CHÖÕ KHOÂNG

TRONG BAØI KINH BAÙT NHAÕ

Chuøa Tam Baûo Haø Tieân - 1999.

Ñeà taøi toâi noùi hoâm nay laø chöõ Khoâng trong baøi kinh Baùt Nhaõ. Taát caû Taêng Ni cuõng nhö Phaät töû ñeán chuøa thöôøng ñoïc tuïng thuoäc loøng baøi kinh Baùt Nhaõ. Hoïc kinh Baùt Nhaõ maø khoâng hieåu chöõ Khoâng cuûa kinh Baùt Nhaõ seõ daãn ñeán hieåu laàm, coù theå ñaâm ra hoang mang. Taïi sao vaäy? Bôûi vì trong chuøa thöôøng noùi caâu "chaúng thaø chaáp coù baèng nuùi Tu Di, chôù neân chaáp khoâng baèng haït caûi. "

Ngöôøi tu chaáp coù, khoâng theå toät ñöôïc lyù ñaïo. Nhöng duø chaáp coù nhieàu nhö nuùi Tu Di vaãn khoâng tai haïi nhö chaáp khoâng baèng haït caûi. Ñoù laø tai hoïa lôùn. Vì vaäy ngöôøi xöa hay nhaéc nhôû chuùng ta ñöøng neân chaáp khoâng, theá maø trong Baùt Nhaõ noùi caùi gì cuõng khoâng heát. Khoâng maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù, khoâng saéc, thinh, höông, vò, xuùc v. v… Trong kinh noùi khoâng maø caùc vò tieàn boái baûo ñöøng chaáp khoâng. Vaäy hai chöõ khoâng ñoù khaùc nhau choã naøo? Ñaây laø ñieàu toâi muoán giaûng traïch cho taát caû Taêng Ni, Phaät töû naém cho vöõng, ñeå ñöôøng tu chuùng ta khoâng bò trôû ngaïi laïi coøn coù theå tieán nhanh hôn.

Muoán bieát chöõ Khoâng trong kinh Baùt Nhaõ hay caû heä thoáng Baùt Nhaõ, tröôùc heát chuùng ta phaûi naém thaät vöõng giaùo lyù nhaân duyeân. Ngöôøi khoâng naém vöõng giaùo lyù nhaân duyeân thì khoâng bao giôø hieåu ñöôïc chöõ Khoâng trong kinh Baùt Nhaõ. Chöõ Khoâng cuûa Baùt Nhaõ ñöùng vöõng laø döïa treân lyù nhaân duyeân, neáu lyù nhaân duyeân laø chaân lyù thì chöõ Khoâng cuõng seõ laø chaân lyù.

Tröôùc heát chuùng ta thöû xem xeùt caùc phaùp treân theá gian naøy coù phaùp naøo khoâng phaûi nhaân duyeân sanh hay khoâng? Nhö chuùng ta nhìn thaáy ngoâi chuøa, vaäy ngoâi chuøa töø ñaâu maø thaønh? Ai cuõng bieát ñeàu do nhaân coâng, thôï, thaày, gaïch, caùt, ñaù, xi maêng v. v… hôïp laïi thaønh ngoâi chuøa. Chôù khoâng bao giôø boãng döng noù töï thaønh, phaûi ñuû nhaân, ñuû duyeân hoäi hôïp môùi coù. Nhaân duyeân thì khoâng phaûi moät thöù maø raát nhieàu thöù tuï hôïp laïi thaønh söï vaät. Cuõng vaäy, taát caû muoân söï muoân vaät treân theá gian naøy coù caùi naøo vöôït ngoaøi voøng nhaân duyeân ñaâu.

Gaàn ñaây caùc nhaø khoa hoïc khi tìm hieåu ñaïo Phaät, thaáy roõ chuû tröông caùc phaùp do nhaân duyeân sinh cuûa ñaïo Phaät raát phuø hôïp vôùi khoa hoïc. Bôûi vì khoa hoïc laø moân hoïc phaân tích söï vaät, maø phaân tích söï vaät thì khoâng vaät naøo töï noù coù, taát caû ñeàu do söï keát hôïp nhieàu thaønh phaàn maø coù. Nhö vaäy vaät naøo cuõng khoâng ñôn ñoäc moät nhaân moät duyeân coù theå thaønh. Maø chuùng raát phöùc taïp, do nhieàu nhaân nhieàu duyeân tuï laïi. Chuùng ta môùi thaáy caùi nhìn cuûa ñöùc Phaät hôn hai ngaøn naêm veà tröôùc roõ raøng, töôøng taän nhö theá naøo.

