VOÂ MINH

Giaûng taïi tröôøng haï Phoå Ñaø TP. HCM

ngaøy 25-6-2000 - Canh Thìn

Hoâm nay toâi ñöôïc môøi veà giaûng cho Ni chuùng cuõng nhö quyù Phaät töû moät thôøi phaùp. Toâi thöôøng noùi, laøm sao cho taát caû ngöôøi phaùt taâm tu ñeàu bieát ñöôïc chaùnh phaùp vaø thöïc haønh ñuùng chaùnh phaùp, ñoù laø nguyeän voïng cuûa toâi.

Ñeà taøi cuûa thôøi phaùp naøy laø Voâ minh. Khi bieát roõ voâ minh roài, chuùng ta môùi coù theå tìm caùch tieâu dieät noù. Tieâu dieät ñöôïc voâ minh roài, chuùng ta seõ giaûi thoaùt sanh töû. Chuùng ta ai cuõng bieát trong möôøi hai nhaân duyeân, ñöùc Phaät noùi caùi ñaàu laø voâ minh. Töø voâ minh duyeân haønh, haønh duyeân thöùc, thöùc duyeân danh saéc, danh saéc duyeân luïc nhaäp, luïc nhaäp duyeân xuùc, xuùc duyeân thoï, thoï duyeân aùi, aùi duyeân thuû, thuû duyeân höõu, höõu duyeân sanh, sanh duyeân laõo töû öu bi khoå naõo.

Nhö vaäy ñau khoå cuoái cuøng cuûa sanh giaø beänh cheát goác töø voâ minh maø ra. Vì vaäy chuùng ta muoán tu cho ñöôïc keát quaû, tu ñeán giaûi thoaùt sanh töû thì goác voâ minh chuùng ta phaûi bieát roõ. Bieát roõ roài chuùng ta tröø dieät noù. Nhö vaäy môùi laø ngöôøi bieát coäi goác tu haønh.

Tröôùc tieân, toâi ñònh nghóa voâ minh laø gì? Voâ laø khoâng, minh laø saùng. Voâ minh töùc laø khoâng saùng. Caùi khoå cuûa sanh töû goác töø voâ minh maø ra. Voâ minh hieåu theo nghóa meâ laàm, ñen toái laø nghóa ñen. Voâ minh coøn coù nghóa khaùc maø trong kinh ñöùc Phaät giaûi thích raát roõ raøng.

Nghóa khaùc theá naøo? Nhö ñöùc Phaät daïy trong caùc kinh A Haøm: "Thaáy caùc phaùp, khoâng bieát ñuùng nhö thaät goïi ñoù laø voâ minh". Nghóa laø chuùng ta thaáy moïi söï vaät ôû treân ñôøi maø khoâng bieát ñuùng nhö thaät, chæ bieát baèng caùch töôûng töôïng sai laàm, ñoù laø voâ minh. Cho neân trong caùc boä kinh A Haøm luoân luoân noùi "voâ minh laø khoâng thaáy, khoâng bieát ñuùng nhö thaät". Noùi roõ hôn khoâng bieát, khoâng thaáy ñuùng nhö thaät phaùp Töù ñeá: khoå ñeá, taäp ñeá, dieät ñeá, ñaïo ñeá, goïi laø voâ minh. Ñoù laø lôøi giaûi thích trong kinh A Haøm.

Kinh Vieân Giaùc giaûi nghóa khaùc, coù moät vò Boà-taùt hoûi: "Baïch Theá Toân, theá naøo laø voâ minh? ". Phaät daïy:

"Voâ minh nghóa laø ñoái vôùi thaân töù ñaïi duyeân hôïp töôûng laàm laø thaät, laø quí. Ñoái vôùi taâm duyeân theo boùng daùng saùu traàn cho ñoù laø taâm thaät. Nhö vaäy laø voâ minh". Chaáp thaân töù ñaïi laø thaät, chaáp taâm duyeân theo boùng daùng saùu traàn laø thaät, ñoù laø voâ minh. Toâi xin hoûi Ni chuùng vaø Phaät töû ôû ñaây, quyù vò coù voâ minh khoâng? Chaéc ai cuõng ñoàng yù coù voâ minh. Taïi vì taát caû ñeàu thaáy thaân mình laø thaät, thaáy taâm nghó töôûng vieäc naøy, vieäc noï laø taâm mình thaät. Thaáy hai caùi ñoù thaät laø voâ minh.

Chuùng ta vì voâ minh loâi daãn maø sanh töû ñeán ngaøy nay khoâng döøng. Ngöôøi tu Phaät laø ngöôøi caàu ñöôïc phöôùc leân coõi trôøi, hay caàu ñôøi sau sang giaøu? Ngöôøi tu Phaät laø ngöôøi caàu giaûi thoaùt sanh töû. Muoán giaûi thoaùt sanh töû thì phaûi deïp saïch voâ minh. Neáu khoâng heát voâ minh thì khoâng laøm sao ra khoûi sanh töû ñöôïc.

Vì vaäy taát caû chuùng ta ñeàu phaûi coá gaéng, ñeàu phaûi nhaän ñònh cho chín chaén, roõ raøng veà voâ minh. Neáu khoâng bieát noù, khoâng deïp noù thì muoân kieáp tu laø tu, chôù khoâng ra khoûi sanh töû ñöôïc. Neân baøi giaûng naøy raát quan troïng ñoái vôùi vieäc tu haønh cuûa chuùng ta. Quyù vò coá gaéng nghe thaät kyõ, nhôù thaät roõ ñeå öùng duïng tu thì seõ coù lôïi laïc lôùn.

Nhaø Phaät chia voâ minh laøm hai phaàn: Caên baûn voâ minh vaø chi maït voâ minh. Caên baûn laø coäi goác, chi maït laø ngoïn ngaønh hay nhaùnh nhoùc. Trong möôøi hai nhaân duyeân caùi gì laø caên baûn voâ minh, caùi gì laø chi maït voâ minh? Thöôøng ai cuõng bieát Phaät noùi voâ minh duyeân haønh. Töùc töø voâ minh phaùt ra nghieäp, nghieäp daãn thaàn thöùc ñi thoï sanh v. v… Vaäy voâ minh ban ñaàu laø goác cuûa sanh töû, neân goïi laø caên baûn voâ minh.

Keá ñeán caùi gì laø chi maït voâ minh? Chuùng ta thöû oân laïi: voâ minh duyeân haønh, haønh duyeân thöùc, thöùc duyeân danh saéc, danh saéc duyeân luïc nhaäp, luïc nhaäp duyeân xuùc, xuùc duyeân thoï, thoï duyeân aùi, aùi duyeân thuû… AÙi vaø thuû chính laø chi maït voâ minh.

