B. GIAÛNG GIAÛI (tt)

III. KEÄ KIEÁN TAÙNH: (tt)

Maät thu laïi thì khoâng daáu veát, hieån buoâng ra thì khoâng cuøng taän. Bôûi löôïc baøy caùc cô chæ daïy, song ñoái vôùi dieäu lyù khoù ñem noùi heát. Caàn bieát maëc aùo aên côm, noùi  naêng  ñoái ñaùp, saùu caên vaän duïng, gaäy ñaùnh mieäng heùt, quaùt maéng  khaûy tay, ñaùnh phaùch thoåi saùo, tieáng taêm cöôøi noùi, cho ñeán gaùnh nöôùc böûa cuûi, nôi nôi toaøn baøy lyù dieäu; vo gaïo thoåi löûa, choã choã thaûy hieän chaân cô. Traêm kheùo ngaøn hay, cô huyeàn lyù dieäu, taát caû haønh ñoäng troïn laø töï taùnh cuûa moïi ngöôøi hieån hieän öùng duïng.

Ñoaïn naøy Ngaøi noùi khi trôû veà theå thì taâm linh giaùc khoâng coù daáu veát, neáu öùng hieän ra dieäu duïng thì khoâng cuøng taän, cho neân ôû ñaây Ngaøi löôïc baøy ñeå chæ daïy chôù choã dieäu lyù cuûa taâm khoâng theå duøng ngoân ngöõ noùi heát ñöôïc. Neân noùi noù hieån hieän öùng duïng ra moïi haønh ñoäng nhö maëc aùo aên côm, noùi naêng ñoái ñaùp... cho ñeán vo gaïo thoåi löûa ñeàu töø töï taùnh maø öùng duïng ra. Nhö vaäy ôû choã naøo chuùng ta cuõng tu ñöôïc heát. Theá maø coù nhieàu ngöôøi than, chieàu nay baän coâng taùc, ngoài Thieàn khoâng ñöôïc, maát moät buoåi tu. Neáu cho raèng ngoài Thieàn môùi tu thì maát, coøn bieát tu trong moïi haønh ñoäng thì khoâng maát. Vì trong moïi haønh ñoäng ñeàu coù Phaùp thaân öùng hieän thì maát caùi gì ? Chæ sôï khoâng bieát tu chôù khoâng sôï maát thôøi  giôø  tu. Nhôù ñieàu  naøy  cho  kyõ. Bieát  tu  thì  giôø  naøo  cuõng  tu  ñöôïc, cuoác  ñaát,  naáu  côm,  nhoå  coû  ñeàu  tu. Khoâng  bieát  tu  thì  giôø ngoài Thieàn  chöa  chaéc  ñaõ  tu, ngoài  ñoù maø ñeå  taâm nhôù  nghó chuyeän ñaõ qua nhôù chuyeän saép tôùi, heát chuyeän ngöôøi naøy tôùi chuyeän  ngöôøi kia. Theá neân chuùng ta kheùo öùng duïng tu thì tröôøng hôïp naøo tu cuõng ñöôïc. Hieåu nhö vaäy roài ngöôøi tu môùi töï taïi, khoâng than phieàn traùch moùc ai, luoân luoân an oån trong moïi caûnh thuaän nghòch an nguy. Ngaøy xöa, coù vò gaùnh nöôùc ñoøn gaùnh gaõy, ngay ñoù ngoä ñaïo. Coù vò cuoác ñaát löôïm hoøn gaïch neùm truùng caây tre vang tieáng, ngay ñoù ngoä ñaïo. Coù vò côõi ngöïa ñi ngang qua caàu, caàu gaõy, ngöïa suïp chaân teù xuoáng, ngay ñoù ngoä ñaïo. Nhöõng tröôøng hôïp nhö theá coù tu khoâng ? Neáu khoâng tu laøm sao ngoä ñaïo ? Coøn chuùng ta ngaøy nay ngoài Thieàn giôø  naøy qua giôø kia maø sao khoâng ngoä ñaïo ? Nhö vaäy trong giôø ngoài Thieàn ñoù chuùng ta tu nhieàu hay ít ? Toùm laïi, neáu taâm chuùng ta luùc naøo cuõng trong saùng hoàn nhieân, thì trong moät thôøi gian naøo ñoù cô duyeân ñaày ñuû chuùng ta cuõng ngoä ñaïo, chôù khoâng phaûi chæ ngoä ñaïo trong luùc ngoài Thieàn.

Toû roõ raèng :

Tröôùc kia ñaõ coù vieäc nhö treân, ngaøy nay ñaâu khoâng vieäc naøy ! Xöa nay thaáy taùnh thaønh Phaät, chung ngoä taâm toâng Baùt-nhaõ. Töôùng moäc tuoåi taùc chaúng ñoàng, taùnh hoûa tröôùc sau nhö theá. Ai bieát ví duï naøy, trí tueä thaät roäng saâu. Phaùp taùnh haèng khoâng, voán khoâng soá kieáp. Tröôùc sau chæ moät lyù, ngöôøi thoâng suoát ñoàng moät ñöôøng. Caàn bieát, moät taùnh linh chaân, trong laëng nhö thaùi hö; saéc thaân naêm uaån thaät nhö moäng huyeãn. Quaû laø  treân  ñaûnh  moân  ñuû  maét,  lieàn  bieát  treân  hö khoâng khoâng coù hoa. Phaät ôû töï taâm, chôù tìm kieám nôi ngöôøi ñöôïc. Neân trong baøi phuù Cö Traàn Laïc Ñaïo, Toå Ñieàu Ngöï noùi:

“Roõ chaân nhö, tin Baùt-nhaõ, chôù coøn tìm Phaät Toå Taây Ñoâng.

Chöùng thaät töôùng, ñaït voâ vi, ñaâu nhoïc hoûi kinh thieàn Nam Baéc”.

Khieán ngöôøi ngöôøi phaûn boån hoaøn nguyeân, cho keû keû hoài quang töï ngoä. Chæ chín chaén quaùn xeùt saâu xa, roõ ñöôïc toät ngöôøi ngöôøi laø Phaät, ngoä taâm toâng Phaät Phaät laø ngöôøi. Xin haõy ñeàu thaúng ñoù thöøa ñöông, chôù chaïy ñuoåi beân ngoaøi tìm kieám !

Ngaøi noùi: Tröôùc kia coù vieäc nhö treân, ngaøy nay ñaâu khoâng vieäc naøy. Nghóa laø ngaøy xöa chö Toå heùt moät tieáng ñaùnh moät caùi maø ngöôøi xöa ngoä ñaïo, ngaøy nay neáu chuùng ta kheùo nhaän thì cuõng ñöôïc nhö ngöôøi xöa. Vì xöa hay laø nay ñeàu thaáy taùnh thaønh Phaät, ñeàu ngoä taâm toâng Baùt-nhaõ. Ngaøi ví nhö töôùng caây nhoû caây lôùn nhö caây xoaøi, caây mít, caây oåi... khaùc nhau, nhöng phôi khoâ ñem ñoát vaãn chaùy ra löûa, vaãn noùng nhö nhau. Ai bieát ví duï naøy thì ngöôøi aáy coù trí tueä saâu roäng. Laïi nhö quí vò ngoài ñaây moät hai traêm ngöôøi, moãi ngöôøi coù hình töôùng, suy nghó, ngoân ngöõ khaùc nhau maø taùnh Phaät thì khoâng khaùc. Hieåu ñöôïc ñieàu naøy laø ngöôøi trí tueä saâu roäng vaø ngöôøi coù trí thì khoâng daùm xem thöôøng ai. Vì ñöùng veà maët töôùng maïo thì coù ngöôøi ñeïp ngöôøi xaáu, ñöùng veà maët hoïc thöùc thì ngöôøi hoïc cao ngöôøi hoïc thaáp, veà maët noùi naêng suy nghó thì coù ngöôøi lanh leï ngöôøi chaäm chaïp... nhöng taùnh Phaät thì khoâng khaùc. Hieåu nhö theá khôûi taâm ngaõ maïn xem thöôøng, hay khôûi taâm cung kính moïi ngöôøi nhö Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh trong kinh Phaùp Hoa ? Ngaøi gaëp ai cuõng xaù laïy vaø noùi: “Toâi khoâng daùm khinh caùc Ngaøi vì caùc ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät”. Ngaøi ñang laø Boà-taùt, moïi ngöôøi ñang laø phaøm phu, theá maø Ngaøi khoâng khinh vì bieát hoï seõ thaønh Phaät nhö Ngaøi. Bieát nhö theá taâm Ngaõ maïn giaûm, trí tueä taêng.

Phaùp taùnh haèng khoâng, voán khoâng soá kieáp. Phaùp taùnh haèng roãng laëng voán khoâng coù soá kieáp. Vì töø laâu chuùng ta soáng theo voïng nieäm neân taïo nghieäp vaø theo nghieäp thoï baùo thaân sanh töû luaân hoài voâ soá kieáp. Caùi nhaân laø voïng töôûng khoâng thaät, taïo nghieäp thì caùi nghieäp cuõng khoâng thaät, nghieäp khoâng thaät thì keát quaû thoï thaân cuõng khoâng thaät. Caû ba ñeàu khoâng thaät, baây giôø buoâng voïng töôûng, nhaän ra vaø haèng soáng vôùi phaùp taùnh thì khoâng taïo nghieäp, khoâng thoï thaân luaân hoài sanh töû thì soá kieáp cuõng khoâng. Neáu ngöôøi thoâng suoát lyù naøy thì cuøng chung moät ñöôøng. Töùc laø bieát caùi taùnh chaân thaät linh thieâng maàu nhieäm noù trong laëng nhö thaùi hö, coøn saéc thaân naêm uaån  voán nhö moäng huyeãn. Neáu ai soáng saùu baûy chuïc tuoåi oân laïi cuoäc ñôøi ñeàu thaáy nhö moäng huyeãn. Gioáng nhö ñeâm nguû naèm moäng, saùng thöùc daäy oân laïi giaác moäng thì coù ñaùng keå gì ? Theá maø cöù töôûng laø thaät. Cho neân noùi quaû laø treân ñaûnh moân coù ñuû con maét lieàn bieát treân hö khoâng khoâng coù hoa. Ñaûnh moân coù ñuû con maét töùc laø con maét thöù ba, con maét trí tueä. Sôû dó nhìn treân hö khoâng chuùng ta thaáy coù hoa ñoám laø taïi con maét beänh. Neáu con maét khoâng beänh thì thaáy hö khoâng khoâng coù hoa. Con maét khoâng beänh laø chæ cho trí tueä môû saùng. Ngöôøi tu khi trí tueä môû saùng thì bieát roõ Phaät ôû töï taâm, khoâng tìm kieám ôû beân ngoaøi. Sau ñaây Ngaøi daãn hai caâu trong baøi Phuù Cö Traàn Laïc Ñaïo cuûa Toå Ñieàu Ngöï:

Roõ chaân nhö, tin Baùt-nhaõ, chôù coøn tìm Phaät Toå Taây Ñoâng.

Chöùng thaät töôùng, ñaït voâ vi, ñaâu nhoïc hoûi kinh thieàn Nam Baéc.

Bieát ñöôïc nhö vaäy ñeå chuùng ta trôû veà nguoàn goác cuûa mình, quay aùnh saùng chieáu soi laïi mình ñeå ngoä ñöôïc phaùp thaân. Quaùn saùt chính chaén nhö theá ñeå roõ raèng ngöôøi ngöôøi laø Phaät, maø Phaät Phaät ñoù goác töø ngöôøi. Vaäy Phaät vaø ngöôøi khoâng hai, rôøi ngöôøi khoâng coù Phaät, rôøi Phaät khoâng coù ngöôøi. Nhö vaäy chuùng ta vaø Phaät gaàn khoâng xa. Theá maø cöù laïy Phaät hoaøi, laïy ñeán chai caû ñaàu goái. Sôû  dó chuùng ta phaûi laïy Phaät nhieàu laø taïi chuùng ta queân taùnh Phaät cuûa chính mình, neân phaûi nhôø ñöùc Phaät ngoài treân baøn chöùng minh cho chuùng ta laïy ñeå nhôù laïi taùnh Phaät cuûa chính mình. Laïy Phaät ñeå nhôù mình coù taùnh Phaät chôù khoâng phaûi laïy caàu xin Phaät cho phöôùc. Vaäy laâu nay chuùng ta laïy Phaät vôùi yù nghóa gì ? Hieåu nhö theá môùi thaáu ñöôïc yù nghóa tu laø xoay laïi mình chôù khoâng phaûi chaïy ra beân ngoaøi kieám tìm. Haõy ngay nôi ñaây maø thöøa ñöông.

Sau ñaây laø nhöõng baøi keä Ngaøi chæ thaúng cho chuùng ta nhaän ra taùnh Phaät cuûa chính mình.

Keä raèng :

I-         Ngaøn kinh  muoân luaän troû taâm toâng,

            Boán maét tröøng nhau maét tueä thoâng.

            Ba thuôû Nhö Lai truyeàn phaùp aán,

            Moät taâm laø Phaät saün vaäy ñoàng.

AÂm :

            Thieân kinh vaïn luaän chæ taâm toâng,

            Töù muïc tröøng giao tueä nhaõn thoâng.

            Tam theá Nhö Lai truyeàn phaùp aán,

            Nhaát taâm thò Phaät boån nhieân ñoàng.

Ngaøn Kinh muoân luaän troû taâm toâng, boán maét tröøng nhau maét tueä thoâng. Ngaøi noùi kinh luaän naøo cuõng chæ taâm mình laø Phaät vaø boán maét nhìn nhau laø Phaät hieän tieàn, neáu bieát ñöôïc nhö theá laø maét tueä thoâng suoát.

Ba thuôû Nhö Lai truyeàn phaùp aán, moät taâm laø Phaät saün vaäy ñoàng. Ba ñôøi chö Phaät truyeàn phaùp aán laø chæ cho chuùng ta bieát taâm mình laø Phaät, ai cuõng coù saün, chôù khoâng rieâng ngöôøi naøo.

II-        Ngoä taâm thaønh Phaät khoâng thöøa phaùp,

            Meâ taùnh boân ba kieám ngoaøi taâm.

            Moät nieäm roãng theânh sieâu baûn teá,

            Gioáng heät röûa chaân leân muõi thuyeàn.      

AÂm :

            Ngoä taâm thaønh Phaät voâ dö phaùp,

            Meâ taùnh boân ba taâm ngoaïi caàu.

            Nhaát nieäm khuyeách nhieân sieâu baûn teá,

            Hoaøn nhö taåy cöôùc thöôùng thuyeàn ñaàu.

Ngoä taâm thaønh Phaät khoâng thöøa phaùp, meâ taùnh boân ba kieám ngoaøi taâm. Neáu chuùng ta ngoä taâm mình laø Phaät thì khoâng coøn phaùp naøo ngoaøi phaùp naøy nöõa. Neáu meâ, queân baûn taùnh cuûa mình thì môùi chaïy ra ngoaøi tìm kieám, ngöôøi ngoä thì ngay nôi taâm maø soáng chôù khoâng tìm kieám beân ngoaøi.

Moät nieäm roãng theânh sieâu baûn teá, gioáng heät röûa chaân leân muõi thuyeàn. Neáu khoâng coøn moät nieäm daáy khôûi che ñaäy, taâm roãng theânh thang thì vöôït heát moïi bôø meù xöa cuõ. Gioáng nhö ngöôøi röûa chaân böôùc leân muõi thuyeàn, ñôn giaûn vaø nheï nhaøng nhö vaäy. Hình aûnh naøy chæ coù nhöõng ngöôøi ôû mieàn Taây môùi deã thoâng caûm. Nhö chuùng ta muoán ñi thuyeàn, böôùc xuoáng caây caàu röûa chaân cho saïch roài böôùc leân thuyeàn, vieäc laøm raát gaàn guõi deã daøng, khoâng coù gì khoù khaên xa laï. Cuõng vaäy trong taâm khoâng khôûi moät nieäm thì taát caû nhöõng meâ laàm töø ngaøn xöa ñeàu giuõ saïch.

