BAÛN NGAÕ LAØ GOÁC CUÛA KHOÅ ÑAU VAØ BAÁT COÂNG

Treân coõi ñôøi naøy, taát caû chuùng ta duø lôùn hay nhoû, ai cuõng nhö ai ñeàu thaáy mình (baûn ngaõ) laø quan troïng; cho mình laø trung taâm cuûa vuõ truï, neân xem thöôøng moïi ngöôøi vaø muoán moïi ngöôøi quí troïng mình, höôùng veà mình. Ñoù laø caùi beänh raát lôùn laøm cho con ngöôøi ñau khoå. Theá neân Phaät thuyeát giaùo chæ daïy cho chuùng ta laø phaûi buoâng xaû kieán chaáp veà baûn ngaõ, ñeå thoaùt khoûi moïi khoå ñau. Ngöôøi chaáp ngaõ chaúng nhöõng khoâng thaáu ñaït chaân lyù maø coøn ñaët ñeå ra nhieàu ñieàu baát coâng sai laàm khieán cho ngöôøi vaät phaûi khoå ñau vì mình.

Ngöôøi chaáp ngaõ ôû tröôøng hôïp naøo cuõng muoán hoaøn caûnh theo mình, qui höôùng veà mình. Ñoái vôùi thieân nhieân thì muoán thieân nhieân vì mình, leä thuoäc mình. Luùc toâi coøn ôû Chaân Khoâng, moät hoâm trôøi möa toâi hoûi thò giaû:

Ñoá chuù, möa ñeå laøm gì ?

Thò giaû ñaùp :

- Thöa Thaày, möa ñeå cho nhaø noâng laøm ruoäng.

Toâi cöôøi, hoûi:

- Ngoaøi bieån coù ai laøm ruoäng ñaâu maø sao trôøi vaãn möa ?

Thò giaû khoâng traû lôøi ñöôïc.

Ña soá chuùng ta ñeàu nghó trôøi möa laø ñeå laøm ruoäng, trôøi naéng laø ñeå phôi luùa v.v... Taát caû caùi gì cuõng ñeå cho chuùng ta heát. Neân khi laøm ruoäng gaëp trôøi naéng thì than trôøi, traùch trôøi khoâng thöông mình. Ngöôïc laïi khi phôi luùa maø möa thì cuõng traùch trôøi, coù khi noåi giaän vôùi Trôøi nöõa. Do chaáp ngaõ maø nhieàu ngöôøi noùi baäy noùi caøn, bôûi thieân nhieân khoâng chìu theo yù mình, khoâng chìu theo coâng vieäc laøm aên cuûa mình ! Ñoù laø trôøi möa ñeå laøm ruoäng, trôøi naéng ñeå phôi luùa. Roài ñeán nöôùc bieån maën ñeå laáy muoái, ñaát maøu môõ ñeå troàng caây laáy traùi, gioù thoåi ñeå cho ngöôøi maùt... Do nghó taát caû moïi thöù ñeàu ñeå cho chuùng ta, neân caùi gì nhö yù thì chuùng ta vui, traùi laïi thì chuùng ta buoàn giaän. Quí vò gaãm laïi xem coù phaûi con ngöôøi baét trôøi ñaát chìu theo yù mình khoâng ? Nhö vaäy thì baûn ngaõ chuùng ta bao lôùn ?

- To voâ keå ! Trôøi ñaát thieân nhieân maø cuõng baét qui höôùng veà mình, mình muoán caùi gì thì trôøi ñaát phaûi chìu theo caùi naáy. Bôûi baûn ngaõ to, neân khoâng thaáy ñöôïc leõ thaät!

Ñoù laø thieân nhieân ñoái vôùi baûn ngaõ, baây giôø söï vaät ñoái vôùi baûn ngaõ. Bôûi chaáp ngaõ neân nhöõng con vaät maø chuùng ta nuoâi, chuùng ta baét noù phaûi laøm boån phaän vôùi chuùng ta. Ví duï nhö nuoâi choù laø ñeå giöõ nhaø, nuoâi gaø troáng laø ñeå gaùy saùng baùo thöùc, nuoâi traâu ñeå caøy ruoäng, nuoâi ngöïa ñeå keùo xe v.v... Chuùng ta nghó nuoâi choù laø ñeå giöõ nhaø, kyø thöïc khi nuoâi noù, chuùng ta ñaâu coù giao öôùc vôùi noù laø lôùn leân phaûi giöõ nhaø cho chuùng ta vaø noù ñaõ höùa khaû. Noù hoaøn toaøn khoâng bieát gì veà chuyeän giöõ nhaø giöõ cuûa, ñaëc tính cuûa choù thaáy ngöôøi laï laø suûa. Thaáy choù suûa ngöôøi laï, chuùng ta cho raèng choù giöõ nhaø cho mình. Nhaø mình mình giöõ laø boån phaän cuûa mình. Choù noù ñaâu coù bieát ñoà mình caát choã naøo ñeå giöõ ? Theá maø khi aên troäm voâ nhaø laáy ñoà, choù noù nguû queân khoâng suûa, thì saùng ra maéng chöûi ñaùnh ñaäp con choù. Taïi sao cuûa mình mình khoâng giöõ, nhaø mình mình khoâng canh, khi maát ñoà thì ñaùnh choù maø khoâng ñaùnh mình ? Con gaø cuõng vaäy, ôû nhaø queâ coù nhieàu nhaø khoâng coù ñoàng hoà, nhôø tieáng gaø gaùy ñaùnh thöùc ñeå lo coâng vieäc laøm aên. Hoâm naøo gaø nguû queân khoâng gaùy saùng, chuû nhaø cuõng nguû queân, khoâng daäy ñuùng giôø ñeå gaùnh haøng ra chôï baùn, roài noåi giaän chöûi bôùi maáy con gaø, maø khoâng töï traùch mình. Nhö vaäy, coù phaûi chuùng ta ñaët moïi söï vaät leä thuoäc vaøo chuùng ta moät caùch quaù ñaùng khoâng ?

