VUA TRAÀN MINH TOÂNG

(1300 - 1357)
(Ñöôïc yù chæ vôùi Toân giaû Huyeàn Quang doøng Truùc Laâm)

            Minh Toâng laø vua thöù saùu nhaø Traàn, con cuûa Anh Toâng. Leân ngoâi ngaøy 18 thaùng 03 naêm Giaùp Daàn (1314), ñoåi nieân hieäu Ñaïi Khaùnh.

            Luùc vua Anh Toâng thænh Toân giaû Phoå Tueä vaøo ñieän Thieân An trong hoäi Nhaân Vöông trao giôùi Boà taùt taïi gia, Minh Toâng ñích thaân thoï giôùi vaø vaâng laøm theo. Töø ñoù, vua thöôøng tham hoûi veà yeáu chæ thieàn.

            Naêm Ñaïi Khaùnh thöù chín (1323), vua ra chieáu thænh Toân giaû Phoå Tueä soaïn quyeån “Tham Thieàn Chæ Yeáu”, lôøi nhö sau: “Ñeä töû Phuïc Trai Ñaïo Nhaân, kính caån daâng thö leân Toân giaû noái phaùp ñôøi thöù hai doøng Truùc Laâm do Ñieàu Ngöï truyeàn xuoáng.

            Ñeä töû coøn dính thöôøng tình vieäc tuïc, tìm hieåu nôi saùch Nho thì nhöõng ñieàu ñaõ thaáy, ñaõ nghe qua ñeàu caïn heïp. Nhaân ñoái vôùi Thaày baøn luaän, môùi hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa Thieàn, saâu thaät saâu vaäy. Do ñoù taâm raát meán moä, beøn môû ñoïc ngöõ luïc cuûa ngöôøi xöa, duø taâm coù toû ngoä, maø khoù ñem lôøi leõ ví duï. YÙ muoán ñöôïc phieàn Thaày thaêng toøa giaûng thuyeát, song muoân vieäc ñaâu coù ñôïi ñöôïc. Mong Thaày thuaät laïi “Tham Thieàn Chæ Yeáu”, gom laïi thaønh moät taäp ñeå tieän vieäc xem ñoïc thì nguyeän ñöùng trong tuyeát cuûa ñeä töû ñaõ xong vaäy. Raát mong! Raát mong!”

            Lieàn phuï vaøo ít lôøi thoâ thieån phía sau:

            “Caû ñôøi töøng chöùa moät caây ñaøn,

            Naêm thaùng vuøi choân bôûi buïi traàn,

            May gaëp Baù Nha tay cao thuû,

            Laïi trao non nöôùc nhaû aâm thaàn.”

            (Bình sanh taèng suùc nhaát tröông caàm

            Mai moät traàn ai tueá nguyeät thaâm

            Haïnh ngoä Baù Nha cao dieäu thuû

            Caùnh giao sôn thuûy töï huy aâm.)

            Phoå Tueä bieân xong daâng leân, vua xem qua raát khen ngôïi, ban theâm hai chöõ “Minh Giaùc”, vaø chính tay vua vieát: “Sö phong thaùi sieâu thoaùt, chí khí hieân ngang, ñaùng goïi laø ngöôøi khoâng löôøng. Nay xem ñeán baøi “Tham Thieàn Chæ Yeáu” do Sö daâng leân, thaät laø ra vaøo coù pheùp taéc, böôùc ñi coù quy cuõ, neáu khoâng phaûi taâm cô baäc taøi ba, keá saùch vò töôùng gioûi, ñaâu hay ñöôïc nhö theá ö? Toâng phong cuûa gioøng Truùc Laâm chính theá maø chaúng suy suïp, ñaùng ban khen theâm hai chöõ “Minh Giaùc”...

            Nieân hieäu Khai Thaùi thöù hai (1325) vua ra chieáu thænh Toân giaû Phoå Tueä ñeán chuøa Tö Phuùc giaûng Tuyeát Ñaäu Ngöõ Luïc, ñeán thaùng chín giaûng tieáp kinh Vieân Giaùc.

            Naêm Bính Daàn nieân hieäu Khai Thaùi thöù ba (1326) vua thænh Ngaøi Phoå Tueä vaøo chuøa Tö Phuùc trong ñaïi noäi thoï pheùp quaùn ñaûnh.

            Naêm Maäu Thìn (1328) vua thænh Quoác Sö Phaùp Coå ôû nuùi Caûo giaûng Nieâm Tuïng Kinh Kim Cang cuûa Ngaøi Xuyeân Laõo.

            Naêm Khai Höïu thöù hai (1330), Toân giaû beänh, vua ñích thaân ñeán thaêm. Sau khi Toân giaû tòch, vua ban möôøi löôïng vaøng xaây thaùp vaø töï tay ban theâm hieäu “Tònh Trí Toân giaû”, thaùp hieäu Vieân Thoâng, ñoàng thôøi laøm thô toû loøng nhôù tieác, nhö ñaõ lieät baøy ôû chöông Phoå Tueä.

            Vua sai Trung söù ñeán ñeä töû noái phaùp laø Huyeàn Quang hoûi tìm ngöõ luïc vaø haønh traïng cuûa Toân giaû, Huyeàn Quang vaâng chieáu bieân goùp laïi vua sai khaéc baûn löu haønh taïi ñaïi noäi, töï vieát lôøi töïa, cuøng nhöõng lôøi taùn, töïa, baït cuûa thaàn quan goàm saùu möôi baûy ngöôøi.

            Thaùng 6 naêm Canh Ngoï vua ra chieáu môøi Ngaøi Huyeàn Quang ñeán chuøa Tö Phuùc ôû ñaïi noäi giaûng Ñaïi Hueä Ngöõ Luïc, caøng laøm saùng toû yeáu chæ Thieàn. Giaûng xong, vua coù vieát thö noùi: “Giaûng xong Ñaïi Hueä Luïc, Baùn AÅn Ñaïo Nhaân xin trình kieán giaûi, töï nguyeän noái phaùp Ñaïi toân ñöùc, xem kyõ coù ñöôïc chaêng? Neáu ñöôïc laø may maén laém!

            Tuïng:

            Coân Sôn Ñaïi Ñaïo Sö,

            Laøm ruoäng phöôùc vì ta,

            Vua toâi ñeàu qui kính,

            Phaät ñaïo maûi tieáp xa.

            Noái phaùp sau Nhò Toå,

            Oai AÂm tröôùc, vöôït qua,

            Chaúng dính töôùng vaên töï,

            Nhö Lai Thieàn noùi ra.

            Xöa nay khoâng lôùn nhoû,

            Ñoà chöùa tuøy vuoâng troøn,

            Thöông ta trong nhaø löûa,

            Voán bôûi coù duyeân xöa.

            Töï neám muøi söõa phaùp,

            Thaân nghe caûm giaùc nheï.

            Thuøng sôn chôït beå vôõ,

            Taùm xoi baûy phuûng kìa.

            Seõ baûo coù choã ñöôïc,

            Choã ñöôïc aáy vaät gì?

            Seõ baûo khoâng choã ñöôïc,

            Tham hoïc haù luoáng qua!

            Choã ñöôïc khoâng choã ñöôïc,

            Muoán noùi khoù lôøi ra,

            Noùi naêng ñaõ khoù ñöôïc,

            Ai nhaän ai truyeàn ha?

            Saén bìm cuõng chaúng ít,

            Ñaõ troùi coøn buoäc aø!

            Döøng! Döøng!

            Theá nhöng baát ñaéc dó,

            Keä ngaén laäp laïi maø.

            Theo sau baøy xong töôùng naøy”.

            (Coân Sôn Ñaïi Ñaïo Sö

            Vò ngaõ taùc phöôùc ñieàn

            Vöông thaàn taát qui kính

            Phaät ñaïo tuïc hoaøn lieân.

            Phaùp keá Nhò Toå haäu,

            Cöùu caùnh Oai AÂm tieàn

            Baát tröôùc vaên töï töôùng

            Dieãn thuyeát Nhö Lai Thieàn.

            Boån lai voâ ñaïi tieåu

            Nhaäm khí tuøy phöông vieân

            Coá ngaõ hoûa traïch trung

            Caùi thò höõu tuùc duyeân.

            Thaân thöôøng phaùp nhuõ vò

            Thaân theå giaùc khinh tieân.

            Taát duõng hoát ñaû phaù

            Baùt huyeät döõ thaát xuyeân.

            Töông vò höõu sôû ñaéc

            Sôû ñaéc haø vaät yeân.

            Töông vò voâ sôû ñaéc

            Tham hoïc phi ñoà nhieân

            Sôû ñaéc voâ sôû ñaéc

            Duïc ngöõ thuø nan ngoân.

            Ngoân ngöõ kyù nan ñaéc

            Thuøy thoï phuïc thuøy truyeàn

            Caùt ñaèng dieäc baát thieåu

            Nhö phöôïc caùnh thieâm trieàn.

            Chæ Chæ,

            Nhieân nhi baát ñaéc dó

            Ñoaûn keä phuïc truøng tuyeân

            Tuøy haäu taùc lieãu thöû töôùng.)

            Ngaøi Huyeàn Quang daâng thö ñaùp laïi löôïc noùi: “Chæ moät caùi naøy lieàn nuoát heát luøm gai goùc, thaáu qua voøng kim cang, laø thôøi tieát gì vaäy?” Ngaøi thuaät theâm moät taéc xöa trình vua: “Gioáng nhö ngöôøi xöa noùi: beân phaûi môøi chuù cöôùc tuïng ra, chaúng caàn ngay döôùi moät caâu thuaät laïi, chaúng caàn xeù naùt, chaúng caàn gaäy heùt, chaúng caàn phuûi aùo lieàn ñi, haõy mau vì thaàn Taêng ñem moät caâu noùi laïi?”

            Vua xem xong, laáy buùt pheâ vaøo phía sau: “Chæ caàn ngay döôùi moät caâu, chæ caàn xeù naùt, chæ caàn gaäy heùt, chæ caàn phuûi aùo lieàn ñi, chaúng vì Hoøa thöôïng ñem caâu noùi laïi”.

            Trung söù Phaïm Nhaân Khanh ñem ñeán cho Ngaøi Huyeàn Quang, Sö moät phen thaáy lieàn thaàm nhaän, beøn noùi: ngöôøi xöa noùi: “Ngöôøi ñeán ngay ñöôïc choã chaúng nghi thì giaû söû nghòch hay thuaän, muoân caûnh hieän tieàn, thaáy nhö chaúng thaáy, toâi nhaän ñöôïc roài! Song coøn moät vieäc thöøa, ñôïi giaùp maët daâng leân”.

            Sau ñoù, Huyeàn Quang ñeán gaëp vua troø chuyeän nhö baøn vieäc trong nhaø, vöøa môû lôøi lieàn bieát choã nôi. Vua laïi ra chieáu thænh Ngaøi Huyeàn Quang ñeán Thieân Tröôøng giaûng Hoaøng Baù Taâm Yeáu. Töø khi Sö ñaõ nhaän y baùt cuûa Toân giaû Phoå Tueä ôû Coân Sôn ñeán luùc ra truï trì ñeàu nhôø söùc vua duy trì. Ñeán khi xaây döïng chuøa Ñaïi Tö Quoác ôû Coân Sôn cuõng ñeàu do vua giuùp cho gaàn möôøi ngaøn ngöôøi laøm, thí vaøng baïc tính coù haøng ngaøn.

            Ñeán trong muøa haï khoaûng naêm AÁt Muøi - Bính Thaân (13 -1356) vua môøi Caûnh Huy giaûng Taäp Nhaân Thieân Nhaõn Luïc vaø môøi Ngaøi Kim Sôn ñeán chöùng minh. Vua laïi ra chieáu môøi Ngaøi Kim Sôn giaûng Bích Nham Taäp, nghieân cöùu ñaïi yù veà Tuïng Coå cuûa Tuyeát Ñaäu. Vua laïi laøm baøi Thieàn Hoïc Chaùnh Toâng Minh trình Ngaøi Kim Sôn noùi: “Toå Sö Thieàn voán khoâng lôøi, theá naøo noùi hoïc? Neáu coù choã ñeå hoïc, laø ñem laàm ñeán laàm roài. Toâng voán khoâng taø, theá naøo noùi chaùnh? Neáu coù choã chaùnh, thuoác lieàn thaønh beänh. Haøng thieàn hoïc phaûi nhaèm nôi chính mình maø tìm, chuùng sanh voán saün coù. Noùi laø taùnh, laø taâm; taâm coát taïi saùng, taùnh coát taïi thaáy, sanh töû duø coù dôøi ñoåi, maø tröôùc sau chaúng bieán. Ñeán ngöôøi sau thì khoe baøy kyø laï, noùi ngang noùi doïc, ñaàu löôõi töï taïi, xeù raùch da maët ngöôøi, moùc troøng maét ngöôøi, ñi quanh giöôøng ñöùng thaúng, phuûi tay aùo lieàn ñi, neùm caàu, ñaùnh troáng, giô ngoùn tay, le löôõi, chö Toå öùng cô taâm laõo baø tha thieát, mæm cöôøi ñöa caønh hoa moät mình ñaâu coù rieâng khaùc? Lôøi thoâ tieáng teá ñeàu veà ñeä nhaát nghóa. Toå Sö Kim Sôn ñöôïc tuûy ngaøi Phoå Tueä chaùnh leänh thaät haønh, noùi quanh chæ thaúng, coù gieát coù tha, coù buoâng coù thu, coù thu coù buoâng, coù cöùu soáng coù gieát cheát, hieåu ta hay nghieâm traùch ta, ñaâu keå naêm thaùng.”

            Vua saép thaêng haø coù laøm baøi keä trình Ngaøi Kim Sôn:

            Ñeä töû Voâ Caûnh ôû trong beänh,

            Gôûi Thieàn Toå thöù ba Truùc laâm.

            Beänh naëng mang caû tuaàn,

            Ñeâm naèm saùng uoáng thuoác

            Haït gaïo chaúng dính raêng

            Haït haït ñeàu nhai ñeán.

            Nhö coù ngöôøi hoûi,

            Muøi vò theá naøo?

            Ñaùp khoâng muøi vò.

            Vua laïi trình theâm baøi keä:

            Chöùa thuoác ñeå trò beänh,

            Khoâng beänh thuoác ñaâu caàn,

            Nay côm gaïo coù khoâng,

            Ngöôøi khoâng mieäng nhai ñöôïc.

            (Ñeä töû Voâ Caûnh beänh trung,

            Kyù Truùc Laâm tam ñaïi thieàn Toå,

            Baûo kha duïc hieäp tuaàn

            Daï ngoïa truù phuïc döôïc

            Baát khieát nhaát laïp meã

            Laïp laïp giao giaûo tröôùc

            Nhö höõu nhaân vaán

            Tö vò nhö haø

            Ñaùp voâ tö vò.

                    * * *

            Suùc döôïc duïc trò beänh,

            Voâ beänh an duïng döôïc,

            Kim höõu voâ meã phaïn,

            Voâ khaåu nhaân giaûo tröôùc).

            Vua laïi ñöa thö thænh Ngaøi Kim Sôn ñeán thaêm beänh taïi phoøng taêng ôû Ñoäng Thieân.

            Thaùng gieâng naêm Ñinh Daäu nieân hieäu Thieäu Phong thöù möôøi baûy (1357), vua xuaát moät xaâu chuoåi baèng vaøng laøm vaät taëng sö ñeå töø bieät. Ñeán ngaøy 19 thaùng 02 vua laëng leõ thaêng haø, chaúng uoáng thuoác, chaúng aên duøng, höôûng 58 tuoåi ñôøi.

            Coøn moät soá baøi keä tuïng cuûa vua laøm, ñöôïc cheùp trong Coân Sôn Thaàn Khueâ Taäp.

            Giaûng:

            Vua Minh Toâng laø vua thöù saùu nhaø Traàn, con cuûa Anh Toâng. Leân ngoâi ngaøy 18 thaùng 03 naêm Giaùp Daàn (1314), ñoåi nieân hieäu Ñaïi Khaùnh.

            Luùc vua Anh Toâng thænh Toân giaû Phoå Tueä vaøo ñieän Thieân An trong hoäi Nhaân Vöông trao giôùi Boà taùt taïi gia, Minh Toâng ñích thaân thoï giôùi vaø vaâng laøm theo. Töø ñoù, vua thöôøng tham hoûi veà yeáu chæ thieàn.

            Vua Traàn Minh Toâng laø moät oâng vua thoï giôùi Boà taùt khi coøn nhoû vaø cuõng thöïc haønh theo giôùi ñaõ thoï töø thöôû nhoû.

            Naêm Ñaïi Khaùnh thöù 9 (1323), vua ra chieáu thænh Toân giaû Phoå Tueä soaïn quyeån “Tham Thieàn Chæ Yeáu”, lôøi nhö sau: “Ñeä töû Phuïc Trai Ñaïo Nhaân, kính caån daâng thö leân Toân giaû noái phaùp ñôøi thöù hai doøng Truùc Laâm do Ñieàu Ngöï truyeàn xuoáng.

            Ñeä töû coøn dính thöôøng tình vieäc tuïc, tìm hieåu nôi saùch Nho thì nhöõng ñieàu ñaõ thaáy, ñaõ nghe qua ñeàu caïn heïp. Nhaân ñoái vôùi Thaày baøn luaän, môùi hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa Thieàn, saâu thaät saâu vaäy. Do ñoù taâm raát meán moä, beøn môû ñoïc ngöõ luïc cuûa ngöôøi xöa, duø taâm coù toû ngoä, maø khoù ñem lôøi leõ ví duï. YÙ muoán ñöôïc phieàn Thaày thaêng toøa giaûng thuyeát, song muoân vieäc ñaâu coù ñôïi ñöôïc. Mong Thaày thuaät laïi “Tham Thieàn Chæ Yeáu”, gom laïi thaønh moät taäp ñeå tieän vieäc xem ñoïc thì nguyeän ñöùng trong tuyeát cuûa ñeä töû ñaõ xong vaäy. Raát mong! Raát mong!” Ñaây laø lôøi vua Traàn Minh Toâng thænh Toân giaû Phaùp Loa soaïn quyeån Tham Thieàn Chæ Yeáu, lôøi leõ raát khieâm nhöôøng thieát tha, hieän roõ taâm meán moä Phaät Phaùp cuûa vua. Vua töï xöng laø ñeä töû Phuïc Trai Ñaïo Nhaân, vua yeâu caàu Toân giaû Phaùp Loa toùm taét ñöôøng loái tu thieàn vieát thaønh moät taäp, ñeà töïa laø Tham Thieàn Chæ Yeáu, ñeå cho vua tieän vieäc xem ñoïc, thì sôû nguyeän ñöùng trong tuyeát cuûa vua môùi troøn. Nguyeän ñöùng trong tuyeát laø daãn caâu chuyeän Toå Hueä Khaû ôû Thieáu Laâm ñöùng trong tuyeát, chôø Toå Ñaït Ma quay laïi ñeå ñaûnh leã, caàu xin khai thò vôùi taát caû loøng thieát tha khao khaùt. Ngaøy nay vua Minh Toâng thieát tha muoán ñöôïc hoïc thieàn vôùi taát caû loøng kính troïng, gioáng nhö Ngaøi Hueä Khaû ñöùng trong tuyeát caàu phaùp vôùi Toå Boà Ñeà Ñaït Ma vaäy.

            Lieàn phuï vaøo ít lôøi thoâ thieån phía sau:

            Bình sanh taèng suùc nhaát tröông caàm

            Mai moät traàn ai tueá nguyeät thaâm

            Haïnh ngoä Baù Nha cao dieäu thuû

            Caùnh giao sôn thuûy töï huy aâm.

            Dòch:

            Caû ñôøi töøng chöùa moät caây ñaøn,

            Naêm thaùng vuøi choân bôûi buïi traàn,

            May gaëp Baù Nha tay cao thuû,

            Laïi trao non nöôùc nhaû aâm thaàn.

            Ñaây laø boán caâu thô trình kieán giaûi cuûa vua Minh Toâng. Vua noùi raèng: “Caû ñôøi töøng chöùa moät caây ñaøn”. Ñaøn naày khoâng phaûi ñaøn tranh, ñaøn tì baø... maø laø ñaøn khoâng daây. Caây ñaøn khoâng daây naày coù saün trong nhaø, vì khoâng laáy ra ñaøn neân “naêm thaùng vuøi choân bôûi buïi traàn”. Ngaøy laïi thaùng qua caây ñaøn bò buïi traàn phuû laáp, neân caây ñaøn trôû thaønh voâ duïng. Nhöng, “may gaëp Baù Nha tay cao thuû, laïi trao non nöôùc nhaû aâm thaàn”. Caây ñaøn khoâng daây naày gaëp ñöôïc tay cao thuû taøi tình nhö Baù Nha khaûy, thì tieáng ñaøn hoøa laãn trong nöôùc trong non, vang leân nhöõng aâm thanh vi dieäu.