III-      Che trôøi che ñaát ñaây taâm baùu,

            Khoâng coå khoâng kim töï taùnh chaâu.

            Giaù trò caøn khoân chöa deã traû,

            Saùng ngôøi phaùp giôùi vaãn haèng nhö.        

AÂm :

            Caùi thieân caùi ñòa ngoâ taâm baûo,

            Voâ coå voâ kim töï taùnh chaâu.

            Giaù troïng caøn khoân thuø vò ñaéc,

            Linh quang phaùp giôùi nghieãm nhieân nhö.

Che trôøi che ñaát ñaây taâm baùu, khoâng coå khoâng kim töï taùnh chaâu. Taâm chaân thaät cuûa chuùng ta che khaép trôøi ñaát, vaø khoâng bò thôøi gian xöa nay chi phoái. Hay noùi caùch khaùc laø taâm theå chaân thaät quí baùu cuûa chuùng ta khoâng bò khoâng gian haïn cheá, khoâng bò thôøi gian chi phoái.

Giaù trò caøn khoân chöa deã traû, saùng ngôøi phaùp giôùi vaãn haèng nhö. Giaù trò quí baùu cuûa taâm chaân thaät ñem caû caøn khoân so saùnh cuõng khoâng so saùnh ñöôïc. Töùc laø giaù trò cuûa taâm chaân thaät hôn caû giaù trò cuûa caøn khoân. Noù saùng ngôøi caû phaùp giôùi maø haèng chaân thaät nhö nhö. YÙ baøi keä naøy ñaùnh giaù ngöôøi ngoä ñöôïc taâm chaân thaät cuûa chính mình thì thoaùt khoûi söï haïn cheá cuûa khoâng gian, lôùn nhoû trong ngoaøi. Thoaùt khoûi söï chi phoái cuûa thôøi gian quaù khöù hieän taïi ñeàu khoâng thaät vaø ñem caû caøn khoân ñeå so saùnh vôùi taâm theå naøy cuõng khoâng saùnh ñöôïc. Nhö vaäy chuùng ta soáng giöõa theá gian naøy coù caùi gì ñeå tính toaùn ? Ví duï coù ngöôøi kieám ñöôïc ít thoi vaøng cho laø quí, nhöng ñem vaøng caû caøn khoân naøy doàn laïi chöøng bao nhieâu ? Theá maø mình chæ coù ít thoi vaøng laïi cho laø quí vaø queân caû caùi taâm chaân thaät quí baùu cuûa mình. Cho neân ngöôøi thaáy ñaïo roài thì soáng vôùi caùi taâm theå chaân thaät quí baùu cuûa chính mình laø hôn heát.

IV-      Taâm ta, taâm Phaät voán khoâng hai,

            Nhieàu kieáp noåi chìm chæ taïi meâ.

            Nay ñaõ toû töôøng mình töï nhaän,

            Linh quang laëng chieáu aáy Boà-ñeà.

AÂm :  

            Ngaõ taâm boån döõ Phaät taâm teà,

            Lòch kieáp phieâu traàm chæ vò meâ.

            Kim nhaät phaân minh töông töï nhaän,

            Linh quang tòch chieáu thò Boà-ñeà.

Taâm ta, taâm Phaät voán khoâng hai, nhieàu kieáp noåi chìm chæ taïi meâ. Taâm ta vaø taâm cuûa Phaät  khoâng khaùc, Phaät trôû veà vôùi taâm Phaät coøn chuùng ta thì queân taâm Phaät neân laøm chuùng sanh. Neáu trôû veà taâm Phaät thì Phaät cuõng nhö ta vaø ta cuõng nhö Phaät. Bôûi ta queân taâm mình laø Phaät neân nhieàu kieáp troâi laên trong sanh töû chìm noåi khoå ñau.

Nay ñaõ toû töôøng mình töï nhaän, linh quang laëng chieáu aáy Boà-ñeà. Ngaøy nay chuùng ta nhaän ra taâm mình laø Phaät thì caùi saùng suoát chieáu soi trong laëng ñoù laø Boà-ñeà töùc laø taâm Phaät chôù khoâng coù gì khaùc laï. Nhö vaäy yù toaøn baøi keä laø taâm ta ñoàng vôùi taâm Phaät, vì meâ neân phaûi luaân hoài sanh töû khoå ñau. Neáu töï nhaän taâm mình laø Phaät thì caùi saùng suoát trong laëng noù hieän tieàn ñoù laø Boà-ñeà, khoûi kieám Boà-ñeà ôû ñaâu xa.

V-        Göôïng goïi laø Phaät, göôïng noùi taâm,

            Phaùp taùnh saùng troøn suoát coå kim.

            Thöôïng trí sieâu quaàn xoay töï ngoä,

            Nhö vaày môùi hieåu ñaïo cao thaâm. 

AÂm :

            Cöôõng danh vi Phaät cöôõng xöng taâm,

            Phaùp taùnh vieân minh tuyeân coå kim.

            Thöôïng trí sieâu quaàn hoài töï ngoä,

            Naêng nhö thò giaûi ñaïo cao thaâm.

Göôïng goïi laø Phaät, göôïng noùi taâm, phaùp taùnh saùng troøn suoát coå kim. Caùi taâm theå khoâng teân, töï trong saùng nhöng ñoái vôùi chuùng sanh meâ thì taïm goïi laø Phaät, hoaëc noùi laø taâm, aáy laø noùi göôïng chôù khoâng phaûi thaät. Phaùp taùnh noù troøn saùng xuyeân suoát töø xöa ñeán nay khoâng bò giôùi haïn bôûi thôøi gian.

Thöôïng trí sieâu quaàn xoay töï ngoä, nhö vaày môùi hieåu ñaïo cao thaâm. Baäc thöôïng trí sieâu quaàn baït tuïy chæ caàn xoay laïi laø nhaän ra, ngöôøi nhö vaäy môùi laø ngöôøi thaáy ñöôïc choã cao thaâm cuûa ñaïo. Cao thaâm laø chæ caùi theå theânh thang khoâng bò thôøi gian, khoâng gian chi phoái, giôùi haïn ñoù laø caùi goác khoâng gì bì kòp saùnh noåi cho neân goïi laø cao thaâm.

Tröôùc khi hoïc baøi keä môùi toâi xin nhaéc qua vaøi ñieàu caàn thieát ñeå cho Taêng Ni vaø Phaät töû nhôù. Chuùng ta thaät laø ngöôøi coù phöôùc môùi ñöôïc nghe vaø nhaän ñöôïc nhöõng lôøi chaân thaät cuûa Phaät Toå chæ baøy. Theá neân Thieàn sö Chaân Nguyeân sau khi kieán taùnh, Ngaøi vaän duïng phöông tieän truyeàn ñaït chæ baøy cho chuùng ta baèng nhöõng baøi keä, ñeå chuùng ta nhaän ra baûn taùnh cuûa chính mình. Ngaøy xöa  caùc Thieàn sö Trung Hoa thì duøng phöông tieän ñaùnh, heùt, giô phaát töû... ñeå chæ cho ngöôøi nhaän ra Phaät taùnh nôi mình. Ngöôøi naøo lanh leï thì nhaän ra, coøn ngöôøi caên cô caïn moûng thì khoâng laøm sao hieåu ñöôïc choã saâu kín cuûa nhaø Thieàn, roài ñaâm ra ngôø vöïc. Thieàn du nhaäp vaøo Vieät Nam, töø ñôøi Traàn cho tôùi ñôøi Leâ, caùc Thieàn sö Vieät Nam khoâng duøng phöông tieän ñaùnh heùt... maø caùc Ngaøi giaûi thích qua caùc baøi thô keä ñeå cho chuùng ta ñoïc roài nhaän ra ñöôïc Phaät taùnh nôi mình, thì ñuû nieàm tin ñeå tu cho ñeán khi chöùng ngoä. Neáu duøng nhöõng thuû thuaät ñaùnh heùt thì e chuùng ta khoù laõnh hoäi, khoâng laõnh hoäi thì khoâng tin, khoâng tin thì khoâng tu ñöôïc. Cho neân caùc Ngaøi duøng phöông tieän noùi traéng chæ thaúng. Tuy nhieân, noùi traéng thì deã hieåu maø khoâng coù nhöõng tröôøng hôïp ñaëc bieät ngoä saâu vaø nhôù hoaøi khoâng queân. Nhö tröôøng hôïp ngaøi Nghóa Huyeàn ba laàn thöa hoûi ba laàn bò aên ñoøn, khoâng ñöôïc thaày giaûi thích moät caâu, cho neân sau khi ngoä roài Ngaøi nhôù hoaøi khoâng queân. Coøn baây giôø chuùng ta giaûi thích haèng ngaøy, neáu coù nhaän ra nhöng roài cuõng queân, vì caùi nhaän ñoù khoâng saâu khoâng coù kyû nieäm cheát soáng neân deã queân. ÔÛ ñaây toâi muoán quí vò coù moät kyû nieäm cheát soáng, cho neân baét ngoài Thieàn maáy tieáng ñoàng hoà, ngoài cho thaät laâu cho thaät ñau chaân ñieáng ngöôøi ñeå tænh ra. Chính nhôø caùi ñau thaáu xöông ñoù laøm cho chuùng ta khoù queân, khoù queân trong caùi thaàm laëng. Coøn  caùc Thieàn sö Trung Hoa thì duøng baïo löïc doàn ngöôøi tham vaán vaøo theá bí cuøng cöïc, sau ñoù coù ai khôi laïi thì nhaän ra ñôøi ñôøi khoâng queân. ÔÛ ñaây toâi baét quí vò ngoài Thieàn ngaøy saùu giôø moãi laàn hai giôø, ñoái vôùi nhöõng vò môùi taäp thì raát laø cay ñaéng khoå sôû. Nhöng khoå cöïc cay ñaéng ñeå laøm gì ? Ñeå tænh nhieàu hôn meâ, trong moät ngaøy tænh taùo nhieàu giôø nhö theá môùi söïc nhôù ra oâng Phaät cuûa mình maø laâu nay mình queân. Khi aáy quí vò môùi vôõ leõ raèng: AØ ! Laâu nay oâng thaày baét mình ngoài nhieàu laø ñeå cho mình tænh, mình nhôù. Nhôø nghe lyù thuyeát roài thöïc haønh maø nhôù, nhôù roài thì khoâng queân. Neáu chuùng toâi chæ giaûng noùi cho quí vò nghe, roài ñeå cho quí vò tha hoà rong chôi, khoâng nhoát quí vò laïi thì chaéc khoâng bao giôø coù ngöôøi loùe saùng. Vì quí vò nghe coù hieåu nhöng khoâng thöïc haønh thì khoâng bao giôø ngoä ? Toùm laïi phöông tieän tuy coù khaùc, nhöng muïc ñích cuøng ñöa haønh giaû ñeán choã cöùu caùnh laø nhaän ra Phaät taùnh nôi mình. Caùc Thieàn sö Trung Hoa thì doàn ngöôøi hoïc ñaïo tôùi choã bí coù khi khoùc coù khi muoán lieàu cheát, nhöng khi nhaän ra thì nhôù ñôøi khoâng queân. Coøn ôû ñaây toâi giaûng ñeå quí vò hieåu nhöng baét quí vò ngoài Thieàn, ngoài cho ñeán luùc laëng heát voïng töôûng roài böøng ngoä thì cuõng ngoä saâu vaø khoâng queân. Nhö vaäy phöông tieän tuy khaùc nhöng ñeàu ñöa haønh giaû ñeán choã ngoä saâu vaø nhôù maõi khoâng queân.

VI-      Ñaït-ma Taây ñeán moät chöõ khoâng,

            Toaøn y taâm ñòa ñeå duïng coâng.

            Chín naêm ngoù vaùch khoâng lôøi noùi,

            Moät sôùm truyeàn taâm Hueä Khaû thoâng.

AÂm :

            Ñaït-ma Taây lai nhaát töï voâ,

            Toaøn baèng taâm ñòa duïng coâng phu.

            Cöûu nieân dieän bích voâ ngoân thuyeát,

            Nhaát ñaùn truyeàn taâm Hueä Khaû sö.           

Ñaït-ma Taây ñeán moät chöõ khoâng, toaøn y taâm ñòa ñeå duïng coâng. Toå Ñaït-ma töø AÁn Ñoä sang Trung Hoa khoâng truyeàn daïy moät chöõ, neân noùi moät chöõ khoâng, Ngaøi chæ nöông nôi phaùp moân taâm ñòa ñeå chæ daïy ngöôøi duïng coâng tu. Trong nhaø Phaät thöôøng noùi taâm ñòa, taâm laø taâm con ngöôøi, ñòa laø ñaát. Taâm ñòa chæ cho taâm chaân thaät cuûa chuùng ta gioáng nhö maët ñaát, taát caû ngöôøi vaät treân theá gian ñeàu nöông nôi ñaát maø ñöùng vöõng sanh toàn. Cuõng theá taát caû nhöõng ñieàu thaáy nghe, hieåu bieát cuõng ñeàu löu xuaát töø taâm, taâm taïo thaønh taát caû cho neân noùi laø taâm ñiaï.

Chín naêm ngoù vaùch khoâng lôøi noùi, moät  sôùm truyeàn taâm Hueä Khaû thoâng. Suoát chín naêm ôû chuøa Thieáu Laâm Toå ngoài ngoù vaùch khoâng noùi moät lôøi, moät hoâm ngaøi Thaàn Quang tìm tôùi caàu chæ daïy, Toå truyeàn cho phaùp an taâm, Ngaøi ngoä cho neân ñöôïc ñoåi teân laø Hueä Khaû, neân noùi Hueä Khaû thoâng. Thaàn Quang tröôùc khi gaëp Toå ñaõ duïng coâng tu haønh ñaùng keå, nhöng chöa ngoä. Nghe Toå Boà-ñeà-ñaït-ma töø AÁn Ñoä sang ôû taïi chuøa Thieáu Laâm, beøn ñeán yeát kieán. Thaàn Quang ñaõ ñuû leã nghi maø Toå vaãn ngoài laëng yeân ngoù maët vaøo vaùch khoâng maøng ñeán. Ngaøi töï nghó: “Ngöôøi xöa caàu ñaïo chaúng tieác thaân maïng, nay ta chöa ñöôïc moät trong muoân phaàn cuûa caùc Ngaøi”. Hoâm aáy nhaèm tieát Ñoâng neân tuyeát rôi nhieàu, Thaàn Quang vaãn ñöùng yeân ngoaøi tuyeát chaáp tay höôùng veà Toå ? Ñeán saùng tuyeát ngaäp ñeán ñaàu goái maø göông maët Ngaøi vaãn thaûn nhieân. Toå thaáy theá thöông tình, xoay ra hoûi:

- Ngöôi ñöùng suoát ñeâm trong tuyeát yù muoán caàu vieäc gì ?

Ngaøi Thaàn Quang thöa:

- Cuùi xin Toå töø bi môû cöûa cam loà roäng ñoä chuùng con.

Toå quôû:

- Dieäu ñaïo voâ thöôïng cuûa chö  Phaät, duø  nhieàu kieáp tinh taán, hay laøm vieäc khoù laøm, hay nhaãn ñieàu khoù nhaãn, coøn khoâng theå ñöôïc, huoáng laø duøng moät chuùt khoù nhoïc naøy maø caàu ñöôïc sao ?

Thaàn Quang nghe daïy leùn laáy con dao chaët caùnh tay ñeå tröôùc Toå toû loøng thieát tha caàu ñaïo  cuûa mình. Toå khen:

- Chö Phaät xöa vì phaùp queân thaân maïng, nay ngöôi chaët caùnh tay ñeå caàu phaùp, taâm caàu ñaïo nhö theá cuõng khaù ñoù. Toå nhaän laøm ñeä töû vaø ñaët teân laø Hueä Khaû.

