TU TRÖÔÙC KHOÅ SAU VUI

Coù nhieàu ngöôøi ñi chuøa thaáy caûnh sinh hoaït cuaû Taêng Ni trong chuøa, naøo thöùc khuya daäy sôùm ñeå tuïng kinh ngoài thieàn. Saùng ngaøy phaûi lao ñoäng chaáp taùc, chieàu ñeán phaûi hoïc kinh luaät. AÊn thì aên côm haåm vôùi töông rau ñaïm baïc, maëc thì maëc vaûi thoâ nhuoäm maøu hoaïi saéc. Nhöùt laø thaáy maáy coâ treû, tuoåi möôøi laêm hai möôi cuõng coù hoïc haønh, gia ñình cuõng khoâng ñoùi thieáu, thaéc maéc taïi sao laïi giam mình chòu khoå nhö vaäy ? Laïi cuõng coù ngöôøi thaéc maéc : ngöôøi ta ñi tu laø vì thaát tình thaát chí, maáy ngöôøi naøy khoâng coù nhöõng chuyeän ñoù, taïi sao cuõng ñi tu ? Ñaây laø nhöõng vaán ñeà caàn phaûi giaûi thích, ñeå cho moïi ngöôøi thaáy roõ lôïi ích cuûa söï tu haønh.

Neáu chuùng ta chæ nhìn qua hình thöùc beân ngoaøi thì khoâng theå hieåu giaù trò cuûa söï tu. Nhöõng caùi maø toâi taïm goïi laø caùi khoå ban ñaàu cuûa ngöôøi tu laø : Ngöôøi ñôøi ôû tuoåi thanh xuaân, ñaàu toùc ñen nhaùnh ñöôïc xoâng öôùp nöôùc hoa thôm, vaét nô caøi hoa thaät ñeïp. Khi vaøo chuøa ñaàu caïo nhaün boùng, huûy hình chaúng  coøn gì laø xinh ñeïp. Maëc thì ngöôøi ñôøi maëc haøng luïa mòn laùng maøu saéc saëc sôõ, aùo naøy quaàn  noï, voâ chuøa phaûi maëc phaûi maëc vaûi thoâ nhuoäm hoaïi saéc lem luoác. Coøn aên thì ôû ñôøi cao löông myõ vò, muoán aên luùc naøo thì aên, vaøo chuøa thì saùng tröa côm rau, chieàu chaùo chay laït qua ngaøy. Ñoù laø ba caùi khoå ban ñaàu cuûa ngöôøi tu. Song, coøn caùi khoå ngaëng neà nöõa laø khi chöa tu, coù ai noùi laøm sai traùi thì daùm la raày hay caõi laïi. Khi tu roài duø coù bò ngöôøi laán hieáp chöûi maéng, cuõng phaûi laëng loøng nhaãn chòu. Nhö vaäy ngöôøi tu chòu nhieàu thieät thoøi, vöøa thieät thoøi veà aên maëc, vöøa thieät thoøi veà trang söùc, thieät thoøi caû söï nhaãn nhuïc nöõa. Thieät thoøi nhö theá quaû thaät laø khoå. Taïi sao khoå maø ngöôøi ta laïi chaáp nhaän ? Coù phaûi do meâ môø muø quaùng chaáp nhaän, hay trong söï tu haønh coù caùi gì an laïc cao caû maø hoï ñaõ thaáy, neân môùi daùm ñaùnh  ñoåi  caùi  khoå  cöïc  ñeå  nhaän  laáy  caùi  an  laïc cao sieâu? 

Sau ñaây laø nhöõng caùi ñaùnh ñoåi raát gaàn maø ai cuõng thaáy. Caùc coâ ni treû neáu khoâng ñi tu, ôû nhaø seõ coù gia ñình, coù con, mang naëng ñeû ñau, laøm luïng vaát vaû nuoâi con, con lôùn thì coù chaùu lo cho chaùu. Con chaùu maø coù hieáu coøn ñôõ, neáu phaûi con chaùu baát hieáu, maát daïy laøm nhieàu chuyeän xaèng baäy, di haïi cho noù vaø ngöôøi xung quanh thì khoán khoå voâ cuøng. Caû cuoäc ñôøi khoå vì con vì chaùu cho tôùi giaø cheát, ñoù laø khoâng khoå vì choàng baát löông, chæ khoå vì con chaùu baát hieáu. Neáu gaëp oâng choàng thieáu ñaïo ñöùc röôïu cheø côø baïc meøo môõ, khoâng chòu  laøm  aên, caûnh nhaø ngheøo tuùng, ñi thì thoâi, veà nhaø laø chöûi bôùi ñaùnh ñaäp vôï con, caûnh naøo khoå baèng caûnh naøy ? Khi môùi laäp gia ñình, ai cuõng mô öôùc ngaøy mai mình seõ ñöôïc haïnh phuùc, nhöng khi ñoái dieän vôùi thöïc teá thì neám ñuû muøi ñaéng cay. Khi môùi laäp gia ñình thaáy nhö laø haïnh phuùc laém, nhöng veà sau khoå naøy choàng chaát leân khoå kia khoâng theå keå xieát. Caùc thaày taêng treû neáu khoâng ñi tu ôû nhaø thì coù vôï coù con, tay boàng tay daét, caû ñôøi laøm luïng vaát vaû ñeå nuoâi vôï nuoâi con. Neáu gaëp ngöôøi vôï ñoan chính bieát phuï lo cho gia ñình thì coøn ñôõ. Neáu gaëp phaûi ngöôøi vôï traéc neát, hö heøn choàng ñi laøm cöïc nhoïc, ôû nhaø cöù aên chôi tieâu pha tieàn cuûa thoûa thích. Vieäc nhaø khoâng troâng nom, con caùi khoâng chaêm soùc daïy doã, maëc cho vieäc nhaø ra sao thì ra, con neân hö theá naøo cuõng ñöôïc. Caùc thaày khoâng tu ôû nhaø gaëp caûnh gia ñình vôï con nhö theá thì khoå hay vui ? Voâ cuøng khoå sôû. Khoå sôû dai daüng suoát caû cuoäc ñôøi.

