B. GIAÛNG GIAÛI (tt)

III. KEÄ KIEÁN TAÙNH:

            Moät ñieåm roãng rang theå voán khoâng,

            Muoân ñieàu taïo hoùa aáy cô ñoàng.

            Bao la theá giôùi ngoaøi trôøi ñaát,

            Laëng aùnh haøn quang coõi coõi trong.

            ÔÛ Thaùnh chaúng theâm phaøm chaúng bôùt,

            Vuoâng troøn tuøy moùn maëc dung thoâng.

            Nghìn soâng nöôùc laéng traêng in boùng,

            Hoa nôû khaép nôi röïc saéc hoàng.

AÂm :

            Nhaát ñieåm hö voâ theå boån khoâng,

            Vaïn ban taïo hoùa giaù cô ñoàng.

            Bao la theá giôùi caøn khoân ngoaïi,

            Traïm tòch haøn quang saùt haûi trung.

            Taïi Thaùnh baát taêng phaøm maïc giaûm,

            Phöông vieân tuøy khí nhaäm dung thoâng.

            Thuûy tröøng nguyeät hieän thieân giang aán,

            Saéc aùnh hoa khai ñaïi ñòa hoàng.

Tröôùc khi hoïc baøi keä Kieán Taùnh toâi giaûi sô veà töø Kieán Taùnh Thaønh Phaät cho quí vò hieåu. Coù nhieàu ngöôøi nghe noùi kieán taùnh thaønh Phaät laàm cho raèng: Kieán taùnh thì thaønh Phaät, neân ñaâm ra hoang mang. Taïi sao ngaøy xöa ñöùc Phaät tu haønh khoå haïnh ñeán ba voâ soá kieáp môùi thaønh Phaät, ngaøy nay chuùng ta tu kieán taùnh laø thaønh Phaät lieàn ? Chöõ kieán taùnh vôùi chöõ thaønh Phaät ñi lieàn vôùi nhau hay coù moät aån yù naøo trong ñoù ? Neáu ngaøy nay chuùng ta tu maø kieán taùnh thaønh Phaät lieàn thì traùi vôùi giaùo lyù cuûa Phaät. Vì trong Kinh coù ghi, sau khi ñöùc Phaät Thích Ca ra ñôøi ôû theá giôùi Ta baø, naøy traûi qua moät thôøi gian thaät laâu daøi môùi coù ñöùc Phaät Di Laëc ra ñôøi. Hieän taïi Phaät Di Laëc chöa ra ñôøi, ngöôøi tu Thieàn noùi kieán taùnh lieàn thaønh Phaät thì Phaät ra ñôøi nhieàu laém. Nhö vaäy thì traùi haún vôùi giaùo lyù Phaät daïy. Neáu chuùng ta khoâng hieåu töôøng taän yù naøy thì seõ luùng tuùng.

Chöõ Kieán taùnh ñaây laø nhaän ñöôïc taùnh Phaät cuûa chính mình, taùnh Phaät laø Phaät nhaân, neáu mình nhaän ñöôïc Phaät nhaân thì töông lai seõ coù Phaät quaû, neân noùi thaønh Phaät. Phaät goïi taùnh Phaät ñoù laø Phaät nhaân, hay noùi caùch khaùc laø Phaät phaùp thaân. Coøn Phaät thaønh ñaïo döôùi coäi Boà-ñeà hay trong hoäi Long hoa mai kia laø Phaät quaû hay laø Phaät baùo thaân. Nhö vaäy kieán taùnh thaønh Phaät laø nhaän ra Phaät nhaân, nhöng ñeán Phaät quaû thì phaûi coøn nhieàu ñôøi nhieàu kieáp tu nöõa môùi ñöôïc thaønh, chôù khoâng phaûi kieán taùnh lieàn thaønh Phaät. Neáu kieán taùnh lieàn thaønh Phaät thì chö Toå goïi laø Phaät chôù ñaâu goïi laø Toå. Baây giôø chuùng ta goïi Toå Ñaït Ma, Toå Hueä Khaû, chôù ñaâu goïi Phaät Ñaït Ma, Phaät Hueä Khaû... Nhö vaäy caùc Ngaøi kieán taùnh laø nhaän ñöôïc Phaät nhaân, nhöng phaûi voâ soá kieáp tu haïnh Boà-taùt môùi thaønh Phaät quaû. Hieåu nhö theá chuùng ta môùi khoâng hoang mang veà vieäc chö Toå kieán taùnh maø khoâng thaáy vò naøo thaønh Phaät. Toâi taïm ví duï cho deã hieåu: Ngöôøi noâng daân coù moät soá luùa gioáng thì nhaát ñònh seõ coù luùa aên. Seõ coù luùa chôù khoâng phaûi coù luùa aên lieàn, vì coù luùa gioáng coøn phaûi caøy caáy gieo maï, boùn phaân,luùa ra boâng, luùa chín roài môùi coù luùa aên. Nhö vaäy ngöôøi noâng daân coù luùa gioáng thì bieát chaéc raèng seõ coù luùa aên, neáu ngöôøi aáy sieâng naêng caøy caáy ñuùng caùch. Luùa gioáng ví duï nhö Phaät nhaân, coù Phaät nhaân thì seõ coù Phaät quaû, vì töø Phaät nhaân ñeán Phaät quaû, phaûi traûi qua moät thôøi gian khoù nhoïc tu haønh, chôù khoâng phaûi thaønh Phaät lieàn trong hieän taïi.

Nhö vaäy noäi dung quyeån Kieán taùnh thaønh Phaät chæ thaúng moïi ngöôøi chuùng ta coù taùnh Phaät, ngöôøi nhaän ñöôïc taùnh Phaät goïi laø kieán taùnh. Taïi sao noùi kieán taùnh ? Neáu khoâng kheùo chuùng ta laïi maéc keït treân ngoân ngöõ. Theo nghóa thoâng thöôøng kieán laø thaáy, nhö toâi thaáy caây vieát, thaáy bình hoa, thaáy ñoàng hoà v.v... nhöng toâi coù thaáy ñöôïc con maét, thaáy ñöôïc caùi maët cuûa toâi khoâng ? Con maét caùi maët coøn khoâng thaáy, huoáng laø caùc boä phaän beân trong. Nhö vaäy taùnh Phaät khoâng theå duøng maét thaáy ñöôïc maø sao ñaây noùi kieán taùnh ? Kieán taùnh ôû ñaây khoâng phaûi thaáy baèng maét, maø chöõ kieán duøng ñaây nhö chöõ chaùnh kieán, töùc laø nhaän ñònh chaân chaùnh, neân nhaän ñöôïc taùnh Phaät goïi laø kieán taùnh. Nhöng taïi sao laïi duøng chöõ kieán ? Ví duï toâi thaáy caùi hoa hoàng naøy laø maøu ñoû, coù ngöôøi khaùc noùi caùi hoa hoàng naøy maøu traéng hay maøu ñen, toâi coù chòu khoâng ? Toâi thaáy taän maét caùi hoa naøy maøu ñoû thì duø coù ai duøng bao nhieâu thöù lyù luaän cuõng khoâng thay ñoåi ñöôïc caùi thaáy cuûa toâi. Cuõng vaäy, khi chuùng ta nhaän ñöôïc baûn taùnh cuûa mình roài khoâng coøn ngôø vöïc gì nöõa, thì duø ai coù duøng lyù luaän khaùc ñeå lay chuyeån cuõng khoâng ñöôïc, ñoù goïi laø kieán taùnh.

Ngaøi Ñaïi Mai Phaùp Thöôøng ñeán tham vaán Maõ Toå, Sö hoûi:

- Theá naøo laø Phaät ?

Maõ Toå ñaùp:

- Töùc taâm laø Phaät.

Ngay caâu ñoù Ngaøi lieàn laõnh hoäi. Ngaøi veà caát am aån tu ôû nuùi Ñaïi Mai.

Sau naøy Maõ Toå nghe Sö ôû nuùi, beøn sai vò Taêng ñeán hoûi:

- Hoøa thöôïng gaëp Maõ Toå ñaõ ñöôïc caùi gì veà aån nuùi naøy ?

Sö ñaùp:

- Maõ Toå noùi vôùi toâi “töùc taâm laø Phaät” toâi beøn ñeán ôû nuùi naøy.

Vò Taêng:

- Gaàn ñaây Maõ Toå noùi phi taâm phi Phaät.

Sö ñaùp:

- OÂng giaø löøa ngöôøi chöa coù ngaøy xong, maëc oâng phi taâm phi Phaät, toâi chæ bieát “töùc taâm laø Phaät”.

Vò Taêng veà thuaät laïi vôùi Maõ Toå, Maõ Toå tuyeân boá giöõa ñaïi chuùng: - Traùi Mai ñaõ chín.

Nhö vaäy laø chính ngaøi Ñaïi Mai nghe Maõ Toå noùi vaø Ngaøi ñaõ nhaän ra roài, neân sau naøy Maõ Toå noùi khaùc ñi cuõng khoâng lay chuyeån ñöôïc nieàm tin cuûa Ngaøi. Caâu chuyeän treân cho chuùng ta thaáy raèng, khi moät ngöôøi ñaõ nhaän ñöôïc baûn taùnh cuûa mình, loøng tin ñaõ vöõng chaéc roài, duø coù bao nhieâu ngoân ngöõ lyù luaän noùi khaùc ñi cuõng khoâng laøm cho ngöôøi aáy lay chuyeån ñoåi thay, ñoù goïi laø kieán taùnh. Kieán taùnh laø nhaän ra taùnh Phaät chaân thaät cuûa mình khoâng coøn ngôø vöïc gì nöõa. Neân nhôù raèng kieán taùnh khoâng phaûi thaáy baèng maét, vì taùnh Phaät cuûa mình con maét khoâng theå nhìn thaáy ñöôïc, maø chính caùi nhaän ñònh cuûa mình ñuùng ñaén töôøng taän khoâng nghi ngôø thì goïi laø kieán taùnh.

Nhö vaäy baøi keä Kieán taùnh laø baøi keä noùi veà vieäc nhaän ra baûn taùnh Phaät:

Moät ñieåm roãng rang theå voán khoâng, muoân ñieàu taïo hoùa aáy cô ñoàng. Nghóa laø nôi chuùng ta ai ai cuõng coù moät ñieåm saùng, noù khoâng coù hình töôùng cho neân roãng rang khoâng giôùi haïn, theå cuûa noù voán khoâng, nôi moïi ngöôøi ñoàng nhau khoâng khaùc. Nhöõng hieän töôïng taïo hoùa laäp baøy ôû theá gian, ñöùng treân baûn theå roãng rang saùng suoát maø nhìn thì noù ñoàng nhau khoâng khaùc.

Bao la theá giôùi ngoaøi trôøi ñaát, laëng aùnh haøn quang coõi coõi trong. Ngöôøi ñôøi thöôøng noùi trôøi ñaát truøm caû muoân söï muoân vaät, nhöng ôû ñaây noùi caùi ñieåm roãng rang hay Phaät taùnh cuûa moãi ngöôøi truøm caû trôøi ñaát, chôù noù khoâng ôû trong trôøi ñaát cho neân noùi “bao la theá giôùi ngoaøi trôøi ñaát”. Saùt haûi chæ cho theá giôùi nhieàu nhö bieån caû, cuõng khoâng ngoaøi caùi taùnh roãng rang cuûa chính mình. Caùi ñieåm saùng ñoù laø aùnh saùng maùt meû soi khaép muoân coõi.

ÔÛ Thaùnh chaúng theâm, phaøm chaúng bôùt, vuoâng troøn tuøy moùn maëc dung thoâng. Ñieåm linh quang naøy ôû Thaùnh chaúng theâm ôû phaøm chaúng bôùt, nôi Boà-taùt cuõng nhö nôi phaøm phu caùi taùnh saùng ñoù cuõng nhö vaäy khoâng taêng khoâng giaûm. Nhöng taïi sao caùc Ngaøi thì saùng suoát thaønh Thaùnh coøn chuùng ta thì meâ muoäi phaøm phu ? Bôûi vì caùc Ngaøi nhaän ñöôïc taùnh saùng ñoù vaø haèng soáng vôùi noù neân thaønh Thaùnh, chuùng ta thì coù maø queân ñi neân laø phaøm, chôù chaúng phaûi khoâng coù hoaëc keùm hôn caùc Ngaøi. Taùnh giaùc thì dung thoâng khoâng ngaên ngaïi, tuøy theo moùn ñoà vuoâng thì noù vuoâng, troøn thì noù troøn, tuøy theo moùn ñoà maø noù hoäi nhaäp. Moùn ñoà laø ví duï, chôù söï thaät thì taùnh giaùc ôû nôi trôøi, nôi ngöôøi thì noù nhö trôøi nhö ngöôøi, ôû nôi con vaät thì noù gioáng nhö con vaät. Tuøy hình töôùng chuùng sanh phaøm phu thaáp keùm, hay Thaùnh hieàn noù vaãn bao dung trong ñoù, noù khoâng nhoû laïi hay lôùn hôn maø dung thoâng, tuøy theo nghieäp cuûa chuùng sanh maø öùng hieän.

Nghìn soâng nöôùc laéng, traêng in boùng, hoa nôû khaép nôi röïc saéc hoàng. Moät nghìn con soâng maø nöôùc loùng trong thì coù moät nghìn caùi boùng traêng hieän. Nhöng döôùi nöôùc coù nghìn maët traêng maø treân chæ coù moät maët traêng. Nhö vaäy maët traêng laø moät maø boùng maët traêng thì coù caû nghìn caû muoân, ñeå noùi raèng phaùp thaân thì khoâng hai maø öùng hoùa thaân thì voâ soá.

Gioáng nhö hoa nôû nôi naøy nôi noï, cuõng chæ moät saéc hoàng hoaëc saéc traéng. Cuõng vaäy, phaùp thaân thì khoâng hai maø öùng thaân, hoùa thaân thì ñaày khaép, moïi nôi ñeàu coù. Ñoù laø noùi veà taùnh giaùc. Taùnh giaùc naøy coù nhieàu teân, coù Kinh coøn goïi laø Phaät taùnh, nhaø Thieàn thì goïi laø taùnh, taùnh naøy laø taâm thanh tònh baát sanh baát dieät chôù khoâng coù gì khaùc. Qua baøi keä naøy Ngaøi chæ cho chuùng ta bieát ai cuõng coù saün taùnh giaùc, chæ taïi chuùng ta meâ khoâng chòu nhaän maø thoâi.

Hoûi: - Theá naøo laø Phaät ?

Ñaùp: - Phaät laø tieáng Phaïn ôû AÁn Ñoä, Trung Hoa dòch laø Giaùc. Giaùc töùc laø baûn taùnh linh giaùc. Song baûn taùnh linh giaùc naøy voán chaân thaät roãng rang vaø trong laëng (chôn khoâng traïm tòch), troøn ñoàng vôùi thaùi hö, nghieãm nhieân saùng rôõ, truøm khaép caû phaùp giôùi. Baûn taùnh aáy, hay öùng cô tieáp vaät, nhöôùng maøy chôùp maét, giô tay dôû chaân, chæ moät theå troøn saùng, maø saùu caên vaän duïng thì taùnh giaùc naøy öùng hieän.

