ÑÖÔØNG LOÁI TU THIEÀN

THIEÀN TOÂNG VIEÄT NAM

Thieàn vieän Truùc Laâm 1997

Hoâm nay toâi noùi veà ñöôøng loái chuû tröông cuûa Thieàn vieän Truùc Laâm cho taát caû quyù vò hieåu, naém ñöôïc vöõng. Töø ñoù, quyù vò tu vaø giaûi thích cho nhöõng ngöôøi caàn hieåu bieát, khoâng coøn ngôø vöïc veà Thieàn nöõa.

Chuû tröông ñöôøng loái tu cuûa Thieàn vieän Truùc Laâm laø theá naøo? Quyù vò nghe baøi dieãn vaên khai maïc luùc ñaët vieân ñaù ñaàu tieân, cuõng nhö baøi dieãn vaên khai maïc laøm leã Khaùnh thaønh, quyù vò cuõng bieát ñaïi khaùi ñöôøng loái ôû ñaây roài. Nhöng hoâm nay chuùng toâi muoán ñi thaúng vaøo thöïc teá cuoäc soáng vaø ñôøi tu cuûa Thieàn sinh, cuõng nhö ngöôøi Phaät töû muoán taäp tu theo ôû ñaây bieát cho thaät roõ, chôù khoâng phaûi chæ bieát khaùi quaùt nhö tröôùc nöõa.

Nhö vaäy ñeà taøi naøy laø Khoâi phuïc Thieàn toâng Vieät Nam hay Laøm soáng daäy Thieàn toâng ñôøi Traàn. Khoâi phuïc Thieàn toâng Vieät Nam laø sôû nguyeän laâu nay cuûa chuùng toâi. Khoâi phuïc Thieàn toâng Vieät Nam töùc laø laøm soáng daäy Thieàn toâng ñôøi Traàn. Nguyeân trong baøi dieãn vaên chuùng toâi ñaõ noùi: "Thieàn toâng ñôøi Traàn ñuû tö caùch ñaïi dieän cho Phaät giaùo Vieät Nam". Cho neân chuùng toâi laøm soáng daäy Thieàn toâng ñôøi Traàn töùc laø khoâi phuïc Thieàn toâng Vieät Nam.

Laøm soáng daäy Thieàn toâng ñôøi Traàn baèng caùch naøo?

Trong ñaây chuùng toâi chia laøm hai phaàn:

I- Lyù thuyeát:

Chuùng toâi giaûng caùc tö lieäu veà Phaät giaùo Thieàn toâng ñôøi Traàn coøn soùt laïi maø hieän nay chuùng toâi coù. Ñöùng veà maët lyù thuyeát, chuùng ta phaûi hieåu caùi nhìn, caùi thaáy vaø phaàn nghieân cöùu cuûa caùc Toå ñôøi tröôùc nhö theá naøo. Caùc Ngaøi ñaõ noùi ra hoaëc vieát laïi thaønh saùch vôû, neân ngaøy nay chuùng ta löôïm laët ñöôïc. Phaàn ñoù chuùng ta phaûi hieåu cho thaáu suoát. Hieåu cho thaáu suoát roài, chuùng ta môùi naém vöõng ñöôïc lyù thuyeát.

Phaàn lyù thuyeát, chuùng toâi baét ñaàu töø vua Traàn Thaùi Toâng laàn xuoáng cho tôùi Toå Huyeàn Quang, töùc laø Toå thöù ba cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm. Nhö vaäy töø vua Traàn Thaùi Toâng, Tueä Trung Thöôïng Só, vua Traàn Thaùnh Toâng, Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng töùc Sô Toå, ngaøi Phaùp Loa, ngaøi Huyeàn Quang vôùi nhöõng tö lieäu hieän giôø chuùng toâi tìm ñöôïc, chuùng toâi seõ giaûng cho Taêng Ni, Phaät töû hieåu, naém cho vöõng. Ñoù laø phaàn lyù thuyeát.

II- Thöïc haønh:

Veà phaàn thöïc haønh, chuùng toâi chia laøm hai:

a) Chuùng toâi höôùng daãn Taêng Ni ôû Thieàn vieän Truùc Laâm moãi ñeâm coù moät thôøi Saùm hoái, goïi laø Saùm hoái saùu caên. Baøi Saùm hoái naøy do vua Traàn Thaùi Toâng soaïn, coù saün trong boä Khoùa Hö Luïc.

Trong Khoùa Hö Luïc, baøi Saùm hoái naøy chia laøm saùu thôøi. Saùu caên laø maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù. Saùu caên ñoù, ngaøi Traàn Thaùi Toâng chia moãi caên laø moät thôøi Saùm hoái. Nhöng ôû ñaây thaáy Taêng Ni ít thì giôø, neân chuùng toâi doàn saùu caên chung laïi thaønh moät thôøi, goïi laø Saùm hoái saùu caên. Ñoù laø phaàn thöïc haønh veà hình thöùc tuïng nieäm.

b) Phaàn thöïc haønh baèng caùch tu ôû noäi taâm töùc laø giôø ngoài thieàn. Hoaëc taát caû nhöõng giôø chuùng ta hoaït ñoäng beân ngoaøi cuõng ñeàu phaûi bieát öùng duïng tu. Toâi laáy caâu cuûa ngaøi Tueä Trung Thöôïng Só traû lôøi cho ngaøi Traàn Nhaân Toâng khi coøn laøm Thaùi töû laøm choã y cöù. Ngaøi Traàn Nhaân Toâng hoûi veà boån phaän vaø toâng chæ phaûi thöïc haønh theá naøo, ngaøi Tueä Trung Thöôïng Só ñaùp baèng moät caâu: "Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc". Töùc laø xem xeùt laïi chính mình, ñoù laø phaän söï chính, khoâng phaûi töø beân ngoaøi maø ñöôïc. Chæ nghe moät caâu naøy, Ngaøi lieàn ngoä vaø bieát ñöôïc loái ñi, ñeå höôùng daãn toaøn theå Taêng Ni thôøi ñoù.

Nhö vaäy "Phaûn quan töï kyû" laø moät troïng traùch voâ cuøng to lôùn. Do ñoù haèng ngaøy chuùng ta tu thieàn öùng duïng "Phaûn quan töï kyû" laø phaän söï chính, chôù khoâng phaûi troâng caàu caùi gì ôû beân ngoaøi. Ñoù laø troïng taâm tu thieàn maø Thieàn vieän Truùc Laâm chuùng toâi chuû tröông.

Chuû tröông ñoù ñöôïc caên cöù treân hai phaàn: Moät laø phaàn hình thöùc tuïng nieäm Saùm hoái saùu caên do vua Traàn Thaùi Toâng soaïn. Hai laø phaàn chuyeân tu thieàn, öùng duïng caâu "Phaûn quan töï kyû" laø troïng taâm. Ñoù laø ñaïi cöông veà ñöôøng höôùng chuùng toâi chuû tröông.

Keá ñeán ñi saâu vaøo phaàn chi tieát. Coù ngöôøi nghe chuùng toâi giaûi thích nhö vaäy lieàn ñaët caâu hoûi: Taïi sao khoâng Saùm hoái nhö töø xöa ñeán giôø laø Saùm hoái Hoàng danh hoaëc Töø bi thuûy saùm, Löông Hoaøng saùm… maø laïi Saùm hoái saùu caên? Töø tröôùc ñeán giôø, caùc chuøa chöa coù ai öùng duïng loái Saùm hoái naøy. Vaäy thì loái Saùm hoái naøy coù gì quan troïng maø Thieàn vieän chuùng toâi öùng duïng tu haønh trong moãi ñeâm? Ñoù laø moät caâu hoûi hay moät vaán ñeà maø Phaät töû caùc nôi ngôø vöïc.

Chuùng toâi seõ giaûi thích cho quyù vò bieát Saùm hoái luïc caên quan troïng nhö theá naøo, maø Thieàn vieän chuùng toâi phaûi öùng duïng. ÔÛ ñaây, chia laøm hai phaàn:

1.Saùm hoái saùu caên:

Töø xöa ñeán giôø chuùng ta quen cho raèng nhöõng gì ngöôøi Trung Hoa soaïn, dòch hay vieát ñeàu laø hay laø quyù. Coøn nhöõng gì cuûa ngöôøi Vieät Nam soaïn hay vieát, chuùng ta laïi xem thöôøng. Ñoù laø tinh thaàn leä thuoäc ngoaïi bang khaù naëng! Vì vaäy taát caû nhöõng nghi thöùc ôû Trung Hoa soaïn, chuùng ta laáy ñoù laøm caên baûn ñeå tu. Ngöôïc laïi nhöõng nghi cuûa caùc vò ôû Vieät Nam soaïn thì chuùng ta laïi ngôø vöïc, khoâng quan troïng.

Ñoái vôùi chuùng toâi, chuùng toâi thaáy mình laø ngöôøi Vieät Nam, toå tieân mình tu, caùc Ngaøi tìm ñöôïc caùi gì hay, thaáy caùi gì ñuùng thì mình phaûi öùng duïng theo, môùi thích hôïp vôùi taâm traïng cuûa ngöôøi Vieät Nam. Ngöôøi khaùc xa laï thì laøm sao ñuùng vôùi taâm traïng cuûa daân toäc mình. Do ñoù chuùng toâi chæ laáy nhöõng lôøi soaïn hay nhöõng baøi vieát cuûa caùc Thieàn sö Vieät Nam ñeå giaûi thích cho quyù vò hieåu vaø tu taäp. Qua ñoù quyù vò töï thaáy taàm voùc quan troïng cuûa caùc vò tieàn boái trong Phaät phaùp nhö theá naøo, ñaùng cho chuùng ta kính troïng hay khoâng. Nhieàu khi chuùng ta queân ñi nhöõng caùi hay cuûa baäc tieàn boái nöôùc nhaø, maø laïi troâng caäy vaøo nôi khaùc. Ñoù laø ñieàu khoâng hay.

Noùi tôùi Saùm hoái luïc caên laø noùi tôùi Saùm hoái saùu caên. Taát caû nhöõng toäi loãi chuùng ta gaây ra ñeàu xuaát phaùt töø saùu caên. Cho neân saùu caên laø neàn taûng taïo thaønh toäi loãi. Nhö maét thaáy saéc lieàn nhieãm saéc. Tai nghe tieáng, taâm phaân bieät tieáng roài buoàn, thöông, giaän, gheùt cuõng laø goác gaây ra toäi loãi. Muõi ngöûi muøi, löôõi neám vò, thaân xuùc chaïm v. v… taát caû nhöõng caên ñoù ñeàu laø maàm ñeå chuùng ta taïo thaønh toäi loãi. Cho neân ngöôøi xöa noùi saùu caên laø luïc taëc, töùc saùu caên laø saùu ñöùa giaëc.