Laïi nöõa ngöôøi phaùt taâm tu theo ñaïo Phaät, thaáp nhaáùt laø cö só qui y thoï naêm giôùi. Vì coù tieáng laø Phaät töû neân phaûi giuõ tö caùch cuûa ngöôøi tu, ai laán hieáp cheøn eùp mình cuõng phaûi raùn nhòn chòu. Khoâng nhòn chòu nhö ngöôøi xuaát gia, chôù cuõng phaûi chòu leùp ñeå cho ngöôøi ta hôn mình. Ñoù laø moät caùi thua thieät cuûa ngöôøi tu. Tuy nhieân, tröôùc bò thua thieät, sau laïi ñöôïc an vui. Trong naêm giôùi ñieàu maø ngöôøi Phaät töû ñaõ thoï khi qui y. Giôùi  thöù   nhaâùt  laø  khoâng  saùt  sanh.

Ngöôøi khoâng bieát tu, khoâng giuõ giôùi saùt sanh, moãi khi bò ngöôùi ta haõm haïi, loøng saân giaän noåi leân ñaùnh ñaäp hoaëc cheùm gieát, hoaëc boû thuoác ñoäc cho ngöôøi ta cheát ñeå thoûa loøng saân giaän. Song, khi bieát tu, tuy coù noåi noùng nhöng khoâng daùm nghó tôùi haâi ngöôøi. Mình khoâng haïi ngöôøi thì ngöôøi khoâng haïi laïi, vaø cuõng khoâng bò tuø toäi. Nhôø bieát tu, tröôùc chòu thua thieät ngöôøi, neân traùnh ñöôïc caùi khoå saùt haïi vaø thaân ñöôïc yeân oån.

Giôùi thöù hai khoâng troäm caép. Ngöôøi chöa bieát tu thaáy cuûa ngöôøi ñeå hôøi hôït deã laáy, lieàn khôûi loøng tham laáy laøm cuûa mình, khi ñöôïc cuûa tieâu xaøi hyû haïvôùi vôï con khoâng chuùt lo buoàn. Nhöng khi coâng an phaùt giaùc baét boû tuø naêm naêm, möôøi naêm... luùc ñoù noãi khoå keùo daøi leâ theâ. Ñoù laø ngöôøi khoâng tu, soáng tröôùc vui sau khoå. Ngöôøi bieát tu thaáy cuûa ngöôøi khoâng tham, thaáy cuûa rôi khoâng löôïm. Vì nghó raèng laøm ra cuûa caûi phaûi khoù khoå, nhoïc nhaèn lao thaàn toån söùc, chôù khoâng phaûi boång döng maø coù. Tieàn cuûa mình laøm ra coù khi giöõ coøn khoâng ñöôïc huoáng laø tieàn cuûa ngöôøi ! Theá neân khoâng tham lam, soáng ñôøi hieàn löông. Töï ñem coâng söùc lao ñoäng  taïo cho mình moät cuoäc soáng löông thieän, thaáy nhö bò thieät thoøi, nhöng ñöôïc bình an, khoâng sôï coâng an, khoâng ngaïi ngöôøi ñôøi nghi mình baát chaùnh. Ñoù laø tröôùc khoå sau vui cuûa ngöôøi giuõ giôùi khoâng troäm caép.

Giôùi thöù ba khoâng taø daâm. Ngöôøi coù gia ñình roài, töùc laø coù vôï hay coù choàng, maø ñi ngoaïi tình vôùi keû khaùc thì goïi laø taø daâm. Neáu trong gia ñình choàng hay vôï ñi ngoaïi tình vôùi ngöôøi ngoaøi, thì gia ñình ñoù coù haïnh phuùc khoâng ? Ban ñaàu thaû mình chaïy theo laïc thuù töôûng chöøng nhö vui söôùng laém. Nhöng khi bò vôï hay choàng phaùt giaùc thì coù söï ghen töùc ngaên chaën, roài sanh ra gaây caõi ñaùnh ñaäp nhau,ñöa ñeán ly thaân ly dò khieán cho con caùi bô vô khoå sôû. Ñoù laø ngöôøi khoâng tu, tröôùc thaây nhö vui nhöng sau laïi khoå. Coøn ngöôøi bieát tu, soáng moät vôï moät choàng, thaáy nhö raøng buoäc, chaáp tröôùc, khoâng haøo hoa phong nhaõ. Song, nhôø vôï choàng bieát soáng chung thæ vôùi nhau neân baûo veä ñöôïc haïnh phuùc gia ñình, con caùi ñöôïc an vui, eâm aám. Ñoù laø tröôùc khoå sau vui cuûa ngöôøi giöõ giôùi khoâng taø daâm.

