A. CHAÙNH VAÊN: NGÖÕ LUÏC CUÛA THIEÀN SÖ HÖÔNG HAÛI

(tt)

V. SÖ RA TRUÏ TRÌ DÖÏNG LAÄP CHUØA NGUYEÄT ÑÖÔØNG.

Khoaûng cuoái naêm Canh Thìn nieân hieäu Chính Hoøa (1700) Sö ñaõ baûy möôi tuoåi, xeùt thaáy vieäc ñôøi voâ thöôøng, toû ngoä thaân caên khoâng laâu beàn, moät loøng nghó nhôù muoán xaây döïng ngoâi Tam Baûo, nhoùm hoïp keû taêng ngöôøi tuïc ñeå keùo daøi veà sau, ñeøn ñeøn tieáp noái maõi khoâng döùt. Moät hoâm Sö gaëp baø Thò noäi Cung taàn Nguyeãn Thò Ngoïc Haân ôû phuû Chuùa tröôùc kia ñeán thænh qua truï trì chuøa Nguyeät Ñöôøng, ñeå truøng tu môû mang cho ngoâi chuøa trang nghieâm trôû laïi. Ñöùc Baø noäi cung thöa vôùi Chuùa cuùng ba daät baïc  (60 laïng) laïi khuyeân theâm quan Traán thuû töôùc Quaän Coâng hyû cuùng möôøi quan tieàn.

Sö leân truï trì chuøa Nguyeät Ñöôøng ngaøy ñeâm nhoùm hoïp, thieàn ñoà xa gaàn töïu veà. Haøng phaùp töû xuaát gia thoï giaùo, tröôøng trai tu haønh, tinh thoâng kinh luaät thuoäc haøng chöõ “Chaân” khoaûng baûy möôi ngöôøi, haøng cö só thuoäc chöõ “Chaân” thì raát nhieàu, coøn haøng cö só thuoäc chöõ “Nhö” soá khoâng keå heát. Nhaân ñaây Sö xaây döïng laïi thöôïng ñieän, goàm ba gian hai chaùi raát khang trang. Beân trong coù chín pho töôïng Tam Theá Phaät toaøn baèng vaøng, möôøi hai töôïng Töù Thaùnh, boán toøa Töù Ñaïi Thieân Vöông, moãi toøa ba töôïng baèng goã pheát sôn, hai töôïng Thieân Chuû baèng goã. Sö laïi caát hai ngoâi tieàn ñöôøng, moãi ngoâi naêm gian, beân traùi coù töôïng Ñòa Taïng baèng goã, beân phaûi coù töôïng Di Laëc baèng ñoàng, laïi coù moät töôïng Teà Thieân Ñaïi Thaùnh baèng goã, hai beân traùi vaø phaûi phía ngoaøi coù hai töôïng Hoä Phaùp baèng goã. Laïi caát hai ngoâi haäu ñöôøng, moãi ngoâi naêm gian, beân trong coù töôïng möôøi taùm vò La Haùn baèng goã pheát sôn, giöõa coù töôïng Phaät Maãu Chuaån Ñeà ba maét, möôøi taùm tay baèng goã, hai töôïng Thaùnh taêng vaø thoå ñòa, saùu töôïng Luïc Phuû Thaàn Vöông baèng goã pheát sôn naêm maøu, hai daõy nhaø hai beân baèng ngoùi xeáp choàng ñoà soä, moãi beân chín gian. Phía tröôùc daõy beân traùi coù hai ngoâi Nghi Ñaøn Döôïc Sö, beân trong giöõa noùc nhaø coù cöûa thoâng gioù (thieân tænh), ngoaøi chaïy baùt vaän, treân treo ba ngaøn vò Hoùa Phaät hình daùng ngöôøi AÁn, giöõa coù töôïng baûy Ñöùc Phaät baèng ñoàng, hai haøng möôøi vò Ñaïi Boà-taùt, möôøi hai vò Döôïc Xoa, moãi töôïng ñeàu baèng ñoàng thaân töôùng ñoan nghieâm.

Phía tröôùc beân phaûi coù ba ñaøi Cöûu Phaåm Lieân Hoa, taàng treân choàng maùi, döôùi giaùp voøng baùt vaän, giöõa noåi baät leân chín phaåm hoa sen chia ra laøm chín taàng, moãi taàng taùm maët, moãi maët ba töôïng, phía treân coù loïng baùu ruõ xuoáng, döôùi ñaát noåi leân sen vaøng, hai beân laø tranh veõ caûnh Taây phöông vôùi raát nhieàu Thaùnh töôïng, boán goùc coù vò thaàn vöông Ñaïi Hoä Phaùp thaân cao taùm thöôùc (khoaûng 2,6m) raát uy nguy, trang nghieâm, phía sau coù töôïng Ñòa Taïng baèng ñoàng. Laïi coù ba töôïng Tam Toå baèng goã quí, moät töôïng Thieân Chuû ba coõi toaøn baèng vaøng, töôïng Cheá Thaéng Hoøa Dieäu Ñaïi Vöông, laïi coù hai haøng töôïng Phaät baèng goã ôû phía sau.