Taïi sao noù laø saùu ñöùa giaëc? Bôûi vì noù loâi keùo boùng daùng saùu traàn vaøo trong taâm, laøm quaáy raày, xaùo ñoäng taâm theå chaân thaät cuûa mình. Taâm theå chaân thaät cuûa chuùng ta nhö moät kho baùu, nhö moät haït minh chaâu. Khi phaùp traàn xaùo ñoäng thì haït minh chaâu bò che môø, neân noùi chuùng ta bò maát ñi cuûa baùu. Khi ñoù saùu caên laø nhöõng keû giaëc laøm maát ñi nhöõng caùi quyù baùu cuûa mình. Vì vaäy maø noùi noù laø luïc taëc.

Nhöng ñoái vôùi ngöôøi tu thì saùu caên cuõng laø cöûa ngoõ cuûa giaûi thoaùt, chôù khoâng phaûi chæ laø luïc taëc thoâi. Caùc Thieàn sö thöôøng daïy khi saùu caên thanh tònh thì noù trôû thaønh luïc thoâng, khi saùu caên oâ nhieãm thì noù laø luïc taëc. Trong kinh Phaùp Hoa, ñöùc Phaät noùi: Neáu ngöôøi naøo saùu caên thanh tònh thì ñaày ñuû caùc coâng naêng nhö luïc thoâng… Ñieàu ñoù raát roõ raøng.

Baây giôø toâi daãn chöùng taàm voùc quan troïng cuûa saùu caên, khieán cho ngöôøi xöa noùi noù laø saùu cöûa giaûi thoaùt hay saùu thoâng. Ñeå cuï theå hôn, chuùng toâi seõ daãn nhöõng baøi kinh töø heä Nguyeân thuûy cho ñeán heä Phaùt trieån, ñeå quyù vò thaáy roõ tinh thaàn tu veà saùu caên ôû ñaây.

Baøi kinh soá 88 trong Töông Öng Boä teân laø Puørna, Trung Hoa dòch laø Phuù Laâu Na, coù ñoaïn ghi nhö vaày: Ngaøi Phuù Laâu Na ñeán tröôùc Phaät thöa raèng: "Laønh thay! Baïch Theá Toân, neáu Theá Toân thuyeát phaùp vaén taét cho con, sau khi nghe phaùp cuûa Theá Toân, con seõ soáng moät mình an tònh, khoâng phoùng daät, nhieät taâm tinh caàn". Nghóa laø Ngaøi thænh Phaät giaûng cho moät baøi phaùp raát vaén taét ñeå Ngaøi ôû choã yeân tònh tu haønh.

Phaät daïy: "Naøy Puørna! Coù nhöõng saéc do maét nhaän thöùc, khaû laïc, khaû hyû, khaû yù, khaû aùi, lieân heä ñeán duïc, haáp daãn. Neáu Tyø-kheo hoan hyû saéc aáy, taùn döông, an truù, luyeán tröôùc, hyû sanh. Naøy Puørna! Ta noùi raèng do hyû taäp khôûi neân khoå taäp khôûi. Naøy Puørna! Coù nhöõng tieáng do tai nhaän thöùc, coù nhöõng höông do muõi nhaän thöùc, coù nhöõng vò do löôõi nhaän thöùc, coù nhöõng xuùc do thaân nhaän thöùc. Naøy Puørna! Coù nhöõng phaùp do yù nhaän thöùc, khaû laïc, khaû hyû, khaû yù, khaû aùi, lieân heä ñeán duïc, haáp daãn. Neáu Tyø-kheo hoan hyû phaùp aáy, taùn döông, an truù, luyeán tröôùc, neân hyû sanh. Naøy Puørna! Ta noùi raèng do hyû taäp khôûi neân khoå taäp khôûi.

Vaên Pali dòch hôi daøi doøng moät chuùt. Noùi ñôn giaûn hôn, saùu caên maø an truù, luyeán tröôùc saùu traàn thì ñoù laø khoå sanh. Ngöôïc laïi Phaät daïy: Naøy Puørna! Coù nhöõng saéc do maét nhaän thöùc, khaû laïc, khaû hyû, khaû yù, khaû aùi, lieân heä ñeán duïc, haáp daãn. Neáu Tyø-kheo khoâng hoan hyû saéc aáy, khoâng taùn döông, khoâng an truù, luyeán tröôùc, do vò aáy khoâng hoan hyû saéc aáy, khoâng taùn döông, khoâng an truù, khoâng luyeán tröôùc, neân hyû ñoaïn dieät. Naøy Puørna! Ta noùi raèng do hyû ñoaïn dieät neân khoå ñoaïn dieät. Naøy Puørna! Coù nhöõng phaùp do yù nhaän thöùc khaû laïc, khaû hyû, khaû yù, khaû aùi, lieân heä ñeán duïc, haáp daãn. Neáu Tyø-kheo khoâng hoan hyû phaùp aáy, khoâng taùn döông, khoâng an truù, khoâng luyeán tröôùc, do vò aáy khoâng hoan hyû phaùp aáy, khoâng taùn döông, khoâng an truù, khoâng luyeán tröôùc, neân hyû ñoaïn dieät. Naøy Puørna! Ta noùi raèng do hyû ñoaïn dieät neân khoå ñoaïn dieät. Nhö vaäy laø heát khoå.

Ñaây laø moät baøi phaùp Phaät daïy raát vaén taét. Ngaøi Puørna chæ nghe daïy coù baáy nhieâu ñoù maø tôùi xöù khaùc an truù tu ba thaùng chöùng quaû A-la-haùn. Phaùp Phaät daïy ñaây chæ laø saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn khoâng nhieãm tröôùc, khoâng ñaém meán thì heát khoå. Heát khoå laø Nieát-baøn, chöù khoâng coù gì xa laï heát.

Theâm moät baøi kinh khaùc. Coù vò Tyø-kheo cuõng ñeán hoûi Phaät veà phöông phaùp tu vaén taét. Phaät giaûng xong, thaày Tyø-kheo aáy ñuùc keát laïi nhö sau:

Baïch Theá Toân! Lôøi giaûng vaén taét naøy cuûa Theá Toân, con hieåu moät caùch roäng raõi laø: Thaáy saéc nieäm meâ say, taùc yù ñeán aùi töôûng, taâm tham ñaém caûm thoï, tham luyeán saéc, an truù, thoï taêng tröôûng, töø saéc sinh tham duïc vaø haïi taâm. Do naõo haïi taâm, vò aáy nhö vaäy khoå tích luõy, goïi laø xa Nieát-baøn.

Theá neân neáu thaáy saéc chuùng ta coù taâm luyeán tröôùc, tham aùi, ñoù laø ñaõ ñi xa Nieát-baøn. Nghe tieáng, ngöûi muøi, neám vò… ñeàu nhö vaäy. Cuoái cuøng Ngaøi noùi: Vò aáy khoâng tham saéc, thaáy saéc khoâng luyeán aùi, khoâng an truù theo saéc aáy. Vò aáy thaáy töø caùch thoï caûm giaùc tieâu moøn, khoâng tích luõy, nhö vaäy chaùnh nieäm haønh, nhö vaäy khoå khoâng chöùa, ñöôïc goïi laø gaàn Nieát-baøn. Gaàn Nieát-baøn, xa Nieát-baøn laø do caùi gì? Saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn maø khoâng dính maéc, khoâng tích luõy, khoâng öa thích, ñoù laø gaàn Nieát-baøn, roõ raøng nhö vaäy. Ñoù laø toâi daãn kinh theo heä Nguyeân thuûy do Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu dòch töø chöõ Pali.

Trong Taïp A-haøm, coù baøi kinh naøy. Moät hoâm ñöùc Phaät noùi vôùi caùc thaày Tyø-kheo: Ví nhö moät ñaøn khæ ñi aên, coù moät con khæ khoâng thích theo ñaøn, noù ñi rieâng. Tôùi choã ngöôøi thôï saên ñeå moài, noù thích quaù maø khoâng ngôø mieáng moài coù boâi nhöïa. Noù nhaûy ñeán chuïp moài thì moät tay bò dính vaøo nhöïa. Noù laáy tay kia gôõ neân bò dính luoân. Noù tieáp tuïc duøng heát chaân naøy gôõ, ñeán chaân kia gôõ neân hai chaân cuõng bò dính luoân. Noù haù mieäng caïp thì mieäng cuõng dính. Sau cuøng coøn caùi ñuoâi, noù vaãy voâ, theá laø dính luoân. Nhö vaäy saùu boä phaän: hai tay, hai chaân, mieäng vaø ñuoâi dính chaët vaøo mieáng moài. Luùc ñoù chuù thôï saên laïi naém coå loâi ñi, con khæ khoâng giaõy giuïa gì ñöôïc heát.

Qua caâu chuyeän ñoù, Phaät ví con khæ boû ñaøn nhö vò Tyø-kheo khoâng chòu soáng trong ñoaøn theå, maø laïi muoán ñi rieâng cho töï do, neân gaëp saùu traàn lieàn nhieãm. Nhöïa laø duï cho saùu traàn. Khi dính vôùi saùu traàn roài thì chuù thôï saên laïi naém coå loâi ñi, laø duï cho ma vöông naém coå loâi ñi, khoâng coøn giaõy giuïa gì ñöôïc heát.

Nhö vaäy neáu saùu caên dính vôùi saùu traàn thì chuùng ta rôi vaøo ñöôøng ma, chôù khoâng bao giôø giaûi thoaùt ñöôïc. Ngöôïc laïi saùu caên khoâng dính vôùi saùu traàn thì chuùng ta ñöôïc töï do, töùc laø giaûi thoaùt. Qua ñoù, chuùng ta thaáy tinh thaàn kinh ñieån Nam toâng hay Baéc toâng ñeàu noùi moät yù gioáng nhau khoâng khaùc.

Baây giôø toâi daãn sang kinh cuûa heä Phaùt trieån. Nhö trong kinh Laêng Nghieâm, ngaøi A-nan baïch Phaät: "Baïch Theá Toân! Caùi gì laø caên baûn cuûa phieàn naõo, caùi gì laø coäi goác cuûa Nieát-baøn? " Luùc ñoù ñöùc Phaät Thích-ca laëng thinh khoâng ñaùp, boãng nghe treân hö khoâng caû traêm ngaøn ñöùc Phaät, khaùc mieäng ñoàng lôøi ñaùp chung caâu naøy: "Naøy A-nan! Caên baûn phieàn naõo laø saùu caên cuûa oâng. Coäi goác Boà-ñeà Nieát-baøn cuõng laø saùu caên cuûa oâng".

