, baát caáu baát tònh, baát taêng baát giaûm. Tuïng kinh vôùi yù nghóa naøy raát thöïc teá maø chuùng ta laïi queân ñi.

            Vaøo lôùn vaøo nhoû, maëc thuaän maëc nghòch. Vaøo lôùn laø töø thaân ngöôøi boán naêm chuïc kyù, khi cheát sanh thaønh con voi thaân naëng caû taán. Vaøo nhoû laø töø thaân con voi caû taán, cheát sanh laøm ngöôøi thaân chæ naëng boán naêm chuïc kyù. Maëc thuaän maëc nghòch laø theå tænh tænh laëng laëng cuûa moãi ngöôøi, voán thanh tònh khoâng sanh dieät, khoâng taêng giaûm, duø cho gaëp caûnh thuaän ñöôïc vui veû, hoaëc gaëp caûnh nghòch khoå ñau, vaãn nhö nhieân khoâng ñoåi dôøi.

            Ñoäng nhö maây haïc, tónh nhö töôøng vaùch. Ñoäng laø thaân xeâ dòch tôùi lui, tay chaân cöû ñoäng. YÙ noùi luùc thaân hoaït ñoäng, caùi theå tænh tænh laëng laëng cuõng nhö maây nhö haïc bay treân baàu trôøi töï do, khoâng ngaên ngaïi dính maéc. Tónh laø yeân laëng, khi ngoài hay naèm moät mình thì theå tænh tænh laëng laëng nhö töôøng vaùch, khoâng dao ñoäng, khoâng coù caùi gì keàm cheá.

            Nheï nhö sôïi loâng, naëng nhö taûng ñaù. Neáu noùi theå tænh tænh laëng laëng nheï thì nheï nhö sôò loâng, neáu noùi noù naëng thì naëng nhö taûng ñaù. Taïi sao vaäy? Vì naëng nheï laø töôùng so saùnh beân ngoaøi. Theå tænh tænh laëng laëng ñaâu coù töôùng traïng ñeå so saùnh, noùi nheï nhö sôïi loâng cuõng ñöôïc, noùi naëng nhö taûng ñaù cuõng ñöôïc. Heát saïch troïi trôn, hieän baøy loà loä. Khi naøo nhöõng nieäm daáy ñoäng nhö hôn thua, ñöïôc maát, phaûi quaáy... saïch heát troïi heát trôn thì theå tænh tænh laëng laëng hieän baøy roõ raøng.

            Chaúng theå so löôøng, hoaøn toaøn khoâng daáu. Theå tænh tænh laëng laëng khoâng hình khoâng töôùng, laøm sao so saùnh ño löôøng ñöôïc? Khoâng töôùng maïo laøm gì coù daáu veát?

            Nay vì anh bieän, raønh reõ roõ raøng. Ngaøi noùi, nay vì moïi ngöôøi maø noùi roõ caùi duïng cuûa chaân taâm (theå chaân thaät), khoâng daáu dieám gì caû. Ngaøi laø moät oâng vua baän roän vieäc nöôùc vieäc daân, cung phi myõ nöõ ñaày cung, danh vò toät böïc maø Ngaøi tu ñöïôc neân noùi leân lyù ñaïo tuyeät vôøi nhö theá. Chuùng ta laø ngöôøi xuaát gia kheùp mình trong giôùi luaät, ôû chuøa, duyeân ngoaøi caét heát maø chöa thoâng ñöôïc lyù ñaïo nhö Ngaøi, thaät laø hoå theïn.

            Vua daïy chuùng noùi roäng: “Xöa nay noùi, moät caâu roát sau môùi ñeán lao quan. Ba ñôøi chö Phaät boán maét nhìn nhau, saùu ñôøi Toå Sö coù phaàn thoái thaân”.

            Xöa nay noùi laø ngöôøi xöa noùi vaø ngöôøi nay noùi. Moät caâu roát sau laø caâu noùi laøm cho ngöôøi nghe baët suy nghó. Lao quan laø cöûa cöùng chaéc, ñeán choã toät cuøng. Ngaøi noùi ngöôøi xöa cuõng nhö ngöôøi nay noùi moät caâu laøm ngöôøi nghe baët suy nghó, thì phaù vôõ lao quan ñeán choã toät cuøng. Choã ñoù laø choã Ba ñôøi chö Phaät, boán maét nhìn nhau. Phaät nhìn ñeä töû baèng hai con maét, ñeä töû nhìn Phaät cuõng baèng hai con maét, maét Phaät vaø maét ñeä töû nhìn nhau caûm thoâng laø boán con maét. Chö Phaät ba ñôøi quaù khöù, hieän taïi, vò lai duøng hai con maét nhìn ñeä töû, ñeä töû cuõng duøng hai con maét nhìn Phaät caûm thoâng goïi laø boán maét nhìn nhau. Vaäy thaày troø caûm thoâng nhau laø caûm thoâng caùi gì? Phaät bieát nhìn, chuùng ta cuõng bieát nhìn, Phaät thaáy chuùng ta cuõng thaáy nhöng taïi sao Phaät thaáy maø Phaät giaùc, chuùng ta cuõng thaáy laïi meâ? Chuùng ta thaáy maø meâ laø thaáy caùi gì?