Baây giôø chuùng ta tu, khoâng theå dieät ñöôïc caên baûn voâ minh vì caên baûn voâ minh laø voâ minh ban ñaàu, noù thuoäc veà quaù khöù ñaõ qua roài. Neân hieän taïi chuùng ta tu laø laøm sao tieâu dieät ñöôïc chi maït voâ minh. Phaù ñöôïc chi maït voâ minh roài thì chuùng ta seõ döùt ñöôïc sanh töû. Coøn neáu chöa phaù ñöôïc noù thì chuùng ta ñi maõi trong sanh töû.

Trôû laïi caên baûn voâ minh. Nhö trong kinh A Haøm noùi: "Bieát khoâng ñuùng nhö thaät veà khoå ñeá, taäp ñeá, dieät ñeá, ñaïo ñeá goïi laø voâ minh". Taát caû quyù vò ñoái vôùi Töù ñeá ñaõ bieát ñuùng nhö thaät chöa? Neáu bieát ñuùng nhö thaät veà Töù ñeá thì chuùng ta ñaõ ngoä, ñaõ nhaän ñöôïc giaùo lyù giaûi thoaùt cuûa phaùp Töù ñeá daïy roài. Nhöng baây giôø chuùng ta coøn mô maøng, chöa nhaän chaân söï thaät neân chöa hieåu thaáu ñöôïc lyù Töù ñeá.

Trong Töù ñeá, ñeá ñaàu tieân laø Khoå ñeá. Chuùng ta thaáy cuoäc ñôøi naøy khoå hay vui? Khoå. Nhöng chæ khoå luùc coù ngöôøi laøm phieàn, laøm cho ta töùc giaän thoâi. Coøn luùc ñöôïc ngöôøi taâng tiu, khen ngôïi ñaâu coù khoå. Nghóa laø chæ khoå luùc buoàn tuûi, coøn khi ñöôïc taùn thaùn khen ngôïi thì queân khoå.

Phaät noùi Khoå ñeá vì taát caû con ngöôøi sanh ra treân theá gian naøy coù taùm thöù khoå, goàm boán phaàn thuoäc vaät chaát: sanh, laõo, beänh, töû vaø boán phaàn thuoäc tinh thaàn: aùi bieät ly, oaùn taéng hoäi, caàu baát ñaéc, nguõ aám xí thaïnh. Trong taùm khoå, chuùng ta coù ai qua khoûi khoâng?

Xeùt veà thaân thì ai roài cuõng giaø, cuõng beänh, cuõng cheát. Quyù vò thaáy giaø khoå khoâng? Khoå. Beänh khoå khoâng? Khoå. Cheát khoå khoâng? Khoå. Nhöng sao toâi giaø, toâi khoâng khoå. Giaø khoå neáu mình khoâng bieát tu. Bôûi khoâng bieát tu neân thaáy thaân hôi moûi moøn, beänh yeáu, roài ñi ñöùng loïng coïng… ñuû thöù heát neân thaáy khoå.

Neáu bieát tu thì giaø laø moät leõ thaät, noù phaûi tôùi töï nhieân thoâi, khoâng ai troán traùnh ñöôïc, keå caû Phaät cuõng khoâng troán ñöôïc. Neáu Phaät troán ñöôïc thì thaân töù ñaïi cuûa Ngaøi ñaâu coù maát. Ai coù thaân thì cuõng phaûi giaø beänh cheát. Vì ñoù laø qui luaät cuûa theá gian, chuùng ta khoâng ai choái caõi ñöôïc. Ñaõ laø qui luaät thì sôï coù khoûi ñöôïc khoâng? Neáu khoâng khoûi ñöôïc thì sôï chi cho voâ ích. Thay vì sôï mình cöôøi chôi cho vui, khoeû hôn khoâng. Nhö vaäy thì ñaâu coù gì khoå. Taïi chuùng ta sôï noù cho neân khoå. Neân bieát giaø chæ khoå ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoâng bieát tu thoâi.

Ñeán beänh khoå, taïi sao beänh khoå? Ví duï nhö ñau buïng coù khoå khoâng? Khoå toaøn thaân hay chæ caùi buïng khoå? Ñau choã naøo thì khoå choã ñoù thoâi. Laâu nay chuùng ta hay hieåu laàm, cöù nghó ñau caùi chaân thì caû thaân ñeàu ñau neân reân ræ "ñau quaù chòu khoâng noåi". Neáu hoûi caùi gì ñau thì noùi "toâi ñau". Nhöng thaät ra toâi ñau hay caùi chaân ñau? Chaân ñau thì chæ ñau moät chuùt döôùi chaân, coøn caùc moät boä phaän khaùc ñaâu coù ñau. Neáu buïng ñau thì chæ moät chuùt ôû buïng, coøn caùc choã khaùc ñaâu coù ñau, taïi sao phaûi khoå döõ vaäy?

Chuùng ta coù beänh ñoàng hoùa khi chaân ñau nghó laø mình ñau, neân quaèn quaïi reân xieát. Caùi ñau chæ ôû moät nôi, moät choán chôù khoâng phaûi mình. Mình laø caùi gì quyù vò bieát khoâng? Neáu mình laø töù ñaïi thì mai moát töù ñaïi heát thôû, mình ñi ñaâu, coù coøn khoâng? Töù ñaïi laø mình thì töù ñaïi raõ, mình cuõng phaûi raõ theo chöù. Nhöng töù ñaïi naøy raõ khoâng phaûi laø heát, mình vaãn coøn. Cho neân töù ñaïi ñau chôù mình ñaâu coù ñau.

Coù moät Thieàn sö khi beänh, thaày Tri söï voâ thaêm hoûi:

- Hoaø thöôïng beänh, coù caùi khoâng beänh chaêng?

Thieàn sö traû lôøi:

- Coù.

Thaày Tri söï hoûi tieáp:

- Caùi gì khoâng beänh?

Thieàn sö keâu leân:

- Ui da, ui da.

Nhö vaäy laø sao? Beänh chæ laø thaân thoâi, caùi bieát reân "ui da" ñoù khoâng coù beänh. Chuùng ta beänh, chuùng ta khoå nhöng coøn coù caùi khoâng beänh khoâng khoå maø mình khoâng bieát. Vì vaäy chuùng ta cöù laàm laãn moät boä phaän ñau coi nhö toaøn thaân ñau, roài khoåâ sôû, laên loùc reân ræ. Neáu boä phaän naøo ñau, chuùng ta cöù nhìn xem noù ñau ra sao. Ví duï chaân ñau, nhìn xem noù ñau ra sao. Nhìn moät hoài noù queân ñau. Coøn neáu mình quaèn quaïi reân ræ thì ñau caû ngöôøi.