            Hai caâu ñaàu cuûa baøi keä vua Minh Toâng noùi, nôi thaân naêm uaån coù saün taâm theå chaân thaät, nhöng bò phieàn naõo traàn lao che phuû khoâng bieát khoâng söû duïng ñöôïc. Cuõng gioáng nhö caây ñaøn coù saün trong nhaø bò buïi baëm vuøi laáp. Hai caâu sau vua noùi, nhôø gaëp ñöôïc thieän tri thöùc laø Toân giaû Phaùp Loa höôùng daãn nhaéc nhôû, môùi nhôù mình coù taâm theå chaân thaät, vua tieán tu thì taâm theå chaân thaät phaùt ra dieäu duïng phi thöôøng, laøm lôïi ích cho moïi ngöôøi. Gioáng nhö caây ñaøn nhôø gaëp ñöôïc tay cao thuû Baù Nha khaûy, môùi phaùt ra nhöõng aâm thanh vi dieäu nhö soùng voã döôùi nöôùc, gioù thoåi laù caây reo treân non vaäy.

            Phoå Tueä bieân xong daâng leân, vua xem qua raát khen ngôïi, ban theâm hai chöõ “Minh Giaùc”. Vaø chính tay vua vieát: “Sö phong thaùi sieâu thoaùt, chí khí hieân ngang, ñaùng goïi laø ngöôøi khoâng löôøng. Nay xem ñeán baøi “Tham Thieàn Chæ Yeáu” do Sö daâng leân, thaät laø ra vaøo coù pheùp taéc, böôùc ñi coù quy cuõ, neáu khoâng phaûi taâm cô baäc taøi ba, keá saùch vò töôùng gioûi, ñaâu hay ñöôïc nhö theá ö? Toâng phong cuûa gioøng Truùc Laâm chính theá maø chaúng suy suïp, ñaùng ban khen theâm hai chöõ “Minh Giaùc”...

            ÔÛ tröôùc, Toân giaû Phaùp Loa ñöôïc vua Anh Toâng ban cho hieäu Phoå Tueä, ôû ñaây Minh Toâng ban cho hieäu Minh Giaùc. Toân giaû Phaùp Loa soaïn xong quyeån Tham Thieàn Chæ Yeáu daâng leân vua Minh Toâng, vua xem qua, khen ngôïi taùn thöôûng. Vua noùi Ngaøi laø ngöôøi thoâng thaùi sieâu thoaùt, chí khí hieân ngang, khoâng theå duøng taâm phaøm tình maø ño löôøng ñöôïc tö caùch phong thaùi cuûa Ngaøi. Vua khen Ngaøi laø ngöôøi ra vaøo coù pheùp taéc, böôùc ñi coù qui cuõ, neáu khoâng phaûi taâm cô cuûa baäc taøi ba, keá saùch cuûa vò töôùng gioûi ñaâu hay ñöôïc nhö theá.

            Ngöôøi coù traùch nhieäm höôùng daãn Taêng Ni Phaät töû tu haønh nhö Toân giaû Phaùp Loa, hay ngöôøi sau naày phaûi naém vöõng qui cuû pheùp taéc trong nhaø ñaïo, thì môùi coù theå höôùng daãn moïi ngöôøi tu haønh coù keát quaû. Khi soaïn cuoán Tham Thieàn Chæ Yeáu, ngaøi Phaùp Loa vaïch ra ñöôøng loái tu töø caïn tôùi saâu, töø thaáp leân cao. Ngaøi chæ roõ choã naøo laø choã thieát yeáu, choã naøo laø choã phöông tieän ñeå cho ngöôøi tu khoâng laàm laãn. Do ñoù vua Minh Toâng môùi khen Ngaøi laø baäc taâm cô taøi ba, laø vò töôùng gioûi coù keá saùch hay, môùi laøm ñöôïc vieäc phi thöôøng laø keá thöøa doøng Thieàn Truùc Laâm Yeân Töû vaø truyeàn laïi cho ñôøi sau.

            Nieân hieäu Khai Thaùi thöù hai (1325) vua ra chieáu thænh Toân giaû Phoå Tueä ñeán chuøa Tö Phuùc giaûng Tuyeát Ñaäu Ngöõ Luïc, ñeán thaùng chín giaûng tieáp Kinh Vieân Giaùc.

            Vua thænh Toân giaû Phaùp Loa vaøo noäi cung ôû chuøa Tö Phuùc giaûng Ngöõ Luïc cuûa ngaøi Tuyeát Ñaäu vaø giaûng Kinh Vieân Giaùc cho vua nghe.

            Naêm Bính Daàn nieân hieäu Khai Thaùi thöù ba (1326) vua thænh ngaøi Phoå Tueä vaøo chuøa Tö Phuùc trong ñaïi noäi thoï pheùp quaùn ñaûnh.

            Ñuùng ra trong nhaø Thieàn thì khoâng coù leã quaùn ñaûnh. Nhöng theo phong tuïc cuûa ngöôøi AÁn Ñoä thì moãi khi Thaùi töû leân ngoâi vua, thay vua cha trò vì thieân haï thì laøm leã quaùn ñaûnh. Leã quaùn ñaûnh laø röôùi nöôùc leân ñaàu Thaùi töû, coi nhö giôø phuùt ñoù laø vua cha truyeàn ngoâi cho con vaø töø giôø phuùt ñoù Thaùi Töû laøm vua chính thöùc. Trong ñaïo cuõng aûnh höôûng phong tuïc naày, neân nhöõng hoïc troø ngoä ñöôïc yù chæ cuûa thaày, laø ngöôøi ñaùng tin caäy, thì oâng thaày cuõng laøm leã quaùn ñaûnh. Choã khaùc goïi laø truyeàn taâm aán, chöùng nhaän ngöôøi ñeä töû xöùng ñaùng keá thöøa söï truyeàn baù cuûa mình.

            Naêm Maäu Thìn (1328) vua thænh Quoác Sö Phaùp Coå ôû nuùi Caûo giaûng Nieâm Tuïng Kinh Kim Cang cuûa Ngaøi Xuyeân Laõo.

            Xuyeân Laõo laø bieät danh cuûa thieàn sö Ñaïo Xuyeân doøng Laâm Teá ñôøi Toáng ôû Trung Hoa. Ngaøi ôû choã thieàn sö Lieâm xuaát gia vaø ngoä ñaïo khoaûng naêm 1127 hoaëc naêm 1130. Sau khi Ngaøi ngoä ñaïo coù ngöôøi ñem kinh Kim Cang ñeán chaát vaán. Ngaøi laøm Nieâm Tuïng (keä) ñeå traû lôøi. Traû lôøi xong Ngaøi bieân laïi thaønh saùch, ngöôøi sau ñoïc thaáy hay thích quaù neân ñeå laø “Xuyeân Laõo Kim Cang Kinh Chuù” Xuyeân laø Ñaïo Xuyeân, Laõo laø tröôûng laõo, danh töø duøng ñeå chæ ngöôøi ñaùng kính troïng.

            Naêm Khai Höïu thöù hai (1330), Toân giaû beänh, vua ñích thaân ñeán thaêm. Sau khi Toân giaû tòch, vua ban möôøi löôïng vaøng xaây thaùp vaø töï tay ban theâm hieäu “Tònh Trí Toân giaû”, thaùp hieäu Vieân Thoâng, ñoàng thôøi laøm thô toû loøng nhôù tieác, nhö ñaõ lieät baøy ôû chöông Phoå Tueä.

            Vua Minh Toâng raát kính troïng Toân giaû Phaùp Loa, neân khi Toân giaû beänh vua ñeán thaêm. Khi Toân giaû tòch vua cuùng vaøng ñeå xaây thaùp vaø ñeà teân thaùp laø Vieân Thoâng. Thaùp Vieân Thoâng hieän giôø coøn ôû chuøa Thanh Mai treân Thanh Mai Sôn. Vua raát thöông quí Toân giaû neân coù laøm baøi thô ñeà töïa:

            Vaõn Phaùp Loa Toân Giaû ñeà Thanh Mai Töï. Baøi thô naày khoâng coù trong Thaùnh Ñaêng Luïc, toâi trích trong Söû giaûng cho quí vò nghe.

            Thuøy thuû traàn hoaøn dó lieãu duyeân,

            Giaùc Hoaøng kim luõ ñaéc nhaân truyeàn.

            Thanh Sôn maïn thaûo quan taøng lyù,

            Bích thoï thaâm söông xaùc thueá thieàn.

            Daï yeåm giaûng ñöôøng kim coå nguyeät,

            Hieåu meâ tröôïng thaát höõu voâ yeân.

            Töông ñaàu chaâm giôùi ta phi tích,

            Traùc töïu ai chöông theá leä huyeàn.

            Dòch:

            Traàn theá tay buoâng ñaõ heát duyeân,

            Giaùc Hoaøng kim tuyeán ñöôïc ngöôøi truyeàn.

            Thanh Sôn coû raäm choân chieác deùp,

            Caây bieác söông daøy laáp xaùc ve.

            Ñeâm aån giaûng ñöôøng traêng kim coå,

            Ngaøy nöông tröôïng thaát coù khoâng maây.

            Hôïp duyeân kim caûi xöa ñaõ vaéng,

            Naën noït lôøi thô leä öôùt daàm.

            Traàn theá tay buoâng ñaõ heát duyeân, Giaùc Hoaøng kim tuyeán ñöôïc ngöôøi truyeàn. Vua noùi Toân giaû Phaùp Loa ñaõ heát duyeân vôùi traàn theá neân ñaõ buoâng tay ra ñi. Ngaøi laø ngöôøi ñöôïc Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng truyeàn cho chieác y kim tuyeán vaø nay chieác y kim tuyeán cuûa Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng ñöôïc Ngaøi truyeàn cho Toân giaû Huyeàn Quang.

            Thanh Sôn coû raäm choân chieác deùp, Caây bieác söông daøy laáp xaùc ve. Caâu “Thanh Sôn coû raäm choân chieác deùp”, nhaéc laïi söï tích Toå Boà Ñeà Ñaït Ma khi tòch, ñöôïc nhaäp thaùp treân nuùi Huøng Nhó. Sau Hieáu Trang Ñeá cho ngöôøi môû cöûa thaùp dôû quan taøi, thì ra quan taøi troáng khoâng chæ coù moät chieác deùp. YÙ vua muoán noùi Thanh Mai Sôn coû moïc raäm raïp, choân vuøi caùi thaùp cuûa Ngaøi vaø giôø ñaây coù leõ trong thaùp chæ coøn chieác deùp thoâi, Ngaøi thì ñi maát roài! Caûnh Thanh Mai Sôn hieän giôø chæ coù caây xanh, söông daøy ñaëc phuû laáp xaùc nhöõng con ve, thaät laø tieâu ñieàu.

            Ñeâm aån giaûng ñöôøng traêng kim coå, ngaøy nöông tröôïng thaát coù khoâng maây. Giaûng ñöôøng laø nôi Ngaøi giaûng daïy luùc sanh tieàn, baây giôø ñeâm veà chæ thaáy maët traêng kim coå soi roïi, chôù khoâng thaáy Ngaøi nöõa. Coøn tröôïng thaát laø nôi Ngaøi ôû, baây giôø ngaøy ñeán chæ coù nhöõng luøm maây coù khoâng aån hieän, chôù Ngaøi khoâng coøn ngoài ôû ñoù nöõa. Hai caâu naày noùi leân hình aûnh giaûng ñöôøng vaéng veû, tröôïng thaát quaïnh hiu khi Ngaøi ñaõ khuaát boùng.

            Hôïp duyeân kim caûi xöa ñaõ vaéng, naën noït lôøi thô leä öôùt daàm. Danh töø kim caûi ngöôøi ñôøi thöôøng duøng. Caây kim vaø haït caûi gaëp nhau lieàn huùt nhau, hình aûnh naày noùi leân choã töông öng thích hôïp giöõa hai ngöôøi. Vua muoán noùi caùi duyeân thaày troø giöõa Toân giaû Phaùp Loa vaø vua raát laø hôïp. Ñieàu maø Toân giaû giaûng daïy thì vua laõnh hoäi ngay, ñieàu maø vua hoïc hieåu trình leân, Toân giaû chaáp nhaän lieàn, thaày troø raát thoâng caûm nhau, neân goïi laø duyeân kim caûi. Vua noùi ngaøy xöa thaày troø raát hôïp nhau, baøn luaän raát taâm ñaéc, nhöng nay thaày ñaõ vaéng boùng, troø khoâng gaëp ñöôïc nöõa, neân naën noït laøm thô töôûng nhôù thaày maø leä tuoân öôùt daàm. Ñoù laø loøng thöông töôûng cuûa vua Minh Toâng ñoái vôùi Toân giaû Phaùp Loa, khi ñeán Thanh Mai Sôn vieáng thaùp cuûa Ngaøi.

            Vua sai Trung söù ñeán ñeä töû noái phaùp laø Huyeàn Quang hoûi tìm ngöõ luïc vaø haønh traïng cuûa Toân giaû. Huyeàn Quang vaâng chieáu bieân goùp laïi vua sai khaéc baûn löu haønh taïi ñaïi noäi, töï vieát lôøi töïa, cuøng nhöõng lôøi taùn, töïa, baït cuûa thaàn quan goàm saùu möôi baûy ngöôøi.

            Thaùng 6 naêm Canh Ngoï vua ra chieáu môøi ngaøi Huyeàn Quang ñeán chuøa Tö Phuùc ôû ñaïi noäi giaûng Ñaïi Hueä Ngöõ Luïc, caøng laøm saùng toû yeáu chæ Thieàn. Giaûng xong, vua coù vieát thö noùi: “Giaûng xong Ñaïi Hueä Luïc, Baùn AÅn Ñaïo Nhaân xin trình kieán giaûi, töï nguyeän noái phaùp Ñaïi toân ñöùc, xem kyõ coù ñöôïc chaêng? Neáu ñöôïc laø may maén laém!

            Sau khi Toân giaû Huyeàn Quang giaûng Ñaïi Hueä Ngöõ Luïc, vua laøm baøi keä trình kieán giaûi:

            Coân Sôn Ñaïi Ñaïo Sö

            Vò ngaõ taùc phöôùc ñieàn

            Vöông thaàn taát qui kính

            Phaät ñaïo tuïc hoaøn lieân.

            Phaùp keá Nhò Toå haäu,

            Cöùu caùnh Oai AÂm tieàn

            Baát tröôùc vaên töï töôùng

            Dieãn thuyeát Nhö Lai Thieàn.

            Boån lai voâ ñaïi tieåu

            Nhaäm khí tuøy phöông vieân

            Coá ngaõ hoûa traïch trung

            Caùi thò höõu tuùc duyeân.

            Thaân thöôøng phaùp nhuõ vò

            Thaân theå giaùc khinh tieân.

            Taát duõng hoát ñaû phaù

            Baùt huyeät döõ thaát xuyeân.

            Töông vò höõu sôû ñaéc

            Sôû ñaéc haø vaät yeân.

            Töông vò voâ sôû ñaéc

            Tham hoïc phi ñoà nhieân

            Sôû ñaéc voâ sôû ñaéc

            Duïc ngöõ thuø nan ngoân.

            Ngoân ngöõ kyù nan ñaéc

            Thuøy thoï phuïc thuøy truyeàn

            Caùt ñaèng dieäc baát thieåu

            Nhö phöôïc caùnh thieâm trieàn.

            Chæ Chæ,

            Nhieân nhi baát ñaéc dó

            Ñoaûn keä phuïc truøng tuyeân

            Tuøy haäu taùc lieãu thöû töôùng.

            Dòch:

            Coân Sôn Ñaïi Ñaïo Sö,

            Laøm ruoäng phöôùc vì ta,

            Vua toâi ñeàu qui kính,

            Phaät ñaïo maõi tieáp xa.

            Noái phaùp sau Nhò Toå,

            Oai AÂm tröôùc, vöôït qua,

            Chaúng dính töôùng vaên töï,

            Nhö Lai Thieàn noùi ra.

            Xöa nay khoâng lôùn nhoû,

            Ñoà chöùa tuøy vuoâng troøn,

            Thöông ta trong nhaø löûa,

            Voán bôûi coù duyeân xöa.

            Töï neám muøi söõa phaùp,

            Thaân nghe caûm giaùc nheï.

            Thuøng sôn chôït beå vôõ,

            Taùm xoi baûy phuûng kìa.

            Seõ baûo coù choã ñöôïc,

            Choã ñöôïc aáy vaät gì?

            Seõ baûo khoâng choã ñöôïc,

            Tham hoïc haù luoáng qua!

            Choã ñöôïc khoâng choã ñöôïc,

            Muoán noùi khoù lôøi ra,

            Noùi naêng ñaõ khoù ñöôïc,

            Ai nhaän ai truyeàn ha?

            Saén bìm cuõng chaúng ít,

            Ñaõ troùi coøn buoäc aø!

            Döøng! Döøng!

            Theá nhöng baát ñaéc dó,

            Keä ngaén laäp laïi maø.

            Theo sau baøy xong töôùng naøy.

            Coân Sôn Ñaïi Ñaïo Sö, laøm ruoäng phöôùc vì ta, vua toâi ñeàu qui kính, Phaät ñaïo maõi tieáp xa. Vua Minh Toâng toû loøng quí kính, taùn thaùn khen ngôïi coâng ñöùc Toân giaû Huyeàn Quang. Sôû dó goïi Toân giaû Huyeàn Quang laø Coân Sôn Ñaïi Ñaïo Sö, vì ngaøi truï trì chuøa treân nuùi Coân Sôn. Vua taùn thaùn Toân giaû Huyeàn Quang laø ngöôøi luoân luoân laøm ruoäng phöôùc cho thí chuû, nhaát laø nhaø vua. Theá neân vua, quaàn thaàn, muoân daân ñeàu kính troïng, khieán cho ñaïo Phaät maõi maõi ñöôïc noái tieáp laâu daøi.

            Noái phaùp sau Nhò Toå, Oai AÂm tröôùc, vöôït qua, chaúng dính töôùng vaên töï, Nhö Lai Thieàn noùi ra. Toân giaû Huyeàn Quang laø ngöôøi noái phaùp doøng Thieàn Truùc Laâm Yeân Töû sau Nhò Toå Phaùp Loa. Nhöng söï thaät thì töø ñöùc Phaät Oai AÂm Vöông veà tröôùc cuõng laø phaùp ñoù, chôù khoâng coù phaùp naøo khaùc. Theá neân noùi noái phaùp Nhò Toå, nhöng chính laø noái phaùp töø ñöùc Phaät Oai AÂm Vöông maõi cho ñeán sau naày. Vua nhaéc laïi toâng chæ cuûa Thieàn Toâng do Toå Boà Ñeà Ñaït Ma tuyeân boá:

            Baát laäp vaên töï,

            Giaùo ngoaïi bieät truyeàn.

            Tröïc chæ nhaân taâm,

            Kieán taùnh thaønh Phaät.

            Vì khoâng laäp vaên töï, ngoaøi giaùo lyù truyeàn rieâng, neân vua noùi chaúng dính töôùng vaên töï. Khoâng coù vaên töï laøm sao dính ñöôïc? Thieàn khoâng keït ôû ngoân ngöõ vaên töï laø Nhö Lai Thieàn. Choã naày coù moät soá hoïc giaû nhaän xeùt hôi laãn loän. Caùc vò coù ñeà caäp ñeán Nhö Lai Thieàn vaø Toå Sö Thieàn. Nhö Lai Thieàn laø thieàn Phaät daïy nhö Nguõ Ñình Taâm Quaùn, Töù Nieäm Xöù Quaùn v.v... Coøn Toå Sö Thieàn laø Thieàn do Toå Boà Ñeà Ñaït Ma daïy vôùi toâng chæ “Baát laäp vaên töï, giaùo ngoaïi bieät truyeàn, tröïc chæ nhaân taâm, kieán taùnh thaønh Phaät”. Vua noùi Nhö Lai Thieàn laø noùi goïn teân “Nhö Lai Töï Taùnh Thanh Tònh Thieàn”. Ñoù laø moät teân khaùc cuûa Toå Sö Thieàn. Neáu hieåu Nhö Lai Thieàn ôû ñaây laø Thieàn Töù Nieäm Xöù, Thieàn Nguõ Ñình Taâm v.v. thì laàm laãn. Nhö Lai vua noùi ôû ñaây laø Nhö Lai Töï Taùnh Thanh Tònh Thieàn, vì Thieàn naày chæ thaúng töï taùnh cuûa moãi ngöôøi. Töï taùnh cuûa moãi ngöôøi voán thanh tònh, neáu nhaän ra töï taùnh thanh tònh cuûa mình laø thaønh Phaät, neân noùi Nhö Lai Töï Taùnh Thanh Tònh Thieàn. Thieàn naày chæ thaúng Phaät taùnh saün coù cuûa moãi ngöôøi, chôù khoâng phaûi phöông phaùp tu thieàn Phaät daïy trong kinh. Nhôù, töï taùnh thanh tònh coù saün nôi mình laø Nhö Lai, neân ñaây vua noùi Nhö Lai Thieàn. Coøn Nhö Lai Thieàn maø Phaät daïy trong kinh chuùng ta thöôøng giaûng traïch vôùi Toå Sö Thieàn, thì nghóa Nhö Lai naày chæ cho Phaät Thích Ca.