Khi thaáy baûn ngaõ laø treân heát, thì chuùng ta khoâng nhaän ñònh ñöôïc leõ thaät, khoâng bieát caùi naøo hôïp laø hôïp lyù. Nghó noùi laøm raát baát coâng, xaèng baäy, cho raèng gaø vòt toâm caù v.v... sanh ra laø ñeå cho con ngöôøi aên, nuoâi soáng con ngöôøi, neân  noùi: “Vaät  döôõng  nhôn”.

Thaät söï thì caùc con thuù coù ñoàng yù ñem maïng soáng nuoâi maïng ngöôøi khoâng ? Khi quí vò baét gaø laøm thòt noù coù giaõy giuïa keâu la khoâng ? Roõ raøng con gaø sôï haõi, giaõy giuïa toû thaùi ñoä phaûn ñoái, vì khoâng muoán maát maïng soáng. Nhöng vì khoâng theå chaïy thoaùt neân ñaønh chòu cheát, chôù noù ñaâu coù vui loøng ñem maïng soáng ñaõi cho ngöôøi aên ! Roài ñeán nhöõng con thuù lôùn nhö con heo, con boø... Khi ñem noù ra gieát, noù giaõy giuïa keâu roáng, naøo coù vui veû saün saøng hieán thaân cho ngöôøi aên ñaâu ! Toùm laïi taát caû nhöõng sinh vaät khoâng phaûi töï noù muoán ñem thaân daâng cho ngöôøi aên. Nhöng vì nhu caàu theøm muoán cuûa con ngöôøi, neân con ngöôøi baét noù laøm thöùc aên, chôù khoâng ai ñaët ñeå loaøi vaät nuoâi loaøi ngöôøi maø noùi “vaät döôõng nhôn”.

Neáu ñaët ngöôïc laïi caâu noùi ñoù laïi laø “nhôn döôõng vaät” thì quí vò nghó sao ? Chaéc chaén laø khoâng ñoàng yù. Baèng chöùng laø con muoãi con reäp chích ngöôøi laáy chuùt maùu ñeå soáng, thì ngöôøi khoâng cho, hoaëc ñuoåi ñi hoaëc ñaäp cheát. Ñeå thaáy ngöôøi khoâng chaáp nhaän quan nieäm “nhôn döôõng vaät”, thì loaøi vaät naøo chòu “vaät döôõng nhôn” ? Loaøi vaät duø maïng soáng nhoû nhoi, nhöng noù vaãn ham soáng sôï cheát, song vì söùc yeáu khoâng choáng cöï noåi neân ñaønh chòu cheát ñeå loaøi ngöôøi aên thòt vaäy. Ñoù laø nhöõng vaät yeáu, nhoû, baây giôø ñeán nhöõng vaät coù thaân lôùn maïnh hôn loaøi ngöôøi, nhö con coïp, con sö töû, caù maäp... Khi coïp, sö töû thaáy ngöôøi noù cho laø moài cuûa noù neân noù voà ñeå aên thòt. Ngöôøi choáng cöï khoâng laïi troán khoâng thoaùt, thì bò noù aên thòt ñeå nuoâi maïng soáng noù. Nhö vaäy  quí  vò  coù  thöøa  nhaän  lyù  thuyeát  “nhôn döôõng vaät” thì vaät cuõng khoâng chaáp nhaän thuyeát “vaät döôõng nhôn”. Neáu thuù bieát noùi tieáng ngöôøi, chaéc chaén laø noùi caõi laïi, hoaëc kieän thöa ñeán toaø, chôù khoâng chòu thua ñaâu ! Loaøi ngöôøi baát coâng quaù ! Loaøi vaät ñaâu coù thöøa nhaän cho loaøi ngöôøi aên thòt noù, vaäy maø loaøi ngöôøi töï ñaët ñeå loaøi vaät phaûi nuoâi loaøi ngöôøi, ñeå roài aên thòt noù cho ngon mieäng, khoâng chuùt loøng hoái haän thöông tieác !

