VUA TRAÀN ANH TOÂNG

(1276-1320)
(Ñöôïc yù chæ nôi Toân giaû Phaùp Loa, hieäu Phoå Tueä doøng Truùc Laâm)

            Anh Toâng laø vua thöù naêm ñôøi Traàn, con cuûa Nhaân Toâng. Leân ngoâi ngaøy raèm thaùng 4 naêm Quyù Tî (1293) ñoåi nieân hieäu Höng Long. Vua Nhaân Toâng ñaõ xuaát gia, Anh Toâng trò vì thieân haï hai möôi moát naêm, binh ngoaøi khoâng xaâm phaïm vaøo bôø coõi. Chaúng coù noåi lo veà haïn luït, nhaân daân ñeàu sung tuùc. Vua raát möïc coù hieáu, Nhaân Toâng heát söùc khen ngôïi.

            Nieân hieäu Höng Long thöù 12 (1305) Nhaân Toâng thaêng haø, vua tieáp noái chí cuûa cha, ñaùnh chieám Chieâm Thaønh, baét ñöôïc vua Chieâm möøng thaéng traän trôû veà, töø ñoù ñeán nay Chieâm Thaønh thay ñoåi neáp soáng maø thaàn phuïc.

            Töø khi Toân giaû Phoå Tueä nhaän ñöôïc chaùnh truyeàn cuûa Ñieàu Ngöï, Anh Toâng theo lôøi Ñieàu Ngöï di chuùc laøm ngöôøi ngoaïi hoä cho Toân giaû.

            Naêm Kyû Daäu nieân hieän Höng Long (1309) Anh Toâng ra chieáu môøi Quoác Sö Lieãu Minh giaûng Kinh Phaùp Hoa vaø Kinh Laêng Giaø Thoâng Nghò taïi chuøa Tö Phuùc.

            Naêm Nhaâm Tyù nieân hieäu Höng Long thöù 20 (1313) Anh Toâng ra chieáu môøi Toân giaû Phoå Tueä vaøo chuøa Tö Phuùc trong ñaïi noäi giaûng Ñaïi Hueä Ngöõ Luïc vaø tham hoûi veà yù chæ Thieàn. Giaûng xong, vua xuaát vaøng baïc trong kho rieâng giao cho Toân giaû phaùt cho nhöõng ngöôøi ngheøo khoù.

            Thaùng 8 naêm Maäu Ngoï nieân hieäu Ñaïi Khaùnh thöù naêm (1318), vua ra chieáu môøi Toân giaû Phoå Tueä ñeán am Thöôøng Laïc ôû Thieân Tröôøng giaûng Truyeàn Ñaêng Luïc, qua thaùng 12 laïi giaûng Tuyeát Ñaäu Luïc.

            Naêm Kyû Muøi (1319) caùc Loä ñoùi keùm, vua xuaát vaøng baïc trong kho rieâng giao cho Toân giaû ban cho nhöõng ngöôøi ngheøo ñoùi.

            Vua coù vieát thö trình kieán giaûi vôùi ngaøi Phoå Tueä nhö sau: “Ñeä töû chôït nghe toân theå khoâng khoûe, kính sai Trung söù ñeán hoûi thaêm tin töùc. Nhaân ñoù ñöôïc thö Thaày ñaùp laïi, hoûi ñeán choã thaáy theá naøo? Loøng theïn sôï, chaúng bieát noùi leân laøm sao? Taïm möôïn ngoøi buùt ñeå toû baøy, kính trình leân cho Thaày, haàu môû roäng taâm nghe ñaïo, xem coù thaät ñuùng chaêng? Laáy ñoù neâu baøy choã höôùng veà, khieán cho traêm naêm veà sau nghó nhôù leõ naøy, haèng laøm cuûa baùu cho thaân.”

            Tuïng :

            Moãi moãi hö doái,

            Khoâng phaùp thaät ñöôïc,

            Maét beänh sanh hoa,

            Voïng chia Nam Baéc.

            Cuõng khoâng laøm döõ,

            Cuõng chaúng tu laønh,

            Meät thì lieàn nguû,

            Ñoùi laïi aên côm.

            Maëc keû roái rít,

            Maëc ngöôøi laêng xaêng,

            Xöa nay nhö cuõ,

            Laøm chuû hoaøn caàu.

            (Chuûng chuûng hö nguïy

            Voâ phaùp khaû ñaéc

            Beänh nhaõn khoâng hoa

            Voïng phaân Nam Baéc.

            Daõ baát taïo aùc

            Daõ baát tu thieän

            Thuøy lai ñaû mieân

            Cô lai khieát phaïn.

            Tuøng tha nhieãu nhieãu

            Nhaäm nhó phaân phaân

            Nguyeân lai y tieàn

            Thaùi vuõ chuû nhaân).

            Ngaøi Phoå Tueä thaàm höùa nhaän. Vua laïi gôûi Toân giaû baøi thi:

            Thaân huyeãn tuy beàn ñaùng lo ñaâu,

            Laøn maây tan hôïp boït nöôùc xao,

            Nhôù kìa Phaät phaùp nhö tô maûnh,

            Rieâng ñoái ñeøn khuya tuoân leä traøo.

            (Huyeãn khu tuy kieân baát tuùc öu,

            Khaùch vaân tuï taùn thuûy phuø baøo,

            ÖÙc lai Phaät phaùp nguy nhö luõ,

            Ñoäc ñoái haøn ñaêng aùm leä löu).

            Cho thaáy loøng hoä phaùp cuûa vua chí thieát nhö theá.

            Naêm Canh Thaân nieân hieäu Ñaïi Khaùnh thöù baûy (1320) vua beänh, ra chieáu môøi Toân giaû Phoå Tueä ñeán gaëp vaø hoûi:

            Boà taùt laøm nhöõng haïnh nghieäp gì ñeå vaøo laïi traàn lao, ñoä thoaùt cho chuùng sanh?

            Phoå Tueä ñaùp:

            Ngöôøi xöa sau khi ñöôïc chaùnh kieán roài, haèng ngaøy nhoài thaønh moät maûnh, neân hay laáy sanh töû laøm nôi du hí, qua laïi chaúng ngaïi, thaân tuøy theo yù sanh, tuøy choã taïm gaù. Kinh Vieân Giaùc noùi: “Boà taùt trôû laïi traàn lao, chaúng phaûi do aùi laøm goác”.

            Vua hoûi theâm:

            Theá naøo laø duïng taâm chaët thaúng?

            Phoå Tueä ñaùp:

            Nhaân Toâng Ñieàu Ngöï coù noùi: “Buoâng xuoáng! Buoâng xuoáng! Buoâng chaúng xuoáng, lieàn chính laø keû aáy”. Laïi, ngöôøi xöa noùi: “Moät nieäm chaúng sanh töùc Phaät nhö nhö”.

            Ngaøy hoâm sau, vua laïi môøi ngaøi Phoå Tueä vaøo noùi veà ñaïo lyù “Buoâng xuoáng”. Phoå Tueä daãn choã chaët thaúng cuûa ngöôøi xöa, vua mæm cöôøi, noùi: “Ñeä töû ñoái vôùi leõ naøy raát coù sôû ñaéc, thaät chaúng doái vaäy!”

            Phoå Tueä baûo:

            Döøng! Döøng! Chaúng caàn noùi, vieäc toát chaúng baèng khoâng.

            Vua mæm cöôøi, trôû mình naèm laïi, lieàn thaêng haø, höôûng 45 tuoåi ñôøi.

            Tuaàn chung thaát, Toân giaû Phoå Tueä thaêng toøa nhaéc laïi nhaân duyeân cuûa vua, raát khen ngôïi.

            Giaûng:

            Anh Toâng laø vua thöù naêm ñôøi Traàn, con cuûa Nhaân Toâng. Leân ngoâi ngaøy raèm thaùng tö naêm Quí Tî (1293) ñoåi nieân hieäu Höng Long. Vua Nhaân Toâng ñaõ xuaát gia, Anh Toâng trò vì thieân haï hai möôi moát naêm, binh ngoaøi khoâng xaâm phaïm vaøo bôø coõi. Chaúng coù noãi lo veà haïn luït, nhaân daân ñeàu sung tuùc. Vua raát möïc coù hieáu. Nhaân Toâng heát söùc khen ngôïi.