Giôùi thöù tö laø khoâng noùi doái. thoùi thöôøng ngöôøi khoâng bieát tu laøm aên buoân baùn, muoán lôøi nhieàu laø phaûi noùi doái. Haøng giaù 5000 ñoàng noùi 8000 ñeå ñöôïc lôøi 3000 ñoàng. Ñoù laø noùi gaït ngöôøi ta, khoâng löông thieän. Ngöôøi bieát tu chòu thieät khoâng noùi doái, lôøi ít; haøng 5000 ñoàng noùi 5000 ñoàng baùn ra 5200 lôøi 200 thoâi. Ngöôøi khoâng tu thaáy laøm aên thaät thaø nhö theá laø thieät thoøi. Nhöng thöïc teá thì khoâng thieät thoøi maø coøn lôïi ích. Ngöôøi baùn koâng thaùch noùi chaéc giaù, laàn ñaàu ngöôøi mua chöa tin, hoï ñi doï giaù nhieàu nôi thaáy ngöôøi naøy baùn khoâng thaùch, thaät thaø, hoï tin vaø coù caûm tình, töø ñoù veà sau hoï seõ ñeán mua haøng vaø giôùi thieäu nhieàu ngöôøi ñeán mua. Tröôùc, ngöôøi baùn gaït ngöôøi mua noùi giaù cao, ngöôøi mua chæ mua vaøi laàn laø khoâng mua nöõa. Khaùch haøng thöa daàn, baùn eá. Nay, ngöôøi baùn chaân thaät, lôøi ít nhöng coù uy tín, nhieàu ngöôøi meán, ñeán mua vaø giôùi thieäu nhieàu ngöôøi mua, khaùch haøng caøng ngaøy caøng ñoâng. tuy lôøi ít maø baùn ñöôïc nhieàu neân lôïi nhuaän nhieàu vaø coøn ñöôïc laâu beàn nöõa. Ñoù laø tröôùc bò thieät thoøi sau ñöôïc lôïi ích cuûa ngöôøi giöõ giôùi khoâng noùi doái.

Giôùi thöù naêm khoâng uoáng röôïu. Ngöôøi uoáng röôïu khi môùi ngoài vaøo baøn tieäc thì ai cuõng vui cöôøi hyû haï. Nhöng khi tieäc nöûa chöøng thì “röôïu vaøo lôøi ra”, noùi baøn chuyeän phieám huyeân thuyeân. Khi ñaõ ngaø say noùi nhieàu khoâng kieåm soaùt ñöôïc lôøi noùi, neân phaùt ngoân böøa baõi laøm mích loøng baïn beø. Bình thöôøng tænh taùo chæ mích loøng moät, khi ngaø say noù taêng leân naêm möôøi, saân giaän taêng cöôøng, ñaù baøn ñaïp gheá taïi buoåi tieäc khoâng ai nhöôøng ai. Töø caùi vui daãn ñeán caùi khoå cuûa ngöôøi khoâng bieát tu. Ñoù laø giai ñoaïn thöù nhaát. Qua giai ñoaïn thöù hai, laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi khoâng coù khaû naêng keàm cheá ñöôïc mình, khi ngoài vaøo baøn tieäc thì ngöôøi naøy môøi eùp ngöôøi kia, ngöôøi uoáng moät ly, mình cuõng uoáng moät ly. Cöù ñua nhau môøi eùp uoáng, moät laùt sau thì say tuùy luùy, chaân ñi xieân beân naøy, chaân ngaõ beân kia, veà tôùi nhaø naèm daät ra uïa  möûa  ñaày  ñaát, hoâi  haùm  caû nhaø, laïi coøn chöûi bôùi vôï con, khoå ôi laø khoå ! Tôùi caùi khoå thöù ba : Uoáng röôïu laø caùi nhaân gaây ra beänh hoaïn, nhö chai gan, ñau daï daøy laø nhöõng chöùng beänh kinh nieân khoù trò, laøm cho kinh teá gia ñình suy giaûm. Luùc ñoù thaân ñau beänh maø laïi ngheøo tuùng khoâng tieàn thuoác thang thì khoå khoâng ít. Caùi khoå thöù tö nöõa laø uoáng röôïu laøm cho trí tueä meâ môø, noù taùc duïng maïnh treân thaàn kinh khieán cho thaàn kinh suy yeáu thì ngöôøi thoâng minh saùng suoát hoùa ra ñaàn ñoän. Quí vò thaáy nhöõng ngöôøi saùng say chieàu say coù maáy ai thoâng minh saùng suoát ? Töï baûn thaân ñaõ meâ môø taêm toái, vaø khi sanh con caùi cuõng laây ñaàn ñoän ngu si nöõa. Ngöôøi uoáng röôïu töï mình ñaõ chuoác khoå vaøo thaân, laïi coøn gaây taùc haïi cho gia ñình xaõ hoäi khoâng ít. Khi môùi uoáng thì thích khaåu vui mieäng, nhöng sau ñoù thì khoå naøy choàng leân khoå kia. Ñoù laø khoâng tu, vui tröôùc khoå sau. Coøn ngöôøi ñaõ qui y thoï giôùi, bieát uoáng röôïu gaây taùc haïi cho baûn thaân, cho gia ñình cho xaõ hoäi, neân nhòn khoâng uoáng. Tuy bò baïn beø cheâ cöôøi laø keû heøn nhaùt, boûn xeûn, thôø baø thôø coâ... Song ngöôøi bieát tu cam chòu cheâ cöôøi khoâng uoáng, neân thaân khoâng beänh hoaïn, khoâng nghieän ngaäp, trí tueä saùng suoát minh maãn, coù tö caùch, moïi ngöôøi neå troïng, bieát laøm aên nuoâi döôõng vôï con, bieát giaùo duïc gia ñình, ñoùng goùp söï lôïi ích cho gia ñình cho xaõ hoäi khoâng nhoû. Ñoù laø tröôùc khoå sau vui cuûa ngöôøi giöõ giôùi khoâng uoáng röôïu.