Trong cuoäc soáng naøy chaúng ai nuoâi ai heát, chaúng qua loaøi maïnh duøng söùc baét eùp caùc vaät nhoû yeáu ñeå maø aên. Ñoù laø moät leõ thaät khoâng choái caõi. Hieåu nhö vaäy, thì khi baét moät con vaät laøm thöùc aên, chuùng ta phaûi bieát raèng chuùng ta ñaõ duøng söùc maïnh cöôùp ñoaït maïng soáng cuûa noù, ñeå lôïi döôõng cho mình, chôù khoâng phaûi chính noù töï nguyeän hy sinh nuoâi mình. Coù nghó nhö vaäy, chuùng ta môùi giaûm thieåu söï laïm duïng maùu thòt cuûa chuùng sanh. Vaø, khi aên cuõng coù chuùt loøng xoùt thöông cho thaân phaän yeáu heøn cuûa noù. Ñeå thaáy quan nieän “vaät döôõng nhôn” khoâng phaûi laø chaân lyù maø do ngöôøi ñaët ñeå ra. Ñoù laø baûn ngaõ con ngöôøi ñoái vôùi thieân nhieân vaø ñoái vôùi sinh vaät.

Sau ñaây laø baûn ngaõ cuûa con ngöôøi ñoái vôùi con ngöôøi. Theá thöôøng, con ngöôøi hay coi troïng baûn ngaõ cuûa mình, neân khi coù theá löïc lieàn ñaët ra nhieàu ñieàu luaät voâ lyù, taïo söï baát coâng giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi. Xöa ôû AÁn Ñoä, tröôùc thôì Phaät ra ñôøi, ngöôøi AÁn Ñoä ñaët ra luaät Ma nu, luaät naøy chia loaøi ngöôøi ra laøm boán haïng: Gioøng Baø-la-moân töùc laø giôùi tu só  coù  nhieàu quyeàn lôïi hôn heát. Keá ñoù laø gioøng Saùt-ñeá-lôïi töùc laø giôùi voõ só goàm vua quan. Keá nöõa laø gioøng Veä-xaù töùc giôùi thöông maõi thôï thuyeàn. Thaáp nhaát laø gioøng Thuû-ñaø-la, goàm nhöõng ngöôøi ngheøo khoù haï tieän laøm toâi moïi cho ba haïng ngöôøi treân. Ngöôøi ñaët ra luaät leä ñoù laø ai ? Coù phaûi nhöõng ngöôøi coù hoïc khoân lanh, lôïi duïng theá löïc saün coù cuûa mình maø ñaët ñeå nhö theá, nhaèm baûo veä cho giai caáp cuûa mình soáng yeân oån, ñeå thoï höôûng nhöõng quyeàn lôïi sung maõn, baét nhöõng giai caáp baát haïnh khaùc phaûi phuïng söï toân kính mình ? Do ñaâu maø hoï baøy ra nhö vaäy ? Coù phaûi laø do caùi baûn ngaõ cuûa hoï khoâng ? Nhö vaäy, taát caû moïi baát coâng trong xaõ hoäi ñeàu nhaèm muïc tieâu thoûa maõn baûn ngaõ cuûa con ngöôøi chôù khoâng coù lyù do gì khaùc.

Xöa thôøi quaân chuû phong kieán, caùc oâng vua töï xöng laø Thieân töû - con trôøi - Hoï quan nieäm trôøi sanh ra muoân vaät, neân trôøi laø treân heát, maø con trôøi thì quyeàn theá khoâng ai baèng. Bôûi vaäy laøm vua muoán gieát ai thì gieát, muoán phong ai laøm quan thì phong, muoán caát chöùc ai thì caát. Khoâng ai coù theå ngaên caûn, khoâng ai coù quyeàn laøm traùi laïi yù muoán cuûa vua, neáu coù ai laøm traùi yù laø phaïm toäi khi quaân, bò aùn töû hình hoaëc tru di tam toäc. Ñoù laø nhöõng baát coâng do ngöôøi coù theá löïc ñaët ra, ñeå khoáng cheá nhöõng ngöôøi khoâng theá löïc, chæ vì nhaèm thoûa maõn baûn ngaõ cuûa hoï, ñeå laøm caùc vieäc maø khoâng ai daùm keâu ca, phaûn ñoái. Ñoù laø quan nieäm heát söùc sai laàm do si meâ chaáp ngaõ maø ra.