Söï vaät khoâng töï coù, khoâng phaûi ngaãu nhieân coù, cuõng khoâng do ai laøm ra, chæ khi nhaân duyeân tuï hoäi thì söï vaät hieän coù, thieáu duyeân thì söï vaät ly taùn. Giaùo lyù Phaät chæ roõ cho chuùng ta khoâng coøn meâ laàm, nghó raèng söï vaät do ngöôøi naøo hoaëc ngaãu nhieân noù coù. Töø caùi nhaø chuùng ta nhìn tôùi caùi baøn, caùi gheá, vaät naøo khoâng phaûi töø nhaân duyeân sinh? Caây coái tröôùc maét chuùng ta cuõng laø nhaân duyeân sinh, roài ñeán con ngöôøi coù phaûi töø nhaân duyeân sinh khoâng? Neáu noùi ñôn giaûn laø do tinh cha huyeát meï keát tuï laïi thaønh thaân con ngöôøi. Ngaøy nay vôùi con maét y hoïc, ngöôøi ta phaân tích coù bao nhieâu tyû teá baøo, phaân ra töøng loaïi roài phoái hôïp laãn nhau. Nhôø chuùng phoái hôïp sinh hoaït, phaùt trieån thì thaân chuùng ta coøn soáng, neáu chuùng hö hoaïi thì thaân naøy tan naùt. Nhö vaäy taát caû söï vaät treân theá gian khoâng coù caùi naøo thoaùt ngoaøi lyù nhaân duyeân.

Nhö xeùt caùi ñoàng hoà, vaät gì laø chuû theå cuûa noù? Chuùng ta khoâng theå noùi caây kim laø chuû theå, soá laø chuû theå. Boä phaän naøo laø chuû theå cuõng khoâng ñöôïc, maø do ñuû caùc boä phaän raùp laïi thaønh caùi ñoàng hoà. Nhö vaäy duyeân hôïp thì noù coù, neáu caùc boä phaän phaân taùn ra thì ñoàng hoà cuõng khoâng. Tröôùc maét chuùng ta thaáy coù ñoàng hoà, nhöng thöïc theå caùi ñoàng hoà coù hay khoâng? Chæ laø duyeân hôïp taïm coù chôù khoâng thaät, vì noù khoâng coù chuû theå. Bôûi khoâng coù chuû theå neân ñuû duyeân noù coøn, thieáu duyeân noù maát, khoâng coù gì coá ñònh heát. Nhö vaäy laøm sao noùi ñoàng hoà laø thaät ñöôïc. Ñaõ khoâng thaät thì caùi gì laø chuû theå cuûa noù, chaúng qua duyeân hôïp taïm coù, duyeân heát hoaøn khoâng.

Trong kinh A Haøm ñöùc Phaät coù daïy, ngöôøi naøo thaáy ñöôïc lyù nhaân duyeân thì ngöôøi ñoù thaáy ñöôïc phaùp. Thaáy ñöôïc phaùp töùc laø thaáy ñaïo hay thaáy Phaät. Qua ñoù chuùng ta thaáy taàm quan troïng cuûa lyù nhaân duyeân nhö theá naøo roài. Cuõng nhö vaäy, con ngöôøi do nhaân duyeân sinh neân khoâng chuû theå, khoâng coá ñònh. Muoân vaät treân theá gian naøy do nhaân duyeân sinh cuõng khoâng chuû theå, khoâng coá ñònh. Tuy khoâng coá ñònh, khoâng chuû theå nhöng ñoàng hoà vaãn coù, ñuû duyeân thì noù hieän tieàn. Hieåu lyù naøy roài chuùng ta môùi böôùc qua böôùc thöù hai laø chöõ Khoâng trong kinh Baùt Nhaõ.

Chuùng ta ñöøng laàm chöõ Khoâng trong kinh Baùt Nhaõ laø troáng roãng, khoâng coù gì heát. Khoâng laø ñoái vôùi coù. Nhöng chöõ Khoâng ñaây laø ngay nôi söï vaät hieän tieàn maét thaáy, tay sôø moù ñöôïc song chuû theå noù laø khoâng, khoâng coá ñònh. Nhö vaäy duø maét thaáy, tay sôø moù ñöôïc maø noùi laø Khoâng, ñoù laø khoâng chuû theå, khoâng coá ñònh. Baùt Nhaõ noùi Khoâng vì noù do nhaân duyeân sinh neân khoâng chuû theå. Cho neân chöõ Khoâng trong kinh Baùt Nhaõ coøn goïi laø taùnh Khoâng. Heä thoáng Baùt Nhaõ goïi ñoù laø töï taùnh Khoâng. Töùc laø khoâng coù chuû theå, khoâng töï taùnh nhöng söï vaät vaãn coù giaû töôùng cuûa noù khi ñuû duyeân tuï hoäi.