Caâu chuyeän Thaàn Quang chaët tay caàu ñaïo thöïc hö chuùng ta chöa kieåm chöùng ñöôïc. Nhöng hình aûnh ñöùng trong tuyeát laïnh thaáu xöông, queân thaân caàu ñaïo cuûa Ngaøi laø taám göông saùng cho keû haäu sanh nhö chuùng ta noi theo. Ngaøi queân thaân caàu ñaïo môùi ngoä, do ñoù maø Toå Boà-ñeà-ñaït-ma truyeàn taâm aán cho Ngaøi laøm Toå thöù hai cuûa Thieàn toâng Trung Hoa. Caâu cuoái baøi keä laø muoán nhaéc laïi lòch söû truyeàn thöøa Toå vò naøy.

VII-     Moät ñieåm ñeøn taâm ñuoác tueä sanh,

            Truyeàn nhau boán maét ñaõ phaân raønh.

            Noái höông tieáp löûa luoân saùng maõi,

            Soi khaép ñaát trôøi ñoä höõu tình.

AÂm :

            Nhaát ñieåm taâm ñaêng tueä cöï sanh,

            Töông truyeàn töù muïc thaùi phaân minh.

            Lieân phöông tuïc dieäm quang voâ taän,

            Phoå chieáu caøn khoân ñoä höõu tình.

Moät ñieåm ñeøn taâm ñuoác tueä sanh, truyeàn nhau boán maét ñaõ phaân raønh. ÔÛ treân noùi Toå Boà-ñeà-ñaït-ma truyeàn taâm aán cho ngaøi Hueä Khaû laøm vò Toå ñaàu tieân ôû Trung Hoa, cho neân khi ñöôïc truyeàn taâm aán ngaøi Hueä Khaû suy toân Toå Ñaït-ma laø Sô Toå Thieàn toâng Trung Hoa. Söï truyeàn taâm ñoù töôïng tröng baèng ngoïn ñeøn hay caây ñuoác. Ñeøn taâm, ñuoác trí tueä cho neân caâu ñaàu noùi moät ñieåm ñeøn taâm ñuoác tueä sanh. Tuy nhieân ngöôøi naøo ngoä cuõng ñöôïc thaép saùng ñeøn taâm, ñuoác tueä chôù khoâng rieâng gì ngaøi Hueä Khaû. Ñeøn taâm ñuoác tueä ñöôïc truyeàn baèng boán maét nhìn nhau. Khi xöa, ôû hoäi Linh Sôn Phaät ñöa caønh hoa sen leân nhìn khaép ñaïi chuùng, nhìn tôùi Ma-ha-ca-dieáp, Ma-ha-ca-dieáp nhìn Phaät mæm cöôøi, lieàn ñöôïc truyeàn taâm, sau naøy Thieàn sö Chaân Nguyeân hoûi “Bao naêm doàn chöùa ngoïc trong ñaõy, hoâm nay taän maët thaáy theá naøo, laø sao ?”. Thieàn sö Minh Löông ñöa maét nhìn thaúng vaøo Ngaøi, Ngaøi nhìn laïi, lieàn caûm ngoä, ñöôïc truyeàn taâm. Coøn baây giôø thaày troø nhìn nhau hoaøi sao chaúng ñöôïc truyeàn taâm ? Loãi ñoù taïi ñaâu ? Taïi caây ñuoác cuûa chuùng ta chöa chaùy, taïi taâm nghó suy cuûa chuùng ta chöa döøng.

Noái höông tieáp löûa luoân saùng maõi, soi khaép ñaát trôøi ñoä höõu tình. Ngöôøi ngoä ñöôïc baûn taâm roài ñem caùi thaáy caùi ngoä cuûa mình tieáp noái chæ daïy cho ngöôøi sau, cho neân goïi laø noái höông tieáp löûa. Bôûi vì ñaïo ñöùc ví nhö muøi höông, muøi höông  ñaïo  ñöùc khoâng bò gioù thoåi cuoán theo chieàu gioù. Cho neân trong kinh noùi muøi höông cuûa theá gian thì theo gioù thoåi ñi, coøn muøi höông cuûa ñaïo ñöùc thì gioù höôùng naøo cuõng khoâng ngaïi heát, muøi höông ñöùc haïnh duø ngöôïc gioù maø vaãn bay khaép caû muoân phöông. Nhö vaäy chæ coù höông ñaïo ñöùc laø khoâng ngaïi gioù, noái höông laø noái muøi höông ñaïo ñöùc. Tieáp löûa laø moài ñeøn tieáp ñuoác ñeå cho noù saùng maõi ôû coõi nhaân gian. Vì ñaïo Phaät laáy söï giaùc ngoä laøm chuû yeáu, vaø ví aùnh saùng giaùc ngoä nhö aùnh saùng cuûa ngoïn ñuoác, cuûa maët trôøi maët traêng. Cho neân theá gian naøy coù ngöôøi giaùc ngoä thì theá gian coù aùnh saùng, neáu khoâng ngöôøi giaùc ngoä thì theá gian seõ toái taêm. Do ñoù boån phaän cuûa ngöôøi tu laø phaûi tu cho saùng ñaïo, roài chæ daïy moïi ngöôøi ñeå ñeøn trí tueä luoân luoân ñöôïc thaép saùng ôû coõi theá gian nhieàu taêm toái naøy. Neân noùi aùnh saùng trí tueä soi khaép ñeå ñoä chuùng höõu tình.

VIII-   Chaân Phaät, chaân kinh thaûy ôû taâm,

            Kho baùu nhaø mình chôù chaïy taàm.

            Coù ai thöû hoûi ñaâu laø Phaät ?

            Ngay khi hoûi ñaùp taïi maét, aâm (lôøi).

AÂm :

            Chaân Phaät chaân kinh toång taïi taâm,

            Töï gia baûo taïng maïc tha taàm.

            Höõu nhaân thí vaán Phaät haø taïi,

            ÖÙng ñoái ñöông thôøi taïi nhaõn aâm.

Chaân Phaät, chaân kinh thaûy ôû taâm, kho baùu nhaø mình chôù chaïy taàm. Phaät thaät kinh thaät ñeàu ôû trong taâm, ñoù laø kho baùu cuûa mình ñöøng chaïy ra ngoaøi ñeå tìm kieám. Chuùng ta coù thoùi quen heã noùi ñeán Phaät thì nghó raèng Phaät thôø ôû chuøa, noùi ñeán kinh thì chæ thaáy kinh laø nhöõng pho saùch ghi cheùp lôøi Phaät daïy ñeå trong tuû. Nhöng Phaät ngoài treân baøn, kinh ñeå trong tuû coù phaûi laø chaân Phaät chaân kinh maø ngaøi Chaân Nguyeân noùi ôû ñaây khoâng ? Phaät ngoài treân baøn laø Phaät töôïng, nhìn Phaät töôïng chuùng ta phaûi nhôù laïi oâng Phaät thaät cuûa mình, oâng Phaät cuûa mình thì giaùc vaø linh ñoäng noùi naêng ñi laïi laø Phaät thaät. Coøn Phaät töôïng thì ngoài im lìm khoâng noùi naêng hoaït ñoäng, sao goïi laø Phaät thaät ñöôïc ? Kinh naèm trong tuû thì ghi cheùp nhöõng lôøi Phaät daïy, nöông lôøi daïy aáy chuùng ta tu ngoä ñöôïc baûn taâm, môû saùng maét tueä. Baûn taâm vaø maét tueä khoâng phaûi laø giaáy möïc chöõ nghóa. Kinh Vieân Giaùc noùi raèng: Kinh laø ngoùn tay chæ maët traêng, nöông theo ngoùn tay ñeå nhìn thaáy maët traêng, chôù ngoùn tay  khoâng  phaûi  laø maët traêng. Cuõng theá kinh ghi laïi nhöõng lôøi Phaät daïy ñeå chuùng ta ñoïc ngoä ñöôïc baûn taâm, nhöng neáu chuùng ta chæ ñoïc lôøi Phaät maø khoâng ngoä baûn taâm thì chöa phaûi laø chaân kinh. Chaân kinh chaân Phaät ñeàu laø töï taâm. Vì Phaät laø giaùc, maø giaùc laø taâm mình giaùc, Phaät töôïng voâ tri khoâng giaùc. Taâm baát sanh baát dieät haèng tri haèng giaùc, maø kinh baèng giaáy möïc vaên töï khoâng tri giaùc, neân khoâng phaûi laø chaân kinh.

Chaân Phaät chaân kinh, kho baùu goác töø taâm mình maø ra chôù khoâng phaûi ôû ngoaøi. Nhö vaäy muoán thaáy Phaät thaät thaáy kinh thaät, thì ngay nôi taâm mình laø kho baùu voâ taän ai ai cuõng saün ñuû. Quay laïi kho baùu nhaø mình thì coù ñaày ñuû taát caû chôù chaïy tìm ôû ñaâu cho nhoïc.

Coù ai thöû hoûi ñaâu laø Phaät ? Ngay khi hoûi ñaùp taïi maét, aâm (lôøi). Neáu hoûi ñaâu laø Phaät thì ñaùp: Lôøi hoûi maét nhìn, ngay khi hoûi ñaùp laø Phaät. Thieàn sö Hueä Haûi khi ñeán choã Maõ Toå Ñaïo Nhaát, Maõ Toå hoûi:

- OÂng ñi ñaâu ?

Sö thöa:

- Con ñeán caàu Phaät phaùp.

Toå baûo:

- Kho baùu nhaø mình khoâng ñoaùi hoaøi, boû nhaø chaïy ñi tìm caùi gì ?

Sö thöa:

- Theá naøo laø kho baùu nhaø mình ?

Toå baûo:

- Chính khi ngöôi hoûi ta ñoù laø kho baùu cuûa ngöôi, ñaày ñuû taát caû, töï do söû duïng ñaâu nhôø tìm caàu beân ngoaøi.

Caùi thöa hoûi laø kho baùu, vì lôøi noùi phaùt xuaát töø taâm, neân môùi phaùt ra aâm thanh, phaùt ra caùi nhìn ñeàu töø taâm Phaät, nhöng taïi sao chuùng ta khoâng chòu nhaän ? Bôûi vì töø thuôû beù cho ñeán lôùn chuùng ta coù thoùi quen heã maét thaáy saéc, tai nghe tieáng thì phaân bieät ñeïp xaáu hay dôû. Muõi löôõi thaân yù cuõng laïi nhö vaäy. Chuùng ta luoân luoân chaïy theo phaân bieät, phaân bieät raønh reõ thì goïi laø ngöôøi khoân. Ví duï hoâm nay Phaät töû cuùng döôøng cho chö Taêng moät böõa aên. AÊn xong Phaät töû ñoù hoûi: Thöa Thaày thöùc aên hoâm nay ngon khoâng ? Phaûi traû lôøi nhö theá naøo ? Neáu noùi ngon thì hoï vui, coøn noùi toâi aên chæ bieát aên thì hoï buoàn. Bôûi vì hoï coá tình naáu cho ngon ñeå cuùng döôøng cho quí thaày, theá maø noùi aên chæ bieát aên thì hoï buoàn, neáu noùi ngon thì hoï raát laø hoan hyû. Cho neân khi aên phaûi bieát ngon hay dôû, laïi ngon nhieàu ngon ít nöõa. Nhö vaäy taát caû sinh hoaït ôû theá gian ñeàu huaân taäp cho chuùng ta thoùi quen phaân bieät raønh reõ, maø phaân bieät thì ñaõ rôi vaøo tình thöùc chuùng sanh, chôù khoâng phaûi laø taâm Phaät giaùc ngoä.  Neáu taâm giaùc ngoä thì thaáy nghe hay bieát raát raønh reõ maø khoâng coù tình thöùc phaân bieät xen vaøo, ñieàu naøy noùi nghe thì deã nhöng raát khoù laøm. Vì, moâi tröôøng gia ñình xaõ hoäi luoân luoân taïo cô hoäi thuaän tieän loâi cuoán chuùng ta chaïy theo thöùc tình phaân bieät. Do ñoù, oâng Phaät cuûa chính mình aån khuaát maát tieâu. Nhö vaäy Phaät cuõng raát gaàn ta maø cuõng raát xa ta. Neáu tænh Phaät ôû ngay lôøi hoûi caâu ñaùp, ngay nôi boán maét nhìn..., neáu meâ chaïy theo tình thöùc phaân bieät hay dôû, khen cheâ toát xaáu thì khoâng bao giôø nhaän ra kho baùu cuûa chính mình. Chuû yeáu boán caâu keä naøy Ngaøi chæ cho chuùng ta nhaän ra Phaät thaät kinh thaät ngay nôi taâm mình, ñoù laø kho baùu saün coù cuûa chính moãi ngöôøi. Kho baùu ñoù khoâng coù xa laï maø ngay nôi lôøi hoûi caâu ñaùp, ngay nôi maét thaáy tai nghe cuûa chính mình, ñöøng neân chaïy ñi ñaâu tìm kieám nhoïc nhaèn.

IX-      Chaân kinh chaúng ñoåi voán nhö thöôøng,

            Chöa töøng môû mieäng hieän toû töôøng.

            Nghó toan naém baét laàm qua maát,

            Moät chöõ voâ sanh thaúng thöøa ñöông.

AÂm :

            Chaân kinh baát dòch boån nhö thöôøng,

            Vò taèng khai khaåu hieån ñöôøng ñöôøng.

            Baát khaû nghó trì sai thaùc quaù,

            Voâ sanh nhaát cuù tröïc thöøa ñöông.

Chaân kinh chaúng ñoåi voán nhö thöôøng, chöa töøng môû mieäng hieän toû töôøng. Chaân kinh laø chæ cho taâm Phaät xöa nay noù voán nhö vaäy khoâng heà  thay ñoåi. Noù ñaõ coù saün khoâng ñôïi noùi, khoâng ñôïi ñoïc tuïng môùi coù kinh, maø kinh ñaõ hieän ñaày ñuû khoâng coù aån giaáu chuùt naøo caû. Cho neân noùi “chöa töøng môû mieäng hieän toû töôøng”.

Nghó toan naém baét laàm qua maát, moät chöõ voâ sanh thaúng thöøa ñöông. Vöøa khôûi nghó tìm chaân kinh, thì laàm qua maát. Chæ ngay taâm phaúng laëng hieän tieàn haèng giaùc haèng tri khoâng khôûi dieät laø taâm voâ sanh luoân luoân baûo nhaäm ngay nôi ñoù maø soáng ñöøng queân, theá nhöng chuùng ta quen soáng vôùi taâm sanh dieät, cho neân thaáy caùi ñoàng hoà lieàn hoûi hieäu gì, saûn xuaát ôû ñaâu toát hay xaáu, beàn hay khoâng beàn... Thaáy khoâng nhôù mình coù caùi hay thaáy, maø khôûi leân nhieàu nieäm laø sanh chôù khoâng coøn voâ sanh. Ví duï coù ngöôøi ñi töø treân chuøa xuoáng tôùi coång noäi vieän, baát thaàn coù ngöôøi keâu teân chöûi, luùc ñoù vò aáy coù tænh giaùc voâ sanh ñöôïc khoâng ? Coù ngoaïi duyeân chaïm ñeán laø sanh lieàn. Coù khi sanh nhöõng caùi toát ñeïp hieàn laønh, cuõng coù khi sanh nhöõng thöù döõ daèn xaáu xa. Cho neân soáng vôùi caùi voâ sanh khoâng phaûi chuyeän ñôn giaûn deã laøm. Ngoài moät mình ôû moät mình khaû dó giöõ ñöôïc, coøn khi ñoái duyeân xuùc caûnh raát khoù giöõ. Bôûi vì gaëp caûnh thì nieäm sanh dieät daáy khôûi khoù döøng  ñöôïc, cho neân chuû yeáu cuûa söï tu haønh laø ñöøng ñeå caùi sanh dieät chi phoái, luoân luoân soáng vôùi caùi taâm voâ sanh ñoù laø caùi goác cuûa söï tu.