Chuùng ta tu phaûi coù nhaän ñònh ñuùng ñaén khoâng sai laàm thì heát khoå. Nhieàu ngöôøi hay noùi, maáy coâ coøn nhoû ñau, thì beänh chöøng naêm maø theâm caùi nhoõng nheõo nöõa. Beänh chöøng naêm maø reân quaù neân thaønh möôøi. Ñoù laø khoâng can ñaûm, khoâng saùng suoát. Chuùng ta beänh phaûi nhìn laïi, xem noù haønh laøm sao, ñau nhöùc theá naøo. Phaûi luoân luoân can ñaûm thaáy raèng ñau laø moät boä phaän ñau, chôù mình khoâng ñau, nhö vaäy seõ bôùt ñau. Ñöôïc theá thì ñau khoâng coøn khoå nöõa. Ngöôïc laïi, neáu thaáy ñau laø mình thì khoå lieân mieân. Nay nhöùc ñaàu, mai ñau buïng, luùc naøo cuõng thaáy khoå. Nhö vaäy beänh laø khoå.

Ñeán cheát coù khoå khoâng? Phaät noùi cheát laø khoå, ñoù laø noùi theo con maét cuûa theá gian. Bôûi vì ngöôøi phaøm tuïc raát quí thaân, luùc naøo cuõng muoán soáng maø baây giôø phaûi cheát thì khoå. Vaäy cheát khoå laø ñoái vôùi ngöôøi quí chuoäng thaân, muoán giöõ noù maõi. Coøn ngöôøi tu ñaït ñaïo roài, cheát khoâng coù khoå. Cho neân ngöôøi theá gian gaàn cheát thì khoùc reân giaõy giuïa, coøn caùc Thieàn sö cheát thì cöôøi.

Vaäy cheát nhaát ñònh laø khoå chaêng? Khoâng haún theá. Ngöôøi naøo nhaän chaân ñöôïc leõ thaät, thaáy ñöôïc chaân lyù roài thì khoâng khoå. Ngöôøi nghó thaân naøy laø mình, maát roài khoâng coøn nöõa thì ngöôøi ñoù seõ khoå. Thaân naøy giaû doái, taïm bôï, ñuû duyeân noù tuï, heát duyeân noù tan, coøn caùi chaân thaät cuûa mình khoâng tan khoâng maát bao giôø. Neân khi thaân saép tan, nhìn noù cöôøi thoâi khoâng coù gì sôï heát.

Phaät noùi Khoå ñeá laø caên cöù treân ngöôøi meâ laàm. Neáu chuùng ta kheùo tu, vöôït qua khoâng coøn chaáp thaân nöõa thì khoâng coøn khoå. Cho neân ngöôøi tu laø ngöôøi khoâng khoå. Nhöng baây giôø ngöôøi tu coøn khoå hay heát khoå? Chaéc laø coøn khoå. Sao dôû vaäy? Tu laø ñeå giaûi khoå heát khoå, maø mình tu laïi khoå. Taïi sao? Taïi tu maø chöa laõnh hoäi ñöôïc nguoàn coäi cuûa Phaät daïy cho neân thaáy khoå.

Ngöôøi hieåu thaáu ñaïo lyù roài, moãi ngaøy tu laø moãi ngaøy vui. Ñi ñaâu cuõng cöôøi hoaøi vì ñöôïc tu laø chuyeän hy höõu. ÔÛ theá gian bao nhieâu thöù troùi buoäc, voâ chuøa ñaâu coù gì troùi buoäc. Thaûnh thôi töï taïi quaù, maø khoå laø sao? Khoå laø taïi vì thaáy ngöôøi naøy ñöôïc thaày thöông, coøn mình khoâng ñöôïc thöông neân buoàn giaän sanh khoå. Thaáy ngöôøi kia ñöôïc Phaät töû cuùng döôøng, coøn mình khoâng ai cuùng heát neân khoå. Khoå naøy laø do bæ thöû nhaân ngaõ maø sanh.

Chuùng ta nhôù ngöôøi xuaát gia laø haønh haïnh sieâu thoaùt, keû traàn tuïc khoâng laøm ñöôïc. Phaät töû ham tu, nhöng vaãn coøn bò gia ñình troùi buoäc, khoâng töï do. Nhìn laïi quí thaày quí coâ thaûnh thôi quaù, hoï khen thaày coâ thaät laø phöôùc lôùn. Ñöôïc khen maø quyù vò laïi than khoå. Ngöôøi ta mô öôùc nhö mình, maø mình ñöôïc roài laïi khoå laø chuyeän voâ lyù quaù.

Laø ngöôøi tu, chuùng ta phaûi bieát lyù do gì mình ñi tu. Tu ñeå tieán tôùi ñaâu, caàu caùi gì? Thaáy cho roõ nhö vaäy thì söï tu haønh môùi tôùi nôi tôùi choán, môùi giaûi thoaùt sanh töû ñöôïc. Neáu cöù nhìn theo taâm phaøm tuïc thöông gheùt v. v… thì quyù vò seõ khoå hoaøi, khoâng bao giôø heát khoå. Nhö vaäy Khoå ñeá laø do chuùng ta chöa thaáy ñöôïc nhö thaät. Ñoù laø toâi noùi caên baûn voâ minh ñeå quyù vò naém ñaïi khaùi.

Keá ñeán toâi noùi veà chi maït voâ minh.

Taát caû chuùng ta ñaõ bò voâ minh thuùc ñaåy taïo thaønh haønh nghieäp daãn ñi trong sanh töû nhieàu ñôøi. Baây giôø ñaõ coù thaân thì ñoái vôùi caùi voâ minh ban ñaàu khoâng theå deïp vì noù thuoäc veà quaù khöù. Cho neân deïp laø deïp chi maït voâ minh, töùc caùi ngoïn ngaønh trong hieän ñôøi. Vaäy ngoïn ngaønh cuûa voâ minh laø gì? Laø aùi, thuû.