Con ngöôøi chuùng ta cuõng do nhaân duyeân sinh, khoâng coù chuû theå, coá ñònh. Vaäy goïi ta ñöôïc khoâng? Chæ laø caùi ta taïm bôï, coøn maát theo duyeân, khoâng coù giaù trò thaät. Theá maø laâu nay chuùng ta cöù laàm nhaän ta laø thaät, söï vaät laø thaät. Nhaø Phaät goïi laàm nhaän ñoù laø voâ minh, laø si meâ. Ngöôøi hoïc Phaät phaûi coù trí tueä saùng suoát, thaáy ñuùng nhö thaät. Nhöõng gì Phaät daïy chuùng ta quaùn saùt, thaáu suoát môùi ñem ra höôùng daãn chæ daïy cho ngöôøi khaùc, chôù khoâng phaûi hoïc hieåu suoâng maø thaáy ñöôïc leõ thaät.

Chuùng ta thöû nghieäm laïi thaân mình coù phaûi laø taïm bôï hay khoâng? Neáu thaân chaéc chaén chaân thaät thì khoâng bao giôø hoaïi. Vì do duyeân hôïp neân thieáu duyeân thì noù sanh ra beänh taät roài ñi ñeán baïi hoaïi. Ñoù laø leõ thaät, khoâng coøn gì nghi ngôø nöõa. Vì vaäy chöõ Khoâng cuûa Baùt Nhaõ laø khoâng coù thöïc theå, chôù khoâng phaûi khoâng ngô giöõa coù vaø khoâng. Ngöôøi ta cöù ngôõ caùi baøn tröôùc maét laø coù, hö khoâng troáng roãng laø khoâng. Ñoù laø caùi coù khoâng cuûa ngöôøi ñôøi, coøn Khoâng cuûa Baùt Nhaõ laø khoâng töï taùnh, khoâng töï taùnh töùc laø khoâng thöïc theå. Vì vaäy ñöùc Phaät noùi thaân naøy voâ ngaõ. Vì voâ ngaõ neân khoâng chuû theå, bôûi khoâng chuû theå neân tuøy duyeân maø thaønh, tuøy duyeân maø hoaïi, khoâng phaûi luùc naøo cuõng nguyeân veïn. Ñoù laø yù nghóa cuï theå cuûa ñaïo Phaät.

Chuùng ta thaáy roõ yù nghóa cuûa chöõ Khoâng roài thì ñoái vôùi söï vaät hieän tieàn maét thaáy, tay sôø moù ñöôïc laø thaät coù hay thaät khoâng? Noùi thaät coù hay thaät khoâng ñeàu sai caû vì noù taïm bôï, chæ coù giaû töôùng hieän tieàn. Nhö vaäy phaûi noùi sao? Noùi caùc phaùp khoâng thaät coù, do duyeân sinh, chæ taïm coù neân nhaø Phaät goïi nhö huyeãn, nhö hoùa. Ñeán ñaây toâi nhôù Thieàn sö Töø Ñaïo Haïnh ôû ñôøi Lyù coù baøi keä:

Taùc höõu traàn sa höõu

Vi khoâng nhaát thieát khoâng Höõu khoâng nhö thuûy nguyeät

Vaät tröôùc höõu khoâng khoâng.

Taïm dòch:

Coù thì muoân söï coù

Khoâng thì taát caû khoâng

Coù khoâng traêng ñaùy nöôùc

Ñöøng maéc coù khoâng khoâng.

