B. GIAÛNG GIAÛI (tt)

VI. KHAI THÒ NGOÄ NHAÄP ÑÖÔÏC DUYEÂN TOÁT TRUYEÀN TRAO AÁN CHÖÙNG.

Moät hoâm Sö daïy chuùng:

- Töø khi ta leân truï chuøa Nguyeät Ñöôøng, laäp Thieàn Tònh Vieän thì ñeä töû ôû khaép nôi theo veà ñoâng ñaûo ñeå hoïc ñaïo quy y, thaûy ñeàu ghi teân taát caû ñeå roõ daáu tích.                      

Choã Ngaøi laäp ñeà Thieàn Tònh Vieän laø vieän tu Thieàn vaø tu Tònh. Taïi sao vaäy? Bôûi vì thôøi ñoù heä thieàn yeáu ñi, caùc thôøi vua Leâ tröôùc troïng Nho khinh Phaät, cho neân ñöôøng loái cuûa caùc vò Thieàn sö truyeàn baù khoâng ñöôïc thoâng duïng. Thieàn gaàn vôùi giôùi trí thöùc hôn, khoâng hôïp vôùi giôùi bình daân. Do ñoù caùc ngaøi sau naøy daïy Tònh nhieàu. Ñeán ñôøi cuûa Ngaøi thieàn ñöôïc khoâi phuïc laïi nhöng chöa hoaøn bò, vì vaäy phaûi dung hôïp caû thieàn caû tònh goïi laø Thieàn Tònh Vieän.

Trong ñoù ñeä töû thöôïng tuùc laø Hoøa thöôïng Vieân Thoâng töï Chaân Lyù Hieån Maät.

Ngöôøi toân tuùc nhaát ñeå ñöôïc keá thöøa Ngaøi laø Thieàn sö Vieân Thoâng töï laø Chaân Lyù Hieån Maät.

Keá laø caùc vò: Chaân Taïng Maät Haïnh, Chaân Chieáu Hoa Myõ, Chaân Toâng Quaûn Trí, Chaân Quy Phoå ÖÙng, Chaân Truyeàn Quang Taùn, Chaân Tòch Khoå Haïnh, Chaân Thaønh Boà Ñeà, Chaân Thöôøng, Chaân Caûnh, Chaân Thöôùc, Chaân YÙù, Chaân Thò, Chaân Thuaàn, Chaân Ñaúng, Chaân Bình, Chaân Phaùp, Chaân Quaûn, Chaân Trí, Chaân Baûo, Chaân Thöôøng, Chaân Ñoâng, Chaân Dung, Chaân Quaû, Chaân Vieân, Chaân Kinh, Chaân Tónh, Chaân Quang. Haøng chöõ “Chaân” naøy ñöôïc baûy möôi vò, treân  ñaây laø taïm ghi nhöõng vò lôùn tieáp noái truyeàn ñaêng.

Sau ñaây laø haøng chaùu thuoäc chöõ “Nhö”:

Thöù nhaát laø ngöôøi tieáp noái höông hoûa, Taêng Luïc Ty Hoøa thöôïng Taêng thoáng Chaùnh Toâng töï Nhö Nguyeät hieäu Hoa Quang (truï trì chuøa).

Keá laø Sôn taêng Nhö Toâng, Taêng phoù Nhö Tuùc, Nhö Khoaûn, Taêng phoù Nhö Nhaät, Noäi ñaøn Nhö Ñaøi, Nhö Baûo, Taêng chaùnh Nhö Sôn, Taêng phoù Nhö Thöøa, Nhö Coâng, Taêng phoù Nhö Thuyeân, Höõu coâng Nhö Hieàn, Nhö Nhaãn, Taêng thoáng Nhö Toaøn, Höõu coâng Nhö Bieän, Nhö Ñeà, Taêng chaùnh Nhö Vieân, Nhö Kieân, Nhö Löu, Nhö Maät, Taêng phoù Nhö Caûnh, Nhö Haûi, Nhö Khanh, Nhö Nghieäm… Khoaûng hai traêm vò, treân ñaây chæ taïm ghi hai möôi boán vò hoaëc coù coâng vôùi chuøa, hoaëc coù saéc meänh.

Keá laø haøng chaùu chaét thuoäc chöõ “Taùnh”.

Thöù nhaát laø Chaùnh Phaùi Phuïng Thò Noäi ñaøn Taêng thoáng töï Taùnh Thanh, Noäi ñaøn Kieán Lieãn, Taùnh Keá, Ñaïm haïnh Taùnh Khaû, Noäi ñaøn Taùnh Chaâu, Taùnh Dueä, Taùnh Thöôùc, Taùnh Töôøng, Taùnh Maãn, Taùnh Nhu, Taùnh Ñònh, Taùnh Baïch, Taùnh Anh, Taùnh Traùc, Taùnh Ñöùc, Taùnh Trí, Taùnh Laõng, Taùnh Tieáp, Taùnh Phuïng, Taêng phoù Taùnh Xaùn, Taùnh Tuyeân, Taêng chaùnh Taùnh Hoaøn, Taùnh Khoâng…

Haøng chöõ “Haûi” goàm coù:

Taêng phoù Haûi Boài, Haûi Trieàu, Haûi Thöôøng, Haûi Nhaõ, Haûi Ñoàng, Haûi Dieân, Haûi Lòch, Haûi Khoaùt, Haûi Lieâm, Haûi Trung…

Ni coâ xuaát gia töø nhoû, giôùi haïnh tinh nghieâm khoaûng ba möôi vò. Cö só nam nöõ caû ngaøn muoân vò ñeàu quy höôùng theo Sö.

Ñoù laø keå nhöõng ngöôøi thöøa keá.

Baây giôø ñeán nhöõng baøi keä Ngaøi thöôøng ñoïc, thöôøng ghi ôû treân vaùch. Nhöõng baøi keä naøy coù khi Ngaøi höùng Ngaøi saùng taùc, coù khi Ngaøi ñoïc laïi nhöõng baøi keä cuûa Thieàn sö Trung Hoa.

Sö thöôøng ñoïc laïi nhöõng baøi keä ñeå daïy chuùng:

Keä ngoä lieãu

BAØI 1:

            Giaùc khoâng khoâng giaùc, khoâng khoâng giaùc,

            Giaùc dó khoâng khoâng khoâng baát khoâng.

            Duïc thöùc voâ cuøng haûo tieâu töùc,

            Ñoâ loâ chæ taïi thöû hieân trung.

Dòch:

            Giaùc khoâng, khoâng giaùc, khoâng khoâng giaùc,

            Giaùc ñaõ khoâng khoâng, khoâng chaúng khoâng.

            Muoán bieát voâ cuøng tin töùc toát,

            Thaûy ñeàu chæ ôû trong hieân naøy.

Giaùc khoâng, khoâng giaùc, khoâng khoâng giaùc. Giaùc khoâng laø giaùc laøm sao? Ngöôøi tu thieàn chaëng ñaàu thì phaûi giaùc ngoä taát caû phaùp taùnh laø khoâng, thaáy taát caû caùc phaùp töï taùnh laø khoâng goïi laø giaùc khoâng. Khoâng giaùc laø sao? Laø khoâng caùi giaùc, vì coøn bieát caùc phaùp taùnh khoâng thì caùi bieát ñoù chæ laø caùi duïng cuûa giaùc chôù khoâng phaûi theå, caùi duïng cuûa giaùc ñoù cuõng phaûi laëng nöõa, cho neân laø khoâng giaùc. Giaùc ñöôïc caùi khoâng roài deïp luoân caû caùi giaùc ñoù laø khoâng giaùc. Khoâng khoâng giaùc laø sao? Laø ñaõ khoâng caùi giaùc khoâng roài, thì caùi khoâng giaùc naøy cuõng phaûi deïp luoân. Ngaøy nay chuùng ta quaùn caùc phaùp nhaân duyeân sanh töï taùnh laø khoâng, caùi quaùn ñoù chöa phaûi laø trí tueä chaân thöïc. Noù chæ laø duïng cuûa trí quaùn saùt, laø töôùng sanh dieät vì quaùn laø töôùng sanh dieät. Cho neân ñaàu tieân böôùc vaøo ñaïo, böôùc vaøo cöûa thieàn, phaûi duøng trí sanh dieät ñeå quaùn saùt taát caû caùc phaùp. Quaùn caùc phaùp khoâng töï taùnh laø giaùc khoâng, gioáng nhö caâu noùi cuûa moät Thieàn sö: “Ba möôi naêm tröôùc khi chöa tu, thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng. Sau khi tu gaëp thieän tri thöùc chæ daïy thaáy nuùi soâng khoâng phaûi laø nuùi soâng”. Ñoù laø giaùc khoâng. “Roài sau ba möôi naêm thaáy nuùi soâng trôû laïi laø nuùi soâng” töùc laø khoâng caùi giaùc ñoù nöõa, khoâng coøn quaùn khoâng nöõa. Khi chuùng ta chöa bieát tu thaáy caùi gì cuõng thaäät heát, nhaø cöûa thaät, caây caûnh thaät, chuøa chieàn thaät, caùi gì cuõng thaät, cho neân thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng. Baây giôø ñöôïc Thaày ñöôïc baïn chæ cho bieát, ngöôøi tu phaûi quaùn caùc phaùp laø duyeân hôïp khoâng coù töï taùnh, laø taùnh khoâng. Vì vaäy maø thaáy caùc phaùp khoâng coù töï taùnh, laø khoâng. Ñoù laø böôùc ñaàu giaùc khoâng. Nhö vaäy giaùc khoâng cho tôùi ba möôi naêm sau, phaûi boû luoân caùi giaùc khoâng ñoù nöõa, töùc laø caùi giaùc ñoù cuõng trôû thaønh khoâng, ñoù laø khoâng giaùc. Boû luoân caùi khoâng giaùc naøy thì trí quaùn laëng laø khoâng khoâng giaùc.