            Vua Traàn Anh Toâng sinh naêm 1275 baêng haø naêm 1320, ñöôïc yù chæ nôi toân giaû Phaùp Loa doøng Thieàn Truùc Laâm Yeân Töû. Ñuùng ra vua Anh Toâng thuoäc ñôøi thöù tö nhaø Traàn, chôù khoâng phaûi thöù naêm. Khi vua Traàn Thaùi Toâng leân ngoâi vua toân cha mình laø Traàn Lyù, coi nhö laø Thaùi Toå, roài môùi Thaùi Toâng, Thaùnh Toâng, Nhaân Toâng, tôùi Ngaøi laø Anh Toâng, neân ñaây noùi Anh Toâng vua thöù naêm ñôøi Traàn. Ngang ñaây toâi nhaéc laïi, Thaùnh Ñaêng Luïc laø quyeån saùch ghi laïi nhöõng vò vua ñôøi Traàn tu ngoä lyù thieàn goïi laø truyeàn ñaêng. Vua Anh Toâng leân ngoâi khi vua Nhaân Toâng leân laøm Thaùi Thöôïng Hoaøng vaø sau xuaát gia. Thôøi vua Anh Toâng laø thôøi thaùi bình daân an cö laïc nghieäp, khoâng bò thieân tai luït haïn, nôi nôi ñeàu ñöôïc sung tuùc. Vua Anh Toâng laø moät oâng vua coù hieáu, ñöôïc vua cha khen ngôïi. Khi vua Nhaân Toâng nhöôøng ngoâi cho Anh Toâng, leân laøm Thaùi Thöôïng Hoaøng ôû cung Thieân Tröôøng (ngaøy nay laø Nam Ñònh), laâu laâu Ngaøi veà kinh ñoâ ñeå hoäi nghò baøn baïc vieäc nöôùc. Moät hoâm vua Anh Toâng uoáng röôïu say, Thöôïng Hoaøng ôû Thieân Tröôøng veà kinh, caùc quan ra ñoùn röôùc, Anh Toâng nguû say khoâng ra ñoùn. Thöôïng Hoaøng khoâng baèng loøng truyeàn xa giaù trôû veà Thieân Tröôøng, haï chieáu cho baù quan veà Thieân Tröôøng hoäi nghò. Khi vua Anh Toâng tænh röôïu bieát Thöôïng Hoaøng veà, lo sôï voäi vaøng chaïy ra ngoaøi cung, gaëp ngöôøi hoïc troø teân Ñoaøn Nhöõ Haøi, nhôø thaûo bieåu daâng leân Thöôïng Hoaøng ñeå taï toäi. Khi laøm baøi bieåu xong, vua xuoáng thuyeàn ñi suoát ngaøy ñeâm ñeán phuû Thieân Tröôøng. Tôùi Thieân Tröôøng vua daâng bieåu leân, Thöôïng Hoaøng xem bieåu xong quôû raày moät luùc môùi tha toäi. Töø ñoù vua Anh Toâng khoâng uoáng röôïu nöõa. Thöôïng Hoaøng Nhaân Toâng khen vua Anh Toâng laø ngöôøi con coù hieáu. Qua caâu chuyeän naày chuùng ta thaáy, Ngaøi laøm vua vaãn kính neå cha meï khoâng daùm loâi thoâi, khoâng nhö nhöõng vò vua khaùc, cha buoàn thì buoàn, ñi thì ñi thong thaû roài seõ xin loãi sau. Ñoù laø loøng hieáu thaûo cuûa vua Anh Toâng.

            Nieân hieäu Höng Long thöù 12 (1305), Nhaân Toâng baêng haø, vua tieáp noái chí cuûa cha, ñaùnh chieám Chieâm Thaønh baét ñöôïc vua Chieâm, möøng thaéng traän trôû veà, töø ñoù ñeán nay Chieâm Thaønh thay ñoåi neáp soáng maø thaàn phuïc.

            Töø khi Toân giaû Phoå Tueä nhaän ñöôïc Chaùnh truyeàn cuûa Ñieàu Ngöï, Anh Toâng theo lôøi Ñieàu Ngöï di chuùc laøm ngöôøi ngoaïi hoä cho Toân giaû.

            Toân giaû Phaùp Loa khi ñöôïc Toå Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng truyeàn taâm aán vaø trao traùch nhieäm laøm Toå thöù hai phaùi Truùc Laâm. Baáy giôø Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng baûo vua Anh Toâng phaûi ngoaïi hoä cho Toân giaû Phaùp Loa. Töø ñoù veà sau vua Anh Toâng laø ngöôøi ngoaïi hoä ñaéc löïc nhaát cuûa Toân giaû.

            Naêm Kyû Daäu nieân hieäu Höng Long (1309) Anh Toâng ra chieáu môøi Quoác Sö Lieãu Minh giaûng Kinh Phaùp Hoa vaø Kinh Laêng Giaø Thoâng Nghò taïi chuøa Tö Phuùc.

            Naêm Nhaâm Tyù nieân hieäu Höng Long thöù 20 (1313) Anh Toâng ra chieáu môøi Toân giaû Phoå Tueä vaøo chuøa Tö Phuùc trong ñaïi noäi giaûng Ñaïi Hueä Ngöõ Luïc vaø tham hoûi veà yù chæ Thieàn. Giaûng xong, vua xuaát vaøng baïc trong kho rieâng giao cho Toân giaû phaùt cho nhöõng ngöôøi ngheøo khoù.

            Nhöõng vieäc töø thieän xaõ hoäi vua Anh Toâng ñeàu laøm nhöng khoâng tröïc tieáp, Ngaøi giao tieàn cuûa cho Toân giaû Phaùp Loa phaân phaùt cho daân.

            Thaùng taùm naêm Maäu Ngoï nieân hieäu Ñaïi Khaùnh thöù naêm (1318), vua ra chieáu môøi Toân giaû Phoå Tueä ñeán am Thöôøng Laïc ôû Thieân Tröôøng giaûng Truyeàn Ñaêng Luïc, qua thaùng 12 laïi giaûng Tuyeát Ñaäu Luïc.

            Ñoù laø nhöõng luùc nhaø vua thænh Toân giaû Phoå Tueä (Phaùp Loa) veà Kinh ñoâ giaûng Kinh, giaûng Ngöõ Luïc cho vua vaø baù quan nghe.

            Naêm Kyû Muøi (1319) caùc Loä ñoùi keùm, vua xuaát vaøng baïc trong kho rieâng giao cho Toân giaû ban cho nhöõng ngöôøi ngheøo ñoùi.

            Vieäc cöùu trôï cho daân ngheøo thì nhaø vua giao cho Toân giaû Phaùp Loa laøm heát.

            Vua coù vieát thö trình kieán giaûi vôùi Ngaøi Phoå Tueä nhö sau: “Ñeä töû chôït nghe toân theå khoâng khoûe, kính sai Trung söù ñeán hoûi thaêm tin töùc. Nhaân ñoù ñöôïc tin Thaày ñaùp laïi, hoûi ñeán choã thaáy theá naøo? Loøng theïn sôï, chaúng bieát noùi leân laøm sao? Taïm möôïn ngoøi buùt ñeå toû baøy, kính trình leân cho Thaày, haàu môû roäng taâm nghe ñaïo, xem coù thaät ñuùng chaêng? Laáy ñoù neâu baøy choã höôùng veà, khieán cho traêm naêm veà sau nghó nhôù leõ naày, haèng laøm cuûa baùu cho thaân.”

            Luùc Toân giaû Phaùp Loa beänh, vua Anh Toâng sai Trung söù ñeán thaêm beänh. Nhaân hoûi thaêm beänh thì Toân giaû Phaùp Loa hoûi choã thaáy bieát veà Thieàn cuûa Anh Toâng nhö theá naøo, nhaän thöùc ra sao? Nghe hoûi tôùi choã ñoù vua Anh Toâng caûm thaáy theïn, chaúng bieát phaûi noùi laøm sao. Tuy nhieân nhaø vua cuõng laáy giaáy buùt ghi ra trình leân Thaày. Sau ñaây laø baøi tuïng:

            Chuûng chuûng hö nguïy

            Voâ phaùp khaû ñaéc

            Beänh nhaõn khoâng hoa

            Voïng phaân Nam Baéc

            Daõ baát taïo aùc

            Daõ baát tu thieän

            Thuøy lai ñaû mieân

            Cô lai khieát phaïn.