X-        Khoâng vaên khoâng chöõ ñaáy chaân kinh,

            Moät quyeån tröôøng khoâng quaù phaân minh.

            Mieäng noùi coøn xa ba ngaøn daëm,

            Tai nghe theâm tieán chuïc vaïn trình.         

AÂm :

            Voâ vaên voâ töï thò chaân kinh,

            Tröôøng khoâng nhaát quyeån thaùi phaân minh.

            Khaåu tuyeân thöôïng caùch tam thieân lyù,

            Nhó thính taêng dao thaäp vaïn trình.

Khoâng vaên khoâng chöõ ñaáy chaân kinh, moät quyeån tröôøng khoâng quaù phaân minh. Chaân kinh thì khoâng coù vaên töï chöõ nghóa, tuy khoâng vaên töï chöõ nghóa, nhöng quyeån kinh naøy raát laø raønh reõ, truøm khaép caû hö khoâng.

Mieäng noùi coøn xa ba ngaøn daëm, tai nghe theâm tieán chuïc vaïn trình. Kinh naøy vì khoâng vaên töï chöõ nghóa, neân môû mieäng noùi thì xa ba ngaøn daëm, neáu duøng tai nghe thì caøng xa hôn ñeán möôøi vaïn trình, töùc laø möôøi vaïn caây soá. Nhö vaäy khoâng duøng ngoân ngöõ ñeå dieãn ñaït chaân kinh, khoâng duøng tai nghe ñeå nghe chaân kinh maø chæ coù taâm voâ sanh laø hieån baøy chaân kinh roài. Toùm laïi, yù boán caâu keä noùi chaân kinh voán khoâng ngoân ngöõ khoâng vaên töï, noù truøm caû hö khoâng. Duøng ngoân ngöõ khoâng dieãn ñaït ñöôïc, duøng tai nghe laïi caøng xa hôn. Chæ soáng vôùi taâm voâ sanh laø ñaày ñuû chaân kinh.

XI-      Chaân Phaät chaân kinh voán moät ñoàng,

            Tòch quang troøn laëng suoát hö khoâng.

            Thaät teá nhaát nhö goàm moïi lyù,

            Taïm baøy muoân phaùp ñoä quaàn moâng.

AÂm :

            Chaân Phaät chaân kinh boån nhaát ñoàng,

            Tòch quang vieân traïm ñaúng hö khoâng.

            Thaät teá nhaát nhö bao chuùng lyù,

            Quyeàn khai vaïn phaùp ñoä quaàn moâng.

Chaân Phaät chaân kinh voán moät ñoàng, tòch quang troøn laëng suoát hö khoâng. Phaät thaät kinh thaät voán ñoàng moät theå, aùnh saùng laëng leõ cuûa noù xuyeân suoát hö khoâng. Nhö vaäy noùi chaân Phaät chaân kinh tuy hai teân maø chæ laø moät phaùp thaân thanh tònh trong saùng truøm khaép caû hö khoâng chôù khoâng coù gì laï.

Thaät teá nhaát nhö goàm moïi lyù, taïm baøy muoân phaùp ñoä quaàn moâng. Bôø meù chaân thaät thì nhaát nhö khoâng lyù leõ, nhöng bao truøm moïi lyù leõ, neân taïm baøy ra muoân phaùp ñeå hoùa ñoä ngöôøi meâ muoäi. Theá neân Toå Qui Sôn noùi: “Thaät teá lyù ñòa baát thoï nhaát traàn, vaïn haïnh moân trung baát xaû nhaát phaùp”. Nghóa laø choã chaân thaät thì khoâng dính moät maûy buïi, maø trong cöûa vaïn haïnh (cöûa phöông tieän) thì khoâng xaû boû moät phaùp naøo. Ñeå thaáy raèng moïi phöông tieän ñeàu y cöù nôi theå chaân thaät maø laäp, laäp phöông tieän laø vì keû meâ muoäi giaùo hoùa cho hoï thöùc tænh.

XII-     Lyù maàu Phaät phaùp khoâng vaên töï,

            Cô huyeàn ñaïo Toå chaúng ngöõ ngoân.

            Roäng tieáp ngöôøi sau thoâng moät tuyeán,

            Thöôïng caên maét thaáy ñaïo taâm coøn.

AÂm :

            Phaät phaùp dieäu lyù voâ vaên töï,

            Toå ñaïo huyeàn cô maïc ngöõ ngoân.

            Hoaèng tieáp haäu lai thoâng nhaát tuyeán,

            Thöôïng caên muïc kích ñaïo taâm toàn.

Lyù maàu Phaät phaùp khoâng vaên töï, cô huyeàn ñaïo Toå chaúng ngöõ ngoân. Lyù nhieäm maàu cuûa Phaät phaùp thì khoâng duøng vaên töï, cô huyeàn cuûa chö Toå thì chaúng duøng ngoân ngöõ. Nghóa laø lyù nhieäm maàu cuûa Phaät phaùp chæ duøng taâm aán taâm, chôù khoâng duøng vaên töï giaûi thích, vaø cô huyeàn ñaïo cuûa chö Toå thì khoâng duøng ngoân ngöõ, vì ngoân ngöõ laø ñaàu moái cuûa söï phaân bieät. Theá neân caùc Ngaøi thöôøng duøng haønh ñoäng ñeå chæ thaúng cho ngöôøi hoïc ñaïo nhaän ra caùi chaân thaät. Neáu coù taïm möôïn ngoân ngöõ ñeå chæ thì ngoân ngöõ aáy khoâng laøm cho ngöôøi hoïc ñaïo maéc  keït vaøo phaân bieät ñoái ñaõi.

Sau ñaây laø nhöõng caâu chuyeän khoâng duøng ngoân ngöõ cuûa caùc Thieàn sö. Coù ngöôøi tôùi hoûi Thieàn sö Ñaû Ñòa: Theá naøo laø Phaät ? Ngaøi caàm caây gaäy ñaäp xuoáng ba caùi. Ñoù laø ngoân ngöõ gì ? Ngaøi Laâm Teá ñeán hoûi Toå Hoaøng Baù: Theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp ? Ba laàn hoûi ba laàn bò ñaùnh. Ñoù laø ngoân ngöõ gì ?

Nhöõng cô huyeàn nhö theá khoâng coù ngoân ngöõ, nhöng ngöôøi hoûi kheùo nhaän thì nhaän ñöôïc caùi choã khoâng ngoân ngöõ. Khoâng kheùo nhaän thì khoùc loùc khoå sôû hoaëc ra veà tay khoâng.

Roäng tieáp ngöôøi sau thoâng moät tuyeán, thöôïng caên maét thaáy ñaïo taâm coøn. Vì roäng ñoä ngöôøi sau neân laäp baøy phöông tieän, ngöôøi thöôïng caên neáu nhaän ñöôïc caùi chaân thaät thì taâm ñaïo cuûa hoï coøn maõi khoâng bao giôø maát. Toùm laïi baøi keä naøy yù noùi, lyù maàu cuûa Phaät phaùp khoâng duøng vaên töï, phöông tieän chæ baøy choã huyeàn dieäu cuûa chö Toå khoâng duøng  ngöõ ngoân, nhöng vì ñoä ngöôøi sau cho neân taïm laäp baøy phöông tieän, ngöôøi thöôïng caên nhaân phöông tieän ñoù nhaän ra caùi chaân thaät thì ñaïo taâm khoâng bao giôø maát.

XIII-   Taâm toâng Baùt-nhaõ ai laõnh ngoä,

            Roõ raøng töï taùnh töùc Nhö Lai.

            Keû keû vieân thaønh ñoàng chöùng Phaät,

            Ngöôøi ngöôøi ñaày ñuû chaúng caàu ai.

AÂm :

            Baùt-nhaõ taâm toâng thuøy laõnh ngoä,

            Lieãu minh töï taùnh töùc Nhö Lai.

            Caù caù vieân thaønh ñoàng chöùng Phaät,

            Nhaân nhaân cuï tuùc baát caàu ai (tha).

Taâm toâng Baùt-nhaõ ai laõnh ngoä, roõ raøng töï taùnh töùc Nhö Lai. Taâm toâng laø toâng chuû ñích chæ thaúng veà taâm, chæ thaúng lyù Baùt-nhaõ toät cuøng, hoûi ai laõnh ngoä choã khoâng coù ngöôøi khoâng coù phaùp. Thì roõ raøng töï taùnh mình töùc laø Phaät, töùc laø Nhö Lai, töùc laø Baùt-nhaõ.

Keû keû vieân thaønh ñoàng  chöùng  Phaät, ngöôøi ngöôøi ñaày ñuû chaúng caàu ai. Neáu nhaän ñöôïc töï taùnh cuûa mình laø Phaät thì ai ai cuõng thaønh Phaät quaû heát, vaø moïi ngöôøi saün ñuû taùnh Phaät thì khoâng coøn caàu xin, khoâng coøn troâng caäy vaøo ngöôøi khaùc. YÙ boán caâu keä naøy noùi ngöôøi ngoä ñöôïc taâm toâng Baùt-nhaõ thì bieát roõ töï taùnh mình laø Phaät vaø taát caû moïi ngöôøi ñeàu seõ thaønh Phaät, moïi ngöôøi ñeàu saün ñuû taùnh Phaät neân khoâng caàu xin ai caû.

XIV-   Kinh, Luïc truøng truøng phöông tieän bieån,

            Cô duyeân Phaät Toå löôùi giaùo bao.

            Moät toâng voâ truï taâm aán Phaät,

            Muoân phaùp höõu vi boït nöôùc xao.

AÂm :

            Kinh,Luïc truøng truøng phöông tieän haûi,

            Phaät Toå cô duyeân giaùo voõng bao.

            Voâ truï nhaát toâng Phaät taâm aán,

            Höõu vi vaïn phaùp thuûy phuø baøo.

Kinh, Luïc truøng truøng phöông tieän bieån, cô duyeân Phaät Toå löôùi giaùo bao. Caâu naøy phaù chaáp nieäm muoán ñoïc heát Kinh heát Luïc. Ngaøi noùi, Kinh lôøi daïy cuûa Phaät, Luïc laø lôøi daïy cuûa Toå. Kinh Luïc chæ laø phöông tieän, nhieàu nhö bieån caû. Coøn cô duyeân cuûa Phaät Toå giaùo hoùa chuùng sanh laø löôùi giaùo bao truøm taát caû. Noùi veà Kinh Luïc cuûa Phaät Toå chuùng ta thaáy Ñaïi Taïng Kinh chöõ Haùn treân naêm ngaøn quyeån, nhöng chuùng ta gioûi laém ñoïc ñöôïc vaøi traêm quyeån laø cuøng. Coøn Luïc cuûa chö Toå thì Thieàn taïng gom laïi coù moät traêm leû moät quyeån. Phöông tieän thì nhieàu.

Nhöng: Moät taâm voâ truï taâm aán Phaät, muoân phaùp höõu vi boït nöôùc xao. Chæ moät taâm voâ truï ñoù laø taâm aán cuûa chö Phaät, coøn caùc phaùp höõu vi sanh dieät ví nhö boït nöôùc ngoaøi bieån caû bò soùng voã laø tan ngay. Toùm laïi yù baøi keä noùi Kinh Luïc laø phöông tieän truyeàn baù cuûa Phaät Toå nhieàu nhö bieån, cô duyeân giaùo hoùa  cuûa Phaät Toå laø löôùi giaùo bao truøm taát caû moïi ngöôøi. Phöông tieän tuy nhieàu nhöng ngöôøi hoïc ñaïo ngoä ñöôïc taâm voâ truï, taâm voâ truï laø taâm aán cuûa chö Phaät. Ngöôøi ngoä ñöôïc taâm aán cuûa chö Phaät thì thaáy caùc phaùp höõu vi chæ laø voâ thöôøng taïm bôï nhö hoøn boït ngoaøi bieån caû.

XV-     Ba thuôû Nhö Lai truyeàn dieäu chæ,

            Hai ngöôøi boán maét ñoái nhìn nhau.

            Nguoàn linh nöôùc phaùp sa giôùi chaûy,

            Ñuoác tueä saùng thoâng coõi coõi naøo.

AÂm :

            Tam theá Nhö Lai truyeàn dieäu chæ,

            Nhò nhaân töù muïc nhaõn töông giao.

            Linh nguyeân phaùp thuûy löu sa giôùi,

            Tueä chuùc quang thoâng saùt haûi dao.

Ba thuôû Nhö Lai truyeàn dieäu chæ, hai ngöôøi boán maét ñoái nhìn nhau. Ba ñôøi chö Phaät truyeàn yeáu chæ qua boán maét nhìn nhau. Neáu boán maét nhìn nhau maø nhaän ra yeáu chæ nhieäm maàu cuûa ñaïo thì:

Nguoàn linh nöôùc phaùp sa giôùi chaûy, ñuoác tueä saùng thoâng coõi coõi naøo. Nguoàn saùng suoát nhieäm maàu chaûy khaép heát haèng sa coõi nöôùc vaø aùnh saùng cuûa ngoïn ñuoác trí tueä thoâng heát taát caû choã. YÙ baøi keä noùi raèng: ba ñôøi chö Phaät truyeàn dieäu chæ neáu ngöôøi naøo qua boán maét nhìn nhau maø ngoä ñöôïc thì nguoàn saùng suoát chaûy khaép sa giôùi vaø aùnh saùng trí tueä chieáu soi taát caû coõi. Chuùng ta thaáy ngaøi Chaân Nguyeân ngoä ôû choã boán maét nhìn nhau neân keát thuùc möôøi laêm baøi keä, ôû baøi keä thöù möôøi laêm Ngaøi chæ thaúng: Boán maét nhìn nhau laø caùi goác nhaän ra taâm mình laø Phaät. Sau ñoù truyeàn baù maõi khoâng cuøng taän.

Cho neân Toå sö Ñaïi Hueä noùi: “Hoïc ñaïo voán khoâng nhieàu phaùp, chæ laáy tin ngoä töï taùnh laøm khuoân pheùp. Ñôøi nay neáu chaúng laõnh ngoä cuõng gieo ñöôïc trí Baùt-nhaõ treân ñaát taùnh, ñôøi ñôøi chaúng rôi vaøo ñöôøng aùc, kieáp kieáp chaúng maát thaân ngöôøi, chaúng sanh vaøo nhaø taø kieán, chaúng vaøo loaøi quaân ma, maàm linh gioáng trí, ñoàng töû ñi xuaát gia, theo Phaät tu haønh, moät nghe ngaøn ngoä”. Giaû söû tham hoïc nhö treân maø chöa trieät, vaãn keát chuûng duyeân Phaät; tu maø chöa thaønh, coøn hôn quaû trôøi ngöôøi. Chuùng sanh phaûi gaéng söùc töï ñoä, Phaät chaúng theå ñoä. Neáu chaúng thaät taâm tu haønh, beàn giöõ trai giôùi, maø ngöôõng troâng Phaät ñeán cöùu ñoä, khoâng coù leõ aáy. Neáu töï mình chaúng ñoaïn tröø nghieäp aùc, cöù ñôïi Phaät khaùc ñeán cöùu ñoä, thì chö Phaät quaù khöù ñaõ thaønh ñaïo, öùng hieän nôi ñôøi soá nhö vi traàn, sao chaúng ñoä heát taát caû chuùng sanh ? Vì sao chuùng ta coøn troâi noåi nôi bieån khoå sanh töû ñeán nay, chaúng theå thaønh Phaät ? Phaûi bieát töï tu, töï ñoä, Phaät chaúng theå ñoä. Neân bieát, phaân nöûa ôû Phaät, phaân nöûa ôû ta, xeùt cho töôøng taän lyù naøy. Haõy gaéng söùc töï tu chôù yû laïi vaøo tha löïc.