Muoán phaù boû caùi  meâ  chaáp  aáy, chuùng  ta  phaûi laøm sao ? Phaät daïy con ngöôøi muoán ñöôïc an vui haïnh phuùc phaûi öùng duïng lyù nhaân duyeân vaøo cuoäc soáng. Lyù nhaân duyeân laø moät leõ thaät. Töø thieân nhieân cho ñeán sinh vaät treân coõi ñôøi naøy, ñeàu tuøy thuoäc vaøo lyù nhaân duyeân. Ngöôøi ñôøi vì khoâng thaáy khoâng hieåu neân sanh ra quan nieäm chaáp ngaõ sai laàm töï laøm khoå mình vaø laøm khoå ngöôøi vaät xung quanh. Neáu hieåu thaáu lyù nhaân duyeân thì chuùng ta khoâng coøn chaáp ngaõ nöõa. Chaúng haïn nhö hieän töôïng trôøi möa laø do nöôùc boác thaønh hôi, hôi nöôùc gaëp laïnh tuï laïi thaønh möa rôi nöôùc xuoáng. Baát cöù choã naøo ñuû nhaân ñuû duyeân nhö vaäy thì coù möa, khoâng löïa laø bieån hay ruoäng hay nuùi röøng. Roài nhö caùi nhaø do nhieàu duyeân taäp hôïp maø thaønh, nhö gaïch, caùt, ciment, tole, goã, coâng thôï v.v... taäp hôïp laïi ñuùng heä thoáng thì thaønh caùi nhaø. Phaân taùn nhöõng thaønh phaàn naøy ra thì caùi nhaø khoâng coù. Roõ raøng caùi nhaø khoâng thaät, nhöng vì thoùi quen cuûa con ngöôøi thaát vaät gì cuõng cho laø thaät, roài chaáp noù laø cuûa mình cuûa ngöôøi, sanh ra moïi phieàn naõo. Chính ngay baûn thaân con ngöôøi cuõng do nhaân duyeân maø thaønh. Dôû dó thaân naøy coù ra laø do tinh cha huyeát meï hôïp laïi roài thaàn thöùc gaù vaøo thaønh thai meï, ñöôïc nuoâi döôõng baèng töù ñaïi qua thöùc aên nöôùc uoáng hôi thôû vaø hôi aám cuûa ngöôøi meï. Khi thai nhi ra ñôøi, cuõng tieáp tuïc döôõng nuoâi baèng töù ñaïi laø söõa, côm, nöôùc... cho ñeán khi tröôûng thaønh. Ngöôøi thaønh nhaân roài daàn daàn ñi ñeán giaø cheát, saéc thaân tan hoaïi, töù ñaïi trôû veà vôùi töù ñaïi. Vaäy thaân naøy coù thaät laø ta khoâng ? - Do duyeân hôïp maø coù, duyeân tan thì raõ rôøi, khoâng  tìm  thaáy  caùi ta ôû ñoáng thòt hay ôû vuõng maùu hay ôû khuùc xöông... Nhöng vì chuùng ta meâ khoâng thaáy ñöôïc leõ thaät; cho thaân naøy laø thaät neân môùi chaáp ngaõ. Vì thaân naøy khoâng thaät neân khi duyeân tuï thì thaønh, coù ta; khi duyeân tan thì hoaïi, ta maát. Vaäy môùi bieát : caùi ta naøy laø caùi ta thuoäc veà duyeân. Neáu thuoäc veà duyeân thì khoâng thaät. Ñoù laø chuùng ta duøng trí tueä quan saùt thaáy taát caû phaùp ñeàu do duyeân. Thaân ngöôøi coù laø do duyeân, vaïn vaät coù cuõng do duyeân.

Kinh A-haøm Phaät daïy: “Thaáy ñöôïc lyù nhaân duyeân laø thaáy chaùnh phaùp hay thaáy ñaïo”, ñoù laø ngöôøi coù trí tueä. Vaïn vaät treân coõi ñôøi naøy coù ra laø do nhaân duyeân sanh. Vì chuùng ta khoâng thaáy khoâng bieát neân nhaän ñònh sai laàm, ñaët noù theá naøy, thaáy noù theá kia, roài soáng moät caùch muø quaùng taø vaïy, sanh ra bao nhieâu thöù phieàn naõo khoå ñau.

Noùi thaân ngöôøi, thaân thuù, moïi caûnh vaät... ñeàu do nhaân duyeân sanh, taát caû ñeàu khoâng thaät; coù ngöôøi hoang mang thaéc maéc: Thaân ngöôøi khoâng thaät thì soáng ñeå laøm gì ? Caûnh khoâng thaät thì laøm aên chi cho cöïc nhoïc ? Thoâi thì ngoài treùo caúng, nhòp ñuøi, thoåi saùo, chôi, chôø cheát... Ngöôøi nghó nhö theá laø chöa hieåu lyù nhaân duyeân. Lyù nhaân duyeân chæ cho chuùng ta thaáy roõ leõ thaät. Khi ñaõ thaáy roõ leõ thaät thì chuùng ta coù nhieàu lôïi ích lôùn. Chuùng ta seõ laøm chuû ñöôïc mình, chuyeån ñoåi con ngöôøi cuûa chuùng ta töø taàm thöôøng thaáp keùm trôû neân cao thöôïng toát ñeïp, chuyeån ñoåi hoaøn caûnh töø xaáu thaønh toát, chuyeån ñoåi söï vaät töø dôû  thaønh  hay. Ví duï nhö thau nöôùc, chuùng ta muoán cho noù ñoïng laïi thaønh khoái thì taïo duyeân laïnh, muoán boác thaønh hôi thì taïo duyeân noùng, muoán nöôùc ôû theå loûng thì taïo duyeân aám, nöôùc noù khoâng coá ñònh, tuøy theo duyeân maø noù thay ñoåi. Con ngöôøi cuõng vaäy, ñang laø ngöôøi taàm thöôøng muoán trôû neân ngöôøi cao thöôïng, thì phaûi taïo duyeân toát laø gaàn thaày saùng, baïn laønh, thöôøng ñoïc kinh saùch, chaêm chæ tu haønh. Ngöôïc laïi neáu muoán beâ tha sa ñoïa, thì cöù la caø traø ñình, töûu ñieám, giao du vôùi baïn aùc thì seõ thaønh ngöôøi xaáu, ngöôøi heøn.

