BIEÄT NGHIEÄP VAØ ÑOÀNG NGHIEÄP

Nghieäp laø thoùi quen huaân taäp taïo thaønh söùc maïnh, chi phoái taát caû moïi sinh hoaït trong cuoäc soáng con ngöôøi, töø khi môû maét chaøo ñôøi cho ñeán khi nhaém maét vaø nhöõng ñôøi keá tieáp. Neáu ngöôøi Phaät töû tu maø khoâng hieåu roõ veà nghieäp thì khoù maø öùng duïng tu haønh ñeå tôùi choã an laïc. Chöõ nghieäp trong nhaø Phaät khoâng coù nghóa moät chieàu, heã noùi nghieäp thì phaûi laø ñieàu xaáu ñieàu aùc. Kyø thaät, nghieäp cuõng coù xaáu vaø cuõng coù toát, nghieäp cuõng coù nghieäp chung vaø nghieäp rieâng. Nghieäp rieâng thì goïi laø bieät nghieäp vaø nghieäp chung thì goïi laø ñoàng nghieäp.

Trong kinh Thuû Laêng Nghieâm, Phaät coù laáy moät ví duï ñeå noùi veà bieät nghieäp voïng kieán. Khi ñoù ñöùc Phaät noùi : Tröôùc moät caây ñeøn ñang chaùy, ngöôøi nhaëm maét thaáy chung quanh ngoïn ñeøn coù moät caùi voøng ñoû hoaëc xanh. Coøn nhöõng ngöôøi maét laønh maïnh thì chæ thaáy ngoïn ñeøn ñang chaùy maø khoâng thaáy voøng ñoû hay xanh. Caùi voøng quanh ngoïn ñeøn chæ coù ñoái vôùi ngöôøi bò nhaëm maét, ñoù laø do nghieäp rieâng cuûa ngöôøi bònh maét maø coù thaáy, coøn ngöôøi khoâng bò nhaëm maét thì khoâng thaáy. Cuõng vaäy, trong cuoäc soáng giöõa ñôøi naøy tuy soáng coù moái lieân heä  vôùi  nhau,  nhöng  moãi  ngöôøi  ñeàu  coù  moãi  caùi nghieäp rieâng cuûa hoï. Ví duï ngöôøi coù nghieäp chuûng ñoàng boùng nhö thaày buøa thaày phaùp, thì hoï thöôøng thaáy ma quæ. Coøn ngöôøi coù tinh thaàn khoa hoïc thöïc teá thì khoâng thaáy khoâng tin ma quæ, hoï chæ tin nhöõng vieäc hoï thaáy vaø chöùng minh cuï theå. Vaäy nhöõng söï vieäc maø moät hay vaøi ngöôøi thaáy, ñoù laø nghieäp rieâng cuûa hoï, vì hoï chuyeân laøm cuûng ngheà cuøng nghieäp thì hoï töông öng vôùi noù. Cuõng söï kieän ñoù maø ngöôøi khaùc khoâng thaáy laø vì hoï khoâng coù nghieäp ñoù.