Ngöôøi môùi bieát tu chæ giöõ naêm giôùi laø ñaõ bôùt ñöôïc bao nhieâu thöù khoå. Khi môùi kheùp mình vaøo giôùi luaät thaáy nhö khoù khoå, nhöng khi ñaõ quen roài thì nhaän ñöôïc lôïi ích raát lôùn. Ñoù laø “Tu tröôùc khoå sau vui” cuûa ngöôøi cö só.

Sau ñaây ngöôøi xuaát gia tu tröôùc khoå sau vui. Theo quan nieäm ngöôøi ñôøi thì xuaát gia coi nhö boû heát moïi haïnh phuùc theá gian, hay boû caû cuoäc ñôøi ñeå soáng moät cuoäc soáng ngheøo thieáu cöïc khoå; veà phaàn thaân xaùc thì aên uoáng kham khoå, nguû nghæ thieáu thoán. Nhöng taïi sao hoï laïi saün saøng hy sinh chaáp nhaän nhö theá ? Nhö toâi ñaõ noùi caùi nheï nhaøng gaàn nhaát cuûa ngöôøi xuaát gia laø khoâng bò coät troùi bôûi gia ñình, khoâng bò raøng buoäc bôûi choàng hay vôï, khoâng bò keùo níu bôûi con chaùu. Soáng moät cuoäc soáng troïn veïn cho mình cho ñaïo. Noùi theá quí vò seõ nghó raèng ngöôøi xuaát gia khoâng coù con, nhöng coù ñeä töû cuõng phaûi baän roän nhoïc nhaèn lo cho ñeä töû. Chaúng haïn nhö toâi ñeä töû quaù ñoâng, ñoâi khi cuõng khoå vì ñeä töû vaäy ? Laøm thaày lo cho ñeä töû coù khaùc vôùi cha meï lo cho con. Caùi khaùc thöù nhaát laø thaày baûo ñeä töû laøm vieäc, thì ñeä töû laøm vôùi nieäm tu haønh, laøm vì caàu ñaïo giaûi thoaùt, chôù khoâng phaûi ích kyû laøm vì danh lôïi. Theá neân laøm trong haøi hoøa vui veû, khoâng tranh quyeàn khoâng tranh danh, khoâng tranh lôïi, thì ñaâu coù söï caõi raày hôn thua vôùi nhau. Hôn nöõa, ngöôøi ñeä töû khi vaøo chuøa hoï ñaõ chaáp  nhaän  soáng kham  khoå, neân laøm ít aên ít, laøm nhieàu aên nhieàu khoâng ñoøi hoûi. Coøn con cuûa quí vò lôùn leân bieát chöng doïn hình daùng beân ngoaøi, khoâng cho noù nhöõng moùn ñoà tuøy thuoäc thì noù xin xoû ñoøi hoûi; chaúng haïn nhö con gaùi ñoä 17, 18 tuoåi khoâng saém boâng tai, voøng xuyeán... thì noù ñoøi hoûi xin xoû. Con trai 17, 18 tuoåi thì ñoøi ñoàng hoà, honda cub... khoâng saém cho noù laø noù buoàn coù khi giaän nöõa. Coøn caùc vò ñeä töû Phaät xuaát gia roài, chaáp nhaän soáng ñôøi ñaïm baïc neân khoâng ñoøi hoûi caùi gì heát. Nhö vaäy chuùng toâi coù gì ñaâu lo nhieàu ? Maëc duø chuùng toâi phaûi coù chöông trình giaûng daïy höôùng daãn cho tu haønh, lo choã ôû, choã aên... cho Taêng Ni. Tuy thaáy nhö laø baän roän, nhöng chuùng toâi khoâng coù lo nhieàu. Hôn nöõa, ngöôøi naøo chòu soáng theo giôùi phaùp cuûa Phaät, theo lôøi daïy cuûa toâi thì ngöôøi ñoù ñöôïc ôû trong chuøa ñeå tu, ngöôøi naøo khoâng chòu tuaân theo, thì ra khoûi chuøa ñi nôi khaùc hoaëc hoaøn tuïc, toâi khoâng coù traùch nhieäm vôùi vò ñoù nöõa. Toâi khoâng coù töø, maø ngöôøi ñoù khoâng chòu tuaân theo giôùi phaùp Phaät, ngöôøi ñoù töï thaáy khoâng xöùng ñaùng laø ñeä töû Phaät, thì hoï töï xin xuaát chuùng. Coøn con cuûa quí vò lôõ baát hieáu ngoã nghòch tjì quí vò tính sao ñaây ? Laøm theá naøo xöû noù ? Ñuoåi noù, noù khoâng ñi, hoaëc ñi roài veà, laïi phaù phaùch lung tung thì quí vò laøm sao ? Lôõ coù moät ñöùa con baát hieáu ngoã nghòch, khoå daøi daøi ! Ñeå thaáy raèng ngöôøi tu tuy coù ñeä töû nhieàu, song khoâng baän roän khoå sôû nhö ngöôøi taïi gia  naêm  möôøi ñöùa con. Ñoù laø noùi veà hoaøn caûnh.