Nhö vaäy, thaáu suoát ñöôïc lyù nhaân duyeân thì con ngöôøi khoâng coøn chaáp ngaõ, khoâng laøm nhöõng chuyeän cuoàng daïi nöõa. Chuùng ta seõ noã löïc vöôn leân vaø töï tin nôi mình coù khaû naêng taïo döïng moät cuoäc soáng cho chính mình, vaø thöïc hieän sôû nguyeän cuûa mình moät caùch coâng baèng hôïp lyù, ñuùng theo lyù nhaân duyeân. Neáu khoâng hieåu lyù nhaân duyeân, thì con ngöôøi seõ cho raèng cuoäc ñôøi cuûa ta laø do trôøi ñaát saép baøy, sanh ra bôûi trôøi ñaát, cheát ñi cuõng do ñaát trôøi ñònh ñoaït. Moïi söï thaêng traàm thònh suy trong ñôøi ngöôøi ñeàu naèm trong tay cuûa ñaáng taïo hoùa, con ngöôøi khoâng coù quyeàn löïc gì caû.

Lyù nhaân duyeân raát thöïc teá vaø coâng baèng, neân ngöôøi Phaät töû phaûi hieåu cho raønh reû, roài ñem öùng duïng vaøo cuoäc soáng cuûa mình seõ ñöôïc lôïi ích lôùn. Khoâng rieâng ngöôøi hoïc Phaät môùi öùng duïng lyù nhaân duyeân, maø chính caùc nhaø khoa hoïc saùng cheá ñöôïc nhöõng maùy moùc tinh vi, phaùt minh ra nhöõng ñieàu môùi laï, ñeàu öùng duïng lyù nhaân duyeân maø thaønh.

Baûn thaân con ngöôøi, Phaät noùi coù boán thöù laø ñaát nöôùc gioù löûa hôïp laïi thaønh, boán thöù naøy laø phaàn caên baûn. Khoa hoïc thì phaân chia thaân theå con ngöôøi raát nhieàu boä phaän, phaân tích chi ly thì thaân con ngöôøi coù traêm ngaøn muoân öùc teá baøo. Moãi boä phaän moãi loaïi teá baøo coù moät chöùc naêng rieâng cuûa noù maø hình thaønh neân thaân ngöôøi. Nhö vaäy thaân theå con ngöôøi laø moät coá theå taäp hôïp caùc duyeân, hoäi ñuû duyeân thì thaønh, khoâng ñuû duyeân thì tan hoaïi, neân noù khoâng coù thöïc theå cuõng khoâng phaûi coá ñònh. Bôûi noù khoâng coù thöïc theå, khoâng coá ñònh, neân Phaät noùi laø voâ ngaõ, khoâng coù caùi ta chuû teå, maø chæ coù caùi ta duyeân hôïp. Do duyeân hôïp neân haèng chuyeån bieán.

Chính vì sanh maïng con ngöôøi do duyeân hôïp vaø haèng chuyeån bieán, neân chuùng ta coù theå ñoåi thay töø xaáu thaønh toát ñöôïc. Chaúng haïn thaân theå ñang suy dinh döôõng beänh hoaïn, thì neân nghæ ngôi, aên uoáng, thuoác men boài boå cho noù maïnh khoûe. Con ngöôøi thaønh toát hay xaáu, khoå hay vui, ñeàu do mình, khoâng ai baét mình phaûi xuoáng ñòa nguïc cuõng khoâng ai keùo mình leân thieân ñöôøng. Con ngöôøi ñoùng vai troø chuû ñoäng trong vieäc naøy. Vaäy, muoán leân thieân ñöôøng phaûi laøm sao ? Phaät daïy, ngöôøi muoán leân thieân ñöôøng laø phaûi tu thaäp thieän. Nôi thaân khoâng saùt sanh, khoâng troäm caép, khoâng taø daâm. Nôi mieäng khoâng noùi doái, khoâng noùi hai löôõi, khoâng noùi aùc khaåu, khoâng noùi theâu deät. Nôi yù khoâng tham lam, khoâng saân giaän, khoâng si meâ taø kieán. Vaø ngöôïc laïi thì xuoáng ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh. Nhöõng ñöôøng  naøy  chaéc  khoâng  ai muoán, nhöng duø khoâng muoán, maø ñaõ gaây ra möôøi ñeàu aùc, thì noù vaãn laø caùi nhaân keùo loâi con ngöôøi ñeán nhöõng ñöôøng aùc ñoù. Quí vò phaûi hieåu roõ ñieàu naøy, ñeå ñöøng gieo nhaân laàm laãn. Trong kinh A-haøm coù ñoaïn ghi: Moät hoâm coù vò Baø-la-moân hoûi Phaät :

- Thöa ngaøi Cuø-ñaøm, ñeä töû cuûa Ngaøi cheát, Ngaøi coù theå caàu nguyeän cho hoï leân thieân ñöôøng ñöôïc khoâng  ?