Nhö vaäy chuùng ta tu ôû ñaâu? Ngay nôi saùu caên cuûa mình. Neáu saùu caên kheùo tu thì chuùng ta giaûi thoaùt ñöôïc sanh töû. Neáu saùu caên khoâng kheùo tu thì chuùng ta bò traàm luaân trong sanh töû. Khoâng phaûi tìm kieám ôû ñaâu xa maø ngay nôi saùu caên, chuùng ta bieát öùng duïng tu cho ñuùng, ñoù laø giaûi thoaùt sanh töû.

Roõ raøng nhöõng kinh thuoäc heä A-haøm cho ñeán nhöõng kinh thuoäc heä Phaùt trieån ñeàu noùi moät yù khoâng khaùc. Gaàn vôùi chuùng ta nhaát laø Luïc Toå Hueä Naêng, Ngaøi ngoä ôû kinh Kim Cang caâu Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm. Noùi cho ñuû laø nhaân ngaøi Tu-boà-ñeà hoûi Phaät: Vaân haø haøng phuïc kyø taâm, vaân haø an truï kyø taâm? Nghóa laø khi phaùt taâm Voâ thöôïng Boà-ñeà roài, laøm sao haøng phuïc taâm aáy, laøm sao an truï taâm aáy?

Ñöùc Phaät traû lôøi: Baát öng truï saéc sanh taâm, baát öng truï thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm. Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm. Chuùng ta cöù nhôù caâu Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm, maø khoâng nhôù caâu tröôùc Baát öng truï saéc sanh taâm, baát öng truï thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm… Töùc laø khoâng neân sanh taâm truï tröôùc nôi saéc, khoâng neân sanh taâm truï tröôùc nôi thanh, höông, vò, xuùc, phaùp; neân khoâng coù choã truï maø sanh taâm Voâ thöôïng Boà-ñeà.

Nhö vaäy roõ raøng muoán ñaït ñöôïc taâm an truï Voâ thöôïng Boà-ñeà thì ñöøng truï tröôùc nôi saùu traàn. Khoâng truï tröôùc nôi saùu traàn, ñoù laø an truï taâm Voâ thöôïng Boà-ñeà. Luïc Toå nghe tôùi ñoù lieàn ngoä. Nghóa laø taâm Boà-ñeà khoâng phaûi ôû ñaâu, maø chính khi khoâng dính vôùi saùu traàn thì taâm Boà-ñeà hieän tieàn. Roõ raøng khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa. Töø lôøi daïy caùc thaày Tyø-kheo thôøi ñöùc Phaät cho ñeán nhöõng lôøi daïy trong kinh löu truyeàn veà sau naøy, chö Toå nghe vaø ngoä cuõng ñeàu töø saùu caên maø ra.

Nhö vaäy Saùm hoái saùu caên coù phaûi laø moät phöông tieän canh chöøng, nhaéc nhôû chuùng ta moãi ngaøy phaûi nhôù ñöøng ñeå saùu caên dính vôùi saùu traàn. Ñoù laø neàn taûng Phaät phaùp töø thôøi ñöùc Phaät coøn taïi theá cho ñeán baây giôø. Ñaây khoâng phaûi laø chuyeän ôû ñaâu caùc Ngaøi bòa ra ñeå baét mình theo. Cho neân chuùng ta duøng phöông tieän, öùng duïng tu moãi ñeâm Saùm hoái saùu caên, ñeå mình nhôù khoâng cho saùu caên ñuoåi theo vaø dính maéc vôùi saùu traàn. Ñeâm naøo cuõng nhaéc ñi nhaéc laïi, khoâng cho maét nhieãm saéc, khoâng cho tai nhieãm thanh v. v… Neáu chuùng ta nhôù maõi khoâng dính nhö vaäy, ñoù laø cô duyeân toát ñeå chuùng ta tieán tôùi giaûi thoaùt, tieán tôùi Nieát-baøn. Ñoù laø toâi giaûi thích phaàn thöù nhaát Saùm hoái saùu caên.

2.Tu Phaûn quan töï taùnh:         

Ñieàu naøy toâi nhaéc laïi cho thaät kyõ. Vua Traàn Nhaân Toâng khi coøn laø Thaùi töû, ñöôïc vua cha laø Traàn Thaùnh Toâng uûy thaùc cho Tueä Trung Thöôïng Só chæ daïy, neân Ngaøi thöôøng ñeán hoïc ñaïo vôùi Tueä Trung Thöôïng Só. Moät hoâm Ngaøi hoûi Tueä Trung Thöôïng Só:

- Boån phaän vaø toâng chæ cuûa ngöôøi tu thieàn laø theá naøo?

Tueä Trung Thöôïng Só lieàn ñaùp:

- Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc.

Nghe caâu ñoù roài, Ngaøi lieàn laõnh hoäi vaø bieát loái ñi. Gioáng nhö ngaøi Thaàn Quang nghe Toå Boà-ñeà-ñaït-ma noùi moät caâu lieàn laõnh hoäi vaø bieát loái vaøo.

Caâu Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc mang yù nghóa gì? Toâi giaûi thích cho quyù vò nghe töøng chöõ. Phaûn nghóa laø quay laïi. Quan nghóa laø xem xeùt. Töï kyû laø chính mình. Töï laø mình, kyû cuõng laø mình, hai chöõ raùp laïi laø chính mình. Xem xeùt hay quaùn saùt laïi chính mình, ñoù laø phaän söï chính cuûa ngöôøi tu thieàn.

ÔÛ ñaây, ngaøi Traàn Nhaân Toâng hoûi veà boån phaän vaø toâng chæ cuûa ngöôøi tu thieàn. Boån phaän mình laø phaûi luoân luoân xem xeùt laïi chính mình. Ñoù laø boån phaän maø cuõng chính laø toâng chæ cuûa nhaø thieàn, khoâng phaûi töø nôi khaùc maø ñöôïc. Tinh thaàn Thieàn toâng ñôøi Traàn laø Phaûn quan töï kyû. Ngaøi Traàn Nhaân toâng laõnh hoäi ñöôïc tinh thaàn naøy vaø töø ñoù Ngaøi tu ñöôïc ngoä ñaïo. Sau naøy, Ngaøi xuaát gia laøm Sô Toå phaùi Truùc Laâm Yeân Töû. Do ñoù chuùng ta thaáy taàm voùc quan troïng cuûa caâu naøy ñeán baäc naøo!

Khi coøn laøm Thaùi Thöôïng Hoaøng, Ngaøi coù laøm baøi phuù "Cö traàn laïc ñaïo" baèng vaên Noâm. Toâi trích moät ñoaïn trong phaàn thöù saùu:

Thöïc theá,

Haõy xaù voâ taâm,

Töï nhieân hôïp ñaïo,

Döøng tam nghieäp môùi laëng thaân taâm,

Ñaït moät loøng thì thoâng ñöôïc Toå giaùo.

Thöïc theá töùc laø thöïc vaäy ñoù. Haõy khaù voâ taâm nghóa laø mình phaûi ñöôïc voâ taâm. Döøng tam nghieäp môùi laëng thaân taâm, laø ba nghieäp döøng ñöôïc roài thì thaân taâm môùi yeân laëng. Ñaït moät loøng thì thoâng ñöôïc Toå giaùo töùc laø ñaït ñöôïc nhaát taâm, chöøng ñoù môùi thoâng suoát ñöôïc giaùo lyù cuûa Toå.

Phaûi laøm sao mình môùi ñöôïc voâ taâm, laøm sao mình döøng ñöôïc tam nghieäp, laøm sao mình ñöôïc moät loøng? Ñoù ñeàu laø loái phaûi nhìn laïi, phaûi xaû boû nhöõng gì ñang laøm roái loaïn, ñang laøm ñieân ñaûo ôû noäi taâm mình. Cho neân mình phaûi haèng quan saùt, haèng thaáy roõ chính mình, môùi ñöôïc nhaát taâm baát loaïn. Ñoù laø Toå giaùo, töùc laø lôøi daïy cuûa chö Toå trong nhaø thieàn.

Sau naøy, tôùi ñaàu theá kyû thöù 18,Thieàn sö Höông Haûi khi trôû veà Baéc ñöôïc vua Leâ Duï Toâng môøi ñeán trieàu hoûi ñaïo lyù. Vua hoûi:

- Nghe Hoøa thöôïng laø ngöôøi thoâng suoát giaùo lyù cuûa Phaät daïy, vaäy xin Hoøa thöôïng daïy Traãm phöông phaùp tu haønh.

Ngaøi lieàn öùng khaåu ñoïc baøi keä:

Phaûn vaên töï kyû moãi thöôøng quan

Thaåm saùt tö duy töû teá khan

Maïc giaùo moäng trung taàm tri thöùc

Töông lai dieän thöôïng ñoå sö nhan

 Dòch:

Haèng ngaøy quaùn laïi chính nôi mình

Xeùt neùt kyõ caøng chôù deã khinh

Trong moäng tìm chi ngöôøi tri thöùc

Maët Thaày seõ thaáy treân maët mình.

Ngaøi Höông Haûi caùch ñôøi Traàn tôùi boán theá kyû, maø Ngaøi töï nhaän mình thuoäc heä phaùi Truùc Laâm Yeân Töû, töùc laø con chaùu heä phaùi Truùc Laâm Yeân Töû. Cho neân khi vua hoûi phöông phaùp tu, Ngaøi lieàn ñoïc baøi keä naøy. Baøi keä naøy hoaëc laø Ngaøi laøm, hoaëc laø Ngaøi löôïm laët cuûa nhöõng vò Thieàn sö khaùc, nhöng tinh thaàn daïy tu ñuùng laø tinh thaàn cuûa Sô Toå Truùc Laâm khoâng khaùc.

Phaûn vaên töï kyû moãi thöôøng quan. Vaên laø nghe, nghe laïi chính mình, thöôøng quan saùt nhö vaäy. Nghe ñaây laø nghe, laø thaáy, laø bieát laïi chính mình.

Thaåm saùt tö duy töû teá khan laø luoân luoân mình tö duy, xeùt neùt cho kyõ caøng, chín chaén. Nhö vaäy vieäc tu cuûa mình laø gì? Laø moãi ngaøy nghe thaáy nhöõng gì, mình ñeàu quay laïi quan saùt ôû chính mình, chôù ñöøng chaïy theo caûnh beân ngoaøi. Haèng quan saùt nhö vaäy ñoù laø tu.