Hoûi theá naøo laø Phaät ? ÔÛ ñaây giaûi thích Phaät laø Giaùc, Giaùc laø baûn taùnh linh giaùc cuûa moãi ngöôøi, baûn taùnh aáy roãng rang trong laëng... Ñoaïn naøy ngaøi Chaân Nguyeân chæ thaúng khoâng giaáu gieám tí naøo heát. Baûn taùnh ñoù ai cuõng coù nhöng laøm sao bieát ñöôïc ? Ngaøi Chaân Nguyeân noùi roõ: hay öùng cô tieáp vaät, hay nhöôùng maøy chôùp maét, giô tay dôû chaân ñeàu goác töø taùnh linh giaùc maø ra. - Nhö vaäy trong chuùng ta ai cuõng bieát nhöôùng maøy chôùp maét, ñöa tay leân dôû chaân böôùc ñi, laø ñaõ coù taùnh linh giaùc roài. Tuy nhieân ai ai cuõng coù taùnh linh giaùc nhöng ít ai daùm nhaän, ngöôøi khoâng daùm nhaän laø thieáu, coù maø khoâng nhaän thì coi nhö khoâng coù. Chuùng ta bieát aên bieát noùi bieát ñi bieát ñöùng laø do coù taùnh linh giaùc, nhöng khi noùi naêng ñi ñöùng chuùng ta laïi khoâng nhôù taùnh linh giaùc cuûa mình, chæ nhôù caùi suy nghó tính toaùn thoâi ! Neáu chuùng ta ñi töø ñaàu ñöôøng ñeán cuoái ñöôøng, khoâng moät voïng nieäm nghó suy daáy leân, thì luùc ñoù chuùng ta ñang soáng vôùi caùi linh giaùc; vì coù linh giaùc môùi bieát ñi, neáu khoâng, laøm sao bieát ñi ? Theá maø chuùng ta laïi khoâng chòu, khi ñi maø trong ñaàu cöù laåm nhaåm chuyeän hoâm qua hoâm kia, tính toaùn ñuû thöù chôù khoâng nhôù mình ñang ñi. Neáu ñi bieát mình ñang ñi thì chuùng ta thaáy roõ raøng caùi laêng xaêng loän xoän ñoù khoâng thaät, caùi bieát ñi môùi laø thaät. Theá maø chuùng ta nhaän caùi laêng xaêng loän xoän, boû caùi bieát ñi. Ngaøi Chaân Nguyeân laïi noùi theâm, saùu caên vaän duïng thì taùnh giaùc öùng hieän. Nhö vaäy  trong  chuùng ta ai noùi raèng mình voâ phaàn ? Neáu voâ phaàn thì heát aên heát noùi heát cöû ñoäng, ñoù laø moät ñieàu hieån nhieân roõ raøng. Ngaøi taâm ñaéc Kinh Laêng Giaø, neân Ngaøi daãn ra ñaây.

Vì vaäy, trong Kinh Laêng Giaø quyeån hai, Phaät baûo Ñaïi Hueä vaø caùc Boà-taùt raèng: “Phaùp taùnh khoâng tòch, voán khoâng coù ngoân thuyeát. Ngoân thuyeát ñeàu do boán thöù töôùng voïng töôûng maø daáy leân”. Theá naøo laø boán thöù voïng töôûng ? Phaät baûo Ñaïi Hueä: Moät laø töôùng ngoân thuyeát. Hai laø moäng ngoân thuyeát. Ba laø quaù voïng töôûng keá tröôùc ngoân thuyeát. Boán laø voâ thuûy voïng töôûng ngoân thuyeát.

Ñoaïn naøy Ngaøi daãn Kinh laêng Giaø. Phaät daïy raèng taùnh linh giaùc voán roãng laëng khoâng coù ngoân thuyeát, ngoân thuyeát laø do boán thöù voïng töôûng daáy leân. Sau ñaây môùi giaûi thích boán thöù ngoân thuyeát:

- Töôùng ngoân thuyeát, nghóa laø töø chính mình voïng töôûng chaáp tröôùc nôi saéc töôùng maø sanh.

- Moäng ngoân thuyeát, nghóa laø caûnh giôùi ñaõ traûi qua ôû tröôùc, roài theo ñoù nhôù nghó laïi maø sanh, töø khi thöùc daäy roài, caûnh giôùi khoâng taùnh maø sanh.

- Quaù voïng töôûng keá tröôùc ngoân thuyeát, nghóa laø do  oaùn  haän  maø  taïo  nghieäp  ôû  tröôùc, theo ñoù nhôù nghó laïi maø sanh.

- Voâ thuûy voïng töôûng ngoân thuyeát, nghóa laø töø chuûng töû taäp khí do loãi chaáp tröôùc hö nguïy töø voâ thuûy maø sanh.

Nhaân coù boán thöù töôùng ngoân thuyeát voïng töôûng maø sanh khua moâi uoán löôõi, roài ñoäng ñeán hai maûnh da khieán phaùt ra lôøi noùi. Neáu khoâng coù boán thöù töôùng voïng töôûng ngoân thuyeát, töùc laø coäi nguoàn thöôøng laïc ngaõ tònh, moät taùnh troøn saùng, muoân ñöùc ñaày ñuû.

1- Töôùng ngoân thuyeát: Sôû dó chuùng ta coù noùi naêng laø y cöù nôi saéc töôùng maø phaùt ra yù nghó, do yù nghó roài phaùt ra ngoân ngöõ. Nhö vaäy lôøi noùi laø do yù nghó töôûng töôïng veà hình saéc maø noùi. Ví duï noùi ngöôøi naøy ñeïp, ngöôøi kia xaáu laø caên cöù treân saéc töôùng mình thaáy roài ñaët ra töø ngöõ xaáu ñeïp. Nhöõng saéc töôùng khaùc cuõng nhö theá, ñeàu töø maét thaáy hình töôùng, taâm khôûi voïng töôûng, töø voïng töôûng khôûi ra töôùng ngoân thuyeát.

2- Moäng ngoân thuyeát: Coù hai thöù: Moät laø nhöõng chuyeän xaûy ra thaùng tröôùc hay naêm tröôùc, baây giôø chuùng ta ngoài töôûng töôïng oân laïi roài keå ra, cuõng gioáng nhö chuyeän trong moäng. Theá neân noùi caûnh giôùi ñaõ traûi qua ôû tröôùc, roài theo ñoù môùi nghó laïi maø sanh ra. Hai laø chuùng ta naèm moäng, nhö ñeâm hoâm moäng thaáy ngöôøi vaùc caây röôït ñaùnh mình, saùng daäy keå laïi cho baø con nghe. Nhö vaäy caûnh giôùi qua maát roài baây giôø keå laïi chæ coøn laø töôûng töôïng, neân noùi laø moäng ngoân thuyeát. Caûnh giôùi chuùng ta thaáy hoài hoâm, baây giôø thöùc daäy keå laïi cho ngöôøi khaùc nghe, caûnh giôùi aáy khoâng coøn neân noùi caûnh giôùi khoâng taùnh maø sanh, khoâng taùnh laø khoâng coù thaät, vì khi thöùc daäy roài caûnh aáy ñaâu coøn.

3- Quaù voïng töôûng keá tröôùc ngoân thuyeát: Quaù laø loãi laàm, do chaáp chaët nhöõng loãi laàm ñaõ taïo, khi nhôù laïi roài sanh ra ngoân thuyeát. Ví duï ngaøy hoâm qua coù ai choïc töùc, mình caõi loän vôùi hoï, chuyeän ñoù qua roài nhöng mình coøn aám öùc trong loøng neân sanh ra oaùn haän. Do oâm söï oaùn haän trong loøng, neân vaøi hoâm sau gaëp laïi ngöôøi ñoù mình lieàn böïc töùc vaø noùi ra nhöõng lôøi naëng nheï hoaëc nhaùt göøng. Ñoù laø do oaùn haän taïo nghieäp ôû tröôùc roài theo ñoù nhôù nghó maø sanh ra. Hoaëc coù ngöôøi ñi ñaâu gaëp ai laøm gì phieàn giaän, khi veà nhaø thuaät laïi cho ngöôøi thaân nghe, ñoù cuõng goïi laø quaù voïng töôûng keá tröôùc ngoân thuyeát.

4- Voâ thuûy voïng töôûng ngoân thuyeát: Nghóa laø ngoân thuyeát theo caùi taäp khí cuõ cuûa mình. Ví duï ngöôøi tu, Phaät daïy phaûi giöõ oai nghi, noùi nheï nhaøng ñi chaäm raõi. Nhöng coù ngöôøi vaøo chuøa tu vaãn quen thoùi cuõ, noùi thì nhanh, hoaëc to tieáng gaét goûng, ñi thì voäi vaøng haáp taáp, luùc naøo cuõng nhö coù vieäc gaáp, ñoù laø do taäp khí cuõ. Ñaùng lyù ngöôøi tu khoâng coù nhöõng cöû chæ haønh ñoäng thoâ thaùo, nhöng vì taäp khí cuõ chöa heát phaûi tu laâu noù môùi tieâu moøn, chôù khoâng phaûi môùi tu laø heát lieàn. Do ñoù chuùng ta thaáy coù ngöôøi tu ñi ñöùng nghieâm trang, noùi naêng oân hoøa nhaõ nhaën chaäm raõi, cuõng coù nhöõng ngöôøi tu ñi nhanh nhö chaïy, noùi naëng neà khoù nghe, ñoù laø do taäp khí töø voâ thuûy voïng töôûng maø coù.

Nhö vaäy ñeå thaáy raèng voïng töôûng cuûa chuùng ta coù nhieàu loaïi, voïng töôûng cuûa caùi töôûng, voïng töôûng cuûa caùi moäng, voïng töôûng cuûa nhöõng loãi laàm, voïng töôûng töø voâ thuûy maø sanh ra ngoân thuyeát.

Nhaân coù boán thöù töôùng ngoân thuyeát voïng töôûng maø sanh ra lôøi noùi. Neáu khoâng coù boán thöù voïng töôûng ngoân thuyeát töùc laø coäi nguoàn cuûa Thöôøng Laïc Ngaõ Tònh, hay laø coäi nguoàn cuûa Nieát-baøn. Nhö tröôùc toâi noùi neáu chuùng ta ñi treân ñöôøng, töø ñaàu ñöôøng ñeán cuoái ñöôøng, trong taâm khoâng coù daáy moät voïng töôûng nghó suy. Nhöng maét vaãn thaáy tai vaãn nghe, muõi vaãn thôû, thaân vaãn caûm giaùc gioù maùt, chaân böôùc ñi ñeàu ñeàu, ñoù laø chuùng ta ñang soáng vôùi taùnh giaùc, ñang höôûng Nieát-baøn hieän taïi. Nhöng chuùng ta khoâng chòu nhö theá, cöù töôûng töôïng suy tö neân taâm luùc naøo cuõng baát an. Nhö vaäy tu deã hay khoù ? Ñi moät caây soá chuùng ta khoâng nghó gì heát, cöù soáng an nhieân vôùi trôøi ñaát laø chuùng ta ñang ôû taïi Nieát-baøn. Raát deã taïi sao chuùng ta khoâng chòu ? Ñi moät caây soá ñöôøng taâm an nhieân khoâng khôûi voïng töôûng an nhieân laø Thöôøng, taâm an nhieân thì maët mình vui laø Laïc, ñang soáng vôùi caùi bieát hieän höõu cuûa mình laø Ngaõ, taâm khoâng daáy ñoäng laø Tònh. Nhö vaäy treân moät caây soá ñöôøng coù Thöôøng Laïc Ngaõ Tònh, neáu chuùng ta ñi hai ba chuïc caây soá maø khoâng voïng töôûng thì cuõng ñang soáng ôû Nieát-baøn. Giaû söû, ñi caû ngaøy thì cuõng ôû trong Nieát-baøn caû ngaøy. Ñi giöõa theá gian traàn tuïc ñaày khoå luïy maø vaãn ôû trong Thöôøng Laïc Ngaõ Tònh cuûa Nieát-baøn ñaâu khoù. Song, ñi maø taâm lo nghó ñuû ñieàu chaéc chaén laø baát an, duø ñang ñi trong choán giaø lam thanh tònh. Noùi roäng ra, baát cöù chuùng ta laøm vieäc gì nhö nhoå coû naáu côm... maø taâm thanh tònh laø ñang ôû Nieát-baøn. Nhöng coù nhieàu ngöôøi than raèng khi naáu côm phaûi tính naáu moùn naøy moùn kia, laøm sao khoâng voïng töôûng ? Cuoác ñaát nhoå coû thì deã chôù naáu côm hôi khoù hôn. Theo toâi thì khoâng khoù, tröôùc khi naáu côm quí vò boû ra naêm möôøi phuùt, tính böõa nay naáu moùn gì roài ghi vaøo tôø giaáy ñeå treân baøn. Chuùng ta cöù theo thöù töï maø laøm, thì trong khi laøm taâm vaãn thanh tònh. Taïi chuùng ta coù thoùi quen vöøa laøm vöøa nghó tính lieân mieân, khoâng bao giôø ñeå caùi ñaàu troáng, cho neân bò baát an hoaøi. Nhö vaäy ngöôøi tu Thieàn coù Nieát-baøn ngay trong sanh töû, chôù khoâng tìm kieám ôû ñaâu xa, chæ caàn buoâng voïng töôûng, laøm caùi gì bieát caùi ñoù, ñöøng cho voïng töôûng khôûi thì caû ngaøy soáng trong Nieát-baøn. Vaø, ngöôøi ta goïi coõi Ta baø khoå, traùi laïi chuùng ta goïi Ta baø vui.

Toâi thaáy caùi khoå khoâng thaät maø nhieàu khi chuùng ta laïi coá tình taïo ra. Nhö coù ngöôøi ñöôïc tin ôû Thaønh phoá thaân nhaân nhaén veà, neáu nghe nhö theá maø khoâng theâm moät yù nghó naøo khaùc thì khoâng khoå sôû baát an. Nhöng chôït nghó coù leõ ba maù mình bò beänh, hay gia ñình coù ñieàu gì quan troïng xaûy ra, töï khôûi leân moät chuïc thöù coù leõ thì taâm lo laéng baát an, ñeâm naèm laên qua trôû laïi khoâng nguû ñöôïc. Nhö vaäy caùi khoå ñoù töø ñaâu tôùi ? Chaúng phaûi töø ngöôøi nhaén tin laøm cho ta khoå, maø khoå laø taïi mình ña söï voïng töôûng ñuû ñieàu. Laïi nöõa, giaû söû coù ngöôøi thaân ñi ñaâu heïn chuùa nhaät veà, nhöng khoâng ñuùng heïn, thì baét ñaàu troâng ngoùng, ñaët vaán ñeà; ngöôøi thaân ñi ñöôøng bò tai naïn, bò beänh, bò maát tieàn... coù nhieàu vaán ñeà nhö theá ñaàu oùc chuùng ta thaûnh thôi khoâng ? Khoâng thaûnh thôi laø baét ñaàu khoå. Caùi khoå ñoù do ai taïo ? Taïi ngöôøi veà treã taïo hay taïi chuùng ta ? Nhieàu khi ngöôøi ñi ra ñöôøng phaûi giaûi quyeát bao chuyeän raéc roái, khoù khaên neân veà treã. Ñaõ veà treã laïi bò ngöôøi thaân raày raø, caèn nhaèn, do ñoù sanh chuyeän vui buoàn vôùi nhau. Lyù ñaùng ngöôøi thaân veà treã chuùng ta ñeå cho hoï nghæ ngôi roài töø töø hoûi lyù do, sau ñoù hoï keå lyù do cho nghe thì ñaâu coù chuyeän gì xaûy ra. Con ngöôøi thöôøng töï taïo cho mình caùi khoå, khoå laø do  voïng töôûng laøm mình khoå chôù khoâng ai khaùc laøm caû. Nhö vaäy ñeå thaáy raèng nhöõng noãi khoå khoâng phaûi töï coù maø do mình voïng töôûng gaây ra. Neáu chuùng ta ñi ñaâu, laøm vieäc gì maø khoâng voïng töôûng laø ñang soáng trong Nieát-baøn khoûi caàu veà Cöïc laïc; ôû ngay coõi Ta baø maø khoâng voïng töôûng thì khoâng khoå ñau. Do ñoù Nieát-baøn hay Cöïc laïc ôû ngay theá gian naøy chôù khoâng ôû ñaâu xa.