Trong kinh Phaät coù ghi caâu chuyeän “Ngöôøi muø rôøi voi” : Luùc baáy giôø coù moät nhoùm du só ngoaïi ñaïo, coù nhöõng thuyeát vaø kieán chaáp khaùc nhau, tuï hôïp ôû moät khu vöôøn, baøn caõi vôùi nhau oàn naùo khoâng ai chòu thua ai. Caùc thaày Tyø-kheo thaáy vaäy môùi veà thöa leân ñöùc Phaät caàu xin Phaät chæ daïy. Nhaân ñoù, Phaät môùi keå caâu chuyeän : Xöa, coù moät oâng vua ngoài buoàn, cho baét taát caû ngöôøi muø trong thaønh ñem veà hôïp laïi moät choã. Vua cho daãn ra moät con voi vaø baûo caùc ngöôøi muø rôø vaøo thaân noù. Sau khi nhöõng ngöôøi muø rôø voi xong, vua baûo moãi ngöôøi taû hình daùng cuaû con voi. Nhöõng ngöôøi rôø truùng ñaàu voi, thì noùi con voi gioáng caùi noài lôùn. Nhöõng ngöôøi rôø truùng tai voi, thì noùi con voi gioáng nhö caùi quaït lôùn. Nhöõng ngöôøi rôø truùng chaân voi, thì noùi con voi gioáng   nhö  caây  coät  troøn. Nhöõng  ngöôøi  rôø  truùng ñuoâi voi, thì noùi con voi gioáng nhö caây chuoåi... Moãi ngöôøi muø ñeàu nghó raèng mình ñaõ dieãn taû ñuùng hình daùng cuûa con voi qua boä phaän maø hoï ñaõ rôø. Nhaø vua nghe qua töùc cöôøi vaø heát buoàn. Phaät keát luaän : Nhoùm du só tranh caõi gioáng nhö nhöõng ngöôøi muø rôø voi treân ñaây. Hoï laø nhöõng ngöôøi muø khoâng thaáy ñuùng leõ thaät, laïi chuû quan coá chaáp, cho caùi thaáy bieát phieán dieän cuûa mình laø chaân lyù, khoâng thöøa nhaän caùi thaáy bieát cuûa keû khaùc, neân môùi tranh caõi vôùi nhau oàn aøo.

Cuõng vaäy, chuùng ta sanh ra ñôøi, moãi ngöôøi mang theo nghieäp rieâng cuûa mình, maø cuøng soáng chung vôùi nhieàu ngöôøi khaùc, moãi ngöôøi chaáp giöõ vaø laøm theo nghieäp rieâng cuûa mình, maø khoâng thöøa nhaän nghieäp rieâng cuûa ngöôøi khaùc, neân môùi coù söï caõi vaõ tranh chaáp. Trong moät gia ñình, oâng choàng thì huaân taäp caùi nghieäp cuûa ngöôøi nam, baø vôï thì huaân taäp caùi nghieäp cuûa ngöôøi nöõ. Hai caùi nghieäp nam nöõ tuy coù vaøi ñieåm töông ñoàng, nhöng cuõng coù nhieàu ñieåm khaùc bieät. Neân coù nhieàu gia ñình vôï choàng gaây caõi, ñaùnh ñaäp nhau hoaøi, laø vì choàng chaáp lyù cuûa mình laø ñuùng, vôï cuõng chaáp lyù cuûa mình laø ñuùng, khoâng bieát dung hoøa nhau ñeå soáng. Caùi ñuùng cuûa ngöôøi choàng laø thoùi quen huaân taäp caùi nghieäp cuûa ngöôøi nam. Caùi ñuùng cuûa ngöôøi vôï laø theo thoùi quen huaân taäp caùi nghieäp cuûa ngöôøi nöõ, theá neân phaûi thoâng caûm nhau ñeå ñoái xöû cho toát ñeïp, ñem laïi söï an vui hoøa thuaän trong gia ñình. Khi chuùng ta bieát moãi ngöôøi moãi coù nghieäp rieâng thì khoâng chuû quan khoâng coá chaáp, maø thoâng caûm hoøa nhòp ñöôïc cuoäc soáng vôùi moïi ngöôøi. 