Sau ñaây laø noùi ñeán baûn thaân cuûa ngöôøi tu. Neáu coøn laø ngöôøi ñôøi, bò ngöôøi ta noùi naëng moät caâu laø traû lôøi baèng hoaëc hôn môùi vöøa yù. Chôù coøn nhòn thua hoaëc traû lôøi nheï hôn thì caûm thaáy böùc röùt khoù chòu, aên khoâng ngon nguû khoâng yeân. Baây giôø laø ngöôøi tu thì taát caû lôøi naëng nheï khen cheâ ñoái vôùi mình khoâng thaønh vaán ñeà. Ngöôøi ta khen khoâng giuùp cho mình thaønh Phaät, ngöôøi ta cheâ khoâng laøm cho mình coù toäi. Caùi maø mình caàn phaûi löu taâm ñoù laø giöõ ñuùng ñaïo lyù tu haønh. Coù khen cuõng toát, coù cheâ cuõng khoâng sao, khoâng ñeå taâm buoàn giaän. Chaúng haïn ñi ra ñöôøng maáy ñöùa treû treâu choïc : “Ñaàu thaày chuøa naáu canh chua, ba thaùng coøn chua”. Hoaëc duøng ñaát ñaù neùm treân thaân treân ñaàu... Ngöôøi ñôøi chaéc chöûi hoaëc ñaùnh noù. Nhöng vôùi ngöôøi tu thì im laëng ñi, vì thaáy chuùng noù laø keû ngu khôø, khoâng bieát giaù trò cuûa söï tu haønh. Maëc tình noù noùi gì thì noùi, laøm gì thì laøm, ñoù laø keû ngu khôø daïi doät ñaùng thöông. Chính nhöõng lôøi noùi xuùc naõo ñoù laø cô hoäi ñeå mình tænh giaùc, tu, vun boài theâm coâng ñöùc laønh. Neáu bò noùi xuùc naõo lieàn buoàn phieàn ñoù laø chöa tu. Theá neân, ñoái vôùi ngöôøi tu khoâng sôï nhöõng lôøi noùi treâu choïc, cuõng khoâng sôï nhöõng lôøi noùi oan öùc ôû beân ngoaøi, chæ sôï mình tu maø khoâng kheùo phaûn tænh, khoâng heát phieàn naõo, coøn nhieàu thoùi hö taät xaáu. Ñoù laø caùi ñaùng  sôï. Ngöôøi ñôøi thì sôï dö luaän laém; dö luaän maø khen thì vui töôi hôùn hôû; dö luaän maø cheâ thì buoàn raàu khoâng an. Nhöng maø dö luaän khen cheâ coù ñuùng leõ thaät khoâng ? Ví duï : Ngöôøi töûu löôïng ít khen ngöôøi töûu löôïng nhieàu laø gioûi, ngöôøi ghieàn röôïu cheâ ngöôøi khoâng uoáng röôïu laø dôû. Thaäm chí hoï coøn duøng lôøi cay ñoäc ñeå khieâu khích nhö : Heøn nhaùt, thôø baø, sôï baø, cho neân khoâng daùm uoáng röôïu. Hoï cho raèng ñaøn oâng maø khoâng uoáng röôïu laø ñaøn baø, roài gaùn cho caùi teân laø Nguyeãn thò Ñaøn Baø... Thaät laø nhöõng lôøi chaâm bieám cay ñoäc. Do vaäy maø nhieàu chuù thanh nieân giaøu töï aùi, khoâng laøm chuû ñöôïc mình roài cuõng uoáng. Theá laø ñua nhau maø nghieän ngaäp. Ngöôøi bieát tu coù trí tueä coù can ñaûm, xeùt thaáy uoáng röôïu maët naøo cuõng coù haïi neân khoâng uoáng. Khoâng uoáng röôïu laø ngöôøi toát maø dö luaän cheâ xaáu, ñoù laø dö luaän xaáu chôù mình ñaâu coù xaáu ! Vaäy quí vò haõy saùng suoát nhaän ñònh, ngöôøi khoâng uoáng röôïu laø ngöôøi toát hay ngöôøi xaáu trong xaõ hoäi ? Neáu laø ngöôøi toát, maø dö luaän cheâ xaáu thì maëc dö luaän, coù quan heä gì tôùi mình maø cho laø nhuïc nhaõ ? Vaäy maø ngöôøi ñôøi ñang toát, khi bò cheâ xaáu lieàn bieán thaønh xaáu, baèng caùch töï aùi töùc giaän laøm theo caùi xaáu cuûa ngöôøi ta. Cho neân xaáu caû soá ñoâng. Dö luaän coù khi ñuùng coù khi sai, neân khi nghe cheâ, mình xeùt laïi, neáu mình coù loãi, lôøi cheâ ñoù ñuùng, thì mình söûa, neáu khoâng ñuùng, chæ cöôøi thoâi khoâng baän taâm. Nhö vaäy môùi laø ngöôøi tu coù trí tueä coù khaû naêng töï chuû. Neáu ñeå dö luaän chi phoái, cöù theo caùi ñaø loâi cuoán ngöôøi naøy hö keùo ngöôøi kia hö theo, khoâng ai coù söùc töï chuû caû.