Ngaøi Töø Ñaïo Haïnh dieãn ñaït hình aûnh cho chuùng ta thaáy raát linh ñoäng. Taát caû söï vaät neáu noùi coù thì vaät naøo cuõng coù heát. Taïi sao? Vì treân giaû töôùng maét thaáy, tay sôø moù ñöôïc. Coøn neáu noùi khoâng thì taát caû ñeàu khoâng heát, vì chuùng laø duyeân hôïp khoâng thaät. Khoâng thaät neân noùi laø khoâng. Nhö vaäy noùi coù vaø khoâng gioáng nhö maët traêng döôùi ñaùy nöôùc. Ñeâm raèm ta nhìn xuoáng hoà nöôùc, thaáy maët traêng hieän döôùi ñaùy nöôùc. Maët traêng ôû ñaùy nöôùc laø thöïc coù hay thöïc khoâng? Neáu thöïc coù sao ñöa tay vôùt leân khoâng ñöôïc. Neáu thöïc khoâng sao maét chuùng ta thaáy roõ raøng. Neân goïi laø coù maø chæ laø caùi boùng, chôù khoâng phaûi khoâng ngô. Nhöng laø boùng thì noù khoâng thaät.

Muoân söï vaät ôû theá gian naøy cuõng nhö boùng traêng ñaùy nöôùc, nhìn thaáy nhö coù nhöng roát cuoäc khoâng thöïc theå. Cho neân coù cuõng nhö khoâng, chæ vì duyeân hôïp taïm coù. Ngöôøi ta cöù ngôõ raèng nhöõng gì maét thaáy tai nghe laø thöïc coù, nhöng khoâng ngôø chuùng laø duyeân hôïp. Ñaõ laø duyeân hôïp, chuùng ta ñöøng laàm chaáp noù thaät thì seõ khoâng ñau khoå. Ñaây laø choã khoù cuûa ngöôøi hoïc Phaät. Neáu thaáy ñöôïc lyù naøy thì chuùng ta seõ thaáy ñaïo Phaät hay ñaùo ñeå.

Chuùng ta tu khoù khaên vì chuùng ta thaáy caùi gì cuõng thaät neân deã nhieãm, deã keït. Nhieãm keït thì söï tu khoâng tieán, coøn thaáy caùc phaùp khoâng thaät thì chuùng ta khoâng coù gì ñeå chaáp, maø khoâng chaáp thì ñöôøng tu heát söùc deã daøng. Cho neân si meâ laø ñoäng cô chuû yeáu ñöa chuùng ta ñeán choã sai laàm. Töø sai laàm ñoù khieán chuùng ta khoâng thaáy leõ thaät, roài bò chìm ñaém trong sinh töû, kieáp naøy kieáp noï khoâng cuøng. Tuy nhieân nhöõng thöù ñoù cuõng laø töôùng duyeân hôïp khoâng thaät. Nhöng khoâng kheùo tu chuùng ta seõ khoâng ra khoûi noù, choã naøy raát laø quan troïng.

Toâi nhaán maïnh laïi chöõ Khoâng trong kinh Baùt Nhaõ töùc laø taùnh khoâng cuûa caùc phaùp. Töø con ngöôøi cho tôùi muoân vaät ñeàu giaû coù, khoâng coù thöïc theå. Ñaõ laø giaû coù maø chuùng ta thaáy thaät thì ñoù laø meâ laàm, giaû coù maø noùi khoâng thì traùi vôùi leõ thaät. Vì vaäy khoâng theå khaúng ñònh laø khoâng. Phaûi bieát muoân söï muoân vaät tröôùc maét chuùng ta laø töôùng duyeân hôïp giaû coù.

Kinh Baùt Nhaõ coù caâu: "Quaùn Töï Taïi Boà Taùt haønh thaâm Baùt nhaõ ba la maät ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai Khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch". Nghóa laø, Boà Taùt Quaùn Töï Taïi khi thöïc haønh saâu vaøo trí tueä Baùt Nhaõ, Ngaøi xem thaáy taát caû söï vaät, taát caû phaùp hay noùi goïn laø con ngöôøi goàm naêm uaån: saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc ñeàu khoâng coù thöïc theå, khoâng coá ñònh. Khi thaáy nhö vaäy Ngaøi lieàn qua heát thaûy khoå naïn.