Laïi Phaàn Giaûi Kyù noùi: Ñaây laø töôùng ngoân thuyeát voïng töôûng. Nghóa laø voïng thaáy hình daùng nam nöõ, thaân theå, veû maët, thanh saéc toát xaáu, vaø taát caû cuûa caûi, ñoà ñaïc, moïi töôùng ñeïp xaáu v.v... voïng khôûi phaân bieät maø coù ngoân thuyeát, goïi laø töôùng ngoân thuyeát. Laïi nhaân moäng thaáy caûnh giôùi ñaõ traûi qua ôû tröôùc, sau khi tænh daäy nhôù nghó laïi, voïng chaáp phaân bieät vieäc laønh döõ, toát xaáu, hôn keùm,... goïi laø moäng ngoân thuyeát. Song do nhôù nghó mình ngöôøi, oaùn thaân, yeâu gheùt, laáy boû ôû tröôùc maø taïo thaønh nghieäp, roài voïng sanh phaân bieät maø coù ngoân thuyeát, goïi laø quaù voïng töôûng keá tröôùc ngoân thuyeát. Hoaëc töø voâ thuûy ñeán nay, thöùc thöù taùm goàm chöùa töï töôùng hí luaän, chuûng töû taäp khí, kích thích maïnh meõ neân sanh phaân bieät, goïi laø voâ thuûy voïng töôûng ngoân thuyeát. Taát caû ngoân thuyeát chaúng ra ngoaøi boán thöù naøy. Do voïng töôûng laøm nhaân cho ngoân thuyeát, neân lìa ngoaøi boán thöù naøy thì khoâng coù noùi naêng, khoâng choã noùi naêng, töùc laø chaân thaät ñeä nhaát nghóa ñeá. Ñeä nhaát nghóa ñeá töùc laø chaân khoâng voâ töôùng, troøn ñoàng thaùi hö, laëng leõ voâ sanh.

Ñoaïn naøy Ngaøi daãn phaàn Giaûi Kyù cuûa Kinh Laêng Giaø giaûi roäng veà boán thöù ngoân thuyeát.

Töôùng ngoân thuyeát voïng töôûng laø do ñoái duyeân xuùc caûnh hieän taïi nhö thaáy hình daùng nam nöõ, veû maët thanh saéc... taát caû hình töôùng toát xaáu khôûi phaân bieät maø coù ngoân thuyeát. Moäng töôûng ngoân thuyeát laø thaáy caûnh trong giaác mô, sau ñoù thöùc daäy nhôù nghó voïng chaáp phaân bieät laønh döõ toát xaáu roài noùi ra. Quaù voïng töôûng keá tröôùc ngoân thuyeát laø do thöông gheùt buoàn giaän taïo thaønh nghieäp. Thaønh nghieäp roài suy nghó phaân bieät noùi ra theo nghieäp mình ñaõ taïo. Voâ thuûy voïng töôûng ngoân thuyeát laø do töø voâ thuûy thöùc thöù taùm chöùa töï töôùng hí luaän, töùc laø chöùa chaáp nhöõng hí luaän coù tính caùch ñuøa côït khoâng ñuùng chaân lyù, khoâng ñuùng chaùnh phaùp, thaønh chuûng töû taäp khí, töø chuûng töû taäp khí kích thích maïnh meõ phaùt ra ngoân thuyeát. Nhö vaäy chuùng ta noùi naêng laø do caên cöù treân boán ñieàu naøy. Moät laø caên cöù treân saéc töôùng thaáy nghe hieän taïi, hai laø caên cöù treân caûnh trong moäng, ba laø caên  cöù treân loãi laàm ñaõ taïo, boán laø caên cöù treân nhöõng tích luõy ôû trong taøng thöùc töø voâ thuûy maø phaùt ra ngoân thuyeát. Toùm laïi taát caû ngoân thuyeát laø do nhöõng phaân bieät suy tính cuûa hieän taïi, quaù khöù vaø nhöõng ñieàu chöùa chaáp ôû trong noäi taâm maø phaùt ra, neân noùi taát caû ngoân thuyeát chaúng ngoaøi boán thöù naøy. Nhö vaäy voïng töôûng laøm nhaân cho ngoân thuyeát, neáu khoâng voïng töôûng thì khoâng coù ngoân thuyeát (noùi naêng), ñoù laø chaân thaät ñeä nhaát nghóa ñeá. Ñeä nhaát nghóa ñeá laø chaân khoâng töùc laø chæ cho taùnh linh giaùc cuûa chuùng ta. Neáu chuùng ta khoâng voïng töôûng laø ñang soáng vôùi taùnh linh giaùc cuûa chính mình, coù ñaày ñuû boán ñöùc Thöôøng, Laïc, Ngaõ, Tònh cuûa Nieát-baøn nhö tröôùc ñaõ noùi.

Nhö vaäy ôû ñaây ñaõ chæ roõ caùi goác sanh ra voïng töôûng, chuùng ta bieát tu thì phaûi buoâng xaû voïng töôûng, tieâu ma noù, khoâng chaïy theo noù, daàn daàn ñi ñöùng naèm ngoài haèng soáng vôùi caùi baát sanh baát dieät saün coù cuûa mình.

Baáy giôø ngaøi Ñaïi Hueä vaø caùc Boà-taùt ñem nghóa naøy hoûi Theá Toân: Ngöôõng mong Theá Toân noùi theâm veà caûnh giôùi do ngoân ngöõ voïng töôûng hieän ra. Theá naøo laø choã nhaân duyeân chuùng sanh voïng töôûng maø coù ngoân thuyeát sanh ?

Phaät baûo ngaøi Ñaïi Hueä vaø caùc Boà-taùt:  Nghóa laø töø taùm choã: ñaàu, ngöïc, coå hoïng, muõi, moâi, löôõi, lôïi, raêng hoøa hôïp maø phaùt ra töôùng aâm thanh ngoân thuyeát.

Laïi Phaàn Giaûi Kyù noùi: Ñaây laø chæ baøy  töôùng ngoân ngöõ aâm thanh. Nghóa laø ngoân ngöõ cuûa chuùng sanh phaùt ra, do boán thöù voïng töôûng tröôùc laøm nhaân vaø taùm thöù ñaàu, ngöïc, coå hoïng, muõi, moâi, löôõi, lôïi, raêng ôû sau laøm duyeân, neân coù ngoân thuyeát.

Ngaøi Ñaïi Hueä vaø caùc Boà-taùt baïch Phaät hoûi theâm veà choã phaùt xuaát ra ngoân ngöõ voïng töôûng. Taïi sao voïng töôûng phaùt ra ngoân ngöõ, ngoân ngöõ noù phaùt ra baèng caùch naøo ? Ñöùc Phaät traû lôøi laø ngoân ngöõ phaùt ra töø taùm choã: ñaàu, ngöïc, coå hoïng, muõi, moâi, löôõi, lôïi, raêng. Trong taùm caùi naøy thieáu moät caùi thì khoâng coù ngoân thuyeát, nhaát laø thieáu caùi ñaàu, khoâng coù ñaàu thì khoâng coù mieäng laáy gì noùi naêng ? Phaàn Giaûi Kyù noùi boán thöù voïng töôûng laøm nhaân, taùm thöù ñaàu, ngöïc v.v...laøm duyeân neân sanh  ra ngoân thuyeát.

Nhöng theo Laõo Töû thì noùi: “Trong khoaûng trôøi ñaát, gioáng nhö oáng beå loø reøn, roãng maø chaúng cong, ñoäng thì caøng phaùt ra”. Ñaây laø nghóa voïng töôûng duyeân khí, gioù thöùc thoåi ñoäng, voâ côù maø phaùt ra. Hieän thaáy ôû theá gian, trong vieäc öùng duïng haèng ngaøy, moät nieäm voïng khôûi thì ba nghieäp khaép daáy leân, möôøi ñieàu aùc haêng laøm thì taùm gioù thoåi bay, noùi naêng kia ñaây truøng truøng ñieäp ñieäp.

Ñeå roõ theâm yù nghóa voïng töôûng duyeân khí Ngaøi daãn lôøi Laõo Töû noùi trong Ñaïo Ñöùc Kinh.

Keá ñeán Ngaøi noùi trong vieäc öùng xöû haèng ngaøy, heã moät nieäm thöông gheùt saân si daáy leân thì ba nghieäp ñeàu daáy leân. Moät nieäm toát khôûi thì ba nghieäp ñeàu toát, moät nieäm xaáu khôûi thì ba nghieäp ñeàu xaáu, ba nghieäp xaáu thì möôøi ñieàu aùc haèng laøm, möôøi ñieàu aùc haèng laøm thì taùm gioù thoåi bay (taùm gioù: lôïi, suy, huûy, döï, xöng, cô, khoå, laïc) khi ñoù noùi naêng kia ñaây truøng truøng ñieäp ñieäp. Toùm laïi, ñoäng cô sanh ra nghieäp laø voïng töôûng, heã moät nieäm khôûi thì ba nghieäp taïo nghieäp thieän hoaëc nghieäp aùc, khi taïo nghieäp roài thì taùm gioù thoåi rung rinh vaø ñuû thöù phieàn phöùc xaûy ra sau ñoù.

Xeùt theo ñoù thì bieát, töôùng ngoân ngöõ ôû trong coõi chuùng sanh laø töø boán thöù voïng töôûng maø sanh, roài kia ñaây saân si cuõng töø ngoân thuyeát nhö theá.

Ñeán nhö thaàn thoâng cuûa Phaät, thì lôøi noùi tôï aâm thanh tieáng troáng trôøi, ngay thaúng töø bi, vi dieäu hoøa nhaõ. Ngaøi dieãn noùi phaùp coù saùu möôi boán thöù tieáng Phaïm aâm, vang xa khaép caû möôøi phöông, moïi chuùng sanh ñeàu vui thích, nghe tieáng ngoä ñaïo, ñoàng ñöôïc giaûi thoaùt, töùc chaúng phaûi lôøi noùi töø boán thöù voïng töôûng.

Ngaøi noùi raèng xeùt theo treân ñeå bieát taát caû ngoân ngöõ trong theá gian, ñeàu do boán thöù voïng töôûng maø sanh ra, cho ñeán thöông gheùt hay saân si cuõng töø voïng töôûng maø ra khoâng coù gì thaät caû. Tuy nhieân, noùi taát caû ngoân ngöõ töø voïng töôûng sanh ra, vaäy ñöùc Phaät thuyeát phaùp cuõng töø voïng töôûng sanh ra sao ? Ñaây ñaùp raèng, lôøi Phaät giaûng daïy khoâng phaûi töø boán thöù voïng töôûng, maø tieáng noùi ñoù phaùt xuaát töø taâm töø bi ngay thaúng ñaõ thaáy ñöôïc chaân lyù, ñaõ soáng ñuùng chaùnh phaùp maø phaùt sanh, neân noùi tieáng Phaät thuyeát phaùp aâm thanh vang xa nhö tieáng troáng trôøi, tieáng noùi ñoù phaùt xuaát töø taâm ngay thaúng töø bi, neân moïi chuùng sanh nghe ñeàu ñöôïc ngoä ñaïo giaûi thoaùt.

Phaät baûo ngaøi Ñaïi Hueä: Khoâng taùnh maø laøm thaønh ngoân thuyeát. Nghóa laø nhö loâng ruøa söøng thoû..., theá gian hieän thaønh ngoân thuyeát. Ñaïi Hueä ! Chaúng phaûi taùnh, chaúng phaûi phi taùnh, chæ coù ngoân thuyeát thoâi. Nhö ñieàu oâng noùi, ngoân thuyeát coù taùnh, coù taát caû taùnh, luaän oâng aét hoaïi.

Phaàn Kyù noùi: “Ñaây laø noùi caùc phaùp tuy khoâng, maø chaúng ngaïi ngoân thuyeát”.

Ñoaïn naøy Phaät baûo ngaøi Ñaïi Hueä: Khoâng taùnh maø laøm thaønh ngoân thuyeát, nghóa laø ngoân thuyeát ngöôøi noùi ra khoâng coù thöïc theå. Phaät ví duï nhö loâng ruøa söøng thoû. Ruøa khoâng coù loâng, thoû khoâng coù söøng, vaäy maø ngöôøi ta ñaët ñieàu noùi ñaây laø loâng ruøa kia laø söøng thoû, ñem ra noùi vôùi nhau, nhö nhöõng chuyeän khoâng ñaâu coäng theâm nhöõng caâu noùi voâ nghóa maø ngöôøi ta vaãn ñaët thaønh caâu noùi. Nhöõng caâu noùi nhö vaäy khoâng coù thöïc theå, chaúng qua laø ngöôøi ta töôûng töôïng ñaët ra, cho neân noùi ngoân thuyeát khoâng coù töï taùnh, töùc laø khoâng coá ñònh. Neáu cho raèng ngoân thuyeát coù thöïc theå thì lyù luaän aáy aét hoaïi, vì ñoù laø luaän lyù khoâng ñuùng leõ thaät. Neân ñoaïn keá Phaàn Kyù noùi tuy noùi caùc phaùp khoâng maø chaúng ngaïi ngoân thuyeát.

Ñôøi Ñöôøng laïi dòch laø: “Tuy khoâng caùc phaùp, maø cuõng coù ngoân thuyeát. Ñaâu chaúng hieän thaáy loâng ruøa, söøng thoû, con cuûa ngöôøi thaïch nöõ v.v..., ôû trong ñoù ngöôøi ñôøi ñeàu khôûi ra ngoân thuyeát. Noù chaúng phaûi coù chaúng phaûi khoâng, maø chæ coù ngoân thuyeát thoâi. Nhö ñieàu oâng noùi, vì coù ngoân thuyeát neân coù caùc phaùp, neáu khoâng coù caùc phaùp thì khoâng coù ngoân thuyeát. Hieän nay söøng thoû... tuy khoâng coù maø chaúng ngaïi coù lôøi noùi. Xeùt theo ñoù thì nghóa cuûa oâng chaúng thaønh”. Vì vaäy noùi luaän cuûa oâng aét hoaïi, toû ngoä caùc phaùp voán khoâng, do duyeân tuï hoäi maø sanh. Ñaõ do duyeân hoäi maø sanh, thì sanh voán khoâng, duø noùi nhaân nôi duyeân kia sanh, cuõng laø giaû danh. Ñaây laø phaùp taùnh voâ sanh, ngoân töø cuøng laëng, naêng sôû ñeàu queân, trong laëng thöôøng truï, khoâng coù lôøi noùi.

Tuy khoâng caùc phaùp maø cuõng coù ngoân thuyeát nhö loâng ruøa söøng thoû, con cuûa ngöôøi thaïch nöõ; ñoù laø nhöõng chuyeän khoâng coù maø ngöôøi ta töôûng töôïng noùi ra. Nhö vaäy nhöõng caùi khoâng coù maø ngöôøi ñôøi hoï cuõng noùi ñöôïc chôù khoâng phaûi ñôïi coù hoï môùi noùi. Ñoù chæ laø ngoân thuyeát ñaët ra chôù khoâng phaûi söï thaät. Keá ñeán laø ñöùc Phaät baùc lyù luaän cuûa ngaøi Ñaïi Hueä. Vì theo ngaøi Ñaïi Hueä thì coù caùc phaùp thaät neân coù ngoân thuyeát. Nhö coù caùi baøn, ngöôøi ta môùi keâu teân caùi baøn, coù caùi hoa hoàng ngöôøi ta môùi noùi teân hoa hoàng. Nhöng Phaät baûo raèng xeùt nhö theá thì nghóa cuûa ngaøi Ñaïi Hueä khoâng thaønh, vì nhö loâng ruøa söøng thoû, con cuûa ngöôøi thaïch nöõ, khoâng coù maø vaãn coù ngoân thuyeát vaäy.

Toùm laïi, taát caû phaùp taùnh noù laø voâ sanh, nhöng ngöôøi ñôøi tuøy theo nhaân duyeân maø ñaët teân cho noù, neân coù teân goïi, coù ngoân ngöõ noùi naêng... chôù khoâng coù thaät. Ñeán choã taát caû ngoân töø laëng, naêng sôû queân thì trôû veà choã thöôøng truï, tòch tónh khoâng coøn ngoân ngöõ.