Maïc giaùo moäng trung taàm tri thöùc laø ñöøng baûo ñi tìm thieän tri thöùc trong moäng. Nghóa laø taát caû thieän tri thöùc beân ngoaøi khoâng thaät. Vì caùc ngaøi chaúng phaûi laø choã cöùu kính baát sinh baát dieät cuûa mình. Neân duø caùc ngaøi coù daïy gì, cuõng laø daïy ôû beân ngoaøi, maø töôùng beân ngoaøi laø töôùng sanh dieät, neân noùi laø trong moäng.

Töông lai dieän thöôïng ñoå sö nhan nghóa laø sau naøy, treân maët mình nhìn thaáy maët Thaày. Maët Thaày laø Thaày naøo? Nhö vaäy chuùng ta ñi caàu Phaät hay ñi caàu Thaày ôû beân ngoaøi khoâng baèng caàu Phaät caàu Thaày nôi chính mình. Nôi mình môùi coù oâng Thaày thaät, oâng Phaät thaät. Taïi sao? Bôûi vì ngay nôi chuùng ta, ai ai cuõng coù Voâ sö trí, laø thieän tri thöùc baát sanh baát dieät. Khi ñaït ñöôïc Voâ sö trí ñoù thì goïi laø Phaät, chôù khoâng coù gì laï. Cho neân ngay nôi maët mình maø mình thaáy ñöôïc maët Thaày, chôù khoâng phaûi tìm ñaâu xa. Qua baøi keä naøy, chuùng ta thaáy Ngaøi raát xöùng ñaùng keá thöøa heä phaùi Thieàn Truùc Laâm Yeân Töû cuûa Sô Toå Truùc Laâm.

Chuùng ta thaáy ngöôøi tröôùc ngöôøi sau tu, cuøng theo nhau treân moät tinh thaàn, chôù khoâng phaûi ñôïi oâng thaày trao y baùt cho ñeä töû môùi goïi laø keá thöøa. Chính nôi tinh thaàn thaâm nhaäp, hieåu thaáu ñöôøng höôùng cuûa ngöôøi tröôùc, öùng duïng ñuùng, thì goïi laø keá thöøa. Ngöôøi ta noùi heä phaùi Truùc Laâm ngaén, chæ coù ba ñôøi. Nhöng söï thaät cho tôùi theá kyû thöù 18 vaãn coøn coù ngöôøi keá thöøa. Sau naøy chuùng ta nghe Thieàn sö Chaân Nguyeân cuõng keá thöøa heä phaùi Truùc Laâm. Cho tôùi Thieàn sö Minh Chaùnh theá kyû thöù 19 cuõng keá thöøa heä phaùi Truùc Laâm. Tuy heä phaùi Truùc Laâm coù ngaét quaõng moät giai ñoaïn daøi, nhöng trong ñoù söï thaàm truyeàn khoâng döùt. Ñeán ngaøy nay chuùng ta coá gaéng öùng duïng theo loái tu aáy, goïi laø laøm soáng daäy tinh thaàn Thieàn toâng ñôøi Traàn.

Toâi seõ daãn kinh ñeå minh chöùng tinh thaàn ñaïo Phaät naèm trong maáy chöõ Phaûn quan töï kyû boån phaän söï. Neáu quyù vò ñoïc kinh A-haøm thì seõ thaáy nhöõng phöông phaùp daïy tu nhö Töù nieäm xöù, Nguõ ñình taâm, Luïc dieäu phaùp moân v. v… Nhöõng phaùp ñoù coù phaûi laø phaûn quan töï kyû khoâng? Thí duï nhö phaùp Töù nieäm xöù laø: Quaùn thaân baát tònh, quaùn thoï thò khoå, quaùn taâm voâ thöôøng, quaùn phaùp voâ ngaõ.

Quaùn thaân baát tònh laø quaùn ai? Töùc laø xem xeùt laïi nôi thaân mình. Quaùn thoï laø thoï caùi gì? Thoï töø nôi saùu caên cuûa mình maø coù. Töùc laø quaùn nhöõng caûm thoï do xuùc, con maét xuùc vôùi saéc traàn coù caûm thoï thích hay khoâng thích. Loã tai xuùc chaïm vôùi thinh traàn coù caûm thoï öa hay khoâng öa. Taát caû nhöõng caûm thoï ñoù ñeàu laø khoå chöù khoâng vui. Ví duï löôõi xuùc chaïm vôùi moùn aên laø vò. Neáu moùn aên ngon thì khoå hay vui? Vui, sao Phaät noùi taát caû caûm thoï ñeàu laø khoå? Taát caû chuùng ta quen cho raèng nhöõng gì hôïp vôùi saùu caên goïi laø vui, khoâng hôïp goïi laø khoå. Nhöng ngöôïc laïi, ñöùc Phaät noùi duø cho thích hôïp hay khoâng thích hôïp ñeàu khoå heát. Nghe theá nhieàu ngöôøi khoâng baèng loøng. Nhöng söï thaät laø vaäy.

Chöõ "Khoå" ñaây ñöøng hieåu laø khoù chòu, maø khoå laø hoaïi dieät. Cho neân trong nhaø Phaät noùi voâ thöôøng, khoå, khoâng, voâ ngaõ. Duø cho mình coù xuùc chaïm vôùi caùi thích hay khoâng thích, thì töôùng thích khoâng thích ñoù chæ qua roài maát, khoâng coøn. Qua roài maát töùc laø voâ thöôøng, voâ thöôøng laø khoå. Nhö vaäy thích cuõng laø voâ thöôøng, khoâng thích cuõng laø voâ thöôøng. Maø voâ thöôøng ñeàu laø khoå. Cho neân taát caû thoï ñeàu laø khoå. Nhöng vì chuùng ta töôûng noù thöôøng neân thaáy vui, chôù noù coù vui thaät ñaâu.

Ví duï löôõi vöøa xuùc chaïm thöùc aên ngon maáy phuùt roài heát. Caùi vui ñoù coù trong moät thôøi gian raát ngaén lieàn maát. Maát töùc laø voâ thöôøng, voâ thöôøng laø khoå. Neân Phaät keát luaän nhöõng gì voâ thöôøng ñeàu laø khoå. Nhöng chuùng ta baùm vaøo caùi voâ thöôøng, phaân bieät khoå, phaân bieät vui roài ñuoåi theo noù cho ñoù laø haïnh phuùc hoaëc ñau khoå. Chôù söï thaät taát caû ñeàu laø voâ thöôøng, neân Phaät noùi ñeàu laø khoå. Quaùn thoï thò khoå laø nhö vaäy.

Quaùn taâm voâ thöôøng, töùc laø nhöõng taâm sôû duyeân theo saùu traàn ñeàu laø töôùng voâ thöôøng. Ñoù laø quaùn laïi nôi taâm mình.

Toùm laïi, trong Töù nieäm xöù ñeàu laø Phaûn quan töï kyû, chôù khoâng chaïy tìm kieám caùi gì ôû ngoaøi. Cho tôùi Nguõ ñình taâm, Luïc dieäu phaùp moân ñeàu laø xoay trôû veà mình. Nhö vaäy trong caùc kinh A-haøm ñeàu coù daïy Phaûn quan töï kyû, coøn nhöõng kinh khaùc thì sao?

Chuùng ta haèng ñeâm tuïng kinh Baùt-nhaõ. Kinh Baùt-nhaõ coù phaûn quan khoâng? Chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng, nguõ uaån cuûa ai? Haèng soi thaáy naêm uaån cuûa mình ñeàu khoâng töï taùnh, khoâng thaät, hö huyeãn. Kinh A-haøm noùi voâ thöôøng cho neân ñaët naëng khoå, coøn kinh Baùt-nhaõ soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng töï taùnh, duyeân hôïp khoâng coù chuû theå, cho neân noùi laø khoâng, laø hö giaû. Caû hai ñeàu daïy quaùn chieáu laïi mình. Nhö vaäy caû kinh A-haøm vaø kinh Baùt-nhaõ ñeàu soi laïi mình, ñeàu laø phaûn quan.

Tinh thaàn cuûa chö Phaät daïy chuùng ta tu ñeàu laø phaûn quan laïi mình. Chö Toå chuû tröông Phaûn quan töï kyû laø chuû tröông ñuùng vôùi tinh ba Phaät giaùo, khoâng sai chaïy ñöôïc. Vì vaäy oâng Suzuki noùi Thieàn laø coát tuûy cuûa ñaïo Phaät. Ngöôøi ta khoâng hieåu töôûng ñaâu Thieàn laø caùi gì xa laï, nhöng khoâng ngôø Thieàn laø goác, laø coäi nguoàn cuûa Phaät giaùo.

Ñoù laø toâi daãn Kinh, keá ñeán toâi daãn Toå.

Quyù vò nhôù khi ngaøi Hueä Khaû môùi ñeán Toå Boà-ñeà-ñaït-ma, Toå cöù ngoài nhìn vaùch hoaøi khoâng theøm ngoù ngaøng gì. Ngaøi Hueä Khaû bieát ñaây laø moät vò Toå ñaéc ñaïo, neân quyeát taâm caàu Toå chæ daïy cho ñöôïc. Vaøo muøa ñoâng, tuyeát xuoáng tôùi ñaàu goái, maø Ngaøi vaãn khoanh tay ñöùng suoát ñeâm ôû tröôùc saân chuøa Thieáu Laâm. Saùng Toå Ñaït-ma nhìn ra thaáy, hoûi:

- Ngöôi caàu vieäc gì maø khoå haïnh nhö vaäy?

Ngaøi thöa:

- Con vì caàu phaùp Voâ thöôïng Boà-ñeà cho neân môùi khoå haïnh theá naøy.

Toå quôû:

- Phaùp Voâ thöôïng Boà-ñeà ñaâu phaûi deã caàu. Dieäu ñaïo Voâ thöôïng cuûa chö Phaät, duø nhieàu kieáp tinh taán, hay laøm ñöôïc vieäc khoù laøm, hay nhaãn ñöôïc vieäc khoù nhaãn, coøn khoâng theå ñeán thay! Huoáng laø duøng chuùt coâng lao nhoû naøy maø caàu ñöôïc sao?

Ngaøi lieàn xuoáng nhaø beáp möôïn dao chaët caùnh tay daâng leân Toå ñeå toû loøng thieát tha caàu ñaïo. Toå khen "Khaù", roài ñaët teân Ngaøi laø Hueä Khaû. Hueä laø trí tueä. Khaû laø khaù, laø coù khaû naêng.

Chuùng ta thaáy ngöôøi caàu phaùp phaûi lieàu cheát thì môùi ñöôïc phaùp, chôù coøn löøng chöøng thì khoâng ñöôïc gì heát.