Ngaøy nay chuùng ta tuïng kinh Baùt Nhaõ töø luùc môùi vaøo chuøa cho tôùi naêm saùu möôi tuoåi, bieát bao nhieâu bieán? Traêm ngaøn bieán maø khoå aùch vaãn laø khoå aùch. Bôûi vì tuïng Baùt Nhaõ thì tuïng maø nhìn thaáy thaân naêm uaån thaät. Neáu thaáy thaân naêm uaån duyeân hôïp hö doái thì coù ai chöûi thaân naêm uaån naøy chuùng ta thaáy sao? Thaân naêm uaån ñaõ khoâng thaät thì lôøi chöûi coù thaät ñaâu. Chaúng qua cuõng laø taïm bôï hö giaû thoâi. Mình hö giaû, ngöôøi hö giaû, lôøi noùi hö giaû, coù gì maø khoå, coù gì maø phieàn. Cho tôùi taát caû nhöõng thieät thoøi, khoå sôû khaùc, neáu xeùt kyõ chuùng coù thaät khoâng? Cuõng khoâng thaät. Nhö vaäy coù gì laøm chuùng ta khoå sôû ñaâu? Chæ caàn duøng trí tueä Baùt Nhaõ soi thaáu muoân söï vaät, soi thaáu laïi baûn thaân mình ñeàu laø duyeân hôïp hö giaû. Thaáy ñöôïc nhö vaäy thì khoå aùch naøo cuõng qua heát.

Nhö vaäy chuùng ta chæ caàn tuïng moät caâu ñoù cuõng heát khoå roài, ñaâu caàn phaûi tuïng nhieàu. Chuû yeáu laø bieát vaän duïng lôøi Phaät daïy vaøo vieäc tu cuûa mình. Lôøi Phaät daïy raát chí lyù nhöng chuùng ta cöù ñoïc thuoäc loøng. Ñoïc laïi cho Phaät nghe phaûi khoâng? Chuùng ta ñoïc kinh ñuùng ra laø ñoïc cho mình nhôù vaø thöïc haønh theo lôøi Phaät daïy. Nhöng thöôøng Phaät töû cöù nghó raèng ñoïc nhö vaäy coù phöôùc. Ñoïc hai laàn phöôùc nhieàu hôn moät chuùt. Do khoâng bieát lôøi Phaät daïy ñeå öùng duïng quaùn chieáu laïi baûn thaân vaø moïi vaät chung quanh, thaáu trieät ñöôïc leõ thaät cuûa noù neân chuùng ta cöù ñoïc cho Phaät nghe hoaøi, coøn mình thì khoâng dính daùng gì heát. Phaät noùi chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng ñoä nhaát thieát khoå aùch, chuùng ta tuïng hoaøi sao khoâng qua ñöôïc khoå aùch? Bôûi vì coù chieáu kieán ñaâu! Chieáu kieán laø soi saùng, maø chuùng ta khoâng chòu soi saùng thì laøm sao thaáu toû ñöôïc. Ñoù laø laàm laãn cuûa chuùng ta.

Ñöùc Phaät daïy thaân naøy ñöôïc keát hôïp töø naêm uaån: saéc uaån, thoï uaån, haønh uaån, töôûng uaån, thöùc uaån. Saéc uaån laø töù ñaïi ñaát nöôùc gioù löûa hôïp laïi. Thoï uaån laø nhöõng caûm giaùc cuûa chuùng ta nhö ñang noùng coù ngoïn gioù thoåi qua nghe maùt, caûm giaùc aáy goïi laø thoï. Löôõi chuùng ta neám moät moùn aên nghe ngoït, nghe ñaéng v. v… caûm giaùc aáy laø thoï. Maét chuùng ta nhìn thaáy ngöôøi thaáy vaät, nhaän ra ñeïp xaáu. Thaân xuùc chaïm sanh thích hoaëc chaùn v. v… Ñoù laø caûm giaùc cuûa thoï. Saùu caên tieáp xuùc saùu traàn coù caûm giaùc khoå vui, khoâng khoå khoâng vui. Ñoù goïi laø thoï. Töôûng uaån laø taâm mình töôûng töôïng vieäc quaù khöù vò lai. Haønh laø suy tö, nhöõng yù nieäm nheï nhaøng teá nhò. Coù choã noùi haønh cuõng laø yù chí. YÙ chí vöôn leân hay yù chí maïnh meõ. Thöùc uaån, phaân bieät caùi naøy toát, caùi kia xaáu, caùi naøy phaûi, caùi kia quaáy v. v…

Nhö vaäy thaân chuùng ta coù naêm phaàn. Moät phaàn thuoäc veà saéc chaát, boán phaàn kia thuoäc veà tinh thaàn. Coù choã khaùc laïi chia thaân naøy do boán thöù hôïp laïi laø saéc. Saéc ñoù goàm boán thöù ñaát nöôùc gioù löûa. Phaàn tinh thaàn boán thöù: thoï, töôûng, haønh, thöùc. Hai thöù coäng laïi thaønh taùm thöù ñeàu nhau.