            Tuøng tha nhieãu nhieãu

            Nhaäm nhó phaân phaân

            Nguyeân lai y tieàn

            Thaùi vuõ chuû nhaân.

            Dòch :

            Moãi moãi hö doái,

            Khoâng phaùp thaät ñöôïc.

            Maét beänh sanh hoa,

            Voïng chia Nam Baéc.

            Cuõng khoâng laøm döõ,

            Cuõng chaúng tu laønh.

            Meät thì lieàn nguû,

            Ñoùi laïi aên côm.

            Maëc keû roái rít,

            Maëc ngöôøi laêng xaêng.

            Xöa nay nhö cuõ,

            Laøm chuû hoaøn caàu.

            Moãi moãi hö doái, khoâng phaùp thaät ñöôïc. Ngaøi noùi raèng taát caû phaùp hieän thaáy ñaây, phaùp naøo cuõng hö doái khoâng coù thaät. Taïi sao? Vì noù do duyeân hôïp taïm coù, khoâng coù moät phaùp thaät.

            Maét beänh sanh hoa, voïng chia Nam Baéc. Sôû dó chuùng ta thaáy hoa ñoám laêng xaêng trong hö khoâng luùc trôøi naéng laø do maét bò beänh neân môùi thaáy. Neáu maét khoâng beänh thì thaáy hö khoâng roãng suoát, khoâng coù hoa ñoám laêng xaêng. Cuõng vaäy, vì chuùng ta coù taâm hö doái neân môùi phaân chia ñaây laø Nam, kia laø Baéc, ñaây laø Ñoâng kia laø Taây v.v. Sôû dó coù phaân chia laø do taâm hö voïng phaân bieät, caùc phaùp nguyeân theå voán khoâng hai. Phaân chia ñoù laø do taâm chuùng sanh meâ laàm.

            Cuõng khoâng laøm döõ, cuõng chaúng tu laønh. Laøm döõ laø laøm nhöõng ñieàu aùc haïi mình haïi ngöôøi. Laøm laønh laø khôûi loøng töø bi boá thí laøm lôïi ích cho moïi ngöôøi. Taïi sao Ngaøi noùi cuõng khoâng laøm döõ cuõng chaúng laøm laønh? Neáu khoâng laøm döõ, chaúng tu laønh thì tu caùi gì? Laøm döõ laø moät vieäc, laøm laønh laø moät vieäc. Caû hai vieäc laønh (thieän) döõ (aùc) Ngaøi khoâng baän taâm. Taâm chuùng ta vì chaïy theo toát xaáu laønh döõ v.v. neân coù phaân chia. Phaân chia phaùt xuaát töø meâ laàm voïng töôûng. Neáu döøng ñöôïc taâm meâ laàm phaân chia, thì khoâng coøn keït trong vieäc laønh vieäc döõ nöõa, luùc ñoù chæ laø taâm chaân thaät. Do ñoù ôû ñaây noùi cuõng khoâng laøm döõ, cuõng chaúng tu laønh. Song ñoái vôùi ngöôøi sô cô maø noùi caâu naày thì hoï seõ khôûi nghi vaán: Tu laø khoâng laøm ñieàu döõ thì ñuùng roài, baûo khoâng laøm laønh thì tu caùi gì? Ñoái vôùi nghi vaán naày chuùng ta chæ noùi: “Cuõng khoâng laøm ñieàu döõ cuõng khoâng tu ñieàu laønh nhöng phaûi buoâng boû heát voïng töôûng”. Theo nghóa thoâng thöôøng thì tu laø söûa. Ñoái vôùi vaät coù hình töôùng nhö caây cong uoán söûa cho ngay, chieác xe hö söûa thaønh chieác xe toát, ngöôøi tính xaáu söûa thaønh toát. Ñoù laø nghóa söûa. Coøn taâm khôûi voïng töôûng, voïng töôûng laø giaû doái khoâng thaät, thaáy noù khoâng theo, noù lieàn maát thì thoâi chôù coù gì ñeå söûa? - Neáu khoâng söûa sao noùi tu? Noùi döôøng nhö tu maø khoâng tu gì heát. Theá neân ngöôøi tu, nhaát laø tu thieàn thaáy nhö laø khoâng tu maø tu raát kyõ.

            Voïng töôûng voán hö doái, nhöng theo noù thì thaønh vieäc. Nhö lôøi ngaøi Khueâ Phong noùi: “Theå khoâng maø thaønh söï”. Ví duï quí vò ñang ngoài yeân trong thieàn vieän, boãng khôûi nieäm veà thaêm nhaø. Neáu vöøa khôûi nieäm veà nhaø lieàn boû khoâng theo thì nieäm veà nhaø maát. Neáu quí vò theo thì tieáp tuïc nghó tôùi ba maù vaø coâng vieäc ôû nhaø. Nghó moät hoài lieàn xin pheùp ñi veà vaø tay naõi ra ñoùn xe veà nhaø. Nhö vaäy laø theå khoâng, neáu theo noù thì thaønh söï. Taát caû voïng nieäm ñeàu laø hö doái, neáu bieát noù hö doái khoâng theo thì döøng nghieäp khi môùi manh nha. Neáu thaáy noù thaät , theo noù thì taïo nghieäp laønh nghieäp döõ, ñuû thöù chuyeän loâi thoâi khoâng löôøng noåi. Nhö vaäy, chuùng ta tu thieàn, thaáy nhö khoâng tu gì heát. Vì nghieäp vöøa daáy leân lieàn buoâng khoâng theo, beân ngoaøi thaáy nhö khoâng laøm laønh khoâng taïo phöôùc gì heát. Ñaâu coù ai bieát laø ñang tu, nhöng chính caùch tu naày laø goác ñeå döùt nghieäp. Neáu nghieäp coøn thì nghieäp daãn ñi trong luaân hoài sanh töû. Nghieäp ñaõ döùt thì khoâng coù gì daãn ñi sanh töû neân ñöôïc giaûi thoaùt. Nhö vaäy troïng taâm tu haønh quaù roõ raøng ñaâu coù gì khoù hieåu. Tuy nhieân, caâu “cuõng khoâng laøm döõ, cuõng khoâng tu laønh” maø khoâng ñöôïc giaûi thích seõ coù ngöôøi hoang mang, khoâng laøm döõ, khoâng tu laønh, nhöng ñöøng khôûi nieäm ñeå chaïy theo nieäm, nghóa laø nieäm khôûi lieàn döøng khoâng chaïy theo. Noùi khoâng tu maø tu, tu maø khoâng tu. Vì coù laøm gì cho ai ñaâu maø noùi laø tu, nhöng töï döøng heát nghieäp thì khoâng tu laø gì? Tu ngay choã manh nha khôûi nieäm, chôù khoâng phaûi tu ôû haønh ñoäng laønh döõ. Ñoù laø choã kyø ñaëc cuûa ngöôøi tu thieàn.