            Ví duï taát caû chuùng ta nhìn bình hoa, neáu moãi ngöôøi nhìn maø khoâng ai khôûi nieäm xaáu ñeïp thì thaáy bình hoa khoâng khaùc. Neáu khôûi nieäm thì caùi thaáy cuûa moãi ngöôøi coù khaùc, ngöôøi thì thaáy bình hoa chöng khoâng kheùo, ngöôøi thì thaáy maøu hoa naøy ñeïp, hoa kia maøu khoâng ñeïp, nhìn toång quaùt bình hoa taát caû chuùng ta thaáy nhö nhau laø chuùng ta ñoàng coù moät caùi bieát nhö nhau. Nhöng vì moãi ngöôøi khôûi nieäm phaân bieät khaùc nhau, neân thaáy khaùc nhau. Nhö vaäy neáu boán maét nhìn nhau, maø nhìn vôùi caùi bieát nhö nhau thì caûm thoâng nhau. Gioáng nhö boán maét cuûa Phaät vaø cuûa ñeä töû nhìn nhau, Phaät bieát ñeä töû, ñeä töû bieát Phaät. Neáu ñeä töû khôûi nieäm thöù hai phaân bieät thì caùi thaáy cuûa ñeä töû khaùc caùi thaáy cuûa Phaät. - Khaùc ôû nieäm thöù hai -. Ña soá chuùng ta nhìn bình hoa, khoâng chòu döøng ngay khi thaáy, vöøa nhìn thaáy lieàn khôûi phaân bieät ñeïp xaáu hay dôû... ñoù laø nieäm khen cheâ öa gheùt. Thaáy vöøa yù thì khen, khoâng vöøa yù thì cheâ. Thaáy qua nieäm khen cheâ öa gheùt laø meâ. Nhìn bình hoa chæ thaáy bình hoa, khoâng khôûi nieäm gì heát laø giaùc. Quyù vò nhìn thaáy bình hoa, toâi hoûi coù thaáy bình hoa khoâng? Quùi vò traû lôøi coù thaáy bình hoa. Nhöng toâi hoûi quùi vò coù thaáy “caùi toâi thaáy” bình hoa khoâng? Quí vò traû lôøi sao? Caùi bình hoa laø caùi bò thaáy cuûa toâi, khi quùi vò nhìn bình hoa, cuõng thaáy ñöôïc caùi bò thaáy cuûa toâi. Nhöng caùi hay thaáy bình hoa cuûa toâi quùi vò coù thaáy khoâng? Neáu quùi vò khoâng khôûi nieäm thöù hai phaân bieät thì thaáy caùi hay thaáy cuûa toâi lieàn. Caùi thaáy cuûa toâi theá naøo caùi thaáy cuûa quùi vò theá aáy,vì ñoàng nhau, khoâng thaáy sao ñöôïc! Neáu coù nieäm thöù hai laø heát thaáy. Nhaø vua noùi ba ñôøi chö Phaät boán maét nhìn nhau, laø choã naøy ñaây. Ñöùc Phaät ñöa caønh hoa sen, nhìn khaép ñaïi chuùng, Ngaøi Ma Ha Ca Dieáp nhìn Phaät móm cöôøi. Ngaøi cöôøi laø do thaáy ñöôïc caùi thaáy cuûa Phaät, neân ñöôïc Phaät truyeàn taâm aán. Caùi thaáy cuûa Phaät vaø caùi thaáy cuûa Ngaøi Ma Ha Ca Dieáp nhö nhau, neáu khaùc nhau thì khoâng ñöôïc truyeàn. Hieän taïi caùi thaáy cuûa quí vò vaø caùi thaáy cuûa toâi coù nhö nhau khoâng? Thaày thaáy nhö theá naøy, troø thaáy nhö theá khaùc, vì vaäy maø chuùng ta ñi trong khaùc bieät. Töø ñi trong khaùc bieät ñoù neân bao nhieâu ngöôøi bò ñau khoå. Neáu chuùng ta coù ñöôïc caùi nhìn nhö nhau khoâng khaùc nhau thì ñaâu coù khoå ñau.

            Taïi sao ôû ñaây noùi saùu ñôøi toå sö coù phaàn thoái thaân? Chöõ thoái thaân môùi nghe thaáy khoù hieåu, nhöng qua caâu chuyeän sau ñaây seõ hieåu. Sa di Ñaïo Tín ñeán leã Tam Toå Taêng Xaùn, thöa:

            - Xin Hoøa thöôïng töø bi ban cho con phaùp moân giaûi thoaùt.

            Ngaøi hoûi:

            - Ai troùi buoäc ngöôi?

            - Khoâng ai troùi buoäc.

            - Ñaõ khoâng troùi buoäc, ñaâu caàn caàu giaûi thoaùt.

            Ñaïo Tín lieàn ñaïi ngoä, böôùc luøi laïi ñaûnh leã Toå. Ñoù laø ngaøi Ñaïo Tín thoái thaân.

            Chö Toå chæ caàn nghe moät caâu noùi laø thaáy quan nieäm sai laàm cuûa ngöôøi hoïc ñaïo. Töø laâu chuùng ta cöù nghó mình laø phaøm phu voâ minh phieàn naõo, nghó nhö vaäy neân noùi voâ minh che ñaäy, phieàn naõo troùi buoäc, roài buoàn than khoâng bieát tu chöøng naøo môùi heát nhöõng thöù naøy! Quí vò thöû tìm coi voâ minh ôû ñaâu? Tìm khoâng thaáy voâ minh ôû ñaâu taïi sao noùi voâ minh che? Noùi nhö vaäy laø töôûng töôïng. Voâ minh töôûng töôïng, troùi buoäc cuõng töôûng töôïng. Phaät khoâng cho pheùp ngöôøi tu thieàn töôûng töôïng. Ngaøi daïy phaûi nhìn thaät, nhìn thaúng. Nhìn thaät thì khoâng thaáy ai ñem phieàn naõo troùi buoäc mình caû, neân khoâng caàu giaûi thoaùt. Voâ minh cuõng vaäy. Nhìn thaúng thì ñaâu coù ai ñem voâ minh che mình, chæ taïi mình queân mình chaïy theo caûnh. Queân mình chaïy theo caûnh laø voâ minh, queân caûnh “nhôù mình” thì heát voâ minh, raát ñôn giaûn. Do ñoù chæ caàn moät caâu noùi laø thieàn sö ngoä, ngoä lieàn luøi laïi ñaûnh leã. Thoái thaân coù phaàn laø vaäy.

            “Nhöõng ngöøôi tham hoïc hieän nay troïn nhaèm trong caâu tham laáy, laïi hoûi caùc oâng, nhaèm trong caâu laøm sao tham?”

            Ngaøi noùi nhöõng ngöôøi tham hoïc thieàn hieän nay, nghe thieàn sö noùi moät caâu, cöù nghieàn ngaãm caâu ñoù hoaøi maø khoâng chòu nhìn laïi mình. Ví duï moät thieàn sinh nghe thaày noùi: “OÂng bò phieàn naõo troùi buoäc”. Thieàn sinh aáy cöù nghó mình bò phieàn naõo troùi buoäc, xin thaày daïy cho phöông phaùp ñeå dieät tröø phieàn naõo. Khi ñöôïc thaày hoûi: “Ai troùi buoäc oâng?” Thieàn sinh khoâng chòu nhìn laïi coi caùi gì troùi buoäc mình, maø cöù thaéc maéc tìm hieåu yù nghóa troùi buoäc laø sao? Cöù chaáp vaøo caâu noùi ñoù roài phaân taùch tìm hieåu yù nghóa thì chöøng naøo thaáy leõ thaät? Ña soá ngöøôi tu chuùng ta ngaøy nay ñeàu maéc phaûi caùi beänh naøy.

            “Neáu chaúng tham laáy thì luoáng phí thì giôø, moät ñôøi qua suoâng. Neáu cuõng tham laáy, töùc laø moâi mieäng meùo leäch, soï naõo naùt vôõ.”