 Giaùc ñaõ khoâng khoâng, khoâng chaúng khoâng. Caùi giaùc ñaàu vaø caùi giaùc keá ñaõ khoâng roài, nhöng noù khoâng maø chaúng khoâng, noù vaãn hieän tieàn cho neân khoâng chaúng khoâng. Chöøng ñoù môùi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng töùc khoâng giaùc. Nhöng khoâng phaûi tôùi ñoù khoâng coøn gì heát. Tuy khoâng giaùc maø lieãu lieãu thöôøng tri.

Muoán bieát voâ cuøng tin töùc toát, Thaûy ñeàu chæ ôû trong hieâân naøy. Muoán bieát ñöôïc tin töùc toát, tin töùc quí voâ cuøng ñoù thì taïi nôi ñaây thoâi, hieän tieàn ngay choã chuùng ta ñöùng chôù khoâng coù ñaâu khaùc. Nhö vaäy, cuoái cuøng chuùng ta phaûi ñi tôùi choã hieän tieàn thaáy caùc phaùp nhö nhö.

Toùm laïi, chaëng thöù nhaát böôùc chaân vaøo ñaïo thì phaûi duøng trí quaùn caùc phaùp duyeân hôïp nhö huyeãn hay laø taùnh khoâng, vì vaäy noùi gaëp thieän höõu tri thöùc chæ daïy thaáy nuùi soâng khoâng phaûi nuùi soâng. Chaëng thöù hai, trí quaùn chieáu ñoù cuõng phaûi laëng luoân cho neân goïi laø khoâng giaùc, khoâng giaùc töùc laø khoâng coøn quaùn chieáu nöõa. Chaëng thöù ba laø thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng, töùc laø moïi söï moïi vaät ñeàu töø taâm hieän tieàn cuûa mình haèng tri haèng giaùc maø khoâng coù khôûi chieáu soi, khôûi quaùn saùt. Ñoù laø taâm hieän tieàn, maø taâm hieän tieàn thì caûnh cuõng nhö nhö, cho neân nuùi soâng trôû laïi laø nuùi soâng. Ñoù laø baøi keä raát hay.

BAØI 2:

            Sö töû quaät trung sö töû,

            Chieân ñaøn laâm lyù chieân ñaøn.

            Nhaát thaân höõu laïi caøn khoân khoaùt,

            Vaïn söï voâ öu nhaät nguyeät tröôøng.

Dòch:

            Sö töû trong hang sö töû,

            Chieân ñaøn trong röøng chieân ñaøn.

            Moät thaân nhôø coù trôøi ñaát roäng,

            Muoân vieäc khoâng lo ngaøy thaùng daøi.

Sö töû trong hang sö töû, Chieân ñaøn trong röøng chieân ñaøn. Noùi moät caùch nheï nhaøng hôn laø ngöôøi quyeát taâm tu thì ôû choán quyeát taâm tu, ngöôøi thanh tònh thì ôû nôi thanh tònh vaäy thoâi. Noùi sö töû vôùi chieân ñaøn nghe quan troïng.

Moät thaân nhôø coù trôøi ñaát roäng, Muoân vieäc khoâng lo ngaøy thaùng daøi. Moät thaân naøy ñaõ saün coù trôøi ñaát roäng. Muoân vieäc mình boû heát thì maëc cho ngaøy thaùng cöù troâi ñi. Vaäy maø laâu laâu cuõng tính coi naêm nay mình ôû ñaây ñöôïc maáy naêm roài! Neáu muoân vieäc mình khoâng nghó, khoâng baøn, thì bao nhieâu ngaøy thaùng cöù troâi ñaâu coù caàn tính, bao laâu cuõng ñöôïc, khoâng nghó khoâng lo. ÔÛ ñaây coù ngöôøi naøo khoâng nghó khoâng lo? Coù ngöôøi hoûi: Thaày ôû Thieàn vieän Truùc Laâm ñöôïc bao laâu roài? Noùi: Toâi thaáy ngaøy naøo cuõng coù maáy caây thoâng xanh thoâi. Ñöôïc vaäy laø toát laém, chöù ñöøng ngoài ñeám tay, coi naêm toâi leân laø naêm maáy, giôø laø naêm maáy, coäng laïi laø maáy naêm. Ñoù laø chöa thaáy thoâng xanh maø chæ thaáy ngaøy thaùng, chôø troâng cho qua heát ngaøy heát thaùng.

BAØI 3:

            Long ñaéc thuûy thôøi thieâm yù khí,

            Hoå phuøng sôn saéc tröôûng uy nanh.

            Nhaân quy Ñaïi quoác phöông tri quyù,

            Thuûy ñaùo Tieâu Töông nhaát daïng thanh.

Dòch:

            Ñöôïc nöôùc roàng caøng theâm yù khí,

            Gaëp non coïp môùi troå oai huøng.

            Ngöôøi veà Ñaïi quoác thaønh cao quyù,

            Nöôùc ñeán Tieâu Töông moät saéc trong.

Ngaøi Höông Haûi khi coøn ôû Ñaøng Trong bò chuùa Nguyeãn nghi ngôø, khoâng ñöôïc an, neân troán ra Ñaøng Ngoaøi. ÔÛ Ñaøng Ngoaøi, gaëp vua, gaëp chuùa ñeàu quí troïng ñaïo Phaät, cho neân Ngaøi ñoïc baøi keä naøy ñeå noùi leân nieàm vui cuûa mình.

Ñöôïc nöôùc roàng caøng theâm yù khí, Gaëp non coïp môùi troå oai huøng. Veà tôùi ñaây roài gioáng nhö roàng gaëp nöôùc, coïp veà nuùi.

Ngöôøi veà Ñaïi quoác thaønh cao quyù. Trong naøy chuùa Nguyeãn coù moät phaàn ñaát nhoû, ngoaøi kia vua Leâ chuùa Trònh laø chính cho neân goïi laø Ñaïi quoác, thaønh cao quyù töùc laø ngöôøi ta bieát duøng mình.

Nöôùc ñeán Tieâu Töông moät saéc trong. ÔÛ Trung Hoa, soâng Tieâu Töông laø doøng nöôùc saâu cho neân caùc doøng soâng ôû treân thì ñuïc maø chaûy veà ñaây thì trong heát. Ngöôøi ôû choã kia thì voâ duïng nhöng veà tôùi ñaây roài laø höõu duïng, laø toát. Ñoù laø yù Ngaøi ñöôïc haøi loøng khi trôû veà Baéc.

BAØI 4:

            Thieân thöôïng höõu tinh giai cung Baéc,

            Nhaân gian voâ thuûy baát trieàu Ñoâng.

            Quaùt quy mao ö thieát ngöu boái thöôïng,

            Tieät thoá giaùc ö thaïch nöõ yeâu trung.

            Daï xoa La saùt taøi kheå thuû,

            Nguïc toát ngöu ñaàu tieän kình quyeàn.

Dòch:

            Sao ôû treân trôøi ñeàu chaàu Baéc,

            Nöôùc döôùi nhaân gian thaûy veà Ñoâng.

            Giöõa eo gaùi ñaù caét söøng thoû,

            Treân löng traâu saét nhoå loâng ruøa.

            Daï xoa La saùt ñaàu vöøa  cuùi,

            Nguïc toát ngöu ñaàu giô saün thoi.

Sao ôû treân trôøi ñeàu chaàu Baéc, Nöôùc döôùiû nhaân gian thaûy veà Ñoâng. ÔÛ treân trôøi thì caùc ngoâi sao ñeàu höôùng veà phöông Baéc vaø ôû döôùi caùc doøng soâng ñeàu chaûy veà Ñoâng. Ñaây laø noùi theo ñòa lyù Trung Quoác vaø ôû mieàn Baéc. Neáu ôû mieàn Taây Vieät Nam töø Caø Mau leân Haø Tieân thì nöôùc chaûy ra Taây. Veà maët ñòa lyù thì soâng Trung Hoa ñeàu höôùng ra bieån Ñoâng. Nhöng ôû Vieät Nam thì töø Vuõng Taøu trôû ra soâng chaûy veà Ñoâng, coøn soâng Cöûu Long thì chaûy veà höôùng Nam, caùc soâng döôùi kia thì ra höôùng Taây, neân khoâng phaûi laø luaät coá ñònh. Ñaây chòu aûnh höôûng vaên chöông Trung Quoác, yù noùi moïi söï vaät nhö sao trôøi khoâng coù taâm, khoâng coù yù maø ñeàu xoay veà höôùng Baéc, nöôùc khoâng coù taâm, khoâng coù yù maø ñeàu chaûy veà phöông Ñoâng, haønh ñoäng ñuû duyeân thì hieän. Ñaây muoán noùi leân choã khoâng taâm khoâng yù maø vaãn coù hoaït ñoäng chôù khoâng phaûi laø choã cheát. Vì vaäy maø ñeán hai caâu naøy:

Giöõa eo gaùi ñaù caét söøng thoû, Treân löng traâu saét nhoå loâng ruøa. Quí vò nghó sao? Gaùi thì gaùi ñaù, maø caét söøng thoû, gaùi ñaù coù tri giaùc khoâng? Thoû coù söøng khoâng? Gaùi ñaù, söøng thoû chæ coù danh töø, khoâng coù thöïc. Coâ gaùi ñaù thöïc ra chæ laø caùi töôïng thoâi, khoâng coù tri giaùc, coøn söøng thoû ñaâu coù ai tìm ra? Nghóa laø treân hình thöùc voâ tình vaø moät vaät chæ coù teân roãng, mình ñeàu khoâng maéc keït, ñeàu deïp heát, caét töùc laø deïp heát. Traâu saét coù bieát ñoäng ñaäy gì khoâng? Maø treân löng noù laïi nhoå loâng ruøa. Quí vò ra hoà ruøa kieám xem coù caùi loâng naøo khoâng? Loâng ruøa cuõng laø danh töø roãng, khoâng coù thöïc chaát. Hai caâu naøy ñeå chæ chuùng ta laøm moïi vieäc maø voâ taâm nhö gaùi ñaù, traâu saét, xem nhö huyeãn khoâng thöïc nhö caét söøng thoû, nhoå loâng ruøa, thì luùc ñoù:

Daï xoa La saùt ñaàu vöøa cuùi, nguïc toát ngöu ñaàu giô saün thoi. Daï xoa vaø La saùt ñeàu cuùi ñaàu kính phuïc, coøn nguïc toát ngöu ñaàu ñöa tay leân, chôù khoâng daùm thoi, khoâng daùm ñaùnh ai heát. Nghóa laø heát hình phaït. Ngöôøi ta khi ñaõ ñöôïc dieäu duïng, laøm nhöõng vieäc khoâng coù duïng yù, khoâng coù duïng taâm, chæ laø duyeân ñeán thì haønh, duyeân ñeán thì noùi, duyeân ñeán hoaït ñoäng maø khoâng coù taâm, khoâng coù nghó. Ñoù laø nhö caét söøng thoû ôû eo coâ gaùi ñaù vaø nhoå loâng ruøa treân löng con traâu saét vaäy, khoâng coù gì laø thaät. Ñöôïc nhö vaäy thì Daï xoa La saùt, caùc loaøi quyû döõ, ngöu ñaàu nguïc toát ñeàu phaûi boù tay cung kính heát. Ai tu ñeán ñöôïc choã ñoù roài, moïi hieåm nguy moïi ñieàu hung döõ ñeàu phaûi ñaàu haøng. Ñoù laø baøi keä noùi caùi huøng cuûa ngöôøi ñaït ñaïo.

BAØI 5:

            Hoaëc thò hoaëc phi nhaân maïc thöùc,

            Nghòch haïnh thuaän haïnh thieân maïc traéc.

            Caùch sôn nhaân xöôùng Chaù-coâ töø,

            Thaùc nhaän Hoà gia thaäp baùt phaùch.

Dòch:

            Hoaëc phaûi hoaëc quaáy naøo ai bieát,

            Nghòch haïnh thuaän haïnh trôøi khoù xeùt.

            Caùch nuùi ngöôøi ca khuùc Chaù-coâ,

            Laàm nhaän keøn Hoà möôøi taùm nhòp.

Neáu ngöôøi naøo khoâng maéc khoâng keït thò phi phaûi quaáy thì haïnh thuaän, haïnh nghòch cuûa ngöôøi ñoù trôøi cuõng khoâng theå bieát ñöôïc.

Caùch nuùi ngöôøi ca khuùc Chaù-coâ, Laàm nhaän keøn Hoà möôøi taùm nhòp. Coù ngöôøi ôû caùch nuùi - thieân haï khoâng thaáy - haùt khuùc Chaù-coâ, ngöôøi nghe töôûng laø ñang thoåi keøn cuûa ngöôøi Hoà coù möôøi taùm nhòp. Nghóa laø khi thaáy ñöôïc ñaïo roài noùi moät lôøi, moät caâu kinh, moät lôøi giaûi thích naøo ñoù ñuùng vôùi ñaïo lyù, nhöng maø ngöôøi khoâng bieát thì deã laàm töôûng caùi naøy thaønh caùi khaùc khoâng hieåu ñöôïc.

Toùm laïi baøi keä naøy cuõng noùi ñeán choã thaâm saâu cuûa ñaïo lyù, neáu ngöôøi naøo khoâng coøn keït phaûi quaáy thì khi laøm lôïi ích chuùng sanh, coù luùc thuaän coù luùc nghòch, khoâng ai löôøng noåi haïnh cuûa ngöôøi ñoù, chaúng khaùc naøo nhö ñöùng beân nuùi haùt khuùc Chaù-coâ, ngöôøi khaùc nghe töôûng laàm nhö laø baûn nhaïc cuûa ngöôøi Hoà. YÙ nghóa roõ raøng nhö vaäy.

Sö thaêng toøa daïy chuùng:

- Coù moät ngöôøi moät ñôøi laøm laønh. Coù moät ngöôøi moät ñôøi laøm döõ. Ngöôøi laøm laønh moät sôùm phaïm giôùi khoâng cho maø laáy. Ngöôøi laøm döõ moät nieäm lieãu ngoä töï taâm. Ngöôøi laønh phaïm giôùi khoâng cho maø laáy, töùc goïi laø giaëc. Ngöôøi döõ lieãu ngoä töï taâm, töùc goïi laø Phaät. Hai ngöôøi ñoàng ñeán Vaân Moân hoûi  chaáp nhaän ngöôøi naøo ñuùng. Neáu chaáp nhaän ngöôøi laønh boû ngöôøi döõ thì laø nhaän giaëc maø boû Phaät. Nhaän ngöôøi döõ boû ngöôøi laønh, thì laø sôï aùc maø khinh thieän. Neáu chaáp nhaän caû hai ngöôøi thì Phaät vaø giaëc chaúng phaân. Neáu caû hai ngöôøi ñeàu khoâng nhaän thì laønh döõ chaúng roõ. Neáu quyeát ñònh chæ Phaät laø ngöôøi aùc thì chuoác toäi cheâ bai Phaät, vaøo ñòa nguïc nhö teân baén. Neáu chæ giaëc laø ngöôøi laønh thì chöa coù ngöôøi laønh naøo maø ñi laøm giaëc.

Toâi phaân tích töøng ñoaïn cho deã hieåu.

Coù moät ngöôøi moät ñôøi laøm laønh. Coù moät ngöôøi moät ñôøi laøm döõ. Moät beân laønh moät beân döõ raønh roõ roài. Baây giôø ngöôøi laøm laønh moät sôùm phaïm giôùi laáy cuûa khoâng cho töùc laø phaïm giôùi aên troäm. Coøn ngöôøi laøm döõ moät hoâm naøo ñoù, nghe moät caâu kinh lieàn toû ngoä töï taâm.

Ngöôøi laøm laønh moät sôùm phaïm giôùi khoâng cho maø laáy. Ngöôøi döõ moät nieäm lieãu ngoä töï taâm. Ñaây giaûi thích: Ngöôøi laønh phaïm giôùi khoâng cho maø laáy töùc goïi laø giaëc. Ngöôøi döõ lieãu ngoä töï taâm töùc goïi laø Phaät. Hai ngöôøi ñoàng ñeán Vaân Moân hoûi chaáp nhaän ngöôøi naøo ñuùng. Ñaây khoâng daãn caâu traû lôøi cuûa ngaøi Vaân Moân maø Ngaøi töï noùi: Chaáp nhaän ngöôøi laønh boû ngöôøi döõ thì laø nhaän giaëc maø boû Phaät, vì ngöôøi laønh ñang laø giaëc, ngöôøi aùc ngoä töï taâm laø Phaät. Nhaän ngöôøi döõ boû ngöôøi laønh, thì sôï aùc maø khinh thieän, töùc laø sôï döõ maø coi thöôøng ngöôøi laønh. Phaûi laøm sao? Neáu chaáp nhaän hai ngöôøi thì Phaät vaø giaëc chaúng phaân. OÂng kia laøm laønh baây giôø phaïm giôùi aên troäm thì laø troäm. Coøn oâng kia döõ baây giôø ngoä taâm thì laø Phaät. AÊn troäm vaø Phaät hai ngöôøi ñeàu truùng heát, thì aên troäm vaø Phaät gioáng nhau. Neáu caû hai ngöôøi ñeàu khoâng nhaän, thì laønh döõ chaúng roõ, thieän aùc muø môø.

Neáu nhaát quyeát chæ Phaät laø ngöôøi aùc thì chuoác toäi cheâ bai Phaät. Neáu mình noùi oâng ngoä töï taâm töùc laø Phaät maø oâng naøy laø döõ, thì nhö vaäy cheâ bai Phaät laø döõ seõ vaøo ñòa nguïc nhö teân baén. Neáu chæ giaëc laø ngöôøi laønh thì chöa coù ngöôøi laønh naøo maø laøm giaëc. Laøm giaëc sao goïi laø ngöôøi laønh ñöôïc. Ñaây gôïi cho chuùng ta thaáy treân ñöôøng tu coù vieäc kyø ñaëc maø chuùng ta khoù giaûn traïch ñöôïc. Bôûi vì ña soá noùi tôùi tu thì quí nhöõng ngöôøi hieàn, ai aên hieàn ôû laønh töø beù ñeán lôùn thì ngöôøi ñoù deã tu, nhöng bieát ñaâu gaëp cô hoäi naøo ñoù hoï laøm döõ. Nhö vaäy caùi hieàn ñoù coù phaûi thaät laø hieàn chöa? Coøn ngöôøi döõ nhöng coù theå saùng, bôûi hoï saùng neân nghe caâu kinh baát thaàn hoï ngoä. Ngoä töï taâm thì thaáy ñöôïc Phaät taùnh, goïi ñoù laø Phaät nhö caâu: “Hoâm qua taâm Daï xoa, hoâm nay maët Boà-taùt”. Môùi vaùc dao laøm haøng thòt, böõa nay laø Boà-taùt, thì caùi döõ coù thaät khoâng? Bao nhieâu naêm laøm ñieàu toäi loãi, nhöng baây giôø hoï böøng ngoä thì hoï laø Phaät, Boà-taùt. Nhö vaäy trong caùi laønh khoâng kheùo trôû thaønh döõ, trong caùi meâ maø kheùo seõ trôû thaønh giaùc. Thieän aùc, laønh döõ khoâng coù tính chaát coá ñònh, khoâng neân chaáp chaët, ñuùng sai ñeàu chaúng quaûn. Chæ coù trôû veà vôùi baûn taùnh thanh tònh saün coù cuûa mình, ñoù môùi laø caùi chaân thaät.