            Meät thì lieàn nguû, ñoùi laïi aên côm. Tu theo caùch naày thì quaù thong thaû, quaù nhaøn vì vöøa khôûi nieäm lieàn buoâng, khoâng phaûi laøm vieäc gì khaùc, neân khoâng coù vieäc gì raøng buoäc. Neáu tu theo thôøi khoùa thì giôø naày toâi maéc tuïng kinh, giôø kia toâi maéc laàn chuoåi nieäm Phaät... Caùch tu naày thì giôø naøo cuõng nhö giôø naøo, voïng nieäm daáy leân lieàn buoâng, cöù bình thöôøng nhö vaäy thoâi. Ngöôøi tu theo thôøi khoùa, thoaït nhìn thaáy raát caàn maãn, vì tuïng heát boä kinh naày tôùi boä kinh kia, nieäm Phaät heát xaâu chuoåi naày tôùi xaâu chuoåi kia, coâng phu raát nhieàu, coøn ngöôøi ñi tôùi ñi lui, nieäm khôûi lieàn buoâng, nieäm khoâng coøn, thaáy nhö khoâng coù tu. Ngöôøi tu theo thôøi khoùa nöông caâu kinh caâu nieäm Phaät ñeå döøng nieäm, nhöng coù khi vöøa tuïng kinh vöøa nghó vieäc naày vieäc kia. Nhö quí vò moãi toái tuïng Baùt nhaõ, töø luùc baét ñaàu tuïng cho ñeán xong, coù ai khoâng nghó vieäc gì khaùc khoâng? Tuy mieäng tuïng nhöng yù vaãn coøn chaïy chôù chöa döøng. Coøn ngöôøi khoâng tuïng kinh maø nieäm khôûi, thaáy lieàn buoâng, khoâng laàm moät nieäm naøo. Thaáy nhö ñôn giaûn nhaøn nhaõ nhöng thaät khít khao mieân maät, coâng phu raát vi teá, khoâng hôû khoâng troáng. Theá naøo laø hôû troáng? Nieäm daáy leân khoâng thaáy, khoâng buoâng, chaïy theo nieäm, taâm roái loaïn, ñoù laø duïng coâng tu coøn hôû coøn troáng. Duïng coâng mieân maät khít khao khoâng keû hôû laø nieäm khôûi thaáy lieàn, buoâng ngay, khoâng theo nieäm, taâm tænh saùng. Mieân maät laø nhö vaäy ñoù, chôù khoâng phaûi maét chaêm chaêm, maët quaïo ñeo nhìn xuoáng goïi laø mieân maät. Ngöôøi duïng taâm tu mieân maät, coù theå ñi tôùi ñi lui nhìn trôøi maây, vöøa coù nieäm khôûi laø thaáy lieàn, buoâng ngay, taâm luùc naøo cuõng tænh saùng. Nhö theá neân noùi “meät thì lieàn nguû, ñoùi laïi aên côm”. Môùi nghe thaáy quaù taàm thöôøng, ñôn giaûn, nhöng duïng coâng raát khít khao mieân maät.

            Maëc keû roái rít, maëc ngöôøi laêng xaêng. Maëc ngöôøi ñôøi laêng xaêng roái rít heát vieäc naày tôùi vieäc kia, hoaëc toát hoaëc xaáu, hoaëc thònh hoaëc suy, taâm Ngaøi vaãn thanh nhaøn an oån, khoâng dao ñoäng.

            Xöa nay nhö cuõ, laøm chuû hoaøn caàu. Töø bao nhieâu ñôøi bao nhieâu kieáp veà tröôùc cho ñeán ngaøy nay ñeàu nhö vaäy khoâng ñoåi thay. Chæ moät taâm thanh tònh laø theå cuûa vaïn vaät muoân loaøi, cho neân laøm chuû caû hoaøn caàu. Ñoù laø caùi thaáy cuûa vua Traàn Anh Toâng. Quí vò ôû ñaây nhieàu ngöôøi tu naêm naêm, möôøi naêm, hai möôi naêm, ba möôi naêm, coù ai trình ñöôïc caùi thaáy cuûa mình nhö theá naày khoâng? Moät oâng vua tu haønh thaáy lyù ñaïo ñeán nôi ñeán choán nhö theá thaät laø hieám.

            Ngaøi Phoå Tueä thaàm höùa nhaän. Vua laïi gôûi Toân giaû baøi thi:

            Huyeãn khu tuy kieân baát tuùc öu

            Khaùch vaân tuï taùn thuûy phuø baøo

            ÖÙc lai Phaät phaùp nguy nhö luõ,

            Ñoäc ñoái haøn ñaêng aùm leä löu.

            Dòch :

            Thaân huyeãn tuy beàn (taïm) ñaùng lo ñaâu,

            Laøn maây tan hôïp boït nöôùc xao.

            Nhôù kìa Phaät phaùp nhö tô maûnh,

            Rieâng ñoái ñeøn khuya tuoân leä traøo.

            Cho thaáy loøng hoä phaùp cuûa vua chí thieát nhö theá.

            Thaân huyeãn tuy taïm ñaùng lo ñaâu, laøn maây tan hôïp boït nöôùc xao. Ñoïc qua baøi keä naày, chuùng ta thaáy Traàn Anh Toâng laø moät oâng vua raát thöông vaø lo cho ñaïo phaùp. Ñoái vôùi thaân, Ngaøi thaáy noù huyeãn hoùa taïm bôï khoâng ñaùng lo. Vì thaân naày nhö laøn maây hoïp roài tan, nhö boït nöôùc treân maët bieån, chæ caàn moät löôïn soùng daäp laø tan naùt, coù ñoù roài maát ñoù, khoâng coù gì phaûi baän taâm lo sôï. Nhöng ñieàu maø Ngaøi baän taâm laø:

            Nhôù kìa Phaät phaùp nhö tô maûnh, rieâng ñoái ñeøn khuya tuoân leä traøo. Ngaøi nhôù ñeán Phaät Phaùp thaáy Phaät Phaùp suy yeáu gioáng nhö sôïi tô maønh, khoâng bieát ñöùt luùc naøo neân Ngaøi buoàn baû. Phaät Phaùp ñeán ñôøi vua Anh Toâng bò suy keùm, bôûi lyù do Traàn Nhaân Toâng laø moät oâng vua ñi tu, neân taêng só thôøi baáy giôø ñöôïc moïi ngöôøi cung kính toân troïng. Do ñoù coù nhieàu ngöôøi lôïi duïng vieäc ñi tu, ñeå troán xaâu laäu thueá, ñeå möu caàu cuoäc soáng aám no. Soá ngöôøi naày quaù ñoâng, möôøi ngöôøi tu heát taùm ngöôøi loâi thoâi, neân phaùt sanh nhieàu caùi teä haïi, laøm cho Phaät Phaùp suy ñoài. Ñeâm khuya nhôù ñeán, Ngaøi nhìn ñeøn maø lo buoàn rôi leä. Chuùng ta laø ngöôøi xuaát gia moãi khi nghe nhöõng caùi dôû trong chuøa, coù buoàn thaém thieát nhö nhaø vua khoâng? Hay nghe qua roài cöôøi thoâi? Ngaøi vì thöông Phaät Phaùp neân hieän töôïng naøo laøm cho Phaät phaùp suy ñoài laø laøm cho Ngaøi ñau buoàn xoùt xa. Moät oâng vua thöông vaø lo cho Phaät Phaùp ñeán möùc naày thì raát laø hieám coù. Nhìn caû hai maët thaáy ñaïo vaø thöông ñaïo cuûa nhaø vua, saùnh vôùi chuùng ta laø ngöôøi xuaát gia khoâng baèng. Ngaøi laø moät oâng vua hoä phaùp thaät hieám coù.

            Naêm Canh Thaân nieân hieäu Ñaïi Khaùnh thöù baûy (1320) vua beänh, ra chieáu môøi Toân giaû Phoå Tueä ñeán gaëp vaø hoûi:

            Boà Taùt laøm nhöõng haïnh nghieäp gì ñeå vaøo laïi traàn lao, ñoä thoaùt cho chuùng sanh?

            Ñaây laø caâu hoûi cuûa ngöôøi ñaõ thoï giôùi Boà taùt: “Boà taùt laøm nhöõng haïnh nghieäp gì ñeå vaøo laïi traàn lao, ñoä thoaùt cho chuùng sanh?” Ngaøi khoâng hoûi phaûi laøm haïnh nghieäp gì ñeå giaûi thoaùt sanh töû. Ñaây laø caâu hoûi cuûa ngöôøi phi thöôøng.

Phoå Tueä ñaùp:

            Ngöôøi xöa sau khi ñöôïc chaùnh kieán roài, haèng ngaøy nhoài thaønh moät maûnh, neân hay laáy sanh töû laøm nôi du hí, qua laïi chaúng ngaïi, thaân tuøy theo yù sanh, tuøy choã taïm gaù. Kinh Vieân Giaùc noùi: “Boà Taùt trôû laïi traàn lao, chaúng phaûi do aùi laøm goác”.