            Ngaøi noùi neáu tu thieàn maø khoâng tham cöùu thì luoáng uoång moät ñôøi tu. Neáu cöù tham cöùu maõi caâu noùi cuûa thaày, maø khoâng thaáy ñöôïc leõ thaät thì moâi mieäng meùo leäch, soï naõo naùt vôõ. Taïi sao vaäy? Khi nghe moät caâu noùi cuûa thaày Toå, leõ ra laø phaûi xoay laïi mình, maø khoâng chòu xoay laïi, cöù nghieân cöùu phaân taùch yù nghóa caâu noùi, roài duøng moâi mieäng baøn luaän giaûng giaûi, neân noùi moâi mieäng meùo leäch. Vaø cöù nghieân cöùu phaân tích maõi neân ñau caùi ñaàu maø khoâng ngoä ñaïo, vì vaäy noùi soï naõo naùt vôõ. Chöõ tham ôû ñaây khoâng coù nghóa tham cöùu tìm kieám chöõ nghóa, maø tham laø xoay laïi nhaän ra theå chaân thaät nôi mình. Töø Toå Boà Ñeà Ñaït Ma ñeán Toå Hueä Khaû, Toå Taêng Xaùn... Toå naøo cuõng daïy ngöôøi tham thieàn laø xoay laïi mình. Ngaøi Thaàn Quang xin Toå Boà ñeà Ñaït Ma daïy cho phöông phaùp an taâm. Toå baûo “ñem taâm ra ta an cho”. Baáy giôø neáu ngaøi Thaàn Quang phaân tích tìm hieåu caâu noùi naøy thì khoâng thaáy ñöôïc loái vaøo. Ngaøi Thaàn Quang nghe Toå baûo “ñem taâm ra ta an cho”, lieàn xoay laïi tìm thì thaáy noù maát tieâu, môùi thöa: “Con tìm taâm khoâng ñöôïc”. Toå baûo: “Ta an taâm cho ngöôi roài”. Ngaøi lieàn nhaän ra loái vaøo. Ngöôøi tu neáu nghe moät caâu noùi cuûa thaày Toå, maø khoâng chòu xoay laïi mình, nghe roài boû qua, tuy coù tu maø chaúng ñöïôc lôïi ích, thaät luoáng uoång moät ñôøi.

            Nghe ñeán thì loã tai nhö ñieác, thaáy ñeán thì troøng maét töï rôùt.

          Ngaøi noùi caâu naøy laï luøng quaù! Taïi sao nghe ñeán maø loã tai nhö ñieác, thaáy ñeán maø troøng maét töï rôùt? Caùc thieàn sö noùi coát laø daïy ngöôøi nghe xoay laïi mình. Theá maø ngöôøi nghe laïi dính ôû caâu noùi cuûa caùc Ngaøi, roài phaân taùch chia cheû luaän baøn, khoâng chòu xoay laïi mình. Nghe nhö vaäy gioáng nhö ngöôøi ñieác, vì nghe maø khoâng bieát caùc Ngaøi daïy caùi gì. Thaáy cuõng vaäy. Ví duï toâi ñang nhìn thaáy bình hoa, quùi vò cuõng ñang nhìn thaáy bình hoa. Toâi hoûi quí vò coù thaáy bình hoa khoâng? Quí vò traû lôøi thaáy. Toâi hoûi quùi vò coù thaáy ñöïôc caùi thaáy bình hoa cuûa toâi khoâng? Quí vò traû lôøi khoâng. Quí vò thaáy nhö vaäy laø troøng maét töï rôùt. Taïi sao rôùt: “Vì quí vò ñang thaáy toâi thaáy maø noùi khoâng thaáy. Khoâng thaáy laø muø, laø troøng maét töï rôùt. Ñoù laø nhöõng caâu noùi heát söùc ñôn giaûn, maø chuùng ta khoâng bieát noùi caùi gì. Tham thieàn khoù ôû choã ñoù, vì vaäy maø chuùng ta phaûi kheùo! Moïi lôøi noùi ñeàu quay laïi mình thì ñuùng, khoâng quay laïi thì sai.

            Nay vì moïi ngöôøi, cuõng chaúng ñöôïc ñeå luoáng qua, ñaâu khoûi beû söøng roàng döõ, nhoå raâu coïp maïnh.

            Baây giôø vua Traàn Thaùnh Toâng vì moïi ngöôøi maø noùi, neáu moïi ngöôøi khoâng nhaän thì uoång ñi moät ñôøi voâ ích. Ñieàu Ngaøi noùi laø moät hieän töôïng cuûa ngöôøi beû söøng roàng döõ, nhoå raâu coïp maïnh. Vieäc laøm naøy nguy hieåm laém.

            Môû toang chöõ thaäp ñaàu ñöôøng.

Chöõ thaäp ñaàu ñöôøng chæ cho ngaõ tö coù boán ñaàu ñöôøng gaëp nhau. Ngöôøi ñi ñöôøng ñi tôùi ngaõ tö thöôøng döøng laïi xem ñöôøng naøo laø ñöôøng mình seõ ñi. Choã naøy laø choã nghi ngôø cuûa ngöôøi ñi ñöôøng. Nhöng neáu laø ngöôøi raønh ñöôøng tôùi ñaây khoâng döøng laïi, khoâng nghi ngôø, ñi thaúng laø tôùi ñích khoâng traät, goïi laø môû toang chöõ thaäp ñaàu ñöôøng.

            Boãng döng naém ñöôïc loã muõi nöûa beân.

            Moïi ngöôøi ai cuõng coù caùi muõi nguyeân veïn, taïi sao ôû ñaây Ngaøi noùi caùi muõi nöûa beân? Caùi muõi ôû treân maët, maét nhìn xuoáng muõi chæ thaáy ñöôïc choùt muõi, khoâng thaáy troïn veïn caùi muõi neân noùi caùi muõi nöûa beân. Baây giôø Ngaøi chæ cho moïi ngöôøi naém troïn veïn caùi muõi cuûa mình, nhöng chæ baèng caùch naøo? Tu laø tìm ra leõ thaät, leõ thaät laø chaân lyù. Chaân lyù khoâng ôû beân ngoaøi, khoâng ôû trong röøng, khoâng ôû treân nuùi, noù coù saün muoân ñôøi ôû nôi mình, luùc naøo cuõng sôø sôø khoâng vaéng, nhöng mình cöù queân khoâng nhôù. Gioáng nhö caùi muõi laø nguoàn soáng luùc naøo cuõng sôø sôø tröôùc maët, neáu bòt muõi laïi chöøng naêm phuùt laø cheát ngay, theá maø mình khoâng nhôù caùi muõi, cöù nhôù ngöôøi nhôù vaät beân ngoaøi. Cuõng vaäy, moïi ngöôøi chuùng ta ai cuõng coù theå chaân thaät luùc naøo cuõng hieän tieàn, nhöng chuùng ta cöù chaïy theo traàn caûnh, queân maát theå chaân thaät. Gioáng nhö con maét cöù lo nhìn ngöôøi caûnh ôû ngoaøi, maø queân maát caùi muõi ñang ôû beân noù. ÔÛ ñaây Ngaøi chæ cho chuùng ta naém caùi muõi cuûa mình, töùc laø xoay laïi nhaän ra theå chaân thaät coù saün nôi mình. Sau ñaây laø caâu chuyeän naém muõi cuûa ñeä töû Maõ Toå:

            Ngaøi Thaïch Cuûng vaø Ngaøi Trí Taïng ñi daïo chôi. Thaïch Cuûng hoûi Trí Taïng:

            - Sö ñeä bieát baét hö khoâng chaêng?