Sau ñaây laø daãn lôøi ngaøi Ñaïi Hueä, moät Thieàn sö noåi tieáng ôû Trung Hoa ñôøi Toáng. Ngaøi noùi raèng: Hoïc ñaïo voán khoâng nhieàu phaùp, chæ laáy tin ngoä töï taùnh laøm khuoân pheùp, nghóa laø ngöôøi hoïc ñaïo laáy caùi ngoä töï taùnh laøm caên baûn. Bôûi vì chuùng ta tu maø khoâng nhaän ra töï taùnh saün coù cuûa mình thì chöa giaùc ngoä, cho neân noùi laáy tin ngoä laøm khuoân pheùp. Ñôøi nay neáu chaúng laõnh ngoä cuõng gieo ñöôïc trí Baùt-nhaõ treân ñaát taùnh, ñôøi ñôøi chaúng rôi vaøo ñöôøng aùc, kieáp kieáp chaúng maát thaân ngöôøi. Ngöôøi chæ tin ngoä töï taùnh, tuy ngay trong ñôøi naøy chöa laõnh ngoä nhö nhöõng ngöôøi caên cô nhaïy beùn, cuõng gieo ñöôïc trí Baùt-nhaõ treân ñaát taùnh cuûa mình. Ngöôøi nhaän ñöôïc baûn taùnh thì ñôøi ñôøi khoâng rôi vaøo ñöôøng aùc, kieáp kieáp taùi sanh vaãn ñöôïc laøm ngöôøi. Chaúng sanh vaøo nhaø taø kieán, chaúng vaøo loaøi quaân ma. Ngöôøi tin mình coù töï taùnh thì ñôøi sau khoâng sanh vaøo nhaø ngoaïi ñaïo taø kieán, cuõng chaúng keït vaøo quaân ma. Maàm linh gioáng trí, ñoàng töû xuaát gia theo Phaät tu haønh, moät nghe ngaøn ngoä. Ngöôøi tin mình coù töï taùnh ñaõ saün coù maàm linh, saün haït gioáng trí neân coøn beù (ñoàng töû) ñaõ theo Phaät xuaát gia tu haønh, moät nghe ngaøn ngoä töùc laø nghe moät caâu maø ngoä caû ngaøn caâu. Nghe moät caâu maø ngoä caû ngaøn caâu nghóa laø sao ? Nhö chuùng ta tu Thieàn khi nghe moät caâu noùi cuûa moät vò Toå maø ngoä, thì moät ngaøn caâu cuûa chö Toå ta ñeàu thoâng suoát. Nhö vaäy chæ caàn ngoä moät caâu laø moïi caâu ñeàu thoâng suoát, cho neân noùi moät nghe ngaøn ngoä. Cuõng nhö caùc vò tham coâng aùn maø ngoä thì giaûi ñöôïc taát caû caùc coâng aùn.

Giaû söû tham hoïc nhö treân maø chöa trieät, vaãn keát chuûng duyeân Phaät, tu maø chöa thaønh, coøn hôn quaû trôøi ngöôøi. Ngaøi Chaân Nguyeân noùi: Giaû söû ngöôøi tham hoïc nhö treân maø chöa thaáu trieät vaãn coù chuûng duyeân vôùi Phaät, tuy tu chöa thaønh chaùnh quaû nhöng vaãn hôn quaû vò ôû coõi trôøi coõi ngöôøi. Chuùng  sanh phaûi gaéng söùc töï ñoä, Phaät chaúng theå ñoä. Chuùng ta tu laø phaûi töï ñoä mình, chôù Phaät khoâng theå ñoä ñöôïc. ÔÛ ñaây noùi nhö theá cuõng hôi cöïc ñoan, ñoaïn sau seõ buø laïi. Neáu chaúng thaät taâm tu haønh, beàn giöõ trai giôùi, maø ngöôõng troâng Phaät ñeán cöùu ñoä, khoâng coù leõ aáy. Neáu mình chaúng thaät taâm tu, trai giôùi khoâng giöõ, maø cöù troâng caàu Phaät ñeán cöùu ñoä thì khoâng bao giôø coù Phaät ñeán cöùu. Neáu töï mình chaúng ñoaïn nghieäp aùc, cöù ñôïi Phaät khaùc ñeán cöùu ñoä, thì chö Phaät quaù khöù ñaõ thaønh ñaïo, öùng hieän nôi ñôøi soá nhö vi traàn, sao chaúng ñoä heát taát caû chuùng sanh ? Vì sao chuùng ta coøn troâi noåi nôi bieån khoå sanh töû ñeán nay chaúng theå thaønh Phaät ? Neáu tu maø cöù mong Phaät tôùi cöùu ñoä thì ôû ñaây Ngaøi noùi, Phaät ra ñôøi öùng thaân voâ soá sao Phaät khoâng ñoä cho moïi ngöôøi heát meâ ? Thöïc teá thì chuùng sanh coøn nhieàu meâ laàm, vaäy thì troâng caäy Phaät ñoä baèng caùch caàu xin khaán nguyeän coù ñöôïc nhö yù khoâng ? Chaéc chaén laø khoâng. Cho neân phaûi bieát töï tu töï ñoä, Phaät chaúng theå ñoä. Neân bieát, phaân nöûa ôû Phaät, phaân nöûa ôû ta, xeùt cho töôøng taän lyù naøy, haõy gaéng söùc töï tu chôù yû laïi vaøo tha löïc. Ngaøi nhaéc chuùng ta phaûi töï tu töï ñoä chôù Phaät khoâng theå ñoä mình ñöôïc. Tuy nhieân phaân nöûa ôû Phaät phaân nöûa ôû ta. Caâu naøy coù an uûi chuùng ta moät chuùt. Phaân nöûa naøo ôû Phaät, phaân nöûa naøo ôû ta ? Ví duï ñöùa hoïc troø ñeán tröôøng hoïc, noù hoïc ñöôïc laø nhôø thaày daïy, neáu noù khoâng hoïc thì khoâng thuoäc baøi. Nhö vaäy thaày giaùo daïy laø phaân nöûa cuûa thaày, noù hoïc thuoäc baøi laø phaân nöûa cuûa noù. Nhôø phaân nöûa cuûa thaày vaø phaân nöûa cuûa noù maø laøm thaønh cho ñöùa hoïc troø. Cuõng vaäy ñöùc Phaät ñem chaùnh phaùp truyeàn baù chæ daïy, chuùng ta hieåu roài phaûi noã löïc thöïc haønh, phaân nöûa cuûa Phaät coäng vôùi phaân nöûa cuûa chuùng ta thì môùi vieân maõn söï tu haønh, chôù khoâng phaûi cöïc ñoan moät beân. Nhö vaäy khi tu chuùng ta tha thieát laïy Phaät caàu gia bò, maø cuõng phaûi hoïc hieåu lôøi daïy cuûa Ngaøi, öùng duïng tu thì môùi ñöôïc thaønh töïu vieân maõn. Ngaøi khuyeân chuùng ta phaûi xeùt cho kyõ lyù naøy ñeå noã löïc tu haønh, khoâng neân yû laïi vaøo keû khaùc. Moät ngöôøi hoïc troø yû laïi vaøo oâng thaày thì ngöôøi hoïc troø ñoù seõ hö. Cuõng vaäy, ngöôøi tu maø cöù yû laïi nôi Phaät khoâng chòu tu thì seõ khoâng ñaït keát quaû.

Xöa ñöùc Phaät Boån Sö Thích Ca Theá Toân ñinh ninh daën doø: Phaät coøn taïi theá, laáy Phaät laøm thaày, Phaät vaøo Nieát-baøn laáy Giôùi laøm thaày. Phaät töùc laø taâm, taâm töùc laø Phaät. Töï taùnh xöa nay roãng laëng troøn saùng, trong laëng nhieäm maàu, nhö nhö ñoù laø chaân Phaät cuûa ta, daãu Phaät ôû ñôøi cuõng khoâng coù lyù khaùc. Neân bieát ngöôøi coù trí phaûi laäp chí, phöôùc hueä song tu, chaân nhö rieâng chöùng. Nieäm nieäm töø bi, cöûa cöûa lôïi ích, thöôøng noùi dieäu phaùp Baùt-nhaõ, phöông tieän tieáp daãn ngöôøi sau. Ngöôøi chöa ngoä thì chæ baøy cho toû ngoä, neáu chöa thaønh mong khieán cho choùng thaønh. Kinh noùi: taøi thí nhö ngoïn ñeøn chæ soi saùng moät caên phoøng, phaùp thí nhö maët trôøi saùng ñaày khaép möôøi phöông. Töï taùnh neáu meâ, phöôùc laøm sao cöùu ? Thaân ngöôøi khoù ñöôïc, Phaät phaùp khoù gaëp, Thaùnh taêng khoù thaáy, chaùnh phaùp khoù nghe, loøng tin khoù sanh, baïn laønh khoù hoäi ngoä. Phöôùc duyeân kim caûi, möøng ñaõ hôïp nhau. May thay nhö ruøa muø gaëp ñöôïc boäng caây. Chuùng ta boû söï nghieäp ñi xuaát gia neân caàu vieäc gì ? Chôù tham ñaém danh lôïi, phaûi choïn baïn tìm thaày, vì phaùp queân mình, loâïi nöôùc treøo non, kính leã thöa hoûi.

Xöa ñöùc Phaät Boån sö Thích Ca Theá toân ñinh ninh daën doø: Phaät coøn taïi theá laáy Phaät laøm thaày, Phaät vaøo Nieát-baøn laáy Giôùi laøm thaày. Ñaây laø daãn lôøi Phaät daïy trong kinh Di Giaùo. Phaät töùc laø taâm, taâm töùc laø Phaät, töï taùnh xöa nay roãng laëng troøn saùng, trong laëng nhieäm maàu, nhö nhö ñoù laø chaân Phaät cuûa ta, daãu Phaät ôû ñôøi cuõng khoâng coù lyù khaùc. Ngaøi noùi Phaät töùc laø taâm, taâm töùc laø Phaät. Vaäy Phaät maø Ngaøi noùi ñaây khoâng phaûi Phaät ôû AÁn Ñoä, maø laø Phaät taâm cuûa moãi ngöôøi chuùng ta. Phaät taâm cuûa chuùng ta xöa nay voán roãng laëng, nhieäm maàu, troøn saùng, nhö nhö khoâng ñoäng, aáy môùi laø chaân Phaät. Daãu cho Phaät Thích Ca coøn taïi theá cuõng nhö vaäy chôù khoâng coù lyù naøo khaùc. Neân bieát ngöôøi coù trí phaûi laäp  chí, phöôùc hueä song tu, chaân nhö rieâng chöùng, nieäm nieäm töø bi, cöûa cöûa lôïi ích. Ngaøi daïy raèng ngöôøi coù trí tueä thì khi tu haønh phaûi laäp chí cho vöõng, phaûi phöôùc hueä song tu, phaûi chöùng ngoä chaân nhö cuûa chính mình. Moãi nieäm moãi nieäm phaûi phaùt khôûi taâm töø bi, phaûi kheùo vaän duïng phöông tieän thieän xaûo ñeå laøm lôïi ích cho chuùng sanh, khoâng bao giôø queân vaø boû hoï. Thöôøng noùi dieäu phaùp Baùt-nhaõ, phöông tieän tieáp daãn ngöôøi sau, ngöôøi chöa ngoä thì chæ baøy cho toû ngoä, neáu chöa thaønh thì mong khieán cho choùng thaønh. Ngaøi daïy raèng muoán laøm lôïi ích cho ngöôøi sau, thì phaûi noùi phaùp nhieäm maàu cuûa kinh Baùt-nhaõ cho hoï hieåu. Ngöôøi chöa ngoä thì giuùp cho hoï toû ngoä, ngöôøi chöa thaønh töïu coâng phu laøm cho hoï thaønh töïu coâng phu. Nhöng muoán thöïc hieän ñöôïc ñieàu noùi treân, tröôùc heát chuùng ta phaûi toû ngoä, phaûi thaønh töïu coâng phu tu haønh. Neáu chuùng ta chöa toû ngoä chöa thaønh töïu coâng phu tu haønh maø giuùp cho ngöôøi toû ngoä, thì e raèng khoâng coù keát quaû. Ñoù laø ñieàu toái quan troïng trong vieäc lôïi tha. Neáu khoâng hieåu choã naøy, nhieàu khi chuùng ta nhieät tình quaù, muoán laøm cho ngöôøi ngoä maø chính mình chöa ngoä, duø coù laøm theá maáy cuõng khoâng tôùi ñaâu.

Kinh noùi: taøi thí nhö ngoïn ñeøn chæ soi saùng moät caên phoøng, phaùp thí nhö maët trôøi saùng ñaày khaép möôøi phöông. Ngaøi daãn lôøi trong kinh noùi ngöôøi boá thí tieàn cuûa, gioáng nhö ngoïn ñeøn saùng ñeå ôû  trong caên phoøng, tuy coù aùnh saùng nhöng chæ saùng trong phaïm vi nhoû heïp. Coøn phaùp thí töùc laø ñem Phaät phaùp giaûng daïy cho moïi ngöôøi nghe, thì lôïi ích raát nhieàu, nhö aùnh saùng maët trôøi soi khaép möôøi phöông. Ví duï nhö chuùng ta coù moät traêm ngaøn ñoàng ñem ra boá thí, thì chæ giuùp ñöôïc moät vaøi gia ñình qua côn thieáu thoán, vaäy chæ cöùu ñöôïc caùi khoå taïm thôøi. Coøn neáu chuùng ta thaâm nhaäp Phaät phaùp thì moät buoåi giaûng, moät hai ngaøn ngöôøi nghe, hieåu, öùng duïng tu lôïi ích raát nhieàu. Hôn nöõa hoï nghe Phaät phaùp hoï tu, ñeå heát khoå an vui laâu daøi thì chuùng ta seõ cöùu ñöôïc caùi khoå vónh vieãn. Nhö vaäy boá thí phaùp Phaät khoâng coù giôùi haïn neân ví nhö maët trôøi soi saùng möôøi phöông. Boá thí tieàn cuûa coù giôùi haïn neân ví nhö ngoïn ñeøn coù aùnh saùng soi trong moät phaïm vi nhoû heïp. Hieåu roõ nhö theá neân ngöôøi tu haønh phaûi thaâm nhaäp chaùnh phaùp, ñem ra giaûng daïy ñeå cöùu khoå voâ minh cho chuùng sanh, ñoù môùi laø vieäc quan troïng. Coøn chuùng ta laøm ra tieàn ñeå giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo, ñoù chæ laø vieäc thieän nhoû thoâi. Bôûi vì söùc ngöôøi coù chöøng möïc, tieàn cuûa coù giôùi haïn, bieát bao nhieâu tieàn cuûa maø chia cho ñuû, chæ coù boá thí phaùp laø khaép cuøng khoâng giôùi haïn. Töï taùnh neáu meâ phöôùc laøm sao cöùu. Ngaøi noùi neáu ngöôøi meâ khoâng nhaän ra töï taùnh, töùc taùnh Phaät cuûa mình thì duø coù laøm vieäc phöôùc thieän bao nhieâu ñi nöõa, cuõng khoâng cöùu ñöôïc hoï. Cho neân muoán cöùu mình thì tröôùc heát phaûi  nhaän ra töï taùnh. Ví duï nhö coù ngöôøi coøn raát nhieàu tham saân si, phieàn naõo ñuû thöù, nhöng hoï coù nhieàu tieàn ñem ra boá thí giuùp ñôõ ngöôøi naøy ngöôøi kia. Tuy laøm vieäc boá thí laø coù phöôùc, nhöng vaãn khoâng cöùu ñöôïc caùi meâ cuûa hoï, vì hoï chöa nhaän ra taùnh giaùc cuûa chính mình. Cho neân ngöôøi tu maø meâ töï taùnh laø ñieàu ñaùng sôï, chuùng ta khoâng neân xem thöôøng. Coù nhieàu ngöôøi noùi toâi tu sô sô, hoaëc toâi tu phöôùc laø ñuû roài, cho neân suoát ñôøi lo giuùp ngöôøi naøy, cöùu khoå ngöôøi kia, maø queân cöùu mình, chuyeän giaùc ngoä ñoái vôùi hoï raát laø xa xoâi.