            Ñöôïc chaùnh kieán laø ngoä ñöôïc lyù ñaïo, töùc laø thaáy ñuùng nhö thaät. Haèng ngaøy nhoài thaønh moät maûnh nghóa laø nhöõng taâm nieäm phaân bieät laêng xaêng nhoài thaønh moät khoái, khoâng coøn laêng xaêng nöõa. Laáy sanh töû laøm nôi du hí nghóa laø ngöôøi tu thieàn sau khi giaùc ngoä roài, ñi vaøo ñôøi laøm vieäc lôïi sanh, phaùt nguyeän ra vaøo sanh töû. Tuy ra vaøo trong sanh töû nhöng vaãn töï do töï taïi, neân noùi laáy sanh töû laøm nôi du hí. Choã naày coù nhieàu ngöôøi pheâ bình ngöôøi tu thieàn cheát coøn luaân hoài khoâng giaûi thoaùt. Hoï daãn chöùng caùc vò thieàn sö Trung Hoa cheát roài coøn sanh trôû laïi v.v... Tu nhö theá laø dôû. Choã naày toâi phaûi giaûn traïch cho quí vò hieåu Ngöôøi tu coù hai quan nieäm: Theo tinh thaàn nguyeân thuûy thì laáy giaûi thoaùt sanh töû laøm muïc ñích, neân laáy caâu “sanh töû söï ñaïi voâ thöôøng taán toác” ñeå saùch taán tu haønh. Luùc naøo cuõng thaáy sanh töû laø vieäc lôùn phaûi giaûi quyeát, voâ thöôøng mau choùng laém phaûi gaáp gaáp tu haønh, cho mau heát nghieäp döùt phieàn naõo, ñeå ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû. Coøn Thieàn sö hay caùc vò tu haïnh Boà-taùt thì laáy giaùc ngoä laøm muïc ñích, giaùc ngoä roài ôû ñaâu cuõng toát heát.

            Boà taùt laø giaùc höõu tình, nghóa laø chuùng sanh töï mình giaùc ngoä, sau ñoù giuùp cho nhöõng chuùng sanh khaùc ñöôïc giaùc ngoä nhö mình. Ngöôøi tu khi ñaõ giaùc ngoä giaûi thoaùt sanh töû maø khoâng ñoä chuùng sanh thì haïnh Boà taùt chöa troøn. Vì vaäy Boà taùt laáy giaùc ngoä laøm goác. Sau khi giaùc ngoä roài tieáp tuïc huaân tu, xaû ly heát taäp khí khoâng coøn nieäm laêng xaêng, taâm thanh tònh môùi phaùt nguyeän ñi vaøo sanh töû ñeå ñoä sanh, cho neân noùi “du hí tam muoäi”. Töùc laø chaùnh ñònh ñuøa chôi trong sanh töû. Ngöôøi tu naëng loøng töø bi, laáy giaùc ngoä laøm muïc ñích thì thích chaùnh ñònh ñuøa chôi qua laïi trong sanh töû. Ngöôøi tu laáy giaùc ngoä giaûi thoaùt sanh töû laøm muïc ñích thì thích chaùnh ñònh döôùi coäi caây, treân ñænh nuùi, ngoài laëng leõ moät mình, khoâng baän taâm vôùi theá söï. Nhö vaäy, quí vò phaûi bieát, chuùng ta tu laø höôùng ñeán muïc ñích naøo, ñeå khoâng hoang mang nghó mình tu traät, moãi khi bò pheâ bình tu thieàn khoâng giaûi thoaùt coøn trôû laïi sanh töû.

            Boà taùt laáy giaùc ngoä vaø ñuøa chôi trong sanh töû laøm muïc ñích, khi ñaõ giaùc ngoä roài, thaáy thaân naày caûnh naày laø taïm bôï huyeãn hoùa. Bieát roõ thaân vaø caûnh laø huyeãn hoùa, neân thoï thaân huyeãn ñi trong caûnh huyeãn chæ laø chuyeän ñuøa chôi khoâng quan troïng, do ñoù taâm khoâng dính khoâng keït vaøo ñaâu caû. Chính lyù nghóa naày neân Ngaøi Phaùp Loa môùi daãn Kinh Vieân Giaùc: “Boà taùt trôû laïi traàn lao, chaúng phaûi do aùi laøm goác”. Phaøm phu bò luaân hoài sanh töû laø do aùi, moät laø aùi thaân, hai laø aùi ngöôøi, ba laø aùi caûnh Vì aùi thaân, aùi ngöôøi, aùi caûnh neân trôû laïi caûnh giôùi sanh töû ñeå traû vay vôùi nhau. Coøn Boà taùt ñi vaøo caûnh giôùi sanh töû do haïnh nguyeän töø bi, ñeå laøm cho chuùng sanh ñöôïc giaùc ngoä, neân ra vaøo töï do töï taïi, khoâng bò nghieäp aùi daãn daét, khoâng bò caùi buoàn khoå cuûa theá gian eùp ngaët. Hieåu nhö vaäy quí vò môùi xaùc ñònh vò trí vaø muïc ñích tu hieän taïi cuûa mình. ÔÛ ñaây neáu ai muoán tu trong ñôøi naày ñeå giaûi thoaùt sanh töû, thì buoàn laém vì seõ khoâng ñöôïc maõn nguyeän. Bôûi ñöôøng loái naày laø ñöôøng loái ñi vaøo sanh töû ñuøa chôi, chôù khoâng coù giaûi thoaùt sanh töû. Taïi sao? Vì khi giaùc ngoä nhaän ra theå chaân thaät cuûa chính mình roài, thì thaáy taát caû caûnh giôùi trong luïc ñaïo luaân hoài laø huyeãn hoùa khoâng thaät. Do ñoù vieäc qua laïi luïc ñaïo chæ laø troø chôi ñeå ñaùnh thöùc cho chuùng sanh ñöôïc tænh giaùc, ñaâu coù gì ñaùng sôï maø troán traùnh thoaùt ra. Hoïc hieåu roài môùi thoâng caûm caâu noùi cuûa Thieàn sö Töø Minh “Sanh nhö ñaép chaên ñoâng, töû nhö côûi aùo haï”. Sanh nhö muøa ñoâng giaù laïnh ñöôïc ñaép chaên aám aùp, töû nhö muøa haï noùng böùc côûi aùo maùt meõ. Nhö vaäy sanh hay töû ñeàu vui, khoâng coù gì ñaùng buoàn sôï.

            Tinh thaàn tu giaùc ngoä du hí trong sanh töû cuûa Boà taùt vaø tinh thaàn tu thaáy sanh töû laø vieäc lôùn, voâ thöôøng nhanh choùng cuûa Thanh vaên, neáu chuùng ta khoâng naém vöõng thì seõ hoang mang nghi ngôø. Vì Thanh vaên laáy giaûi thoaùt sanh töû laøm muïc ñích, neân döùt sanh töû laø choã toái caàn thieát. Boà taùt laáy giaùc ngoä ñoä sanh laøm troïng taâm, neân sau khi giaùc ngoä phaûi khôûi loøng töø bi phaùt nguyeän ñi vaøo ñôøi, ñeå ñoä cho chuùng sanh ñöôïc giaùc ngoä. Do ñoù Boà taùt Ñòa Taïng nguyeän bao giôø ñòa nguïc khoâng coøn chuùng sanh Ngaøi môùi thaønh Phaät. Quí vò döï ñoaùn coi bao giôø ñòa nguïc troáng roãng khoâng coù chuùng sanh? Vaø bao giôø Boà taùt Ñòa Taïng thaønh Phaät? Ñeå thaáy tinh thaàn cuûa Boà taùt laø tinh thaàn giaùc ngoä. Khi giaùc ngoä ñaõ laø Boà taùt roài, tuy chöa thaønh Phaät, nhöng cuõng ñaõ ôû trong doøng hoï Phaät coøn giaùc tha vieân maõn thì ñaõ thaønh Phaät.