            Trí Taïng ñaùp:

            - Bieát baét.

            - Laøm sao baét ñöïôc?

            Trí Taïng laáy tay chuïp hö khoâng.

            Thaïch Cuûng noùi:

            - Laøm theá aáy ñaâu baét ñöôïc hö khoâng!

            - Sö huynh laøm sao baét ñöôïc?

            Thaïch Cuûng lieàn naém muõi Trí Taïng keùo maïnh.

            Trí Taïng ñau quaù la:

            - Gieát cheát loã muõi ngöôøi ta! Buoâng ngay!

            Thaïch Cuûng baûo:

            - Phaûi laøm nhö theá môùi baét ñöôïc hö khoâng.

            Trí Taïng veà lieâu ñeán khuya môùi nhaän ra yù chæ aáy.

            Nghe qua caâu chuyeän naøy chuùng ta thaáy nhö laø ñuøa, nhöng raát ñaïo vò. Theå chaân thaät khoâng ôû ngoaøi mình, tìm ôû ngoaøi laø traät. Trong loã muõi coù hö khoâng, ngaøi Thaïch Cuûng naém loã muõi ngaøi Trí Taïng bít laïi laø naém ñöôïc hö khoâng. Ñoàng thôøi haønh ñoäng naøy cuûa ngaøi Thaïch Cuûng, cuõng nhaém chæ cho ngaøi Trí Taïng nhôù ngay nôi thaân töù ñaïi coù theå chaân thaät haèng hieän höõu, ñöøng coù tìm beân ngoaøi, tìm beân ngoaøi thì muoân ñôøi khoâng gaëp. Theá maø laâu nay ña soá Phaät töû cöù tìm Phaät ôû beân ngoaøi. Thaáy goø moái hieän leân coù veû gioáng caùi ñaàu ngöôøi khoâng toùc cho laø Phaät hieän, ñem nhang ñeøn ñeán cuùng baùi caàu Phaät ban phöôùc cho. Thaáy taûng ñaù coù daùng veû hôi gioáng hình ngöôøi nöõ cho laø Boà taùt Quaùn Theá AÂm hieän ñua nhau tôùi laïy. Cöù höôùng ra ngoaøi maø caàu Phaät ôû hang naøy ñoäng kia, queân oâng Phaät coù saün nôi mình. Cho neân trong nhaø Thieàn noùi “Vaùc Phaät ñi caàu Phaät”. OÂng Phaät nôi mình thì queân, cöù vaùc oâng Phaät cuûa mình ñi leã baùi caàu khaån oâng Phaät baèng goã, baèng ñaát... ôû ngoaøi. Nhö vaäy coù meâ quaù laém khoâng? Thaät raát ñaùng thöông!

            Trong khoâng choã chöùng, ngoaøi khoâng choã tu.

            Ngaøi noùi theå chaân thaät coù saün nôi mình, vì queân chaïy theo ngoaïi caûnh neân khoâng nhaän ra, baây giôø nhôù, xoay laïi thì nhaän ra. Nhö vaäy ñaâu coù ñöôïc caùi gì maø noùi chöùng noùi tu? ÔÛ tröôùc toâi noùi maét nhaém laø nguû, maét môû laø thöùc. Khi maét môû mình khoâng ñöôïc gì, khi maét nhaém cuõng khoâng maát gì, con maét vaãn laø con maét. Khi maét nhaém thì mi kheùp laïi, khi maét môû thì mi nhöôùng leân, do phaân bieät neân thaáy coù nguû coù thöùc, con maét vaãn laø con maét, chæ khaùc ôû choã mi môû mi kheùp thoâi. Cuõng vaäy, noùi chöùng noùi tu chæ laø phöông tieän chôù khoâng coù leõ thaät, leõ thaät laø theå chaân thaät luùc naøo cuõng hieän tieàn khoâng vaéng khoâng thieáu.

            Khoâng Phaät ñaùng caàu, khoâng phaùp ñaùng truï.

            Ngaøi noùi Phaät laø theå chaân thaät cuûa mình maø mình queân, neân caàn phaûi xoay trôû laïi ñeå nhaän ra. Coøn phaùp laø phöông tieän giuùp cho mình xoay laïi ñeå nhaän ra theå chaân thaät. Phaät laø Phaät cuûa mình thì caàu ôû ñaâu?

            Maëc ñaáy cö só Tyø Da, daãu cho tieân nhaân Loäc Uyeån, cuoái cuøng ngaäm mieäng im lôøi.

            Theå chaân thaät khoâng theå duøng ngoân ngöõ ñeå dieãn taû luaän ñaøm, choã naày duø cho cö só Duy Ma Caät ôû thaønh Tyø Da coù noùi ngöôïc noùi xuoâi, noùi ñoâng noùi taây cuõng khoâng dính daùng. Tieân nhaân ôû Loäc Uyeån sau khi tu thaønh Phaät, vì chuùng sanh thuyeát phaùp, cuoái cuøng cuõng ngaäm mieäng im lôøi. Tôùi choã naày thì khoâng coøn caâu gì ñeå noùi. Noùi ñoù chæ laø phöông tieän gioáng nhö ngoùn tay chæ maët traêng, khoâng phaûi laø theå chaân thaät. Theå chaân thaät thì khoâng lôøi ñeå noùi. Choã naày ni sö Dieäu Nhaân cuõng töøng noùi “ uoång khaåu voâ ngoân” vaø vua Traàn Thaùnh Toâng cuõng noùi “ngaäm mieäng im lôøi”, nghóa laø khoâng duøng ngoân ngöõ noùi ñöôïc maø phaûi xoay laïi mình môùi nhaän ra.

            Tham ñi tham laïi, troïn laø coû ræ chaûy.

            Ngaøi noùi, ngöôøi hoïc ñaïo neáu nghe nhöõng caâu nhöõng lôøi cuûa Toå Sö daïy, roài cöù nghieàn ngaãm phaân tích caâu ñoù hoaøi laø laøm cho luïn baïi hö hoaïi khoâng lôïi ích.

            Noùi hay noùi dôû chính laø moät tuùi taïp nhaïp.

            Nghe vò naày noùi vaên chöông löu loaùt cho laø hay, nghe vò kia noùi thoâ thaùo cho laø dôû, caên cöù vaøo ngoân ngöõ phaân bieät hay dôû laø laøm chuyeän taïp nhaïp khoâng ñi tôùi ñaâu.

            Ñeán nhö moät chaân moät voïng, moät phaûi moät quaáy, moät noùi moät nín, moät ñoäng moät tònh, moät ra, moät vaøo, moät chìm, moät noåi, tin töùc trong aáy choã naøo ñöôïc khoâng? Choã naøo ñöôïc coù? Caùc ngöôøi! Caâu laøm sao noùi? Vua beøn heùt moät tieáng, noùi: “Xöa nay khoâng ñen traéng, choã naøo hieän xanh vaøng?”