Khi ñöôïc chaáp nhaän laøm ñeä töû, moät hoâm ngaøi Hueä Khaû baïch cuøng Toå Boà-ñeà-ñaït-ma:

- Taâm con khoâng an, xin Hoøa thöôïng daïy con phöông phaùp an taâm.

Toå Ñaït-ma nhìn baûo:

- Ñem taâm ra ta an cho.

Caâu naøy môùi nghe nhö moät caâu ngôù ngaån, taâm ôû ñaâu maø ñem. Nhöng ngöôøi hoïc troø ñaõ tha thieát cheát soáng caàu ñaïo, thì duø moät lôøi noùi taàm thöôøng cuûa oâng thaày cuõng khoâng daùm boû qua. Khi Toå baûo "ñem taâm ra ta an cho", Ngaøi môùi xoay laïi tìm taâm xem noù ôû ñaâu. Tìm laïi thì noù maát taêm maát daïng, Ngaøi lieàn baïch:

- Baïch Hoøa thöôïng, con tìm taâm khoâng ñöôïc.

Toå baûo:

- Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài.

Ngay ñoù ngaøi Hueä Khaû lieàn bieát ñöôøng vaøo, töùc laø bieát loái tu.

Tìm laïi taâm coù phaûi phaûn quan khoâng? Troïng taâm naèm ôû ñoù. Tìm laïi taâm mình maø taâm mình laø taâm naøo? Ngaøi cuõng nhö taát caû chuùng ta, laâu nay quen cho caùi suy nghó laêng xaêng laø taâm mình, neân luùc naøo cuõng thaáy noù nhaûy nhoùt laêng xaêng baát an. Baây giôø muoán ñöôïc an taâm neân caàu Toå daïy phaùp an taâm. Nhöng Toå khoâng daïy gì, chæ baûo: "Ñem taâm ra ta an cho". Ngaøi Hueä Khaû tìm laïi khoâng thaáy, thì Toå baûo "Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài".

Phaùp gì an taâm? Khoâng coù moät phaùp, chæ laø duøng trí tueä nhìn laïi caùi maø laâu nay mình chaáp laø taâm ñoù, noù coù thaät hay khoâng? Tìm laïi thaáy noù khoâng thaät, ñoù laø an taâm. Nhö vaäy an taâm maø khoâng coù phaùp. Töø ñoù chuùng ta nhìn chö Toå tröôùc öùng duïng tu nhö theá naøo thì caùc Toå sau cuõng ñeàu nhö theá aáy. Caùc Ngaøi duøng phöông tieän ñeå chæ cho chuùng ta thaáy caùi maø chuùng ta goïi laø taâm ñoù, chæ laø caùi hö doái voïng töôûng khoâng thaät. Laâu nay mình töôûng noù laø thaät cho neân bò noù loâi cuoán, bò noù daãn ñi. Baây giôø bieát noù khoâng thaät laø ñaõ an taâm. Troïng taâm laø tìm laïi, laø quay laïi xem xeùt taän tình, xem ñieàu ñoù thaät hay khoâng.

Toå Hueä Khaû nhaän ra, thaáy roõ nhö vaäy neân taâm Ngaøi an. Töø ñoù veà sau Ngaøi thaáy roõ ñöôïc caùi gì laø hö doái khoâng laàm, nhaän chaân ñöôïc caùi thaät cuûa chính mình, goïi laø ngoä ñaïo.

Toå thöù ba laø Toå Taêng Xaùn, trong baøi Tín Taâm Minh cuûa Ngaøi, chuùng ta thaáy cuõng laø loái phaûn quan. Ñaïi ñaïo voâ nan, duy hieàm giaûng traïch. Ñaïi ñaïo khoâng khoù, khoù laø taïi mình hay phaân bieät, hay choïn löïa. Neáu khoâng phaân bieät, khoâng choïn löïa thì töï nhieân minh baïch. Cho neân keát thuùc Ngaøi chæ noùi: Tín taâm baát nhò, baát nhò tín taâm. Nghóa laø tin ñöôïc taâm mình thì khoâng thaáy coù hai, coøn thaáy coù hai laø chöa tin ñöôïc taâm mình. Hai töùc laø nieäm naøy, nieäm kia. Coøn nieäm naøy, nieäm kia töùc laø chöa thaáy ñöôïc taâm mình. Thaáy ñöôïc taâm mình thì hai nieäm khoâng coøn. Nhö vaäy cuõng laø xoay laïi thaáy roõ mình.

Coøn Toå Hueä Naêng chuû tröông ba troïng taâm: Voâ nieäm vi Toâng, Voâ töôùng vi Theå, Voâ truï vi Baûn. Laøm sao bieát mình voâ nieäm? Töùc laø cuõng phaûi phaûn quan, thaáy ñöôïc mình coù daáy nieäm hay khoâng daáy nieäm. Voâ nieäm ñaây khoâng phaûi ñeø taâm, maø theo Luïc Toå daïy: Voâ nieäm laø khi ñoái vôùi caûnh, ñoái vôùi traàn maø khoâng coù taâm dính maéc goïi laø Voâ nieäm. Ngaøi ngoä nhö theá naøo thì Ngaøi daïy laïi ñuùng nhö vaäy. Ñoái vôùi phaùp traàn, thaáy taâm nieäm mình khoâng coøn bò keït, khoâng coøn bò dính, ñoù laø ñöôïc Voâ nieäm. Voâ nieäm laø chuû cuûa tu thieàn. Quyù vò thaáy töø chö Toå tröôùc cho ñeán chö Toå sau, höôùng ñi khoâng hai.

Chuùng ta tu, trong nhaø Phaät thöôøng hay daïy laøm sao ñöøng ñeå cho taâm mình chaïy theo, dính maéc vôùi traàn caûnh, laøm môø taùnh giaùc cuûa mình. Cho neân trong nhaø Phaät cuõng nhö trong nhaø Thieàn thöôøng daïy phaûi "Boái traàn hôïp giaùc". Neáu "Boái giaùc hôïp traàn" laø chuùng sanh, neáu "Boái traàn hôïp giaùc" laø Phaät, laø Toå.

Sao goïi laø Boái traàn hôïp giaùc, sao goïi laø Boái giaùc hôïp traàn? Boái coù choã ñoïc laø Boäi, nghóa laø ngöôïc laïi, traùi laïi. Thöôøng thöôøng ban ñeâm ñoát ñeøn, chuùng ta nhìn thaáy aùnh saùng ôû tröôùc. Neáu cöù nhö vaäy maø ñi thì caøng ñi caøng gaàn aùnh saùng. Coøn neáu chuùng ta xaây löng laïi ñi, thì caøng ñi caøng toái. AÙnh ñeøn ví duï cho taùnh giaùc. Ñoái vôùi taùnh giaùc maø chuùng ta höôùng veà thì chuùng ta gaàn vôùi taùnh giaùc. Coøn neáu ñoái vôùi taùnh giaùc maø chuùng ta xaây löng ñi, thì caøng ñi caøng xa taùnh giaùc.

Traàn laø gì? Laø saùu traàn: saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp. Neáu haèng ngaøy taâm chaïy theo, dính maéc vôùi saùu traàn thì goïi laø boái giaùc hôïp traàn, töùc chuùng ta laø phaøm phu. Chuùng sanh haèng ngaøy, saùng môû maét ra thì nghó kieám gì aên loùt loøng cho ngon. Nghó aên loùt loøng cho ngon laø boái gì hôïp gì? Löôõi xuùc chaïm vò maø thích ngon laø thích vò ngon, ñoù laø hôïp traàn. Tìm tieáng gì nghe cho eâm tai cuõng laø boái giaùc hôïp traàn. Muoán nhìn caùi gì cho ñeïp ñeïp moät chuùt, cuõng laø boái giaùc hôïp traàn. Caû theá gian coù ai khoâng nhö vaäy ñaâu. Saùng ra cöù chaïy theo traàn, dính vôùi traàn, thì ñaâu coù nhôù taùnh giaùc. Ñaây chaúng khaùc naøo nhö ngöôøi quay löng vôùi aùnh saùng maø ñi maõi veà phía toái, ñoù goïi laø Boái giaùc hôïp traàn.

Ngöôïc laïi Boái traàn hôïp giaùc, nghóa laø ñöøng cho saùu caên dính vôùi saùu traàn. Con maét coù muoán nhìn caùi gì ñeïp khoâng? Loã tai coù muoán nghe tieáng hay khoâng? Loã muõi coù muoán ngöûi muøi thôm khoâng? Hay laø saùng thöùc daäy bieát raèng mình chæ ñöôïc moät böõa côm vôùi töông thoâi, nhieàu laém laø hai moùn rau luoäc, nöôùc töông hoaëc ñoà kho vôùi côm. Maáy traàn ñoù tuy khoâng ñöôïc thích laém, nhöng mình vaãn nhaän. Ñoù laø gôõ ñöôïc moät chuùt roài. Nhaïc cuõng khoâng nghe laø gôõ ñöôïc moät chuùt nöõa. Chæ con maét thích nhìn maáy caønh hoa ñeïp. Hoa ñeïp thì ít haïi, ngöôøi ñeïp môùi haïi hôn. Gôõ töø töø, laáy caùi naøy theá caùi khaùc. Nhöõng gì coù tính haáp daãn nhieàu, chuùng ta bôùt. Bôùt töùc laø gôõ laàn. Gôõ laàn laàn töùc laø Boái. Neáu boái traàn laø trôû veà taùnh giaùc.

Nhö vaäy chuùng ta tu laø Boái traàn hôïp giaùc, coøn ngöôøi khoâng bieát tu laø Boái giaùc hôïp traàn. Toâi daãn moät baøi keä cuûa vua Traàn Nhaân Toâng, khi Ngaøi coøn laø moät cö só:

XUAÂN VAÕN

Nieân thieáu haø taèng lieãu saéc khoâng

Nhaát xuaân taâm söï baùch hoa trung

Nhö kim khaùm phaù ñoâng hoaøng dieän

Thieàn baûn boà ñoaøn khaùn thuïy hoàng.

Dòch:

Thuôû beù chöa töøng roõ saéc khoâng

Xuaân veà hoa nôû roän trong loøng

Chuùa Xuaân nay bò ta khaùm phaù

Chieáu traûi giöôøng thieàn ngaém caùnh hoàng.