            Ngöôøi tu theo haïnh naày laø phaûi giaùc ngoä. Tröôùc heát phaûi hoïc, nghieàn ngaãm giaùo lyù, keá ñoù laø phaûi thieàn ñònh, ñeå nhaän ra baûn theå chaân thaät, roài tieáp tuïc deïp saïch taäp khí taâm nhö nhö baát ñoäng. Sau ñoù phaùt nguyeän ñi trong sanh töû, ñeå giaùo hoùa chuùng sanh cuøng ñöôïc giaùc ngoä nhö mình. Tuy ñi trong sanh töû, nhöng “qua laïi chaúng ngaïi, thaân tuøy theo yù sanh”. Nghóa laø khôûi yù nguyeän sanh leân coõi trôøi lieàn ñeán coõi trôøi, khôûi yù nguyeän sanh vaøo nhaân gian lieàn ñeán nhaân gian, khôûi nguyeän ñeán ñaâu lieàn ñeán ñoù. Do nguyeän löïc ñoä sanh maø coù thaân ñeå ñoä sanh chôù khoâng do nghieäp daãn ñi. Neáu nghieäp daãn, choã mình khoâng muoán ñeán, nghieäp ñöa ñeán thì phaûi ñeán ñeå thoï quaû baùo khoå vui. Coøn yù sanh thaân thì “tuøy choã taïm gaù”. Töùc laø vaøo buïng meï sanh ra ñôøi lôùn leân laøm Phaät söï ñoä chuùng sanh. Hieåu choã naày töôøng taän thì khoâng hoang mang. Ngaøy xöa toâi môùi hoïc thieàn ñoïc maáy quyeån saùch do caùc vò tu Tònh ñoä vieát daãn chöùng vò thieàn sö naày tòch sanh trôû laïi laøm oâng naày, vò thieàn sö kia tòch sanh trôû laïi laøm oâng kia. Toâi caûm thaáy buoàn nghó taïi sao tu cuoái cuøng roài sanh trôû laïi nöõa? Baây giôø thaáu ñöôïc lyù thieàn roài môùi thaáy ngöôøi tu thieàn, nhaát laø Thieàn toâng thì khoâng coù lyù do gì ñoøi giaûi thoaùt rieâng mình, maø phaûi laøm sao cho taát caû chuùng sanh ñeàu ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt, thì môùi ñuùng troïng taâm cuûa ngöôøi tu thieàn. Vì thieàn naày laø thieàn cuûa Boà taùt. Hieåu roõ roài quí vò môùi bieát hieän taïi chuùng ta phaûi laøm gì vaø mai kia seõ ñi veà ñaâu?

            Coù ngöôøi hoûi toâi: “Thöa thaày, thaày tu ñôøi naày giaûi thoaùt chöa?” Toâi chæ noùi raèng: “Toâi tu khoâng coù nhaém ñeán muïc ñích giaûi thoaùt cho mình”. Nghe toâi traû lôøi nhö vaäy, hoï coù veû buoàn vaø toäi nghieäp. Taïi sao toâi traû lôøi nhö theá? Vì toâi chòu ñi du hí trong theá gian. Toâi thöôøng noùi vôùi Taêng Ni vaø Phaät töû, caû ñôøi toâi khoâng laøm ra tieàn maø toâi caát ñöôïc chuøa, nuoâi ñöôïc nhieàu Taêng Ni tu hoïc laø nhôø Phaät töû ñoùng goùp giuùp ñôõ. Trong soá Phaät töû ñoùng goùp coù nhöõng ngöôøi nghe toâi giaûng daïy roài tu haønh theo, nhöng cuõng coù nhöõng ngöôøi ñoùng goùp khoâng nghe giaûng daïy, cuõng chöa bieát tu. Hoï laøm phöôùc laø keát duyeân, toâi nhaän cuûa hoï caát chuøa nuoâi Taêng Ni, neáu toâi tòch ñi veà Taây phöông, ra khoûi tam giôùi thì nhöõng ngöôøi naày bieát bao giôø toâi ñoä ñöôïc hoï? Nhö vaäy laø toâi ñoä sanh hay giöït nôï? Voâ tình toâi ñaõ giöït nôï roài. Vì toâi nhaän cuûa ngöôøi ta laøm Phaät söï, laøm roài toâi ñi luoân (giaûi thoaùt) khoâng bao giôø trôû laïi thì nôï ñoù ai traû? Theá neân toâi chaáp nhaän soáng coù tình coù nghóa, ñôøi naày Phaät töû keát duyeân uûng hoä toâi laøm Phaät söï. Sau ñoù toâi ñi ñaâu cuõng xem chöøng coi Phaät töû ñi höôùng naøo, laâu laâu tôùi ñoù giaùo hoùa ñoä cho hoï tu ñeå ñeàn caùi nôï tröôùc, chôù ñaâu coù quyeàn ñi luoân khoâng trôû laïi. Nhaän cho ngöôøi gieo duyeân roài ñi luoân, khoâng giaùo hoùa hoï thì voâ lyù quaù, khoâng chaáp nhaän ñöôïc.

Ñoaïn naày noùi roõ sôû nguyeän cuûa nhöõng vò tu coù taâm haïnh Boà taùt, toâi raát thích. Theá neân hoûi toâi tu tôùi cheát coù ñöôïc giaûi thoaùt khoâng thì toâi traû lôøi khoâng. Vì toâi seõ trôû laïi nhöõng choã coù nhöõng Phaät töû coù duyeân vôùi toâi nhieàu, toâi giaùo hoùa cho hoï tu. Hieän taïi nhöõng Phaät töû uûng hoä toâi laøm phaät söï, hoï ñi cuõng khaù nhieàu khoaûng moät phaàn ba moät phaàn tö roài. Khi hoï taùi sanh chung ôû moät nôi naøo ñoù, toâi seõ ñeán ñoù ñeå giaùo hoùa nhaéc nhôû cho hoï tu. Tuy toâi trôû laïi nhöng khoâng khoå , khoâng buoàn. Quí vò thaáy hieän taïi toâi laøm phaät söï, coù vieäc vöøa yù cuõng coù vieäc khoâng vöøa yù, maø toâi khoâng thaáy buoàn khoâng thaáy khoå. Sau naày trôû laïi giaùo hoùa, ñoä nhöõng ngöôøi höõu duyeân laø vaøo trong sanh töû cuõng vui nhö baây giôø, thì coù gì phaûi sôï maø caàu giaûi thoaùt? Vaø, nhöõng laàn sau cuõng vaãn coøn ñi trong sanh töû, ñeå ñoä cho nhöõng ngöôøi höõu duyeân, ñoä cho hoï ñöôïc tænh giaùc thì môùi troøn haïnh nguyeän. Vieäc laøm naày khoâng chæ moät ñôøi maø nhieàu ñôøi nhieàu kieáp.

            Vua hoûi theâm:

            - Theá naøo laø duïng taâm chaët thaúng?

            Phoå Tueä ñaùp:

            - Nhaân Toâng Ñieàu Ngöï coù noùi: “Buoâng xuoáng! Buoâng xuoáng! Buoâng chaúng xuoáng, lieàn chính laø keû aáy”. Laïi, ngöôøi xöa noùi: “Moät nieäm chaúng sanh töùc Phaät nhö nhö”.

            Ñoïc qua ñoaïn naày chuùng ta thaáy hôi laï. Ñeå giaûi thích cho roõ nghóa chöõ “Buoâng”, toâi xin daãn caâu chuyeän nhö sau: Thuôû Phaät coøn taïi theá, coù moät ngoaïi ñaïo tu chöùng ñöôïc nguõ thoâng, oâng thuyeát giaûng raát hay, neân thính chuùng ñeán nghe raát ñoâng, cho tôùi Trôøi Ñeá Thích cuõng ñeán nghe. Moät hoâm oâng giaûng xong, thính chuùng ra veà, Trôøi Ñeá Thích ngoài laïi khoùc. OÂng thaáy laï môùi hoûi:

            - Thöa Ngaøi, taïi sao nghe giaûng xong Ngaøi laïi khoùc?

            Trôøi Ñeá Thích traû lôøi:

            - Thöa thaày, thaày giaûng raát hay, nhöng toâi thaáy thaày saép cheát neân thöông tieác.

            Vò ngoaïi ñaïo giöït mình, noùi:

            - Vaäy laøm sao khoûi cheát?

            - Chæ coù ñöùc Phaät môùi daïy phaùp moân baát töû.

            - Ngaøi ôû ñaâu?

            - Ngaøi ñang ôû taïi tinh xaù Truùc Laâm, neáu thaày caàn thì ñeán ñoù caàu phaùp.

            Vò ngoaïi ñaïo ñaèng vaân höôùng veà tinh xaù Truùc Laâm ñeå gaëp Phaät. Treân ñöôøng ñi oâng nghó mình tôùi caàu phaùp vôùi Phaät, maø khoâng coù caùi gì ñeå cuùng döôøng. OÂng chôït thaáy caây ngoâ ñoàng ñang troå boâng, neân duøng thaàn thoâng nhoå caây ngoâ ñoàng ñem ñeán choã Phaät ngöï. Tôùi nôi oâng daâng caây ngoâ ñoàng ñang nôû hoa leân Phaät, thöa:

            - Thöa Ngaøi Coà Ñaøm, muoán khoûi cheát phaûi laøm sao?