            Coøn thaáy hai beân ñoái ñaõi: “Chaân voïng, phaûi quaáy, noùi nín, ñoäng tònh, ra vaøo, chìm noåi laø coøn phaân bieät. Coøn phaân bieät hai beân thì khoâng theå ñöôïc. Vì choã tænh tænh laëng laëng khoâng coù ñoái ñaõi. Neáu coù ñoái ñaõi thì khoâng coøn tænh tænh laëng laëng, daáy nieäm phaûi quaáy hôn thua laø heát tænh tænh laëng laëng roài, choã tænh tænh laëng laëng khoâng phaûi moät khoâng phaûi hai, khoâng phaûi chaân khoâng phaûi voïng, noùi nín ñeàu traät. Choã ñoù chæ laø tænh tænh laëng laëng, khoâng coù moät vaät, ngoân ngöõ khoâng theå noùi ñeán ñöôïc, neân khoâng theå noùi coù, khoâng theå noùi khoâng. Noùi khoâng ñöôïc thì ñaâu thaønh caâu! Vì ngoân ngöõ khoâng theå noùi ñeán ñöôïc, neân vua heùt moät tieáng, roài noùi tieáp: “Xöa nay khoâng ñen traéng, choã naøo hieän xanh vaøng?” Vì chaân taâm voán tænh tænh laëng laëng, khoâng hình töôùng thì ñaâu coù maøu saéc traéng ñen xanh vaøng maø phaân bieät! Khoâng phaân bieät ñöôïc neân Ngaøi noùi “tænh tænh laëng laëng”, thaät laø kheùo.

            Ñoïc laïi ngöôøi xöa, chuùng ta môùi thaáy caùi nhìn cuûa caùc Ngaøi thaät töôøng taän toät cuøng, chôù khoâng phaûi thaáy caïn côït maø cho laø trieät ngoä. Ñoù laø choã ñaëc bieät cuûa Ngaøi.

            “Vua beänh, Thöôïng só Tueä Trung gôûi thô ñeán thaêm, vua vieát vaøo cuoái trang ñaùp laïi:

            Vieâm vieâm thöû khí haõn thoâng thaân,

            Haø taèng hoaùn ñaéc nöông sanh khoá.

            Dòch:

            Hôi noùng höøng höïc moà hoâi ñaüm,

            Chieác khoá meï sanh vaãn raùo khoâ.

            Hôi noùng höøng höïc moà hoâi ñaüm. Ngaøi noùi giôø phuùt quyeát lieät gaàn taét thôû, ñau ñôùn nhöùc nhoái toaøn thaân gioáng nhö hôi noùng höøng höïc moà hoâi öôùt ñaüm aùo, nhöng ñaëc bieät laø:

            Chieác khoá meï sanh vaãn raùo khoâ. Chieác khoá meï sanh chæ cho caùi tænh tænh laëng laëng coù saün töï thuôû naøo, noù y nguyeân khoâng lay ñoäng. Nghóa laø thaân töù ñaïi nguõ uaån ñau chôù chôn taâm tænh tænh laëng laëng khoâng ñau. Vì soáng ñöôïc vôùi caùi tænh tænh laëng laëng neân thaân beänh khoâng chi phoái Ngaøi, ñau laø boán ñaïi naêm uaån ñau. Choã naày coù moät thieàn taêng hoûi moät Thieàn sö:

            - Hoøa thöôïng beänh laïi coù caùi chaúng beänh chaêng?

            Ngaøi ñaùp:

            - Coù.

            Taêng hoûi:

            - Caùi gì khoâng beänh?

            Ngaøi noùi:

            - Ui da! Ui da!

            Thaân töù ñaïi beänh, chôù caùi bieát reân “Ui da! Ui da!” khoâng beänh. Ñoù laø caùi ñaëc bieät trong nhaø Thieàn. Tueä Trung Thöôïng Só laø moät cö só tu haønh saùng ñaïo. Vua Traàn Thaùnh Toâng cuõng thaáy ñaïo vaø cuõng laø moät cö só. Nhôø tu thaáy ñaïo neân khi cô theå ñau gaàn cheát maø vaãn bieát mình coù caùi khoâng ñau, neân khoâng sôï cheát, gaàn ñaây coù moät soá ngöôøi tu nghó raèng, ngöôøi tu cao luùc saép cheát ngoài yeân thôû nheï roài ñi môùi hay. Coøn neáu gaàn cheát maø bò ñau laên qua trôû laïi thì khoâng hay. Thaáy nhö vaäy chöa haún ñaõ ñuùng. Taïi sao? Xöa Phaät laø ngöôøi tu thaønh töïu ñaïo quaû toái thöôïng, nhöng kinh A haøm coù ghi luùc Phaät giaø thöôøng hay ñau löng, coù laàn löng ñau quaù, Ngaøi baûo toân giaû Anan xeáp y Uaát ña la cho Ngaøi naèm. Sau khi Phaät naèm yeân, Ngaøi baûo toân giaû Anan noùi phaùp Thaát giaùc chi cho Ngaøi nghe. Toân giaû Anan vaâng lôøi Phaät, laäp laïi phaùp Thaát giaùc chi, tôùi Tinh taán giaùc chi, Phaät noùi nhö vaäy thì tinh taán môøi ñaït tôùi quaû Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc. Noùi xong, Ngaøi ngoài daäy khoâng naèm nöõa. Ñoaïn kinh naày cho chuùng ta thaáy luùc Phaät giaø thaân beänh, phaùp Thaát giaùc chi do Phaät daïy, theá maø khi nhaéc laïi, Ngaøi cuõng toû ra tinh taán ngoài daäy, khoâng naèm. Chuùng ta ngaøy nay, nhaát laø caùc vò treû ñau, khi nghe noùi phaùp hoaëc nghe baêng giaûng tôùi choã daïy neân tinh taán, cuõng naèm daøi chôù khoâng maïnh meõ ngoài daäy. Ñoù laø do khoâng traân quí lôøi hay ñieàu phaûi. Neáu quí thì nhaéc tôùi ñoù phaûi maïnh meõ thöïc haønh. Ñaây khoâng phaûi laø leã pheùp, khoâng phaûi laø baét buoäc, maø do taâm tö cuûa ngöôøi quyeát chí, khi nghe lôøi hay quí thì can ñaûm doõng maõnh laøm theo. Ngöôøi nhö theá môùi laø ngöôøi bieát thöïc haønh phaùp Phaät daïy.

            Ñeán luùc beänh naëng, vua thöôøng laáy ngoùn tay goõ vaøo chieác goái, nhö coù sôû ñaéc ñieàu gì, choác laùt vua ñoøi buùt vieát baøi keä:

            Sanh nhö tröôùc sam,

            Töû nhö thoaùt khoá.

            Töï coå caäp kim,

            Caùnh voâ dò loä.