Phía sau beân phaûi coù ngoâi ñaøn Ñaïi Bi naêm gian, hai chaùi, beân trong coù töôïng Phaät boán möôi hai caùnh tay, laøm ñaøi sen raát ñeïp. Phía Ñoâng Baéc coù moät ngoâi nhaø truø baùt vaän ba gian, phía Taây Nam coù moät ngoâi nhaø chöùa Kinh cuõng ba gian baùt vaän, baûy ngoâi taêng ñöôøng vaây quanh giaùp voøng, moät ngoâi ngay giöõa ba gian baèng gaïch. Trong chuøa thì boán phía vaùch gaïch, haønh lang gaïch xaùm tro. Ngoaøi chuøa boán goùc toaøn baèng gaïch Baùt thieát quí giaù.

Laïi coù hai toøa nghi moân ôû hai beân, moãi toøa ba gian, choàng lôùp hai taàng duøng laøm gaùc khaùnh, gaùc mai. Hai ngoâi Toå ñöôøng hai beân, moãi ngoâi ba gian baùt vaän, choàng maùi, beân trong coù khaùm thôø cuøng töôïng hai vò Toå. Moät ngoâi baûo thaùp Toå sö ôû beân traùi cao hai möôi moát thöôùc (khoaûng 6m93). Moät baûo thaùp Toân sö beân phaûi cao hai möôi laêm thöôùc (khoaûng 8m25) moãi thaùp ñoàng coù töôïng sö töû ôû beä ñaù phía döôùi hai beân. Moät coång tam quan ôû con ñöôøng tröôùc chuøa, laàu gaùc treân döôùi, ba gian baùt vaän toaøn duøng gaïch Baùt thieát.

Nuùi beân traùi coù gaùc chuoâng, taàng treân treo moät caùi hoàng chung roäng hai thöôùc (0m66), taàng döôùi treo moät ñaïi hoàng chung roäng ba thöôùc naêm taác (1m15). Nuùi beân phaûi coù laàu troáng ñoái laïi, trong ñaët moät caùi troáng to, beà maët roäng ba thöôùc (0m99). Theàm phía döôùi baèng gaïch Baùt thieát baèng phaúng. Tröôùc chuøa coù töôøng bao quanh, trang trí hoa vaên. Con ñöôøng hai beân phaûi vaø traùi duøng toaøn gaïch Baùt thieát. Trong ngoaøi vöôøn caûnh, caây coái, hoa quaû töôi toát, tröôùc sau saép baøy haøng loái nhö loïng che.

Nieân hieäu Baûo Thaùi (1720-1729), moät hoâm vua Leâ Duï Toâng thænh Sö vaøo noäi ñieän laäp ñaøn caàu töï ba ngaøy ñeâm. Sö caûm thaùn:

- Thaùi Coâng taùm möôi tuoåi gaëp Vaên Vöông!

Luùc naøy Sö taùm möôi tuoåi.

Vua hoûi ñaïo:

- Traãm nghe noùi Laõo Sö hoïc roäng nhôù nhieàu, vaäy xin Laõo Sö thuyeát phaùp cho traãm nghe ñeå traãm ñöôïc lieãu ngoä.

Sö taâu: - Xin beä baï chí taâm nghe cho thaät hieåu boán caâu keä naøy:

            Phaûn vaên töï kyû moãi thöôøng quan,

            Thaåm saùt tö duy töû teá khan.

            Maïc giaùo moäng trung taàm tri thöùc,

            Töông lai dieän thöôïng ñoå sö nhan.

Dòch:

            Haèng ngaøy quaùn laïi chính nôi mình,

            Xeùt neùt kyõ caøng chôù deã khinh.

            Trong moäng tìm chi ngöôøi tri thöùc,

            Maët thaày seõ thaáy treân maët mình.

Vua laïi hoûi:- Theá naøo laø yù Phaät yù Toå?

Sö ñaùp:

            Nhaïn quaù tröôøng khoâng,

            AÛnh traàm haøn thuûy.

            Nhaïn voâ di tích chi yù,

            Thuûy voâ löu aûnh chi taâm.