            Xöa nay khoâng lôùn nhoû, ñoà chöùa tuøy vuoâng troøn, thöông ta trong nhaø löûa, voán bôûi coù duyeân xöa. Töï Taùnh Thanh Tònh voán coù nôi moãi ngöôøi xöa nay khoâng coù lôùn nhoû, ôû ngöôøi cao lôùn noù khoâng lôùn ra, ôû nôi ngöôøi thaáp beù noù khoâng nhoû laïi. Neáu töï taùnh thanh tònh ôû nôi ngöôøi lôùn thaáy coù lôùn, ôû nôi ngöôøi nhoû thaáy coù nhoû thì gioáng nhö ñoà chöùa thaáy coù vuoâng troøn. Ñöøng nghó raèng ôû nôi ngöôøi to lôùn thì Töï taùnh cuûa hoï to lôùn, ôû nôi ngöôøi thaáp beù thì töï taùnh cuûa hoï nhoû beù. Nghó nhö theá laø sai laàm. Vua laïi noùi Phaät Toå thöông chuùng ta ôû trong nhaø löûa, bò löûa voâ thöôøng thieâu ñoát khoâng döøng. Nhöng nhôø chuùng ta ñaõ coù duyeân xöa, neân ñem chaùnh phaùp giaûng daïy cho tu haønh ñeå thoaùt ra.

            Luùc toâi noùi chuyeän ôû tröôøng Ñaïi Hoïc Toång Hôïp Thaønh Phoá coù daãn caâu “Tam giôùi voâ an du nhö hoûa traïch” trong kinh Phaùp Hoa. Sau coù moät ít ngöôøi phaûn baùc laïi raèng: Ngaøy xöa noùng böùc chòu khoâng noãi gioáng nhö ôû trong nhaø löûa, ngaøy nay noùng böùc thì môû maùy ñieàu hoøa, ñaâu coù noùng maø noùi ôû trong nhaø löûa? Nhö vaäy noùi ôû trong nhaø löûa luùc naày thaät khoâng hôïp. Ngöôøi noùi caâu naày nghó nhaø löûa laø löûa töù ñaïi, chôù khoâng bieát raèng nhaø löûa trong kinh noùi laø löûa voâ thöôøng. Duø ôû trong nhaø môû maùy ñieàu hoøa ôû ñoä thaät thaáp laïnh coùng, cuõng khoâng khoûi löûa voâ thöôøng thieâu ñoát. Laïnh hay noùng ñeàu bò löûa voâ thöôøng thieâu ñoát, chôù khoâng phaûi chæ coù noùng môùi bò löûa voâ thöôøng. Ñaõ laø löûa voâ thöôøng thieâu ñoát thì ôû xöù laïnh hay xöù noùng cuõng ñeàu bò thieâu ñoát heát, chôù khoâng rieâng moät nôi naøo. Toùm laïi boán caâu naày noùi, chuùng ta coù taâm theå thanh tònh saùng suoát maø chuùng ta queân ñi, neân bò voâ thöôøng thieâu ñoát, neân sanh ñaây töû kia lieân tuïc khoâng döøng. Nhöng xeùt kyõ thì chuùng ta coù duyeân töø thuôû naøo, neân Phaät Toå môùi ñem chaùnh phaùp giaûng daïy cho chuùng ta nhôù ñeå nhaän ra. Neáu chuùng ta khoâng coù saün taâm theå thanh tònh thì khoâng chaéc gì Phaät Toå nhaéc maø nhôù ñöôïc.

            Töï neám muøi söõa phaùp, thaân nghe caûm giaùc nheï, thuøng sôn chôït beå vôõ, taùm xoi baûy phuûng kìa. Vua noùi Toå Huyeàn Quang giaûng Ñaïi Hueä Ngöõ Luïc, Ngaøi nghe thích thuù gioáng nhö neám ñöôïc söõa phaùp vaäy. Trong nhaø Phaät thöôøng duøng töø phaùp nhuõ laø söûa phaùp. Thaày daïy ñaïo lyù cho ñeä töû hoïc, laàn laàn trí tueä cuûa ñeä töû taêng tröôûng gioáng nhö ngöôøi meï cho con buù söõa, ñöùa beù daàn daàn ñöôïc lôùn khoân. Neáu ñöùa beù khoâng nhôø söõa meï thì noù khoâng lôùn, ngöôøi hoïc troø khoâng ñöôïc phaùp nhuõ cuûa thaày thì khoâng môû mang trí tueä. Theá neân phaùp nhuõ nuoâi ñeä töû, gioáng nhö söõa meï nuoâi con vaäy. Vua noùi Ngaøi nghe phaùp caûm thaáy loøng nheï nhaøng thanh thaûn, roài boãng döng moät hoâm thuøng sôn chôït vôõ tan, hay noùi caùch khaùc laø thuøng sôn luûng ñaùy. Nhaø thieàn duøng hình aûnh naøy raát hay. Quí vò coù thuøng sôn khoâng? Vaø, ñaõ luûng ñaùy chöa? Thuøng sôn cuûa quí vò chaéc laø thuøng sôn haïng nhaát, thuoäc loaïi sôn khoù bay chôù khoâng phaûi loaïi deã bay, neân nghe giaûng moät naêm, hai naêm, ba naêm... cuõng chöa vôõ. Hoâm naøo nghe giaûng thuøng sôn quí vò vôõ ra, sôn tuoät xuoáng hoà Tuyeàn Laâm, coøn laïi caùi thuøng troáng roãng thì thong thaû nheï nhaøng bieát bao! Neáu thuøng sôn coøn ñaëc quaù thì thaät laø khoå, muoán cho nheï, heát toái ñen cuõng khoâng ñöôïc vì sôn coøn ñaäm quaù! Theá neân quí vò raùn laøm cho thuøng sôn mình vôõ ñi. Nhöng muoán cho thuøng sôn vôõ phaûi laøm sao? Phaûi chòu taùm laàn xoi baûy laàn phuûng, xoi ñi ñuïc laïi hoaøi môùi luûng. Neáu ñeå im im hoaøi thì khoâng bao giôø luûng ñöôïc. Ñoù laø phöông phaùp laøm cho thuøng sôn luûng ñaùy.

            Seõ baûo coù choã ñöôïc, choã ñöôïc aáy vaät gì? Seõ baûo khoâng choã ñöôïc, tham hoïc haù luoáng qua! Khi thuøng sôn luûng ñaùy thì seõ baûo coù choã ñöôïc, ngoä ñaïo laø ñöôïc. Vaäy ñöôïc laø ñöôïc caùi gì? - Ñöôïc maø khoâng ñöôïc gì caû. Neáu khoâng ñöôïc thì sao? “Seõ baûo khoâng choã ñöôïc”. Neáu khoâng choã ñöôïc thì “tham hoïc haù luoáng qua”. Tu hoïc ñeán thuøng sôn luûng ñaùy maø khoâng coù gì heát thì tu hoïc laøm chi cho uoång? Nhö vaäy boán caâu naày xaùc ñònh chuùng ta tu hoïc laø coù sôû ñaéc hay khoâng sôû ñaéc? Ñaây laø choã maø nhieàu ngöôøi baên khoaên thaéc maéc. Neáu khoâng sôû ñaéc thì tu trôû thaønh roãng khoâng, vaäy tu laøm chi? Coøn neáu coù sôû ñaéc thì keït ôû phaùp coù khoâng thì ñaâu coù töï do töï taïi. Toâi thöôøng duøng ví duï chuùng ta coù haït ngoïc quí, vì quí neân caát raát kyõ khoâng cho ai bieát, caát laâu neân queân khoâng nhôù caát ôû choã naøo. Baây giôø nhôù laïi môùi ñi tìm, moät hoâm baát chôït gaëp hoøn ngoïc. Khi gaëp laïi hoøn ngoïc coù noùi mình ñöôïc hoøn ngoïc khoâng? Caùi ñaõ coù saün maø queân, giôø nhôù laáy ra thì ñöôïc caùi gì? Caùi mình khoâng coù ai ñem cho môùi goïi laø ñöôïc. Caùi cuûa mình mình queân, giôø nhôù laáy ra tuy noùi ñöôïc nhöng söï thaät thì khoâng ñöôïc. Ñöùng veà lyù noùi khoâng ñöôïc, vì noù voán laø cuûa mình baây giôø laáy ra thì coù gì goïi laø ñöôïc? Nhöng ñöùng veà söï töôùng thì ñöôïc, tuy cuûa mình nhöng vì queân maát, baây giôø nhôø ra coâng tìm kieám môùi coù, neân noùi laø ñöôïc. Tuy noùi ñöôïc maø khoâng ñöôïc, ñaây laø danh töø chuyeân moân nhaø Phaät thöôøng duøng. Caùi töø tröôùc mình khoâng coù baây giôø mình coù thì noùi laø ñöôïc. Coøn caùi ñaõ coù saün maø mình queân, giôø nhôù tìm laïi ñöôïc, thì ñöôïc caùi mình queân chôù khoâng phaûi ñöôïc caùi môùi coù. Ñöôïc caùi mình queân thì ñöôïc cuõng nhö khoâng ñöôïc. Bôûi noùi ñöôïc neân ngöôøi ta hieåu laàm caùi ñoù môùi coù, do mình môùi tìm ñöôïc, nhöng söï thaät noù ñaõ coù saün roài. Nhö vaäy caùi boû queân mình tìm ra khoâng coù nghóa laø ñöôïc, song vì tìm ra neân taïm noùi laø ñöôïc.

            Xöa tuy chuùng ta coù hoøn ngoïc quí, vì caát roài queân cho neân ngheøo, baây giôø nhôù laïi tìm ra, ñem söû duïng neân giaøu. Nhö vaäy khoâng phaûi ñöôïc, do nhôù laáy noù ra duøng neân giaøu, do queân noù neân ngheøo. Giaøu laø nhôù tìm ra noù, tuy noùi khoâng ñöôïc maø ñöôïc. Choã naày laø choã raát quan troïng ñoái vôùi ngöôøi tu. Coù nhieàu ngöôøi nghe noùi khoâng coù choã ñöôïc, sanh chaùn naûn nghó raèng tu haønh khoå cöïc cuoái cuøng khoâng ñöôïc gì heát, nhö vaäy tu chi cho khoå cöïc! ÔÛ theá gian höôûng duïc laïc coù söôùng hôn khoâng! Hieåu nhö vaäy laø sai laàm.

            Choã ñöôïc khoâng choã ñöôïc, muoán noùi khoù lôøi ra, noùi naêng ñaõ khoù ñöôïc, ai nhaän ai truyeàn ha? ÔÛ ñaây noùi coù choã ñöôïc, noùi khoâng choã ñöôïc laø taïm noùi, thaät ra duø coù noùi cuõng khoâng heát yù nghóa. Vì khoâng ñöôïc neân tu voâ ích maø ñöôïc thì ñöôïc caùi gì? Ñaõ noùi ra khoâng ñöôïc khoâng heát yù, baây giôø noùi truyeàn laø truyeàn caùi gì? Ai truyeàn cho ai? Choã naày neáu ngöôøi tu thieàn khoâng thoâng, thì seõ noùi sai laàm raèng toâi ñöôïc truyeàn cuûa moät vò Thieàn sö. Noùi nhö vaäy ngöôøi ta seõ thaéc maéc truyeàn laø truyeàn caùi gì?

            Ví duï toâi coù caây gaäy vò naøo tu gioûi, toâi noùi: “Toâi trao chuù caây gaäy”. Trao gaäy goïi laø truyeàn gaäy. Nhöng caây gaäy duøng ñeå choáng ñi chôù coù yù nghóa gì maø truyeàn? Noùi truyeàn caây gaäy laø chuyeän voâ nghóa, vì ai truyeàn cuõng ñöôïc. Song ôû ñaây noùi truyeàn laø truyeàn caùi gì? Choã naày raát khoù! Chuyeän truyeàn gaäy coù moät vò thieàn sö noùi:

            - Neáu oâng coù caây gaäy thì ta cho oâng caây gaäy, oâng khoâng coù caây gaäy thì ta cöôùp caây gaäy cuûa oâng.

            Coù caây gaäy cho theâm caây gaäy laø thöøa. Khoâng coù gaäy, gaäy ñaâu maø cöôùp? Noùi nhö vaäy laø sao? Choã naày yù noùi raèng, neáu bieát mình coù theå chaân thaät, noã löïc tu haønh nhaän ra, thì thaày aán chöùng cho mình, ñoù laø trao gaäy. Neáu mình khoâng nhaän ra theå chaân thaät, ñoù laø caây gaäy cuûa mình bò thaày laáy maát. Môùi nghe qua thaáy thaät laø phi lyù, nhöng söï thaät laø nhö vaäy. Coát loõi cuûa Thieàn Toâng laø thaày chæ thaúng taâm theå chaân thaät cuûa troø, neáu troø khoâng nhaän ra thì thaày ñaâu coù truyeàn y baùt hay truyeàn gaäy. Neáu troø nhaän ra taâm theå saün coù cuûa mình, thì thaày truyeàn y baùt hay truyeàn gaäy. Truyeàn y baùt hay truyeàn gaäy chaúng qua laø ñeå laøm baèng chöùng, ñeå cho moïi ngöôøi bieát vò ñoù ñaõ nhaän ra taâm theå roài, vò thaày ñaõ tin töôûng. Khoâng phaûi caùi y caùi baùt, caây gaäy laø goác cuûa söï truyeàn thöøa. Vaø, taâm theå ngöôøi troø nhaän ra cuõng khoâng phaûi caùi maø vò thaày cho ñöôïc, maø chính cuûa ngöôøi troø töï nhaän ra thaày môùi aán chöùng. AÁn chöùng baèng lôøi noùi thì khoâng coù baèng chöùng cuï theå ñeå moïi ngöôøi tin, neân phaûi cho moät moùn ñoà ñeå laøm chöùng tín. Coù nhieàu ngöôøi khoâng hieåu laáy vaät chöùng tín laøm cuûa quùi, laøm caùi cöùu caùnh roài tranh giaønh vôùi nhau, thaät laø sai laàm. Khi ngöôøi ta röôït tìm Luïc Toå ñeå giaät y baùt, Ngaøi noùi y baùt laø vaät chöùng tín, khoâng phaûi caùi ñeå tranh giaønh. Ngöôøi chöa ngoä, neáu giaønh ñöôïc y baùt coù laøm Toå ñöïôc khoâng? Giaù trò cuûa söï truyeàn trao ôû choã nhaän ra baûn theå cuûa mình, chôù khoâng phaûi giaù trò ôû caùi y caùi baùt. Söï thaät khoâng coù caùi gì ñeå truyeàn heát, nhöng vò thaày bieát ngöôøi ñeä töû ñaõ thaâm nhaäp ñöïôc choã Phaät Toå chæ baøy, phöông tieän trao vaät laøm chöùng tín, chôù khoâng coù caùi gì ñeå truyeàn.

            Saén bìm cuõng chaúng ít, ñaõ troùi coøn buoäc aø! Taát caû vaên töï ngoân ngöõ noùi ra ñeàu goïi laø saén bìm, noùi naêng nhieàu laø bò daây saén daây bìm troùi buoäc theâm chaët chôù khoâng coù lôïi.

            Döøng! Döøng! Nhaø vua noùi, thoâi thoâi ñöøng noùi nöõa.

            Theá nhöng baát ñaéc dó, keä ngaén laäp laïi maø. Nhaø vua noùi, Ngaøi baát ñaéc dó laäp laïi baøi keä naøy cho moïi ngöøôi nghe chôi. Sau naøy, nhaø vua ñem ñoát heát, nhöng coù ngöôøi söu taäp ghi laïi, neân baây giôø môùi coù baûn naøy cho chuùng ta hoïc.

            Theo sau baøy xong töôùng naøy. Coù leõ sau naøy coù hoïa moät hình aûnh maø ñaây khoâng coù ñeå. Qua baøi keä naøy, chuùng ta thaáy nhaø vua nghe giaûng xong Ngöõ Luïc, Ngaøi thaâm nhaäp laøm keä ñeå daâng trình, nghóa lyù thaät thaáu ñaùo ñaùng cho chuùng ta neå phuïc. Ngaøi laø moät oâng vua baän lo vieäc nöôùc vieäc daân, maø coøn ham hoïc ñaïo ham tu, thaáu suoát ñöïôc ñaïo lyù. Saùnh vôùi chuùng ta laø ngöøôi xuaát gia hoïc ñaïo töø thuôû beù ñeán giôø, nghe giaûng daïy raát nhieàu coù ai ñaõ thoâng suoát nhö Ngaøi khoâng? Neáu khoâng thoâng suoát thì chuùng ta quaù dôû.

            Ngaøi Huyeàn Quang daâng thô ñaùp laïi löôïc noùi: “Chæ moät caùi naøy lieàn nuoát heát luøm gai goùc, thaáu qua voøng kim cang, laø thôøi tieát gì vaäy?” Ngaøi thuaät theâm moät taéc xöa trình vua: “Gioáng nhö ngöôøi xöa noùi: beân phaûi môøi chuù cöôùc tuïng ra, chaúng caàn ngay döôùi moät caâu thuaät laïi, chaúng caàn xeù naùt, chaúng caàn gaäy heùt, chaúng caàn phuûi aùo lieàn ñi, haõy mau vì thaàn taêng ñem moät caâu noùi laïi?”

            Toân giaû Huyeàn Quang ñoïc baøi keä treân xong, vieát thô ñaùp laïi, khen: “Chæ moät caùi naøy”. Caùi naøy laø choã thaáu suoát maø nhaø vua trình baøy ôû treân. Caùi naøy laø caùi nuoát saïch heát moïi thöù gai goùc, khoâng coù caùi gì laøm trôû ngaïi, duø laø voøng kim cang cöùng chaéc noù cuõng vöôït qua. Ñoù laø thôøi tieát cuûa thuøng sôn luûng ñaùy. Toân giaû Huyeàn Quang tuy bieát thuøng sôn nhaø vua luûng ñaùy roài, nhöng muoán nhaø vua trình theâm nöõa cho chaéc. Gioáng nhö khi Toå Boà Ñeà Ñaït Ma nghe ngaøi Hueä Khaû noùi: “Con ñaõ baët heát caùc duyeân”. Nghe nhö vaäy laø bieát ngaøi Hueä Khaû ñaõ ñeán choã ñaùng khen roài, nhöng Toå phaûi gaïn laïi “Chôù rôi vaøo ñoaïn dieät!”, ñeå xaùc ñònh coi ngaøi Hueä Khaû ñaõ thaáy tôùi ñaâu. Ngaøi Hueä Khaû ñaùp: “Con thöôøng bieát roõ raøng noùi khoâng theå ñeán”. Toå daïy: “Ñaây laø choã truyeàn cuûa chö Phaät, chôù neân hoaøi nghi”. Cuõng vaäy, ôû ñaây tuy Toân giaû Huyeàn Quang khen, nhöng Ngaøi noùi theâm “Gioáng nhö ngöôøi xöa noùi: beân phaûi môøi chuù cöôùc tuïng ra, chaúng caàn ngay döôùi moät caâu thuaät laïi, chaúng caàn xeù naùt, chaúng caàn gaäy heùt, chaúng caàn phuûi aùo lieàn ñi, haõy mau vì thaàn taêng ñem moät caâu noùi laïi”. Noùi cho deã hieåu laø Toân giaû Huyeàn Quang baûo: nhaø vua khoâng ñöôïc duøng chöõ ñeå giaûi thích, khoâng ñöïôc noùi, khoâng ñöïôc gôûi thô roài xeù boû, khoâng ñöïôc heùt, khoâng ñöôïc duøng gaäy, khoâng ñöôïc phuûi aùo ra ñi. Baây giôø nhaø vua haõy noùi cho toâi moät caâu coi! Ñaây laø thuaät cuûa nhaø thieàn, khi hoûi ñeán choã noùi khoâng ñöïôc thì heùt leân moät tieáng laø traû lôøi, baây giôø khoâng cho heùt. Hoûi choã noùi khoâng ñöïôc thì ñaäp cho moät gaäy, baây giôø caám khoâng cho duøng gaäy ñaùnh. Choã noùi khoâng ñöôïc thì ñöa thô vôùi hình veõ roài xeù boû, baây giôø khoâng cho xeù boû. Choã noùi ra ngöøôi nghe nhaän ñöïôc, nhöng thaáy thöøa phuûi aùo ñöùng daäy ñi, baây giôø khoâng cho phuûi aùo ñi, maø baûo noùi moät caâu.