Nieân thieáu haø taèng lieãu saéc khoâng: Hoài coøn treû ñaâu töøng roõ lyù saéc khoâng. Bôûi khoâng roõ lyù saéc khoâng cho neân Nhaát xuaân taâm söï baùch hoa trung. Moät muøa Xuaân tôùi traêm hoa ñua nôû, loøng mình cuõng roän theo. Hoa naøy ñeïp, hoa kia xaáu, theo ñoù maø phaân tích, theo ñoù maø roän raøng. Ñoù laø luùc Ngaøi coøn meâ chöa hieåu lyù saéc khoâng, cho neân nhöõng gì ñeïp, nhöõng gì laï thì taâm Ngaøi cuõng duyeân theo, roän raõ theo, khoâng an.

Nhö kim khaùm phaù ñoâng hoaøng dieän: Nhö ngaøy nay khaùm phaù ra boä maët thaät cuûa chuùa Xuaân hay noùi roõ hôn boä maët thaät cuûa chính mình. Thaáy ñöôïc maët thaät ñoù roài thì Thieàn baûn boà ñoaøn khaùn thuïy hoàng. Ngoài treân giöôøng thieàn nhìn thaáy töøng caùnh hoa rôi tôi taû maø taâm laëng, khoâng roän raõ nhö ngaøy xöa nöõa.

Nhö vaäy khi coøn meâ thì traùi taùnh giaùc chaïy theo traàn. Cho neân traàn caûnh ñeïp xaáu, hay dôû v. v… mình ñeàu bò noù chi phoái, bò noù daãn chaïy luoân luoân. Khi bieát mình coù caùi chaân thaät, bieát caùc phaùp laø hö doái, khoâng thaät, chöøng ñoù mình môùi ngoài treân giöôøng thieàn nhìn thaáy traêm hoa rôi ruïng maø khoâng moät chuùt xao xuyeán, töùc laø loøng mình laïnh vôùi saùu traàn. Boái ñöôïc saùu traàn laø hôïp vôùi taùnh giaùc. Neáu dính vôùi saùu traàn laø queân taùnh giaùc, neân noùi taùnh giaùc bò saùu traàn cöôùp ñi.

Ngöôøi xöa cuõng nhö mình, coù nhöõng luùc coøn meâ thì bò saùu traàn chi phoái, nhöng khi tænh roài thì laïnh nhaït vôùi saùu traàn. Khi laïnh nhaït vôùi saùu traàn laø luùc ñoù trôû veà vôùi taùnh giaùc. Nhö vaäy meâ vôùi ngoä khoâng phaûi tìm kieám ôû ñaâu xa. Chæ ñoái vôùi saùu traàn mình say meâ, ñoù laø meâ; ñoái vôùi saùu traàn mình laïnh nhaït, ñoù laø tænh. Deã quaù! Nhö trôû baøn tay, beân naøy laø xaáp, laät laïi laø ngöûa, chôù khoâng coù gì xa laï heát. Nhöng chæ vì chuùng ta khoâng chòu laät laïi, cöù ñeå uùp hoaøi uùp maõi thaønh ra meâ taùnh giaùc. Ñoù laø beänh cuûa chuùng sanh.

Nhö vaäy Thieàn toâng ñôøi Traàn raát phuø hôïp vôùi tinh thaàn kinh ñieån Phaät daïy vaø chö Toå tröôùc kia ñaõ daïy. Chuùng ta tu theo tinh thaàn Thieàn toâng ñôøi Traàn, khoâng phaûi vì tính coá chaáp daân toäc rieâng tö, maø do caùc Ngaøi nhaän ra ñaïo lyù moät caùch ñuùng ñaén, hôïp vôùi lôøi Phaät daïy, ñuùng vôùi tinh thaàn Toå daïy, cho neân chuùng ta höôùng theo ñeå öùng duïng tu.

Ngaøy nay taïi Thieàn vieän Truùc Laâm, chuùng ta phaûi tu nhö theá naøo? Ñoù laø troïng taâm toâi muoán noùi.

Nhö treân chuùng toâi ñaõ noùi roõ. Thöù nhaát, moãi ñeâm Taêng Ni ôû ñaây ñeàu laøm leã Saùm hoái luïc caên. Ñoù laø toâi muoán cho Taêng Ni luoân luoân gôõ nhöõng dính maéc ñoái vôùi saùu traàn, nhöõng gì laâu nay chuùng ta quen bò noù coät troùi, baây giôø gôõ laàn, ñöøng ñeå cho dính maéc nöõa. Laøm sao saùu caên chuùng ta ñoái vôùi saùu traàn döûng döng, khoâng coøn bò noù loâi keùo, ñoù laø chuùng ta ñaõ thaønh coâng. Cho neân moãi ñeâm quyù vò ñöøng sôï ñau goái, raùn quì Saùm hoái, ñem heát taâm thaønh cuûa mình Saùm hoái cho tha thieát. Saùm hoái ñeå hoå theïn, bieát roõ ñieàu ñoù laø xaáu, laø toäi loãi mình chöøa traùnh, ñöøng cho dính maéc. Neáu khoâng dính maéc saùu traàn thì taâm deã an voâ cuøng. Coøn dính moät traàn naøo cuõng ñeàu laø baát an heát. Ñoù laø goác cuûa söï tu.

Phaàn thöù hai, Phaûn quan töï kyû baèng caùch naøo? ÔÛ ñaây chuùng toâi chia ra laøm hai phaàn:

1.Daønh cho nhöõng ngöôøi sô cô:

Ngöôøi sô cô môùi böôùc vaøo ñaïo, muoán tu thieàn maø chöa bieát gì heát, chuùng toâi daïy hoï tu phöông phaùp Soå töùc quaùn. Soå laø ñeám. Töùc laø hôi thôû. Soå töùc laø phöông phaùp ñeám hôi thôû. Ñeám baèng caùch naøo? Ngoài yeân hít voâ cuøng, thôû ra saïch. Khi bieát cuøng vaø bieát saïch laø taâm mình ñaõ duyeân theo hôi thôû. Hít voâ cuøng thôû ra saïch, ñeám moät. Hít voâ cuøng thôû ra saïch, ñeám hai. Ñeám tôùi möôøi, boû. Ñeám laïi moät, hai, ba cho tôùi möôøi; cöù ñeám nhö vaäy hoaøi. Neáu ñeám tôùi saùu maø lôõ queân thì ñeám laïi töø moät, chôù khoâng cho ñeám tieáp tuïc. Queân laø do taâm mình nhôù chuyeän khaùc. Taâm khoâng theå nghó moät luùc hai vieäc. Neáu nhôù hôi thôû, nhôù soá thì khoâng nhôù chuyeän theá gian. Vöøa nhôù chuyeän theá gian thì queân soá, queân hôi thôû. Cho neân khi loän laø mình ñaõ nhôù chuyeän theá gian, ñaõ phoùng taâm roài. Vì vaäy mình phaït noù, baét noù phaûi nhôù hôi thôû, nhôù soá trôû laïi töø ñaàu.

ÖÙng duïng nhôù hôi thôû, hít voâ cuøng thôû ra saïch, ñeám töø moät ñeán möôøi laø chuùng ta laøm hai vieäc moät löôït: Nhôù hôi thôû vaø nhôù soá. Thôøi gian sau thuaàn thuïc, chæ nhôù hôi thôû vaø nhôù soá thoâi, khoâng nhôù chuyeän theá gian nöõa. Cho ñeán nöûa giôø ñoàng hoà ngoài thieàn khoâng nhôù chuyeän gì. Do khoâng nhôù chuyeän gì neân khoâng loän. Ngang ñoù chuùng ta döøng bôùt moät phaàn. Hai phaàn maø bôùt moät phaàn, töùc laø döøng phaàn ñeám maø chæ nhôù hôi thôû. Hít voâ cuøng thôû ra saïch, hôi thôû tôùi ñaâu taâm mình duyeân theo tôùi ñoù. Chuyeân nhôù hôi thôû, khoâng nhôù chuyeän khaùc. Neáu nhôù chuyeän khaùc thì quôû raày, trôû laïi nhôù hôi thôû. Nhôù nhö vaäy tôùi bao giôø ngoài nöûa tieáng ñoàng hoà chæ nhôù hôi thôû, khoâng bao giôø queân thì ñoù laø thaønh coâng chaëng thöù hai. Hai chaëng ñoù laø hai chaëng daønh cho ngöôøi sô cô.

2.Daønh cho ngöôøi tu ñaõ thuaàn thuïc:

Qua hai chaëng ôû treân roài, ñeán ñaây laø khoâng coøn nhôù hôi thôû, maø khi hít voâ thôû ra cuõng duyeân theo hôi thôû. Nhìn thaáy taâm mình coù nieäm khôûi thì bieát coù nieäm khôûi, khoâng theo. Khoâng coù nieäm khôûi thì bieát khoâng coù nieäm khôûi. Cöù nhìn vaäy thoâi, khoâng nhöõng nhìn trong luùc ngoài thieàn, maø luùc naáu côm, laët rau, böûa cuûi, cuoác ñaát… vieäc naøo chuùng ta cuõng nhö vaäy heát. Vöøa thaáy nieäm khôûi laø buoâng.

Chuyeân tu khoâng phaûi chæ giôùi haïn vaøo ngoài thieàn, maø moïi giôø moïi phuùt moïi giaây ñeàu tu. Cho neân chö Toå thöôøng noùi ñi, ñöùng, naèm, ngoài ñeàu laø Thieàn hoaëc haùi rau, böûa cuûi ñeàu laø Thieàn. Thieàn laø vaäy ñoù, nghóa laø baát cöù tröôøng hôïp naøo vöøa thaáy nieäm khôûi lieàn buoâng. Ñaây laø giai ñoaïn raát thieát yeáu. Nieäm khôûi töùc laø voïng töôûng. Toâi thöôøng duøng hai chöõ voïng töôûng ñeå phaù caùi chaáp cho nieäm laø nieäm thaät. Trong nhaø thieàn, ñeä töû cuûa Maõ Toå laø ngaøi Voâ Nghieäp, khi gaëp Thieàn taêng hoûi caâu gì, Ngaøi cuõng ñeàu traû lôøi "Chôù voïng töôûng". Chæ moät caâu ñoù laø söï nghieäp caû ñôøi cuûa Ngaøi. Thaáy nieäm khôûi bieát noù hö doái khoâng theo, ñoù laø "Chôù voïng töôûng".

Nhö vaäy neáu caû ngaøy khoâng voïng töôûng thì mình thaønh goã, thaønh ñaát voâ tri phaûi khoâng? Nhieàu ngöôøi khoâng bieát, hoï suy lyù raèng: "Mình coù nghó coù suy tính thì môùi bieát, khoâng nghó khoâng suy tính thì ñaâu coù bieát gì, nhö vaäy laø goã laø voâ tri". Ñoù laø taïi hoï chöa tu. Neáu quyù vò ngoài nöûa tieáng ñoàng hoà khoâng khôûi moät nieäm naøo, gioù thoåi qua nghe maùt, coù ai ñoäng ôû ñaèng tröôùc mình nghe tieáng ñoäng, coù ai ñi ngang mình thaáy. Thaáy ngöôøi ñi ngang, nghe tieáng ñoäng, bieát xuùc chaïm, ñoù laø voâ tri hay tri? Tri nhöng maø khoâng ñoäng.