Toùm laïi, thaân naøy töø vaät chaát cho ñeán tinh thaàn ñeàu do duyeân hôïp, khoâng coù gì coá ñònh. Xöa Thieàn sö Löông Giôùi, Toå toâng Taøo Ñoäng, luùc môùi caïo toùc vaøo chuøa, ñoïc kinh Baùt Nhaõ, Ngaøi thaáy kinh noùi: "Voâ nhaõn, nhó, tyõ, thieät, thaân, yù; voâ saéc, thinh, höông, vò, xuùc, phaùp", Ngaøi baïch vôùi thaày:

- Con coù maét tai muõi löôõi thaân yù, nhöng sao trong kinh noùi khoâng coù. Nghóa naøy theá naøo?

Vò thaày laéc ñaàu baûo Ngaøi ñi tìm hoïc choã khaùc, vì thaày giaûi nghóa khoâng noåi. Ngöôøi hoïc ñaïo thaáy kinh noùi sao laø hay nhö vaäy, khoâng thaéc maéc tìm hieåu nghóa lyù thì chuùng ta khoâng tieán boä ñöôïc. Ngaøi Löông Giôùi ñoïc kinh khoâng hieåu lieàn sinh nghi neân Ngaøi phaêng tìm cho ra. Sau naøy ngoä ñaïo Ngaøi môùi thaáy ñöôïc lyù chaân thaät cuûa Phaät daïy. Taát caû lôøi Phaät daïy khoâng coù caâu naøo, lôøi naøo laø voâ yù voâ nghóa, taát caû ñeàu chæ leõ thaät cho chuùng ta. Nhöng vì trình ñoä thaáp neân chuùng ta khoâng naém vöõng thaønh ra cöù meâ muoäi maõi.

Trong kinh Baùt Nhaõ coù ñoaïn: "Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp khoâng nhô, khoâng saïch, khoâng theâm, khoâng bôùt v. v…" cho tôùi khoâng maét tai muõi löôõi thaân yù, roài khoâng caû saéc thinh höông vò xuùc phaùp v. v… taát caû ñeàu khoâng. Nhö vaäy taùnh Khoâng laø thöïc theå khoâng cuûa caùc phaùp. Treân phöông dieän khoâng thöïc theå thì khoâng coù phaùp gì coù thaät caû, neân noùi khoâng taát caû. Nguõ uaån khoâng, thaäp nhò xöù khoâng, thaäp baùt giôùi khoâng v. v…

Tôùi ñoaïn sau "voâ voâ minh taän, voâ khoå taäp dieät ñaïo, voâ trí dieäc voâ ñaéc". Nghóa laø taát caû phaùp nhö naêm uaån, möôøi hai xöù, möôøi taùm giôùi. Naêm uaån laø chæ thaân naøy, möôøi hai xöù töùc laø saùu caên vaø saùu traàn, möôøi taùm giôùi laø caên traàn thöùc coäng laïi laø möôøi taùm. Vaäy thì thaân naøy, taâm thöùc naøy vaø traàn caûnh naøy treân taùnh Khoâng ñeàu khoâng coù, khoâng thöïc theå. Veà theá tuïc ñeá, nhöõng thöù naøy khoâng thaät coù.

Coøn nhö phaùp Thaäp nhò nhaân duyeân, Töù ñeá leõ ra nhaát ñònh phaûi coù. Vì Phaät noùi phaùp Töù ñeá laø chaân lyù, khoâng theå sai chaïy, phaùp nhaân duyeân cuõng chaân lyù, khoâng theå sai chaïy ñöôïc. Nhöng taïi sao kinh Baùt Nhaõ noùi cuõng khoâng luoân, nhö vaäy chuùng ta tu caùi gì? Ñieåm naøy coù nhieàu ngöôøi thaéc maéc. Khoâng khoå taäp dieät ñaïo, khoâng voâ minh vaø khoâng heát voâ minh v. v… thì chuùng ta tu laøm sao ñaây?

Toâi thöôøng hay nhaéc, phaùp cuûa Phaät daïy laø phöông thuoác trò taâm beänh cuûa chuùng sanh. Chuùng sanh coù beänh gì Phaät coù thöù thuoác aáy. Vaäy neáu beänh khoâng thaät thì thuoác coù thaät khoâng? Thaân nguõ uaån naøy khoâng thaät töùc laø beänh khoâng thaät. Thuoác laø ñeå trò beänh, beänh ñaõ khoâng thaät thì thuoác laøm gì coù thaät. Roõ raøng phaùp cuûa Phaät daïy chæ laø phöông tieän trò beänh cho chuùng sanh. Neáu chuùng sanh heát beänh thì thuoác cuõng khoâng duøng. Chuùng sanh khoâng thöïc theå thì thuoác cuõng khoâng thöïc theå.