            “Vua xem xong laáy buùt pheâ vaøo phía sau: “Chæ caàn ngay döôùi moät caâu, chæ caàn xeù naùt, chæ caàn gaäy heùt, chæ caàn phuûi aùo lieàn ñi, chaúng vì Hoøa thöïông ñem caâu noùi laïi”.

           Taát caû nhöõng caùi maø Toân giaû Huyeàn Quang khoâng cho noùi khoâng cho laøm, thì nhaø vua noùi vaø laøm. Neáu chuùng ta bò Toân giaû Huyeàn Quang gaïn nhö theá thì khoâng bieát laøm sao. Nhöng nhaø vua thì ñaûo ngöôïc laïi heát. Khoâng cho duøng moät caâu thì ngay döôùi caâu cho moät caâu, khoâng cho xeù boû thì xeù boû, khoâng cho heùt thì heùt, khoâng cho duøng gaäy thì duøng gaäy ñaùnh, khoâng cho phuûi aùo ra ñi thì phuûi aùo lieàn ñi, khoâng vì Hoøa thöôïng noùi moät caâu. Toùm laïi caùi khoâng cho laøm thì laøm, caùi baûo laøm thì khoâng laøm. Ñoù laø nhaø vua vì Toân giaû Huyeàn Quang noùi moät caâu roài. Thaät haønh ñoäng noùi naêng laï ñôøi!

            Trung söù Phaïm Nhaân Khanh ñem ñeán cho ngaøi Huyeàn Quang, sö moät phen thaáy lieàn thaàm nhaän, ngöôøi xöa noùi: “Ngöôøi ñeán ngay ñöôïc choã chaúng nghi thì giaû söû nghòch hay thuaän muoân caûnh hieän tieàn, thaáy nhö chaúng thaáy, toâi nhaän ñöïôc roài! Song coøn moät vieäc thöøa, ñôïi giaùp maët daâng leân”.

            Toân giaû Huyeàn Quang nhaän caâu traû lôøi cuûa vua, Ngaøi thaàm nhaän, nhöng Ngaøi noùi coøn thöøa moät chuùt, ñeå hoâm naøo gaëp taän maët vua Ngaøi seõ noùi theâm.

            Sau ñoù, Huyeàn Quang ñeán gaëp vua troø chuyeän nhö baøn vieäc trong nhaø, vöøa môû lôøi lieàn bieát choã nôi. Vua laïi ra chieáu thænh ngaøi Huyeàn Quang ñeán Thieân Tröôøng giaûng Hoaøng Baù Taâm yeáu. Töø khi sö ñaõ nhaän y baùt cuûa Toân giaû Phoå Tueä ôû Coân Sôn ñeán luùc ra truï trì ñeàu nhôø söùc vua duy trì. Ñeán khi xaây döïng chuøa Ñaïi Tö Quoác ôû Coân Sôn cuõng ñeàu do vua giuùp cho gaàn möôøi ngaøn ngöôøi laøm, thí vaøng baïc tính coù haøng ngaøn.

            Veà sau nhöõng Phaät söï Toân giaû Huyeàn Quang laøm ñöïôc ñeàu do vua Traàn Minh Toâng uûng hoä.

            Ñeán trong muøa haï khoaûng naêm AÁt Muøi Bính Thaân (1355-1356) vua môøi Caûnh Huy giaûng Taäp Nhaân Thieân Nhaõn Luïc vaø môøi ngaøi Kim Sôn ñeán chöùng minh. Vua laïi ra chieáu môøi ngaøi Kim Sôn giaûng Bích Nham Taäp, nghieân cöùu veà ñaïi yù Tuïng Coå cuûa Tuyeát Ñaäu. Vua laïi laøm baøi Thieàn Hoïc Chaùnh Toâng Minh trình ngaøi Kim Sôn noùi:

            Taïi sao ôû ñaây vua Minh Toâng chæ môøi Thieàn sö Caûnh Huy giaûng Thieân Nhaân Nhaõn Luïc vaø môøi ngaøi Kim Sôn chöùng minh vaø giaûng Bích Nham Taäp maø khoâng môøi Toân giaû Huyeàn Quang? Luùc naøy khoaûng naêm 1356 Toân giaû Huyeàn Quang ñaõ tòch roài, neân khoâng môøi ñöïôc maø phaûi môøi caùc vò naøy. Coù nhieàu ngöôøi nghe vua noùi ngaøi Kim Sôn, ngaøi Caûnh Huy cuõng laø ngöôøi keá thöøa Toå Phaùp Loa, neân hieåu laàm cho caùc Ngaøi laø Toå thöù ba. Vì Toân giaû Huyeàn Quang baáy giôø ñaõ tòch, neân vua coi hai vò naøy nhö laø Toå thöù ba, chôù khoâng phaûi laø ngöôøi keá thöøa chaùnh thoáng.

            Toå sö Thieàn voán khoâng lôøi, theá naøo noùi hoïc? Neáu coù choã ñeå hoïc laø ñem laàm ñeán laàm roài.

            Toå sö Thieàn voán khoâng lôøi thì khoâng theå hoïc ñöôïc. Neáu noùi coù choã ñeå hoïc thì laàm, töø caùi laàm naøy daãn ñeán caùi laàm khaùc, töø caùi sai naøy daãn ñeán caùi sai khaùc.

            Toâng voán khoâng taø, theá naøo noùi chaùnh? Neáu coù choã chaùnh, thuoác lieàn thaønh beänh.

            Toâng laø chuû yeáu, neáu noùi khoâng taø khoâng leäch thì ñaâu coù noùi chaùnh, neáu noùi taø thì coù noùi chaùnh. Heã noùi taø noùi chaùnh lieàn thaønh beänh. Cuõng nhö Thieàn thì khoâng hoïc maø noùi hoïc laø laàm. Nhöng noùi Thieàn khoâng hoïc taïi sao môøi caùc Thieàn sö tôùi giaûng? Thieàn khoâng hoïc maø hoïc. Cuõng nhö khoâng coù taø, nhöng vì coù leäch neân phaûi noùi chaùnh.

            Haøng Thieàn hoïc phaûi nhaèm nôi chính mình maø tìm, chuùng sanh voán saün coù.

            Ngöôøi hoïc Thieàn thì phaûi nôi chính mình maø tìm, vì Phaät taùnh voán coù saün nôi moãi ngöøôi, ai ai cuõng coù.

            Noùi laø taùnh, laø taâm; taâm coát taïi saùng; taùnh coát taïi thaáy, sanh töû duø coù dôøi ñoåi, maø tröôùc sau chaúng bieán.

            Taùnh laø gì, taâm laø gì? Taùnh vaø taâm khaùc nhau choã naøo, maø ôû ñaây nhaø vua noùi laø taùnh laø taâm? Taùnh laø caùi khoâng ñoåi dôøi khoâng xeâ dòch, caùi gì ñoåi dôøi xeâ dòch thì khoâng phaûi laø taùnh. Ví duï löûa rôm thì chaùy böøng böøng, löûa than thì chaùy aâm æ. Töôùng chaùy böøng böøng cuûa löûa rôm khaùc vôùi töôùng chaùy aâm æ cuûa löûa than. Nhöng duø löûa rôm hay löûa than taùnh noùng khoâng ñoåi khaùc luùc naøo cuõng noùng. Taùnh cuûa nöôùc luùc naøo cuõng öôùt, khoâng thay ñoåi, nhöng töôùng cuûa nöùôc khi thì loûng (nöôùc laû) khi thì cöùng (nöôùc ñaù) khi thì hôi (hôi nöôùc). Nhö vaäy taùnh laø caùi khoâng thay ñoåi. Taïi sao ôû ñaây noùi laø taùnh laø taâm? Theo kinh Laêng Nghieâm thì taâm cuûa con ngöôøi coù taâm chaân taâm voïng. Nieäm suy nghó phaûi quaáy tính toaùn hôn thua laø taâm voïng, taâm naøy sanh dieät khoâng döøng, hieän ñuû thöù toát xaáu, thay hình ñoåi daïng luoân luoân neân goïi laø taâm voïng. Coøn chaân taâm laø caùi bieát haèng höõu, ôû nôi maét thì thaáy, nôi tai thì nghe, nôi muõi thì ngöûi, nôi löôõi thì neám... Thaáy, nghe, ngöûi, neám... luùc naøo cuõng bieát. Caùi bieát haèng höõu khoâng ñoåi dôøi laø caùi bieát thaät goïi laø taâm chaân, noù khoâng ñoåi thay neân cuõng goïi laø taùnh. Theá neân ôû ñaây noùi laø taùnh laø taâm, taâm coát taïi saùng, taùnh coát taïi thaáy. Sôû dó noùi taâm coát taïi saùng vì noù saùng vaø bieát neân goïi laø taâm. Sôû dó noùi taùnh coát taïi thaáy vì noù haèng höõu luùc naøo cuõng coù neân goïi laø taùnh. Duø cho sanh töû ñoåi dôøi tröôùc sau noù khoâng bieán ñoåi.

            Ñeán ngöôøi sau thì khoe baøy kyø laï, noùi ngang noùi doïc, ñaàu löôõi töï taïi, xeù raùch da maët ngöôøi, moùc troøng maét ngöôøi, ñi quanh giöôøng ñöùng thaúng, phuûi tay aùo lieàn ñi, neùm caàu, ñaùnh troáng, giô ngoùn tay, le löôõi, chö Toå öùng cô taâm laõo baø tha thieát, móm cöôøi ñöa caønh hoa moät mình ñaâu coù rieâng khaùc.

            Qua ñoaïn naøy chuùng ta thaáy nhaø vua ñoïc nhieàu kinh saùch. Ngaøi noùi theå chaân thaät thì ñôn giaûn ai cuõng coù. Nhöng ngöôøi sau töùc laø chö Toå nhieàu vò baøy ra nhöõng phöông tieän ñaëc bieät kyø laï. Ví duï hoûi con choù coù Phaät taùnh khoâng? Ngöôøi naøy hoûi Toå traû lôøi coù, ngöôøi kia hoûi Toå traû lôøi khoâng. Ñoù laø ñaàu löôõi caùc ngaøi töï taïi, noùi ngang noùi doïc laøm cho ngöôøi nghe hoát hoaûng, meùo maët, meùo maøy ñöùng troøng maét, ngoù qua cuõng traät, ngoù laïi cuõng traät, khoâng bieát nhìn ñaâu cho ñuùng. Ñoù laø xeù raùch da maët moùc troøng maét ngöôøi.

            Ñi quanh giöôøng ñöùng thaúng laø hình aûnh cuûa Ma Coác choáng gaäy ñeán Chöông Kænh, ñi nhieãu giöôøng thieàn ba voøng, doäng tích tröôïng moät caùi, ñöùng nghieãm nhieân.

            Phuûi tay aùo lieàn ñi laø hình aûnh cuûa ngaøi Ñöùc Sôn ñeán phaùp hoäi Qui Sôn, Ngaøi vaøo phaùp ñöôøng töø phía Taây ñi qua phía Ñoâng, laïi töø phía Ñoâng sang phía Taây, hoûi: “Coù chaêng? Coù chaêng?” Toå Qui Sôn ngoài laëng leõ khoâng ngoù tôùi. Ngaøi noùi: “Khoâng! Khoâng!” lieàn ñi thaúng ra cöûa, töï noùi: “Tuy nhieân nhö theá cuõng chaúng ñaëng thoâ xuaát”. Ngaøi beøn ñaày ñuû oai nghi ñi trôû vaøo. Vöøa böôùc ra cöûa, Ngaøi ñöa toïa cuï leân, goïi: “Hoøa thöôïng!” Toå Qui Sôn toan naém phaát töû, Ngaøi lieàn heùt, phuûi aùo ra ñi.

            Neùm caàu laø hình aûnh cuûa ngaøi Tuyeát Phong. Khi Huyeàn Sa Sö Bò ñeán hoûi: “Hieän nay coù ñaïi duïng, Hoøa thöôïng phaûi laøm sao?” Ngaøi ñem ba traùi caàu goã ñoàng thôøi neùm ra.

            Ñaùnh troáng laø hình aûnh cuûa ngaøi Hoøa Sôn daïy chuùng: Taäp hoïc goïi laø nghe, tuyeät hoïc goïi laø gaàn, qua ñöïôc hai caùi naøy laø thaät qua. Coù vò taêng ra hoûi: “Theá naøo laø thaät qua?” Hoøa Sôn ñaùp: “Bieát ñaùnh troáng”. Taêng laïi hoûi: “Theá naøo laø chaân ñeá.” Hoøa Sôn ñaùp: “Bieát ñaùnh troáng”. Taêng hoûi: “Töùc taâm töùc Phaät thì chaúng hoûi, theá naøo laø phi taâm phi Phaät?” Hoøa Sôn ñaùp: “Bieát ñaùnh troáng”. Taêng hoûi: “Khi ngöôøi höôùng thöôïng ñeán laøm sao tieáp?” Hoøa Sôn ñaùp: “Bieát ñaùnh troáng”.

            Giô ngoùn tay laø hình aûnh cuûa Hoøa thöôïng Caâu Chi moãi khi coù ngöôøi ñeán thöa hoûi Ngaøi chæ ñöa moät ngoùn tay.

            Le löôõi laø hình aûnh cuûa ngaøi Hoaøng Baù sau khi nghe Toå Baù Tröôïng daïy chuùng: Phaät Phaùp khoâng phaûi laø vieäc nhoû, laõo taêng bò Maõ Toå moät naït ñeán ba ngaøy loã tai coøn ñieác. Ngaøi Hoaøng Baù nghe noùi baát giaùc le löôõi.

            Taát caû nhöõng hình aûnh vöøa neâu treân laø nhöõng phöông tieän cuûa chö Toå, vì taâm laõo baø tha thieát muoán cho ngöôøi hoïc ñaïo, ngoä ñöôïc taâm theå saün coù cuûa mình, chôù khoâng coù yù rieâng. Taát caû nhöõng phöông tieän ñoù khoâng ngoaøi yù nghóa cuûa caâu chuyeän ñöùc Phaät ôû hoäi Linh Sôn ñöa caønh hoa sen, Toå Ca Dieáp móm cöôøi.

             Lôøi thoâ tieáng teá ñeàu veà ñeä nhaát nghóa.

            Lôøi thoâ laø nhöõng lôøi la heùt, lôøi teá laø lôøi noùi nheï nhaøng, coát ñeàu giuùp ngöôøi trôû veà ñeä nhaát nghóa

            Toå Sö Kim Sôn ñöôïc tuûy ngaøi Phoå Tueä chaùnh leänh thöïc haønh, noùi quanh chæ thaúng, coù gieát coù tha, coù buoâng coù thu, coù thu coù buoâng, coù cöùu soáng coù gieát cheát, hieåu ta hay nghieâm traùch ta, ñaâu keå Xuaân Thu.

            Do nhaø vua noùi caâu Toå Sö Kim Sôn ñöôïc tuûy ngaøi Phoå Tueä chaùnh leänh thöïc haønh neân nhieàu ngöôøi hieåu laàm ngaøi Kim Sôn laø ñeä töû ngaøi Phoå Tueä. Hieåu nhö vaäy laø boû queân ngaøi Huyeàn Quang laø toå thöù ba cuûa doøng thieàn Truùc Laâm. Sau toà thöù hai laø Phoå tueä. Baáy giôø Toå Huyeàn Quang tòch, ngaøi Kim Sôn coøn soáng neân vua coi ngaøi Kim Sôn laø ngöôøi ñaïi dieän cho ngaøi Phoå Tueä, thì chuyeän naày hôïp lyù. Tuy nhieân, khoâng theå phuû nhaän ngaøi Huyeàn Quang laø vò Toå thöù ba ñöôïc.

           Noùi quanh chæ thaúng laø sao? Thieàn sö Voâ Nghieäp moãi khi coù ngöôøi thöa hoûi, hoaëc theá naøo laø Phaät, theá naøo laø ñaïo? Ngaøi ñeàu traû lôøi:

            - Chôù voïng töôûng!

            Khoâng voïng töôûng thì taâm thanh tònh, taâm thanh tònh thì Phaät hieän tieàn. Ñoù laø caâu chæ thaúng.

            Thieàn sö Ñoäng Sôn Löông Giôùi, coù ngöôøi ñeán hoûi:

            - Theá naøo laø Phaät?

            Ngaøi traû lôøi:

            - Ba caân gai.

            Ngaøi noùi ba caân gai, ngöôøi nghe khoâng hieåu Ngaøi noùi gì, ngaån ngô khoâng khôûi nieäm ñöôïc neân baët nghó suy. Ñoù laø noùi quanh. Noùi quanh ñeå ngöôøi nghe baët nghó suy, baët nghó suy thì taâm thanh tònh, taâm thanh tònh thì Phaät hieän tieàn. Tuy noùi quanh maø chæ thaúng.

            Noùi thaúng thì quaù ñôn giaûn neân ngöôøi nghe xem thöôøng. Vì vaäy neân chö Toå sau naày ít noùi thaúng maø thöôøng noùi quanh. Noùi thaúng hay noùi quanh ñeàu laø phöông tieän.

            Theá naøo laø coù gieát coù tha, coù buoâng coù thu, coù thu coù buoâng, coù cöùu soáng coù gieát cheát? Ví duï coù moät thieàn taêng tôùi hoûi Toå Laâm Teá:

            - Theá naøo laø ñaïi yù Phaät Phaùp?

            Toå lieàn heùt. Ñoù laø gieát hay tha? Quí vò traû lôøi coi!

            Xöa, toân giaû Nghieâm Döông hoûi ngaøi Trieäu Chaâu:

            - Moät vaät chaúng coù ñem laïi thì nhö theá naøo?

            Ngaøi Trieäu Chaâu baûo:

            - Buoâng boû ñi!

            - Moät vaät chaúng coù ñem laïi thì buoâng boû caùi gì?

            - Theá thì vaùc leân maø ñi!

            Nghieâm Döông nghe xong ñaïi ngoä.

            Baûo buoâng laø gieát, baûo mang laø tha. Taâm ñaõ khoâng coøn moät vaät maø hoûi phaûi laøm sao, töùc laø Nghieâm Döông coøn nghó coù caùi gì ñoù ñeå tu, neân Thieàn sö Trieäu Chaâu baûo buoâng boû laø buoâng boû “caùi yù nghó laøm sao” ñoù. Theá maø Nghieâm Döông chöa hoäi laïi hoûi tieáp “Moät vaät chaúng coù ñem laïi thì buoâng boû caùi gì?” Ngaøi môùi baûo: “Theá thì vaùc leân maø ñi!” Tu khoâng coøn moät vaät ñeå buoâng laø tôùi choã cöùu caùnh roài, ngay ñoù tuøy nghi söû duïng, maø khoâng bieát coøn hoûi, neân Ngaøi baûo “vaùc leân maø ñi!” Thaät laø kheùo, theá maø chuùng ta nghe thaáy laï, thaáy kyø. Buoâng khoâng ñöôïc thì mang leân, nhöng coù gì ñaâu maø mang?Ñoù laø noùi coù gieát coù tha, coù buoâng coù thu... choã naày vua Minh Toâng thaéc maéc khoâng bieát laø thoâng caûm hay nghieâm traùch Ngaøi. Sau ñoù vua daãn saùch Xuaân Thu ñeå keát thuùc. Saùch Xuaân Thu do Khoång Töû san ñònh lòch söû nöôùc Loã trong thôøi Xuaân Thu, töø vua AÅn Coâng ñeán Ai Coâng suoát 242 naêm. Khoång Töû vöøa ghi cheùp vöøa pheâ phaùn raát ñanh theùp, neân vua Minh Toâng daãn saùch Xuaân Thu ñeå keát thuùc.