Bieát maø khoâng ñoäng, khoâng suy nghó, thì caùi bieát ñoù môùi khoâng coù phaân bieät, haèng bieát maø khoâng ñoäng. Coøn caùi bieát do noäi taâm suy nghó laø caùi bieát daáy ñoäng. Daáy ñoäng cho neân sanh dieät voâ thöôøng. Mình baùm vaøo caùi daáy ñoäng voâ thöôøng cho laø taâm mình, neân mình cöù chaïy trong voøng luaân hoài sanh töû. Neáu bieát roõ khi nhöõng nieäm daáy ñoäng yeân roài, chæ coøn caùi haèng tri haèng giaùc, caùi ñoù khoâng ñoäng. Khoâng ñoäng maø tri thì caùi tri giaùc ñoù môùi thaät laø taâm mình. Nhaän caùi khoâng sanh khoâng dieät, haèng tri haèng giaùc laø mình, thì mình coù bò luaân hoài sanh töû khoâng? Caùi gì ñoäng thì voâ thöôøng sanh dieät, coøn khoâng ñoäng thì khoâng voâ thöôøng sanh dieät. Khoâng voâ thöôøng sanh dieät laø Nieát-baøn. Nieát-baøn töùc laø Voâ sanh.

Chuùng ta tìm Nieát-baøn ôû ñaâu? Chæ buoâng xaû caùc nieäm voâ thöôøng sanh dieät, soáng baèng caùi haèng tri haèng giaùc, baát sanh baát dieät, ñoù laø chuùng ta soáng Nieát-baøn, tìm ñaâu cho xa. Cho neân noùi "Ngay nôi maët mình coù maët Thaày", ñöøng kieám ôû ñaâu xa. Ñoù laø chuû tröông maø toâi höôùng daãn Taêng Ni, Phaät töû tu ñeå caàu giaûi thoaùt, chôù khoâng phaûi tìm kieám ôû nôi naøo huyeàn bí xa xoâi.

Chuùng ta khoâng caàn caàu ñöôïc luïc thoâng, khoâng caàn caàu ñöôïc nhöõng gì huyeàn bí maø chuùng ta chæ caàn ñöøng dính vôùi saùu traàn. Chuùng ta chæ caàn taâm nieäm voïng töôûng laëng yeân. Caû hai: ñöøng dính saùu traàn, taâm laëng yeân thanh tònh maø bieát caùi chaân thaät hieän tieàn, ñoù laø goác cuûa söï tu.

Vöøa roài toâi coù giaûi thích cho moät soá Taêng Ni lyù do taïi sao toâi baét ngoài thieàn nhieàu. ÔÛ ñaây, toâi noùi laïi cho quyù vò nghe thaät kyõ, ñeå thaám hieåu ñöôïc yù nghóa maø chuùng toâi baét quyù vò phaûi thöïc haønh. Coù nhieàu ngöôøi ñaët caâu hoûi: "Taïi sao caùc nôi daïy tu, ñi ñöùng naèm ngoài cuõng Thieàn, caàn gì moät ngaøy moät ñeâm Thaày baét ngoài tôùi saùu tieáng ñoàng hoà, ñau chaân gaàn cheát". Quyù vò thöû ngoài hai tieáng xem coù eâ aåm khoâng? Vaäy maø cöù caùch khoaûng vaøi tieáng ngoài hai tieáng. Ngoài moät ngaøy ba laàn, nhieàu ngöôøi trình vôùi toâi laø ngoài söng chaân. Phaûi chaêng toâi duøng phöông tieän haønh phaït ñeå quyù vò khoå sôû voâ ích? Chính vì vaäy toâi phaûi giaûi thích cho Taêng Ni, Phaät töû hieåu chuû tröông cuûa toâi.

Sôû dó chuùng toâi baét quyù vò ngoài nhieàu laø vì trong nhaø thieàn, chö Toå daïy: Trong boán oai nghi ñeàu laø Thieàn, nhöng ngoài laø thuø thaéng hôn heát. Vì ngoài môùi ñuû söùc maïnh ñeå nhaän ra vaø ñieàu phuïc nhöõng voïng töôûng. Coøn ñi ñöùng ôû ngoaøi, noù yeáu laém. Khi voïng töôûng daáy leân nheï nheï mình boû qua, khoâng ñeå yù. Khi ngoài moïi thöù ñeàu laëng, ñeàu vaéng, chæ coù moät vieäc laø soi chieáu laïi mình. Cho neân voïng nieäm vöøa nhaùng leân laø thaáy lieàn, mình ñieàu phuïc noù deã hôn. Caùi thuø thaéng nhaát thì mình phaûi thöïc haønh nhieàu chöù! Cho neân moät ngaøy moät ñeâm hai möôi boán tieáng, toâi baét quyù vò daønh saùu tieáng, töùc moät phaàn tö cuûa ngaøy ñeå ngoài thieàn.

Ngoài thieàn laø moät phöông tieän thuø thaéng nhaát, bôûi vì saùu caên tieáp xuùc saùu traàn, caùi gì maïnh nhaát? Con maét thaáy saéc, loã tai nghe tieáng. Con maét thaáy saéc khoâng chöa neân toäi, loã tai nghe tieáng khoâng chöa neân toäi. Coù caùi gì nöõa môùi thaønh toäi? Coù yù phuï hoïa theo nöõa môùi thaønh toäi. Thaáy saéc roài lieàn daáy nieäm phaân bieät ñeïp xaáu neân thaønh toäi. Nghe tieáng roài yù phuï hoïa theo, noùi hay dôû neân thaønh toäi. Nhö vaäy tuy noùi saùu caên dính theo saùu traàn, nhöng thaät ra caùi dính theo laø yù. YÙ laø chuû ñoäng ñeå dính. Neáu khoâng coù yù thì khoâng dính gì heát. YÙ laø chaát keo, höôùng theo caùi gì thì dính maéc caùi ñoù.

Bôûi vaäy mình phaûi thaáy chuù "YÙ" laø raát quan troïng. Quan troïng cho neân mình phaûi duøng phöông tieän haønh haï, ñaùnh ñaäp chuù cho chuù khôø ñi môùi ñöôïc. Trong nhaø thieàn goïi laø "Chaên traâu". Phaûi coù roi, coù daây haønh chuù. Vaø chæ coù giôø ngoài thieàn haønh môùi maïnh, coøn ñi ôû ngoaøi haønh khoâng maïnh baèng. Vì vaäy khi ngoài thieàn, con maét khoâng thaáy gì, loã tai khoâng nghe gì… luùc ñoù doàn heát taâm löïc ñaùnh chuù "YÙ" cho chuù phaûi khôø, phaûi yeáu ñi. Toâi noùi giôø ngoài thieàn laø giôø raát quan troïng, vì quan troïng neân chuùng ta phaûi öùng duïng nhieàu.

Taát caû nhöõng ngöôøi xuaát gia hay Phaät töû taïi gia, ñeàu nghó mình tu theo Phaät laø coát giaûi thoaùt sanh töû, nhöng hoûi sanh töû töø ñaâu maø ra? Sanh töû laø do nghieäp daãn, nghieäp loâi. Nghieäp daãn loâi cho neân mình ñi trong sanh töû luaân hoài. Muoán heát sanh töû chuùng ta phaûi heát nghieäp. Nghieäp töø ñaâu ra ñeå mình tieâu dieät cho heát? Ai cuõng bieát nghieäp töø thaân, khaåu, yù. Ba choã ñoù laø choã taïo thaønh nghieäp. Taïo thaønh nghieäp roài thì nghieäp daãn ñi trong sanh töû.

Thaân, khaåu chöa ñeán noãi naøo taïo nghieäp naëng maø chæ coù yù. Neáu yù nghó laønh, thaân khaåu laøm laønh laø thieän nghieäp. Neáu yù nghó döõ, thaân khaåu laøm döõ laø aùc nghieäp. Thieän nghieäp thì ñi ba ñöôøng laønh: trôøi, ngöôøi, a-tu-la. AÙc nghieäp thì ñi ba ñöôøng döõ: ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh. Nhö vaäy taát caû nhöõng gì yù taïo ra; laønh laø giuùp ngöôøi cöùu vaät, döõ laø haïi ngöôøi haïi vaät; ñoù laø taïo nghieäp laønh nghieäp döõ.

Baây giôø khoâng giuùp ngöôøi cuõng khoâng haïi ngöôøi maø chæ nhôù Phaät thoâi. Nieäm Phaät töùc laø nhôù Phaät, nhôù Phaät coù khôûi nieäm khoâng? Khôûi nieäm nhöng ñoù laø tònh nieäm. Tònh nieäm thì sanh coõi Tònh, laø coõi Phaät A Di Ñaø. Taát caû nhöõng nghieäp ñoù ñeàu laø höôùng sanh: sanh coõi laønh, sanh coõi döõ, sanh coõi Tònh… ñeàu laø sanh. Coøn sanh thì chöa phaûi Nieát-baøn. Vì Nieát-baøn laø voâ sanh.

Muoán cho khoâng coøn ñi ñaâu heát, ñöôïc voâ sanh, thì phaûi laøm sao? Thì yù phaûi laëng, phaûi ñi tôùi voâ nieäm. Voâ nieäm töùc laø Nieát-baøn. Muoán voâ nieäm thì caùi gì do yù daáy ñoäng mình ñöøng theo, ñeå cho noù cuøn maèn ñi, truïi heát ñi. Ñöøng cho noù coøn caùnh tay naøo baùm vaøo saùu traàn heát thì yù laàn laàn laëng. Cho neân ngaøy xöa thôøi ñöùc Phaät coøn taïi theá, caùc Toân giaû nhö ngaøi Xaù-lôïi-phaát thöôøng ví duï cho chö Taêng nghe, Ngaøi noùi taâm Ngaøi baây giôø gioáng nhö con traâu khoâng söøng. Con traâu khoâng söøng thì noù khoûi baùng ai heát, neáu coøn söøng thì noù baùng ngöôøi ta. Cuõng vaäy, chuùng ta tu chöøng naøo yù khoâng coøn daáy ñoäng, khoâng chaïy ñaâu nöõa thì chöøng ñoù môùi thaät thanh tònh.