Theá neân ñöùc Thích Ca Theá Toân leân phaùp toøa, töï taïi khoâng lôøi, im laëng giaây laâu, chính laø yeáu chæ treân ñaây. Ñaïi sö Ñaït-ma chín naêm ngoù vaùch, ngoài nghieâm trang khoâng noùi, cuõng ñuùng nhö lyù naøy. Ngöôøi trí quaùn saâu lieàn chöùng nôi chaân thaät khoâng tòch. Do ñoù, theá ngaøn non ñeán ñænh thì döøng, muoân söï tieâu veà theå thì bình.

Nhö chuùng ta ñaõ bieát taát caû ngoân ngöõ nhaân nôi voïng töôûng maø sanh, hay voïng töôûng laø caùi nhaân sanh ra ngoân ngöõ, song voïng töôûng khoâng thaät neân ngoân ngöõ cuõng khoâng thaät. Nhö vaäy muoán chæ caùi chaân thaät khoâng caàn ngoân ngöõ, cho neân ñoaïn naøy noùi ñöùc Theá Toân leân phaùp toøa töï taïi khoâng lôøi, im laëng giaây laâu roài caàm caønh hoa ñöa leân, ngaøi Ca-dieáp nhìn mæm cöôøi. Xong ! Khoâng coù lôøi naøo maø Phaät ñaõ chæ caùi chaân thaät. Caùi chaân thaät laø caùi khoâng lôøi, coù lôøi thì khoâng thaät. Sau ñaây daãn theâm Toå Boà-ñeà-ñaït-ma chín naêm ngoài xaây maët vaøo vaùch khoâng noùi laø nhaèm yù naøy. Nhö vaäy ñeå thaáy raèng choã cöùu caùnh chaân thaät thì khoâng coù lôøi noùi, vì lôøi noùi laø töø voïng töôûng hö doái. Ngöôøi trí quaùn saâu choã naøy lieàn chöùng ñöôïc choã chaân thaät khoâng tòch. Nhö ngaøn caùi nuùi maø leân ñeán ñænh thì heát loái ñi, muoân söï vaät ôû theá gian trôû veà theå thì bình ñaúng nhö nhau.

Theá Toân laïi baûo ngaøi Ñaïi Hueä vaø caùc Boà-taùt: “Chaúng phaûi taát caû coõi nöôùc ñeàu coù duøng ngoân thuyeát. Ngoân thuyeát laø Nhö Lai tuøy theo chuùng sanh ôû coõi Ta baø. Bôûi giaùo theå ôû phöông naøy duøng aâm thanh vaø nghe, neân giaû taïm laøm ra vaên töï,ï chöông cuù, ngoân töø thì kinh giaùo môùi ñöôïc an laäp. Ngoaøi ra nhöõng theá giôùi cuûa chö Phaät khaùc, thì dieäu lyù cuûa Phaät phaùp chaúng lieân quan ñeán vaên töï, chaúng duøng ngoân thuyeát. Hoaëc coù coõi Phaät duøng maét nhìn xem maø hieån baøy toû ngoä phaùp taùnh. Hoaëc coù coõi laøm ra töôùng, hoaëc coù coõi nhöôùng maøy, hoaëc coù coõi chôùp maét, hoaëc coù coõi mæm cöôøi, hoaëc coù coõi hôi haù mieäng, hoaëc coõi cöôøi noùi, hoaëc coõi nhôù nghó coõi nöôùc, hoaëc coõi lay ñoäng... duøng nhöõng phaùp nhö theá maø baøy cô loä taùnh, thaûy ñeàu laø Phaät söï, tieáp hoùa chuùng sanh”.

Ñöùc Phaät laïi baûo ngaøi Ñaïi Hueä raèng chaúng phaûi taát caû coõi nöôùc ñeàu duøng ngoân thuyeát, maø tuøy theo caùch giaùo hoùa cuûa moãi nôi maø duøng hay khoâng duøng. Nhö coõi Ta baø cuûa chuùng ta vì duøng aâm thanh vaø nghe aâm thanh neân môùi duøng ngoân thuyeát ñeå nghe maø ngoä ñaïo. Coøn caùc coõi khaùc thì duøng phöông tieän khaùc nhö nhöôùng maøy, chôùp maét, haù mieäng, cöôøi noùi v.v... khoâng coá ñònh. Taát caû ñeàu laø baøy cô loä taùnh thaûy ñeàu laø Phaät söï ñeå giaùo hoùa chuùng sanh.

Ñôøi Ñöôøng laïi dòch: “Hoaëc coù coõi  Phaät tröøng maét nhìn maø hieån baøy phaùp, hoaëc coõi hieän töôùng khaùc, hoaëc nhöôùng maøy hoaëc chôùp maét, hoaëc hieän mæm cuôøi, hoaëc hôi haù mieäng, cöôøi noùi nhôù nghó, lay ñoäng... duøng nhöõng vieäc nhö theá maø hieån baøy phaùp, khieán moïi quaàn sanh toû ngoä baûn taùnh.”

Ñoaïn naøy noùi theâm ñeå hieåu ñöôïc yù ôû tröôùc.

Phaät laïi baûo Boà-taùt Ñaïi Hueä: “Haõy xem theá giôùi naøy nhöõng loaøi chuùng sanh nhö ruoài, muoãi, truøng, kieán v.v... khoâng coù ngoân thuyeát maø ñeàu laøm xong vieäc, ñaâu ñôïi coù ngoân thuyeát môùi hieån baøy phaùp ö ?”

Ñieàu ñoù chöùng toû, chaúng nhöõng caùc phaùp khoâng taùnh, hôn nöõa ngoân ngöõ cuõng taùnh khoâng. Nghóa laø töôùng caùc phaùp voán tòch dieät, chaúng theå duøng lôøi noùi toû baøy. Phaät Toå töø tröôùc ñeán choã cuøng cöïc, chæ boán maét nhìn nhau, im laëng aán chöùng. Ñaïo voâ ngoân ñöôïc truyeàn ra, baét nguoàn töø choã thaáy nhö treân. Vì vaäy, ngaøi Laâm Teá, Ñöùc Sôn gaäy heùt truyeàn daïy. Ngöôõng Sôn töôùng troøn, Thaïch Cuûng giöông cung, Ñaïo Ngoâ muùa hoát... Caùc vò Toå Sö ñeàu cuøng chung chöùng ñeán choã saâu xa. Ñaây laø chaùnh ñònh lìa lôøi noùi. Nghóa laø nuùi soâng quaû ñaát chung chuyeån phaùp luaân caên baûn, loaøi vaûy, mai, loâng, caùnh khaép hieän saéc thaân Tam-muoäi. Theá neân trong choã thöôøng duøng haèng ngaøy cuûa chuùng sanh, thì cöûa saùu caên ñeàu laø choã nhaäp lyù ngoä ñaïo, ñaâu hoaøn toaøn phaûi ñôïi ngoân thuyeát ! Neân ñöùc Theá Toân ñöa caønh hoa chæ cho chuùng, ngaøi Ca-dieáp kheá hoäi taâm Phaät mæm cöôøi. Phaät tröôùc Phaät sau chæ duøng taâm truyeàn taâm, chaúng laäp vaên töï.

Qua ñoaïn naøy chuùng ta thaáy raèng khoâng phaûi chæ coù ngoân thuyeát môùi truyeàn ñaïo, môùi thaáu suoát baûn taâm maø chính laø nhöõng haønh ñoäng, vì taát caû haønh ñoäng hieån baøy ñöôïc taâm. Hôn nöõa ngoân thuyeát laø phaùt nguoàn töø voïng töôûng maø voïng töôûng laø caùi nghó suy phaân bieät khoâng thaät, noù khoâng phaûi taâm theå chaân thaät, noù khoâng phaûi laø linh giaùc maø taát caû nhöõng haønh ñoäng nhö nhöôùng maøy chôùp maét, cöû ñoäng tay chaân... caùi naøo cuõng coù haøm aån linh giaùc. Do coù linh giaùc neân moïi hoaït ñoäng môùi sanh khôûi, maø linh giaùc laø taâm. Theá maø laâu nay heã noùi tôùi taâm laø chuùng ta nhaän caùi suy nghó laø taâm. Song, nhöôùng maøy chôùp maét, co tay duoãi chaân neáu khoâng coù taâm thì maáy caùi ñoù laøm sao hoaït ñoäng ? Nhö vaäy, taâm laø caùi bieát truøm heát cô theå naøy, con ngöôøi naøy, chôù khoâng phaûi chæ coù caùi suy nghó. Caùi suy nghó chæ laø voïng töôûng khoâng thaät. Nhö vaäy caùi chaân thaät hieån loä ôû nôi saùu caên, chôù khoâng phaûi chæ ôû yù caên. Do ñoù duøng phöông tieän naøo cuûa saùu caên cuõng coù theå chæ baøy caùi chaân thaät. Cho neân moät tieáng heùt, moät caùi ñaùnh, boán maét nhìn nhau ñeàu hieån baøy caùi chaân thaät. Khoâng phaûi keâu laïi baûo: Toâi cho oâng caùi naøy, giaûng noùi ñieàu kia, môùi laø chæ caùi chaân thaät, maø caùi chaân thaät hieän saün ôû caùc giaùc quan cuûa chính mình. Hieåu nhö theá môùi thaáy troïng taâm cuûa Phaät cuûa nhaø Thieàn laø, tröôùc sau chaúng laäp vaên töï duøng taâm aán taâm.

Hoûi: - Neáu chaúng laäp vaên töï, laáy gì laøm taâm ?

Ñaùp: - OÂng hoûi toâi töùc ñoù laø taâm oâng. Toâi ñaùp oâng, töùc laø taâm toâi. Neáu oâng khoâng taâm, nhaân ñaâu bieát hoûi toâi ? Neáu toâi khoâng taâm, nhaân ñaâu bieát ñaùp oâng ? Chính ngay khi oâng hoûi toâi, töùc laø taâm oâng. Taâm naøy töø voâ thuûy kieáp cho ñeán hieän giôø, moïi haønh ñoäng, taïo taùc, ôû trong taát caû thôøi cuõng nhö ngay ñaây, ñoái dieän hieän duøng, tuøy cô thu buoâng, ñoái ñaõi thöa hoûi, chaúng phaûi taùnh laø gì ? Caùi gì thöa hoûi ñaây ? Noùi naêng ñoù laø caùi gì ? Caùi gì hay bieát hoûi ? Ñaây chính laø taùnh linh giaùc caên baûn nôi chính mình cuûa moïi ngöôøi. Taùnh töùc laø taâm, taâm töùc laø Phaät, Phaät töùc laø ñaïo, ñaïo töùc laø Thieàn. Thieàn nghóa laø kieán taùnh. Vì vaäy ñöa caønh hoa mæm cöôøi, hoäi ñöôïc toâng yeáu ñoù laø Thieàn. Boán maét nhìn nhau, laõnh nhaän yù chæ, ñoù laø Thieàn. Thieàn laø laëng leõ, laëng leõ nhöng thöôøng soi saùng, soi saùng nhöng thöôøng laëng leõ, thanh tònh trong laëng nhieäm maàu, troøn ñoàng thaùi hö, troïn khoâng moät vaät, öùng duïng töï taïi; theå töï khoâng tòch, goïi ñoù laø Thieàn, goïi ñoù laø Giaùc.

Ñoaïn naøy Ngaøi chæ raát laø töôøng taän chuùng ta phaûi kheùo nhaän ra ñeå khoûi coâ phuï Ngaøi.

Hoûi: Neáu chaúng laäp vaên töï laáy gì laøm taâm. Ñaùp raèng: OÂng hoûi, toâi ñaùp, töùc laø coù taâm roài. Thaät vaäy, neáu khoâng coù taâm laøm sao bieát hoûi, neáu khoâng coù taâm laøm sao bieát ñaùp. Bieát hoûi bieát ñaùp ñoù laø taâm, caàn gì vaên töï !

Ngaøi Hueä Haûi ñeán tham vaán Maõ Toå. Maõ Toå hoûi:

- Ñeán caàu vieäc gì ?

- Ñeán caàu Phaät phaùp.

- Kho baùu nhaø mình chaúng ñoaùi hoaøi, boû nhaø chaïy ñi tìm caùi gì.

- Theá naøo laø kho baùu nhaø mình !

- Chính caùi oâng hoûi ta ñoù.

Chính caùi hoûi ñoù laø kho baùu, noù saün ñoù chôù coù tìm kieám ñaâu xa. Vaäy coù ai trong chuùng ta maø khoâng bieát hoûi ñaùp; duø hoûi ñaùp caùi gì. Heã bieát hoûi ñaùp laø coù taâm, laø coù kho baùu roài. Vaäy chuùng ta tìm kieám taâm ôû ñaâu, treøo non vöôït nuùi ñeå kieám tìm Phaät taâm cuûa mình phaûi khoâng ? Noù sôø sôø ôû saùu caên, tìm kieám laøm gì ? Ñoïc ñoaïn naøy chuùng ta thaáy ngaøi Chaân Nguyeân thaät laø taâm Laõo baø, noùi heát nhöõng gì caàn noùi ñeå caûnh tænh moïi ngöôøi. Ngaøi noùi töø thuôû naøo ñeán giôø moïi haønh ñoäng taïo taùc nhö hoûi ñaùp, thu vaøo buoâng ra, taát caû moïi ñoäng duïng noùi naêng ñeàu laø taâm taùnh cuûa chính mình. Taùnh laø taâm, taâm laø Phaät, Phaät laø ñaïo, ñaïo laø Thieàn. Taùnh Phaät Ñaïo Thieàn ngay nôi mình saün ñuû. Nhöng noùi tôùi Thieàn laø noùi tôùi kieán taùnh. Kieán taùnh laø nhaän ñöôïc baûn taùnh cuûa chính mình. Nhö Phaät ñöa caønh hoa sen ngaøi Ca-dieáp nhìn mæm cöôøi, ñoù laø nhaän taâm yeáu, laø kieán taùnh, laø Thieàn. Thaày troø nhìn nhau caûm thoâng ñoù laø Thieàn. Nhö vaäy nhaän ñöôïc baûn taâm laø ngoä lyù Thieàn, laø nhaän ra caùi chaân taâm cuûa mình, töø chaân taâm ñoù phaùt ra ngoân ngöõ, phaùt ra thöa hoûi, phaùt ra haønh ñoäng. Neáu chuùng ta noùi naêng haønh ñoäng maø ñöøng chaïy theo voïng töôûng laø chuùng ta bieát trôû veà vôùi Thieàn, ngoä ñöôïc lyù Thieàn.

Do taâm thöôøng giaùc neân goïi Ñaïi Giaùc Theá Toân, cuõng goïi Giaùc Vöông Nhö Lai hay goïi laø chuû hö khoâng. Töùc taâm laø Phaät, troïn khoâng coù Phaät khaùc. Töùc Phaät laø taùnh, troïn khoâng coù taùnh khaùc. Nhö naém tay laøm thaønh do baøn tay, tôï nöôùc thaønh soùng. Soùng töùc laø nöôùc, baøn tay töùc laø naém tay.