            Phaät daïy:

            - Buoâng!

            Ngoaïi ñaïo buoâng moät tay, coøn moät tay vòn caây ngoâ ñoàng.

            Phaät baûo:

            - Buoâng!

            Ngoaïi ñaïo buoâng tay thöù hai, caây ngoâ ñoàng ngaõ.

            Phaät laïi baûo:

            - Buoâng!

            Ngoaïi ñaïo ñaõ buoâng heát hai tay roài, baây giôø Phaät baûo buoâng nöõa, oâng khoâng bieát buoâng caùi gì, môùi thöa:

            - Hai tay toâi böng caây ngoâ ñoàng, laàn thöù nhöùt Ngaøi baûo buoâng thì toâi buoâng tay thöù nhaát, laàn thöù hai Ngaøi baûo buoâng, thì toâi buoâng tay thöù hai, baây giôø Ngaøi baûo buoâng nöõa, toâi khoâng bieát buoâng caùi gì.

            Phaät giaûi thích:

            - Laàn thöù nhaát ta baûo oâng buoâng laø buoâng chaáp traàn caûnh, laàn thöù hai ta baûo oâng buoâng laø buoâng chaáp saùu caên, laàn thöù ba ta baûo oâng buoâng laø buoâng chaáp voïng thöùc. Neáu oâng buoâng ñöôïc ba caùi ñoù laø oâng döùt sanh töû.

            Vôùi kinh thì luùc naøo cuõng giaûi thích, giaûi thích cho thaáy buoâng chaáp caûnh, buoâng chaáp thaân vaø buoâng chaáp thöùc laø döùt sanh töû, chôù khoâng cho bieát coù theå chaân thaät. Vôùi Thieàn toâng thì chæ thaúng hôn. Toân giaû Nghieâm Vöông ñeán hoûi Thieàn sö Trieäu Chaâu:

            - Moät vaät chaúng ñem ñeán thì theá naøo?

            Trieäu Chaâu baûo:

            - Buoâng!

            - Ñaõ moät vaät chaúng ñem ñeán thì buoâng caùi gì?

            - Buoâng chaúng ñöôïc thì gaùnh leân ñi.

            Ngay ñaây Nghieâm Vöông böøng ngoä.

            Nhieâm Vöông noùi khoâng coù moät vaät ñem ñeán töùc laø khoâng coøn dính maéc caùi gì. Theá maø Thieàn sö Trieäu Chaâu baûo buoâng. Nghieâm Vöông caõi laïi ñaõ khoâng coù moät vaät maø buoâng caùi gì? Thieàn sö Trieäu Chaâu baûo buoâng khoâng ñöôïc thì gaùnh leân ñi. Ngaøi noùi nhö vaäy laø Ngaøi xaùc nhaän: Khoâng coù caùi gì ñeå buoâng thì chính ñoù laø theå chaân thaät neân ngay ñaây Nghieâm Vöông nhaän ra theå chaân thaät cuûa mình. Cuõng vaäy, buoâng chaáp caûnh, buoâng chaáp thaân, buoâng chaáp thöùc thì khoâng coøn moät vaät ñeå mang ñeán. Theá neân khoâng coù caùi gì ñeå buoâng thì chính ñoù laø theå chaân thaät cuûa mình hieän tieàn. Chuùng ta hieåu choã naày môùi hieåu yù cuûa toân giaû Phaùp Loa qua lôøi daïy cuûa Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng: “Buoâng xuoáng! Buoâng xuoáng! Buoâng chaúng xuoáng, lieàn chính laø keû aáy”. Nhö vaäy toân giaû Phaùp Loa daïy “duïng taâm chaët thaúng” laø buoâng chaáp caûnh, buoâng chaáp thaân, buoâng chaáp thöùc vaø khi khoâng coøn caùi gì ñeå buoâng thì “chính laø keû aáy”, töùc laø theå chaân thaät cuûa mình hieån hieän troøn saùng.

            Ngaøi coøn daïy theâm: Laïi, ngöôøi xöa noùi: “Moät nieäm chaúng sanh töùc Phaät nhö nhö”. Ngöôøi ñôøi thöôøng höôùng ra ngoaøi ñeå tìm Phaät, ñaâu ngôø luùc maø ñi ñöùng naèm ngoài khoâng coù moät nieäm khôûi, luùc ñoù laø luùc Phaät nhö nhö hieän. Vì vaäy môùi noùi “Ñeâm ñeâm oâm Phaät nguû, ngaøy ngaøy cuøng Phaät ñi”. Vaäy Phaät nhö nhö ôû ñaâu?- ÔÛ choã taâm khoâng daáy nieäm. Taâm khoâng daáy nieäm moät phuùt Phaät hieän moät phuùt, taâm khoâng daáy nieäm naêm phuùt, Phaät hieän naêm phuùt, taâm khoâng daáy nieäm moät giôø Phaät hieän moät giôø. Phaät raát laø thaân thieát khoâng bao giôø rôøi mình, theá maø mình vaùc Phaät nôi mình ñi caàu ñi laïy Phaät ôû beân ngoaøi!

            Nôi moãi chuùng ta ai cuõng coù saün Phaät, neân chuùng ta toïa thieàn laø ñeå quay laïi soáng vôùi oâng Phaät nhö nhö ôû nôi mình. Luùc voïng töôûng laëng, taâm tænh saùng laø luùc Phaät nhö nhö hieän, khoâng caàn kieám tìm ôû ñaâu caû. Khoâng hieåu choã naày thì seõ thaéc maéc, ngoài thieàn ñeå chi maø khoå quaù, ngoài tôùi hai giôø, ñau chaân gaàn cheát, guïc leân guïc xuoáng cuõng baét ngoài hoaøi. Ngoài laø ñeå trôû veà vôùi oâng Phaät nôi mình, ñau chaân cuõng raùn chòu, vì mình tu laø caàu thaønh Phaät, tuy coù ñau cuõng phaûi noã löïc vöôït qua, môùi tu ñaâu coù thong thaû nhaøn haï ñöôïc. Ñoù laø lôøi cuûa toân giaû Phaùp Loa chæ daïy luùc nhaø vua beänh saép cheát.

            Ngaøy hoâm sau, vua laïi môøi Ngaøi Phoå Tueä vaøo noùi veà ñaïo lyù “Buoâng xuoáng”. Phoå Tueä daãn choã chaët thaúng cuûa ngöôøi xöa, vua mæm cöôøi, noùi: “Ñeä töû ñoái vôùi leõ naøy raát coù sôû ñaéc, thaät chaúng doái vaäy!”

            Phoå Tueä baûo:

            Döøng! Döøng! Chaúng caàn noùi, vieäc toát chaúng baèng khoâng.

            Vua mæm cöôøi, trôû mình naèm laïi, lieàn thaêng haø, höôûng 45 tuoåi ñôøi.

            “Caùi ñoù” bieát töï nhaän thì toát, ñöøng coù noùi, duø cho noùi ñöôïc cuõng chaúng baèng im laëng. Qua ñoaïn naày chuùng ta thaáy nhaø vua saép meänh chung môøi thaày ñeán nhôø nhaéc nhôû cho thaáu suoát lyù ñaïo ñeå xaùc ñònh roõ höôùng ñi hôn.

            ÔÛ tröôùc, Traàn Thaùnh Toâng saép meänh chung. Traàn Nhaân Toâng ngoài moät beân nhaéc laïi nhöõng caâu keä cuûa Thieàn sö Huyeàn Giaùc ñeå cho vua cho ñònh roõ höôùng ñi. Laàn naày vua Traàn Anh Toâng saép meänh chung, toân giaû Phaùp Loa ñeán nhaéc choã maø vua thích vaø taâm höôùng ñeán, ñeå cho vua nhaän ñöôïc choã ñoù laø troøn boån phaän cuûa ngöôøi höôùng ñaïo. Khoâng nhö chuùng ta ngaøy nay tôùi thieát laäp baøn Phaät quì laïy, tuïng kinh cho ngöôøi saép cheát hoaëc ñaõ cheát nghe. Ngaøi chæ ñeán nhaéc nhôû ñaùnh thöùc ngöôøi beänh bieát ñöôïc coäi goác cuûa söï tu haønh, ñeå nhaän ñöôïc caùi chaân thaät cuûa mình saün coù laø troøn traùch nhieäm cuûa vò thaày.