Ñeán baøi tuïng:

BAØI 1:

            Taân phuï kî lö a gia khieân,

            Boä boä töông tuøy baát tröôùc tieân.

            Quy ñaùo taän ñöôøng nhaân baát thöùc,

            Tuøng kim laõn caùnh xuaát moân tieàn.

Dòch:

            Coâ daâu côõi löøa meï choàng daãn,

            Töøng böôùc theo nhau chaúng caàn roi.

            Veà ñeán taän nhaø ngöôøi chaúng bieát,

            Töø nay ra cöûa cuõng bieáng löôøi.

Coâ daâu côõi löøa meï choàng daãn, Töøng böôùc theo nhau chaúng caàn roi. Coâ daâu côõi löøa maø meï choàng laïi daãn. Daãn ñi moät caùch töï nhieân chöù khoâng caàn roi gì heát.

Veà ñeán taän nhaø ngöôøi chaúng bieát, Töø nay ra cöûa cuõng bieáng löôøi. Khi veà tôùi nhaø roài maø ai cuõng khoâng bieát. Giôø löôøi böôùc chaân ra cöûa. Nhö vaäy laø yù noùi caùi gì?

Bôûi vì chuùng ta laâu nay quen baøn luaän, maø baøn luaän thì caên cöù treân lyù leõ ñeå lyù giaûi ñuùng sai, nhöng maø treân choã chaân thaät khoâng coù lyù giaûi. Duøng lyù giaûi töùc laø bò yù thöùc duyeân, theo noù phaân bieät. Nhö vaäy ôû ñaây neâu moät hình aûnh phi lyù. Trong caùi phi lyù ñoù laïi laø caùi lyù chaân thaät. Bôûi vì ngaøy xöa theo Nho khoâng bao giôø coù coâ daâu phaùch loái ngoài treân löng löøa cho meï choàng daãn. Ñoù laø moät caùi phi lyù. Nhöng maø baø meï choàng daãn con daâu veà tôùi nhaø, nghóa laø neáu trong caùi phi lyù ñoù maø chuùng ta nhaän ra ñöôïc thì töø ñoù hieän ra caùi chaân thaät. Nhö hieän giôø chuùng ta noùi moät caâu, hay laøm moät haønh ñoäng ñeàu suy lyù: caùi ñoù laø phaûi hay quaáy, caùi ñoù ñuùng hay laø sai. Coøn phaûi quaáy, ñuùng sai thì chöa phaûi laø choã cöùu kính. Muoán thaáy cöùu kính thì phaûi nhaän ra ñöôïc caùi chaân thaät. Cho neân trôû veà ñeán nhaø maø khoâng ai bieát heát. Töø choã phi lyù khoâng coù nghóa maø hieän ra caùi nghóa chaân thaät laø veà ñeán nhaø. Veà ñeán nhaø roài thì töø ñoù veà sau khoâng muoán böôùc ra cöûa nöõa. Khoâng böôùc ra cöûa nöõa laø sao? Laø taâm khoâng chaïy theo caûnh nöõa, chôù ñaâu coù gì laï. Cho neân töø caùi phi lyù ñoù maø chuùng ta nhaän chaân ñöôïc roài thì soáng ngay trong ñoù, khoâng chaïy, khoâng ñi, khoâng duyeân traàn caûnh nöõa.

Töø nay ra cöûa cuõng bieáng löôøi, löôøi bieáng böôùc ra cöûa. Neáu maø moät taâm hoàn coøn xao xuyeán, thì ngoài trong nhaø, trong thaát, muoán ngoài hoaøi khoâng? Hay laø ngoài moät chuùt thì muoán chaïy ñaàu naøy chaïy ñaàu kia, xem caùi naøy xem caùi noï? Neáu ngoài ngay trong nhaø maø löôøi böôùc ra cöûa thì bieát hoï an oån roài, hoï khoâng baän bòu caùi gì nöõa. Caùi phi lyù laø caùi voâ taâm, coù lyù laø coù taâm. Neáu chuùng ta nhaän ra caùi naøy coù lyù hay, lyù dôû thì ñoù ñeàu laø höõu taâm, coøn noùi maø khoâng coù yù nghóa gì heát ñoù laø phi lyù, phi lyù neân voâ taâm. Thí duï hoûi “Theá naøo laø yù Toå sö töø AÁn Ñoä sang?”, noùi “Caây baù tröôùc saân”. Noùi moät caùch phi lyù vaäy ñoù, maø töø phi lyù nhaän ra thì ngoäâ, khoâng nhaän ra thì khoâng ngoä. Cho neân hieåu ñöôïc leõ ñoù roài thì chuùng ta môùi thaáy ñöôïc yù nghóa ôû ñaây. Ñeán baøi keá cuõng töông töï nhö vaäy.

BAØI 2:

            Phu töû baát thöùc töï,

            Ñaït-ma baát hoäi thieàn.

            Huyeàn dieäu voâ ngoân ngöõ,

            Thieát maïc voïng löu truyeàn.

Dòch:

            Khoång Töû khoâng bieát chöõ,

            Ñaït-ma chaúng hoäi thieàn.

            Huyeàn dieäu khoâng lôøi noùi,

            Coát ñöøng doái löu truyeàn.

Khoång Töû khoâng bieát chöõ, Ñaït-ma chaúng hoäi thieàn. Khoång Töû laø oâng toå Nho maø khoâng bieát chöõ. Coøn toå Ñaït-ma laø oâng toå Thieàn maø noùi khoâng hieåu thieàn. Caâu ñoù laø höõu lyù hay phi lyù? Töø caùi phi lyù hay voâ lyù ñoù maø chuùng ta nhaän ra, chuùng ta thaáy ñöôïc, thì ñoù laø choã chaân thaät.

Huyeàn dieäu khoâng lôøi noùi, Coát ñöøng doái löu truyeàn. Choã nhieäm maàu, huyeàn dieäu döùt baët noùi naêng. Ñöøng coù truyeàn baù doái hay laø truyeàn baù roãng. Baøi keä naøy neâu leân yù nghóa caùi chaân thaät, vöôït ngoaøi lyù leõ ngoân töø, phaûi töï theå nhaän.

BAØI 3:

            Taàm ngöu tu phoûng tích,

            Hoïc ñaïo quyù voâ taâm.

            Tích taïi ngöu hoaøn taïi,

            Voâ taâm ñaïo dò taàm.

Dòch:

            Tìm traâu phaûi noi daáu,

            Hoïc ñaïo quyù voâ taâm.

            Daáu coøn traâu ñaâu maát,

            Voâ taâm ñaïo deã taàm.

Tìm traâu phaûi noi daáu, Hoïc ñaïo quyù voâ taâm. Chuùng ta tìm theo caùi daáu traâu ñi, noù ñi höôùng naøo thì mình tìm theo höôùng ñoù. Nhö vaäy tìm traâu thì phaûi theo daáu. Coøn hoïc ñaïo thì quyù ôû choã voâ taâm.

Daáu coøn traâu naøo maát, Voâ taâm ñaïo deã taàm. Chuùng ta thaáy nhöõng ngöôøi chaên traâu, khi traâu ñi laïc thì hoï theo caùi gì tìm? Thaáy caùi daáu ñi höôùng naøo thì nhaém theo höôùng ñoù maø tìm traâu. Theo daáu thì nhaát ñònh gaëp traâu, maø chöõ “daáu traâu” ôû ñaây laø töôïng tröng cho kinh ñieån Phaät. Kinh ñieån Phaät chuùng ta hoïc laø nhöõng daáu veát ñeå tìm chaân lyù, chaân lyù laø duï cho con traâu. Caùi chaân lyù maø chuùng ta ñaït ñöôïc laø nöông nôi giaùo ñieån cuûa Phaät daïy. Töø giaùo ñieån cuûa Phaät daïy chuùng ta phaûi tìm laàn ñeán choã cöùu kính thì thaáy ñöôïc chaân lyù. Ngöôøi tu chuùng ta nöông theo giaùo lyù ñeå tu, maø tu ñi ñeán choã naøo? Ñi ñeán choã voâ taâm. Cho neân hoïc ñaïo quyù ôû choã voâ taâm, voâ taâm ví duï nhö thaáy ñöôïc con traâu, maø hoïc ñaïo ví duï nhö theo daáu. Neáu caùi daáu noù coøn, thì töï nhieân chuùng ta bieát raèng con traâu coøn, theo höôùng ñoù tìm tôùi nhaát ñònh seõ gaëp noù. Cuõng vaäy, ngöôøi hoïc ñaïo maø ñöôïc voâ taâm thì ñaïo hieän tieàn khoûi caàn caùi gì heát. Bao nhieâu kinh, bao nhieâu saùch Phaät daïy, ñeàu coát laøm sao chuùng ta tu deïp boû heát nhöõng taâm ñieân ñaûo voïng töôûng. Ñieân ñaûo voïng töôûng heát goïi laø voâ taâm, maø voâ taâm thì thaáy ñaïo. Boán caâu keä naøy noùi roõ con ñöôøng ñeå chuùng ta tìm chaân lyù. Muoán tìm chaân lyù thì phaûi nöông kinh ñieån gioáng nhö ngöôøi chaên traâu tìm traâu, noi theo daáu thì seõ gaëp. Ngöôøi hoïc ñaïo khi naøo taâm saïch ñöôïc voïng töôûng ñieân ñaûo, luùc ñoù ñaïo hieän tieàn khoâng phaûi ñi kieám ôû ñaâu, ôû nôi naøo.

BAØI 4:

            Sanh tuøng haø xöù lai?

            Töû tuøng haø xöù khöù?

            Tri ñaéc lai khöù xöù,

            Phöông danh hoïc ñaïo nhaân.