            Vua saép baêng haø coù baøi keä trình ngaøi Kim Sôn:

            Ñeä Töû Voâ Caûnh beänh trung,

            Kyù Truùc Laâm Tam Ñaïi Thieàn Toå

            Baûo kha duïc hieäp tuaàn

            Daï ngoïa truù phuïc döôïc

            Baát khieát nhaát laïp meã

            Laïp laïp giai giaûo tröôùc

            Nhö höõu nhaân vaán

            Tö vò nhö haø

            Ñaùp voâ tö vò.

            Dòch:

            Ñeä töû Voâ Caûnh ôû trong beänh,

            Gôûi thieàn Toå thöù ba Truùc Laâm.

            Beänh naëng mang caû tuaàn,

            Ñeâm naèm saùng uoáng thuoác.

            Haït gaïo chaúng dính raêng,

            Haït haït ñeàu nhai ñeán.

            Nhö coù ngöôøi hoûi,

            Muøi vò theá naøo?

            Ñaùp khoâng muøi vò.

            Ñeä töû Voâ Caûnh ôû trong beänh, gôûi Thieàn Toå thöù ba Truùc Laâm. Voâ Caûnh laø moät hieäu khaùc cuûa vua Minh Toâng. Thieàn Toå thöù ba Truùc Laâm laø chæ cho ngaøi Kim Sôn. Toân giaû Huyeàn Quang laø Toå thöù ba sau Toân giaû Phaùp Loa ñöôïc coi nhö ñeä töû cuûa Toân giaû Phaùp Loa. Ngaøi Kim Sôn cuõng laø ñeä töû cuûa Toân giaû Phaùp Loa, nhöng vì Toân giaû Huyeàn Quang ñaõ tòch, vua xem ngaøi Kim Sôn nhö Toå thöù ba trong heä phaùi Truùc Laâm. Vua beänh vieát thô gôûi cho ngaøi Kim Sôn ñôøi thöù ba trong heä phaùi Truùc Laâm.

            Beänh naëng mang caû tuaàn, ñeâm naèm saùng uoáng thuoác. Vua beänh caû tuaàn roài, ban ñeâm thì naèm, ban ngaøy thì uoáng thuoác. Nhö theá laø beänh traàm troïng. Nhöng:

            Haït gaïo chaúng dính raêng, haït haït ñeàu nhai ñeán. Ñaây laø hai caâu noùi ngöôïc trong nhaø Thieàn. Haït gaïo chaúng dính raêng laø khoâng aên, khoâng aên nhöng haït naøo cuõng nhai naùt heát. Khoâng aên maø taïi sao nhai naùt heát nhöõng haït gaïo? YÙ hai caâu naày noùi tu ñeán choã khoâng coøn duïng coâng, khoâng coøn aên ñeå soáng nhöng vaãn soáng, neân noùi haït haït ñeàu nhai naùt.

            Nhö coù ngöôøi hoûi, muøi vò theá naøo? Ñaùp khoâng muøi vò. Taïi sao nhai naùt maø khoâng muøi vò? Thoùi thöôøng nôi muõi chuùng ta quen ngöûi muøi thôm hoâi, nôi löôõi quen neám vò ngon dôû. Thôm hoâi, ngon dôû v.v. laø töôùng ñoái ñaõi taïm bôï khoâng thaät coù. Choã chaân thaät thì khoâng ñoái ñaõi, vì khoâng ñoái ñaõi neân khoâng muøi vò.

            Vua laïi trình theâm baøi keä:

            Suùc döôïc duïc trò beänh,

            Voâ beänh an duïng döôïc,

            Kim höõu voâ meã phaïn,

            Voâ khaåu nhaân giaûo tröôùc.

            Dòch :

            Chöùa thuoác ñeå trò beänh,

            Khoâng beänh thuoác ñaâu caàn,

            Nay côm gaïo coù khoâng,

            Ngöôøi khoâng mieäng nhai ñöôïc.

            Chöùa thuoác ñeå trò beänh, khoâng beänh thuoác ñaâu caàn. Vua noùi ngöôøi ñôøi chöùa thuoác ñeå trò beänh, nhöng ngöôøi khoâng beänh thì chöùa thuoác ñeå laøm gì? Neáu khoâng beänh thì khoâng caàn thuoác, thuoác ñeå laâu bò hö thaønh voâ nghóa.

            Nay côm gaïo coù khoâng, ngöôøi khoâng mieäng nhai ñöôïc. Ngaøi noùi hoaëc laø coù côm gaïo hoaëc laø khoâng côm gaïo ngöôøi khoâng mieäng nhai ñöôïc. Côm gaïo laø ñeå aên, aên baèng mieäng. Khoâng mieäng laøm sao aên? Baäy maø khoâng mieäng aên ñöôïc, ñaây laø loái noùi ngöôïc. Thoâng thöôøng ngöôøi ta duøng mieäng aên côm ñeå soáng, nhöng coù ngöôøi khoâng mieäng maø vaãn aên vaãn soáng. Chuùng ta thöôøng noùi coù aên môùi coù soáng khoâng aên thì cheát. Ngöôøi khoâng mieäng coù nghóa khoâng aên maø vaãn hieän höõu vaãn soáng, coi nhö khoâng mieäng maø aên ñöôïc vaø vaãn soáng khoâng cheát. Ñoù laø kieàn giaûi cuûa vua Minh Toâng trình vôùi ngaøi Kim Sôn veà “ngöôøi chaân thaät” qua baøi keä.

            Vua laïi ñöa thö thænh ngaøi Kim Sôn ñeán thaêm beänh taïi phoøng taêng ôû Ñoäng Thieân.

Thaùng Gieâng naêm Ñinh Daäu nieân hieäu Thieäu Phong thöù möôøi baûy (1357), vua xuaát moät xaâu chuoãi baèng vaøng laøm vaät taëng sö ñeå töø bieät. Ñeán ngaøy 19 thaùng 2 vua laëng leõ baêng haø, chaúng uoáng thuoác chaúng aên duøng, höôûng thoï 58 tuoåi ñôøi.

            Coøn moät soá baøi keä tuïng cuûa vua laøm, ñöôïc cheùp trong Coân Sôn Thaàn Khueâ Taäp.

            Chuùng ta thaáy vua Minh Toâng khi beänh saép cheát vaãn an oån laøm keä trình cho thaày. Sau khi trình keä roài, môøi thaày tôùi ñeå noùi chuyeän vaø taëng vaät ñeå töø giaû. Ñaây laø moät trong naêm vò vua ñôøi Traàn hoïc Phaät ngoä ñöôïc lyù thieàn, ñoái vôùi söï sanh töû raát bình tænh an nhieân, khoâng lo buoàn sôï seät.

            Sau ñaây toâi trích baøi Giôùi Am Ngaâm trong Coân Sôn Thaàn Khueâ Taäp giaûng cho quí vò thaáy caùi ñaëc bieät cuûa vua Minh Toâng.

            Giôùi Am Ngaâm

            Giôùi am baùn gian khaû dung taát,

            Ngoät ngoät ñaèng ñaèng töï ñoä nhaät.

            Baùch ñieåu baát lai xuaân truù nhaøn,

            Tieâu nhieân töù bích chaân voâ vaät.

            Vaät nhöôïc voâ traàn bích baát laäp,

            Meâ lö giôùi töû tuøng haø nhaäp.

            Thuøy nhaân tö phaù giôùi am trung,

            Thaát loä tieän söû thieân ma khaáp.

            Cô lai baûo khieát phaïn nhaát baùt,

            Than thuûy maõn bình khaû tieâu khaùt.

            Ñaèng saøng chaåm thöôïng traùc ngoï mieân,

            Chænh thi caù trung chaân khoaùi hoaït.

            Kinh daõ baát khaùn Phaät baát nghó,

            Y nhaõn haø vi kim thieát quí.

            Khaùch lai vaán caäp baûn lai nhaân,

            Nhaän khaùm y tieàn hoaøn baát thò.

            Höu höu ngoaïi mích khoå thi coâng,

            Phaát phaát tyû khoång coå kim ñoàng.

            Giôùi am taát caùnh voâ kyø vaät,

            Chæ ma mi hoaønh tyû tröïc oâng.

            Dòch:

            Ngaâm Am Tranh

            Nöûa gian am tranh dung taát caû,

            Ngô ngô ngaùo ngaùo qua ngaøy thaùng.

            Traêm chim chaúng ñeán ngaøy xuaân nhaøn,

            Thaûnh thôi boán vaùch thaät khoâng vaät.

            Vaät neáu khoâng, vaùch sao ñöùng vöõng,

            Muoân ngaøn vaät nhoû töø ñaâu ñeán?

            Ai ngöôøi xem thaáu trong am tranh,

            Laïc loái khieán cho thieân ma khoùc.

            Ñoùi ñeán aên no moät baùt côm,

            Nöôùc trong ñaày bình ñuû giaûi khaùt.

            Giöôøng maây treân goái nguû ngon laønh,

            Chính ngay trong aáy raát vui thích.

            Kinh chaúng xem, Phaät chaúng nghó,

            Trò maét ñaâu caàn maït vaøng quí.

            Khaùch sang hoûi ñeán ngöôøi xöa nay,

            Nhaän thaáy nhö xöavaãn chaúng phaûi.

            Thoâi thoâi tìm ngoaøi luoáng nhoïc coâng,

            Chaúng chaúng loã muõi xöa nay ñoàng.

            Am tranh roát cuoäc khoâng vaät laï,

            Maøy ngang muõi doïc chæ laø oâng.

            Nöûa gian am tranh dung taát caû, ngô ngô ngaùo ngaùo qua ngaøy thaùng. Am tranh naøy ôû trong röøng, ôû treân nuùi, hay ôû ñaâu? Vua Minh Toâng ví thaân töù ñaïi naøy nhö caùi am tranh. Ngaøi noùi nöûa gian am tranh nhoû maø dung ñöôïc taát caû. Ngöôøi ôû trong am tranh thì ngô ngô ngaùo ngaùo khoâng khoân lanh. Vaäy ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo ñoù laø ai?

            Traêm chim chaúng ñeán ngaøy xuaân nhaøn, thaûnh thôi boán vaùch thaät khoâng vaät. Neáu khoâng coù chim bay ñeán thì nhaøn nhaõ nhö muøa xuaân. Traêm chim chæ cho nhöõng duyeân beân ngoaøi laøm cho baän bòu roái raém; boán vaùch duï cho ñaát nöôùc gioù löûa trong thaân. Ngaøi noùi thaân naøy gioáng nhö am tranh boán vaùch, coù ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo ôû trong ñoù, ngöôøi naøy ñoùi bieát aên meät bieát nguû khoâng lanh leï. Neáu khoâng coù duyeân laøm cho baän bòu thì nhaøn nhaõ nhö muøa xuaân. Ñaõ nhaøn nhaõ thì thaûnh thôi, khoâng coù moät vaät. Tuy noùi boán vaùch maø khoâng coù vaät gì heát, vì boán vaùch khoâng thaät. Chuùng ta thöôøng quaùn xeùt thaáy thaân naày do töù ñaïi hôïp, noù khoâng thaät; thaân khoâng thaät töù ñaïi cuõng khoâng thaät, noù chæ laø nhöõng hieän töôïng bieán chuyeån sinh dieät voâ thöôøng khoâng thaät coù.

            Boán caâu ñaàu Ngaøi dieãn taû thaân naøy nhö am tranh coù boán vaùch. Nhöng am tranh boán vaùch khoâng phaûi laø am thaät vaùch thaät. Tuy nhieân nhôø noù maø ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo khoâng baän bòu vôùi theá söï ôû taïm qua ngaøy. Vaäy caùi am laø chuû hay ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo laø chuû? Ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo laø chuû. Theá maø hieän giôø ña soá ngöôøi nhaän caùi am laø chuû, chôù khoâng nhaän ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo ñang ôû trong am laø chuû!

            Vaät neáu khoâng vaùch sao ñöùng vöõng, muoân ngaøn vaät nhoû töø ñaâu ñeán. Xeùt kyõ thì am tranh naày khoâng coù moät vaät thaät, ñaõ khoâng coù moät vaät thaät taïi sao vaùch ñöùng vöõng? Cuõng vaäy, töù ñaïi khoâng thaät nhöng taïi sao thaân naày toàn taïi? Töù ñaïi khoâng thaät thì thaân naày coù thaät khoâng? Noùi theo lyù naày thì traêm ngöôøi ñeàu ñoàng yù laø khoâng thaät. Khoâng thaät laø theo lyù maø noùi, nhöng böôùc ra khoûi giaûng ñöôøng thì ai cuõng thaáy thaät, thaáy noù toàn taïi. Sôû dó thaáy noù thaät thaáy noù toàn taïi laø vì coù muoân ngaøn vaät nhoû töø ñaâu ñeán. Töùc laø nhöõng vi traàn, hay nguyeân töû töø ñaâu hôïp laïi. Ñoù laø nhaân duyeân tuï hôïp taïm coù, chôù khoâng thaät. Caùi am khoâng thaät thì thöû hoûi:

            Ai ngöôøi xem thaáu trong am tranh? Coù ngöôøi naøo ñöùng ngoaøi nhìn voâ thaáy oâng chuû trong am tranh khoâng? Trong chuùng ta ñaây ñöôïc bao nhieâu ngöôøi thaáy oâng chuû trong am tranh? Neáu coù thì chaéc ít laém. Ña soá thì thaáy am tranh chôù khoâng thaáy oâng chuû am tranh. Neáu khoâng thaáy ñöôïc oâng chuû thì laøm sao khoûi:

            Laïc loái khieán cho thieân ma khoùc. Coù oâng chuû ôû trong am tranh maø chuùng ta khoâng thaáy, cöù ñi ñoâng ñi taây tìm neân sai ñöôøng laïc loái, khieán thieân ma thaáy thöông khoùc cho keû tìm oângchuû laïc ñöôøng. Ñoù laø boán caâu keä chæ cho chuùng ta thaáy am tranh khoâng thaät. Tuy am tranh khoâng thaät maø coù oâng chuû ñang ôû trong ñoù. Chuùng ta muoán tìm maø khoâng thaáy oâng chuû neân cöù loanh quanh tìm beân ngoaøi neân bò laïc loái.

            Ñoùi ñeán aên no moät baùt côm, nöôùc trong ñaày bình ñuû giaûi khaùt. Giöôøng maây treân goái nguû ngon laønh, chính ngay trong aáy raát vui thích. Boán caâu naày noùi caùi gì? Noùi oâng chuû ôû trong am tranh ñoùi thì aên moät baùt côm cuõng ñuû no, khaùt thì uoáng nöôùc trong ôû trong bình cuõng ñuû giaûi khaùt, meät thì naèm treân giöôøng maây keâ goái nguû ngon laønh. Ngay trong aáy thaät laø vui thích. YÙ noùi ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo ôû trong am tranh ñoùi aên khaùt uoáng meät nguû, soáng nhö vaäy thaät laø töï taïi thanh nhaøn. Neáu ngöôøi ñoùi khoâng chòu aên, khaùt khoâng chòu uoáng, meät khoâng chòu nguû thì khoâng töï taïi thanh nhaøn. Hieän giôø chuùng ta coù ñoùi aên, khaùt uoáng, meät nguû khoâng? Ñoùi ngoài beân maâm côm thaáy côm nguoäi, thöùc aên khoâng vöøa caùi löôõi thì khoâng aên, nghó tôùi nhöõng moùn ngon khaùc. Nhö vaäy laø chuùng ta aên khoâng phaûi vì buïng ñoùi, maø vì caùi löôõi ngon dôû. Khaùt caàm ly nöôùc laõ khoâng uoáng, maø nhôù nghó ñeán nöôùc cam nöôùc chanh. Meät naèm treân choûng tre caûm thaáy caán löng khoâng nguû ñöôïc, gaùt tay leân traùn töôûng tôùi chaên eâm neäm aám, nghó tôùi chuyeän ñoâng chuyeän taây. Sôû dó baát an laø vì chuùng ta soáng vôùi thoùi quen, soáng theo taäp quaùn vaø soáng vôùi taâm voïng töôûng laêng xaêng chaïy theo ngoaïi traàn, neân khoâng an oån. Neáu chuùng ta xoay laïi soáng vôùi oâng chuû ngô ngô ngaùo ngaùo ôû trong am tranh thì ñoùi aên moät baùt côm, khaùt uoáng moät ly nöôùc laõ, meät naèm treân choûng maây gaùt ñaàu leân goái nguû ngon laønh. Taâm khoâng mong caàu mô öôùc caùi gì. Soáng nhö vaäy thaät laø vui veû thanh nhaøn. Ngöôïc laïi thì khoâng an vui. Ñoù laø dieãn taû caùch soáng cuûa ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo. Sau ñaây laø dieãn taû caùch tu cuûa ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo:

            Kinh chaúng xem, Phaät chaúng nghó, trò maét ñaâu caàn maït vaøng quí. Taïi sao tu maø khoâng xem kinh khoâng nieäm Phaät? Nhö vaäy thì tu caùi gì? Caâu “trò maét ñaâu caàn maït vaøng quí” traû lôøi nghi vaán naày. Con maét ñang saùng laáy maït vaøng ñeå vaøo maét ñeå trò beänh. Tuy laáy ñoà quí ñeå trò beänh, nhöng maét khoâng saùng, laïi coøn xoán ñau hôn. Cuõng vaäy, khi ñaõ soáng vôùi ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo töùc laø soáng vôùi Phaät Phaùp thaân cuûa mình maø coøn xem kinh nieäm Phaät laø laøm cho theâm beänh, chaúng khaùc naøo maét ñang saùng laáy maït vaøng boû vaøo maét, maét khoâng saùng laïi thaønh beänh. Con maét nguyeân khoâng beänh, neáu theâm caùi gì vaøo duø laø vaät quí nhö vaøng ñeàu laøm cho maét beänh.

            Khaùch sang hoûi ñeán ngöôøi xöa nay, nhaän thaáy nhö xöa vaãn chaúng phaûi. Ngöôøi xöa laø ngöôøi ngô ngô ngaùo ngaùo ôû trong am tranh, töùc laø oâng chuû. OÂng chuû ñang coù maët trong am tranh, khaùch tôùi hoûi oâng chuû ôû ñaâu, laøm sao chæ? Neáu mình nhaän ngöôøi xöa nay, thaáy nhö thuôû naøo thì khoâng phaûi, taïi sao nhaän ngöôøi xöa maø khoâng phaûi? Vì ngöôøi xöa laø ngöôøi ñaõ coù saün thuôû naøo, neáu nhaän thaáy ngöôøi xöa thì ngöôøi xöa laø khaùch khoâng phaûi laø chuû. Theá neân noùi nhaän thaáy oâng chuû, thì oâng chuû laø keû bò thaáy, khoâng phaûi laø chuû maø laø khaùch. OÂng chuû laø oâng chuû, oâng chuû töùc laø mình. Coøn neáu mình thaáy oâng chuû thì oâng chuû khoâng phaûi laø mình. Choã naày raát teá nhò neân khi oâng chuû hieän tieàn roài, thì chaúng xem kinh chaúng nieäm Phaät, ñöøng theâm caùi gì caû, cuõng ñöøng noùi toâi thaáy ñöôïc oâng chuû. Taát caû ñeàu laø beänh.