AÙi laø aùi caùi gì? Thöôøng trong nhaø Phaät noùi aùi naëng nhaát, nguy hieåm nhaát laø aùi ngaõ. AÙi ngaõ töùc laø thöông mình, thöông mình laø soá moät. Trong truyeän xöa, vua Ba Tö Naëc hoûi Maït Lôïi phu nhaân: "Treân theá gian naøy aùi khanh thöông ai nhieàu nhaát? " Vua nghó hoûi vaäy, phi seõ traû lôøi: "Thöông Beä haï nhieàu nhaát". Nhöng ngöôïc laïi baø noùi: "Thieáp thöông mình nhieàu nhaát". Vua thaát voïng hoûi: "Taïi sao aùi khanh thöông mình nhieàu nhaát? ". Baø giaûi thích: Vì thöông mình nhieàu nhaát neân thieáp môùi quí troïng Beä haï, bôûi Beä haï laøm cho thieáp ñöôïc sung söôùng, giaøu sang". Vua nghe thaáy coù lyù, neân gaät ñaàu khen phaûi.

Roõ raøng nhö baø phi ñaõ noùi, baø thöông vua laø vì baø, chôù khoâng phaûi vì vua. Quyù vò ôû ñaây coù ai thöông ngöôøi khaùc nhieàu hôn thöông mình khoâng? Chaéc laø khoâng. Ví duï mình beänh, coù huynh ñeä chaêm soùc chu ñaùo. Mình thaáy huynh ñeä ñoù toát neân thöông. Do ngöôøi ñoù saên soùc mình trong luùc beänh neân mình môùi thöông, chôù ñaâu phaûi boãng döng maø thöông. Vaäy thöông ngöôøi ñoù laø qua mình, chôù ñaâu phaûi töï ngöôøi ñoù ñöôïc thöông.

Xeùt kyõ taát caû caùi thöông ngöôøi khaùc ñeàu laø qua mình heát, khoâng bao giôø ngöôøi ta chöûi mình maø mình thöông hoï. Daàu ngöôøi ñoù tu hay cuõng maëc, heã hoï maéng nhieác mình thì mình vaãn khoâng thöông nhö thöôøng. Vaäy thöông moïi ngöôøi ñeàu qua caùi ngaõ cuûa mình. Cho neân noùi aùi ngaõ laø soá moät. Bôûi thöông mình nhieàu, neân thaân naøy saép hoaïi mình khoå, khoå vì sôï maát noù. Do ñoù khi noù hoaïi roài, mình hoaûng tìm thaân khaùc ñeå töïa vaøo, voâ minh sanh haønh laø nhö theá.

Töø voâ minh chi maït laø aùi ngaõ, neân tìm thaân khaùc ñeå töïa voâ roài sanh ra ngaõ keá tieáp, vì vaäy noù daãn mình ñi trong sanh töû. Do aùi ngaõ maø sanh töû tieáp noái khoâng cuøng. Deïp ñöôïc aùi ngaõ thì voøng sanh töû ñôøi sau khoâng coøn. Neáu deïp khoâng ñöôïc thì khoù maø ñi treân ñöôøng giaûi thoaùt. Tuy nhieân deïp aùi ngaõ laø chuyeän raát cay ñaéng. Maëc duø noù khoâng ra gì nhöng deïp noù raát khoù, bôûi vì ai cuõng thöông mình heát. Thöông maø muoán deïp thì laøm sao deïp ñöôïc? Phaûi khoâng thöông môùi coù theå deïp chöù. Do ñoù Phaät daïy phöông phaùp ñeå chuùng ta khoâng thöông ngaõ nöõa.

Phaät daïy thaân naøy voâ ngaõ, töùc khoâng coù caùi ta thaät. Neáu bieát thaân naøy khoâng coù caùi ta thaät thì bôùt thöông noù. Coøn thaáy thaân naøy laø ta thì nhaát ñònh phaûi thöông, khoâng nghi ngôø. Vì vaäy Phaät daïy phaûi quaùn caùc phaùp voâ ngaõ. Caùc phaùp voâ ngaõ thì thaân naøy cuõng voâ ngaõ. Khoâng coù caùi thaät ta thì thöông caùi gì. Nhôø theá phaù tröø ñöôïc ngaõ chaáp.

Do aùi ngaõ neân taát caû vaät chung quanh ngaõ, mình cuõng aùi theo. AÙi ngaõ neân aùi luoân sôû höõu cuûa ngaõ. Mình thöông mình neân môùi thích ñoà aên ngon, neáu khoâng thöông mình thì aên caùi gì cuõng ñöôïc. Thöông mình neân môùi thích maëc ñoà ñeïp. Toùm laïi taát caû nhöõng gì ñaùp öùng cho ngaõ söû duïng ñöôïc toát, ñöôïc vöøa yù thì mình thöông heát. Cho neân noùi aùi ngaõ thì aùi phaùp.

Neáu khoâng aùi ngaõ thì coù aùi phaùp khoâng? Ví duï mình coi mình khoâng ra gì, khi thaáy ngöôøi ta coù moùn aên ngon mình ñaâu caàn xin. Coøn thaáy thaân naøy quí, neân ngöôøi ta coù moùn aên ngon mình cuõng theøm, theøm thì muoán xin. Vì quí ngaõ neân phaûi tìm nhöõng vaät duïng boå tuùc cho ngaõ ñöôïc sung maõn. Cho neân thöông mình thì seõ thöông taát caû söï vaät chung quanh mình, ñoù goïi laø aùi ngaõ vaø aùi phaùp. Ñaây chính laø nhaân ñeå ñi trong sanh töû luaân hoài. Phaät daïy muoán döùt sanh töû phaûi phaù tröø ngaõ. Ngaõ heát thì sanh töû theo ñoù maø döùt. Ngaõ coøn thì sanh töû khoâng bao giôø heát ñöôïc. Ñoù laø moät leõ thaät.

Toâi noùi qua veà voâ minh caên baûn vaø voâ minh chi maït roài.

Töø voâ minh ban ñaàu ñöa ñaåy chuùng ta ñi vaøo voøng sanh töû. Ñaõ ñi trong sanh töû roài thì phaûi chòu ñau khoå. Vì vaäy chuùng ta tu laø laøm sao bieát roõ goác voâ minh, ñeå chuyeån töø meâ laàm sanh töû trôû veà giaûi thoaùt an laïc, ñoù laø minh. Trong kinh Phaùp Hoa coù noùi: Chaøng cuøng töû boû cha meï ñi lang thang, ñi maõi. Caøng ñi thì caøng khoå sôû, caøng ngheøo tuùng. Ñeán luùc anh ta caûm thaáy xa cha meï khoå quaù muoán quay ñaàu trôû veà. Trôû veà vaø ñöôïc cha trao cho gia taøi roài thì trôû thaønh oâng tröôûng giaû giaøu coù, sang troïng.