Ngöôøi tu laø xaû boû loøng tham lam, tíng noùng giaän vaø taâm si meâ, vaø khi tham lam noùng giaän si meâ heát thì khoå khoâng coøn, heát khoå töùc vui. Con ngöôøi coù khoå laø do tham, nhìn thaáy ngöôøi vaät, neáu vöøa loøng thích yù thì muoán chieám ñoaït veà mình, muoán maø khoâng ñöôïc thì buoàn khoå. Chaúng haïn ngöôøi ta coù tieàn ñi xe Honda cub, mình ngheøo cöù chaïy xe ñaïp coïc caïch, muoán coù chieác xe cub maø khoâng coù tieàn mua loøng ray röùt buoàn tuûi cho soá phaän, nhö vaäy laø khoå. Coøn ngöôøi tu an phaän trong neáp soáng thanh baàn, thaáy ngöôøi ñi xe toát laø vieäc cuûa hoï, mình ñi xe ñaïp laø haïnh cuûa  mình, khoâng khôûi taâm so saùnh ñua ñoøi, thì taâm bình thaûn an oån. Neân ngöôøi bieát tu soáng ôû caûnh naøo cuõng vui, cuõng an. Coøn ngöôøi khoâng bieát tu soáng ôû caûnh naøo cuõng khoå, coù xe cub chaïy roài, thaáy ngöôøi ta ñi xe hôi, thì muoán mình coù xe hôi. Coù ñöôïc chieác xe hôi ñôøi cuõ, thaáy ngöôøi chaïy xe hôi ñôøi môùi eâm nheï thì muoán mình coù xe hôi taân thôøi eâm nheï... Cöù nhö theá maø tham muoán khoâng döøng; caøng tham caøng khoå, tham nhieàu thì khoå nhieàu.

Saân cuõng vaäy, khi tham muoán cao ñoä maø khoâng ñöôïc thoûa maõn thì saân giaän noåi leân, loøng böïc töùc, noùng naûy, maét maët ñoû  hoe, mieäng  noùi  lôøi  thoâ tuïc hung döõ, tay chaân ñaám ñaù, taát caû ñeàu hieän ra töôùng xaáu. Moät ngaøy 12 giôø ñoàng hoà, noåi saân moät laàn, chôø cho laéng dòu ít nhaát cuõng heát vaøi giôø, taâm thaàn môùi tænh taùo an vui trôû laïi. Nhö theá ñaõ thieät thoøi quaù laém roài. Neáu moät ngaøy maø ñeå noåi saân chöøng vaøi ba laàn, thì töôùng xaáu hieän hôn nöûa ngaøy, laøm sao an vui ? Khi noåi saân, töôùng xaáu hieän, luùc ñoù mình laø ngöôøi hay quæ quaùi ? Ngaøy naøo cuõng taäp thoùi quæ quaùi ñoù, ngöôøi ta thöông meán thaân caän hay gheùt boû xa laùnh mình ? Keû maø bò ngöôøi ñôøi gheùt boû xa laùnh mình ? Keû maø bò ngöôøi ñôøi gheùt boû xa laùnh thì raát khoù soáng, khoå sôû voâ cuøng. Ngöôøi bieát tu thöôøng xuyeân phaûn tænh noäi taâm mình, khi ñoái duyeân xuùc caûnh thaáy taâm ray röùc khoù chòu, bieát saân giaän ñang hieän khôûi, lieàn bieát mình ñang saân giaän, thì saân giaän töø töø loùng laëng, mieäng khoâng noùi baäy, tay chaân khoâng hoaït ñoäng phi phaùp, thì mình heát phieàn naõo saân giaän, ngöôøi cuõng khoâng bò aûnh höôûng xaáu do saân giaän cuûa mình gaây neân, ñoù laø tu.