Dòch:

            Sanh töø choã naøo ñeán?

            Cheát seõ ñi veà ñaâu?

            Bieát ñöôïc choã ñi ñeán,

            Môùi goïi ngöôøi hoïc ñaïo.

Chuùng ta tu bao nhieâu naêm roài coù bieát mình sanh töø ñaâu ñeán chöa? Coù bieát chaéc cheát mình ñi veà ñaâu chöa? Muø muø mòt mòt. ÔÛ ñaây noùi neáu ngöôøi hoïc ñaïo thì phaûi bieát töø ñaâu ñeán, cheát ñi veà ñaâu. Bieát ñöôïc hai caùi naøy thì trong Tam minh ít nhaát cuõng chöùng ñöôïc Tuùc maïng minh. Chuùng ta tu khoâng phaûi laø laøm cho coù coâng ñöùc, coù phöôùc ñöùc ñeå daønh ñôøi sau höôûng, maø phaûi phaêng tìm cho ra tröôùc khi ñeán ñaây mình laø gì? ÔÛ xöù naøo ñeán ñaây? Ñoù laø caâu hoûi thöù nhaát. Khi chuùng ta nhaém maét ñi roài seõ veà ñaâu? Ñoù laø caâu hoûi thöù hai. Neáu thaáy ñöôïc nhö vaäy, bieát ñöôïc nhö vaäy, môùi laø ngöôøi hoïc ñaïo chaân thaät. Troïng taâm cuûa ngöôøi hoïc ñaïo laø phaûi giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà ñoù. Toâi ñaõ daãn khi Thaùi töû Taát-ñaït-ña ñi tu, Ngaøi thaéc maéc nhöõng vaán ñeà ñoù. Nghóa laø con ngöôøi töø ñaâu maø ñeán, cheát seõ ñi veà ñaâu? Vaø laøm sao giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà sanh töû. Ñoù laø nhöõng vaán ñeà thaéc maéc maø moãi ngöôøi tu, ai cuõng phaûi oâm aáp trong loøng, khoâng bao giôø töï maõn. Khoâng phaûi tu caát ñöôïc chuøa to, ñöôïc soá boån ñaïo lôùn, töï maõn bao nhieâu ñoù ñuû roài. Ñoù chæ laø phöôùc ñöùc höõu laäu thoâi, khoâng giaûi thoaùt sanh töû ñöôïc. Muoán giaûi thoaùt sanh töû thì phaûi bieát ñöôïc choã ñeán choã ñi, môùi goïi laø ngöôøi hoïc ñaïo chaân chính.

*

*    *

Moät hoâm Sö thaûnh thôi ngaâm hai baøi keä daën doø ngöôøi taïi gia:

BAØI 1:

            Thaønh thò du lai nguï töï chieàn

            Tuøy cô öùng hoùa moãi thôøi nhieân.

            Song chieâu nguyeät ñaùo saøng thieàn maät,

            Tuøng tieáu phong xuy tónh khaùch mieân.

            Saéc aùnh laâu ñaøi minh saéc dieäu,

            Thanh truyeàn chung coå dieãn thanh huyeàn.

            Nguyeân lai tam giaùo ñoàng nhaát theå,

            Nhaäm vaän haø taèng lyù höõu thieân.

Dòch:

            Töø thaønh thò ñeán nghæ chuøa chieàn,

            Tuøy cô öùng hoùa leõ ñöông nhieân.

            Song vôøi traêng ñeán giöôøng thieàn maùt,

            Gioù thoåi thoâng cöôøi khaùch nguû yeân.

            Laàu ñaøi röïc rôõ, maøu huyeàn dieäu,

            Chuoâng troáng vang reàn, tieáng thaâm uyeân.

            Ba giaùo nguyeân lai ñoàng moät theå,

            Hoàn nhieân ñaâu coù leõ naøo thieân.

Töø thaønh thò ñeán nghæ chuøa chieàn, Tuøy cô öùng hoùa leõ ñöông nhieân. Ñaây laø Ngaøi nhaéc nhôû ngöôøi taïi gia, coát dieãn taû laïi caùi caûnh ngöôøi ôû thaønh thò roài döøng nghæ laïi ôû chuøa chieàn, tuøy cô maø öùng hoùa, ñoù laø leõ thöôøng.

Song vôøi traêng ñeán giöôøng thieàn maùt, Gioù thoåi thoâng cöôøi khaùch nguû yeân. Ban ñeâm coù aùnh traêng soi cöûa soå, chieáu vaøo giöôøng thieàn eâm ñeàm ngoït ngaøo. Khaùch laø baäc ñaïo nhaân (tónh khaùch) naèm nguû döôùi tuøng reo gioù thoåi, hình aûnh raát ñeïp.

Laàu ñaøi röïc rôõ, maøu huyeàn dieäu, Chuoâng troáng vang reàn, tieáng thaâm uyeân. Nhaø cöûa maøu saùng rôõ ñeå bieän minh saéc vi dieäu, roài tieáng chuoâng troáng vang leân dieãn baøy tieáng nhieäm maàu. Nöông saéc, nöông thanh cuï theå ñeå nhaän ra saéc thanh voâ töôùng.

Ba giaùo nguyeân lai ñoàng moät theå, Hoàn nhieân ñaâu coù leõ naøo thieân. Ba giaùo töùc laø Phaät – Khoång – Laõo. Ñaây laø chuû tröông tam giaùo ñoàng nguyeân cuûa Phaät giaùo ñôøi Traàn. Ba giaùo tuy khaùc, nhöng theå vaãn ñoàng. Duø cho coù giaùo naøy, giaùo kia khaùc bieät, nhöng khoâng coù leäch, khoâng coù rieâng, chæ cuøng moät theå.

BAØI 2:

            Thöôïng só thöôøng du Baùt nhaõ laâm,

            Traàn cö baát nhieãm lieãu thieàn taâm.

            Lieâm Kheâ Trình thò minh cao thöùc,

            Toâ Töû Haøn Vaên kheá dieäu aâm.

            Vaïn töôïng saâm la cao dò hieån,

            Nhaát bieàu taïo hoùa maät nan taàm.

            Nho nguyeân ñaõng ñaõng ñaêng di khoaùt,

            Phaùp Haûi truøng truøng nhaäp chuyeån thaâm.

Dòch:

            Thöôïng só töøng chôi caûnh tuøng laâm,

            Phong traàn khoâng vöôùng hoäi thieàn taâm.

            Lieâm Kheâ, Trình Hieäu ngöôøi thoâng suoát,

            Toâ Töû, Haøn Vaên hieåu dieäu aâm.

            Muoân ngaøn caûnh vaät cao deã thaáy,

            Taïo hoùa moät baàu kín khoù taàm.

            Nguoàn Nho thaêm thaúm leân caøng roäng,

            Beå Thích truøng truøng xuoáng laïi thaâm.

Baøi naøy noùi theâm cho roõ yù nghóa Phaät vôùi Khoång khoâng coù khaùc vaø cuõng ñeàu laø cao sieâu, roäng raõi.

Thöôïng só töøng chôi caûnh tuøng laâm, Phong traàn khoâng vöôùng hoäi thieàn taâm. Nhöõng haøng thöôïng só ñi daïo nhöõng caûnh chuøa. Ñeán caûnh chuøa maø khoâng dính gì vôùi gioù buïi - phong traàn töùc laø gioù buïi, thì ngöôøi ñoù hieåu ñöôïc taâm thieàn. Ñaây Ngaøi noùi veà haøng thöôïng só laø caùc baäc Nho gia ñeán vieáng caûnh chuøa, loøng khoâng vöôùng baän gioù buïi theá tuïc thì ngöôøi ñoù coù theå hoäi ñöôïc tinh thaàn thieàn.

Lieâm Kheâ, Trình Hieäu ngöôøi thoâng suoát, Toâ Töû, Haøn Vaên hieåu dieäu aâm. Lieâm Kheâ teân laø Chu Ñôn Duy, moät hoïc giaû noåi tieáng thôøi Baéc Toáng, ôû mieàn soâng Lieâm Kheâ cho neân ngöôøi ta keâu ngaøi laø Lieâm Kheâ. Coøn Trình Hieäu laø Trình Y Xuyeân. Hai vò ñoù ñeàu laø nhaø Nho noåi tieáng ôû thôøi Toáng. Roài tôùi Toâ Töû, Haøn Vaên. Toâ Töû laø Toâ Thöùc, töï laø Töû Chieâm, hieäu laø Toâ Ñoâng Pha, laø thi nhaân ñôøi Toáng laøm ñeán chöùc Binh boä thöôïng thö. Sau naøy ngoä lyù thieàn, oâng tu thieàn. Coøn Haøn Vaên laø Haøn Vaên Coâng töùc Haøn Duõ, oâng naøy laøm quan ñôøi Ñöôøng Hieán Toâng, raát gheùt Phaät giaùo sau gaëp ngaøi Ñaïi Ñieân, ngoä ñöôïc lyù thieàn. Dieäu aâm laø tieáng gì? Nhö oâng Toâ Ñoâng Pha nghe  tieáng suoái chaûy lieàn ngoä laøm baøi thô coù caâu: “Kheâ thinh tieän thò quaûng tröôøng thieät, …” töùc laø “Tieáng suoái chính laø töôùng löôõi roäng daøi cuûa chö Phaät”, hay nhö Tueä Só dòch: “Suoái reo vaãn phaùp aâm baát tuyeät”. Coøn Haøn Vaên Coâng thì nghe tieáng goõ giöôøng thieàn cuûa thò giaû Tam Bình maø bieát ñöôøng vaøo. Nhö vaäy ñoù laø nhöõng nhaø Nho maø hieåu ñöôïc ñaïo Phaät, thaâm nhaäp ñöôïc lyù Thieàn.