Thaân ngöôøi khoù ñöôïc, Phaät phaùp khoù gaëp, Thaùnh taêng khoù thaáy, chaùnh phaùp khoù nghe, tín taâm khoù phaùt sanh, baïn laønh khoù hoäi ngoä. Ngaøi noùi ñöôïc sanh thaân laøm ngöôøi laø caùi khoù thöù nhaát. Cho neân Phaät töû ñaõ ñöôïc thaân ngöôøi, saùu caên ñaày ñuû, maø gaëp chuyeän buoàn khoå ñoøi töï töû laø khoâng hieåu ñaïo, chaúng nhöõng mang tieáng ngu, maø coøn bò ngöôøi ta cheâ cöôøi, Phaät töû maø khoâng xöùng ñaùng laø con Phaät. Phaät töû gaëp chuyeän buoàn töï töû coøn bò ngöôøi ñôøi cheâ ngu, khoâng xöùng ñaùng laø ñeä töû Phaät, huoáng nöõa laø ngöôøi xuaát gia. Ngöôøi xuaát gia gaëp chuyeän buoàn ñoøi töï töû coù theå tha thöù ñöôïc khoâng ? Ngöôøi xuaát gia hieåu ñaïo, bieát thaân naøy khoù ñöôïc, nöông thaân giaû taïm ñeå tu haønh nhö ngöôøi nöông beø qua soâng, qua chöa tôùi bôø maø ñoøi phaù beø laø chuyeän laøm cuûa keû ngu. Ngöôøi tu maø ñoøi töï töû laø yù phaïm giôùi saùt, mình töï saùt mình ñaùng aên ñoøn khoâng bieát bao nhieâu gaäy. Chuùng ta tu neáu chöa ñöôïc an laïc thì phaûi kheùo leùo chuyeån hoùa noäi taâm cho ñöôïc an laïc. Hôn nöõa ñöôïc thaân ngöôøi raát khoù maø töï töû laø huûy hoaïi thaân, ngöôøi huûy hoaïi thaân laø ngöôøi ñaùng cheâ  traùch  nhaát. Cho neân ôû trong chuøa maø noùi töï töû thaät laø khoù nghe.

Caùi khoù thöù hai laø Phaät phaùp khoù gaëp. Song coù ngöôøi noùi muoán gaëp Phaät phaùp, thì ñeán caùc nhaø phaùt haønh kinh saùch thænh bao nhieâu cuõng coù, sao noùi khoù gaëp ? Kinh Phaät ñeå laïi raát nhieàu, noùi Phaät phaùp khoù gaëp laø khoù choã naøo ? Chuùng ta ñöøng hieåu raèng gaëp Phaät phaùp laø thaáy ñöôïc quyeån kinh Phaät, maø gaëp ôû ñaây laø nghe Phaät phaùp nhaän hieåu ñeå öùng duïng tu, ñoù môùi laø khoù. Hieåu Phaät phaùp laø khoù, coøn xem kinh baèng maét laø chuyeän deã. Theá maø coù ngöôøi caàm quyeån kinh Phaät leân xem thì buoàn nguû, ngoài trong giaûng ñöôøng nghe giaûng thì nguû guïc, coøn xem truyeän, xem tieåu thuyeát thì queân aên boû nguû, xem truyeàn hình suoát ngaøy, nhaát laø xem phim chöôûng ñaám ñaù vôùi nhau, suoát ngaøy khoâng bieát chaùn. Nhö vaäy vôùi ngöôøi khoâng bieát tu gaëp kinh Phaät xem baèng maét cuõng laø chuyeän khoù, huoáng laø nhaän hieåu Phaät phaùp baèng taâm ñeå öùng duïng tu laïi caøng khoù hôn.

Caùi khoù thöù ba laø Thaùnh taêng khoù gaëp. Ñieàu naøy dó nhieân, nhaát laø ôû thôøi kyø maït  phaùp, phaøm Taêng thì deã kieám, chôù Thaùnh taêng thì raát khoù gaëp.

Caùi khoù thöù tö laø chaùnh phaùp khoù nghe. Ngöôøi ñôøi thöôøng noùi “Thuoác ñaéng ñaõ taät lôøi thaät traùi tai”. Chaùnh phaùp laø phaùp chaân chaùnh ñuùng ñaén noùi leân leõ thaät cuûa con ngöôøi vaø söï vaät. Ví duï coù ngöôøi thaáy chuùng ta lieàn khen thaày laø ngöôøi coù. phöôùc töôùng, thoâng minh... noùi nhö vaäy raát laø deã nghe vaø caûm thaáy vui trong loøng. Neáu hoï noùi thaày laø caùi tuùi da hoâi thuùi, laø caùi boâ ñöïng ñoà dô ñöôïc ñaäy kín vaø sôn veõ beân ngoaøi. Noùi nhö vaäy laø noùi söï thaät maø ngöôøi nghe caûm thaáy khoù chòu khoâng vui. Chaùnh phaùp khoù nghe laø khoù ôû choã ñoù. Vì chaùnh phaùp luoân noùi leân söï thaät maø moïi ngöôøi muoán che ñaäy.

Caùi khoù thöù naêm laø tín taâm khoù phaùt sanh. Taïi sao khoù ? Giaû söû toâi noùi tuïng kinh chöøng baûy bieán thì ñöôïc phöôùc nhieàu, ñoù laø ñieàu deã tin, neáu toâi noùi quí vò haõy tin taâm mình laø Phaät, ñoù laø ñieàu khoù tin. Bôûi vì coù nhieàu ngöôøi khi nghe noùi taâm mình laø Phaät thì laéc ñaàu töø choái con khoâng daùm tin ñaâu, con khoâng coù phaàn chæ mong caàu phöôùc baùo ôû coõi nhôn thieân thoâi. Tin taâm mình laø Phaät ít ngöôøi daùm tin cho neân noùi loøng tin khoù phaùt sanh.

Caùi khoù thöù saùu laø baïn laønh khoù hoäi ngoä, töùc laø baïn laønh khoù gaëp. Tröôùc heát chuùng ta phaûi phaân bieät theá naøo laø baïn laønh, theá naøo laø baïn döõ. Giaû söû ôû trong Thieàn Vieän, neáu coù moät sö huynh thaáy moät sö ñeä ñang ngoài Thieàn boû ñi xuoáng, hoâm sau hoûi lyù do sö ñeä ñaùp raèng ñau buïng. Vaøi ba laàn nhö theá vaø laàn naøo cuõng traû lôøi coù lyù do. Sö huynh bieát sö ñeä naøy ñang mang beänh löôøi bieáng cho neân raày raø: ñeä tu haønh gì maø löôøi bieáng quaù, cöng chieàu caùi thaân naøy laém, phaûi noã löïc vöôït  qua  chôù ! Nghe  nhö  theá  sö ñeä noï heát muoán gaàn sö huynh. Nhöng neáu coù moät sö huynh khaùc nghe sö ñeä noùi ñau buïng, thì laáy daàu xoa, nghe than buoàn nguû thì baûo ñi nguû, nghe noùi ñau chaân thì baûo thoâi ñöøng raùn, coi chöøng beänh aø... Moät ngöôøi raày quôû, moät ngöôøi saên soùc an uûi, chuùng ta thöû xeùt ai laø baïn laønh ? Neáu trong Thieàn Vieän naêm chuïc chuùng maø coù ba chuïc vò thöông sö ñeä gioáng nhö vò sö huynh thöù hai thì sö ñeä tu coù tieán khoâng ? Chaéc chaén laø khoâng tieán. Nhö vaäy ngöôøi khoù khaên raày raø ñeå thuùc ñaåy mình tieán leân ñoù laø baïn laønh. Ngöôøi deã daõi chìu chuoäng theo caùi sôû thích cuûa mình, laøm cho mình tu khoâng tieán ñoù laø baïn chaúng laønh. Toå Qui Sôn coù daïy “Gaàn guûi baïn laønh nhö ñi trong söông moùc, tuy thaáy chaúng öôùt aùo, nhöng laàn laàn thaám nhuaän. Laân la ñöùa döõ aét nhieãm laáy hung haêng gaây ra nhieàu toäi loãi, quaû baùo ngay tröôùc maét”. Song theo thöôøng tình thì baïn döõ deã gaàn hôn baïn laønh. Ñoù laø chuyeän trong chuøa. Sau ñaây laø chuyeän ngoaøi ñôøi. Ví duï coù moät Phaät töû nam ñi ngang qua quaùn röôïu, coù ngöôøi baïn ñang ngoài uoáng röôïu trong quaùn keâu voâ naøi eùp baûo  uoáng, Phaät töû aáy töø choái, bò ngöôøi baïn cheâ cöôøi cho raèng ñaøn oâng maø khoâng coù chí khí cuûa keû nam nhi, gioáng nhö ñaøn baø. Giaû söû luùc ñoù Phaät töû kia nhaän lôøi môøi cuûa ngöôøi baïn uoáng röôïu say söa. Nhöng coù ngöôøi baïn thöù hai can raèng: Baïn laø Phaät töû ñaõ thoï qui giôùi uoáng röôïu laø phaïm giôùi caám cuûa Phaät. Quí vò xeùt coi ngöôøi eùp uoáng röôïu vaø ngöôøi la raày khuyeân can khoâng cho uoáng röôïu, ngöôøi naøo laø baïn laønh ? Quí vò thích ngöôøi naøo hôn ? Dó nhieân laø thích ngöôøi eùp uoáng, nhöng ngöôøi ñoù ñem ñeán ñieàu khoâng toát cho mình. Nhö vaäy baïn chaúng laønh deã gaàn hôn laø baïn laønh, cho neân noùi baïn laønh khoù hoäi ngoä. Chuùng ta laø ngöôøi hoïc ñaïo phaûi bieát roõ ai laø baïn laønh, ñeå gaàn guûi ñöôïc thaám nhuaàn nhöõng ñieàu toát, ai laø baïn chaúng laønh phaûi kheùo duøng phöông tieän ñeå chuyeån hoùa hoï, neáu khoâng ñuû ñaïo löïc thì khoâng neân gaàn nhieàu, gaàn nhieàu seõ coù haïi cho vieäc tieán tu. Xeùt qua saùu ñieàu khoù ñöôïc Ngaøi neâu ôû treân, ña soá chuùng ta ñeàu coù ñuû. Nhö vaäy laø quaù toát, neáu ngöôøi naøo chöa ñuû thì haõy raùn taïo nhaân duyeân cho ñuû. Phöôùc duyeân kim caûi, möøng ñaõ hôïp nhau. Ngöôøi ta thöôøng noùi caây kim haït caûi, hai caùi ñoù gaëp thì huùt vaøo nhau, yù muoán noùi möøng cho mình ñaõ coù phöôùc duyeân toát, hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän toát, nhöõng ñieàu khoù thöïc hieän ñöôïc maø mình thöïc hieän ñöôïc nhö: Phaät phaùp khoù gaëp maø mình gaëp, chaùnh phaùp khoù nghe maø mình ñöôïc nghe v.v...

May thay nhö ruøa muø gaëp boïng caây. Caâu chuyeän ruøa muø gaëp boäng caây, trong kinh A-haøm ñöùc Phaät coù keå: Coù moät caùi boäng caây troâi giaït ngoaøi bieån caû, soùng gioù ñöa ñaåy nay ôû beân Ñoâng, mai qua beân Taây. Coù con ruøa muø ôû döôùi ñaùy bieån, moät traêm naêm noù troài ñaàu leân moät laàn, noù muoán tìm boäng caây ñeå chui vaøo. Vaäy ruøa muø tìm ñöôïc boäng caây deã hay khoù ? Raát khoù. YÙ ñöùc Phaät noùi con ngöôøi sau khi maát thaân naøy, muoán ñöôïc thaân trôû laïi khoù nhö ruøa muø tìm gaëp boäng caây vaäy. Ngaøy nay chuùng ta ñöôïc thaân naøy thaät laø coù nhieàu phuùc duyeân, neáu khoâng chòu noã löïc tu haønh theo lôøi Phaät daïy, khi maát thaân naøy roài seõ ra sao ? Chuùng ta boû söï nghieäp ñi xuaát gia neân caàu vieäc gì ? Chuùng ta boû nhaø, boû cha meï thaân baèng quyeán thuoäc vaøo chuøa tu, muïc ñích caàu caùi gì ? Phaûi xeùt kyõ, caàu no aám sung söôùng, hay caàu giaùc ngoä, giaûi thoaùt khoå sanh töû cho chính mình vaø chuùng sanh ? Ñaây laø caâu hoûi moãi ngöôøi phaûi töï traû lôøi. Chôù tham ñaém danh lôïi, phaûi choïn baïn tìm thaày, vì phaùp queân mình loäi nöôùc treøo non kính leã thöa hoûi. Ngaøi raên nhöõng lôøi heát söùc thöïc teá vaø tha thieát voâ cuøng. Chuùng ta ñi tu ñöøng tham ñaém danh lôïi vì danh lôïi laøm chöôùng ngaïi söï tu haønh. Ñi tu thì phaûi caàu thaày saùng, ñeå höôùng daãn mình tu ñuùng chaùnh phaùp Phaät daïy. Choïn baïn laønh ñeå trôï nhöõng duyeân toát cho ñöôøng tu ñöôïc tieán boä hanh thoâng. Phaûi vì Phaät phaùp queân thaân maïng, phaûi vöôït suoái  baêng röøng ñeå tìm nhöõng baäc ñaïo cao ñöùc troïng maø thöa hoûi choã thaâm aùo cuûa Phaät phaùp, coù nhö theá môùi khoâng uoång moät ñôøi tu. Neáu ñi tu vì muïc ñích an nhaøn, sung söôùng cho baûn thaân thì chöa phaûi laø ngöôøi thaät taâm xuaát gia caàu ñaïo giaûi thoaùt.

Hoûi: Theá gian khoâng vieäc khoù, theá gian coù hai vieäc khoù. Theá naøo laø hai vieäc khoù ?

Daïy raèng : Sanh töø ñaâu ñeán ? Cheát roài ñi ñaâu ? Ñaây laø hai vieäc thaät raát khoù. Song naøy caùc ngöôøi, do hai vieäc naøy maø boû söï nghieäp ñi xuaát gia, loäi suoái treøo non, tham tìm minh sö, baïn toát, cuùi ñaàu leã baùi thöa hoûi: Kính mong Ñaïi ñöùc töø bi, môû roäng phöông tieän chæ baøy cho saùng toû lyù naøy, sôùm ñöôïc ngoä ñaïo.

Hoûi: Tröôùc khi trôøi ñaát vaø cha meï chöa sanh, caùi thaân ngöôøi naøy sanh töø ñaâu ñeán ?

Ñaùp: Voán töø voâ vi ñeán.

Laïi hoûi: Ngöôøi sanh ra ôû ñôøi, ñeán khi soá heát, cheát ñi veà ñaâu ?

Ñaùp: Laïi töø voâ vi ñi.