            Thoâi thoâi tìm ngoaøi luoáng nhoïc coâng, chaúng chaúng loã muõi xöa nay ñoàng. Ngöôøi tu ai cuõng muoán tìm Phaät ai cuõng muoán thaáy oâng chuû. Song tìm Phaät hay thaáy oâng chuû thì Phaät hay oâng chuû laø caùi bò thaáy ôû ngoaøi mình. Theá neân Ngaøi baûo thoâi thoâi ñöøng tìm ôû ngoaøi uoång coâng nhoïc söùc, vì Phaät khoâng coù ôû ngoaøi, oâng chuû khoâng coù ôû ngoaøi. Con ngöôøi ai cuõng coù loã muõi, khoâng ai laø khoâng coù. Loã muõi ôû treân maët ai cuõng duøng ñeå thôû nhö nhau, neân noùi loã muõi xöa nay ñoàng. Trong nhaø thieàn thöôøng duøng loã muõi ñeå chæ cho theå chaân thaät saün coù nôi mình. Vì loã muõi laø choã ñeå thôû vaø duy trì maïng soáng. Muoán bieát ngöôøi soáng hay cheát thì rôø ngay loã muõi, neáu coøn thôû laø soáng, heát thôû laø cheát. Nhö vaäy maïng soáng con ngöôøi töø loã muõi; loã muõi thì naèm saün treân maët, theá maø coù maáy ai thaáy ñöôïc loã muõi mình! Ai cuõng thaáy loã muõi ngöôøi maø khoâng thaáy loã muõi mình. Maïng soáng mình sôø sôø ñoù maø mình khoâng thaáy môùi laø kyø. Cuõng vaäy, nôi mình coù saün oâng Phaät, luùc naøo cuõng hieän tieàn maø mình khoâng bieát, cöù ñi tìm Phaät ôû nôi naày nôi kia. Gioáng nhö ngöôøi ñi tìm nguoàn soáng nôi khaùc, maø queân loã muõi ñang ôû treân maët mình laø nguoàn soáng. Trong nhaø Thieàn ai naém ñöôïc loã muõi laø nhaän ra theå chaân thaät nôi mình. Theá neân ôû ñaây vua noùi “chaúng chaúng loã muõi xöa nay ñoàng”, vì ai cuõng coù loã muõi treân maët ñeå thôû duy trì maïng soáng nhö nhau khoâng khaùc. Nhö vaäy con ngöôøi ai cuõng coù loã muõi, thì ai cuõng coù Phaät taùnh nhö nhau, ñöøng noùi Phaät môùi coù Phaät taùnh, Toå môùi coù Phaät taùnh, chuùng ta laø phaøm phu voâ phaàn. Chuùng ta laø ngöôøi ai cuõng coù Phaät taùnh nhö Phaät nhö Toå, taïi vì mình queân, cuõng nhö ai cuõng coù loã muõi laø nguoàn soáng, maø coù ngöôøi nhôù coù ngöôøi queân.

            Am tranh roát cuoäc khoâng vaät laï, maøy ngang muõi doïc chæ laø oâng. Trong am tranh roát cuoäc khoâng coù vaät gì laï heát, chæ coù moät oâng chaân maøy ngang loã muõi doïc thoâi. ÔÛ treân noùi taát caû chuùng ta ñeàu coù loã muõi nhö nhau. Tôùi ñaây noùi nôi am tranh khoâng coù vaät laï, chæ coù ngöôøi maøy ngang muõi doïc maø thoâi. Ngöôøi naøy ai cuõng coù neân trong nhaø Phaät coù caâu “Maøy ngang muõi doïc nhö nhau, loøng phaøm loøng thaùnh khaùc nhau nghìn truøng”. Ai cuõng coù maøy ngang muõi doïc nhö nhau, nhöng ngöôøi thì taâm phaøm, ngöôøi thì taâm thaùnh khaùc nhau raát xa. Taâm phaøm laø taâm chaïy theo traàn caûnh meâ ñaém nguõ duïc. Taâm thaùnh laø taâm khoâng nhieãm saùu traàn, bieát roõ mình coù theå chaân thaät baát sanh baát dieät. Theá neân cuõng ñi, cuõng ñöùng, cuõng aên, cuõng ôû, maø coù ngöôøi thì taâm raát phaøm tuïc, coù ngöôøi taâm raát thaùnh thieän, chæ khaùc nhau ôû choã naøy. Qua baøi Ngaâm Am Tranh, chuùng ta thaáy roõ vua Minh Toâng nhaän ta oâng chuû trong am vaø bieát caùch soáng cuûa oâng chuû trong am. Ñaây laø ñieåm ñaùng quùi ñaùng taùn thaùn cuûa vua Minh Toâng.

            Baây giôø toâi oân laïi ñeå quùi vò thaáy tinh thaàn Thieàn qua caùc vò vua ñôøi Traàn. Coù ba ñieåm chuùng ta phaûi löu yù. Ñieåm thöù nhaát laø caùc vua ñôøi Traàn raát tænh saùng, vui cöôøi trong giôø phuùt laâm chung. Ñieåm naøy nhaéc chuùng ta vaø baïn beø chuùng ta khi ra ñi phaûi laøm gì? Ñieåm thöù hai laø Thieàn ñôøi Traàn coù ñaëc ñieåm gì maø toâi chuû tröông khoâi phuïc? Ñieåm thöù ba laø ngöôøi tu Thieàn laøm sao traùnh khoûi beänh vaø taïi sao bò beänh?

            Gaàn ñaây ôû Thöôøng Chieáu, sau nhöõng buoåi giaûng Thieàn sö Trung Hoa, caùc Phaät töû coù neâu leân nhöõng thaéc maéc. Caâu maø ñöôïc nhieàu Phaät töû neâu leân laø: Ngöôøi tu Tònh ñoä khi thaân nhaân hay baïn ñaïo saép laâm chung thì nieäm Phaät vaø tuïng kinh Di Ñaø ñeå trôï nieäm. Vaäy ngöøôi tu thieàn khi thaân nhaân hay baïn ñaïo saép laâm chung phaûi laøm gì? Tu theo Thieàn toâng ñôøi Traàn ñöông nhieân chuùng ta phaûi laáy göông cuûa caùc Thieàn sö ñôøi Traàn laøm tieâu chuaån, ñeå giaûi quyeát tröôøng hôïp thaân nhaân hay baïn ñaïo saép lìa traàn. Thaùnh Ñaêng Luïc laø quyeån saùch keå laïi coâng haïnh tu cuûa naêm vò vua ñôøi Traàn. Naêm vò vua ñôøi Traàn tu ngoä ñöôïc lyù Thieàn, soáng raát ñaïo ñöùc vaø saùng suoát. Sau ñaây toâi trích daãn nhöõng ñoaïn caùc Ngaøi saép tòch ñeå quùi vò thaáy roõ hình traïng caùc Ngaøi maø öùng duïng.

            1- Vua Traàn Thaùi Toâng.

            Vua beänh, Thaùnh Toâng thaêm beänh, nhaân ñoù hoûi:

            - Chaân khoâng vaø ngoan khoâng laø ñoàng hay khaùc?

            Vua ñaùp:

            - Hö khoâng laø moät, nhöng do töï taâm meâ ngoä neân thaønh coù chaân vaø ngoan sai khaùc. Ví nhö phoøng nhaø, môû ra thì saùng, ñoùng laïi thì toái, saùng vaø toái chaúng ñoàng, vaø phoøng nhaø laø moät.

            Ngoan khoâng laø khoaûng hö khoâng roãng tueách khoâng coù vaät gì. Chaân khoâng laø danh töø nhaø Phaät chæ cho theå chaân thaät cuûa caùc phaùp khoâng hình khoâng töôùng. Thaùnh Toâng nghi chaân khoâng vaø ngoan khoâng neân ñem ra hoûi vua cha laø ñoàng hay khaùc. Baáy giôø Thaùi Toâng beänh maø vaãn giaûi thích laø moät. Töùc laø noùi veà caùi troáng roãng thì ñoàng, nhöng do töï taâm meâ ngoä neân thaønh coù chaân khoâng vaø ngoan khoâng sai khaùc. Meâ thì thaáy ngoan khoâng, ngoä thì thaáy ñöôïc chaân khoâng. Giaûng cho nghóa naøy roõ hôn vua ví duï caùi phoøng nhaø, hö khoâng trong phoøng khoâng ñoåi thay, song neáu taét ñeøn thì toái, môû ñeøn thì saùng. Caùi toái caùi saùng coù khaùc, hö khoâng trong nhaø thì khoâng khaùc. Theá neân chaân khoâng vaø ngoan khoâng theå noù thì ñoàng, vì khoâng coù töôùng maïo, nhöng nhaän ra chaân khoâng laø giaùc; khoâng nhaän ñöôïc chaân khoâng laø meâ, gioáng nhö hö khoâng trong nhaø coù ñeøn thì saùng, khoâng ñeøn thì toái. Toái saùng khaùc nhau chöù hö khoâng trong nhaø khoâng khaùc. Ñoù laø vua Thaùi Toâng giaûi thích nghóa chaân khoâng vaø ngoan khoâng.

            Ngaøy hoâm sau, Quoác sö Ñaïi Ñaêng vaøo thaêm hoûi:

            - Beä haï beänh chaêng?

            Vua ñaùp:

            - Töù ñaïi laø beänh, caùi naøy xöa nay sanh töû khoâng can heä, maø dính keït trong beänh hoaïn sao?

            Neáu chuùng ta beänh coù ngöôøi tôùi thaêm hoûi: Thaày beänh chaêng? Chuùng ta traû lôøi: Hoâm nay toâi bò ñau buïng hay nhöùc ñaàu. ÔÛ ñaây vua khoâng noùi nhö theá maø noùi töù ñaïi beänh. Vì töù ñaïi duyeân hôïp neân coù choáng traùi thaønh beänh, coøn oâng chuû hay taâm theå chaân thaät xöa nay sanh töû khoâng can heä, thì beänh hoaïn ñaâu coù dính daùng ñöïôc. Nghóa laø oâng chuû nôi vua khoâng bao giôø coù sanh töû huoáng laø coù beänh hoaïn. Beänh hoaïn laø chuyeän cuûa töù ñaïi. Vua Thaùi Toâng thaáy vaäy coù xöùng ñaùng laø moät Thieàn sö khoâng? Choã naøy coù moät vò taêng hoûi moät Thieàn sö: “Hoøa thöôïng beänh laò coù caùi chaúng beänh chaêng?” Ngaøi ñaùp: “Coù”. Taêng hoûi: “Caùi chaúng beänh ôû ñaâu?” Ngaøi noùi: “Ui da! Ui da!” Caùi bieát ui da khoâng beänh maø thaân töù ñaïi beänh. Nhö vaäy thì caùi thaáy cuûa vua Traàn Thaùi Toâng ñaâu coù keùm caùi thaáy cuûa Thieàn Toå Trung Hoa. Ñoù laø toâi daãn söû ñeå so saùnh ñoái chieáu cho quí vò thaáy caùi ngoä cuûa Toå sö toâng Taøo Ñoäng vaø caùi ngoä cuûa vua Traàn Thaùi Toâng khoâng khaùc.

            Khoaûng maáy ngaøy sau, Thaùi Toâng laëng thinh khoâng noùi, ñuoåi heát keû haàu haï, ñem vieäc nöôùc daën doø Thaùnh Toâng. Thaùnh Toâng muoán nhôø hai Quoác sö Phuø Vaân vaø Ñaïi Ñaêng noùi phaùp xuaát theá cho Thaùi Toâng nghe. Thaùi Toâng gaèn gioïng baûo: “Ñeán trong ñaây, bôùt moät maûy tô döôøng treân thòt khoeùt thöông, theâm moät maûy tô nhö trong maét ñeå buïi. Ba ñôøi chö Phaät boán maét nhìn nhau, saùu ñôøi Toå sö thoái thaân coù phaàn. Duø Phuø Vaân noùi huyeàn, Ñaïi Ñaêng thuyeát dieäu ñeàu laø lôøi thöøa, coù ích gì ñoái vôùi caùi naøy?

            Chuùng ta nghe vua noùi nhö theá coù haøi loøng khoâng? Thaùnh Toâng nghó cha mình saép cheát, neân thænh caùc vò Thieàn sö noåi tieáng nhö ngaøi Ñaïo Vieân vaø Ñaïi Ñaêng ôû nuùi Yeân Töû ñeán ñeå trôï löïc. Vua lieàn noùi ñoái vôùi theå chaân thaät neáu bôùt moät maûy tô döôøng nhö treân thòt khoeùt thöông tích, neáu theâm moät maûy tô gioáng nhö trong maét ñeå buïi vaøo.Noù nguyeân veïn laø nguyeân veïn, nhö nhö laø nhö nhö, theâm khoâng ñöôïc bôùt khoâng ñöôïc. Nhö vaäy thì “ba ñôøi chö Phaät boán maét nhìn nhau”. Nghóa laø chö Phaät vaø ñeä töû, thaày nhìn troø, troø nhìn thaày caûm thoâng thì ngoä, hai beân thaày troø nhìn nhau maø ngoä khoâng theâm khoâng bôùt. Saùu ñôøi Toå Sö vò naøo nghe roài thaâm nhaäp thoái lui ñaûnh leã cuõng khoâng theâm khoâng bôùt. Nhö vaäy thì duø cho Thieàn sö Phuø Vaân noùi huyeàn, Thieàn sö Ñaïi Ñaêng thuyeát dieäu, ñoái vôùi theå chaân thaät maø vua ñaõ soáng ñöôïc cuõng chæ laø lôøi thöøa, khoâng coù dính daùng gì, neân vua khoâng caàn ai trôï giuùp luùc saép meänh chung. Ñeå thaáy ngöôøi tu soáng ñöôïc vôùi theå chaân thaät, luùc tòch caùc vò cao taêng ñeán nhaéc nhôû coøn khoâng caàn huoáng gì röôùc thaày ñeán nieäm Phaät tuïng kinh.

            Noùi xong Ngaøi laëng leõ thò tòch, nhaèm naêm Kyû Maõo, nieân hieäu Thieäu Baûo (1279) thoï 60 tuoåi.

            Vua ra ñi moät caùch thoaûi maùi, khoâng lo aâu sôï seät laø do nhaän chaân ñöôïc leõ thaät, neân khoâng caàn bôùt caùi gì khoâng caàn theâm caùi gì, cöù laëng leõ maø ñi khoâng oàn naùo. Ñoù laø böôùc ñi cuoái cuøng cuûa vua Traàn Thaùi Toâng.

            2- Vua Traàn Thaùnh Toâng.

            Vua beänh, thöôïng só Tueä Trung gôûi thô ñeán thaêm, vua vieát vaøo cuoái trang ñaùp laïi:

            Hôi noùng höøng höïc moà hoâi ñaüm

            Chieác khoá meï sanh vaãn raùo khoâ.

            Vua noùi thaân naày beänh ñau nhöùc toaøn thaân, nhöng khoâng dính daùng gì tôùi theå chaân thaät - chieác aùo khoá meï sanh- Gioáng nhö trôøi noùng böùc moà hoâi tuoân daàm deà, maø chieác khoá meï sanh khoâng coù dính öôùt.

            Ñeán luùc beänh naëng, vua thöôøng laáy ngoùn tay goõ vaøo chieác goái, nhö coù sôû ñaéc ñieàu gì. Choác laùt vua ñoøi buùt vieát baøi keä:

            Sanh nhö maëc aùo,

            Cheát tôï côûi traàn.

            Töø xöa ñeán nay,

            Khoâng ñöôøng naøo khaùc.

            Ñeán luùc ñau gaàn cheát vua coøn laáy ngoùn tay nhòp nhòp vaøo goái chôi, roài noùi: “ sanh nhö maëc aùo, cheát tôï côûi traàn”. Khi môû maét chaøo ñôøi thaân traàn truïi khoâng aùo quaàn, sau ñoù môùi ñöôïc cha meï maëc aùo cho aám. Vaø khi nöïc quùa côûi aùo ra ñeå thaân traàn cho maùt. Ngaøi thaáy sanh töû gioáng nhö maëc aùo vaø côûi aùo, ñoù chæ laø nhu caàu, khoâng coù gì quan troïng.

            Vua laïi noùi tieáp: “Töø xöa ñeán nay khoâng ñöôøng naøo khaùc.” Töø xöa tôùi nay muoân muoân ngöôøi trieäu trieäu ngöôøi ai cuõng ñi chung con ñöôøng sanh ra roài töû khoâng coù ai ñi ñöôøng naøo khaùc. Con ngöôøi ai sanh ra roài cuõng cheát, cheát roài laïi sanh, ai cuõng ñi ñöôøng naày khoâng ai ñi ñöôøng khaùc, theá taïi sao laïi sôï? Neáu moïi ngöôøi ñi ñöôøng naày, mình phaûi ñi ñöôøng khaùc, vì khoâng bieát ñöôøng khaùc ra sao môùi sôï. Taát caû cuøng ñi chung moät ñöôøng thì khoâng coù gì phaûi sôï.

            Lieàn heùt, noùi:

            Chöõ baùt môû toang ñaø trao phoù,

            Coøn ñaâu vieäc nöõa ñaùng trình anh.

            Roài vua ñuoåi heát keû haàu haï, chæ coøn mình Nhaân Toâng ñöùng haàu moät beân thöa:

            - Beä haï coøn nhôù lôøi cuûa ngaøi Vónh Gia chaêng?

            Gaàn cheát maø vua coøn heùt, oai gheâ! chöõ Baùt chæ cho hai chaân maøy, giao phoù chæ cho loã muõi. Loã muõi töôïng tröng cho sinh maïng con ngöôøi. Neáu ñaõ naém ñöôïc sinh maïng roài, thì ñaâu coøn vieäc gì ñeå noùi vaø thöa trình vôùi ai. Theá neân vua ñuoåi heát keû haàu ngöôøi haï, chæ ñeå laïi moät mình Nhaân Toâng ôû laïi vôùi Ngaøi thoâi. Nhaân Toâng môùi nhaéc laïi lôøi cuûa ngaøi Vónh Gia:

            Raønh raønh thaáy, khoâng moät vaät,

            Cuõng khoâng ngöôøi chöø cuõng khoâng Phaät.

            Coõi coõi ñaïi thieân boït noåi troâi,

            Taát caû Thaùnh hieàn nhö ñieän chôùp.

            Daãu cho voøng saét treân ñaàu chuyeån,

            Ñònh tueä saùng troøn vaãn khoâng maát.

            Nhaân Toâng muoán nhaéc cho vua cha nhôù choã caên baûn ñaïo lyù, ñeå cho Ngaøi an laønh trong luùc ra ñi, neân môùi daãn lôøi cuûa Thieàn sö Vónh Gia Huyeàn Giaùc: choã roát raùo thì roõ raøng khoâng coù moät vaät, cuõng khoâng coù ngöôøi cuõng khoâng coù Phaät, vì ngöôøi vaø Phaät laø hai töø ngöõ ñoái ñaõi giaû laäp khoâng thaät coù. Lôùn nhö ñaïi thieân sa giôùi cuõng gioáng nhö hoøn boït noåi treân maët bieån khoâng coù gì quan troïng. Taát caû Thaùnh hieàn chæ laø giaû danh khoâng thaät, gioáng nhö laèn ñieän chôùp coù ñoù lieàn maát ñoù. Coát yeáu laø ñònh Tueä phaûi saùng troøn, duø cho treân ñaàu coù voøng saét chaùy röïc quay quanh, ñònh Tueä cuõng khoâng maát. Ñaây môùi laø thöù thieät.

            Vua nghe xong, baát chôït cöôøi leân roài goõ chieác goái tuïng:

            Raønh raønh thaáy, khoâng moät vaät,

            Cuõng khoâng ngöôøi chöø cuõng khoâng Phaät.

            Coõi coõi ñaïi thieân boït noåi troâi,

            Taát caû Thaùnh hieàn nhö ñieän chôùp.

            Xong, ngay chieàu hoâm ñoù saám gioù noåi daäy, thaáy moät vaàng aùnh saùng troøn roïi nôi böùc vaùch ngaên, vua lieàn baêng, höôûng thoï 51 tuoåi, nhaèm ngaøy 22 thaùng 5, naêm Canh Daàn (1290).

            Gaàn cheát maø vua coøn nhôù maáy caâu ca chöùng ñaïo roài nhòp goái ca chôi. Khoâng nhö ngöôøi dung thöôøng luùc saép cheát nhìn ngöôøi naày ngoù ngöôøi kia thöông khoùc, sôï mình cheát roài khoâng gaëp laïi v.v. Nhaân Toâng bieát neân ñoïc nhöõng caâu ca chöùng ñaïo ñeå taêng söùc maïnh cho cha. Ñaây laø moät kinh nghieäm, neáu thaân nhaân saép maát, chuùng ta laø ngöôøi bieát ñaïo, thaáu lyù thieàn thì neân nhaéc laïi nhöõng caâu ñaïo lyù, ñeå taêng söùc maïnh cho thaân nhaân tænh taùo ra ñi. Ñoù laø böôùc ñi cuoái cuøng cuûa vua Traàn Thaùnh Toâng.

            3- Vua Traàn Nhaân Toâng.

            Vua Nhaân Toâng truyeàn ngoâi cho con moät thôøi gian roài xuaát gia leân nuùi tu. Vì xuaát gia leân nuùi tu neân ñôøi cuûa Ngaøi laø ñôøi cuûa thaày tu. Bôûi ñôøi cuûa thaày tu neân toâi chæ nhaéc sô thoâi khoâng phaûi noùi nhieàu.

Ngaøy muøng moät thaùng möôøi moät, nöûa ñeâm sao trôøi saùng toû, Ñieàu Ngöï hoûi:

            - Hieän giôø laø giôø gì?