Nhö vaäy do ñaâu maø chaøng cuøng töû boû cha meï ra ñi? Do nieäm sai laàm ban ñaàu töùc laø voâ minh. Töø nieäm sai laàm ban ñaàu daãn chuùng ta ñi trong ñau khoå khoâng cuøng. Khi bieát lang thang laên loän laø khoå, muoán trôû veà tìm cha cho bôùt khoå. Xoay trôû veà tìm cha laø hôi minh moät chuùt roài ñoù. Boû cha meï ra ñi laø voâ minh. Khi thöùc tænh, giaät mình xoay veà tìm cha laø minh.

Vaäy minh laø nhaân ñöa mình ñeán choã heát khoå ñau, voâ minh laø nhaân daãn mình ñi tôùi khoå ñau. Ngöôøi tu phaûi tieâu dieät voâ minh ñeå trôû veà vôùi minh. Voâ minh saïch roài thì ñau khoå theo ñoù heát, voâ minh caøng nhieàu thì ñau khoå caøng ñaäm. Neân chuùng ta phaûi thöùc tænh, phaûi trôû veà ñöôïc vôùi caùi minh.

Muoán trôû veà vôùi caùi minh phaûi laøm sao? Ngaøy tröôùc chaøng cuøng töû boû cha ñi caøng xa caøng khoå, baây giôø trôû veà gaëp cha thì caøng veà gaàn caøng ít khoå. Tôùi chöøng gaëp ñöôïc cha roài, ñöôïc trao gia taøi thì hoaøn toaøn heát khoå. Chuùng ta do voâ minh loâi daãn, ñöa ñaåy ñi trong sanh töû trieàn mieân, khoâng coù ngaøy cuøng. Cho neân khi thöùc tænh ñöôïc trôû veà, laø ñi treân con ñöôøng minh, con ñöôøng aùnh saùng roài ñoù. Ni chuùng ñang tu haønh nhö vaày laø ñang töø boû voâ minh ñeå höôùng veà minh. Bieát trôû veà vaø trôû veà ñeán nôi ñeán choán thì quyù vò heát khoå. Ñoù laø ñieàu heát söùc roõ raøng.

Neáu chuùng ta meâ thì cöù thaû troâi muoân ñôøi muoân kieáp trong sanh töû. Moät khi tænh tìm veà ñöôøng giaûi thoaùt roài thì heát meâ. Toâi daãn lôøi ñöùc Phaät daïy veà voâ minh trong kinh Vieân Giaùc: "Caùi gì laø voâ minh? Thaáy thaân töù ñaïi laø thaät, taâm duyeân theo boùng daùng saùu traàn laø thaät, ñoù laø voâ minh". Thaân laø do töù ñaïi hôïp maø thaáy laø mình thaät, taâm duyeân theo boùng daùng saùu traàn maø cho laø taâm mình thaät. Hai thöù chaáp ñoù laø voâ minh.

Baây giôø muoán minh phaûi laøm sao? Phaûi xaû. Xaû theá naøo? Chaúng leõ töï töû. Khoâng phaûi vaäy. Bieát nhö theá roài, ta quaùn chieáu thaáy roõ thaân taâm naøy khoâng thaät, neân khoâng ñaém luyeán, khoâng sôï maát noù. Nhö vaäy laø minh.

Ngöôøi meâ vôùi ngöôøi tænh khaùc nhau choã naøo? Ví duï trong nhaø coù ñeøn saùng, beân ngoaøi trôøi toái. Neáu môû cöûa thì aùnh ñeøn chieáu saùng ra ngoaøi. Moät ngöôøi ñöùng ôû cöûa nhìn ra ngoaøi thaáy toái, nhìn ngöôïc voâ trong thaáy saùng. Neáu nhìn ra ngoaøi roài cöù phoùng ñi maõi thì caøng ñi caøng toái. Toái maõi cho ñeán chöøng naøo thaáy sôï thì quay trôû laïi aùnh saùng. Caøng veà gaàn thì caøng saùng nhieàu, ñeán khi böôùc voâ cöûa nhìn thaáy trong nhaø ñeøn saùng choang. Cuõng vaäy ai thaû troâi thaân mình, taâm mình theo voøng sanh töû thì cöù chìm ñaém maõi khoâng cuøng. Ai bieát xoay trôû laïi tìm veà aùnh saùng ban ñaàu seõ ñöôïc saùng.

Ngöôøi ñöùng ôû cöûa nhìn ra thì toái, xoay voâ thì saùng, vaäy toái saùng caùch nhau bao xa? Chæ laø bieát xoay ñaàu. Xoay ñaàu laïi thì saùng, nhìn ra thì toái. Ngöôøi xöa thöôøng noùi: "hoài ñaàu thò ngaïn", töùc xoay ñaàu laïi laø bôø giaùc, nhìn ra ngoaøi laø beán meâ. Meâ vaø giaùc chæ laø moät caùi xoay ñaàu. Thaû troâi theo doøng toái thì toái maõi, bieát xoay ngöôïc trôû laïi tìm veà aùnh saùng thì seõ ñöôïc saùng. Taát caû chuùng ta tu laø phaûi laøm sao chính mình thöùc tænh, chính mình giaùc ngoä. Thöùc tænh, giaùc ngoä laø khoâng coøn meâ maø trôû veà giaùc.

Chuùng ta caïo toùc vaøo chuøa tu laø ñaõ thöùc tænh, boû loái meâ quay veà con ñöôøng saùng. Ñaõ veà ñöôøng saùng thì coøn muoán quay laïi loái meâ nöõa khoâng? Chaéc khoâng bao giôø daùm quay laïi. Maø phaûi caém ñaàu ñi thaúng cho ñeán bao giôø veà ñeán nôi, thaáy vaø soáng trong ngoâi nhaø saùng suûa aáy môùi yeân loøng. Ñoù laø muïc ñích cuûa ngöôøi tu.

Muoán trôû veà con ñöôøng saùng phaûi laøm sao? Toâi noùi laïi Phaät daïy: "Chaáp thaân naêm uaån naøy laø ta, ñoù laø voâ minh. Chaáp taâm duyeân theo boùng daùng saùu traàn laø taâm, ñoù laø voâ minh". Do ñoù, muoán trôû veà con ñöôøng saùng chuùng ta phaûi phaù hai thöù chaáp naøy. Phaù chaáp baèng caùch tu theo Baùt-nhaõ. Baùt-nhaõ laø trí tueä, trí tueä laø saùng.