Phaät khoâng ñaùp maø hoûi laïi:

- Neáu ñeä töû cuûa caùc oâng cheát, caùc oâng coù theå caàu cho hoï leân thieân ñöôøng ñöôïc khoâng ?

Baø-la-moân traû lôøi:

- Ñöôïc.

Phaät lieàn ñöa ra moät ví duï:

- Giaû söû coù ngöôøi ñem moät taûng ñaù lôùn ñeå treân mieäng gieáng, roài thænh hai ba chuïc vò Baø-la-moân ñöùng xung quanh caàu nguyeän cho vò aáy xoâ taûng ñaù xuoáng gieáng, taûng ña noåi khoâng chìm. Quí vò Baø-la-moân coù caàu nguyeän ñöôïc khoâng ?

Ngöôøi Baø-la-moân ñaùp:

Caàu khoâng ñöôïc.

Phaät hoûi:

Taïi sao ?

Ngöôøi Baø-la-moân ñaùp:

- Vì ñaù naëng, rôùt xuoáng nöôùc laø chìm, daàu cho haøng trieäu ngöôøi caàu nguyeän noù cuõng khoâng noåi ñöôïc.

Phaät laïi hoûi tieáp:

- Giaû söû coù ngöôøi ñem daàu ñoå xuoáng gieáng, roài môøi caùc vò Baø-la-moân caàu nguyeän cho daàu ñöøng noåi maø chìm döôùi ñaùy gieáng, caùc vò coù caàu ñöôïc khoâng ?

Ngöôøi Baø-la-moân traû lôøi:

- Khoâng ñöôïc.

- Taïi sao ?     

- Vì daàu nheï neân noåi ôû treân maët nöôùc, khoâng theå chìm döôùi ñaùy gieáng ñöôïc.

Phaät noùi:

- Cuõng vaäy, neáu ngöôøi taïo thaäp aùc laø caùi nhaân ñoïa vaøo ñöôøng aùc, laøm sao caàu nguyeän cho hoï leân thieân ñöôøng ñöôïc. Ngöôøi tu thaäp thieän ñaõ taïo caùi nhaân leân thieân ñöôøng, duø cho ngöôøi aùc yù muoán caàu cho hoï xuoáng ñòa nguïc, hoï vaãn leân thieân ñöôøng.

Vaäy maø ña soá Phaät töû baây giôø tu thì khoâng tu, cöù maõi lo laøm aên, ñua ñoøi theo taøi saéc danh lôïi. Ñeán khi gaàn cheát, sôï quaù, thænh caùc thaày caùc coâ cho ñoâng, ñeå caàu nguyeän leân thieân ñöôøng hoaëc veà Cöïc laïc. Caàu nguyeän coù ñöôïc thaønh töïu khoâng ? Chaéc laø khoâng thaønh töïu. Ñieàu naøy Phaät ñaõ noùi quaù roõ laø taïo nhaân thì seõ thoï quaû. Theá neân muoán khoâng ñoïa ñòa nguïc, thì khoâng gì hôn laø trong trong hieän ñôøi, möôøi ñieàu aùc phaûi chöøa boû; chöøa möôøi ñieàu aùc thì baûo ñaûm khoâng xuoáng ñòa nguïc, maø coøn sanh veà coõi laønh  nöõa.

Ñöøng yû laïi vaøo ngöôøi khaùc hoaëc hy voïng ôû söï caàu nguyeän, ñieàu naøy khoâng baûo ñaûm. Toâi laáy ví duï ñeå quí vò deã thaáy. Giaû söû nhö quí vò muoán cho moïi ngöôøi thöông meán mình, thì quí vò phaûi aên ôû töû teá vôùi moïi ngöôøi, saün saøng giuùp ñôõ khi hoï caàn, nieàm nôû vui veû khi tieáp hoï, nhö vaäy môùi ñöôïc ngöôøi thöông meán. Muoán cho moïi ngöôøi thöông mình maø aên noùi coäc caèn, xöû söï vôùi ngöôøi thoâ bæ chaúng coù loøng nhaân giuùp ñôõ ai caû... Chaéc chaén laø khoâng ai caûm tình. Ñieàu naøy raát laø cuï theå. Nhö vaäy muoán cho moïi ngöôøi thöông meán, chuùng ta phaûi taïo duyeân vui veû, töû teá, giuùp ñôõ ngöôøi. Thieáu nhöõng duyeân aáy thì ñieàu mình muoán khoâng theå thaønh töïu. Ngöôïc laïi, neáu taïo duyeân coäc caèn, voâ leã, xaáu xa vôùi moïi ngöôøi, duø khoâng muoán ngöôøi gheùt ngöôøi vaãn gheùt. Vaäy moïi ngöôøi thöông meán mình cuõng do mình taïo duyeân, hoaëc bò ngöôøi giaän gheùt cuõng do mình taïo duyeân, chôù khoâng do ai khaùc, khoâng coù Phaät Trôøi naøo can döï vaøo caùc vieäc naøy. Ngöôøi hieåu lyù nhaân duyeân trong cuoäc soáng haèng ngaøy, trong söï töông giao vôùi ñoàng loaïi, bieát caùch cö xöû hôïp ñaïo lyù thì mình ñöôïc an ngöôøi cuõng ñöôïc vui.