Do taâm thöôøng giaùc, neân goïi Ñaïi Giaùc Theá Toân töùc laø Phaät, cuõng goïi laø oâng vua Giaùc, cuõng goïi laø chuû hö khoâng, vì hö khoâng truøm heát maø taâm theå naøy truøm caû hö khoâng, cho neân goïi laø chuû hö khoâng. Chính caùi taâm naøy laø Phaät khoâng coù oâng Phaät naøo khaùc. Nhöng nhôù taâm ñoù khoâng phaûi taâm voïng töôûng, neáu voïng töôûng laø taâm chuùng sanh. Vaäy quí vò muoán thaønh Phaät hay muoán laøm chuùng sanh ? Chuùng sanh thì meâ, Phaät thì giaùc ñeàu ôû nôi taâm mình chôù khoâng ôû ñaâu khaùc. Kieåm laïi coi nôi mình caùi gì laø taâm meâ ? Caùi gì laø taâm giaùc ? Voïng töôûng laø taâm meâ, caùi bieát hieän tieàn khoâng daáy voïng töôûng laø taâm giaùc. Chuùng ta tu laø boû voïng töôûng ñeå soáng vôùi caùi bieát hieän tieàn thanh tònh. Vaäy tu Thieàn laø boû meâ soáng vôùi giaùc chôù khoâng coù gì laï heát. Hieåu roài chuùng ta thaáy roõ raøng tröôùc maét, chôù khoâng phaûi chuyeän xa laï. ÔÛ ñaây Ngaøi noùi töùc taâm laø Phaät, töùc taâm laø taùnh, cho neân ba töø: Taâm, Taùnh, Phaät teân goïi tuy khaùc nhöng khoâng phaûi khaùc. Caû ba ñeàu chæ cho theå chaân thaät. Ngaøi ñöa ra ví duï, sôû dó coù naém tay laø do baøn tay co laïi, boû baøn tay khoâng coù naém tay. Hoaëc, soùng töø nöôùc maø coù, rôøi nöôùc tìm soùng khoâng coù. Baøn tay laø caùi goác, laø caùi theå, naém tay laø ngoïn, laø caùi duïng. Cuõng vaäy nöôùc laø theå, soùng laø  duïng, taát caû caùi duïng khoâng rôøi caùi theå maø coù. Nhö vaäy moïi caùi nghó suy phaân bieät ñeàu töø caùi theå linh giaùc maø ra, song phaûi buoâng heát voïng töôûng môùi trôû veà vôùi taùnh linh giaùc.

Neân Kinh Hoa Nghieâm noùi:

            Neáu ngöôøi muoán roõ bieát,

            Ba ñôøi taát caû Phaät.

            Neân quaùn taùnh phaùp giôùi,

            Taát caû chæ taâm taïo.

AÂm :

            Nhöôïc nhôn duïc lieãu tri,

            Tam theá nhaáùt thieát Phaät.

            Öng quaùn phaùp giôùi taùnh,

            Nhaát thieát duy taâm taïo.

Ñeán ñaây Ngaøi daãn baøi keä cuûa Kinh Hoa Nghieâm. YÙ keä noùi raèng: ngöôøi naøo muoán bieát roõ ba ñôøi chö Phaät thì phaûi quaùn phaùp giôùi taùnh, taát caû ñeàu do taâm taïo.

Laïi noùi: Taâm, Phaät vaø chuùng sanh, ba thöù naøy ñeàu khoâng sai khaùc. Taát caû Phaät phaùp, töï taâm saün coù, thoâi ñem taâm tìm kieám beân ngoaøi, boû cha chaïy ñi lang thang. Tieáng Phaïn göôïng goïi Phaät, Trung Hoa noùi laø taùnh giaùc. Taùnh naøy chaúng lìa thaân ta, neáu ngöôøi ñoán ngoä ñöôïc coäi goác, ngöôøi naøy seõ choùng ñöôïc thaønh Phaät.

Taâm, Phaät vaø chuùng sanh ba thöù ñeàu khoâng  khaùc, ñeàu cuøng caùi theå chaân thaät ñoù thoâi. Phaät phaùp ñaõ saün coù nôi töï taâm, ñöøng ñem taâm tìm kieám beân ngoaøi, ñöøng laøm keû cuøng töû ôû trong Kinh Phaùp Hoa boû cha ñi lang thang ñoùi khoå ôû xöù ngöôøi, thôøi gian sau môùi söïc nhôù trôû veà. Ngaøi laïi noùi Phaät laø taùnh giaùc, taùnh giaùc ñoù laø nguoàn coäi cuûa con ngöôøi, neáu queân nguoàn coäi khôûi voïng töôûng laø chuùng sanh, neáu trôû veà nguoàn coäi laø giaùc ngoä laø Phaät.

Theá naøo laø coäi goác ?

Chæ daïy raèng: - Coäi goác chính laø taâm taùnh linh giaùc cuûa moïi ngöôøi. Taâm naøy laø coäi nguoàn cuûa chö Phaät, laø ñaát taùnh cuûa chuùng sanh. Ñaát thì saûn sanh muoân vaät, ngaøn muoân caây coái, caønh laù hoa quaû, moãi moãi ñeàu nhaân nôi ñaát maø sanh. Taâm bao goàm muoân phaùp, traêm kheùo ngaøn hay, huyeàn cô dieäu lyù, moãi moãi ñeàu töø taâm döïng laäp. Taâm laø bieån cuûa muoân phaùp, töø nôi thaät teá maø öùng hoùa ra. Taùnh laø goác cuûa muoân haïnh, tuøy nôi moät taâm maø bieán duøng. Hueä giaûi troøn thoâng, linh minh ñaày ñuû, goàm troïn muoân phaùp chæ moät lyù, xuyeân suoát muoân thuôû chæ moät taâm.

Hoûi theá naøo laø coäi goác ? Ngaøi giaûi thích coäi goác laø taâm taùnh linh giaùc cuûa ngöôøi; maø taâm taùnh linh giaùc naøy laø taâm cuûa chö Phaät. Taâm ñoù laø coäi nguoàn laø goác reã cuûa taát caû. Gioáng nhö ñaát sanh ra muoân vaät, hay nhö bieån caû truøm heát caùc loaøi trong nöôùc. Taùnh laø goác cuûa muoân haïnh, tuøy nôi moät taâm maø bieán duøng. Nhö vaäy taâm laø goác, taâm laø nguoàn coäi taát caû phaùp.

Buoâng ra thì laáy moät laøm nhieàu, thu laïi thì laáy nhieàu laøm moät. Neân laäp moät taâm laøm toâng, môû ra thì coù nhieàu cöûa voâ taän. Môùi noùi: “Ba coõi chæ laø taâm, muoân phaùp chæ laø thöùc, moät nieäm chaúng sanh, caùc duyeân choùng döùt”. Ngoä dieäu lyù nôi baûn taâm thì toäi phöôùc ñeàu khoâng, meâ vieân minh cuûa töï taùnh thì thieän aùc ñeàu ngaïi.

Vì taâm laø goác cuûa taát caû söï vaät neân nhaø Thieàn goïi laø Phaät taâm toâng. ÔÛ ñaây noùi laáy taâm laøm toâng, môû ra thì coù nhieàu cöûa nhieàu phaùp moân khoâng theå keå heát. Cho neân noùi ba coõi töø taâm hieän ra, muoân phaùp töø thöùc maø phaân bieät sanh, neáu moät nieäm khoâng sanh thì caùc duyeân choùng döùt. Nhö vaäy chuùng ta tu chæ caàn laøm sao ñi ñöùng naèm ngoài moät nieäm khoâng sanh thì muoân duyeân theo ñoù döùt saïch. ÔÛ ñoaïn naøy coù caâu: Ngoä dieäu lyù nôi baûn taâm thì toäi phöôùc ñeàu  khoâng, meâ  vieân minh cuûa töï taùnh thì thieän aùc ñeàu ngaïi. Chuùng ta phaûi hieåu choã naøy cho kyõ keûo laàm. Sôû dó chö Toå noùi khoâng toäi phöôùc, khoâng thieän aùc laø vì caùc Ngaøi ñaõ ngoä ñöôïc dieäu lyù cuûa taâm. Taâm khoâng coù töôùng sanh dieät thì noùi gì toäi phöôùc thieän aùc ? Ngöôïc laïi neáu meâ chôn taùnh töùc laø meâ baûn taâm thì thieän aùc toäi phöôùc ñeàu coù thaät. Theá neân ñoái vôùi ngöôøi meâ, Phaät daïy boû möôøi ñieàu aùc laøm möôøi ñieàu thieän v.v...

Ngaøn doøng soâng rieâng khaùc maø ñoàng nguoàn, muoân xe sai bieät maø ñoàng loái moøn; taát caû muoân phaùp ñeàu veà moät taâm, taâm sanh thì moïi thöù phaùp sanh, taâm dieät thì moïi thöù phaùp dieät. Do ñoù caùc ngoâi sao ñeàu chaàu veà höôùng Baéc, muoân doøng soâng troïn chaûy veà Ñoâng, haø sa dieäu phaùp thaûy ôû nguoàn taâm, ñaïo phaùp hieän tieàn, moät taâm ñaày ñuû. Neân bieát, ngaøn phaùp muoân phaùp, Phaät Phaät, Toå Toå töø tröôùc chæ laáy taâm truyeàn taâm, chöõ baùt môû toang; laáy taâm aán taâm, boán maét nhìn nhau, hôn naêm ngaøn taùm traêm quyeån, taùm möôi boán ngaøn phaùp moân, moïi thöù phöông tieän, ñeàu töø moät chöõ taâm aáy löu xuaát, döïng laäp. Duø ñem tre baèng nuùi  Tu  Di  laøm  buùt, laáy nöôùc boán bieån caû laøm möïc, vieát moät chöõ taâm naày vaãn chaúng heát.

Keá ñeán Ngaøi ñöa ra hình aûnh ngaøn doøng soâng rieâng khaùc chæ coù moät nguoàn. Noùi cho deã hieåu laø ngaøn doøng soâng ôû khaép moïi nôi ñeàu chaûy ra bieån. Muoân xe rieâng khaùc cuøng ñi moät loái moøn, töùc laø cuøng ñi treân moät laèn xe ñi. Taát caû muoân phaùp goác töø taâm maø ra. Neáu taâm sanh thì muoân phaùp sanh, neáu taâm laëng yeân thì muoân phaùp dieät, vì goác töø taâm. Noùi muoân phaùp goác töø taâm, taâm ñoù laø taâm gì ? - Laø taâm linh giaùc. Coøn caùi taâm sanh laø taâm voïng töôûng; vì laø taâm voïng töôûng neân coù sanh coù dieät, chôù taâm linh giaùc ñaâu coù sanh dieät. Choã naøy raát teá nhò, quí vò hoïc phaûi hieåu cho kyõ, keûo laàm loän.

Ngaøi laïi ñöa ra moät ví duï nöõa: Taát caû ngoâi sao ñeàu höôùng veà phöông Baéc, caùc nguoàn soâng ñeàu chaûy veà phöông Ñoâng, noùi leân caùi yù taát caû ñeàu veà moät höôùng ñeå noùi roõ caùi nghóa muoân phaùp ñeàu trôû veà taâm. Do ñoù neân Phaät Toå laáy taâm truyeàn taâm chôù khoâng truyeàn caùi gì khaùc, truyeàn taâm baèng caùch boán maét nhìn nhau. Song ñöùng veà maët truyeàn baù roäng raõi thì naêm ngaøn taùm traêm quyeån kinh, taùm muoân boán ngaøn phaùp moân, moïi thöù phöông tieän ñoù ñeàu töø taâm löu xuaát döïng laäp. Taát caû phöông tieän goác töø taâm, chæ caàn trôû veà taâm laø ñuû. Cho neân chöõ taâm raát laø to lôùn, duø coù laáy tre baèng nuùi Tu Di laøm buùt, laáy nöôùc bieån laøm möïc cuõng khoâng vieát heát chöõ taâm naøy. Chöõ taâm sao to quaù vaäy ? Vì taâm theå sanh muoân phaùp, taâm truøm khaép taát caû, cho neân khoâng theå dieãn taû ñöôïc noù.

Kinh noùi: “Dieãn noùi moät chöõ maø caû bieån möïc khoù cheùp heát”. Voâ löôïng thu laïi laøm moät, moät buoâng ra thaønh voâ löôïng. Song thaùi hö duø roäng maø chaúng theå bao goàm theå kia; maët trôøi, maët traêng tuy saùng maø chaúng theå saùnh vôùi aùnh saùng kia. Taâm aáy roäng bao caû thaùi hö; taùnh aáy, löôïng truøm khaép phaùp giôùi, troøn laëng saùng röïc, khoâng coù Ñoâng, Taây, Nam, Baéc, khoâng coù boán phía, treân döôùi, khoâng vaät coù theå saùnh, göôïng goïi laø taâm. Buoâng ra thì lôùn khoâng gì ngoaøi, thu laïi thì nhoû khoâng gì trong. Bôûi taâm vöông aån hieän, goàm chöùa taát caû ngöôøi vaät, tröôùc trôøi ñaát, suoát xöa nay, moät mình toàn taïi, moät mình chieáu soi, khoâng hình khoâng töôùng, khoâng xanh, vaøng, ñoû, traéng, khoâng vuoâng troøn, daøi ngaén, khoâng ñaàu ñuoâi tröôùc sau, khoâng kieáp soá, bôø meù, gioáng nhö hö khoâng, khoâng coù maët maøy coù theå noùi phaûi quaáy. Tuy khoâng xanh, vaøng, ñoû, traéng, vuoâng troøn, daøi ngaén, nhöng hay hieän ra xanh vaøng ñoû  traéng, vuoâng  troøn daøi ngaén.

Kinh noùi raèng moät chöõ taâm maø buùt möïc khoù cheùp heát. Voâ löôïng töùc laø muoân phaùp thu veà moät taâm, vaø töø moät taâm löu xuaát ra muoân phaùp. Song thaùi hö duø roäng maø chaúng theå bao goàm ñöôïc  taâm, aùnh saùng cuûa maët trôøi maët traêng chaúng baèng aùnh saùng cuûa taâm. Taâm roäng lôùn aáy bao haøm caû thaùi hö, nhöng taïm goïi noù laø taâm. Caû moät ñoaïn vaên daøi ôû treân noùi leân yù nghóa taâm theå cuûa chuùng ta truøm khaép vaø tuøy theo duyeân öùng hieän. Tuy öùng hieän theo taát caû phaùp nhöng khoâng leä thuoäc vaøo taát caû phaùp, noù laø chuû maø noù cuõng khoâng rôøi taát caû phaùp cuûa noù hieän ra.

Cho neân Thieàn sö Xuyeân Laõo noùi:

            Ma-ha Ñaïi phaùp Vöông,

            Khoâng ngaén cuõng khoâng daøi.

            Xöa nay khoâng ñen traéng,

            Tuøy choã hieän xanh vaøng.

AÂm :

            Ma-ha Ñaïi phaùp Vöông,

            Voâ ñoaûn dieäc voâ tröôøng.

            Baûn lai voâ taùo baïch,

            Tuøy xöù hieän thanh hoaøng.

Ma-ha Ñaïi phaùp Vöông laø chæ cho taâm theå lôùn nhaát, noù khoâng ngaén khoâng daøi khoâng ñen khoâng traéng, khoâng coá ñònh ôû moät hình töôùng, tuøy duyeân öùng hieän neân coù sai khaùc.

Nhaéc laïi laàn nöõa, ngaøi Chaân Nguyeân chæ cho chuùng ta bieát roõ raèng nôi moïi ngöôøi ai cuõng coù saün taâm linh giaùc, chôù khoâng rieâng moät ngöôøi naøo. Neáu chuùng ta khoâng ñuoåi theo voïng töôûng maø ñeå cho noù hieän trong moïi sinh hoaït, laø bieát soáng vôùi taâm linh giaùc, thì khoûi phaûi nhoïc coâng leo nuùi, loäi soâng ñeå tìm kieám, maø noù hieån hieän ôû luùc môû lôøi noùi naêng, cöû ñoäng tay chaân, nhöôùng maøy chôùp maét v.v... Luùc naøo noù cuõng hieän höõu khoâng heà thieáu vaéng. Caâu chuyeän cuûa ngaøi Vaên Hyû ñoái ñaùp vôùi oâng giaø ôû nuùi Nguõ ñaøi cho ta roõ theâm yù nghóa naøy.

Ngaøi Vaên Hyû leân nuùi Nguõ ñaøi tìm ngaøi Vaên Thuø, nhöng chæ gaëp oâng giaø daét traâu ñi, môøi Ngaøi vaøo ñoäng. Sau khi hoûi thaêm, oâng giaø roùt nöôùc môøi uoáng. OÂng ñöa chung traø leân hoûi ngaøi Vaên Hyû:

- ÔÛ phöông Nam coù caùi naøy khoâng ?

Ngaøi Vaên Hyû traû lôøi:

- Daï khoâng .