Hoûi: Theá gian khoâng vieäc khoù, theá gian coù hai vieäc khoù. Theá naøo laø hai vieäc khoù ? Caâu hoûi naøy nghe hôi khoù hieåu. Theá gian khoâng vieäc khoù, laïi noùi theá gian coù hai vieäc khoù, neáu khoâng vieäc khoù  thì laøm gì coù hai vieäc khoù ? YÙ Ngaøi muoán noùi raèng treân theá gian khoâng coù vieäc gì khoù, nhöng xeùt kyõ coù hai vieäc khoù, ñoù laø sanh töø ñaâu ñeán ? Cheát roài ñi ñaâu ? Ñaây laø hai vieäc raát khoù, vì hai ñieàu naøy laø hai ñieàu thaéc maéc lôùn lao cuûa con ngöôøi. Taát caû chuùng ta ñeàu thaéc maéc mình töø ñaâu ñeán ñaây vaø sau khi cheát mình seõ veà ñaâu ? Ñoù laø hai caâu hoûi maø taát caû chuùng ta khoâng ai giaûi ñaùp ñöôïc. Chính hai ñieàu naøy khi xöa ñöùc Phaät Thích Ca luùc coøn laø Thaùi töû, Ngaøi cuõng thaéc maéc nhö chuùng ta. Vaø, Ngaøi quyeát phaêng tìm cho ra manh moái, baèng caùch töø boû hoaøng cung vöôït thaønh ñi tu. Ngaøy nay chuùng ta laø ngöôøi tu theo ñöùc Phaät cuõng phaûi quyeát taâm tìm cho ra manh moái. Muoán thöïc hieän ñieàu ñoù Ngaøi daïy: Song naøy caùc ngöôøi do hai vieäc naøy maø boû söï nghieäp ñi xuaát gia, loäi suoái treøo non, tham tìm minh sö, baïn toát, cuoái ñaàu leã baùi thöa hoûi: Kính mong Ñaïi ñöùc töø bi, môû roäng phöông tieän cho saùng toû lyù naøy, sôùm ñöôïc ngoä ñaïo. Muoán giaûi quyeát hai moái nghi treân, ngöôøi hoïc ñaïo phaûi loäi suoái treøo non, tìm thaày saùng baïn laønh caàu chæ daïy cho mình tu, khi ngoä ñaïo thì giaûi quyeát ñöôïc hai moái nghi treân. Khi xöa Thaùi töû Só-ñaït-ta ngoài tu döôùi coäi Boà-ñeà trong suoát boán möôi chín ngaøy ñeâm. Ñeâm cuoái cuøng khoaûng canh hai Ngaøi chöùng ñöôïc tuùc maïng minh, bieát ñöôïc ñôøi soáng voâ soá kieáp veà tröôùc neân giaûi quyeát ñöôïc caâu hoûi “ta töø ñaâu ñeán ñaây”. Khoaûng canh ba Ngaøi chöùng ñöôïc thieân nhaõn minh, thaáy roõ con ngöôøi sau khi cheát theo nghieäp daãn ñi luaân hoài trong luïc ñaïo, keû ñi leân, ngöôøi ñi xuoáng v.v... Nhö vaäy muoán giaûi ñaùp caâu hoûi thöù nhaát ngöôøi tu phaûi chöùng tuùc maïng minh, giaûi ñaùp caâu hoûi thöù hai phaûi chöùng thieân nhaõn minh. Ngaøy nay chuùng ta tu coøn môø mòt thaät laø khoù giaûi quyeát ñöôïc hai moái nghi “sanh töø  ñaâu ñeán, cheát ñi veà ñaâu”.

Hoûi: Tröôùc khi trôøi ñaát vaø cha meï chöa sanh, caùi thaân ngöôøi naøy sanh töø ñaâu ñeán ?

Ñaùp: Voán töø voâ vi ñeán.

Laïi hoûi: Ngöôøi sanh ra ôû ñôøi, ñeán khi soá heát cheát ñi veà ñaâu ?

Ñaùp: Laïi töø voâ vi ñi.

Ñeán töø voâ vi ñeán, ñi cuõng töø voâ vi ñi. Nhöng voâ vi laø caùi gì ? “Voâ vi” laø töø ngöõ cuûa ñaïo Laõo, khi Phaät giaùo du nhaäp vaøo Trung Quoác, noùi ñeán lyù baát sanh baát dieät, caùc Ngaøi möôïn töø voâ vi cuûa ñaïo Laõo ñeå duøng. Nhaø Phaät duøng töø voâ vi, laø ñoái laïi töø chöõ höõu vi. Phaøm taát caû söï vaät coù hình töôùng ôû theá gian coù sanh coù dieät laø höõu vi, phaùp khoâng sanh dieät goïi laø voâ vi. Hoûi raèng: khi cha meï chöa sanh ta töø ñaâu ñeán ? Ñaùp: töø voâ vi ñeán töùc laø töø choã baát sanh baát dieät ñeán. Hoûi sau khi cheát roài ñi veà ñaâu ? Ñaùp raèng: trôû veà choã baát sanh baát dieät. Caâu ñaùp naøy hôi göôïng moät chuùt, khoâng saùt nghóa laém. Sau  ñaây toâi giaûi thích kyõ hôn veà caâu ñaùp sanh töø voâ vi ñeán. Kinh Laêng Nghieâm noùi: Chaân nhö khoâng giöõ töï taùnh hoát nhieân moät nieäm voâ minh daáy khôûi, taát caû töôùng sanh dieät daáy khôûi theo neân ñi vaøo sanh töû. Töø chaân maø khôûi voïng nieäm ñi vaøo sanh töû nghe khoù hieåu quaù. Song toâi ví duï cho deã hieåu: Hieän giôø chuùng ta ñang môû maét tænh taùo, nhöng moät luùc sau nghe moûi meät, gioù maùt thoåi qua chuùng ta thiu thiu nguû guïc. Vaäy thöû hoûi nguû guïc ñoù töø ñaâu ñeán ? Coù phaûi töø caùi tænh taùo hoài naûy ñeán khoâng ? Neáu khoâng coù caùi tænh laøm gì coù caùi meâ, caùi meâ nguû guïc töø caùi tænh. Neáu ai ñaùnh thöùc chuùng ta tænh laïi thì khoâng coøn meâ nöõa. Nhö vaäy caùi meâ noù ñeán luùc naøo chuùng ta khoâng döï bieát tröôùc ñöôïc, coù ai bieát mình söûa soaïn buoàn nguû khoâng ? Chæ queân caùi tænh laø bò caùi meâ xaâm chieám, meâ xaâm chieám thì nguû say moäng mò ñuû thöù. Cuõng vaäy, neáu chuùng ta queân töï taùnh chaân nhö thì seõ daáy sanh voïng nieäm, vì voïng nieäm daáy khôûi neân sanh ra ñuû thöù khoå ñau. Cho neân hoûi sanh töø ñaâu ñeán ? Ñaùp töø voâ vi, töùc laø queân caùi khoâng sanh dieät neân daáy nieäm sanh dieät roài ñi vaøo trong sanh töû, chòu sanh töû khoå ñau. Khi cheát trôû veà voâ vi töùc laø trôû veà choã khoâng sanh dieät. Nghe nhö theá coù ngöôøi hieåu laàm cho raèng khoâng tu cheát cuõng trôû veà choã khoâng sanh dieät. Hieåu nhö theá laø sai laàm, chuùng ta phaûi tu döùt heát maàm sanh dieät môùi ñöôïc trôû veà choã khoâng sanh dieät, neáu khoâng  tu thì vaãn tieáp tuïc ñi trong sanh töû.

Göôïng noùi ñeán ñi, maø thaät khoâng coù ñeán ñi. Theá naøo laø thaät khoâng coù ñeán ñi ? - Chæ kinh Baùt-nhaõ laøm chöùng, noùi: “Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp ñoù, chaúng sanh chaúng dieät”. Sanh dieät ñaõ khoâng, thì ñeán ñi ñaâu coù. Ñaây laø khí aâm döông bieán hoùa, ngöng tuï thaønh hình maø ngöôøi sanh ra. Saéc thaân boán ñaïi duï nhö hoøn boït noåi, coù sanh coù dieät. Coøn Phaùp thaân troøn saùng thì roãng rang, roäng lôùn, ñích thöïc laø bieån taùnh Tyø-loâ, khoâng coù lay ñoäng, voán khoâng töø ñaâu ñeán, cuõng khoâng ñi veà ñaâu, taùnh ñoàng vôùi hö khoâng, bieát khaép moïi nôi. Vì vaäy goïi laø xöa nay voâ vi, vaãn haèng thöôøng truï, chaân khoâng loà loä, thaät töôùng raønh raønh, troøn ñoàng thaùi hö, khoâng thieáu khoâng dö, saùng thoâng baùt ngaùt, trong laëng nhö nhö, ñoái dieän ngay tröôùc maét, taïi sao chaúng hoäi ? Kinh noùi: “Chaân Phaät phaùp thaân gioáng nhö hö khoâng”. Ñaây thaät laø Phaùp thaân töùc hö khoâng, hö khoâng töùc Phaùp thaân. Hö khoâng cuøng vôùi Phaùp thaân khoâng coù töôùng khaùc, chö Phaät cuøng vôùi chuùng sanh khoâng coù taùnh khaùc. Chaúng ngoä töï taùnh töùc goïi chuùng sanh, giaùc bieát töï taùnh neân goïi chö Phaät. Ñoù laø chaân Phaät voán khoâng hình töôùng, ñaày khaép caû  hö khoâng, theá giôùi, ñaâu coù ñeán ñi ?

Göôïng noùi ñeán ñi maø thaät khoâng coù ñeán ñi. Theá naøo laø thaät khoâng coù ñeán ñi ? Chæ kinh Baùt-nhaõ laøm chöùng, noùi: Töôùng khoâng cuûa caùc phaùp ñoù, chaúng sanh chaúng dieät. Ngaøi daãn vaên kinh Baùt-nhaõ ñeå giaûi thích lyù khoâng ñeán khoâng ñi. Trong kinh Baùt-nhaõ noùi “töôùng khoâng cuûa caùc phaùp chaúng sanh chaúng dieät”, chaúng sanh dieät thì ñaâu coù ñeán ñi. Vì caùc phaùp do duyeân hôïp khoâng coù thaät theå coá ñònh, neân noùi töôùng cuûa noù laø khoâng, töôùng khoâng ñoù chaúng sanh dieät neân khoâng ñeán ñi. Ñaây laø khí aâm döông bieán hoùa, ngöng tuï thaønh hình maø ngöôøi sanh ra. Saéc thaân boán ñaïi duï nhö hoøn boït noåi, coù sanh coù dieät. Coøn Phaùp thaân troøn saùng thì roãng rang, roäng lôùn, ñích thöïc laø bieån taùnh Tyø-loâ, khoâng coù lay ñoäng, voán khoâng töø ñaâu ñeán, cuõng khoâng ñi veà ñaâu, taùnh ñoàng vôùi hö khoâng, bieát khaép moïi nôi. ÔÛ treân giaûi thích raèng sanh töø voâ vi ñeán, töû trôû veà voâ vi, vì chöõ voâ vi laø chæ cho theå taùnh baát sanh baát dieät cuûa con ngöôøi vaø cuûa muoân phaùp. Keá ñaây Ngaøi giaûi thích theo beân Nho thaân ngöôøi coù ra laø do khí aâm döông bieán hoùa ngöng tuï maø thaønh hình, coøn theo nhaø Phaät thaân ngöôøi laø do töù ñaïi duyeân hôïp. Saéc thaân do töù ñaïi hôïp, duï nhö hoøn boït noåi chôït sanh chôït dieät, theá maø chuùng ta cöù cho raèng soáng saùu baûy möôi naêm laø laâu daøi, xöùng ñaùng. Nhöng ñoái vôùi con maét cuûa nhaø Phaät thôøi gian saùu baûy  möôi naêm khoâng nghóa lyù gì caû, nhö boùng con ngöïa chaïy qua cöûa soå thaät laø mau. Chuùng ta nhìn xuoáng bieån thaáy nhöõng hoøn boït noåi treân maët bieån vaø maët bieån, vaäy caùi naøo ngaén caùi naøo daøi ? Hoøn boït tuï roài tan, khoâng coù nghóa lyù gì caû ñoái vôùi maët bieån. Cuõng vaäy, nôi moãi chuùng ta saün coù Phaùp thaân troøn saùng, roäng lôùn theânh thang, ñaây goïi laø bieån taùnh Tyø-loâ, Tyø-loâ-giaù-na chæ cho Phaùp thaân. Theá maø chuùng ta queân caùi Phaùp thaân, laïi nhaän caùi thaân töù ñaïi duyeân hôïp taïm bôï, chôït coøn chôït maát, gioáng nhö nhaän hoøn boït maø queân maët bieån theânh thang. Tuy nhieân hoøn boït tuï taùn khoâng ngoaøi maët bieån. Tuï ví cho sanh, taùn ví cho töû, neân noùi sanh töø voâ vi ñeán, töû töø voâ vi ñi, voâ vi chæ cho Phaùp thaân baát sanh baát dieät. Nhö vaäy caên cöù treân Phaùp thaân thì thaân naøy sanh ra töø Phaùp thaân vaø thaân naøy hoaïi ñi cuõng trôû veà Phaùp thaân. Ngaøi ví duï saéc thaân nhö hoøn boït, Phaùp thaân nhö maët bieån theânh thang, theá maø chuùng ta cöù lo laéng baûo veä saéc thaân neân queân maát Phaùp thaân, gioáng nhö ngöôøi ra bieån naâng niu hoøn boït, maø queân maët bieån. Hoøn boït deã vôõ laïi naâng niu, coøn maët bieån theânh thang roäng lôùn thì queân, ngöôøi nhö theá Phaät noùi laø ngöôøi ñaùng thöông xoùt. Chuùng ta laø ngöôøi quaù meâ muoäi, neân lo baûo veä saéc thaân sôùm coøn toái maát, maø queân Phaùp thaân chaân thaät khoâng bao giôø maát. Ví nhö ngöôøi ra bieån thaáy boït nöôùc noåi chìm coá laáy tay vôùt maø queân ñi maët bieån theânh thang. Phaät Toå thöông heát loøng chæ daïy cho chuùng ta nhaän ra, trôû veà soáng vôùi caùi chaân thaät cuûa mình. Nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy taàm quan troïng cuûa söï tu. Tu khoâng phaûi tìm kieám nhöõng caùi ñöôïc maát treân theá gian naøy maø phaûi nhaän ra vaø soáng troïn veïn vôùi Phaùp thaân saün ôû nôi mình.

Vì vaäy goïi laø xöa nay voâ vi vaãn haèng thöôøng truï, chaân khoâng loà loä, thaät töôùng raønh raønh, troøn ñoàng thaùi hö, khoâng thieáu khoâng dö, saùng thoâng baùt ngaùt, trong laëng nhö nhö ñoái dieän ngay tröôùc maét, taïi sao khoâng hoäi. Ngaøi noùi phaùp thaân thöôøng truï, thaät töôùng raønh raønh, theânh thang truøm khaép, loà loä, ñoái dieän tröôùc maét. Vaäy ñoái dieän tröôùc maét laø choã naøo ? - Chuùng ta nhìn thaáy bình hoa, nhìn thaáy ñoàng hoà ôû tröôùc maét laø ñoái dieän tröôùc maét phaûi khoâng ? Neáu theá laø chuùng ta chaïy theo caûnh beân ngoaøi, maø queân raèng ñoái dieän tröôùc maét laø caùi hay thaáy bình hoa, hay thaáy ñoàng hoà. Bình hoa vaø ñoàng hoà laø vaät tuï taùn sanh dieät, coøn caùi hay thaáy bình hoa hay thaáy ñoàng hoà laø caùi khoâng sanh dieät, khoâng bao giôø maát. Neáu khoâng coù bình hoa, khoâng coù ñoàng hoà noù vaãn thaáy baàu trôøi hay maây nöôùc... Caùi hay thaáy khoâng bao giôø maát, nhöng khôûi nieäm tìm kieám thì sai, chæ thaàm nhaän mình coù caùi hay thaáy laø ñöôïc roài. Bôûi vì neáu khoâng coù caùi hay thaáy thì laøm sao thaáy bình hoa, thaáy ñoàng hoà, thaáy trôøi, thaáy maây ? Thaáy ñöôïc nhöõng söï vaät nhö theá laø do chuùng ta coù caùi  hay thaáy hay bieát, nhaän roõ raøng khoâng nghi. Nhöng caùi hay thaáy khoâng coù töôùng maïo neân noùi noù phi saéc, phi khoâng, phi taát caû; phi taát caû nhöng chaúng phaûi khoâng, chaúng phaûi khoâng chôù khoâng phaûi khoâng ngô. Ñoù laø choã raát khoù maø ngöôøi hoïc Phaät phaûi saùng suoát môùi nhaän ra choã naøy. Nhö vaäy caùi thaáy hieän tröôùc maét, maø chuùng ta khoâng bieát khoâng nhaän ra. Nhöng vöøa daáy nieäm tìm noù ôû ñaâu, noù lieàn bò che khuaát, tìm maõi khoâng ñöôïc, tuy nhieân noù cuõng taïi ñoù khoâng maát. Coøn khoâng tìm noù thì noù hieän tieàn saùng rôõ, song phaûi kheùo nhaän, neáu khoâng kheùo nhaän thì khoâng bieát mình coù noù. Nhôù, ñöøng nghe noùi ñoái dieän tröôùc maét roài nghó caùi ôû beân ngoaøi, maø höôùng ra ngoaøi tìm kieám laø sai laàm. Ñoái dieän maø khoâng phaûi ñoái dieän, noù hieän tieàn ôû tröôùc maét chuùng ta phaûi kheùo nhaän.