            Dòch :

            Sanh nhö maëc aùo,

            Cheát tôï côûi traàn.

            Töø xöa ñeán nay,

            Khoâng ñöôøng naøo khaùc.

            Nhaø vua ñau gaàn taét thôû, maø coøn goõ tay leân goái nhòp theo kieåu ngaâm thô, roài baûo laáy buùt ra ñeå vieát. Ñieàu naày cho thaáy thaân beänh Ngaøi cuõng ñau ñôùn, nhöng coù caùi gì ñoù laøm cho Ngaøi maïnh leân khoâng sôï khoâng buoàn. Neáu chuùng ta laøm vua maø saép söûa cheát, chaéc khoâng bieát bao nhieâu vieäc doàn daäp phaûi lo sôï, naøo sôï giang sôn con chaùu khoâng giöõ ñöôïc, naøo sôï theâ thieáp khoâng ai baûo boïc, naøo sôï con chaùu tranh giaønh ngoâi baùu v.v... ñuû thöù lo. Nhöng vua Traàn Thaùnh Toâng luùc saép cheát coøn nhòp goái laøm thô chôi khoâng baän taâm, khoâng lo sôï gì heát. Coâng phu tu haønh cuûa Ngaøi saùnh vôùi coâng phu tu haønh cuûa chuùng ta caùch nhau quaù xa! Ngöôøi tu neáu thaáu ñöôïc lyù ñaïo, duø cho hình thöùc naøo cuõng ñeàu hay heát. Cö só maø thoâng lyù ñaïo cuõng hay, xuaát gia maø thaáu lyù ñaïo caøng hay hôn. Ngöôøi xuaát gia tu maø khoâng thaáu lyù ñaïo, ñoái vôùi cö só thaáu lyù ñaïo thì ngöôøi xuaát gia khoâng baèng. Nhieàu ngöôøi xuaát gia töï haøo raèng mình xuaát gia laø thaày cuûa cö só. Nhöng thaày maø khoâng thoâng suoát lyù ñaïo, coøn troø thì thoâng suoát lyù ñaïo thì ai hôn ai? Choã naày phaûi xeùt laïi. Chuùng ta phaûi nhìn cho ñuùng leõ thaät, chôù nhìn hình thöùc beân ngoaøi, vì hình thöùc chæ laø phaàn phuï thoâi. Ñeán giôø phuùt saép taét thôû, thaân ñau beänh maø Ngaøi vaãn töï taïi laøm thô:

            Sanh nhö maëc aùo, cheát tôï côûi traàn. Ngaøi noùi con ngöôøi ra ñôøi mang saéc thaân gioáng nhö maëc aùo, vaø khi cheát gioáng nhö côûi aùo, raát nheï nhaøng thaûnh thôi.

            Töø xöa ñeán nay, khoâng ñöôøng naøo khaùc. Ngöôøi xöa cho ñeán ngöôøi nay, ai cuõng ñi ñöôøng naày, khoâng ai ñi ñöôøng naøo khaùc, heã coù sanh laø coù töû, ñoù laø chuyeän thoâng thöôøng. Neáu chæ coù moät mình mình ñi ñöôøng naày, moïi ngöôøi khoâng ñi thì mình tuûi vaø sôï. Coøn ai cuõng phaûi ñi ai cuõng phaûi tôùi thì coù gì phaûi sôï? Chæ coù ñieàu theá gian thaéc maéc laø, quí thaày tu aên chay toïa thieàn caû ngaøy roài cuõng giaø cheát. Ngöôøi ñôøi khoâng tu, aên maën, höôûng moïi thöù duïc laïc roài cuõng giaø cheát. Tu hay khoâng tu roài cuõng cheát nhö nhau, ñaâu coù gì hôn keùm? - Caùi cheát cuûa ngöôøi tu vaø caùi cheát cuûa ngöôøi khoâng tu coù khaùc. Ngöôøi tu cheát, bieát ñöôøng ñi, neân khoâng khuûng hoaûng lo sôï. Ngöôøi khoâng tu cheát, khoâng bieát mình seõ ra sao neân hoaûng hoát lo sôï, khaùc nhau ôû choã naày. Con ngöôøi sanh ra ai cuõng cheát heát neáu nghó ngöôøi tu khoâng cheát laø laàm laãn.

            Lieàn heùt, noùi: “Chöõ Baùt môû toang ñaø trao phoù, coøn ñaâu vieäc nöõa ñaùng trình anh”. Roài vua ñuoåi heát keû haàu haï, chæ coøn moät mình Nhaân Toâng ñöùng haàu moät beân, thöa:

            - Beä haï coøn nhôù lôøi cuûa ngaøi Vónh Gia chaêng?

            Tôùi giôø phuùt laâm chung roài maø nhaø vua vaãn coøn heùt. Ngaøi noùi chöõ baùt môû toang ñaø trao phoù ñaâu coøn vieäc gì nöõa ñeå noùi. Ngaøi ñuoåi heát moïi ngöôøi ra, chæ coù Traàn Nhaân Toâng ñöùng haàu moät beân vaø nhaéc lôøi cuûa Thieàn sö Vónh Gia:

            Lieãu lieãu kieán voâ nhaát vaät,

            Dieäc voâ nhaân heà dieäc voâ Phaät.

            Ñaïi thieân sa giôùi haûi trung aâu,

            Nhaát thieát Thaùnh Hieàn nhö ñieän phaát.

            Nhaäm thò thieát luaân ñaûnh thöôïng trieàn,

            Ñònh tueä vieân minh chung baát thaát.

            Dòch:

            Raønh raønh thaáy, khoâng moät vaät,

            Cuõng khoâng ngöôøi chöø, cuõng khoâng Phaät.

            Coõi coõi ñaïi thieân boït noåi troâi,

            Taát caû Thaùnh Hieàn nhö ñieän chôùp.

            Daãu cho voøng saéc treân ñaàu chuyeån,

            Ñònh tueä saùng troøn vaãn khoâng maát.

            Ñoaïn naày raát quan troïng ñoái vôùi chuùng ta, quí vò phaûi löu taâm nhôù. Gaàn ñaây coù nhieàu ngöôøi hoûi toâi: “Thöa thaày, ngöôøi tu Tònh ñoä khi saép laâm chung, thaân nhaân môøi quí thaày tôùi tuïng kinh A Di Ñaø vaø nieäm Phaät ñeå trôï nieäm. Coøn ngöôøi tu Thieàn khi haáp hoái, Taêng Ni tôùi laøm gì? ÔÛ ñaây vua Traàn Thaùnh Toâng haáp hoái, Traàn Nhaân Toâng daãn maáy caâu keä trong Chöùng Ñaïo Ca cuûa Thieàn sö Vónh Gia ñeå nhaéc cha mình.