OÂng giaø hoûi:

- Haèng ngaøy laáy caùi gì uoáng traø ?

OÂng giaø muoán hoûi “caùi bieát uoáng traø”, töùc laø taâm linh giaùc, chôù ñaâu coù hoûi caùi chung traø. Nhöng ngaøi Vaên Hyû khoâng nhaän ra, laïi thaáy caùi chung traø ñeïp quaù, xöù mình khoâng coù neân traû lôøi khoâng. Neáu khoâng thì laøm sao bieát aên bieát uoáng ? Hoûi phöông Nam coù caùi naøy khoâng ? Traû lôøi coù thì khoâng  bò  löøa, coøn traû lôøi khoâng thì khoâng nhaän ra caùi maø oâng giaø muoán chæ.

Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy, trong taát caû moïi cöû ñoäng ñeàu haøm aån taâm linh giaùc, neân caùc Thieàn sö muoán chæ caùi aáy cho chuùng ta, heã gaëp phöông tieän naøo laø söû duïng phöông tieän ñoù. ÔÛ ñaây OÂng giaø ñöa chung traø, ôû hoäi Linh Sôn ñöùc Phaät ñöa caønh hoa, ñeàu nhaèm chæ cho chuùng ta nhaän ra taâm Phaät saün coù nôi mình. Chuùng ta thaät laø ngöôøi coù phöôùc lôùn môùi bieát nôi mình coù saün oâng Phaät. Neáu thieáu phöôùc thì ñaâu bieát mình coù Phaät. Nhöng phöôùc naøy ai cho ? Taát caû chuùng ta ñeàu coù saün. Song, neáu ñöôïc chæ thì bieát, khoâng ñöôïc chæ thì queân.

Nhö vaäy chuùng ta tu laø coù keát quaû tröôùc maét chôù khoâng tìm kieám ñaâu xa. Ñöøng nghó raèng tu khoâng bieát bao giôø môùi thaønh coâng, kheùo öùng duïng laø coù keát quaû. Trong moïi sinh hoaït haèng ngaøy, ñi, ñöùng, noùi naêng, laøm vieäc, queùt nhaø, naáu côm v.v... khoâng khôûi voïng töôûng laø chuùng ta ñang soáng trong Nieát-baøn. Chæ taïi chuùng ta khoâng khoân ngoan, laøm vieäc naøy, maø töôûng chuyeän khaùc meâ neân luoân soáng trong ñieân ñaûo laàm. Töï mình chuoác khoå roài keâu Phaät cöùu khoå, khoå ñoù do ai laøm maø keâu Phaät cöùu ? - Töï mình laøm thì töï mình giaûi chôù khoâng ai giaûi khoå theá cho mình ñöôïc. Chaúng haïn ngöôøi thaân ñi xa chöa veà, mình lo sôï ngoài ñöùng khoâng yeân, ñaàu oùc roái buø, beøn ñeán ñoát nhang caàu Phaät gia hoä cho ngöôøi thaân ñi ñöôøng ñöôïc bình yeân, tai qua naïn khoûi v.v...  Taïi mình voïng töôûng quaù roài ñaâm ra hoaûng hoát, caàu xin khaán vaùi chôù chaéc gì ngöôøi thaân mình gaëp naïn ! Ñoù laø moät trong nhöõng chuyeän maø chuùng ta töï taïo khoå cho mình. Bieát ñöôïc nhö theá, haèng ngaøy chuùng ta luoân luoân soáng trong tænh giaùc yeân laëng thì cuoäc soáng ñöôïc bình an toát ñeïp.

Phaùp taùnh voán tuøy duyeân, saéc khoâng ñeàu chaúng ngaïi. Vaøo soâng thì tuøy khuùc uoán quanh; nöôùc thì thuaän theo vaät vuoâng troøn. Nhö haït chaâu ma-ni, aùnh hieän ra naêm maøu, tuøy loaïi ñeàu hieän, troïn chaúng bieán ñoåi. Duø khoâng hình töôùng maø hay hieän thaønh taát caû töôùng, chaân khoâng maø dieäu höõu, baát bieán maø tuøy duyeân. Chaân khoâng laø ban ñaàu cuûa taùnh, dieäu höõu laø ban ñaàu cuûa khí. Neân bieát, nuùi soâng, quaû ñaát, sum la vaïn töôïng, tình vôùi voâ tình, cho ñeán nieäm thoâ, nieäm teá, phaùp nhieãm, phaùp tònh, khoâng moät vaät, moät traàn naøo ra ngoaøi taâm vöông. Ñaây laø dieäu höõu.

Ñoaïn naøy Ngaøi giaûi thích veà phaùp taùnh tuøy duyeân. Chuùng ta suy gaãm caâu tuøy duyeân maø baát bieán ñeå hieåu saâu theâm phaàn naøy. Ñaây noùi phaùp taùnh voán tuøy duyeân, neân noù hieän ra hình töôùng maø saéc vaø khoâng ñeàu chaúng ngaïi nhau. Saéc laø hình töôùng, khoâng laø chæ cho theå taùnh, hai caùi ñoù noù khoâng ngaïi nhau. Phaùp taùnh ví nhö nöôùc, nöôùc ôû soâng thì tuøy theo con soâng maø ngay thaúng hay quanh co. Nöôùc ôû bình chai, toâ cheùn tuøy theo bình chai, toâ cheùn maø vuoâng hay troøn, khoâng nhaát ñònh. Nhö vaäy theå cuûa nöôùc thì baát ñoäng, tuøy theo duyeân maø nöôùc quanh co hay vuoâng troøn. Laïi ví nhö haït chaâu ma-ni voán trong saùng, nhöng ôû beân ngoaøi oùng aùnh maøu ñoû, maøu xanh, maøu vaøng... thì haït chaâu aån hieän maøu ñoù. Nhö vaäy haït chaâu khoâng coù maøu, do beân ngoaøi coù maøu gì thì thaáy haït chaâu hieän maøu aáy. Haït chaâu trong saùng laø baát bieán chæ cho phaùp taùnh, haït chaâu coù maøu laø tuøy duyeân bieán ñoåi. Qua nhöõng ví duï treân ngaøi Chaân Nguyeân muoán chæ cho chuùng ta phaùp taùnh saün coù nôi moïi ngöôøi, nhöng noù tuøy duyeân, ôû maét thì duyeân theo saéc, ôû tai thì duyeân theo tieáng, ôû muõi thì duyeân theo muøi... Bôûi noù tuøy theo saùu caên duyeân vôùi saùu traàn maø coù muoân hình vaïn traïng, coù nhieàu thöù chuyeån bieán toát xaáu thöông gheùt ñuû thöù. Nguyeân phaùp taùnh thì khoâng coù moät thöù neân noùi laø chaân khoâng, nhöng tuøy duyeân thì coù ñaày ñuû muoân söï muoân vaät. Theå  baát  bieán  thì  khoâng ñoåi maø tuøy duyeân neân coù khaùc. Do ñoù Ngaøi noùi chaân khoâng laø ban ñaàu cuûa taùnh, dieäu höõu laø ban ñaàu cuûa khí. Chaân khoâng dieäu höõu laø lyù cuûa nhaø Phaät, chaân khoâng laø caùi theå khoâng töôùng maïo baát di baát dòch khoâng ñoåi thay. Nhöng khi noù theo duyeân bieán hieän ñuû thöù thì goïi laø dieäu höõu. ÔÛ ñaây Ngaøi laáy tinh thaàn cuûa Laõo Trang ñeå phoái hôïp vôùi yù nghóa chaân khoâng dieäu höõu cuûa nhaø Phaät. Theo tinh thaàn cuûa Laõo Trang noùi veà taùnh vaø khí thì, caùi taùnh cuûa Laõo Trang ví nhö caùi chaân khoâng cuûa nhaø Phaät, caùi khí cuûa Laõo Trang ví nhö dieäu höõu cuûa nhaø Phaät.

Sau ñaây toâi daãn moät ñoaïn trong saùch Trang Töû ñeå roõ caùi yù nghóa ñoù. Veà Trang Töû Tri Baéc Du coù moät ñoaïn vieát: “Nhaân chi sinh, khí chi töïu giaû, töïu taéc vi sinh, taùn taéc vi töû. Nhöôïc töû sinh vi ñoà, ngoâ nhöôïc haø hoaïn”. Dòch: “Söï soáng cuûa con ngöôøi do khí töïu maø coù. Khí töïu thì soáng, khí tan thì cheát. Neáu soáng cheát laø ñoâi baïn ñoàng haønh thì ta coøn baän taâm laøm chi ?”. Nhö vaäy chöõ khí chæ cho söï sanh, khí töïu thì sanh, khí tan thì dieät, söï soáng cheát tuøy theo khí töïu vaø taùn, gioáng nhö beân nhaø Phaät noùi dieäu höõu. Dieäu höõu laø tuøy theo duyeân, ñuû duyeân thì thaønh söï vaät, thieáu duyeân thì khoâng.

Laïi moät ñoaïn cuûa Hoaøi Nam Töû - Baûn Kinh Huaán vieát: “Thieân ñòa chi hoøa hôïp, aâm döông chi ñaøo hoùa, vaïn vaät giai thaïnh nhaát khí daõ”. Dòch: “Söï hoøa hôïp cuûa trôøi ñaát, söï ñaøo luyeän  bieán  hoùa  cuûa  aâm döông, ñoái vôùi vaïn vaät ñeàu nhôø vaøo nhaát khí”. Nhö vaäy khí laø söï tuï taùn maø thaønh thieân hình vaïn traïng, cho neân ngaøi Chaân Nguyeân duøng chöõ taùnh vaø khí cuûa Laõo Trang ñeå phoái hôïp vôùi caùi chaân khoâng vaø dieäu höõu cuûa nhaø Phaät. Ngaøi noùi theâm raèng töø vaïn vaät höõu tình voâ tình treân theá gian naøy cho ñeán caùc taâm nieäm thoâ teá ñeàu khoâng ra ngoaøi taâm vöông, töùc laø ngoaøi caùi taùnh giaùc hay caùi chaân khoâng. Töø caùi chaân khoâng theo duyeân maø hieän coù ñuû thöù goïi ñoù laø dieäu höõu. Ñoù laø yù nghóa chaân khoâng dieäu höõu theo caùi nhìn cuûa ngaøi Chaân Nguyeân.

Laïi noùi: - Chaúng phaûi khoâng, chaúng phaûi saéc, öùng hoùa thaønh muoân thöù maø chaúng lìa moät chaân thaät. Taâm vöông laø theå nhö nhö, trong laëng thöôøng truï; voán töï vieân thaønh, döôøng nhö hö khoâng; öùng vaät hieän hình, nhö traêng trong nöôùc. Nghóa laø taâm vöông hay öùng hieän vaøo trong caùc loaøi, neân noùi laø thöùc hoøa hôïp. Baûn taùnh taâm vöông  nhö  göông  troøn  lôùn  hieän  caùc thöù  hình  saéc. Taâm vöông  voán  khoâng  hình töôùng, tuy  khoâng hình töôùng maø hay hieän thaønh taát caû caùc töôùng, nhöng laïi chaúng nhieãm taát caû caùc töôùng. Töôùng ñeán thì hieän, töôùng ñi thì maát, töôùng tuï thì coù, töôùng tan thì khoâng; töôùng tuy coù ñeán ñi, tuï tan maø taâm vöông voán töï  trong  treûo  thöôøng  laëng  leõ. Nhö göông troøn lôùn hay hieän taát caû vaät, tuy hay hieän taát caû vaät maø chaúng nhieãm taát caû vaät; vaät ñeán thì hieän, vaät ñi thì maát, vaät coù ñeán  ñi hieän maát, nhöng göông voán töï saün vaäy chaúng ñoäng. Vì vaäy ñem göông troøn duï taâm vöông. Song taâm vöông chaúng nhieãm caùc vaät, xöa nay thanh tònh, trong laëng thöôøng truï, saïch troïi trôn, baøy trô trô, khoâng moät vaät, khoâng theå naém baét. Neân noùi phaùp thaân thanh tònh töùc laø taùnh cuûa moïi ngöôøi, baùo thaân vieân maõn töùc laø trí cuûa moïi ngöôøi, hoùa thaân ngaøn traêm öùc töùc laø haïnh cuûa moïi ngöôøi.

Ñoaïn naøy Ngaøi giaûi thích theâm veà taâm vöông. Ba teân chaân khoâng, taâm vöông, phaùp thaân tuy khaùc, nhöng ñeàu chæ cho caùi theå, ñeàu laø moät goác. Cho neân goïi taâm vöông, chaân khoâng, phaùp thaân gì cuõng ñöôïc. Bôûi ñöùng veà maët taâm thì noùi taâm vöông taâm sôû. Taâm vöông laø taâm theå khoâng sanh dieät, coøn taâm sôû laø taâm duyeân theo caûnh phaân bieät neân noù sanh dieät. Ñöùng veà maët thaân thì goïi laø phaùp thaân. Vì caùi thaân töù ñaïi cuûa chuùng ta laø caùi thaân hieän töôïng coù ñi laïi, coù noùi naêng, hoaït ñoäng, caùi thaân ñoù khoâng phaûi laø caùi thaân baát sanh baát dieät. Nhö vaäy thaân cuûa chuùng ta laø caùi thaân theo nghieäp baùo maø coù chôù khoâng phaûi laø phaùp thaân. Phaùp thaân  thì khoâng hình töôùng, nhöng baát sanh baát dieät neân goïi laø phaùp thaân. Goïi laø chaân khoâng laø vì phaùp thaân naøy khoâng coù hình töôùng, khoâng moät vaät, moät phaùp maø ngöôøi theá gian coù theå thaáy nghe naém baét ñöôïc, tuy nhieân khoâng töôùng nhöng maø haèng höõu. Toùm laïi, chaân khoâng, phaùp thaân hay taâm vöông cuõng ñeàu chæ cho caùi theå ñoù. ÔÛ ñaây ngaøi Chaân Nguyeân noùi taâm vöông ví nhö taám göông troøn saùng chieáu soi söï vaät, neáu vaät dô thì nhìn caùi boùng trong göông dô, neáu vaät saïch thì nhìn caùi boùng trong göông saïch. Vaät ñen thaáy ñen, vaät traéng thaáy traéng. Vaät ôû ngoaøi theá naøo thì noù hieän vaøo göông theá aáy. Tuy nhieân göông hieän boùng dô saïch maø göông coù dô saïch khoâng ? Baûn chaát cuûa göông thì khoâng dô  khoâng saïch. Nhö vaäy ñeå thaáy raèng taâm vöông coù thaáy nghe hay bieát taát caû moïi caûnh vaät. Noù thaáy saéc nghe tieáng raát laø raønh roõ, neáu khoâng theâm moät nieäm phaân bieät cuûa taâm sôû thì taát caû caûnh vaät khoâng laøm cho taâm vöông dô saïch hay phaân bieät toát xaáu roài khen cheâ. Ngaøi ví taâm vöông nhö caùi göông ñeå bieát roõ raèng neáu haèng ngaøy chuùng ta thaáy, nghe, ngöûi neám, xuùc chaïm... maø khoâng theâm nieäm phaân bieät cuûa taâm sôû thì taâm vöông khoâng dính maéc. Nhö vaäy chuùng ta tu khoâng phaûi tìm kieám nôi naøo, troán traùnh ôû ñaâu, maø ngay trong khi tieáp xuùc vôùi moïi söï vaät taâm khoâng nhieãm dô dính maéc, taâm khoâng nhieãm dô dính maéc thì khoâng coù nieäm  khen cheâ thöông gheùt, ñoù laø caùi goác cuûa söï tu.