Kinh noùi: Chaân Phaät phaùp thaân gioáng nhö hö khoâng. Ñaây noùi chaân Phaät phaùp thaân gioáng nhö hö khoâng. Xin noùi kyõ choã naøy cho quí vò hieåu keûo laàm: nhö chuùng ta nhìn thaáy bình hoa, caùi hay thaáy bình hoa coù gioáng nhö hö khoâng khoâng ? - Gioáng ôû choã khoâng töôùng maïo, nhöng hö khoâng thì khoâng thaáy ñöôïc söï vaät, maø caùi hay thaáy thì thaáy bieát ñöôïc söï vaät. Nhö vaäy caùi hay thaáy gioáng hö khoâng maø khoâng phaûi laø hö khoâng. Ñaây thöïc laø Phaùp thaân töùc hö khoâng, hö khoâng töùc Phaùp thaân. Nhö chuùng ta nhìn leân trôøi thaáy coù maây, caùi khoaûng caùch töø maây ñeán mình xa nhau, nhöng noù coù bò trôû ngaïi gì khoâng ? Maây vaø caùi thaáy khaùc nhau, maây coù hình töôùng, caùi thaáy khoâng coù töôùng  maïo neân hoøa trong hö khoâng, khoâng coù caùi gì laøm trôû ngaïi, do khoâng trôû ngaïi neân caùi thaáy töùc laø hö khoâng, neân noùi Phaùp thaân töùc hö khoâng, hö khoâng töùc Phaùp thaân. Hö khoâng cuøng Phaùp thaân khoâng coù töôùng khaùc, chö Phaät cuøng chuùng sanh khoâng coù taùnh khaùc. Hö khoâng vaø Phaùp thaân cuûa mình khoâng coù töôùng khaùc, neáu coù töôùng khaùc thì khoâng hoøa laãn trong hö khoâng ñöôïc. hay noùi khaùc ñi caùi thaáy caùi nghe cuûa mình khoâng coù töôùng khaùc vôùi hö khoâng, cho neân tieáng ñoäng, hình aûnh chuùng ta nghe thaáy ñeàu khoâng ngaên ngaïi. Nhöng chuùng ta ñöøng hieåu raèng Phaùp thaân laø hö khoâng, vì neáu noù laø hö khoâng thì Phaùp thaân khoâng thaáy, khoâng nghe, Phaùp thaân coù thaáy coù bieát neân khoâng phaûi hö khoâng, nhöng hai caùi Phaùp thaân vaø hö khoâng hoøa laãn nhau. Cuõng nhö chuùng ta thaáy aùnh saùng vaø hö khoâng laø moät hay khaùc ? Hö khoâng laø saùng hay toái ? Töï noù khoâng saùng toái, maø do maët trôøi, maët trôøi chieáu thì hö khoâng saùng, maët trôøi khuaát thì hö khoâng toái. Nhö vaäy saùng toái laø töø nôi hö khoâng hay töø nôi maët trôøi, maø hö khoâng coù saùng toái ? Nhöng toái saùng khoâng khaùc vôùi hö khoâng, cho neân trong khi saùng chuùng ta khoâng theå phaân bieät choã naøo laø aùnh saùng, choã naøo laø hö khoâng, vì theå noù khoâng hai. Phaùp thaân cuûa mình hoøa laãn vôùi hö khoâng cuõng nhö vaäy, noù laãn nhau maø khoâng phaûi moät cuõng khoâng phaûi khaùc. Ñoù laø choã heát söùc khoù hieåu.

Chaúng ngoä töï taùnh töùc goïi chuùng sanh, giaùc bieát töï taùnh neân goïi chö Phaät. Con ngöôøi coù taùnh giaùc nhöng vì queân neân goïi laø chuùng sanh, neáu nhaän ra vaø soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc thì goïi laø Phaät. Phaät thì giaûi thoaùt sanh töû, chuùng sanh thì bò sanh töû khoå ñau troùi buoäc. Vì chuùng sanh luoân luoân chaïy theo caùi sanh dieät, gìn giöõ thöông tieác thaân maïng, neân maát thaân naøy tìm thaân khaùc, tuï taùn lieân mieân, cho neân Phaät noùi chuùng sanh luaân hoài voâ soá kieáp, luoân chòu ñau khoå trong caùi voøng laãn quaån naøy. Baây giôø chuùng ta tu chuû yeáu laø phaûi giaùc ngoä nhaän ra phaùp thaân baát sanh baát dieät saün coù nôi mình, neân ôû ñaây Ngaøi noùi: Ñoù laø chaân Phaät voán khoâng hình töôùng, ñaày khaép caû hö khoâng, theá giôùi ñaâu coù ñeán ñi.

Song phaùp thaân vieân dung roãng theânh, trong laëng voâ vi, troïn khoâng moät vaät, chaúng rôi vaøo caùc soá. Tuy voâ vi, chaúng rôi vaøo caùc soá, maø cuõng hay öùng vaät hieän hình, aån hieän cuøng baøy, saéc vaø khoâng chaúng hai, ñaày ñuû moïi lyù, laøm ra muoân vieäc. Ñoù chính laø moïi ngöôøi trong möôøi hai giôø ñi ñöùng naèm ngoài, thaáy nghe hieåu bieát, nhöôùng maøy chôùp maét, öùng cô tieáp vaät, giô tay ñoäng chaân, moät theå troøn saùng, saùu caên vaän duïng, öùng vôùi tieáng vôùi aâm, hay thaáy hay nghe, bieát noùi bieát baøn, bieän roõ phaûi quaáy.

Song Phaùp thaân vieân dung roãng theânh, trong laëng voâ vi, troïn khoâng moät vaät, chaúng rôi vaøo caùc soá. Ñaây noùi Phaùp thaân theânh thang roãng laëng, khoâng moät vaät vaø khoâng rôi vaøo caùc soá, töùc laø danh soá cuûa theá gian. Ngaøi noùi troïn khoâng moät vaät, Luïc Toå noùi xöa nay khoâng moät vaät. Ngaøi Nam Nhaïc Hoaøi Nhöôïng thì “noùi in tuoàng moät vaät töùc chaúng truùng”.

Ngaøi Nam Nhaïc Hoaøi Nhöôïng ñeán tham vaán Luïc Toå, Toå hoûi:

- ÔÛ ñaâu ñeán ?

- ÔÛ Tung Sôn ñeán.

Toå hoûi:

- Vaät gì ñeán ?

Sö thöa:

- Noùi in tuoàng moät vaät töùc khoâng truùng.

Khi thaáy ngaøi Nam Nhaïc Hoaøi Nhöôïng ñeán, Luïc Toå hoûi: Vaät gì ñeán laø muoán gaïn xem Ngaøi ñaõ nhaän ra phaùp thaân chöa. Ngaøi phaûi ôû trong chuùng taùm naêm môùi nhaän ra vaø traû lôøi: Noùi in tuoàng moät vaät töùc khoâng truùng. Neáu baây giôø chuùng ta bò hoûi nhö treân seõ traû lôøi: - Daï con ñem moät caùi tuùi coù ñöïng ba caùi y... Khi baäc thaày hoûi nhö theá laø muoán doø xem chuùng ta ñaõ nhaän ra Phaùp thaân baát sanh baát  dieät chöa ? Phaùp thaân baát sanh baát dieät ñoù khoâng coù hình töôùng, neân khoâng phaûi laø moät vaät. Nghe ngaøi Nam Nhaïc Hoaøi Nhöôïng traû lôøi: Noùi moät vaät töùc chaúng truùng. Luïc Toå sôï Ngaøi rôi vaøo khoâng, neân hoûi gaïn laïi: “Coù tu chöùng khoâng ?”. Ngaøi ñaùp “Tu chöùng töùc chaúng khoâng, nhieãm oâ töùc chaúng ñöôïc”. Tu chöùng töùc chaúng khoâng, töùc laø coù tu, nhieãm oâ töùc chaúng ñöôïc, töùc laø theå thanh tònh khoâng bò caùi gì laøm nhieãm nhô. Nghe theá Toå bieát Ngaøi ñaõ nhaän ra vaø soáng ñöôïc neân aán chöùng: “OÂng nhö theá ta cuõng nhö theá”.

Tuy voâ vi chaúng rôi vaøo caùc soá maø cuõng hay öùng vaät hieän hình, aån hieän cuøng baøy, saéc vaø khoâng chaúng hai, ñaày ñuû moïi lyù laøm ra muoân vieäc. Phaùp thaân khoâng phaûi hình thöùc maø aån trong söï vaät hình thöùc ñeå hieän ra muoân söï muoân vieäc. Nôi chuùng ta caùi hay thaáy bieát ñöôïc ngöôøi vaät, vaø noù coøn saùng taïo ra söï vaät nöõa. Ví duï chuùng ta thaáy hoa hoàng, neáu thaáy vaø chæ bieát hoa hoàng, ngang ñoù thì heát vieäc khoâng coù gì ñeå noùi. Nhöng thaáy hoa hoàng chuùng ta beøn phaân bieät hoa hoàng ñeïp, roài ghi nhôù vaø caàm buùt veõ ñöôïc caùi hoa hoàng. Nhö vaäy caùi hay thaáy khoâng coù hình töôùng nhöng noù coù theå bieán hieän thieân hình vaïn töôùng, neân noùi “Phaùp thaân voâ vi maø hay öùng vaät hieän hình, aån hieän cuøng baøy, saéc vaø khoâng chaúng hai, ñaày ñuû moïi lyù laøm ra muoân vieäc”. Ngaøi daïy tieáp: Ñoù chính laø moïi ngöôøi trong möôøi hai giôø ñi ñöùng naèm ngoài, thaáy nghe hieåu bieát, nhöôùng maøy chôùp maét, öùng cô tieáp vaät, giô tay ñoäng chaân, moät theå troøn saùng, saùu caên vaän duïng, öùng vôùi tieáng vôùi aâm, hay thaáy hay nghe, bieát noùi bieát baøn, bieän roõ phaûi quaáy. Trong saéc thaân baèng xöông thòt cuûa chuùng ta coù aån Phaùp thaân baát sanh baát dieät. Bôûi coù Phaùp thaân aån ôû saéc thaân neân khieán chuùng ta bieát ñi ñöùng naèm ngoài, nhöôùng maøy chôùp maét, thaáy nghe hay bieát... Nhö vaäy saéc thaân do ñaát nöôùc  gioù  löûa hôïp thaønh, neáu khoâng coù Phaùp thaân aån trong ñoù thì khoâng hieän ra nhöõng haønh ñoäng. Töø haønh ñoäng neáu chuùng ta bieát phaûn chieáu, nhaän ra Phaùp thaân vaø bieát ñoù laø duïng cuûa Phaùp thaân thì toát. Neáu chuùng ta cöù chaïy theo haønh ñoäng, roài töôûng moïi haønh ñoäng laø thaät thì chuùng ta seõ ñi saâu trong meâ laàm. Chuùng ta bieát caùi duïng cuûa phaùp thaân thì tuy haønh ñoäng maø haèng soáng vôùi Phaùp thaân. Nhöng ñieàu naøy hôi khoù neáu khoâng kheùo seõ bò laàm, vì Phaùp thaân öùng hieän noù coù laãn nhöõng voïng töôûng. Ví duï chuùng ta ñang ngoài chôït khôûi leân yù nghó ñi ra vöôøn, chuùng ta lieàn ñöùng daäy ñi, khi khôûi nieäm ñi thì coù nghó, nhöng khi ñi töøng böôùc thì khoâng nghó. Hoaëc khi chuùng ta môû maét nhìn caûnh vaät thaáy trôøi maây caây coái ñuû thöù, thaáy roõ raøng maø khoâng khôûi nieäm thì khoâng coù loãi. Neáu thaáy maø phaân bieät trôøi böõa nay ñeïp trong saùng, hoaëc maây ñen saép möa, neáu coù xen vaøo nhöõng kinh nghieäm, nhöõng yù töôûng thì ñaõ bieán caùi thaät thaønh caùi giaû maát roài, töø caùi baát sanh bieán thaønh caùi sanh dieät. Cho neân cuõng moät caùi bieát maø goïi laø chaân, cuõng moät caùi bieát maø goïi laø voïng. Nhö chuùng ta thaáy moät ñoùa hoa bieát laø ñoùa hoa thì khoâng coù loãi, neáu khôûi nieäm ñoùa hoa naøy ñeïp, ñoùa hoa kia xaáu, khôûi nieäm phaân bieät so saùnh ñeïp xaáu laø leäch laïc roài. Caùi bieát coù so saùnh phaân bieät laø bieát trong meâ voïng, coøn trong sanh dieät; caùi bieát khoâng so saùnh phaân bieät ñeïp xaáu laø bieát trong tænh saùng an nhieân. Theá neân chö Toå cuõng aên côm maëc aùo, ñi laïi nhö chuùng ta maø caùc Ngaøi thöôøng töï taïi. Coøn chuùng ta thì aên côm, maëc aùo ñi laïi maø thöôøng voïng töôûng ñieân ñaûo. Nhö vaäy cuõng soáng cuõng hoaït ñoäng nhö nhau maø moät beân chaân, moät beân voïng. Tuy nhieân neáu khoâng hieåu khi ôû gaàn caùc Ngaøi ta seõ xem thöôøng, cho raèng caùc Ngaøi khôø khaïo khoâng phaân bieät lanh leï nhö chuùng ta, nhöng caùi phaân bieät nhaïy beùn ñoù seõ ñöa chuùng ta ñi trong ñöôøng sanh töû luaân hoài. Haèng ngaøy caùc Ngaøi aên côm chæ bieát aên côm, maëc aùo chæ bieát maëc aùo, chuùng ta aên côm thì thaáy côm ngon côm dôû, maëc thì khen ñeïp cheâ xaáu v.v... Bôûi bieát theo sanh dieät cho neân ñi trong sanh dieät. Bieát phaân bieät nhaïy beùn döôøng nhö khoân, nhöng ñoù laø caùi khoân cuûa ngöôøi daïi. Bieát soáng an nhieân vôùi taâm baát sanh baát dieät thoaït nhìn nhö ngu ngoác, nhöng ñoù laø caùi daïi cuûa ngöôøi khoân, ngöôøi bieát soáng neân ñöôïc an laïc thaûnh thôi. Ngöôøi tu phaûi xeùt kyõ choã naøy.

?