Muoân ngaøn caûnh vaät cao deã thaáy, Taïo hoùa moät baàu kín khoù taàm. Muoân caûnh muoân vaät thì hieän roõ deã bieát deã thaáy. Coøn caùi baàu taïo hoùa mình tìm khoâng ra, khoù maø bieát ñöôïc.

Nguoàn Nho thaêm thaúm leân caøng roäng, Beå Thích truøng truøng xuoáng laïi thaâm. Hai caâu naøy khen Nho vaø khen Phaät: Nho thì thaêm thaúm, Thích thì truøng truøng, beân naøo cuõng theânh thang, beân naøo cuõng cao sieâu heát. Ñoù laø chuû tröông tam giaùo ñoàng nguyeân khoâng khen beân naøo, khoâng cheâ beân naøo.

*

*  *

Laïi moät hoâm Sö raûnh rang daïy chuùng:

- Muoán caàu thaáy Phaät cöù nhaän nôi chuùng sanh, chæ vì chuùng sanh meâ khoâng töï bieát coù Phaät, chôù Phaät ñaâu coù laøm meâ chuùng sanh. Ngoä ñöôïc töï taùnh cuûa mình thì chuùng sanh laø Phaät, meâ töï taùnh cuûa mình Phaät laø chuùng sanh. Giöõ ñöôïc töï taùnh cuûa mình bình ñaúng thì chuùng sanh laø Phaät, ñeå töï taùnh mình gian hieåm thì Phaät laø chuùng sanh.

Muoán caàu thaáy Phaät cöù nhaän nôi chuùng sanh. Nghóa laø ñöøng tìm Phaät ôû choã naøo, cöù ngay nôi chuùng sanh maø thaáy maø nhaän.

Chæ vì chuùng sanh meâ khoâng töï bieát coù Phaät, chôù Phaät ñaâu coù laøm meâ chuùng sanh. Sôû dó chuùng ta khoâng bieát mình coù Phaät laø taïi vì mình meâ. Ngay nôi mình ñaõ coù Phaät maø khoâng chòu nhaän, khoâng chòu bieát cho neân meâ. Meâ töùc laø mình queân Phaät, thaät ra Phaät luùc naøo cuõng hieän tieàn, luùc naøo cuõng saün saøng khoâng coù giaáu dieám, khoâng coù troán traùnh ôû ñaâu.

 Ngoä ñöôïc töï taùnh cuûa mình thì chuùng sanh laø Phaät, meâ töï taùnh cuûa mình Phaät laø chuùng sanh. Hai caâu naøy xaùc nhaän, ngoäâ ñöôïc töï taùnh cuûa mình thì chuùng sanh laø Phaät. Quyù vò thöû xaùc ñònh xem, hieän giôø chuùng ta laø chuùng sanh hay laø Phaät? Khoâng ai daùm noùi. Khoâng daùm noùi mình laø Phaät, maø cuõng khoâng daùm noùi mình laø chuùng sanh. Ñaây noùi raát roõ, ngoä ñöôïc töï taùnh cuûa mình thì chuùng sanh laø Phaät. Neáu ngay nôi taùnh cuûa mình - taùnh mình töùc laø taùnh giaùc cuûa mình - ngoä ñöôïc thì chuùng sanh laø Phaät. Coøn ngay taùnh giaùc saün coù cuûa mình maø queân, thì Phaät laø chuùng sanh. Q uyù vò laø “chuùng sanh laø Phaät” hay laø “Phaät laø chuùng sanh”? Chuùng ta ñang Chuùng sanh maø noùi laø Phaät, thì coù veû cao quaù. Nhöng söï thöïc, töï taùnh cuûa mình töùc laø taùnh giaùc, maø giaùc laø Phaät. Neáu nhaän ñöôïc taùnh giaùc hay ngoä ñöôïc taùnh giaùc cuûa mình töùc laø nhaän ra Phaät. Töùc laø chuùng sanh bieán thaønh Phaät. Coù taùnh giaùc töùc laø Phaät roài maø queân baüng thì Phaät laø chuùng sanh! Nhö vaäy chuùng sanh vaø Phaät caùch nhau chöøng bao xa? Thaáy nhö beân caïnh thoâi nhöng kieám khoâng ra! Chuùng ta tu ñeå thaønh Phaät, khoâng phaûi laø chuyeän thieân nan vaïn nan, ngay nôi mình maø nhôù taùnh giaùc thì chuùng sanh laø Phaät, queân taùnh giaùc thì Phaät laø chuùng sanh, goïn laøm sao! Chæ caàn ñoåi chöõ “queân” thaønh chöõ “nhôù” laø ñöôïc. Chæ coù moät chöõ nhôù vôùi chöõ queân thoâi. Thí duï chuùng ta hoïc thuoäc baøi, laâu ngaøy queân, neáu ai nhaéc moät hai chöõ, söïc nhôù laïi, ñaâu coù khoù. Chæ caàn nghe ngöôøi ta gôïi vaøi tieáng lieàn söïc nhôù laïi, nhö trôû baøn tay. Töø chuùng sanh trôû thaønh Phaät, laø chuyeän deã daøng nhö trôû baøn tay, ñeå xuoáng laø uùp, laät laïi laø ngöûa, uùp laø queân, laät ngöûa laïi laø nhôù. Nhôù queân beân caïnh ñoù thoâi maø khoâng chòu nhôù môùi ñau! Naêm naøy queân, naêm noï queân, cöù queân hoaøi vaø nhôù nhöõng chuyeän hôn chuyeän thua, chuyeän phaûi chuyeän quaáy, chuyeän ñöôïc chuyeän maát, chuyeän vui chuyeän buoàn, chuyeän thöông chuyeän gheùt. Maáy chuyeän ñoù thì nhôù, coøn taùnh giaùc khoâng chòu nhôù. Nhôù taùnh giaùc laø laøm Phaät, queân taùnh giaùc laø laøm chuùng sanh, maø nhôù chuùng sanh thì queân Phaät chaéc chaén roài khoâng nghi. Coøn neáu taát caû buoàn thöông giaän gheùt buoâng heát thì trôû laïi nhôù Phaät. Nhö vaäy ngöôøi tu chæ kheùo tænh, kheùo giaùc thì ngay nôi hieän ñôøi thaáy mình vôùi Phaät khoâng xa. Neáu khoâng thì muoân ñôøi cuõng khoâng thaáy Phaät, luùc naøo cuõng thaáy chuùng sanh, khi nhaém maét ñi thì theo nghieäp ñi gaëp chuùng sanh nöõa, tieáp tuïc vui buoàn thöông gheùt nöõa. Maát caùi thaân ñoù qua ñôøi khaùc tieáp tuïc vui buoàn thöông gheùt nöõa neân gaëp chuùng sanh hoaøi, nhöõng maët ñoù thay ñi ñoåi laïi thoâi, maø cöù luaån quaån luaân hoài. Neáu chuùng ta nhôù Phaät nhôù taùnh giaùc thì moïi caùi vui buoàn, thöông gheùt chæ laø ñoà boû, khoâng coù giaù trò gì heát, khoâng theøm nghó tôùi, khoâng theøm baøn luaän thì ngay nôi ñaây laø Phaät chôù ñaâu xa.

Giöõ ñöôïc töï taùnh cuûa mình bình ñaúng thì chuùng sanh laø Phaät, ñeå töï taùnh mình gian hieåm thì Phaät laø chuùng sanh. Taùnh bình ñaúng laø sao? Nhö ôû trong noäi vieän taêng, noäi vieän ni, moãi beân treân naêm möôi. Ai ñoái vôùi naêm möôi ngöôøi naøy, khoâng coù thöông gheùt, bình ñaúng nhö nhau, thì ngöôøi ñoù cuõng gaàn thaønh Phaät roài. Neáu coù ngöôøi thaân ngöôøi sô, coù ngöôøi thöông ngöôøi gheùt, ñoù laø gian hieåm. Bôûi vì coù thöông coù gheùt neân ngöôøi naøo chuùng ta thöông thì che chôû, ngöôøi naøo gheùt, coù loãi moät chuùt mình böôi moùc ra thaønh hai. Ngöôøi mình thöông, hoï hoûi moät mình muoán noùi tôùi hai coøn ngöôøi mình gheùt hoï tôùi hoûi, mình laøm thinh khoâng muoán traû lôøi. Nhö vaäy laø gian hieåm chöù gì? Chuùng ta nghe noùi gian hieåm töôûng ñaâu laø chæ nhöõng keû löu manh, nhöng khoâng phaûi, heã coù thöông coù gheùt laø coù gian coù hieåm. Ñoù laø moät leõ thöïc. Bôûi vaäy cho neân giöõ ñöôïc caùi taâm bình ñaúng thì chuùng sanh laø Phaät.

Taâm ta saün coù Phaät. Phaät saün nôi mình ñoù laø chaân Phaät. Neáu töï taâm khoâng Phaät thì tìm chaân Phaät nôi naøo? Neân kinh noùi: “Taâm sanh thì caùc phaùp sanh, taâm dieät thì caùc phaùp dieät”. Phaøm phu töùc laø Phaät, phieàn naõo töùc Boà-ñeà. Nieäm tröôùc meâ laø phaøm phu, nieäm sau giaùc laø Phaät. Nieäm tröôùc chaáp caûnh laø phieàn naõo, nieäm sau lìa caûnh laø Boà-ñeà.

Taâm ta saün coù Phaät. Phaät saün nôi mình ñoù laø chaân Phaät. Ngaøi chæ Phaät cho chuùng ta thaáy töôøng taän, taâm ta saün coù Phaät. Ai cuõng ñeàu coù Phaät heát vì ai cuõng coù taâm. Phaät saün nôi mình môùi laø Phaät thaät. Taïi sao? Bôûi vì Phaät saün nôi mình môùi laø Phaät giaùc, giaùc môùi thaät. Vaäy maø Phaät thaät chuùng ta laïi coi thöôøng, coøn oâng Phaät ngoài laøm thinh treân baøn thì mình laïy mình thích.