Theo caùi nhìn cuûa ngaøi Chaân Nguyeân  phaùp thaân töùc taùnh giaùc cuûa moïi ngöôøi, baùo thaân laø trí cuûa mình, hoùa thaân laø haïnh cuûa mình. Nhö vaäy taùnh giaùc trí tueä vaø coâng haïnh cuûa chuùng ta laø ñuû ba thaân. Trong chuùng ta coù ngöôøi naøo thieáu ba caùi naøy khoâng ? Chaéc chaén laø ai cuõng coù ñuû. Vaäy trong luùc tu chuùng ta kheùo söû duïng trí tueä ñeå ñaït ñeán söï giaùc ngoä chaân thaät. Söû duïng coâng haïnh ñeå laøm lôïi ích cho moïi ngöôøi, hai ñieàu naøy ñöôïc vieân maõn thì chuùng ta ñaày ñuû ba thaân.

Phaùp thaân thanh tònh laø saün thanh tònh nhö vaäy, laø chí toân töø bao thuôû, thaáy bieát raát nhieäm maàu, khoâng gì saùnh ngang, trong laëng chaân thaät thanh tònh, khoâng hình khoâng töôùng, goïi ñoù laø phaùp thaân thanh tònh. Phaùp thaân tuy khoâng hình khoâng töôùng maø hay hieän taát caû hình töôùng. Ñaõ thaønh caùc hình töôùng thì goïi ñoù laø öùng thaân. ÖÙng thaân thì coù thieän aùc, toát xaáu, tuøy theo nghieäp baùo maø thoï laáy thaân. Nghieäp baùo thieän töùc coù töôùng toát, nghieäp baùo aùc töùc coù töôùng xaáu. Tuøy nôi nghieäp baùo maø thoï laáy thaân, goïi laø baùo thaân. Baùo thaân, nghóa laø thaân nghieäp baùo moät ñôøi. Coøn öùng thaân töùc laø thaân öùng hieän ra. Sao goïi laø thaân öùng hieän ra ? Töùc nhaân nghieäp baùo caûm thaønh maø öùng hieän ra coù thaân, goïi ñoù laø thaân baùo öùng. Nghóa laø phaùp thaân hay öùng vaøo saéc thaân, öùng nôi maét thaáy  saéc, öùng nôi tai nghe tieáng, öùng nôi muõi ngöûi muøi, öùng nôi löôõi ñaøm luaän, öùng nôi thaân caûm xuùc, öùng nôi yù bieát phaùp, cho ñeán giô tay ñoäng chaân ñeàu laø öùng thaân.

Ñoaïn naøy Ngaøi giaûi thích veà phaùp thaân thanh tònh. Phaùp thaân thanh tònh laø thanh tònh töø thuôû naøo, chôù khoâng phaûi do duïng coâng tu haønh maø noù ñöôïc thanh tònh neân noùi chí toân töø bao thuôû. Bôûi vì moïi söï vaät treân theá gian ñeàu laø töôùng voâ thöôøng sanh dieät, coøn phaùp thaân laø baát sanh baát dieät neân noùi noù laø chí toân. Chí toân laø noù quí hôn taát caû. Caùi thaáy bieát cuûa Phaùp thaân raát nhieäm maàu. Thaáy bieát nhieäm maàu khoâng phaûi thaáy bieát khoân ngoan lanh lôïi kheùo leùo, maø nhö tröôùc ví duï taám göông saùng caùi gì cuõng hieän roõ heát, maø khi ñem vaät ñi thì khoâng dính laïi moät caùi gì caû. Ñoù laø nhieäm maàu, cuõng ñöøng laàm töôûng nhieäm maàu laø noù coù pheùp laï huyeàn bí v.v... Noù chæ laø caùi theå trong saùng hieän ñuû caùc hình töôùng maø khoâng bò caùc hình töôùng laøm nhieãm dô. Phaùp thaân aáy khoâng gì saùnh baèng, noù trong saùng thaät laø laëng leõ thanh tònh chæ coù ngöôøi duïng coâng tu môùi caûm nhaän ñöôïc vaø môùi hieåu ñöôïc nhöõng lôøi giaûi thích naøy. Nhö khi chuùng ta ngoài thieàn taâm khoâng coù moät nieäm nhoû nhieäm daáy  leân, chæ thuaàn trong saùng thanh tònh neân moät tieáng ñoäng nhoû cuõng nghe, nhöõng hình aûnh tröôùc maét ñeàu thaáy, nhöõng gì xaûy ra chung quanh ñeàu bieát roõ raøng. Ñoù goïi laø khoâng hình töôùng maø luoân luoân ñöôïc thanh tònh. Do thanh tònh maø khoâng hình töôùng neân moïi söï vaät coù hình töôùng nhö nuùi soâng, quaû ñaát v.v... ñem so saùnh vôùi phaùp thaân ñeàu khoâng baèng. Bôûi nhöõng vaät coù hình töôùng thì voâ thöôøng sanh dieät, phaùp thaân thì khoâng voâ thöôøng sanh dieät. Neáu chuùng ta haèng soáng vôùi phaùp thaân thanh tònh thì khoâng bò ngoaïi caûnh laøm nhieãm dô, nhö vaäy coù giaûi thoaùt khoâng ? Phaùp thaân khoâng hình töôùng thì dính maéc vaøo ñaâu, caùi gì troùi buoäc ñöôïc ? Vaø, khoâng coøn moät nieäm nhoû nhieäm thì ñaâu coù daáy ñoäng, khoâng ñoäng neân khoâng sanh dieät, khoâng sanh dieät laø giaûi thoaùt sanh töû. Vì coøn theo nieäm laø coøn taïo nghieäp, coøn ñi trong sanh töû luaân hoài. Khoâng coù moät nieäm nhieãm dô laø soáng vôùi phaùp thaân thanh tònh laø ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû luaân hoài. Giaûi thoaùt laø phaùp thaân giaûi thoaùt, cho neân ai soáng ñöôïc vôùi phaùp thaân laø soáng vôùi caùi theå giaûi thoaùt.

Keá ñeán Ngaøi noùi phaùp thaân khoâng hình töôùng maø noù hay hieän hình töôùng. Nhö taám göông saùng neáu tröôùc noù khoâng coù ngöôøi vaät thì trong göông khoâng coù hình töôùng ngöôøi vaät, neáu tröôùc göông coù ngöôøi vaät thì boùng ngöôøi vaät hieän ñaày ñuû trong göông. Giaû söû coù taám göông roäng moät thöôùc vuoâng ñeå ôû ñaøng kia thì hai traêm ngöôøi ngoài trong giaûng ñöôøng naøy coù hieän boùng trong göông khoâng ? Sao dieän tích noù nhoû maø chöùa ñöôïc hai traêm ngöôøi ? Ñeå thaáy raèng taám göông trong saùng khoâng dính buïi neân hình aûnh ngöôøi vaät hieän trong göông khoâng chöôùng ngaïi. Neáu taám göông bò phuû moät lôùp buïi ñen daøy thì hình aûnh ngöôøi vaät khoâng theå naøo hieän ñöôïc. Göông trong saùng khoâng dính buïi neân hieän ñöôïc taát caû hình töôùng, cuõng vaäy Phaùp thaân trong saùng khoâng hình töôùng maø hieän ra muoân ngaøn hình töôùng ñoù laø theo duyeân maø öùng hieän. Nhöng khi thaønh caùc hình töôùng thì goïi laø ÖÙng thaân chôù khoâng goïi laø Phaùp thaân. Theo ngaøi Chaân Nguyeân ÖÙng thaân thì coù nghieäp baùo toát xaáu, töø Phaùp thaân maø öùng hieän ra Baùo thaân coù maét thaáy, tai nghe, muõi ngöûi, löôõi neám, thaân xuùc chaïm v.v... ñoù goïi laø ÖÙng thaân. Theo nghieäp laønh nghieäp döõ thoï thaân toát xaáu, giaøu ngheøo v.v... ñoù laø Baùo thaân. Nhö vaäy ÖÙng thaân, Baùo thaân vaø Phaùp thaân khoâng rôøi nhau. ÖÙng thaân laø do Phaùp thaân öùng hieän ra caùi thaáy nghe hieåu bieát goïi laø ÖÙng thaân. Cho neân töø nôi thaáy nghe hieåu bieát chuùng ta nhaän ra Phaùp thaân. Ñoù laø choã maø caùc Thieàn sö duøng moïi phöông tieän ñeå ñaùnh thöùc chuùng ta nhaän ra ngay nôi thaân naøy Phaùp thaân luoân luoân öùng hieän, cho neân maét thaáy saéc, tai nghe tieáng laø do Phaùp thaân öùng ra nôi maét nôi tai, caùc caên khaùc cuõng theá. Nhö vaäy saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn ñeàu coù Phaùp thaân öùng hieän nôi saùu caên. Muoán chæ Phaùp thaân chuùng ta laøm sao chæ ? Ví duï trong hö khoâng coù gioù, coù ngöôøi hoûi gioù ôû ñaâu, laøm sao chæ ? Neáu thaáy caùi maøn phaát phô baûo ñoù laø gioù thì ñuùng hay sai ? Gioù khoâng phaát phô, song baûn chaát cuûa gioù laø ñoäng, do ñoù thaáy caùi maøn phaát phô chuùng ta bieát coù gioù. Gioù ôû khaép choã nhöng gioù khoâng töôùng maïo laøm sao chæ ? Cho neân chæ laø chæ caùi maø gioù taùc ñoäng nhö caùi maøn phaát phô. Gioù taùc ñoäng vaøo caây thoâng, chuùng ta thaáy caønh thoâng ñong ñöa. Chuùng ta nöông vaøo töôùng lay ñoäng cuûa caønh thoâng maø bieát coù gioù. Cuõng theá ngay nôi saùu caên Phaùp thaân öùng ra thaáy, nghe, ngöûi, neám v.v... maø bieát baûn theå ñang hieän höõu, khoâng neân tìm kieám ôû ñaâu xa.

Hoäi raèng :

Voán laø moät tinh minh. Chia thaønh saùu hoøa hôïp. Thu saùu hoøa hôïp laïi, voán laø moät tinh minh.

Laïi noùi: Sao goïi laø hoùa thaân ? Ñaõ vaøo öùng thaân, ñi ñöùng naèm ngoài, thaáy nghe hieåu bieát, laøm moïi thöù vieäc laønh, cho ñeán traêm ngaøn phaùp moân, phöông tieän dieäu haïnh, tuøy cô bieán hoùa, öùng duïng khoâng cuøng, goïi ñoù laø hoùa thaân. Tuy rieâng coù öùng vaø hoùa, cuõng  ñeàu töø phaùp thaân löu xuaát, neân noùi: Ba thaân voán chính laø moät thaân. Kinh noùi: “Haøng thöôïng caên roõ ñöôïc moät, thì muoân vieäc ñeàu xong”. Neáu nhö coøn ngôø vöïc, haõy nghieäm xeùt cho töôøng taän nôi lyù.

Ñoaïn naøy Ngaøi daãn Kinh Laêng Nghieâm. Trong Kinh Laêng Nghieâm Phaät goïi saùu caên laø saùu hoøa hôïp, saùu hoøa hôïp ñoù goác töø moät tinh minh, moät tinh minh chia thaønh saùu hoøa hôïp, töø saùu hoøa hôïp trôû veà voán laø moät tinh minh (Phaùp thaân). Cho neân trong khi tu, taâm chuùng ta keït ôû caùi thaáy, caùi nghe, caùi ngöõi... thì noù thuoäc veà moät trong saùu hoøa hôïp. Khi taâm chuùng ta an ñònh roài thì khoâng coøn maéc keït ôû caên naøo, maø noù truøm heát. Thaáy nghe hieåu bieát hieän tieàn khoâng keït ôû caên naøo laø trôû veà moät tinh minh. Nhö vaäy moät tinh minh neáu keït thì thaønh saùu hoøa hôïp. Saùu hoøa hôïp neáu bieát gôû thì trôû veà moät tinh minh. Noùi moät chôù thaät ra khi saùu ñaõ gôõ thì moät cuõng khoâng coøn.

Tröôùc noùi ba thaân: Phaùp thaân, ÖÙng thaân, Baùo  thaân chôù chöa noùi Hoùa thaân. Ñoaïn naøy giaûi thích veà Hoùa thaân. Hoùa thaân laø trong moïi hoaït ñoäng ñi ñöùng naèm ngoài, laøm taát caû vieäc laønh, tu taát caû caùc phaùp moân ñeàu laø dieäu haïnh cuûa Hoùa thaân. Hay noùi caùch khaùc tuøy cô öùng hoùa thì goïi laø Hoùa thaân. Tuy coù öùng hoùa rieâng khaùc nhöng ñeàu töø Phaùp thaân löu xuaát. Phaùp thaân öùng ra theo Baùo thaân, tuøy theo Baùo thaân maø öùng ra saùu caên, tuøy theo saùu caên maø haønh ñoäng nhöõng ñieàu hay ñieàu toát, nhö söï tu haønh v.v... laø Hoùa thaân. Nhö vaäy Hoùa thaân laø ngoïn cuûa ÖÙng thaân, maø goác cuûa ÖÙng thaân laïi laø Phaùp thaân. Cho neân haøng thöôïng caên nhaän ñöôïc Phaùp thaân thì roõ ÖÙng thaân, Baùo thaân, Hoùa thaân cuõng ñeàu goác töø ñoù maø ra.

Bôûi Chaân Phaät thì khoâng hình, Chaân  kinh thì khoâng quyeån, bao la phaùp giôùi, troøn ñoàng thaùi hö, chaúng theâm chaúng bôùt, khoâng thieáu khoâng dö, ngöôøi ngöôøi saün ñuû, keû keû vieân thaønh, baûn taùnh Di Ñaø, Chaân kinh Baùt-nhaõ, kho baùu nhaø mình, nguyeân laø vaät töï coù. Song taùnh ñaïo khoâng khaùc, saéc vaø khoâng nhaát nhö, vieân dung caû phaùp giôùi, ñoái dieän ôû tröôùc maét, öùng vaät hieän hình nhö traêng trong nöôùc.

Ngaøi noùi theâm veà caùi theå theânh thang cuûa phaùp taùnh. Chaân Phaät chæ cho Phaùp thaân khoâng hình töôùng, Chaân kinh chæ cho phaùp taùnh chaân thaät khoâng töôùng maïo, neân noùi khoâng quyeãn nhöng noù bao truøm caû phaùp giôùi noù khoâng thieáu, khoâng dö, ai ai cuõng troøn ñuû heát. Nhö hieän giôø thaân töù ñaïi cuûa chuùng ta, ngöôøi oám thì ba, boán chuïc kyù, ngöôøi maäp thì saùu baûy ñeán taùm chín chuïc kyù, coøn chieàu cao thì cao laém laø hai thöôùc. Neáu ngöôøi naøo to lôùn thì baèng hoøn ñaù lôùn trong nuùi laø cuøng. Nhöng chuùng ta coù moät caùi theå truøm caû phaùp giôùi, truøm caû hö khoâng thì to côõ naøo ? Nhö vaäy, söï to lôùn cuûa thaân töù ñaïi thì coù chöøng möïc, coù giôùi haïn, coøn söï to lôùn cuûa taâm theå thì khoâng giôùi haïn voâ taän voâ bieân, khoâng theå tính löôøng. Theá maø chuùng ta laïi queân chæ nhôù caùi thaân maáy chuïc kyù, cao moät vaøi meùt, roài cho laø thaät laø quí. Caùi thaân maáy chuïc kyù naøy chæ soáng maáy chuïc naêm, coøn Phaùp thaân thì tuoåi thoï voâ löôïng voâ bieân. Neáu chuùng ta  laø ngöôøi ham soáng thì neân soáng vôùi thaân naøo ? Caùi thaân soáng maáy chuïc naêm coù nghóa lyù gì ñoái vôùi Phaùp thaân baát töû ? Vaäy maø coù nhieàu ngöôøi chaúng chòu soáng vôùi caùi thaân baát töû, maø chæ thích soáng vôùi caùi thaân taïm bôï, luùc naøo cuõng lo gìn giöõ lo sôï maát noù. Queân thaân tuoåi thoï voâ löôïng roäng lôùn voâ bieân, maø baùm víu vaø haøi loøng thoûa maõn vôùi caùi thaân taïm bôï ñeå tieáp tuïc gaây taïo nghieäp khoå, boû thaân naøy thoï thaân khaùc, ñi maõi trong luaân hoài sanh töû. Do ñoù chö Phaät thaáy thöông chuùng ta ngu muoäi coù caùi theå to lôùn baát hoaïi maø khoâng nhôù, chæ nhôù lo cho caùi thaân beù nhoû taïm bôï voâ thöôøng, chôù khoâng phaûi Phaät thöông chuùng ta thieáu thoán veà aên maëc hay daùng veû luøn xaáu. Theá neân Phaät daïy tu ñeå trôû veà vôùi caùi theå truøm khaép baát sanh baát dieät cuûa chuùng ta, theå aáy coøn goïi laø Nieát-baøn voâ sanh. Khoâng coøn sanh thì ñaâu coù töû neân goïi laø giaûi thoaùt sanh töû. Song giaûi thoaùt sanh töû laø giaûi thoaùt caùi gì ? Laø khoâng vì caùi thaân taïm bôï maø taïo nhöõng nghieäp nhaân sanh töû. Khi döùt heát nhöõng maàm sanh töû roài chuùng ta haèng soáng vôùi Phaùp thaân baát sanh baát dieät cuûa mình goïi laø giaûi thoaùt sanh  töû. Neân  bieát  caùi khoâng sanh töû ôû ngay nôi mình chôù khoâng phaûi tìm kieám ôû ñaâu xa, cho neân noùi baûn taùnh laø Di Ñaø töùc laø chæ cho töï taùnh khoâng sanh dieät, Chaân kinh Baùt-nhaõ laø chæ cho trí tueä saün coù cuûa mình, kho baùu nhaø mình saün ñuû vaäy ñi tìm kieám ôû ñaâu cho nhoïc. Caùi töï  taùnh  aáy laø khoâng saéc, do khoâng saéc neân saéc vaø khoâng khoâng hai. Tuøy theo vaät hieän hình, ví nhö maët  hoà nöôùc trong thì boùng maët traêng hieän.