Si laø caùi goác gaây neân khoå ñau cho con ngöôøi. Do si meâ neân khoâng giaûn traïch ñöôïc phaùp naøo laø chaùnh, phaùp naøo laø taø; vieäc naøo laø thieän, vieäc naøo laø aùc; ñieàu naøo laø phöôùc, ñieàu naøo laø toäi. Vaäy neân noùi caøn laøm baäy, gaây nhieàu toäi loãi maø khoâng bieát khoâng hay. khi ñaõ taïo nghieäp aùc roài thì quaû khoå aét seõ ñeán, khoâng traùnh khoûi. Ngöôøi tu coù tænh giaùc, coù saùng suoát bieát roõ phaùp chaùnh phaùp taø, vieäc thieän aùc toäi phöôùc, neân theo phaùp chaùnh boû phaùp ta, laøm vieäc thieän maø traùnh ñieàu aùc. Do laøm laønh neân ñöôïc an vui. Chaúng nhöõng an vui trong ñôøi naøy maø ñôøi sau cuõng ñöôïc an vui. Trong kinh A Haøm, Phaät coù daïy : Ngöôøi khoâng bieát tu khi cheát khoå caû hai phaàn, ngöôøi bieát tu chæ khoå moät phaàn. Taïi sao ? Vì ngöôøi khoâng bieát tu khi saép cheát thaân theå baïi hoaïi, co giöït ñau nhöùc, khoå veà xaùc thaân. Keá ñoù hoï khoâng bieát mình cheát seõ ra sao, ñi ñaâu ? Môø mòt moät mình bô vô, laïi coøn thöông con thöông chaùu anh thöông em... tình caûm buoäc raøng, hôi thôû saép ngöøng maø tình thì khoâng döùt, hai caùi daèng co laøm cho taâm khoå sôû. nhö vaäy thaân taâm caû hai ñeàu ñau khoå. Coøn ngöôøi tu bieát khi saép cheát thaân naøy raõ rôøi baïi hoaïi thì noù phaûi ñau ñôùn, nhöng bieát cuoäc ñôøi giaû taïm, ai tôùi roài cuõng phaûi ñi, coù ai soáng maõi ñaâu ? Leõ thaät cuûa cuoäc ñôøi laø sanh giaø beänh cheát khoâng ai cöôõng ñöôïc. Bieát ñöôïc leõ thaät nhö vaäy thì caùi cheát ñeán saün saøng ñoùn nhaän khoâng sôï. Thöù nöõa, ngöôøi bieát tu haèng ngaøy laøm laønh, khoâng gaây toäi loãi, bieát chaéc sau khi mình cheát seõ ñi tôùi choã laønh, neân taâm khoâng lo sôï, ñöôïc an oån. Gioáng nhö ngöôøi coù chieác xu cuõ hö, trong tuû hoï ñaõ coù ñeå giaønh saün moät soá tieàn, ñeå mua xe môùi thay cho xe cuõ. Khi xe cuõ khoâng coøn xaøi ñöôïc, hoï lieàn saém xe môùi ñeïp coù giaù trò hôn, thay cho xe cuõ moät caùch deã daøng thoaûi maùi, coøn ngöôøi ngheøo coù chieác xe cuõ hö maø khoâng coù tieàn ñeå thay xe toát; boû xe cuõ thì khoâng theå boû, muoán coù xe toát, khoâng bieát laøm sao maø ñöôïc, neân loøng lo buoàn khoå sôû. Nhö vaäy ngöôøi bieát tu haèng ngaøy laøm laønh, töï khaéc phuïc thoùi hö taät xaáu cuûa mình, vaø giuùp ñôõ moïi ngöôøi chung quanh, nhö theá laø phöôùc laønh ñaõ ñöôïc tích luõy, bieát chaéc choã mình seõ ñeán laø toát thì khoâng coù gì lo sôï. Gioáng nhö ngöôøi coù saün tö löông, ñi tôùi ñaâu cuõng no aám khoâng ñoùi khoå, thöôøng ñöôïc an vui. Ngöôøi bieát tu hieän ñôøi ít khoå khi cheát cuõng khoâng khoå nhieàu, qua ñôøi sau laïi ñöôïc an oån hôn. Nhôø tu maø caùc vò Thieàn sö khi saép cheát, töø giaû moïi ngöôøi, roài cöôøi ra ñi moät caùch nheï nhaøng. Coøn ngöôøi ñôøi khi saép cheát thì lo sôï hoaûng hoát khoùc la kinh hoaøng khoå sôû voâ cuøng.

Ngöôøi bieát tu laø ngöôøi tìm an vui haïnh phuùc chaân thaät, ñoù laø ngöôøi bieát lo xa. Thoùi thöôøng ngöôøi ñôøi khoâng bieát lo xa, haèng ngaøy khoâng chòu tu nhaân laønh tích phöôùc ñöùc, maëc tình nghó noùi laøm toäi loãi. Khi gaàn cheát röôùc Taêng Ni tôùi ñoânmg tuïng kinh ñöa veà Cöïc laïc. Coù ñöa ñöôïc khoâng ? Chaéc ñöa khoâng noåi. Taïi sao? Vì vieäc mình thöôøng laøm trôû thaønh thoùi quen ñoù laø nghieäp. Maø ñaõ laø nghieäp thì töï mình chuyeån chôù khoâng ai chuyeån theá ñöôïc. Chaúng haïn ngöôøi taäp huùt aù phieän laâu ngaøy hoï ghieàn. Bao nhieâu tieàn cuûa trong nhaø ñeàu heát saïch, caûnh nhaø ngheøo khoù, tôùi côn ghieàn khoâng tieàn huùt, chaûy  nöôùc daõi  ngaùp  daøi  ngaùp  vaén... Ngöôøi laùng gieàng thaáy theá thöông xoùt muoán giuùp cho hoï heát ghieàn, ñeán chuøa röôùc Taêng Ni tôùi tuïng kinh caàu nguyeän cho ngöôøi aáy heát ghieàn. Taêng Ni coù ai daùm höùa tuïng kinh cho ngöôøi aáy heát ghieàn khoâng ? Chaéc chaén laø khoâng. Muoán heát ghieàn töï ngöôøi aáy phaûi cai huùt, gan daï töø boû khoâng huùt nöõa, thì môùi heát, chôù ngöôøi ngoaøi khoâng laøm cho hoï heát ghieàn ñöôïc. Cuõng vaäy, thoùi quen do laøm laønh hay laøm aùc ñaõ thaønh nghieäp, thì nghieäp laønh daãn ngöôøi taïo ñeán coõi laønh, nghieäp aùc daãn ngöôøi taïo ñeán coõi aùc. Luùc ñoù Taêng Ni khoâng theå theá hay caàu nguyeän cho mình thay ñoåi ñöôïc. Taêng Ni tuïng kinh caàu nguyeän chaúng qua laø trôï nieäm theâm söùc cho ñi nhanh vaäy thoâi. Gioáng nhö thuyeàn xuoâi doøng nöôùc, laïi coù gioù xuoâi thì thuyeàn ñi mau hôn moät chuùt. Ñöøng yû laïi bình thöôøng toâi hay ñi chuøa, quen bieát caùc thaày caùc coâ nhieàu, khi cheát môøi caùc thaày caùc coâ ñoâng, tuïng kinh caàu nguyeän cho toâi sanh veà coõi laønh. Ñieàu naøy khoâng baûo ñaûm, maø phaûi töï mình tu, laøm cho tham saân si caøng ngaøy caøng moûng caøng moøn, nghieäp aùc khoâng taïo nöõa, nghieäp laønh sieâng naêng phaùt trieån. Nhö theá môùi thaät laø tu, vaø môùi heát khoå trong hieän ñôøi, heát khoå trong mai sau. Neáu khoâng nhö vaäy thì chöa phaûi tu theo ñaïo Phaät, chæ laø ngöôøi ñi chuøa aên chay maø chöa bieát tu.