Xöa coù moät gia ñình, ngöôøi vôï thì töông ñoái toát, bieát boån phaän, bieát lo laøm aên, ngöôøi choàng thì beâ tha röôïu cheø côø baïc. Moãi laàn oâng côø baïc thua, veà nhaø laø khaûo tieàn, neáu baø khoâng coù ñeå öùng thì oâng chöûi maéng thaäm teä. Ngöôøi thaân thuoäc, laùng gieàng ai thaáy cuõng ñau loøng thaéc maéc taïi sao baø khoâng ly dò cho roài, cöù ñeå oâng haønh haï khoå sôû nhö theá ? Nhöng khi hoûi baø, thì baø noùi khoâng theå ly dò vì baø coøn thöông oâng. Coù nhieàu gia ñình, coù nhöõng ñöùa con ngoã nghòch baát hieáu, phaù gia saûn gaàn khaùnh taän. Vaäy maø gia ñình vaãn thöông khoâng theå töø boû, vì cha meï coù nghieäp rieâng vôùi con. Ñeå thaáy, caùi nghieäp rieâng cuûa ngöôøi, mình laø keû ngoaïi cuoäc khoâng coù nghieäp ñoù thì khoâng chaáp nhaän, khoâng chòu noåi. Coøn nhöõng ngöôøi ñaõ coù nghieäp, coù nôï naàn vôùi nhau, duø bò ñaùnh ñaäp, phaù phaùch, ñoái xöû toài teä maø ngöôøi ta vaãn chaáp nhaän chung soáng, khoâng theå rôøi nhau ñöôïc. Nhö vaäy, neáu bieát ñöôïc moãi ngöôøi coù caùi nghieäp rieâng, thì chuùng ta coù thaùi ñoä soáng heát söùc dung hoøa khoâng thaéc maéc, khoâng traùch cöù nhöõng hoaøn caûnh khoù khaên raéc roái, maø ngöôøi trong cuoäc khoâng giaûi quyeát döùt khoaùt ñöôïc, vì nghieäp rieâng cuûa hoï.

Nghieäp chung töùc laø ñoàng nghieäp  voïng  kieán.

Cuõng trong kinh Thuû Laêng Nghieâm, Phaät coù daïy : Ngöôøi coù nghieäp chung môùi sanh ra ôû chung moät nöôùc, noùi cuøng moät ngoân ngöõ, soáng cuøng moät taäp quaùn... Neáu coù cuøng nghieäp xaáu thì cuøng thaáy nhöõng ñieàm baát thöôøng nhö sao choåi, sao phöôùn... Chæ coù daân nöôùc ñoù troâng thaáy maø daân nöôùc khaùc khoâng thaáy. Cuõng gioáng nhö nhöõng ngöôøi cuøng nhaëm maét, cuøng thaáy chung quanh ngoïn ñeøn ñang chaùy coù moät caùi voøng xanh hay ñoû, coøn nhöõng ngöôøi khoâng nhaëm maét thì khoâng thaáy. Vaäy, ngöôøi coù cuøng nghieäp thì cuøng caûm nhaän hieän töôïng gioáng nhö nhau. Coù nhieàu ngöôøi thaéc maéc taïi sao anh chò em cuøng cha meï sanh ra trong moät gia ñình, keû vaày ngöôøi khaùc, yù töù khoâng hôïp nhau, raày raø gaây caõi hoaøi ? Hoaëc vôï choàng chaáp nhaän soáng chung trong moät gia ñình, maø keû yù naøy ngöôøi yù kia, baát hoøa hôøn giaän nhau hoaøi laø taïi sao ? Neáu khoâng coù duyeân nghieäp vôùi nhau taïi sao gaëp nhau, soáng chung vôùi nhau ñeå khoå ? Chuùng ta ñaõ bieát khi gaëp nhau laø ñaõ coù nghieäp ñoàng phaàn roài, töùc laø ñaõ coù coäng nghieäp neân cuøng ôû chung vôùi nhau. Tuy ôû chung nhau, maø moãi ngöôøi cuõng coù caùi nghieäp rieâng neân khoâng ai gioáng ai. Neáu coù gioáng chaêng chæ gioáng naêm saùu möôi phaàn traêm laø toái ña, khoâng bao giôø coù hai ngöôøi gioáng nhau töø hình daùng ñeán taùnh tình. Phaàn gioáng nhau thì goïi laø ñoàng nghieäp, vì  ñoàng  nghieäp neân môùi cuøng nhau sanh trong gia  ñình, trong moät ñaát nöôùc. vaø, vì moãi ngöôøi coù caùi nghieäp rieâng neân coù ngöôøi thì giaøu sang sung söôùng, an vui haïnh phuùc, laïi coù ngöôøi baàn cuøng khoán khoå. Hoaëc anh em cuøng cha meï sanh ra, hoïc chung moät tröôøng maø coù ngöôøi hoïc gioûi coù ngöôøi hoïc dôû. Ñoù laø trong caùi ñoàng nghieäp vaãn coù caùi bieät nghieäp; maø duø laø ñoàng nghieäp hay bieät nghieäp, ñöùc Phaät ñeàu goïi laø voïng kieán. Voïng kieán laø caùi thaáy hö doái khoâng thaät.