Keä noùi :

            Chaúng bieát baùu trong aùo,

            Voâ minh say töï tænh.

            Traêm haøi ñeàu raõ tan,

            Moät vaät vöõng saùng maõi.

AÂm :

            Baát thöùc y trung baûo,

            Voâ minh tuùy töï tænh.

            Baùch haøi caâu hoäi taùn,

            Nhaát vaät traán tröôøng linh.

Chaúng bieát baùu trong aùo, voâ minh say töï tænh. Nghóa laø khoâng bieát mình coù hoøn ngoïc baùu ôû trong tuùi aùo cuûa mình, ñoù laø vì voâ minh say meâ, nhöng khi thöùc tænh môùi bieát trong aùo mình coù hoøn ngoïc quí. YÙ hai caâu naøy daãn Kinh Phaùp Hoa ví duï anh chaøng say ñöôïc ngöôøi baïn cho haït chaâu coät trong cheùo aùo ñeå ñem ra duøng xaøi. Nhöng anh chaøng vaãn cöù say khoâng tænh, khoâng bieát mình coù haït chaâu trong cheùo aùo, neân vaãn ngheøo ñôøi khoå sôû. Sau gaëp laïi baïn chæ trong cheùo aùo anh coù haït chaâu, anh laáy ra duøng heát kieáp ngheøo ñoùi.

Traêm haøi ñeàu raõ tan, moät vaät vöõng saùng maõi. Trong thaân töù ñaïi do taát caû caùc phaàn gaân, xöông... keát hôïp laïi, moät ngaøy naøo ñoù noù seõ tan naùt khoâng coøn, nhöng trong ñoù coù moät vaät trong saùng khoâng bao giôø hoaïi.

YÙ baøi keä noùi nôi chuùng ta coù hoøn ngoïc quí, vì chuùng ta meâ say queân hoøn ngoïc quí coù saün nôi mình. Cuõng nhö thaân naøy laø thaân taïm bôï nhöng trong caùi taïm bôï ñoù coù caùi trong saùng coøn hoaøi khoâng maát.

AÙo laø saéc thaân, baùu laø töï taùnh. Tröôùc kia Luïc Toå Hueä Naêng ñoán ngoä töï taùnh, taâm chaâu linh baûo, beøn ñaùp vôùi Nguõ Toå Hoaèng Nhaãn raèng: “Taát caû muoân phaùp chaúng lìa töï taùnh !”

               Ñaâu ngôø töï taùnh voán töï thanh tònh !

               Ñaâu ngôø töï taùnh voán chaúng töï sanh dieät !

               Ñaâu ngôø töï taùnh voán töï ñaày ñuû !

               Ñaâu ngôø töï taùnh hay sanh muoân phaùp !

Ñaây noùi aùo laø saéc thaân, vieân ngoïc baùu laø töï taùnh. Cho neân Luïc Toå Hueä Naêng môùi noùi taát caû muoân phaùp chaúng lìa töï taùnh vaø khi nghe Nguõ Toå giaûng Kinh Kim Cang ñeán caâu öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm, Ngaøi lieàn ñaïi ngoä, vaø la leân:

               Ñaâu ngôø töï taùnh voán töï thanh tònh !

               Ñaâu ngôø töï taùnh voán chaúng töï sanh dieät !

               Ñaâu ngôø töï taùnh voán töï ñaày ñuû !

               Ñaâu ngôø töï taùnh hay sanh muoân phaùp !

Luïc Toå do nhaän ñöôïc töï taùnh cuûa mình voán töï thanh tònh, chaúng sanh chaúng dieät, ñaày ñuû taát caû, hay sanh taát caû, neân Nguõ Toå aán chöùng cho Ngaøi ñaõ ngoä ñöôïc baûn taùnh; ngoä ñöôïc baûn taùnh töùc laø kieán taùnh. Baûn taùnh saün coù maø laâu nay queân, baây giôø chôït nhaän ra neân Ngaøi duøng chöõ ñaâu ngôø. Nhö vaäy ngöôøi tu maø nhaän ra ñöôïc baûn taùnh cuûa mình thì töø ñoù veà sau söï tu haønh môùi ñöôïc an oån.

Hoäi raèng : Taùnh ñuû moïi lyù maø öùng vôùi muoân söï.

- Hoûi ñaùp ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Tham hoïc ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Tuïng kinh ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Nieäm Phaät ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Noùi naêng ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Gaäy heùt ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Cô duyeân ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Theá Toân giô caønh hoa ñoù laø gì ? - Chæ laø  töï  taùnh.

- Ngaøi Ca-dieáp mæm cöôøi ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Laâm Teá heùt, Ñöùc Sôn ñaùnh, Ngöôõng Sôn töôùng troøn, Thaïch Cuûng giöông cung, Ñaïo Ngoâ muùa hoát, cô duyeân cuûa chö Toå ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

Hoäi raèng nghóa laø hieåu raèng. Töï taùnh cuûa con ngöôøi ñuû ôû moïi lyù, öùng hieän vôùi muoân vaät. Ñaây giaûi thích cho thaáy töï taùnh con ngöôøi xuaát hieän töø choã naøo qua caùc caâu hoûi. Hoûi ñaùp ñoù laø gì ? Töùc laø bieát hoûi bieát ñaùp ñoù laø ai ? Ñaùp: Chæ laø töï taùnh. Do töï taùnh öùng ra môùi bieát hoûi bieát ñaùp. Roài tham hoïc tuïng kinh, nieäm Phaät, noùi naêng laø do töï taùnh öùng hieän môùi bieát tham hoïc, tuïng kinh, nieäm Phaät, noùi naêng. Neáu khoâng coù töï taùnh (taùnh giaùc) thì khoâng coù ai öùng hieän ñeå laøm nhöõng vieäc ñoù, thaân ngöôøi chæ laø moät khoái maùu thòt voâ tri khoâng bieát laøm gì caû. Baây giôø xa hôn moät chuùt laø: gaäy heùt, cô duyeân, Theá Toân giô caønh hoa, ngaøi Ca-dieáp mæm cöôøi, Laâm Teá heùt, Ñöùc Sôn ñaùnh, Ngöôõng Sôn töôùng troøn, Thaïch Cuûng giöông cung, Ñaïo Ngoâ muùa hoát, ñeàu do töï taùnh (taùnh giaùc) öùng hieän, neân Phaät vaø chö Toå môùi haønh xöû nhö theá. Taát caû ñeàu löu xuaát töø töï taùnh. Töï taùnh laø Phaät, thieàn Taêng hoûi theá naøo laø Phaät, Toå ñaùnh moät caùi ñau ñieáng laø chæ oâng Phaät ñoù. Vì coù oâng Phaät môùi bieát hoûi, coù oâng Phaät môùi bieát ñaùnh, coù oâng Phaät môùi bieát ñau. Chuû yeáu cuûa caùc Thieàn sö laø chæ thaúng neân khoâng giaûi thích doâng daøi. Cuõng vaäy, hoûi theá naøo laø Phaät ? Heùt moät tieáng laø chæ oâng Phaät ñoù, vì coù oâng Phaät môùi bieát heùt. Taát caû nhöõng haønh ñoäng khaùc cuõng nhö theá, caùc Ngaøi nhaèm chæ thaúng cho chuùng ta nhaän ra caùi chaân thaät (taùnh giaùc). Töø laâu chuùng ta quen nhaän caùi giaû treân töôùng maïo ngoân töø neân thaáy caùc Thieàn sö chæ caùi thaät qua haønh ñoäng khoâng ngoân ngöõ, chuùng ta ñaâm ra ngôø vöïc. Baây giôø hoïc hieåu kyõ choã naøy roài, ñoïc saùch Thieàn chuùng ta môùi khoâng thaáy laï vaø heát nghi ngôø. Ngaøy xöa ñoïc caâu chuyeän Thieàn sö Ñaû Ñòa, moãi khi coù ngöôøi ñeán hoûi theá naøo laø Phaät ? Ngaøi laáy gaäy ñaäp xuoáng ñaát moät caùi, khoâng traû lôøi. Hoûi gì Ngaøi cuõng laáy gaäy ñaäp xuoáng ñaát, do ñoù ngöôøi ñôøi goïi Ngaøi laø Hoøa thöôïng Ñaû Ñòa. Ñaû ñòa laø ñaùnh ñaát. Toâi coù bình moät caâu theá naøy: “Muoán thaáy maët nöôùc phaúng tröôùc khi caù aên moáng”. Vì vöøa khôûi nieäm ñaäp moät caùi laø ñaõ thaáy roài. Maët nöôùc khoâng daáy ñoäng töùc laø maët nöôùc phaúng, neáu daáy ñoäng thì töø maët nöôùc maø ra chôù khoâng  ôû  ñaâu  xa   heát. Nhö vaäy taát caû haønh ñoäng cuûa caùc Thieàn sö hoaëc ñaùnh hay heùt... ñeàu nhaèm chæ thaúng töï taùnh cho mình.

- Boán maét nhìn nhau ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Tröôûng Laõo Caâu Chi ñöa ngoùn tay, giô naém tay ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Laâm Teá phuûi tay aùo lieàn ñi ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Khai hoa keát aán ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Ñi ñöùng ngoài naèm ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Thaáy nghe hieåu bieát ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- AÊn côm aên chaùo ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Uoáng nöôùc uoáng traø ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Ñaép y oâm baùt ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Noùi naêng hoûi ñaùp ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Taïo taùc, laøm vieäc ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

- Im im xeùt tö duy, noùi noùi ñoäng mieäng ñoù laø gì ? - Chæ laø töï taùnh.

Qua moät ñoaïn daøi treân Ngaøi cuõng chæ thaúng töï taùnh hieän ñaày ñuû trong moïi haønh ñoäng, moïi noùi naêng moïi cöû chæ, khoâng coù gì ngoaøi töï taùnh. Cho neân caùc Thieàn sö khoâng toán lôøi giaûi thích maø chæ caàn bieåu hieän moät cöû chæ ñeå chuùng ta nhaän ra töï taùnh.

Vaäy ôû ñaây coù ai thieáu töï taùnh khoâng ? Khoâng thieáu maø chöa daùm nhaän, ñoù laø ñieàu ñaùng tieác. Töï taùnh laø taâm vöông laø vua laïi khoâng daùm nhaän, cöù nhaän maáy thöù ñaïo taëc buoàn giaän thöông gheùt vaø keát thaân vôùi chuùng, cho neân bò khoå suoát ñôøi. Xeùt kyõ chuùng ta thoâng minh hay meâ muoäi ? Caùi chaân thaät khoâng daùm nhaän, laïi oâm giöõ caùi giaû doái taïm bôï roài than khoå. Song söï khoå ñau ôû theá gian naøy chuùng ta xeùt kyõ thaáy noù nhö troø heà, chôù coù ñaùng gì ñaâu. Theá maø laém ngöôøi cuõng khoùc leân khoùc xuoáng vì nhöõng chuyeän phieàn naõo vôù vaån khoâng ñaâu, gaëp ai cuõng than ñôøi toâi sao khoå quaù ! Tuy nhieân, neáu xeùt kyõ moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù moät caùi khoâng bao giôø khoå, bieát nhö theá roài thì töï taïi voâ cuøng, soáng ôû giöõa coõi traàn naøy khoâng coù gì ñaùng laøm cho mình phieàn loøng, khoâng phieàn loøng thì coù gì khoå sôû. Giaû söû coù ai saân si noùi baäy baï thaáy hoï laø ngöôøi oâm ñaïo taëc laø ngöôøi ñaùng thöông, ngöôøi aáy coù vò phaùp vöông maø khoâng chòu nhaän, laïi ñi röôùc ñaïo taëc vaøo nhaø ñeå cho noù phaù heát gia saûn. Ngöôøi saân giaän noùi baäy baï laø ngöôøi ñaùng thöông chôù ñaâu ñaùng buoàn, vì tröôùc heát laø hoï hao toån khí löïc, keá ñeán laø hoï hao toån taâm löïc. Nhö vaäy hoï loã laõ raát nhieàu chôù coù ñöôïc gì ñaâu ? Theá neân chuùng ta bieát tu thì ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laøm phieàn mình, mình thoâng caûm thöông hoï chôù khoâng neân buoàn hoï. Hôn nöõa haèng ngaøy chuùng ta gaëp bieát bao ñieàu khoâng nhö yù xaûy ra, neáu khoâng buoâng boû maø cöù ñeo mang nhöõng thöù ñoù ñeå phieàn naõo khoå taâm than traùch thì bieát bao giôø chuùng ta môùi giaùc ngoä ? Bôûi vì ñoù laø nhöõng thöù laøm che môø khuaát laáp caùi taùnh linh giaùc cuûa chính mình. Xeùt kyõ trong chuùng ta khi phaùt taâm tu, ai cuõng muoán giaûi khoå, taïi sao vaøo chuøa moät thôøi gian chuùng ta laïi coät troùi nhöõng thöù lænh kænh khoâng ra gì vaøo loøng cho noù khoå theâm. Nhö vaäy muoán heát khoå thì nhöõng caùi khoâng giaù trò nhö thò phi, phaûi quaáy toát xaáu, buoâng boû heát thì chuùng ta môùi heát khoå. Chuùng ta heát khoå môùi mong cöùu khoå cho ngöôøi, coøn mình oâm moät khoái khoå maø noùi chuyeän ñaïo lyù, khuyeân ngöôøi heát khoå thì khoâng ñöôïc baûo ñaûm. Giaû söû coù ngöôøi thaáy baïn mình phieàn naõo beøn duøng lôøi ñaïo lyù khuyeân hoï ñöøng giaän hôøn, giaän hôøn laø ñau khoå. Nhöng khi gaëp chuyeän traùi yù mình noåi giaän la om soøm, nhö vaäy ngöôøi aáy coù khoå khoâng ? Theá neân chuùng ta phaûi hieåu cho thaät thaáu ñaùo ñieàu naøy, töï mình phaûi heát khoå môùi chæ daïy nhaéc nhôû cho ngöôøi, ñoù laø ñuùng tinh thaàn cöùu khoå chuùng sanh cuûa ñaïo Phaät.

?