            Baûo Saùt thöa:

            - Giôø Tyù.

            Ñieàu Ngöï ñöa tay môû caùnh cöûa soå nhìn ra, baûo:

            - Chính laø giôø ta ñi.

            Baûo Saùt hoûi:

            - Toân Ñöùc ñi ñaâu?

            Ñieàu Ngöï ñaùp:

            Taát caû phaùp chaúng sanh,

            Taát caû phaùp chaúng dieät.

            Neáu hay hieåu nhö theá,

            Chö Phaät thöôøng hieän tieàn.

            Naøo coù ñeán ñi gì?

            Ñieàu Ngöï bieát giôø ra ñi cuûa mình, neân hoûi Baûo Saùt hieän giôø laø giôø gì? Baûo Saùt thöa baây giôø laø giôø Tyù. Ngaøi noùi chính laø giôø ta ñi. Baûo Saùt hoûi Toân Ñöùc ñi ñaâu? Ngaøi traû lôøi taát caû phaùp ôû theá gian khoâng coù sanh khoâng coù dieät, neáu ngöôøi hieåu ñöôïc nhö vaäy thì Phaät luùc naøo cuõng hieän tieàn, naøo coù ñeán naøo coù ñi maø hoûi. Chuùng ta thaáy loái ñi cuûa Ngaøi raát quan troïng.

            Baûo Saùt thöa:

            - Chæ nhö khi chaúng sanh chaúng dieät thì theá naøo?

            Ñieàu Ngöï lieàn vaû ngaymieäng Baûo Saùt, baûo:

            - Chôù noùi môù!

            Noùi xong, Ngaøi naèm theo theá sö töû laëng leõ maø tòch.

            Ñaõ noùi khoâng sanh khoâng dieät maø Baûo Saùt coøn hoûi laø theá naøo, neân Ngaøi khoâng traû lôøi vaû mieäng Baûo Saùt vaø quôû Baûo Saùt noùi môù. Quôû xong, Ngaøi naèm theo theá kieát töôøng nhö sö töû laëng leõ thò tòch. Ñoù laø böôùc ñi cuoái cuøng cuûa vua Traàn Nhaân Toâng.

            4- Vua Traàn Anh Toâng.

            Naêm Canh Thaân nieân hieäu Ñaïi Khaùnh thöù baûy (1320) vua beänh, ra chieáu môøi Toân giaû Phoå Tueä ñeán gaëp vaø hoûi:

            - Boà taùt laøm nhöõng haïnh nghieäp gì, ñeå vaøo laïi traàn lao ñoä thoaùt cho chuùng sanh?

            Phoå Tueä ñaùp:

            - Ngöôøi xöa sau khi ñöôïc chaùnh kieán roài, haèng ngaøy nhoài thaønh moät maûnh, neân hay laáy sanh töû laøm nôi du hí, qua laïi chaúng ngaïi, thaân tuøy theo yù sanh, tuøy choã taïm gaù. Kinh Vieân Giaùc noùi: “Boà taùt trôû laïi traàn lao, chaúng phaûi do aùi laøm goác”.

            Baây giôø neáu chuùng ta beänh naëng, môøi quùi thaày tôùi thì hoûi caùi gì? Hoûi ngöôøi tu saép cheát phaûi laøm gì ñeå ñöôïc veà Cöïc Laïc, hay ñeå ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû? Hoûi chuyeän ñi cho thaûnh thôi, chôù khoâng hoûi Boà taùt phaûi tu haïnh nghieäp gì ñeå vaøo traàn lao ñoä thoaùt chuùng sanh. Neáu khoâng trôû laïi theá gian thì khoâng ñoä chuùng sanh ñöôïc, neân phaûi hoûi. Ngaøi Phoå Tueä môùi ñaùp: Ngöôøi xöa sau khi ngoä theå chaân thaät nôi mình roài, haèng ngaøy tu mieân maät taâm nhaát nhö laáy soáng cheát laøm troø chôi. Theá neân cheát ñaây sanh kia khoâng coù gì sôï. Tuøy theo yù muoán sanh ôû ñaâu thì sanh thaân ôû ñoù, taïm gaù thaân ñoä sanh heát duyeân roài thì ñi. Ngaøi daãn Kinh Vieân Giaùc, Boà taùt trôû laïi traàn lao chaúng phaûi do aùi laøm goác. Phaøm phu sinh ra trong theá gian do aùi maø sanh, naøo thöông cha thöông meï, thöông anh thöông em... môùi coù thaân naøy. Coøn Boà taùt do nguyeän löïc ñoä sanh maø coù thaân neân khoâng phaûi goác töø aùi.

            Vua hoûi theâm:

            - Theá naøo laø duïng taâm chaët thaúng?

            Phoå Tueä ñaùp:

            - Nhaân Toâng Ñieàu Ngöï coù noùi: “Buoâng xuoáng! Buoâng xuoáng! Buoâng chaúng xuoáng, lieàn chính laø keû aáy”. Laïi, ngöôøi xöa noùi “Moät nieäm chaúng sanh töùc Phaät nhö nhö”.

            ÔÛ tröôùc toâi ñaõ giaûng kyõ choã naøy. Tôùi ñaây toâi muoán nhaéc laïi cho quí vò nhôù. Choã buoâng xuoáng thì bieát roài, coøn choã buoâng chaúng xuoáng laø caùi gì? Ví duï chuùng ta ngoài thieàn voïng töôûng daáy mình buoâng thì voïng töôûng laëng, ñoù laø buoâng xuoáng. Baáy giôø khoâng coù voïng töôûng luùc ñoù buoâng caùi gì? Töùc laø heát buoâng ñöôïc, heát buoâng ñöôïc thì goïi laø choã buoâng chaúng xuoáng. Choã buoâng chaúng xuoáng chính laø keû aáy, chính laø boä maët thaät xöa nay. Tôùi ñaây ngaøi Phoå Tueä muoán roõ theâm daãn caâu “Moät nieäm chaúng sanh töùc Phaät nhö nhö”. Khi khoâng coøn moät nieäm daáy khôûi luùc ñoù Phaät hieän tieàn. Ngaøi Phoå Tueä ñaõ chæ cho nhaø vua thaáy roõ caùi goác.

            Ngaøy hoâm sau vua laïi môøi ngaøi Phoå Tueä vaøo cung noùi veà ñaïo lyù “Buoâng xuoáng”. Phoå Tueä daãn choã chaët thaúng cuûa ngöôøi xöa, vua mæm cöôøi, noùi: “Ñeä töû ñoái vôùi leõ naøy raát coù sôû ñaéc, thaät chaúng doái vaäy!”

            Phoå Tueä baûo:

            - Döøng! Döøng! Chaúng caàn noùi, vieäc toát chaúng baèng khoâng.

            Vua mæm cöôøi, trôû mình naèm laïi, lieàn baêng haø, höôûng 45 tuoåi ñôøi.

            Vua Traàn Anh Toâng maëc duø hieåu thieàn, ngoä thieàn vaø coù taâm Boà taùt. Nhöng saùnh vôùi vua Traàn Thaùi Toâng, Traàn Thaùnh Toâng, Traàn Nhaân Toâng thì yeáu hôn, neân phaûi nhôø Thieàn sö trôï löïc. Khi ñaõ thaáu lyù thieàn vua töï khoe ñaõ coù sôû ñaéc. Ngaøi Phoå Tueä baûo döøng khoâng cho noùi, maø phaûi ngay ñoù soáng, noùi ra laø dö. Ngang ñoù vua bieát lieàn cöôøi roài trôû mình maø ñi.

            5- Vua Traàn Minh Toâng.

            Thaùng gieâng naêm Ñinh Daäu nieân hieäu Thieäu Phong thöù 17 (1357), vua xuaát moät xaâu chuoãi baèng vaøng laøm vaät taëng sö (Kim Sôn) ñeå töø bieät. Ñeán ngaøy 19 thaùng 2 vua laëng leõ baêng haø, chaúng uoáng thuoác, chaúng aên duøng, höôûng 58 tuoåi ñôøi.

            Vua Minh Toâng khi ra ñi cuõng ñöôïc an oån.

            Naêm vò vua nhaø Traàn laø naêm taám göông saùng ñeå cho chuùng ta noi theo. Ngöôøi tu chuùng ta luùc meänh chung ít ai baèng Traàn Thaùi Toâng cuõng ít ai baèng Traàn Nhaân Toâng. Ngöôøi khaù laém thì coù theå baèng Traàn Anh Toâng, song gaàn ra ñi phaûi nhôø baäc ñaïo ñöùc cao hôn, ñeå nhaéc nhôû trôï theâm söùc maïnh. Nhö vaäy trong toâng moân khi coù moät thieàn sinh tòch, nhöõng thieàn sö ôû gaàn ñöôïc môøi tôùi, coù neân laäp baøn Phaät ñeå ñem kinh ra tuïng khoâng? Muoán cho thieàn sinh tænh tröôùc khi ra ñi, thì vò Thieàn sö chæ caàn noùi hoaëc hoûi naêm ba caâu cho thieàn sinh laõnh hoäi ñeå ra ñi nheï nhaøng laø toát. Ñoù môùi ñuùng vôùi öôùc nguyeän cuûa thieàn sinh mong caàu. Chôù tuïng kinh nhieàu maø thieàn sinh cöù thôû daøi hoaøi thì coù lôïi ích gì? Phaûi tröïc tieáp nhaéc cho hoï tænh, môùi giuùp hoï giaûi ñöôïc oan khieân, ñeå hoï ra ñi ñöïôc nheï nhaøng. Nhö vaäy thì trong nhaø thieàn coù ngöôøi hoûi: “Huynh ñeä saép tòch chuùng ta phaûi laøm gì?” Quí vò coù caâu ñaùp chöa? Quí vò phaûi hieåu choã naøy cho roõ, vì ñaây laø phöông tieän ñeå höôùng daãn Taêng Ni phaät töû sau naøy, neáu khoâng naém vöõng thì seõ luùng tuùng.

            Giaû söû trong toâng moân coù moät Phaät töû ñau naëng ñang haáp hoái, ngaøy thöôøng khoûe maïnh moãi ñeâm hoï tuïng kinh Baùt Nhaõ. Baáy giôø chuùng ta tôùi hoûi: Ñaïo höûu coù nhôù caâu “Quaùn Töï Taïi Boà Taùt haønh thaâm Baùt Nhaõ Ba La Maät Ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng ñoä nhaát thieát khoå aùch” khoâng? Neáu hoï traû lôùi “Nhôù” thì hoûi tieáp: “Chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng laø sao?” Hoï giaûi ñuùng yù nghóa, thì hoûi tieáp: Ñaïo höõu ñaõ thaáy nguõ uaån giai khoâng chöa? Neáu hoï ñaõ thaáy thì qua heát khoå naïn ra ñi thaûnh thôi. Neáu hoï chöa thaáy thì nhaéc laïi cho hoï tænh. Hoaëc nhaéc laïi Kinh Kim Cang maø hoï ñaõ hoïc: “Phaøm sôû höõu töôùng giai thò hö voïng” ñeå ñaùnh thöùc hoï ñöøng luyeán meán xaùc thaân. Neáu khoâng luyeán meán xaùc thaân thì ra ñi nheï nhaøng. Nhö vaäy laø ñoä hoï trong giôø phuùt laâm chung. Chôù khoâng phaûi ñeán thieát laäp baøn Phaät, tuïng hai ba boä Kinh, mình tuïng thì mình tuïng, hoï cöù meät cöù meâ, hai beân khoâng dính daùng gì vôùi nhau. Nhö vaäy tuïng Kinh coù lôïi ích gì? Ñaây laø vaán ñeà thieát yeáu maø chuùng ta phaûi bieát ñeå sau naøy höôùng daãn Phaät töû.

Hieän taïi chuùng ta laáy Thieàn Toâng ñôøi Traàn laøm cô sôû tu haønh, thì phaûi bieát khi mình saép tòch phaûi nhö theá naøo? Chaúng haïn nhö toâi, neáu coâng phu tu haønh cuûa toâi ngang vôùi vua Traàn Thaùi Toâng, thì toâi bieát roõ toâi seõ ñi ñaâu. Nhö vaäy luùc toâi saép tòch quùi vò môøi caùc Thieàn sö ñeán ñeå cho toâi theâm caùi gì thì toâi coù öng khoâng? Chaéc toâi phaûi noùi: “Thoâi ñeå toâi laëng leõ thaûnh thôi ra ñi, ñöøng coù môøi thænh quùi thaày, chæ theâm baän roän”. Leõ ra caùi cheát trong nhaø thieàn laëng leõ teû laïnh khoâng rình rang. Caùi laëng leõ teû laïnh ñoù coù moät yù nghóa thaâm traàm cuûa ñaïo, chôù khoâng phaûi teû laïnh maø voâ nghóa. Ñaây laø phöông höôùng cuûa ngöôøi tu thieàn xöû söï vôùi ñeä töû vôí baïn ñoàng ñaïo saép meänh chung. Ñoù laø muïc thöù nhaát.

            Baây giôø tôùi muïc thöù hai, taïi sao toâi chuû xöôùng khoâi phuïc Thieàn Toâng ñôøi Traàn. Ñaây toâi chæ noùi moät goùc chôù khoâng noùi toaøn dieän ñeå cho quí vò hieåu. Naêm vò vua nhaø Traàn chæ coù Traàn Nhaân Toâng xuaát gia laøm taêng vaø Toå, coøn laïi boán vò thì tu cö só. Coù vò veà giaø caïo toùc ôû chuøa trong thaønh noäi, tu vôùi taùnh caùch taïi gia, maø khi ra ñi caùc Ngaøi tænh taùo töï taïi. Cuoäc ñôøi cuûa caùc Ngaøi cho chuùng ta nhöõng baøi hoïc ñaùng giaù.

            - Caùc Ngaøi ôû ngoâi vò vua chuùa sang troïng quyeàn theá toät ñænh, maø vaãn quùi ñaïo kính Phaät lo tu haønh, ñoù laø ñieàu maø chuùng ta phaûi hoïc. Vì ngöôøi ôû theá gian neáu coù giaøu laém, thì söï nghieäp chæ baèng moät goùc nhoû cuûa vua thoâi. Vaäy maø coù nhieàu ngöôøi tu khoâng ñöôïc!

            Coøn chuùng ta thì ngheøo maït ñi tu deã hay khoù? - Deã quaù, coù gì ñaâu maø boû, coù gì ñaâu maø caùm doã? Ñòa vò danh voïng quyeàn theá cuûa moät oâng vua, maø bieát höôùng veà ñaïo ñeå tu thì chuyeän quaù hy höõu. Ñoù laø caùi göông saùng maø chuùng ta phaûi hoïc.

            - Caùc Ngaøi laøm vua thì ña ñoan coâng vieäc, naøo vieäc cung ñình, naøo vieäc nöôùc vieäc daân... theá maø caùc Ngaøi tu coù keát quaû. Chuùng ta ngaøy nay coâng vieäc raát ít, trong gia ñình chæ coù naêm baûy ngöôøi, ñaâu coù gì ña ñoan baän roän, chæ laøm nuoâi naêm baûy ngöôøi maø tu khoâng ñöôïc sao? Neáu noùi baän roän thì khoâng ai baän roän baèng oâng vua, theá maø oâng vua tu ñöôïc vaø coù keát quaû. Chuùng ta ít baän roän, chæ lo cho gia ñình (cö só) khoaûng naêm baûy ngöôøi, maø tu khoâng ñöôïc thì cuõng laø chuyeän oaùi oaêm khoâng hôïp lyù. Vì vua thì bieát bao nhieâu vieäc maø tu ñöôïc coù keát quaû, coøn chuùng ta ngaøy nay coù bao nhieâu vieäc ñaâu maø tu khoâng ñöôïc? Gaàn ñaây coù nhöõng cö só gaëp nhau hoûi: “Anh luùc naøy tu coù khaù khoâng?” Ñaùp: “Toâi luùc naøy baän roän laém, naøo vieäc nhaø vieäc nöôùc lu bu tu khoâng ñöïôc”. Thöû hoûi oâng vua vieäc nhaø bao nhieâu vieäc sôû bao nhieâu maø sao tu ñöôïc, coøn chuùng ta thì tu khoâng ñöôïc? Toâi daãn caùc vò vua ra ñaây ñeå cho caùc vò cö só thaáy khoâng coøn nghó raèng mình ña ñoan tu khoâng ñöôïc, maø phaûi can ñaûm kheùo saép xeáp nhö maáy oâng vua ñeå tu ñöôïc. Ñoù laø ñoái vôùi cö só. Coøn ngöøôi xuaát gia thì khoâng coù vaán ñeà naøo heát, moïi vieäc ñeàu buoâng maø tu khoâng ñöôïc thì heát noùi. Ñoù laø caùi göông maø toâi thaáy caàn phaûi neâu leân ñeå taát caû chuùng ta chieâm nghieäm tu haønh.

            - Caùc vò vua ña soá laø cö só, cö só ngaøy xöa tu ñöôïc ngoä ñaïo thì cö só ngaøy nay tu coù ñöôïc ngoä ñaïo khoâng? Gaàn ñaây coù nhieàu cö só thöôøng noùi, tu muoán ñöôïc giaûi thoaùt laø phaûi xuaát gia caïo ñaàu ôû chuøa nhö quùi thaày tu môùi khaû dó giaûi thoaùt, chôù coøn laøm cö só thì tu khoâng tôùi ñaâu. Moät oâng vua höôûng ñuû thöù duïc laïc treân theá gian, tu ngoä ñaïo, khi cheát tænh taùo ra ñi thaûnh thôi thì taïi sao mình noùi mình laøm khoâng ñöôïc. Toâi daãn caùc vò vua ñôøi Traàn ñeå cho ngöôøi tu nhaát laø cö só taïi gia khoâng coøn maëc caûm chæ coù ngöôøi xuaát gia môùi tu ngoä ñaïo giaûi thoaùt. Nghóa giaûi thoaùt ôû ñaây khoâng phaûi chöùng töù quaû Thanh vaên, nhaäp Nieát baøn vónh vieãn khoâng trôû laïi, maø laø saùu caên khoâng dính vôùi saùu traàn, ra vaøo trong luïc ñaïo nhö daïo chôi trong caùc hyù tröôøng, ñoù laø giaûi thoaùt. Choã naøy vua Traàn Anh Toâng hoûi Toân giaû Phaùp Loa laøm sao ñeå trôû laïi ñôøi ñeå giaùo hoùa ñoä moïi ngöôøi.

            Phaät giaùo ñôøi Traàn khoâng haïn cuoäc ngöôøi xuaát gia môùi coù theå tu ngoä ñaïo maø ngöôøi cö só tu cuõng coù theå ngoä ñaïo. Neáu chuùng ta cöù quan nieäm ngöôøi xuaát gia tu môùi ngoä ñaïo, môùi giaûi thoaùt thì ai muoán tu cuõng phaûi voâ chuøa, nhö vaäy thì chuøa laøm sao chöùa heát? ÔÛ Thaùi Lan, Mieán Ñieän, Tích Lan, Cao Mieân ngöôøi theo Phaät giaùo nguyeân thuûy, khoâng phaûi xuaát gia suoát ñôøi, neân thanh nieân ai cuõng phaûi xuaát gia, xuaát gia vaøi ba naêm trui reøn ñaïo ñöùc roài hoaøn tuïc laäp gia ñình laøm aên. Coøn caùc Thaùi Töû cuõng phaûi xuaát gia ba thaùng cho coù ñaïo ñöùc sau ñoù môùi leân laøm vua. Theá neân ôû nhöõng nöôùc naøy ngöôøi daân xuaát gia raát ñoâng, nhöng ôû chuøa thì khoâng ñoâng. Coøn ôû Vieät Nam chuùng ta coù khaùc, moät laàn xuaát gia thì khoâng ñöôïc quyeàn ñeå toùc hoaøn tuïc, maø phaûi tu suoát ñôøi. Nhö vaäy, neáu cöù ñua nhau xuaát gia thì e nhö ôû Nhaät Boån thôøi Minh Trò Thieân Hoaøng coù quaù nhieàu chuøa trong nöôùc, moãi chuøa coù maáy ngaøn taêng. Xuaát gia nhö theá thì daân chuùng coøn ñaâu laøm aên ñeå theo kòp traøo löu tieán boä vôùi theá giôùi, neân Thieân Hoaøng ra leänh caùc taêng só tu ñeán 30 tuoåi phaûi laäp gia ñình. Laäp gia ñình xong, muoán tu nöõa thì tu. Töø ñoù ngöôøi tu ñeán ba möôi tuoåi ñeàu laäp gia ñình coù con. Song ai muoán tu tieáp thì tu, ai khoâng muoán thì ra ñôøi luoân. Do ñoù maø Phaät giaùo Nhaät Boån coù Taân taêng. Neáu cöù quan nieäm xuaát gia môùi tu ñöôïc thì vaøo chuøa nhieàu quaù, ngöôøi treû khoâng coøn ôû ngoaøi ñeå lo moïi coâng taùc xaõ hoäi thì sao? Roài ñaây ôû Vieät Nam seõ coù ngaøy chaùnh phuû cuõng ra leänh ngöôøi tu tôùi tuoåi naøo ñoù phaûi coù gia ñình thì baáy giôø thaønh thoâng tuïc hoùa, ngöôøi xuaát gia gioáng heät ngöôøi taïi gia khoâng hôn khoâng keùm. Theá neân muoán giöõ vò trí vaø giaù trò xuaát gia rieâng, taïi gia rieâng thì ngöôøi xuaát gia phaûi laø ngöôøi raûnh rang khoâng baän bòu vieäc nhaø vieäc nöôùc sôùm thöùc tænh ñi tu thì ngöôøi ñoù laø ngöôøi xuaát gia, coøn ngöôøi ñang baän bòu vieäc nhaø vieäc nöôùc ñang laøm ñang soáng, hieåu ñaïo thì cöù tu taïi gia cho toát. Neáu cuøng nhau ruû voâ chuøa heát thì laøm sao soáng? Maát quaân bình xaõ hoäi, ñoù laø caùi hoïa.