Taïi sao goïi nghieäp laø voïng kieán ? Ví duï coù ngöôøi noùi lôøi xuùc naõo laøm cho mình noåi giaän. Khi noåi giaän thì mieäng noùi lôøi hung aùc maéng chöûi, tay thì ñaùnh ñaäp ngöôøi ta. Khi ñaùnh ñaäp chöûi maéng ngöôøi thì bò phaùp luaät tröøng trò, caùi khoå cuûa toäi phaïm phaùp naøy ít nhöùt cuõng moät thaùng tuø. Vaø neáu mình laø ngöôøi coù söùc maïnh coù voõ ngheä, ñaùnh ngöôøi cheát taïi choã, thì tuø toäi khoå sôû ít nhöùt cuõng 10, 15 naêm. Vaäy, mieäng noùi baäy thaân laøm baäy ñoù laø nghieäp aùc, vaø nghieäp aùc ñoù töø yù noåi saân maø ra. YÙ saân chæ noåi leân khoaûng 5, 10 phuùt maø haäu quaû khoâng löôøng ñöôïc. Nghieäp aùc cuûa mieäng vaø thaân coù ra laø do yù aùc chuû ñoäng, yù aùc töùc laø nieäm saân, chuùng ta nhìn xem töôùng traïng cuûa noù ra sao ? Khi nhìn noù thì noù maát tieâu, khoâng thaáy hình daùng töôùng maïo noù ñaâu caû, maø khoâng kình daùng khoâng töôùng maïo thì khoâng thaät. Nhö vaäy, chính caùi chuû ñoäng taïo nghieäp (yù saân) laø khoâng thaät. Caùi khoâng thaät maø vì chuùng ta  meâ, chaïy  theo  noù  ñeå  taïo  nghieäp thoï khoå thì thaønh coù thaät. Neân ngaøi Khueâ Phong noùi : “Theå khoâng maø thaønh söï”. Baûn chaát cuûa côn giaän voán laø khoâng, baát giaùc theo noù taïo nghieäp neân trôû thaønh söï. Ñoù laø nghieäp aùc.

Nghieäp laønh cuõng vaäy, giaû söû chuùng ta ñi ñöôøng gaëp ngöôøi bònh taät ñang naèm reân ræ beân ñöôøng, chuùng ta khôûi loøng thöông ñem hoï voâ leà ñöôøng, keâu xe chôû tôù bònh vieän ñeå chöõa trò. Vaäy, loøng thöông hình daùng töôùng maïo nhö theá naøo ? Coù thaät khoâng ? - Khoâng. Nhöng khi theo noù thì taïo nghieäp laønh, thaân mieäng yù noùi laøm lôïi ích cho ngöôøi. Caùi goác taïo nghieäp aùc hay nghieäp laønh khoâng coù thaät theå, nhöng khi meâ theo noù taïo taùc thì seõ thaønh nghieäp hoaëc laønh hay döõ. Phaät daïy nghieäp laø caùi khoâng thaät, tuy khoâng thaät, neáu meâ ñaõ laøm thì seõ thoï quaû, chôù khoâng traùnh khoûi. Troán traùnh ngöôøi theá gian thì ñöôïc, maø nghieäp thì khoâng theå troán ñöôïc. Vì khi taïo nghieäp thì maét thaáy tai nghe thaân caûm thoï, chuûng töû nghieäp ñaõ chöùa vaøo taïng thöùc roài, hoäi ñuû duyeân thì keát quaû tuï.