Dòch:

            Nhaïn bay treân khoâng,

            Boùng chìm ñaùy nöôùc.

            Nhaïn khoâng yù ñeå daáu,

            Nöôùc khoâng taâm löu boùng.

Vua khen ngôïi: - Laõo Sö thoâng suoát thay.

Vua laïi hoûi:

- Phaät ñoái vôùi chuùng sanh coù aân ñöùc gì ñeán noãi khieán Laõo Sö boû vua, boû cha meï, vôï con theo thôø laøm Thaày?

Sö ñaùp:

- Phaät ñoái vôùi chuùng sanh thì aân quaù trôøi ñaát, saùng hôn maët trôøi maët traêng, ñöùc vöôït cha meï, nghóa qua caû vua toâi.

Vua hoûi:

- Trôøi ñaát, maët trôøi, maët traêng coù ñuû coâng taïo hoùa; cha meï vua toâi coù ñuû ñöùc sanh thaønh. Vì sao noùi Phaät ñeàu vöôït qua nhöõng thöù naøy?

Sö taâu:

- Trôøi chæ hay che maø chaúng hay chôû, ñaát chæ hay chôû maø chaúng hay che, maët trôøi soi ban ngaøy maø chaúng soi ban ñeâm, maët traêng ban ñeâm saùng maø ban ngaøy toái; cha chæ hay sanh chaúng hay döôõng, meï chæ hay döôõng chaúng hay sanh; Vua coù ñaïo thì toâi trung, vua khoâng ñaïo thì toâi nònh, suy theo ñoù thì ñöùc chaúng toaøn. Ñöùc cuûa Phaät ñoái vôùi  chuùng sanh thì chaúng vaäy. Luaän veà che thì khaép boán loaøi sanh, luaän veà chôû thì saùu ñöôøng ñeàu ñöôïc chôû, luaän veà saùng thì soi saùng caû möôøi phöông, luaän veà toû thì toû röïc caû ba coõi, luaän veà töø thì vôùt leân khoûi bieån khoå, luaän veà bi thì cöùu ra choã toái taêm, luaän veà thaùnh thì vua trong caùc thaùnh, luaän veà thaàn thì saùu thoâng töï taïi. Do ñoù cöùu khaép caû ngöôøi coøn keû maát, daãn daét heát keû quyù ngöôøi tieän, kính mong Beä haï ñeå taâm kính ngöôõng!

Vua vui veû noùi:

- AÂn Phaät nhö theá, ngoaøi Thaày ra khoù ai noùi roõ, traãm xin ngay ñôøi naøy kính ngöôõng.

*

Thaùng 6 naêm Giaùp Ngoï nieân hieäu Vónh Thònh (1714) Sö ñaõ 87 tuoåi.

*

Chuùa Trònh Cöông (Hy Toå) ñeán thaêm chuøa vaø hoûi thaêm lai lòch cuûa Sö. Sö trình baøy lai lòch côù söï tröôùc sau, ñaõ höôûng loäc Chuùa qua ba trieàu. Chuùa hoan hyû cuùng moät ngaøn quan tieàn tröôùc Phaät vaø ñeà baøi thô:

            Danh lam töøng traûi ñaõ hay danh,

            Trình ñoä naøy aâu hôïp choán Trình.

            Phaùp giôùi chaêm chaêm tuyeân dieäu phaùp,

            Kinh laâu rôø rôõ dieãn chaân kinh.

            Coâng nhieàu nhôø coù coâng voâ löôïng.

            Theá thuaän vaàây leân theá höõu tình.

            Ngaùn tuïc chaúng heà muøi tuïc luïy.

            Loøng thieàn tu caån choán thieàn quynh.

Moät hoâm, quan Traán thuû Quoác laõo trí só Öng Quaän Coâng ñeán thöôûng ngoaïn chuøa Nguyeät Ñöôøng, vònh baøi thô:

            Xuaân hoa nhaân voïng moäc thieàu döông,

            Haï nhaät giai nhaân thöôûng Nguyeät Ñöôøng.

            Laõo baù ñình tieàn tröông thuùy caùi,

            Noän haø lam ngoaïi tieán kyø höông.

            Baêng taâm trì aán tuyeân kinh duõng,

            Thieát dieän tuaàn töôøng voïng ñaïo löông.

            Cô chuûng höõu tình quy buùt ñeå,

            Huyeàn huyeàn vò ñaéc nhaát thieân tröôøng.

Dòch:

            Hoa xuaân ngöôøi ngaém taém thieàu döông,

            Ngaøy raûnh giai nhaân thöôûng Nguyeät Ñöôøng.