            Raønh raønh thaáy, khoâng moät vaät, cuõng khoâng ngöôøi chöø, cuõng khoâng Phaät. Taïi sao Traàn Nhaân Toâng daãn nhöõng caâu naày? Vì khi thaân töù ñaïi saép raû, gioáng nhö con cua bò taùch caùi yeám ra, thòt da noù run run ñau nhöùc gheâ laém. Luùc thaân ñau nhöùc neáu thaáy ñuùng nhö thaät thì khoâng bò noù laøm loaïn taâm. Theá neân Traàn Nhaân Toâng daãn lôøi cuûa Thieàn sö Vónh Gia, nhaéc vua cha thaáy thaân, thaáy caûnh vaät khoâng thaät, keå caû ngöôøi Phaät cuõng laø töôùng ñoái ñaõi khoâng thaät, chæ coù chaân taâm tænh tænh laëng laëng môùi laø chaân thaät.

            Coõi coõi ñaïi thieân boït noåi troâi. Taát caû Thaùnh Hieàn nhö ñieän chôùp. Ngaøi nhaéc tieáp, caû ñaïi thieân sa giôùi nhö hoøn boït treân maët bieån, caû Thaùnh Hieàn nhö laèn ñieän chôùp. Taát caû phaùp theá gian vaø xuaát theá gian ñeàu laø giaû doái khoâng thaät coù ñoù maát ñoù.

            Daãu cho voøng saét treân ñaàu chuyeån, ñònh tueä saùng troøn vaãn khoâng maát. Ngaøi nhaéc tieáp, daàu cho ñeå caùi voøng saét chaùy ñoû quay treân ñaàu, thì ñònh tueä cuûa ngöôøi thaáy khoâng moät vaät vaãn troøn saùng khoâng maát, ñöôïc nhö vaäy môùi thaáy ñaïo chaân thaät. Qua boán caâu keä cuûa Thieàn sö Vónh Gia cho thaáy, Traàn Nhaân Toâng nhaéc vua cha muoân vaät treân theá gian khoâng coù caùi gì thaät heát. Khoâng coù moät phaùp thaät thì thaân naày ñau ñôùn hay coøn maát khoâng quan troïng, phaûi laøm sao cho ñònh tueä luoân luoân troøn saùng môùi laø cöùu caùnh quan troïng.

            Vua nghe xong, baát chôït cöôøi leân roài goõ chieác goái tuïng:

            Raønh raønh thaáy, khoâng moät vaät,

            Cuõng khoâng ngöôøi chöø cuõng khoâng Phaät.

            Coõi coõi ñaïi thieân boït noåi troâi,

            Taát caû Thaùnh Hieàn nhö ñieän chôùp.

            Xong, ngay chieàu hoâm ñoù saám gioù noåi daäy, thaáy moät vaàng aùnh saùng troøn roïi nôi böùc vaùch ngaên, vua lieàn baêng, höôûng thoï 51 tuoåi, nhaèm ngaøy 22 thaùng 05 naêm Canh Daàn (1290).

            Giôø haáp hoái vua Traàn Thaùnh Toâng nghe Traàn Nhaân Toâng ñoïc nhöõng caâu keä cuûa Thieàn sö Vónh Gia, Ngaøi oân ñi oân laïi chôi, roài nhaém maét ra ñi. Ngöôøi khoâng thaáy ñaïo luùc ñau saép cheát taâm roái loaïn khoå sôû, khoå vì sôï maát ngöôøi thaân ôû theá gian, sôï thaân mình coâ leõ khoâng bieát ñi veà ñaâu, seõ ra sao? Ñi vaøo coõi laønh hay coõi döõ? Lo sôï ñuû thöù. Vua Traàn Thaùnh Toâng laø ngöôøi tu thaáy ñaïo neân khoâng thaáy khoå, naèm oân keä chôi vì Ngaøi ñaõ bieát ñöôøng ñi, neân nhaém maét cöôøi ra ñi. Ñoù laø ñieåm ñaëc bieät cuûa caùi cheát cuûa ngöôøi thaáu suoát ñaïo lyù.

            Taùc phaåm cuûa vua goàm coù:

            1. Vaên Taäp.

            2. Thieàn Toâng Lieãu Ngoä Ca.

            3. Trò Giaù Minh.

            Ngoaøi ra ñeàu cheùp trong Cô Cöøu Taäp.

            Vua Traàn Thaùnh Toâng laø moät oâng vua tu ngoä ñaïo, nhöõng taùc phaåm cuûa Ngaøi ñeå laïi cho chuùng ta thaáy Ngaøi laø ngöôøi thaáu lyù ñaïo töôøng taän saâu xa, neân giôø phuùt laâm chung cuûa Ngaøi raát toát ñeïp.

            Baây giôø toâi trôû laïi vaán ñeà toâi cho laø quan troïng, laø ngöôøi tu thieàn khi thaân nhaân haáp hoái phaûi laøm sao? ÔÛ ñaây chuùng ta thaáy Traàn Nhaân Toâng bieát cha mình haáp hoái, Ngaøi ñoïc leân nhöõng caâu keä cuûa Thieàn sö Vónh Gia, nhaéc vua cha ñöøng lo sôï ñeå khoâng khoå luùc laâm chung. Nhôø Ngaøi ñoïc nhöõng caâu keä aáy, neân nhaø vua vui cöôøi goõ nhòp tuïng laïi vaø sau ñoù ra ñi raát nheï nhaøng. Ñoù laø caùch trôï löïc cho vua cha saép cheát cuûa Traàn Nhaân Toâng. Chuùng ta laø ngöôøi tu thieàn, ñoái vôùi ngöôøi saép cheát phaûi laøm gì? Ñieàu naày toâi tra cöùu kyõ khi xöa cö só Caáp Coâ Ñoäc ñau naëng saép cheát. Ñöùc Phaät hay tin cho toân giaû Xaù Lôïi Phaát vaø A nan ñeán thaêm.

            Toân giaû Xaù Lôïi Phaát tôùi thaêm, sau khi hoûi beänh taêng, giaûm theá naøo roài, Ngaøi khuyeân Caáp Coâ Ñoäc khoâng neân ñeå cho maét sanh thöùc roài nhieãm theo saéc traàn, khoâng neân ñeå tai sanh thöùc roài nhieãm theo thinh traàn... Toùm laïi saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn ñöøng khôûi thöùc phaân bieät, roài chaïy theo saùu traàn. Sau ñoù Ngaøi nhaéc Caáp Coâ Ñoäc chôù ñeå taâm ñaém nhieãm saéc thaân töù ñaïi ñaát nöôùc gioù löûa maø sanh tham duïc. Ngaøi laïi nhaéc theâm chôù ñeå taâm ñaém nhieãm thaân nguõ uaån saéc thoï töôûng haønh thöùc maø sanh tham duïc. Ngaøi giaûng kyõ nhöõng phaùp naày, Caáp Coâ Ñoäc nghe xong rôi nöôùc maét thöa:

            - Töø tröôùc tôùi giôø con chöa töøng nghe baøi phaùp nhö theá, baây giôø con môùi ñöôïc nghe.