Trong Töù Thaäp Nhò Chöông coù moät baøi kinh, Phaät baûo: "Tyø-kheo caùc oâng khoâng neân tin yù mình. Chöøng naøo caùc oâng chöùng ñöôïc A-la-haùn môùi tin ñöôïc taâm mình". Nhö vaäy coøn ôû trong nieäm khôûi thì noù chuyeån bieán khoâng döøng. Giôø naøy toát, giôø thöù hai chöa chaéc noù toát. Coøn sinh coøn khôûi thì khoâng baûo ñaûm tröôùc sau nhö moät. Chæ bao giôø yù nieäm laëng môùi laø voâ sanh, laø Nieát-baøn, luùc ñoù môùi tin. Coøn daáy ñoäng laø chöa tin, bôûi vì noù coù theå taïo nghieäp laønh, taïo nghieäp döõ, taïo nghieäp tònh tuøy theo duyeân cuûa noù.

Cho neân chuùng ta tu nhaát laø tu thieàn, phaûi bieát roõ yù nieäm khoâng thaät, yù nieäm laø goác ñeå sanh trong caùc coõi. Chuùng ta tu muoán giaûi thoaùt sanh töû thì phaûi ñöøng theo yù nieäm. Chuùng ta buoâng, chuùng ta xaû yù nieäm, chöøng naøo hoaøn toaøn laëng leõ, haèng tri haèng giaùc laø khoâng daáy nieäm. Chöøng ñoù chuùng ta môùi thaáy Nieát-baøn hieän taïi, khoâng coøn ñaâu xa nöõa. Ñeán choã cuoái cuøng ñoù laø choã maø chö Phaät, chö Toå haèng daïy chuùng ta phaûi ñeán.

Nhö vaäy muoán giaûi thoaùt sanh töû khoâng phaûi caàu ñôøi naøy ñôøi kia, maø ngay trong ñôøi naøy cuõng ñöôïc. Neáu chuùng ta saïch heát nhöõng nieäm khôûi chaïy theo caùc höôùng thì taâm mình haèng thanh tònh. Maø haèng thanh tònh thì coøn gì taïo nghieäp loâi keùo ñi nôi naøy nôi noï. Taát caû chuùng ta tu hieän giôø laø coát ñi tôùi choã cuoái cuøng, laøm sao caû ngaøy cuõng aên, cuõng noùi, cuõng ñi, cuõng laøm maø vaãn an nhieân töï taïi, khoâng coù nieäm naøo quaáy raày mình heát. Ngöôøi ñoù tuy hình thöùc laø soáng ôû coõi traàn gian maø taâm ñaõ vaøo Nieát-baøn.

Quyù vò nghó chö vò A-la-haùn thôøi Phaät coøn taïi theá, ñöôïc Nieát-baøn sau khi cheát hay luùc coøn soáng? Chöùng A-la-haùn laø ñöôïc Nieát-baøn, maø caùc Ngaøi vaãn giaûng, vaãn laøm Phaät söï. Nhö vaäy Nieát-baøn khoâng phaûi ñôïi cheát môùi coù, maø ngay trong cuoäc soáng naøy neáu chuùng ta thaät söï laøm ñuùng nhö lôøi Phaät daïy thì chuùng ta soáng Nieát-baøn.

Khi khoâng khôûi nieäm, luùc ñoù buoàn hay vui? Coù nieäm môùi coù vui coù buoàn, khoâng nieäm coøn gì buoàn coøn gì vui. Buoàn vui trong nhaø Phaät noùi ñeàu laø khoå vì noù voâ thöôøng. Khoâng khôûi nieäm, khoâng buoàn khoâng vui thì khoå hay khoâng khoå? Voâ thöôøng laø khoå, khoâng voâ thöôøng laø khoâng khoå. Nieát-baøn nghóa laø an tònh, laâng laâng nheï nhaøng. Noùi vui ñoù laø göôïng noùi, vì coù vui laø coù khoå, ñoái ñaõi. Vì vaäy tôùi choã ñoù thì roõ raøng laø tònh laïc. Haèng giôø haèng phuùt hoaït ñoäng maø taâm mình luùc naøo cuõng an tònh thì khoâng coøn buoàn vui, taâm an nhieân töï taïi, ñoù laø giaûi thoaùt hieän tieàn.

Buoàn vui laø caùi coät troùi loâi keùo, maø baây giôø mình khoâng buoàn vui, caùi gì coät troùi, caùi gì loâi keùo? Thì ngay cuoäc ñôøi laø töï taïi giaûi thoaùt. Cho neân ñi saâu trong ñaïo roài môùi thaáy nghóa giaûi thoaùt cuûa Phaät phaùp raát cuï theå, raát thöïc teá, chôù khoâng phaûi chuyeän töôûng töôïng, chuyeän mô öôùc.

Vì vaäy ôû ñaây chuû tröông khi nhöõng nieäm trong taâm khoâng coøn daáy ñoäng, khoâng coøn sanh dieät ñeå daãn mình ñi trong luaân hoài sanh töû, thì luùc ñoù ngay nôi ñaây heát sanh töû. Toâi nghó Taêng Ni vaø Phaät töû chòu khoù öùng duïng tu, quyeát töû tu thì chaéc chaén thaønh töïu khoâng nghi. Quyeát töû vôùi ai? Quyeát töû khoâng phaûi laø tranh ñaáu vôùi ngöôøi khaùc maø laø mình lieàu cheát ñeå tu. Taïi sao tu "khoûe gaàn cheát" maø noùi lieàu cheát? Quyù vò hieåu nghóa "khoûe gaàn cheát" khoâng? Bôûi vì "cheát" heát nhöõng taâm nieäm laêng xaêng thì luùc ñoù "khoûe". Khoûe vì caùc taâm nieäm cuûa mình ñaõ cheát heát roài, chôù coøn taâm nieäm laêng xaêng thì meät gheâ laém.

Khi naøo chuùng ta ngoài thieàn maø taâm nieäm cöù chaïy ngöôïc chaïy xuoâi hoaøi, thì böõa ñoù meät muoán xuaát haïn moà hoâi. Coøn ngoài thieàn maø taâm nheï nhaøng, laâu laâu coù moät hai daáy ñoäng nhoû thoâi, thì hoâm ñoù nheï nhaøng thaûnh thôi. Tu nhö vaäy môùi thaáy nguoàn an laïc cuûa söï tu. Nhöng chuùng ta phaûi can ñaûm quyeát taâm thì môùi ñi tôùi choã ñoù, chôù khoâng theå chaàn chôø loâi thoâi maø coù keát quaû ñöôïc.

Chuùng ta thöôøng coù hai thöù beänh:

1.Chaáp thaân: Quí thaân laém! Ai moi moùc cheâ traùch thaân mình; ví duï mình xaáu mình ñen, maø ai noùi mình xaáu mình ñen thì baûn ngaõ noåi daäy lieàn, baûo veä cho mình laø hôn heát. Coøn mình xaáu mình ñen maø ai noùi mình ñeïp thì mình chòu laém. Ngöôøi ta baûo veä caùi ngaõ toái ña, ñoù laø ngaõ cuûa thaân.

2.Chaáp taâm: Töùc laø caùi suy nghó, kieán chaáp cuûa mình. Mình suy nghó gì thì ñeàu cho ñoù laø chaân lyù. Ai noùi traùi ñieàu mình nghó laø mình giaän lieàn. Caùi gì mình nghó, mình muoán baûo veä. Baûo veä caùi nghó cuûa mình laø baûo veä taâm. Nhö vaäy baûo veä thaân ñaõ taïo bao nhieâu thöù nghieäp, baây giôø baûo veä taâm nöõa. Caùi gì mình nghó, caùi gì mình suy tính cuõng ñeàu laø chaân lyù heát. ÔÛ nhaø hay trong chuøa, huynh ñeä naøo caõi laïi yù cuûa mình thì mình noåi saân leân lieàn. Ñoù laø baûo veä toái ña baûn ngaõ cuûa noäi taâm. Cho neân chuùng ta tu phaûi xaû baûn ngaõ cuûa taâm nöõa.

Caû hai thaân vaø taâm ñeàu queân ñi. Cheâ cuõng ñöôïc, khen cuõng ñöôïc, chöûi cuõng ñöôïc, khoâng coù gì quan troïng heát. Töù ñaïi naøy khi raõ ra coøn thua ñaát beân ngoaøi nöõa. Ñaát beân ngoaøi ngöôøi ta coøn daùm hoát voâ ñoå neàn nhaø, chôù coøn töù ñaïi cuûa mình raõ ra coù ai daùm hoát ñoå neàn nhaø ñaâu. Nhö vaäy taïi sao mình chaáp? Khi noù taïm keát hôïp laïi thì noù taïm ñi ñöùng naèm ngoài, noùi naêng. Khi noù raõ ra thì khoâng coù giaù trò gì heát. Caùi khoâng ra gì maø chaáp laø si meâ. Caùi nghó cuûa mình chaéc gì ñuùng. Noù khôûi nghó laêng xaêng, nay nghó vaày mai nghó khaùc. Caùi nghó sau laïi cheâ caùi nghó tröôùc. Coù khi mình vöøa noùi vôùi ai caâu ñoù, moät laùt khoâng baèng loøng, mình ruùt lôøi noùi hoài naõy laïi. Nhö vaäy caùi nghó khoâng thaät, noù ñoåi dôøi, hö doái maø chaáp laøm gì.

Chuùng ta vì si meâ quaù traàm troïng cho neân baùm vaøo baûn ngaõ hö doái, baùm vaøo taâm töôûng hö voïng cho laø mình, cho laø ta. Cöù nhö vaäy maø ñau khoå, taïo nghieäp luaân hoài. Baây giôø mình bieát tu, thì hai thöù ngaõ cuûa thaân, ngaõ cuûa taâm phaûi xaû boû. Ñöøng quan troïng, ñöøng coá chaáp, buoâng heát, xaû heát thì nhaát ñònh ngöôøi ñoù soáng vôùi ñaïo. Coøn ai baùm chaët vaøo hai thöù ngaõ ñoù thì ñöøng mong ñaït ñaïo.

Hoâm nay laø buoåi noùi chuyeän ñaàu tieân taïi Tham vaán ñöôøng Thieàn vieän Truùc Laâm, toâi mong quyù vò raùn ñem heát taâm thaønh suy gaãm nhöõng lôøi noùi naøy ñeå öùng duïng tu cho ñöôïc keát quaû toát. Toâi ñaët sôû nguyeän vaøo ngaøy mai kia seõ coù nhöõng ngöôøi saùng ñöôïc ñaïo, ñeå thay theá toâi gaùnh vaùc Phaät söï sau naøy. Mong taát caû quyù vò coá gaéng.

]