            Baùch laõo tröôùc saân giöông loïng bieác,

            Sen non ngoaøi ao daâng kyø höông.

            Taâm baêng caàm aán noùi kinh maïnh,

            Maët saét theo töôøng ngaém ñaïo laønh.

            Bao thöù höõu tình veà ngoïn buùt,

            Saâu maàu caûm ñöôïc moät thieân tröôøng.

Quan Traán thuû thöôøng hay ñeán hoûi ñaïo, nhaân ñoù Sö laøm baøi thô taùn:

            Höôùng minh quy meänh söï quaân vöông,

            Yeát kieán toân coâng khaùnh thoï tröôøng.

            Taøi duïng kinh luaân kieâm ñöùc haïnh,

            AÂn thi leã nghóa quí vaên chöông.

            Ngoaïi tröø ñaïo taëc binh daân aùi,

            Noäi döôõng trinh lieâm só toát cöôøng.

            Quyeàn traán Nam giao danh töù haûi,

            Khuoâng phoø quoác chaùnh laïc quaàn phöông.

Dòch:

            Theo veà trôøi saùng thôø quaân vöông,

            Gaëp ñöôïc ngaøi ñaây chuùc thoï tröôøng.

            Taøi ñaõ kinh luaân goàm ñöùc haïnh,

            AÂn vöøa leã nghóa quí vaên chöông.

            Ngoaøi tröø giaëc troäm daân binh meán,

            Trong döôõng lieâm trinh quaân só cöôøng. 

            Quyeàn traán vuøng Nam danh boán bieån,

            Giuùp lo trò nöôùc vui caùc phöông.

Sau ñoù, quan Quoác Laõo xin Sö laäp ñaøn trai phoå ñoä baûy ngaøy ñeâm, moãi ngaøy oâng ñích thaân ñem xe chôû ba gioû höông ñeán, thaønh taâm nieâm höông daâng cuùng.

Moät hoâm, raûnh rang tröôûng quan laïi môøi ba vò Thaày thuoäc ñaïo Hoøa Lan ñoàng ñi ñeán chuøa Nguyeät Ñöôøng cuøng Sö ñoái ñaùp baøn luaän xem thaéng baïi theá naøo. Ba vò ñoù laø Taøi Gia, Taøi Höõu, Taøi Chi. Tröôûng quan hoûi beân Ñaïo moät caâu, hoûi beân Thích moät caâu, ba vò thaày beân Ñaïo ba laàn baët lôøi khoâng noùi ñöôïc, chæ coøn laïi moät beân Thích lôøi leõ noùi ra khoâng cuøng. Tröôûng quan baûo:

- Ñaïo chaúng baèng Thích, Hoøa Lan duøng lôøi doái traù daãn duï laøm cho nghieâng ngaû ngöôøi ñôøi, ñoù goïi laø taø ñaïo chaúng thaät bieát nghóa lyù.

OÂng laïi noùi theâm:

- Lôøi cuûa beân Thích thoâng suoát chí lyù, coù söï coù tích, phaùp baûo khoâng bôø meù, töø ñaây roõ bieát Ñaïo laø doái chaúng chaân thaät.

OÂng lieàn quay veà trình leân Chuùa. Qua taùm thaùng quan Phuïng Sai ñuoåi Hoøa Lan veà nöôùc hoï, chaúng ñöôïc ôû Traán Hieán.

Luùc naøy taêng chuùng raát nhieàu, chuøa moãi ngaøy theâm höng thaïnh. Moät hoâm trôøi muøa Xuaân, Sö raûnh rang ngaâm baøi thô:

            Tam döông khai thaùi chuyeån hoàng quaân,

            Cöûu thaäp thieàu quang saéc saéc taân.

            Daï tónh thanh phong ñieàu ngoïc loä,

            Nhaät tình thuïy khí aùi töø vaân.

            Sôn ca laâm thoï hy, kyø, myõ,

            Bình ñòa vieân hoa phöùc uùc huaân.

            Xöù xöù nghinh töôøng ca vaïn thoï.

            Nhaân nhaân hoøa laïc vònh thieân xuaân.

Dòch:

            Tieát xuaân thoâng nôû chuyeån muoân phöông,

            Ba thaùng thieàu quang saéc saéc xuaân.

            Ñeâm yeân gioù maùt sa söông moùc,

            Ngaøy saùng khí laønh noåi töø vaân.

            Treân non caây coái oâi ñeïp laï!

            Döôùi ñaát vöôøn hoa thôm ngaùt höông.

            Ñoùn laønh choán choán ca vaïn thoï,

            Hoøa vui keû keû vònh ngaøn xuaân.

?