Baùt-nhaõ chia laøm ba phaàn: Vaên töï Baùt-nhaõ, Quaùn chieáu Baùt-nhaõ vaø Thaät töôùng Baùt-nhaõ. Ví duï ngöôøi muoán qua soâng neân phaûi xuoáng thuyeàn. Muïc ñích xuoáng thuyeàn laø ñeå qua soâng. Nhöng xuoáng thuyeàn roài cöù ngoài yø treân ñoù hoaøi, khoâng cheøo khoâng bôi thì chöøng naøo qua tôùi bôø beân kia? Xuoáng thuyeàn roài keá ñoù phaûi cheøo, phaûi caàm daàm bôi thì môùi ñöa thuyeàn ñeán bôø kia ñöôïc. Chieác thuyeàn duï cho Vaên töï Baùt-nhaõ, cheøo daàm duï cho Quaùn chieáu Baùt-nhaõ, ñeán bôø beân kia laø Thaät töôùng Baùt-nhaõ, töùc caùi theå chaân thaät. Ngoài treân thuyeàn khoâng cöïa quaäy chaéc tôùi thuyeàn muïc qua cuõng khoâng ñöôïc, ñoù laø ñieàu heát söùc roõ.

Neáu quyù vò chæ tuïng kinh chöù khoâng quaùn chieáu gì heát, chæ laø Vaên töï Baùt-nhaõ. Trong Baùt-nhaõ chæ nôi caâu naøy maø kheùo tu thì seõ heát khoå: "Quaùn Töï Taïi Boà-taùt haønh thaâm Baùt-nhaõ ba la maät ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng, ñoä nhöùt thieát khoå aùch". Chuùng ta ñoïc thuoäc laøu maø chöa bao giôø chieáu kieán, chöa chieáu kieán laøm sao heát khoå aùch, neân tu maø khoâng heát khoå.

Muoán heát khoå phaûi chieáu kieán naêm uaån: saéc uaån, thoï uaån, töôûng uaån, haønh uaån, thöùc uaån. Naêm uaån coù hai phaàn: phaàn vaät chaát laø saéc; phaàn taâm laø thoï, töôûng, haønh, thöùc.

Thaân do töù ñaïi hoøa hôïp khoâng coù taùnh thaät, ñoù laø chieáu kieán saéc uaån giai khoâng. Saéc uaån naøy khoâng thaät taùnh neân noùi noù laø khoâng. Khoâng nhöng do duyeân hôïp giaû coù. Caùi gì giaû thì khoâng quí, thaät môùi quí. Soi thaáy thaân töù ñaïi naøy taùnh khoâng, duyeân hôïp giaû coù neân khoâng phaûi quí.

Thoï uaån, thoï laø nhöõng caûm giaùc nhaäân ñöôïc. Neáu ôû löôõi thì thoï vò, thöùc aên ngon dôû hay khoâng ngon khoâng dôû. Thoï coù laø do thöùc aên ñeå vaøo löôõi. Löôõi laø caên, thöùc aên laø traàn. Caên traàn gaëp nhau môùi sanh caûm giaùc ngon, dôû, khoâng ngon, khoâng dôû. Vaäy caûm giaùc ngon dôû khoâng thaät. Vì tröôùc khi ñöa thöùc aên vaøo löôõi, ta coù caûm giaùc gì ñaâu. Nhôø coù thöùc aên, nhôø coù löôõi neân ta môùi coù caûm giaùc ngon dôû, neân caûm giaùc ngon dôû aáy khoâng thaät. Vaäy maø chuùng ta aên moùn gì ngon thì khen, dôû thì cheâ, roõ raøng chuùng ta laàm thoï uaån laø thaät. Neáu duøng trí tueä nhaän thaáy thoï uaån do caên traàn hôïp laïi neân coù caûm giaùc. Caûm giaùc ngon dôû nuoát qua lieàn heát, ñaâu phaûi laø thaät. Neân quaùn thoï khoâng thaät chæ laø giaû töôùng.

Töôûng uaån laø töôûng nhöõng chuyeän ñaõ qua hay chöa tôùi. Do nghó chuyeän quaù khöù, chuyeän vò lai roài töôûng töôïng neân hình aûnh daáy khôûi. Quaù khöù ñaõ qua laø ñaõ maát, vò lai chöa ñeán laø khoâng coù. Quaù khöù ñaõ qua laø khoâng, vò lai chöa ñeán cuõng laø khoâng, maø töôûng töôïng coù thaät. Neân chieáu kieán töôûng uaån taùnh khoâng, duyeân hôïp giaû coù, chæ boùng chôù coù thaät ñaâu. Hieåu nhö vaäy môùi bieát töôûng uaån khoâng thaät.

Haønh uaån laø nghó suy cuûa mình. Ví duï tröôùc khi ñi chôï, quyù vò tính ra chôï mua haønh, mua heï, mua rau caûi gì ñoù… tính roài ñeán chôï môùi mua. Vaäy suy tính nghó caùi naøy tôùi caùi kia, gioáng nhö töøng böôùc töøng böôùc ñi cuûa mình, khoâng coù thaät. Haønh uaån laø nhöõng suy tö, nghó tính cuûa mình. Söï suy tö, nghó tính ñoù khi gaëp duyeân thì noù phaùt ra, heát duyeân noù maát. Nhö vaäy haønh uaån sanh dieät nhö doøng nöôùc chaûy khoâng thaät. Ñoù laø quaùn haønh uaån.

Thöùc uaån laø phaân bieät nhö phaân bieät ñeïp xaáu, traéng ñen v. v… Thöùc uaån töï noù phaân bieät hay phaûi coù duyeân taùc ñoäng môùi phaân bieät? Trong laø maét, ngoaøi laø saéc traàn, saéc traàn tieáp xuùc vôùi nhaõn caên sinh ra nhaõn thöùc phaân bieät. Nhó thöùc, thieät thöùc v. v… cuõng ñeàu nhö vaäy. Neân thöùc töï noù khoâng coù maø phaûi do caên, traàn tieáp xuùc môùi coù neân noù cuõng khoâng thaät.

Roõ raøng thoï, töôûng, haønh, thöùc laø taâm khoâng thaät. Saéc do töù ñaïi hôïp cuõng khoâng thaät. Thaáy roõ thaân khoâng thaät, taâm khoâng thaät nhö trong kinh Vieân Giaùc noùi: neáu chaáp thaân thaät, taâm thaät laø voâ minh. Neáu thaáy thaân khoâng thaät, taâm khoâng thaät thì heát voâ minh. Voâ minh heát neân trong kinh noùi: "chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch", nghóa laø soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng lieàn qua heát taát caû khoå naïn.