Veà yù nghóa ñoàng nghieäp, trong kinh coù ghi : Moät hoâm Phaät ôû trong höông thaát treân nuùi Linh Thöùu, gaàn ñoù coù nhieàu ñoaøn Tyø-kheo ñi thieàn haønh. Ñoaøn thöù nhöùt goàm moät soá Tyø-kheo ñi theo Toân giaû Xaù-lôïi-phaát. Ñoaøn thöù hai ngöôøi daãn ñaàu laø Toân giaû Muïc-kieàn-lieân. Ñoaøn thöù ba caùc Tyø-kheo ñi sau Toân giaû Ma-ha-ca-dieáp. Ñoaøn thöù tö goàm nhöõng Tyø-kheo ñi theo sau Toân giaû A-na-luaät. Ñoaøn thöù naêm laø moät soá Tyø-kheo ñi theo Toân giaû Phuù-laâu-na. Ñoaøn thöù saùu laø nhöõng Tyø-kheo ñi theo söï höôùng daãn cuûa Toân giaû Öu-ba-ly. Ñoaøn thöù baûy laø nhöõng Tyø-kheo ñi theo sau Ñeà-baø-ñaït-ña. Khi ñoù Phaät môùi noùi vôùi caùc Tyø-kheo ñang ôû beân caïnh : 

- Nhöõng Tyø-kheo cuøng ñi theo Xaù-lôïi-phaát laø nhöõng Tyø-kheo coù trí tueä lôùn. Nhöõng Tyø-kheo cuøng ñi vôùi Muïc-kieàn-lieân laø nhöõng Tyø-kheo coù ñaïi thaàn thoâng. Nhöõng Tyø-kheo ñi theo Ma-ha-ca-dieáp laø nhöõng Tyø-kheo öa tu haïnh ñaàu ñaø... Coøn nhöõng Tyø-kheo maø ñi theo Ñeà-baø-ñaït-ña laø nhöõng Tyø-kheo coù taâm aùc duïc.

Vaø Phaät keát luaän raèng : Ai cuøng ñi theo ngöôøi naøo laø ñaõ coù caùi nghieäp chung vôùi ngöôøi ñoù. Nhöõng Tyø-kheo ñi theo Toân giaû Xaù-lôïi-phaát laø coù caùi nghieäp chung vôùi Ngaøi veà trí tueä. Nhöõng Tyø-kheo ñi theo Toân giaû Muïc-kieàn-lieân laø coù nghieäp chung vôùi Ngaøi veà thaàn thoâng. Cho tôùi caùc Tyø-kheo ñi theo Ñeà-baø-ñaït-ña cuøng coù nghieäp chung veà aùc duïc. Caùi nghieäp chung ñoù coù töø quaù khöù, hieän taïi, vò lai cöù theo nhau khoâng rôøi. Ñoù laø coäng nghieäp cuûa nhöõng Tyø-kheo thôøi xöa, ñöôïc Phaät daïy trong kinh. Coøn coäng nghieäp trong thôøi hieän taïi, chuùng ta thaáy raát thöïc teá vaø cuï theå. Ngöôøi thích röôïu cheø say söa thì cuøng aên chôi thaân caän vôùi ngöôøi uoáng röôïu. Ngöôøi öa côø baïc thì giao du vôùi ngöôøi côø baïc. Ngöôøi chuyeân caàn hoïc haønh nghieân cöùu thì tôùi lui thaân thieän vôùi ngöôøi nghieân cöùu hoïc haønh. Ngöôøi thích ñi chuøa tuïng kinh nieäm Phaät thì keát baïn vôùi ngöôøi ñi chuøa tuïng kinh nieäm Phaät. Nhö vaäy, ngöôøi naøy thích ngöôøi kia laø hoï coù chung nghieäp (ñoàng nghieäp) neân môùi hôïp nhau. ñeå thaáy trong cuoäc soáng naøy, moïi ngöôøi cuøng coù nghieäp chung, neân môùi trôû thaønh choàng vôï, cha con, anh em, beø baïn. Vaø vì ai cuõng coù nghieäp rieâng neân daùng maïo, taùnh tình, naêng khieáu, trí tueä sai khaùc, khoâng ai gioáng ai. Vaäy, nghieäp chi phoái caû ñôøi soáng chuùng ta, neáu huaân saâu nghieäp naøo thì nghieäp ñoù coù söùc maïnh, coù haáp löïc thu huùt chuùng ta ñeán moâi tröôøng cuûa nghieäp ñoù. Vì vaäy, ngöôøi Phaät töû bieát tu haønh thì thaân khaåu yù luoân luoân phaûi thieän, môùi chieâu caûm ñöôïc bieät nghieäp toát vaø ñoàng nghieäp thieän.