Ngöôøi ñôøi thöôøng nghó lôøi phaøm tuïc khoâng thaät, coøn lôøi Phaät daïy laø chaân lyù, laø thaät. Nhöng söï thaät Phaät chæ tuøy theo beänh cuûa chuùng sanh maø daïy, giuùp hoï giaûi tröø ñöôïc caên beänh cuûa mình, chôù ngoân ngöõ  aáy cuõng khoâng thaät. Cho neân noùi kinh ñieån nhö ngoùn tay chæ maët traêng hay chieác beø ñöa ngöôøi qua soâng v. v… Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi khoâng nghi. Taát caû phaùp theá gian (tuïc ñeá) vaø phaùp xuaát theá gian (chaân ñeá) ñeàu khoâng coù thöïc theå, chæ laø giaû töôùng taïm bôï, ñoái beänh cho thuoác thoâi. Thaáy roõ nhö vaäy neân khoâng chaáp, seõ ñi tôùi choã cöùu kính Nieát Baøn, khoâng coøn meâ laàm nöõa.

Thaáy ñöôïc chöõ Khoâng cuûa Baùt Nhaõ roài thì chuùng ta deã tu. Bôûi vì chuùng ta ñang maéc beänh chaáp khoâng. Noùi taát caû phaùp khoâng coù chuû theå lieàn chaáp khoâng ngô. Neáu ai chaáp khoâng ngô laø laàm, bôûi söï vaät ñang coù giaû töôùng hieän tieàn laøm sao noùi khoâng ñöôïc. Cho neân chuùng ta phaûi hieåu roõ, Khoâng laø khoâng chuû theå, khoâng coá ñònh, chôù laàm laø khoâng ngô. Hieåu nhö vaäy chuùng ta seõ khoâng coøn chaáp nöõa.

Taát caû söï vaät ñeán vôùi ta, ta khoâng chaáp thì deã tu bieát maáy. Mình coù phaûi khoå sôû ñeå deïp noùng giaän, deïp phieàn naõo khoâng? Sôû dó chuùng ta phieàn naõo, chuùng ta noùng giaän laø vì chuùng ta chaáp noù thaät. Neáu bieát roõ noù khoâng thaät, chæ taïm bôï do duyeân hôïp thì coù gì maø chaáp. Do khoâng chaáp neân thaûnh thôi töï taïi ñi giöõa cuoäc ñôøi maø chuùng ta khoâng dính maéc gì caû.

Nhö vaäy Phaät ñoä chuùng ta heát khoå, hay chuùng ta duøng trí tueä thaáy muoân söï vaät xaûy ñeán vôùi mình khoâng thaät, lieàn vöôït qua caùc khoå. Noãi khoå khoâng ai cöùu ta ñöôïc maø do ta nhaän ra chaân töôùng cuûa noù khoâng thaät thì coù gì laøm ta phieàn haø, khoå sôû nöõa! Thaáy töôøng taän ñaïo lyù thì khoâng coøn chaáp. Neân nhôù chaáp laø goác töø si meâ, laø nhaân cuûa ñau khoå. Nhôø trí tueä saùng khoâng chaáp neân ñau khoå cuõng khoâng coøn. Tuïng moät baøi kinh Baùt Nhaõ maø thaáu trieät roài thì chuùng ta töï taïi ñi trong cuoäc ñôøi. Ñoù laø ñieàu chaéc chaén vaäy.

Nhöng seõ coù ngöôøi noùi theá naøy, Phaät daïy caùc phaùp hö giaû taïm bôï nhö kinh Kim Cang noùi: "Nhaát thieát höõu vi phaùp, nhö moäng huyeãn baøo aûnh". Neáu moïi thöù ñeàu taïm bôï huyeãn hoùa heát thì khoâng caàn laøm gì nöõa. Cuoäc ñôøi cöù thaû troâi thì xaõ hoäi seõ ra sao? Ñaây laø nghi vaán cuûa nhieàu ngöôøi hieän nay. Thaät ra ngöôøi tu Phaät phaûi coù ñuû hai maët: Moät laø trí tueä töùc trí Baùt Nhaõ, hai laø töø bi.