Chuùng ta tu maø khoâng chieáu kieán neân tuy tu nhöng vaãn coøn khoå naïn. Ñoïc thuoäc loøng Baùt-nhaõ moãi ñeâm maø khoå khoâng heát. Baây giôø chuùng ta phaûi kheùo duøng trí tueä chieáu soi naêm uaån khoâng thaät, thaáy roõ töôøng taän nhö vaäy thì phaù ñöôïc voâ minh, lieàn thoaùt khoûi sanh töû. Khoâng bieát phaù voâ minh thì minh khoâng bao giôø coù. Tuïng Baùt-nhaõ laø hoïc trí tueä maø töï mình khoâng coù trí tueä thì chöøng naøo ra khoûi sanh töû? Ñoù laø ñieàu chuùng ta caàn phaûi bieát cho thaät roõ.

Ngöôøi tu phaûi laøm sao soi saùng ñöôïc chính mình, chôù khoâng phaûi chæ ñoïc suoâng lôøi cuûa Phaät ñöôïc. Neáu thaáy thaân naêm uaån laø thaät thì meâ, neáu thaáy thaân naêm uaån do duyeân hôïp hö giaû laø tænh. Giaû söû coù ai chöûi, chuùng ta thaáy lôøi chöûi cuûa hoï cuõng khoâng thaät neân nhòn ñöôïc. Thaân hö giaû maø ngöôøi chaáp cho laø quí thì mình thöông, chôù khoâng giaän. Vì vaäy Phaät thöông chuùng sanh, thöông laø thöông caùi gì? Thöông chuùng sanh ngu si, caùi khoâng thaät töôûng laø thaät, caùi khoâng quí töôûng laø quí. Cöù nhö vaäây maø troâi maõi trong luaân hoài sanh töû.

Khi naøo chuùng ta tu thaáy roõ thaân naêm uaån khoâng thaät thì qua heát khoå aùch. Qua roài nhìn laïi thaáy ai coøn trong khoå aùch mình thöông. Thöông thì taát nhieân phaûi ñoä hoï. Luùc ñoù tình thöông khaùc vôùi thöông vì mình hay thöông cuûa aùi ngaõ. Thöông aùi ngaõ laø thöông coù ñieàu kieän. Khi naøo ngöôøi khaùc giuùp mình, mình môùi thöông vì thaáy thaân mình thaät. Neáu tænh giaùc roài, thaáy ai meâ mình thöông ñoù laø loøng thöông cuûa töø bi. Töø bi laø thöông bình ñaúng, khoâng coù ñieàu kieän.

Neân bieát aùi ngaõ laøm cho chuùng ta coù nhieàu xaáu dôû. Thöù nhaát, vì aùi ngaõ neân ai giuùp cho ngaõ thì thöông. Thöù hai, vì aùi ngaõ neân ai choïc phaù ngaõ thì giaän gheùt. Thöù ba, vì aùi ngaõ maø cöù noái tieáp luaân hoài, maát thaân naøy chuïp thaân kia, khoâng coù ngaøy cuøng. Neáu chieáu kieán naêm uaån khoâng thaät, bieát roõ khoâng laàm khoâng meâ. Luùc naøo cuõng thaáy thaân naøy khoâng thaät, hö doái thì taát caû nhöõng gì ñeán vôùi mình, mình ñeàu khoâng khoå. Giaø khoâng khoå, cheát khoâng khoå. Bôûi caùi hö giaû hoaïi ñi ñaâu coù gì tieác, coøn thaáy thaân thaät thì taát caû khoå theo ñoù maø coøn.

Nhö vaäy tu theo Baùt-nhaõ laø chaáp khoâng chaêng? Ví duï caùi ñoàng hoà laø thaät coù hay thaät khoâng? Thaät khoâng thì sao noù coù ôû ñaây, neân noùi thaät khoâng khoâng ñöôïc. Neáu noùi thaät coù thì khi môû töøng phaàn ra, tìm caùi ñoàng hoà khoâng ñöôïc. Neân noùi thaät coù khoâng ñöôïc. Chæ khi naøo duyeân hôïp thì taïm coù, duyeân heát hoaøn khoâng. Neân noùi baûn taùnh cuûa ñoàng hoà laø khoâng. Neáu ñoàng hoà coù saün thì ñaâu caàn ñôïi duyeân hôïp. Vì ñoàng hoà khoâng coù saün neân noùi taùnh khoâng. Chöõ khoâng laø taùnh khoâng.

Toâi ví duï theâm nhö choã naøy coù caùi khay laø coù, choã khoâng coù khay goïi laø troáng roãng. Choã naøy khoâng, choã kia coù laø do maét thaáy. Maét thaáy coù khoâng, ñoù laø coù khoâng ñoái ñaõi. Coøn ñoàng hoà ñang coù maø noùi taùnh khoâng, thì bieát roõ taùnh noù laø khoâng, ñoù laø thaáy baèng trí tueä. Taùnh khoâng laø ngay trong coù maø thaáy khoâng, chôù khoâng phaûi ñôïi khoâng môùi thaáy khoâng. Vì vaäy kinh Baùt-nhaõ noùi: "saéc töùc thò khoâng". Töø khoâng, do duyeân hôïp môùi coù laø: "khoâng töùc thò saéc". Hieåu nhö vaäy môùi hieåu Baùt-nhaõ. Noùi khoâng maø khoâng phaûi thaät khoâng, chæ laø khoâng "theå taùnh", chôù giaû töôùng vaãn coù. Noùi coù nhöng laø giaû töôùng neân chaúng phaûi thaät coù.

Thaân naøy taùnh khoâng hay taùnh höõu? Taùnh khoâng maø coù laø vì duyeân hôïp giaû coù. Ngöôøi thaáy roõ raøng nhö vaäy töùc laø coù trí tueä Baùt-nhaõ, coù trí tueä Baùt-nhaõ laø heát khoå. Vaäy tu raát deã, khoâng toán coâng bao nhieâu, cuõng khoâng phaûi treøo nuùi qua soâng, laën loäi voâ röøng tìm môùi coù, maø ngay nôi thaân naøy duøng trí tueä chieáu soi naêm uaån khoâng thaät thì qua heát khoå naïn. Qua heát khoå naïn laø giaûi thoaùt sanh töû.