Neáu bieát öùng duïng lyù nhaân duyeân laø tieán moät böôùc maïnh treân söï vöôn leân cuûa taâm linh con ngöôøi. Nhöng tieác thay, con ngöôøi chæ öùng duïng lyù nhaân duyeân trong laõnh vöïc vaät chaát, maø khoâng chuù troïng ñeán laõnh vöïc tinh thaàn. Caùc nhaø khoa hoïc ngaøy nay laøm chuû ñöôïc nhöõng ñieàu maø xöa kia con ngöôøi khoâng laøm ñöôïc; ñoù laø phaùt minh saùng cheá ra phi cô bay treân khoâng trung, taøu ngaàm  laën  döôùi ñaùy  bieån, xe chaïy nhanh treân ñöôøng daøi... Nhöõng phaùt minh hieän ñaïi ñeàu do bieát ñöôïc nhaân, taïo theâm duyeân seõ cho ra caùi quaû nhö yù muoán. Ñoù laø lyù nhaân duyeân ñöôïc öùng duïng trong laõnh vöïc vaät chaát. Chính vì con ngöôøi chuù troïng vaät chaát ñeå taïo ra vaät chaát sung maõn roài sanh loøng tham ñaém, giaønh giöït caáu xeù laãn nhau, taïo cho nhau nhöõng noãi ñau khoå khoâng theå löôøng. Chuùng ta laø ngöôøi hieåu ñaïo, neân höôùng veà tinh thaàn, öùng duïng lyù nhaân duyeân vaøo cuoäc soáng. Taïo cho mình moät ñôøi soáng ñaïo ñöùc vôùi höôùng ñi leân, chuyeån hoùa töø con ngöôøi phaøm phu thaáp heøn tieán daàn leân haøng hieàn thaùnh, töï mình giaûi thoaùt vaø giuùp ngöôøi ra khoûi voøng traàm luaân khoå haûi.

Vaäy muoán giaûi thoaùt phaûi laøm sao ? Saùu caên khoâng ñuoåi theo saùu traàn laø giaûi thoaùt. Sôû dó ngöôøi khoâng giaûi thoaùt ñöôïc laø vì maét coøn thích nhìn saéc ñeïp, tai coøn öa nghe tieáng hay, löôõi coøn thích neám vò ngon, muõi coøn öa ngöûi muøi thôm... Chính caùc caên töï troùi buoäc vôùi traàn caûnh, ñoù laø caùc duyeân maø con ngöôøi töï taïo ra, roài laïi vöôùng maéc vaøo. Nay muoán giaûi thoaùt thì chuùng ta phaûi töï gôõ troùi, chôù khoâng ai gôõ theá chuùng ta ñöôïc. Vaäy neân, muoán vaøo thì töï coät, muoán ra thì töï côûi, giaûi thoaùt hay raøng buoäc ñeàu do mình, quyeàn cuûa mình.

Ngöôøi hieåu ñöôïc lyù nhaân duyeân, nhìn laïi baûn thaân mình thaáy roõ noù laø moät hôïp theå do duyeân maø coù, ñaõ do duyeân hôïp thaønh, thì caùi gì laø ngaõ ? Ngaõ laø chuû teå, laø coá ñònh, thaân naøy laø hôïp theå cuûa ñaát  nöôùc gioù löûa  khoâng phaûi laø moät, vaø noù luoân luoân bieán chuyeån. Bôûi noù bieán chuyeån khoâng ngöøng neân noù khoâng coù chuû teå, töùc laø voâ ngaõ.