Neáu coøn tu trong voøng töông ñoái, thì phaûi bieát traùnh nghieäp aùc, taïo nghieäp laønh ñeå thoï thaân toát, töùc laø ñöôïc bieät nghieäp toát vaø sanh trong coõi thieän, coù ñoàng nghieäp thieän. Tieán theâm moät böôùc nöõa, neáu bieát nghieäp laø khoâng thaät, do yù sinh ra, maø yù cuõng khoâng thaät coù, noù laø nieäm phaân bieät chôït hieän chôït maát, neân khoâng theo laø döøng ñöôïc nghieäp yù. Nghe noùi traùi tai vöøa noåi böïc töùc muoán ñaùnh chöûi ngöôøi, lieàn nhìn laïi xem coi caùi böïc töùc hình töôùng theá naøo, phaùt xuaát töø ñaâu ? Tìm laïi thì khoâng thaáy hình töôùng cuûa böïc töùc, maø  nguoàn goác khôûi böïc töùc cuõng khoâng coù nöõa. Thaáy cuûa ngöôøi, loøng tham vöøa moùng khôûi muoán leân laáy, lieàn nhìn laïi coi töôùng traïng cuûa tham lam nhö theá naøo; phaùt xuaát töø ñaâu? Khi nhìn kyõ laïi thì khoâng thaáy hình daùng cuûa tham lam vaø nôi choán phaùt xuaát ra tham lam cuõng khoâng coù nöõa. Nhö vaäy, nghieäp phaùt xuaát töø yù, roài ra mieäng, ra thaân, maø yù laø goác phaùt ra nghieäp ñaõ khoâng thaät, thì nghieäp mieäng nghieäp thaân laøm gì coù thaät ? Sôû dó thaáy nghieäp thaät laø do meâ. Nhöõng choã khaùc daïy khi ñoái duyeân xuùc caûnh, neáu coù khôûi tham lam saân giaän, cöù lo nieäm Phaät nhôù Phaät thì tham lam saân giaän seõ laéng xuoáng. Ñoù cuõng laø caùi thuaät ñoái trò bònh tham bònh saân. ÔÛ ñaây thì chuùng toâi chuû tröông duøng trí nhìn laïi nhöõng caùi xaáu nhö tham, saân, kieâu maïn... hình daùng töôùng traïng ra sao, xuaát phaùt töø ñaâu ? Khi nhìn laïi neáu noù tan bieán laø noù khoâng thaät, vaø khi thaáy roõ noù khoâng thaät thì noù khoâng coù söùc maïnh khieán mình noùi, laøm theo nghieäp aùc. Vaø cöù moãi laàn ñoái duyeân xuùc caûnh, neáu coù tham saân... daáy khôûi, lieàn nhìn laïi xem töôøng taän thaáu ñaùo, thaáy noù khoâng thaät thì noù khoâng chi phoái khieán mình noùi laøm sai quaáy. Khi taâm chuùng ta thanh tònh laø ñaõ caét ñöùt ñöôïc doøng taïo nghieäp laø voïng töôûng laø yù nghieäp khoâng coøn luaân hoài sanh töû, ñöôïc giaûi thoaùt.

  ]