Quí vò nhôù tu laø phaûi tu cho ñuùng, chôù ñöøng qua hình töôùng  beân  ngoaøi. Coù nhieàu vò laàn chuoãi coát laàn cho nhanh ñeå ñöôïc nhieàu chuoãi ñem trình vôùi thaày, thaày khen mình tu gioûi. Khi buoâng xaâu chuoãi xuoáng thì la raày chöûi ruûa con chaùu, phaûi quaáy hôn thua vôùi xoùm gieàng... Tu nhö theá laø tu sai, laàn chuoãi nieäm Phaät laø phaûi thong thaû töø töø, mieäng nieäm tai nghe roõ danh hieäu Phaät, moät danh hieäu Phaät laø moät haït chuoãi, nhieáp taâm khoâng cho nghó baäy, nieäm Phaät nhö theá taâm môùi an ñònh. Nieäm Phaät ñeå tính coâng traû nôï, thoùi hö taät xaáu khoâng söûa khoâng chöøa thì khoâng ñöôïc lôïi ích. ÔÛ chuøa thænh thoaûng cuõng coù maáy oâng ñaïo tu ñeå traû nôï, toái khuya hai thôøi coâng phu, nhaát laø tuïng chuù Laêng Nghieâm, goû moõ thaät nhanh tuïng cho mau roài, thay vì tuïng moät giôø, tuïng ruùt chöøng 45 phuùt xong, ñaëng xuoáng nguû laïi. tu nhö theá laø tu cho ai chôù ñaâu phaûi tu cho mình, neáu thaät tu cho mình laø phaûi tuïng ñaøng hoaøng chaäm raõi, ñoïc ñuùng lôøi ñuùng chöõ nöông caâu kinh ñeå taâm ñöôïc an ñònh môùi ñöôïc lôïi ích. Neáu tuïng kinh ñeå traû nôï thì taâm cöù xao xuyeán loaïn ñoäng hoaøi. Maø baây giôø ngöôøi ta hay coù caùi taät tu ñeå traû nôï. Ñoù laø nhöõng ñieàu maø toâi neâu ñeå quí vò bieát yù nghóa chaân chaùnh cuûa söï tu haønh.

Quí vò nghieäm laïi xem coù phaûi tu laø tröôùc khoå sau vui khoâng ? Neáu phaûi, thì haõy coá gaéng tu haønh, tröôùc tuy coù thieät thoøi khoù khaên moät chuùt, nhöng sau ñöôïc an vui, chaúng nhöõng an vui trong ñôøi hieän taïi, maø ñôøi sau cuõng ñöôïc an vui nöõa. Muoán ñöôïc lôïi ích lôùn tröôùc phaûi hy sinh chaáp nhaän moïi khoù khoå, sau ñoù môùi thaønh töïu quaû toát, khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ñöôïc vui. Chaúng haïn muoán moïi ngöôøi thöông meán mình, thì ít ra mình cuõng phaûi vui veû löu taâm giuùp ñôõ ngöôøi, chôù gaëp ngöôøi khoå mình laøm lô hoï ñaâu coù caûm tình vôùi mình. Theá neân taát caû caùi toát ñeán vôùi mình laø do ban ñaàu mình chòu hy sinh, chòu thieät thoøi maø coù, ñöøng ñoøi hoûi tu laø phaûi sung söôùng töø tröôùc tôùi sau. Ña soá ngöôøi tu baây giôø ñoøi hoûi quaù ñaùng, ñi chuøa cuùng Phaät moät theû nhang, hoaëc boù hoa hoaëc dóa traùi caây, caàu xin cho gia ñình ngöôøi giaø ñöôïc maïnh khoûe, ngöôøi treû thì laøm aên phaùt ñaït, treû nhoû thì thi ñaâu ñaäu ñoù. Quí vò nghó ñöa ra coù moät theû nhang, moät boù hoa, dóa traùi caây maø ñoøi maáy vieäc nhö vaäy coù tham khoâng ? Ñi chuøa nhö theá laø ñeå taêng tröôûng loøng tham chôù ñaâu coù tu. Phaät daïy tu laø bôùt tham, vaäy maø Phaät töû ñi chuøa tham quaù chöøng, cho neân khoâng heát khoå. Ñi chuøa vôùi taâm nieäm tham muoán nhö vaäy, neáu khoâng ñöôïc toaïi nguyeän, cha meï ñau yeáu hoaøi, laøm aên thaát baïi, con caùi thi rôùt thì buoàn, nghó Phaät khoâng thöông khoâng giuùp, giaän khoâng ñi chuøa nöõa. Ngöôøi tu nhö theá thaät ñaùng thöông, khoâng hieåu Phaät phaùp nhö theá naøo caû, cöù muø muø mòt mòt laøm theo loøng tham muoán cuûa mình, chaúng ñöôïc lôïi ích gì caû. Tu laø töï söûa mình, laøm cho caïn moûng tham saân si ôû nôi mình thì môùi  heát  khoå. Ñoù  môùi  laø ngöôøi tu chaân chaùnh thöïc haønh ñuùng lôøi Phaät daïy.

]