            Sôû dó toân giaû Phaùp Loa nhaéc laïi lôøi daïy, “Buoâng xuoáng! Buoâng xuoáng!” cuûa Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng laø vì vua Anh Toâng ñau saép meänh chung. Ngöôøi ñau saép meänh chung thöôøng chaáp thaân vaø chaáp thöùc, neân baûo “Buoâng xuoáng! Buoâng xuoáng!” ñeå cho vua nhôù buoâng nieäm chaáp thaân vaø buoâng nieäm chaáp thöùc. Hai kieán chaáp naày buoâng roài thì coøn “caùi buoâng chaúng xuoáng” chính laø “keû aáy”. “Keû aáy” laø Phaät nhö nhö saün coù nôi nhaø vua. Nhaéc nhö theá ñeå cho vua laõnh hoäi ñuùng choã vua hieåu vaø tu, ñeå khi ra ñi tænh taùo nheï nhaøng.

            Vua Traàn Anh Toâng laø moät oâng vua vöøa hieáu thaûo vöøa meán ñaïo, luùc beänh saép cheát hoûi Boà taùt laøm nhöõng haïnh nghieäp gì, ñeå vaøo traàn lao ñoä thoaùt chuùng sanh? Neáu chuùng ta ñau saép cheát chaéc hoûi phaûi laøm sao ñeå veà Cöïc laïc, hoaëc hoûi laøm sao ñeå ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû nhaäp Nieát baøn? Ngaøi khoâng hoûi hai caâu naày maø hoûi Boà taùt laøm nhöõng haïnh nghieäp gì, ñeå vaøo traàn lao ñoä thoaùt chuùng sanh? Caâu hoûi naày laø caâu hoûi cuûa ngöôøi coù taâm haïnh Boà taùt. Ñaây laø ba ñieåm ñaùng quí ñaùng phuïc cuûa vua Anh Toâng. Ngaøi khoâng nghó veà Cöïc laïc cho vui, hay nhaäp Nieát baøn cho thaûnh thôi, maø nghó ñeán vieäc ñi vaøo traàn lao, ñeå teá ñoä chuùng sanh cho heát khoå.

            Qua ba ñieåm ñaëc bieät naày cuûa vua Anh Toâng, chuùng ta thaáy Ngaøi laø ngöôøi xöùng ñaùng ñöôïc truyeàn ñaêng. Neáu saùnh vôùi tu só chuùng ta ngaøy nay, e chuùng ta khoâng baèng. Neáu coù hieáu thaûo thì hieáu thaûo chuùt chuùt thoâi. Neáu coù thöông ñaïo cuõng thöông ít ít thoâi, chôù khoâng coù ñeâm khuya ngoài nhìn ñeøn nhôù ñeán Phaät phaùp suy ñoài maø khoùc. Vaø, neáu saép meänh chung bieát mình tu chöa xong thì hoûi thaày phaûi laøm sao ñeå ñöôïc nhaäp Nieát baøn, hoaëc laøm sao ñeå ñöôïc veà Cöïc laïc, chôù khoâng hoûi laøm sao trôû laïi traàn lao ñeå ñoä thoaùt chuùng sanh. Qua ba ñieåm ñaëc bieät naày, chuùng ta thaáy nhaø vua laø ngöôøi coù taâm nieäm hoaøn toaøn nghó ñeán chuùng sanh, vì Ngaøi ñaõ ñöôïc moät phaàn giaùc ngoä neân laøm cho chuùng sanh ñöôïc giaùc ngoä nhö Ngaøi.

            Sau ñaây toâi trích baøi Ñoâng Sôn Töï trong söû cuûa Ngaøi giaûng cho quí vò nghe ñeå thaáy roõ taàm nhìn cuûa Ngaøi. Trong Thaùnh Ñaêng Luïc khoâng coù baøi naày:

            Phong dao giaûi hoå thu thieàn huyùnh,

            Nguyeät taû quaân trì daï giaûn haøn.

            Höu höôùng Nguõ Ñaøi lao moäng mò,

            Khaùn lai thieân haï kyû Ñoâng Sôn.

            Dòch:

            Gioù lay thieàn tröôïng ve im tieáng,

            Traêng chaûy trong bình, suoái laïnh hôn.

            Mô öôùc Nguõ Ñaøi chi nöõa nhæ,

            Treân ñôøi hoà deã maáy Ñoâng Sôn.

            (Minh Chi dòch)

            Ñaây laø baøi thô Vua Anh Toâng ñeán chuøa Ñoâng Sôn caûm höùng laøm ra. Toâi thaáy hay giaûng cho quí vò hoïc.

            Gioù lay thieàn tröôïng ve im tieáng, traêng chaûy trong bình, suoái laïnh hôn. Hai caâu naày laø hai caâu taû caûnh chuøa Ñoâng Sôn. Hai chöõ “giaûi hoå” cuûa caâu ñaàu chöõ Haùn taïi sao dòch laø thieàn tröôïng? Choã naày daãn söï tích cuûa Thieàn sö Taêng Truø ôû Trung Hoa thaáy hai con hoå caén loän nhau, Ngaøi caàm caây thieàn tröôïng ñeå ngang giöõa hai ñaàu hai con hoå noùi: “Xin can, ñöøng coù caén nhau nöõa”. Ngaøi ñeå thieàn tröôïng xuoáng thì con naày quay ñaàu ñi beân naày, con kia quay ñaàu ñi beân kia khoâng caén nhau nöõa, neân goïi laø gaäy giaûi hoå.

            Mô öôùc Nguõ Ñaøi chi nöõa nhæ, treân ñôøi hoà deã maáy Ñoâng Sôn? Hai caâu naày Ngaøi khuyeân ngöôøi ñôøi chôù coù mô töôûng Nguõ Ñaøi Sôn, vì ôû Vieät Nam coù nuùi Ñoâng Sôn ñeïp laém. Nuùi Ñoâng Sôn laø moät trong boán ngoïn nuùi ñeïp ôû Vieät Nam laø Ñoâng Sôn, Bình Sôn, Yeân Töû Sôn vaø Thieân Kyø Sôn. Ngaøi noùi Ñoâng Sôn ôû Vieät Nam raát ñeïp, khoâng thua Nguõ Ñaøi Sôn theá maø ngöôøi ñôøi cöù mô moäng ñi vieáng Nguõ Ñaøi Sôn, chôù khoâng nghó tôùi chuyeän ñi vieáng Ñoâng Sôn cuûa nöôùc nhaø. Choã naày toâi cuõng thöôøng noùi, laâu nay ngöôøi Vieät Nam laïy Boà taùt Quaùn Theá AÂm, thì cöù höôùng veà Phoå Ñaø Sôn ôû Trung Quoác ñeå laïy. Trong khi Höông Tích Sôn ôû Vieät Nam, coù di tích Quaùn AÂm Dieäu Thieän maø khoâng laïy, cöù höôùng veà Phoå Ñaø Sôn laïy mieát. Vieäc laøm naày cuûa ngöôøi Vieät Nam ñaõ noùi leân taâm traïng höôùng ngoaïi quaù nhieàu, caùi gì ôû xöù ngöôøi, thì toát thì quí, caùi gì ôû trong nöôùc thì xem thöôøng. Baøi thô naày vua Anh Toâng khuyeân ngöôøi Vieät Nam, ñöøng coù mô öôùc vieáng Nguõ Ñaøi Sôn, maø haõy höôùng veà Ñoâng Sôn, vì Ñoâng Sôn raát ñeïp. Cuõng nhö toâi baûo quí vò haõy höôùng veà Höông Tích Sôn leã baùi, vì nôi naày coù nhieàu di tích, thô vaên ñeïp. Haõy bieát quí caùi ñeïp caùi quí cuûa nöôùc nhaø, chôù coù voïng ngoaïi ñeå taâm chaïy theo beân ngoaøi.

]