            Toâi chuû tröông laáy Phaät giaùo ñôøi Traàn laøm caên baûn tu, ñeå Phaät töû khoâng quan nieäm laàm, ôû taïi gia tu nhö caùc vò vua coøn ñöôïc thì ngöôøi cö só ôû nhaø vöøa lo cho gia ñình vöøa tu coù haïi gì ñaâu? Chæ kheùo bieát tu laø coù keát quaû. Ñoù laø lyù do toâi daãn cho quí vò thaáy chuû tröông khoâi phuïc Thieàn ñôøi Traàn cuûa toâi. Vua quan ñôøi Traàn hieåu Phaät Phaùp thaâm saâu, tu thieàn ñöôïc keát quaû toát, ñoàng thôøi ñôøi Traàn laäp ra phaùi thieàn Truùc Laâm Yeân Töû thuaàn tuyù Vieät Nam, neân chuùng toâi laáy thieàn ñôøi Traàn laøm choã töïa. Nhö vaäy, neáu chuùng ta hieåu thaáu ñieàu naày thì söï tu haønh raát laø toát ñeïp. Moät oâng vua luùc gaàn cheát vui veû khoâng buoàn, khoâng löu luyeán lo sôï laø do khi soáng coù yù nghóa an vui. Trong cuoäc soáng coù gì hôn laø soáng an vui cheát töï taïi. Ñaây laø ñieàu theá gian mô öôùc, maø chuùng ta thöïc hieän ñöôïc thì quaù quí. Theá neân toâi môùi laáy ñoù laøm ñieàu tieâu chuaån höôùng daãn Taêng Ni vaø Phaät töû tu. Quí vò hieåu roõ ñieàu naày cho toâi.

            Hoâm nay saün coù Taêng Ni vaø Phaät töû ñoâng, thôøi giôø coøn roäng, toâi noùi roäng hôn moät chuùt veà kinh nghieäm tu haønh. Chuùng ta ai cuõng bieát chuùng ta tu thieàn cuûa ñaïo Phaät. Vaäy tu theá naøo môùi ñuùng? Tu theá naøo môùi khoûi beänh? Tu theá naøo môùi khoûi rôi vaøo ñöôøng taø? Ñaây laø choã quan troïng maø toâi muoán chæ cho quí vò bieát roõ. Neáu tu thieàn maø khoâng naém vöõng ñöôøng loái, khoâng thaáy roõ caùi naøo taø caùi naøo chaùnh, khoâng bieát roõ caùi nhaân sanh ra beänh hoaïn thì khi tu deã bò chöôùng ngaïi. Tröôùc heát toâi daãn Kinh Thuû Laêng Nghieâm noùi veà nguõ aám ma. Ma laø töôùng khoâng thaät laøm chöôùng ngaïi vieäc tieán tu. Kinh Thuû Laêng Nghieâm daïy ngöôøi tu phaù ñöôïc moät aám thì xaûy ra möôøi hieän töôïng goïi laø ma. Trong nhöõng hieän töôïng ñoù coù nhöõng hieän töôïng raát haáp daãn, neáu bieát thì khoâng bò chöôùng ngaïi, neáu khoâng bieát thì thích thuù say meâ rôi vaøo ñöôøng ma. Naêm möôi thöù ma trong Kinh Laêng Nghieâm ôû ñaây toâi khoâng noùi heát chæ noùi yù moät caâu ñeå laøm nguyeân taéc tu haønh ñeå khoûi rôi vaøo ñöôøng taø. Hoài toâi coøn hoïc thaày toâi baét hoïc thuoäc loøng caâu:

            Nhöôïc khôûi thaùnh giaûi, töùc laïc quaàn taø,

            Baát khôûi thaùnh taâm, töùc thieän caûnh giôùi.

            Nghóa laø ngoài tu thaáy Phaät, thaáy Boà taùt, thaáy haøo quang, thaáy ñuû thöù... duø coù uy quyeàn, ñeïp laï theá maáy neáu khoâng cho caùi thaáy cuûa mình laø thaùnh thì toát. Neáu cho raèng mình thaáy nhö theá laø chöùng ñaïo neân Phaät, Boà taùt tôùi chöùng minh, ñoù laø rôi vaøo quaàn taø. Coøn thaáy maø khoâng khôûi nieäm, khoâng theo, bieát ñoù laø giaû töôùng do töï taâm hieän ra thì laø caûnh giôùi toát. Cuõng moät caûnh giôùi maø töôûng caûnh giôùi ñoù laø hieän töôïng mình chöùng ñaïo thì bò rôi vaøo ñöôøng taø chöôùng ñaïo khoâng tieán ñöôïc. Coøn neáu thaáy maø khoâng khôûi nieäm khoâng dính maéc, bieát ñoù laø töï taâm hieän, laø caûnh giôùi laønh thì khoâng chöôùng ñaïo. Theá neân coâng thöùc caên baûn cuûa ngöôøi tu thieàn theo kimh Laêng Nghieâm daïy thì khi duïng coâng tu noäi taâm coù söï daèn eùp neân phaùt ra nhöõng töôùng laï, hoaëc thaáy ma, hoaëc thaáy Phaät, thaáy Boà taùt... Thaáy taát caû nhöõng töôùng laï ñeàu bieát laø do taâm daèn eùp noù hieän, chôù khoâng phaûi ma thaät, khoâng phaûi Phaät, Boà taùt thaät. Bieát nhö vaäy thì thaáy Phaät khoâng möøng, thaáy ma khoâng sôï, neân khoâng ñoäng taâm, khoâng beänh. Coøn neáu thaáy Phaät thì möøng, thaáy ma thì sôï, laø taâm coøn dao ñoäng thì beänh. Nhö vaäy ngoài thieàn thaáy baát cöù caûnh giôùi gì, cho ñeán thaáy Phaät hay thaáy ma quæ ñeàu bieát taâm yeân laëng neân moïi caûnh hieän, caûnh ñoù laø do taâm hieän chôù khoânh phaûi ôû ngoaøi ñeán. Phaät ñaâu coù raûnh maø ñi xoa ñaàu mình, ma ñaâu coù maø laïi nhaùt mình. Bieát roõ nhö vaäy thì khoâng coù gì ñaùnh löøa mình ñöôïc vaø khoâng bao giôø coù haïi. Caûnh toát hieän, bieát laø coâng phu tu cuûa mình coù khaù neân caûnh toát môùi hieän, chôù khoâng phaûi ôû beân ngoaøi ñeán. Ñoù laø tröôøng hôïp thöù nhaát.

            Tröôøng hôïp thöù hai laø nghe aâm thanh. Khi ngoài thieàn cuõng do taâm daèn eùp neân coù nghe nhöõng tieáng laï cuûa ngöôøi hoaëc cuûa thaàn thaùnh noùi nhöõng caâu ñaïo ñöùc... Nghe nhöõng aâm thanh naày laø do coâng phu cuûa mình khaù neân môùi coù. Chôù khoâng coù Phaät Thaùnh hay ngöôøi ñeán noùi cho mình nghe, maø cuõng khoâng phaûi ma quæ ôû ngoaøi tôùi duï doã mình. Vì taâm mình yeân tænh quaù neân coù nhöõng hieän töôïng laï. Hieän töôïng laï laø töø taâm mình hieän. Nghe aâm thanh laï, mình bieát töï taâm mình hieän, khoâng chuù yù, khoâng theo thì khoâng bò chöôùng ñaïo, khoâng bò beänh. Ngaøy xöa coù moät ngöôøi huynh ñeä tu thieàn, toâi tôùi thaêm, noùi chuyeän vôùi oâng maø oâng khoâng noùi, oâng cöù nhìn treân trôøi treân maây mieäng laûm nhaûm hoaøi. Toâi hoûi:

            - Toâi noùi chuyeän vôùi thaày sao thaày khoâng noùi, maø noùi chuyeän vôùi ai ôû ñaâu vaäy?

            OÂng noùi:

            - Kìa! kìa! Ngöôøi ta noùi chuyeän vôùi toâi kìa, ñeå toâi noùi chuyeän vôùi hoï.

            Ngöôøi nhö vaäy laø ñieân roài. Ñieân vì nghe nhöõng aâm thanh laï, töôûng ngöôøi ta noùi vôùi mình, roài cöù laûm nhaûm ñoái ñaùp qua laïi rieát thaønh ñieân. Ñang ñi ñöôøng cuõng ngoù trôøi ngoù maây noùi khôi khôi moät mình. Ñoù laø hieän töôïng ñieân. Theá neân khi tu nghe nhöõng aâm thanh laï, bieát noù do taâm daèn eùp maø phaùt ra, noù khoâng thaät, neân khoâng beänh, khoâng chöôùng ñaïo.Choã naày ngoaïi ñaïo baûo laéng nghe tieáng Phaïm Thieân hay tieáng thaàn linh, nhöng ñaïo Phaät thì qui veà noäi taâm , khoâng höôùng ra ngoaøi, vì höôùng ra ngoaøi tìm caàu laø ngoaïi ñaïo. Ngöôøi tu thieàn laø qui veà töï taâm, chôù khoâng höôùng ra ngoaøi. Caâu tieâu chuaån cuûa nhaø thieàn laø “Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc”. Nghóa laø xoay laïi ñeå thaáy roõ mình laø boån phaän chính cuûa vieäc tu haønh. Laáy caâu naày laøm tieâu chuaån thì tu khoâng bao giôø laïc, khoâng bao giôø sai. Neáu khoâng hieåu roõ caâu naày thì tu deã laïc deã sai laém.

           Tröôøng hôïp thöù ba, laø coù moät thöù ma ñaëc bieät laø mình khoâng tröïc tieáp thaáy hay tröïc tieáp nghe noùi, maø noù töïa vaøo ngöôøi naøo ñoù, roài ngöôøi ñoù tôùi noùi chuyeän thieân cô hoaëc hieän thaàn thoâng, phoùng haøo quang... ngöôøi ham tu thaáy nghe maáy vieäc naày deã tin laém, deã tin thì cuõng deã laïc laém. Theá neân ngöôøi tu thieàn, coù ai tôùi noùi chuyeän quaù khöù vò lai, hay töï xöng laø Boà taùt, laø Phaät cuõng ñöøng quan taâm cuõng ñöøng thaáy laø quan troïng. Vì chuùng ta tu Phaät laáy giôùi, ñònh, tueä laøm caên baûn giaûi thoaùt. Giôùi laø ñaïo ñöùc, ñònh laø thieàn ñònh, taâm khoâng taùn loaïn, tueä laø trí tueä saùng suoát thaáy roõ caùc phaùp ñuùng nhö thaät. Ngöôøi tu laáy ñaïo ñöùc, taâm an ñònh, trí tueä saùng laøm goác, theá neân duø cho thaàn thaùnh coù döïa hay noùi thieân cô ñeàu laø chuyeän beân ngoaøi, khoâng phaûi choã mình nhaém. Nhôù ai tôùi hieän thaàn thoâng hay noùi gì noùi maëc hoï, khoâng quan troïng, chuùng ta thaáy nghe chæ cöôøi thoâi thì khoâng ma naøo duï mình noãi. Coøn neáu hoï tôùi töï xöng laø thaàn thaùnh vaø noùi thaày coù caàn tieàn khoâng? Toâi hoùa ra tieàn cho thaày coi. Hoï lieàn hoùa ra naêm baûy traêm ngaøn. Mình thaáy thích quaù tin hoï laø thaàn thaùnh thì laïc vaøo ñöôøng ma. Vì ma coù möu thaàn chöôùc quæ mình khoâng theå löôøng noãi. Nhö vaäy, duø ai coù linh thieâng maáy chuùng ta cuõng khoâng nghe vaø khoâng tin.

            Toùm laïi, giôùi, ñònh, tueä laø caên baûn cuûa ngöôøi tu thieàn. Neáu ngöôøi tu maø phaïm giôùi thì taâm roái loaïn, taâm roái loaïn thì tu khoâng ñònh. Theá neân tu laáy giôùi laøm ñaàu, keá ñoù laø ñònh, toïa thieàn laø buoâng voïng töôûng cho taâm an ñònh. Nhöng coù nhieàu ngöôøi toïa thieàn voïng töôûng laëng heát laïi hoaûng hoát cho laø maát mình neân sôï thì voïng töôûng khôûi ñoäng trôû laïi. Nhö vaäy, tu coát ñöôïc ñònh, vöøa ñöôïc ñònh thì hoaûng hoát neân maát ñònh, loaïn trôû laïi. Ñoù laø laàm laãn. Vaø, khi taâm an ñònh thì trí tueä phaùt sanh, trí naày laø voâ sö trí cuûa chính mình. Trí höõu sö laø trí do hoïc ôû thaày baïn ôû saùch vôû beân ngoaøi maø coù. Coøn trí voâ sö muoán khai phaùt thì phaûi loùng laëng voïng töôûng taâm an ñònh trí voâ sö môùi hieän. Giaû söû chuùng ta ñoïc kinh, coù nhieàu caâu khoâng hieåu, chuùng ta xeáp laïi ñeå ñoù. Moät hoâm chuùng ta ngoài yeân taâm thanh tònh boãng döng nhôù laïi nghóa lyù saùng ra moät caùch raønh reõ, khoâng coù ai chæ daïy heát. Ñoù laø trí voâ sö hieän, neân thaáu suoát nghóa lyù roõ raøng. Trí voâ sö hieän laø do taâm an ñònh töï saùng, chôù khoâng nhôø ai giuùp. Ñieàu naày quí vò tu töø töø seõ thaáy roõ, toâi coù noùi nhieàu quí vò cuõng khoù tin.

            Hoài toâi ñi ngoaïi quoác moät traêm ngaøy, moãi choã ñi qua laø phaûi giaûng moät baøi. Chaúng leõ giaûng ñeà taøi naày ôû chuøa naày qua chuøa kia giaûng laïi, ngöôøi nghe thaáy cuõ meøm vì hoï ñaõ ghi aâm roài. Vì vaäy maø phaûi giaûng ñeà taøi môùi, giaûng caû traêm ngaøy nhö vaäy ñeà taøi ñaâu maø giaûng vaø laøm sao soaïn cho kòp? Vaõ laïi ñi nhö vaäy laøm sao ñem theo taøi lieäu? Thoâi thì laøm gì thì laøm, khuya ba giôø thöùc daäy ngoài thieàn, ngoài xong, hoûi “Mai giaûng ñeà taøi gì ñaây?” Lieàn coù ñeà taøi ñeå giaûng. Thaønh ra ñi ñaâu cuõng coù ñeà taøi môùi ñeå giaûng heát, khoâng caàn phaûi soaïn, chæ ngoài yeân nhôù laïi roài ñem ra giaûng. Ñoù laø chuyeän nhoû voâ sö trí hieän. Coøn nhöõng chuyeän lôùn khoâng phaûi laø khoâng coù. Choã naày toâi ñaõ kinh nghieäm qua roài, khoâng moät chuùt nghi ngôø.

            Khi toâi ra ngoaøi Baéc noùi chuyeän ôû vieän nghieân cöùu Haùn Noâm. Caâu ñaàu tieân toâi noùi quí vò laø hoïc giaû, toâi laø haønh giaû, haønh giaû khaùc vôùi hoïc giaû. Toâi ví duï coù moät ngöôøi ñöôïc cha trao cho hoøn ngoïc quí cuûa toå tieân caùch maáy theá kyû ñeå laïi. Baây giôø anh naém ñöôïc hoøn ngoïc quí trong tay thì coù nhöõng ngöôøi ôû ngoaøi nghieân cöùu söû saùch maø khoâng thaáy coù baèng côù khoâng ñuû lyù leõ ñeå tin nhaø anh coù hoøn ngoïc quí neân hoï nghi ngôø theá naày theá kia. Nhöng anh thì khoâng nghi ngôø gì caû, anh thaáy roõ raøng nhaø anh coù hoøn ngoïc quí toå tieân anh truyeàn tôùi ñôøi anh. Nhöõng ngöôøi nghi ngôø tra cöùu söû saùch ñeå xaùc chöùng nhaø anh coù hoøn ngoïc quí duï cho hoïc giaû. Coøn anh ñang naém hoøn ngoïc quí trong tay khoâng nghi ngôø duï cho haønh giaû. Nhö vaäy haønh giaû laø ngöôøi giaùp maët thaáy roõ raøng roài môùi tin môùi noùi, chôù khoâng phaûi do töôûng töôïng hay nghieân cöùu maø noùi. Ñoái vôùi voâ sö trí, toâi khoâng coù tí naøo nghi ngôø heát. Vì vaäy caùc nhaø baùc hoïc quaû tang laø caùc vò ñoù söû duïng ñöôïc voâ sö trí. Khi hoï nghieân cöùu moät vaán ñeà tôùi choã bí hoï taäp trung tinh thaàn nghieàn ngaãm queân heát moïi vieäc chung quanh, boãng moät hoâm böøng saùng, hoï la leân nhö ngöôøi ñieân, ñoù laø coâng trình nghieân cöùu thaønh coâng. Nhö vaäy caùi böøng saùng thaáy suoát moät vaán ñeà maø töø tröôùc hoï thaéc maéc do ai daïy? Chính töø nôi hoï phaùt ra, khoâng phaûi voâ sö trí laø gì? Ngöôøi tu thieàn cuõng vaäy, khi baët heát moïi taïp nieäm, töï taâm phaùt saùng. Ñöùc Phaät luùc ngoài thieàn döôùi coäi boà ñeà khi taâm thanh tònh Ngaøi nhôù laïi voâ soá kieáp veà tröôùc, thaáy moãi kieáp sanh ra sanh hoaït nhö theá naøo cha meï laø ai v.v. Sau ñoù Ngaøi thaáy roõ con ngöôøi cheát ñi theo nghieäp thieän hay aùc maø sanh thaân thoï quûa baùo khoå hay vui v.v. Nhö vaäy do taâm thanh tònh maø trí tueä phaùt saùng. Trí tueä naày laø voâ sö trí. Voâ sö trí ai cuõng coù saün, chôù khoâng phaûi rieâng Phaät môùi coù, chuùng ta khoâng coù. Taïi vì taâm chuùng ta chöa an ñònh neân voâ sö trí chöa hieän. Theá neân toâi phaûi höôùng daãn quí vò ngoài thieàn, duøng phöông tieän toïa thieàn ñeå cho taâm an ñònh, khi taâm an ñònh roài thì trí tueä saùng. Thieàn laø moät phöông tieän quay laïi trí tueä saün coù cuûa mình goïi laø Phaät taùnh hay taùnh giaùc. Thieàn laø nhö vaäy, raát ñôn giaûn. Hieåu nhö vaäy thì tu khoâng bao giôø sai laàm, ngöôïc laïi thì tu deã leäch laïc. Ñoù laø ñieàu caên baûn maø Taêng Ni vaø Phaät töû phaûi hieåu, töø ñaây veà sau ñöøng coù laàm laãn, tu ñuùng thì khoâng bao giôø coù haïi maø ñöôïc lôïi ích lôùn.

]