Chuùng ta quaùn saùt thaáy roõ taùnh caùc phaùp laø khoâng, do duyeân hôïp taïm coù, thaáy töôøng taän nhö vaäy laø chuùng ta coù trí tueä Baùt Nhaõ. Nhöng giaû söû caïnh ta coù ngöôøi ñoùi khoå, chuùng ta cuõng boû maëc chæ ngoài cöôøi thoâi, khoâng laøm gì heát, nhö vaäy trôû thaønh khoâ khan tieâu cöïc. Cho neân phaûi phaùt taâm töø bi. Phaät daïy coù trí tueä maø khoâng coù töø bi laø caøn tueä töùc trí tueä khoâ. Vì vaäy trí tueä phaûi coù töø bi thì trí tueä aáy môùi töôi nhuaàn. Coøn töø bi maø thieáu trí tueä thì goïi laø töø bi muø, neân chuùng ta tu Phaät phaûi coù ñuû töø bi vaø trí tueä.

Bôûi vì coù trí tueä roài chaúng leõ ngoài khoâng, ai khoå maëc hoï khoâng caàn bieát ñeán? Nhö vaäy laø ích kyû, khoâng coù lôïi ích gì caû. Cho neân ngöôøi tu phaûi phaùt taâm töø bi, chuùng sinh tuy hö giaû nhöng laïi khoâng bieát hö giaû. Vì vaäy hoï khoå, chuùng ta phaûi thöông, phaûi cöùu hoï, laøm cho hoï heát khoå. Nhö vaäy nhôø trí tueä phaù kieán chaáp sai laàm, phaù ngu muoäi taêm toái. Nhôø loøng töø bi thöông ngöôøi meâ laàm, ta chæ cho hoï thaáy ñöôïc leõ thaät, khoâng coøn chaáp, khoâng coøn ñau khoå nöõa. Ñoù môùi goïi laø laøm troøn boån phaän ngöôøi tu.

Vì vaäy trí tueä vaø töø bi phaûi nhòp nhaøng theo nhau. Ngöôøi tu Phaät duø baäc thöôïng hay baäc haï cuõng phaûi ñoàng thôøi huaân taäp hai phöông dieän ñoù. Phaûi coù ñaày ñuû trí tueä töùc trí Baùt Nhaõ vaø töø bi ñeå ñoä chuùng sanh. Khoâng vò Phaät naøo chæ coù trí tueä maø thieáu töø bi. Hieåu nhö vaäy chuùng ta môùi saün saøng laên vaøo cuoäc ñôøi ñeå cöùu khoå, ñeå ñaùnh thöùc nhöõng ngöôøi meâ muoäi. Khoâng neân noùi thaân giaû, caûnh giaû, khoå cuõng khoâng thaät, coù gì ñaâu lo. Thieân haï ñoùi cuõng laø chuyeän giaû thoâi, coù chi phaûi baän loøng roài ngoài ñoù khoâng laøm gì heát.

Neân trong kinh Phaät daïy phöôùc vaø hueä, caû hai phaûi song haønh nhö nhau, gioáng con chim coù hai caùnh. Chim muoán bay ñöôïc phaûi ñuû ñoâi caùnh, neáu chích ñi moät caùnh thì chim bay khoâng ñöôïc. Ngöôøi tu cuõng vaäy, phaûi coù trí tueä ñeå thaáy töôøng taän leõ thaät cuûa cuoäc ñôøi vaø coù loøng töø bi ñeå san sôùt, chia xeû nhöõng noãi khoå cuûa chuùng sanh. Ñoù môùi laø ngöôøi tu Phaät chaân chính.

Mong taát caû quyù vò nghe suy ngaãm vaø öùng duïng giaùo phaùp Phaät daïy vaøo ñôøi soáng tu taäp cuûa mình. Neáu öùng duïng ñöôïc seõ thaáy giaù trò cao sieâu cuûa Phaät phaùp, baèng ngöôïc laïi chæ hieåu suoâng, khoâng thöïc haønh gì caû thì khoâng bao giôø thaáy ñöôïc söï maàu nhieäm cuûa ñaïo Phaät. Vaø nhö vaäy chuùng ta khoâng xöùng ñaùng goïi laø ñeä töû cuûa ñöùc Phaät. Taát caû haõy ghi nhôù vaø coá gaéng noã löïc thöïc haønh ñeå coù nieàm vui chaân thaät ngay trong hieän ñôøi.

]