Voâ ngaõ laø khoâng coù chuû teå coá ñònh, tuy khoâng coù chuû teå coá ñònh, nhöng coù phaàn tinh thaàn dieãn tieán lieân tuïc khoâng döøng. Noùi nhö vaäy seõ coù moät soá ngöôøi hoang mang: Neáu khoâng coù chuû teå, töùc laø khoâng coù toâi, vaäy ai taïo taùc, ai laøm thieän vaø mai kia duyeân tan thaân theå raõ rôøi, thì ai chòu quaû baùo, maø Phaät noùi taïo nhaân phaûi thoï phaûi ? Choã naøy Phaät giaûi thích baèng moät ví duï: Ngoïn ñeøn thaép töø ñaàu hoâm ñeán khuya, maét thöôøng chuùng ta thaáy nhö coù moät khoái daàu cung caáp cho ngoïn ñeøn chaùy. Kyø thöïc, moãi luùc tim ñeøn chæ ruùt moät haït daàu, roài töøng haït töøng haït noái tieáp nhau, cöù nhö vaäy maø chaùy maõi, chaùy maõi khoâng döøng. Taâm thöùc con ngöôøi cuõng vaäy tuy khoâng coù chuû teå coá ñònh, nhöng coù thöùc lieân tuïc troâi chaûy khoâng döøng, khoâng maát, neân nghieäp vöøa taïo daãn ñeán giai ñoaïn keá tieáp nhaän chòu. Nhaän chòu trong caùi lieân tuïc, chôù khoâng phaûi voâ ngaõ laø khoâng ngô. Lyù voâ ngaõ cuûa ñaïo Phaät chæ cho chuùng ta thaáy taâm thöùc vaø thaân xaùc con ngöôøi laø moät doøng bieán chuyeån, bieán chuyeån quaù nhanh neân chuùng ta khoâng nhaän kòp, töôûng laø moät. Vaø cuõng nhôø söï bieán chuyeån naøy maø chuùng ta môùi tu ñöôïc. Neáu caùi ngaõ laø moät, thöôøng haèng baát bieán, thì duø coù tu taïo duyeân toát ñeå chuyeån ñoåi, cuõng khoâng thay ñoåi ñöôïc. Hieåu nhö vaäy laø bieát ñöôïc yù nghóa tu cuûa ñaïo Phaät. Bieát ngöôøi vaät luoân luoân bieán ñoåi, neân chuùng ta soáng tuøy duyeân theo duyeân. Taïo  duyeân  toát thì thaêng tieán, taïo duyeân xaáu thì traàm luaân; ñuû duyeân thì thaân naøy coù, duyeân thieáu thì thaân naøy raõ tan... Nhö vaäy laø quaû theo nhaân theo duyeân maø coù, chôù khoâng phaûi boãng döng maø thaønh. Choã naøy quí Phaät töû neân löu yù keûo hieåu laàm, cho raèng sau khi cheát linh hoàn ñöôïc sanh veà coõi trôøi hoaëc bò ñoïa xuoáng ñòa nguïc... Ñeå roài khi thaân nhaân gaàn cheát, nhôø quí thaày quí coâ tuïng kinh caàu nguyeän cho linh hoàn ngöôøi thaân mình ñöôïc ñi leân. Ñöùc Phaät coù thöøa nhaän linh hoàn khoâng ? Ñaây laø vaán ñeà raát teá nhò chuùng ta caàn phaûi löu yù. Neáu cho raèng con ngöôøi coù linh hoàn, thì khi ngöôøi cheát linh hoàn ngöôøi trôû laïi laøm ngöôøi, thuù cheát linh hoàn thuù trôû laïi laøm thuù. Nhö vaäy tu voâ ích, vì duø coù tu cuõng khoâng thaêng tieán, bôûi linh hoàn khoâng thay ñoåi. Hieåu nhö vaäy laø sai laàm.

Ñaïo Phaät khoâng thöøa nhaän linh hoàn, maø cho raèng con ngöôøi coù thöùc chuyeån bieán, thöùc aáy laø caùi bieát phaân bieät. Caùi bieát phaân bieät naøy laø moät doøng chuyeån bieán khoâng döøng. Khi nhoû thì hieåu bieát phaân bieät theo treû con. Khi lôùn thì hieåu bieát phaân bieät theo ngöôøi lôùn. Neáu coù duyeân ñöôïc hoïc haønh nhieàu thì hieåu bieát saâu roäng... Taâm thöùc con ngöôøi luoân luoân bieán ñoåi khoâng döøng. Coøn linh hoàn thì coá ñònh. Vì linh hoàn coá ñònh, neân coù hoïc cuõng khoâng gioûi, khoâng hoïc cuõng chaúng ngu, tu cuõng khoâng tieán.

Muïc ñích cuûa ñaïo Phaät laø chæ cho con ngöôøi thaáy ñuùng leõ thaät qua lyù duyeân sinh, ñeå phaù  tröø  meâ laàm chaáp ngaõ, chaáp ngaõ laø goác cuûa ñau khoå baát coâng maø toâi ñaõ noùi ôû tröôùc. Phaù ñöôïc chaáp ngaõ roài thì moïi baát coâng khoâng coøn, moïi ñau khoå cuõng heát. Vaø khi chuùng ta bieát öùng duïng lyù nhaân duyeân vaøo cuoäc soáng, noù seõ giuùp cho chuùng ta moät söùc soáng tích cöïc, ñeå chuyeån höôùng cuoäc ñôøi mình töø phaøm phu meâ chaáp trôû thaønh thaùnh thieän saùng suoát, vaø chuyeån höôùng moïi söï vaät chung quanh töø dôû thaønh hay. Ñoù laø coâng phu tu haønh, laø söùc maïnh cuûa ngöôøi hoïc Phaät. Neáu chuùng ta khoâng bieát ñöôïc leõ naøy, cöù yû laïi vaøo Phaät, yû laïi vaøo Taêng Ni, töï mình khoâng chòu lo tu haønh, ñeå khi höõu söï ñi caàu nguyeän van xin Phaät Trôøi ban cho phöôùc laønh, vieäc laøm ñoù voâ ích khoâng ñi tôùi ñaâu caû. Roát cuoäc chaúng nhöõng uoång coâng maø coøn bò chìm trong meâ toái. vaäy neân mong raèng quí vò coá gaéng thöïc hieän theo lyù nhaân duyeân maø toâi vöøa neâu, ñeå phaù tröø meâ laàm chaáp ngaõ vaø taïo cho mình vaø cho ngöôøi moät cuoäc soáng an vui haïnh phuùc.

]