Cho neân tuïng Baùt-nhaõ laø ñeå quaùn chieáu, ñeå thaáy roõ thaân naøy töø theå xaùc ñeán tinh thaàn laø duyeân hôïp hö giaû khoâng thaät. Hieåu khoâng thaät roài, chuùng ta môùi xem thöôøng, khoâng quí troïng thaân nöõa. Do khoâng quí troïng thaân neân heát aùi ngaõ. Heát aùi ngaõ môùi döùt ñöôïc luaân hoài sanh töû. Nhö vaäy ngöôøi muoán tieán tôùi giaûi thoaùt sanh töû phaûi thaáy roõ naêm uaån ñeàu khoâng.

Thaáy ñöôïc taùnh khoâng thì khoâng coøn ñoái ñaõi. Khoâng ñoái ñaõi môùi laø nghóa trung ñaïo, laø chaân lyù. Coøn khoâng ñoái vôùi coù laø thaáy moät beân, goïi laø bieân kieán. Vì vaäy nhieàu ngöôøi tu khoâng bieát, neân noùi tuïng Baùt-nhaõ, Kim Cang laø chaáp khoâng, ñoù laø sai laàm. Chuùng ta tu haønh phaûi saùng suoát, nhaän cho kyõ, thaáy ñöôïc söï vaät hieän coù, bieát taùnh cuûa noù laø khoâng, duyeân hôïp hö giaû taïm coù thoâi. Thaáy nhö vaäy laø ngöôøi trí tueä, trí tueä laø saùng suoát. Ngöôïc laïi, khoâng thaät maø töôûng thaät laø si meâ, si meâ laø voâ minh.

Muoán phaù voâ minh phaûi duøng minh. Trong kinh noùi: "caên nhaø toái caû ngaøn naêm, muoán heát toái thì phaûi thaép ñeøn leân. Nhaø duø toái ngaøn naêm maø thaép ñeøn leân thì saùng lieàn". Cuõng vaäy chuùng ta meâ voâ löôïng kieáp roài, nhöng baây giôø tænh, thì ngay ñoù laø giaùc, laø heát voâ minh. Nhaø Phaät cuõng thöôøng noùi caâu "hoài ñaàu thò ngaïn", töùc xoay ñaàu laïi laø bôø giaùc chôù khoâng ñaâu xa. Vì vaäy meâ thì daãn ñi trong luaân hoài sanh töû, giaùc thì trôû laïi bôø Nieát-baøn.

Tu laø hoài ñaàu, xoay ñaàu laïi. Töø laâu chuùng ta meâ neân ñi trong ñau khoå töû sanh, khi tænh chuùng ta trôû laïi thì heát ñau khoå. Neân tu laø giaûi khoå cho mình, cöùu khoå cho chuùng sanh. Neáu mình coøn khoå thì laøm sao cöùu khoå cho ngöôøi ñöôïc. Neáu hieåu tu laø chæ lo cöùu khoå cho chuùng sanh neân ai môøi laøm gì, röôùc ñi ñaâu cuõng nghe theo, ñoù laø hoïa. Ví duï caàu an laø cöùu khoå cho ngöôøi soáng, caàu sieâu laø cöùu khoå cho ngöôøi cheát v. v… nhöng mình chöa heát khoå thì laøm sao cöùu hoï heát khoå ñöôïc. Muoán cöùu khoå cho ngöôøi tröôùc phaûi giaûi khoå cho mình. Mình heát khoå roài môùi cöùu khoå cho ngöôøi ñöôïc.

Nhieàu Phaät töû coù chuyeän buoàn, nhôø thaày an uûi khuyeân lôn cho bôùt buoàn bôùt khoå. Roài mai chieàu thaày coù chuyeän buoàn Phaät töû thaáy thöông an uûi laïi. Nhö vaäy chæ laø söï an uûi laãn cho nhau chôù khoâng ai heát khoå caû. Cho neân chuùng ta tu laø phaûi giaûi khoå cho mình, giaûi khoå cho mình roài môùi cöùu khoå cho ngöôøi. Coøn chöa töï giaûi khoå ñöôïc, maø ñi cöùu khoå cho ngöôøi laø chuyeän khoâng coù thaät.

Phaûn chieáu laïi ñeå thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, goïi laø "phaûn quan töï kyû", nghóa laø soi saùng laïi chính mình. Soi saùng ñeå thaáy roõ mình, neân khoâng laàâm khoâng chaáp. Khi ñaõ saùng roài, môùi chæ laïi cho ngöôøi khaùc khoâng laàm khoâng chaáp. Ngoài soi saùng laïi chính mình laø ngoài thieàn. Bôûi vaäy noùi thieàn quaùn laø ngoài laïi ñeå soi saùng chính mình, thaáy roõ mình thöïc hay giaû, thaáy roõ mình thanh tònh hay oâ ueá v.v... Thaáy roõ mình nhö vaäy thì mình môùi khoâng laàm, khoâng laàm mình thì mình môùi chæ cho ngöôøi khaùc tu khoâng laàm. Neáu mình khoâng chieáu soi mình, khoâng bieát roõ mình thì daïy ngöôøi laø daïy caùi gì. Cho neân nhaø Phaät noùi phaûi luoân quaùn chieáu, phaûi soi saùng chính mình hay phaûn quan töï kyû. Ñoù laø höôùng tu trong nhaø Phaät thöôøng chæ daïy.

Cho neân Taêng Ni ôû caùc Thieàn vieän moãi ñeâm phaûi ngoài thieàn ñeå quaùn chieáu laïi mình. Thaáy roõ töøng taâm nieäm cuûa mình khoâng thaät, môùi deïp ñöôïc noù. Coøn töôûng noù laø ñuùng, laø thaät thì khoâng bao giôø deïp phaù ñöôïc. Khoâng deïp phaù noù ñöôïc thì phaûi chòu ñi trong luaân hoài sanh töû thoâi. Nhö vaäy minh laø trí tueä, voâ minh laø si meâ. Trí tueä laø saùng, si meâ laø toái. Coù trí tueä thì heát si meâ. Nhaø toái chæ thaép ñeøn môùi tröø ñöôïc toái. Chuùng ta vì voâ minh neân phaûi sanh töû, muoán heát sanh töû phaûi phaù voâ minh. Phaù voâ minh thì phaûi duøng trí tueä.

Khi ñaõ naém vöõng ñöôøng loái, phöông phaùp tu chuùng ta phaûi coá gaéng tu. Tu cho ñöôïc giaûi thoaùt ñeå cöùu ñoä chuùng sanh ñoù laø baûn nguyeän cuûa taát caû ngöôøi xuaát gia theo Phaät vaäy.

]