Neáu töï taâm khoâng Phaät, thì tìm chaân Phaät nôi naøo? Töï taâm mình khoâng Phaät, coøn tìm ôû ñaâu ra chaân Phaät. Buoàn thöông giaän gheùt, hôn thua phaûi quaáy laø caùi töôùng taïm bôï sanh dieät hay laø caùi töôùng thaät? Coù khi buoàn coù khi thöông, coù khi giaän coù khi gheùt, chôït caùi naøy chôït caùi kia. Coøn caùi haèng giaùc haèng tri taïm bôï hay laø chaân thaät? Boû caùi taïm bôï soáng vôùi caùi chaân thaät laø deã hay khoù? Nhö vaäy thì Phaät khoâng xa, ôû beân caïnh thoâi, chuùng ta kheùo moät chuùt seõ thaáy roõ raøng. Nhöõng caâu naøy laø nhöõng caâu chæ thaúng. Taát caû caùi taâm buoàn thöông giaän gheùt, hôn thua phaûi quaáy ñoù laëng heát thì ngay taâm naøy laø Phaät roài, ngay ñoù cuõng laø thieàn roài, coøn tìm ñaâu nöõa?

Neân kinh noùi: “Taâm sanh thì caùc phaùp sanh, taâm dieät thì caùc phaùp dieät”. Ngay taâm chaân thaät maø ñeå cho nieäm khôûi goïi laø taâm sanh, taâm sanh thì taát caû caùc phaùp buoàn thöông giaän gheùt… ñeàu theo ñoù sanh, coøn neáu taâm dieät thì caùc phaùp buoàn thöông giaän gheùt theo ñoù dieät, chôù khoâng coù gì laï heát.

Phaøm phu töùc laø Phaät, phieàn naõo töùc Boà-ñeà. Hai chöõ “töùc” naøy coù nhieàu ngöôøi cho laø khoâng hôïp lyù. Taïi sao chuùng sanh töùc laø Phaät? Taïi sao phieàn naõo töùc laø Boà-ñeà? Phaät vôùi phaøm phu khaùc, phieàn naõo vôùi Boà-ñeà khaùc. Ñoù laø caùi nhìn theo ñoái ñaõi. Coøn ñuùng vôùi tinh thaàn cuûa Thieàn toâng hay laø cuûa Ñaïi thöøa thì nhö treân ñaõ noùi. Neáu chuùng ta coøn coù taâm buoàn thöông giaän gheùt, hôn thua phaûi quaáy… thì chuùng ta laø phaøm phu. Neáu taâm buoàn thöông giaän gheùt… laëng xuoáng thì voâ taâm, voâ taâm laø Phaät. Nhö vaäy thì ngöôøi naøo nhaïy deã buoàn, deã thöông, deã gheùt, thì ngöôøi ñoù chaéc chaén laø phaøm phu, phaøm phu thöù thieät. Coøn neáu ngöôøi naøo thaûn nhieân, taát caû buoàn thöông giaän gheùt khoâng dính maéc thì töø phaøm phu deã chuyeån thaønh Phaät. Cho neân phaøm phu töùc laø Phaät. Vì buoâng heát nhöõng nieäm buoàn thöông giaän gheùt… thì voâ taâm, maø voâ taâm töùc laø Phaät.

Phieàn naõo töùc laø Boà-ñeà, phieàn naõo chính laø nhöõng böùt röùt, böïc boäi, lo buoàn; Boà-ñeà töùc laø saùng suoát giaùc ngoä. Hai caùi ñoù khoâng taùch rôøi nhau. Thí duï nhö coù ngöôøi bò nhöõng ñieàu böùc baùch buoàn khoå quaù khoâng theå chòu noåi, lieàn voâ chuøa xin xuaát gia, hoï tu haønh tinh taán, raát thanh tònh. Nhö vaäy ôû caûnh phieàn naõo böùc baùch nhôø ñoù hoï chuyeån, ñi tu roài ñöôïc thanh tònh, thì phieàn naõo töùc Boà-ñeà. Ñoù laø toâi ví duï xa, coøn ví duï gaàn, nhö chuùng ta tu maø ai ñoù thaáy mình tu tinh taán ñaùng khen, nhöng thay vì khen, hoï thöû. Hoâm naøo mình ñang ñi nghieâm trang teà chænh, nghe hoï noùi: Gaõ ñoù tu giaû doái, thaáy ngöôøi ta laøm boä nghieâm chænh. Mình deã phieàn naõo khoâng? Ngöôøi ta choïc cho mình phieàn naõo, nhöng nghe xong mình cöôøi, khoâng buoàn, khoâng giaän gì heát thì coù phaûi Boà-ñeà khoâng? Nhö vaäy thì beân caïnh phieàn naõo maø chuùng ta khoâng laàm, khoâng khôûi buoàn thöông giaän gheùt thì ñoù laø Boà-ñeà, khoâng phaûi tìm Boà-ñeà ôû ñaâu. Ñöùc Phaät giaùc ngoä ngay trong theá gian naøy. Ngay trong caûnh ñau khoå cuûa chuùng sanh maø Ngaøi giaùc ngoä, ñoù laø trong phieàn naõo maø Ngaøi ñaït Boà-ñeà. Chuùng ta tu cuõng vaäy, coù nhieàu ngöôøi cöù nghó nguyeän laøm sao ñôøi tu töø khi vaøo ñaïo cho tôùi khi thaønh Phaät ñöøng coù gì trôû ngaïi heát. Neáu nguyeän nhö vaäy tu chöøng bao nhieâu kieáp thaønh Phaät? Phaät daïy ba voâ soá kieáp, neáu nguyeän nhö vaäy thì chaéc möôøi voâ soá kieáp. Bôûi vì tu maø moïi vieäc ñeàu eâm xuoâi vui veû heát, thaáy mình ngon laønh quaù roài cöù chôi thong thaû, coù gì ñaâu maø tu! Coøn bò keû naøy raày, keû kia maéng, ñaùng khoùc, ñaùng buoàn v.v…, neáu nhöõng luùc ñoù chuùng ta vaãn tænh, vaãn saùng, khoâng buoàn, khoâng phieàn, thì ñoù laø cô hoäi ñeå thaáy phieàn naõo töùc Boà-ñeà, gaëp suoân seû heát thì chaéc khoâng bao giôø thaønh Boà-ñeà ñöôïc.

Nieäm tröôùc meâ laø phaøm phu, nieäm sau giaùc laø Phaät. ÔÛ treân noùi moät ñôøi ngöôøi chuyeån phieàn naõo thaønh Boà-ñeà hay laø chuyeån phaøm phu thaønh Phaät. Baây giôø chæ caàn trong töøng taâm nieäm, taâm nieäm tröôùc meâ laø phaøm phu, taâm nieäm sau giaùc laø Phaät. Laøm phaøm phu töøng taâm nieäm, laøm Phaät cuõng töøng taâm nieäm. Huynh ñeä noùi vaøi caâu xuùc phaïm baûn ngaõ chuùng ta moät chuùt, vöøa chôùm giaän, ñoù laø nieäm phaøm phu roài. Ngay sau ñoù mình nghó “tu maø coøn baûn ngaõ sao?” lieàn döøng, heát giaän thì nieäm ñoù laø nieäm Phaät. Nhö vaäy ñang laøm phaøm phu chuyeån qua laøm Phaät. Nhöng laøm Phaät moät luùc laïi queân. “ÔØ hoài naõy noùi hôi naëng” thì thaønh phaøm phu trôû laïi. Roài laïi tænh “Noùi ñaâu coù gì naëng nheï, qua roài maát ñaâu coù thieät” thì luùc ñoù laøm Phaät. Nhö vaäy thì moät ngaøy mình coù maáy laàn laøm phaøm phu, maáy laàn laøm Phaät? Khoâng bieát phaøm phu nhieàu hay Phaät nhieàu? Neáu ngaøy naøo Phaät cuõng nhieàu heát, nieäm Phaät ñöôïc lieân tuïc thì caøng hay.

Nieäm tröôùc chaáp caûnh laø phieàn naõo, nieäm sau lìa caûnh laø Boà-ñeà. Chaáp caûnh töùc laø traàn caûnh saéc, thanh, höông, vò, xuùc. Neáu nieäm tröôùc mình chaáp saéc thanh höông vò xuùc thì ñoù laø phieàn naõo. Nieäm sau lìa thì Boà-ñeà. Thí duï nhö hoâm naøo coù ai cuùng döôøng ñöôïc moät moùn aên hôi vöøa mieäng thoâi khoâng daùm noùi ngon, huynh ñeä chia vöøa tôùi mình thì heát trôn, ai cuõng aên ngon laønh maø mình khoâng coù gì heát, thì luùc ñoù ra sao? Neáu maø chaáp caûnh thì coù phieàn naõo khoâng? Chaáp moùn aên ñoù laø thieät, moùn aên ñoù laø ngon, thì töï nhieân phieàn naõo. Vöøa khôûi caùi chaáp taïi sao moùn ñoù cho ngöôøi kia khoâng cho mình, lieàn sanh phieàn naõo. Nhöng sau ñoù noùi: “OÂi aên uoáng moät chuùt roài cuõng tieâu maát heát, coù gì thaäät ñaâu?” Khoâng theøm chaáp nöõa thì Boà-ñeà lieàn. Töø nhöõng ví duï nhoû quyù vò xeùt ra nhöõng vieäc lôùn. Nghóa laø phieàn naõo vôùi Boà-ñeà keá moät beân, neân ngöôøi bieát tu thì moät ngaøy khôûi chöøng naêm laàn phieàn naõo, maø phaûi möôøi laàn Boà-ñeà thì toát, roài laàn laàn cho tôùi möôøi hai, hai möôi laàn Boà-ñeà. Phieàn naõo giaûm, Boà-ñeà taêng môùi ñöôïc. Ñoù laø caâu caàu chuùc cho nhau. Caàu chuùc Boà-ñeà taêng tröôûng laø vaäy ñoù. Bôûi vì chuùng ta ngaøy naøo cuõng coù nhöõng caùi vöøa yù, khoâng vöøa yù. Khoâng vöøa yù thì phieàn naõo, neáu chuùng ta bieát xaû, khoâng chaáp vaøo ñoù, chuùng ta bò thieät thoøi, maø khoâng cho laø quan troïng thì lìa phieàn naõo ñöôïc Boà-ñeà, nhö theá laø nieäm Boà-ñeà. Mong raèng taát caû quyù vò töø ñaây veà sau Boà-ñeà taêng tröôûng luoân luoân, coøn phieàn naõo thì suy giaûm moãi ngaøy, giaûm cho thaáy ñöôïc chôù khoâng phaûi giaûm chaàm chaäm. Luùc chöa hieåu thì moãi ngaøy moät traêm laàn phieàn naõo, giôø hieåu roài coøn chín möôi, coøn taùm möôi, chöøng möôøi böõa thì heát trôn. Giaûm nhö vaäy laø hay tuyeät.