            Toân giaû A nan cuõng nhaéc nhôû khuyeán phaùt Caáp Coâ Ñoäc. Nhaéc nhôû giaûng giaûi xong, toân giaû Xaù Lôïi Phaát vaø toân giaû A nan töø giaû ra veà. Sau ñoù khoâng bao laâu, cö só Caáp Coâ Ñoäc meänh chung sanh leân coõi Trôøi Ñaâu Suaát.

            Nhö vaäy ñoái vôùi Phaät töû saép cheát, Phaät vaø caùc ñeä töû lôùn cuûa Ngaøi ñaâu coù tuïng kinh nieäm Phaät caàu sieâu. Chæ ñeán thaêm vaø giaûng ñaïo lyù nhaéc cho ngöôøi beänh nhôù vaø tin saâu Tam-Baûo maø an loøng ra ñi, chôù khoâng ñöa ñoùn gì heát. Chuùng ta ngaøy nay thì quaù töû teá, chôø cheát xong ñöa ñi roài môùi ra veà! Ñoù laø giaùo giôùi cö só luùc haáp hoái.

            Sau ñaây laø giaùo giôùi ngöôøi xuaát gia saép meänh chung. Baáy giôø coù moät Tyø kheo treû môùi xuaát gia hoïc ñaïo, laâm beänh traàm troïng. Ñöùc Phaät tôùi thaêm, hoûi:

            - OÂng coù hoái tieác ñieàu gì khoâng?

            - Baïch Theá Toân, con coù hoái tieác!

            - OÂng coù phaïm giôùi khoâng?

            - Baïch Theá Toân con khoâng phaïm giôùi.

            - Khoâng phaïm giôùi, sao oâng hoái tieác?

            - Baïch Theá Toân, con môùi xuaát gia, ñoái vôùi phaùp thöôïng nhaân con chöa coù sôû ñaéc, luùc meänh chung khoâng bieát sanh nôi ñaâu, neân con hoái tieác.

            Ñöùc Phaät hoûi tieáp:

            - Do coù nhaõn caên neân coù nhaõn thöùc phaûi khoâng?

            - Baïch Theá Toân, ñuùng vaäy!

            - YÙ oâng nghó sao? Coù nhaõn thöùc neân coù nhaõn xuùc, do nhaõn xuùc laøm nhaân duyeân sanh caûm thoï khoå vui phaûi khoâng?

            - Baïch Theá Toân, ñuùng vaäy!

            (Nhó, tyû, thieät, thaân, yù cuõng noùi nhö theá).

            - Naøy Tyø kheo, neáu khoâng coù nhaõn caên thì khoâng coù nhaõn thöùc phaûi khoâng?

            - Baïch Theá Toân, ñuùng vaäy!

            - Naøy Tyø kheo, neáu khoâng coù nhaõn thöùc thì khoâng coù nhaõn xuùc. Neáu khoâng coù nhaõn xuùc thì khoâng coù nhaân duyeân sanh caûm thoï khoå vui phaûi khoâng?

            - Baïch Theá Toân, ñuùng vaäy!

            (Nhó, tyû, thieät, thaân, yù cuõng noùi nhö vaäy).

            - Vaäy Tyø kheo phaûi kheùo tö duy phaùp nhö theá. Luùc meänh chung an oån, ñôøi sau cuõng toát laønh.

            Nhaéc nhôû giaûng daïy xong, ñöùc Phaät ra veà, choác laùt sau Tyø kheo treû meänh chung. Luùc meänh chung caùc caên cuûa Tyø kheo aáy thanh tònh, dung maïo maøu da töôi saùng, chöùng ñöôïc Nieát baøn, chuùng ta thaáy Phaät chæ nhaéc cho vò Tyø kheo aáy muoán giaûi thoaùt thì ñöøng chaáp thaân, ñöøng chaáp taâm, ñöøng chaáp caûnh, khoâng chaáp thaân, khoâng chaáp taâm, khoâng chaáp caûnh thì döùt tham saân si, tham saân si döùt thì chöùng quaû Thaùnh. Nhaéc nhôû nhö theá laø ñuû roài, Phaät vaø ñeä töû Ngaøi khoâng coù tuïng kinh trôï nieäm.

            Nhö vaäy, töø ñöùc Phaät cho ñeán ñeä töû Ngaøi, cho ñeán Traàn Thaùnh Toâng saép laâm chung Traàn Nhaân Toâng ñeán nhaéc cuõng na naù nhö vaäy, chôù khoâng tuïng baøi kinh naøo caû. Ngaøy nay chuùng ta tu thieàn, khi coù ngöôøi beänh naëng saép laâm chung, chuùng ta ñeán laøm gì ñaây? Neáu tình nghóa nhieàu laém thì ñeán tuïng baøi Baùt Nhaõ Taâm Kinh, ñeå nhaéc cho nhôù thaân naêm uaån khoâng thaät, caùc phaùp khoâng thaät. Tuïng khoâng e ngöôøi beänh khoâng nhôù, vì taâm baän duyeân theo tieáng moû tieáng chuoâng, aâm vang traàm boång cuûa lôøi tuïng. Phaûi nhaéc Boà taùt Quaùn Töï Taïi duøng trí Baùt nhaõ quaùn chieáu thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, lieàn qua heát khoå aùch. Giaûi thích cho hoï nghe, ñaùnh thöùc cho hoï thaáy thaân naêm uaån cuûa hoï khoâng thaät, ñeå khoâng coøn tham aùi thaân, heát aùi thaân thì si khoâng coøn. Tham heát si khoâng coøn thì saân khoâng coù, taâm saùng suoát xaû boû thaân töù ñaïi deã daøng, thì seõ tieán leân choã saùng suûa an vui. Neáu ngöôøi Phaät töû thöôøng tuïng Kinh Kim Cang thì ñoïc nhöõng baøi keä trong Kinh Kim Cang nhö “Taát caû phaùp höõu vi nhö moäng, huyeãn, boït, boùng...”, roài giaûi nghóa cho hoï nghe ñeå hoï tænh. Nhö vaäy laø trôï nieäm cho ngöôøi tröôùc phuùt laâm chung. Nhaéc nhôû nhö theá laø ñuû roài, sau coù muoán caàu nguyeän theâm thì ñem teân voâ chuøa, moãi toái tuïng kinh quí thaày caàu nguyeän cho. Chôù thöôøng ngaøy khoâng chòu tu, cheát ñeán röôùc quí thaày quí coâ ñeán tuïng nieäm suoát ngaøy ñeâm chaéc gì ñöôïc sieâu? Laïi theâm maát thôøi giôø! Theá neân thoâng lyù ñaïo thì vieäc laøm ñôn giaûn maø coù giaù trò thaät, khoâng thoâng laøm nhieàu raát meät nhoïc, maø keát quaû khoâng bao nhieâu. Ñoù laø leõ thaät toâi nhaéc cho taát caû nhôù.

]