Töï theå cuûa chaân taâm chaúng phaûi choã ta noùi baøy ñeán ñöôïc, trong suoát nhö hö khoâng khoâng bôø meù, nhö taám göông trong saïch troøn saùng, khen cheâ khoù ñeán kòp, nghóa lyù khoù suoát thoâng.

Baây giôø Ngaøi chæ taâm theå cuûa chuùng ta, töï theå cuûa chaân taâm khoâng theå chæ baøy ra ñöôïc, maø cuõng khoâng theå noùi ñeán ñöôïc. Noù luoân luoân trong suoát nhö hö khoâng, khoâng coù bôø meù. Nhö vaäy thì sao? Cuï theå moät chuùt thì thaáy ngay taâm theå cuûa mình. Nhö con maét chuùng ta thaáy caûnh, loã tai chuùng ta nghe tieáng, löôõi chuùng ta neám vò, muõi chuùng ta ngöûi muøi, thaân chuùng ta xuùc chaïm. Neáu con maét khoâng beänh, khoâng muø thì coù luùc naøo khoâng thaáy? Neáu loã tai khoâng ñieác thì luùc naøo khoâng nghe? Neáu cô theå mình laønh laën khoâng beänh thì luùc naøo khoâng bieát xuùc chaïm? Nhö vaäy caùi töôùng nghe, ngöûi, neám, xuùc chaïm hieän tieàn. Ñöa moät vaät gì vaøo löôõi laø bieát ngoït chua ngay. Luùc naøo cuõng bieát. ÔÛ muõi thì thôm, hoâi gì mình cuõng nghe. Nhö vaäy caùi bieát noù hieän ôû maét, hieän ôû tai, ôû muõi, ôû löôõi, ôû thaân, luoân luoân luùc naøo cuõng hieän tieàn. Nhöng caùi bieát ñoù coù sinh coù dieät, coù ñoäng coù tònh gì khoâng? Chuùng ta nhìn ra thaáy nuùi, thaáy hoà, thaáy caây coái, caùi thaáy ñoù töôùng maïo ra sao? Khoâng coù moät chuùt hình töôùng. Khoâng coù hình töôùng maø môø ñuïc hay trong suoát? Caùi hay thaáy naøy khoâng bò caùi gì laøm cho môø ñuïc heát. Nhö vaäy thì noù coù khoâng? Baây giôø coù ngöôøi hoûi: “Khi thaáy nuùi thaáy hoà, thaáy röøng thaáy caây, caùi thaáy cuûa Thaày ra sao?” Chuùng ta traû lôøi theá naøo? Khoâng coù lôøi ñeå dieãn taû! Khi khoâng dieãn taû ñöôïc thì ngöôøi ta cho mình laø noùi doùc, noùi voâ lyù. Caùi dieãn taû khoâng ñöôïc, thì noù khoâng coù nhöng tuy döôøng nhö  voâ lyù maø thöïc tình coù. Neáu noùi caùi thaáy toâi theá naøy theá kia, caùi thaáy toâi xanh, vaøng, ñoû, traéng, thì döôøng nhö coù lyù maø thaät ra laø voâ lyù laø sai, laø traät. Caùi thaáy naøy trong suoát, hieän tieàn, khoâng giôùi haïn cho neân gioáng nhö taám göông trong saïch troøn saùng, khen cheâ khoù ñeán kòp, nghóa lyù khoù suoát thoâng. Ñoù laø noùi ôû maét, coøn ôû tai, ôû muõi, ôû löôõi cuõng vaäy, laøm sao maø dieãn taû ñöôïc caùi ñoù ôû nôi mình.

Khoâng theå laáy caùi coù khoâng, nôi naøy choán noï maø xeùt toät ñöôïc choã u huyeàn cuûa noù. Cuõng khoâng theå laáy trí khoân vaø ngoân ngöõ maø baøn ñeán choã huyeàn dieäu cuûa noù. Chæ coù ai ngoä ñöôïc chaân taâm thì hieåu ngay nôi mình. Ví nhö muoân thöù höông thôm chæ ñoát moät loø laø hieåu heát muøi thôm. Nhö vaøo beå caû taém, chæ caàn hôùp moät nguïm nöôùc laø bieát heát toaøn vò cuûa beå caû.

 Khoâng theå laáy caùi coù khoâng, nôi naøy choán noï maø xeùt toät ñöôïc choã u huyeàn cuûa noù. Töï theå chaân taâm cuûa chuùng ta khoâng theå laáy caùi coù, caùi khoâng hoaëc laø nôi naøy, choán noï ñeå maø xeùt toät caùi choã u huyeàn cuûa noù ñöôïc. Chæ laáy caùi thaáy maø noùi, chuùng ta ñaõ khoâng theå dieãn taû noåi.

Cuõng khoâng theå laáy trí khoân vaø ngoân ngöõ maø baøn ñeán choã huyeàn dieäu cuûa noù. Duø khoân ñeán ñaâu cuõng khoâng coù caùch gì maø dieãn taû ra ñöôïc noù, cho neân khoâng coù duøng ngoân ngöõ maø dieãn taû. Thaáy thì cöù thaáy thoâi.

Chæ coù ai ngoä ñöôïc chaân taâm thì hieåu ngay nôi mình. Ai maø nhaän ra ñöôïc chaân taâm mình thì ngöôøi ñoù bieát roõ noù ñang hieän tieàn, khoâng nghi ngôø moät tí naøo heát.

Ví nhö muoân thöù höông thôm chæ ñoát moät loø laø hieåu heát muøi thôm. Nhö vaøo beå caû taém, chæ caàn hôùp moät nguïm nöôùc laø bieát heát toaøn vò cuûa beå caû. Caùi chaân thaät cuûa mình hieän tieàn saün, khi naøo ngoä ñöôïc thì mình môùi bieát, khoâng ngoä thì khoâng bieát. Ngoä ñöôïc töùc bieát ôû maét, ôû tai, ôû muõi, ôû löôõi, ôû thaân, ôû yù ñeàu coù caùi ñoù gioáng nhö ñoát chöøng vaøi ba mieáng traàm, leân khoùi thì bieát traàm thôm. Cuõng nhö hôùp moät nguïm nöôùc bieån thì bieát toaøn theå nöôùc bieån cuõng maën nhö theá.

Choán chaân thaät thaâm saâu laëng leõ, giaùc ngoä thì buïi traàn laéng saïch taâm theå trong ngaàn; döùt heát moái manh danh töôùng cuûa ngoaïi caûnh, saïch heát nhöõng naêng sôûû ôû trong taâm.

Hieåu lyù naøy roài, môùi thaáy thöông moïi ngöôøi chung quanh, coù taâm theå trong suoát hieän tieàn maø cöù ñeå bò che phuû hoaøi. Ngoài laïi hai ngöôøi ba ngöôøi thì noùi chuyeän huynh naøy, huynh noï, huynh kia. Huynh naøy hôn huynh noï thua, huynh naøy phaûi huynh kia quaáy. Ngoài laïi cöù bao nhieâu ñoù maø baøn, tôùi gaàn ñi nguû cuõng coøn tieác, muoán baøn theâm moät vaøi chuyeän nöõa cho heát yù. Luùc toâi coøn ñi hoïc, ôû taïi tröôøng khoâng ñi ñaâu, laâu laâu coù huynh ñeä ñi veà queâ trôû laïi, toâi möøng laém, khoâng phaûi möøng baùnh traùi, maø coát ñeå hoûi thaêm chuyeän naøy chuyeän noï ôû queâ ra sao. Nhö vaäy ñoù, ngöôøi naøy ñi veà keå cho ngöôøi kia nghe, ngöôøi kia nghe cuõng hôi phaán khôûi roài keå ngöôøi noï. Nhö theá môùi vui, chöù coøn moãi ngöôøi moät goùc cuù ruõ, maïnh ai naáy soáng buoàn laém. Cho neân cöù ñem chuyeän naøy chuyeän noï, keå cho nhau nghe ñaày loã tai. Toái nguû cuõng nhôù chuyeän ñaâu ñaâu, ngoài thieàn tuïng kinh cuõng nhôù chuyeän thieân haï. Nhö vaäy töùc laø cöù ñeå cho buïi phuû laáp maõi maõi, taâm khoâng bao giôø ñöôïc yeân laëng, ñöôïc trong saùng. Cho neân ngöôøi bieát tu, moïi chuyeän hôn thua phaûi quaáy xem nhö troø treû con, khoâng coù gì laø quan troïng heát. Ñieàu quan troïng laø laøm sao mình ñöøng meâ. Ñöøng meâ töùc laø ñöøng ñeå cho buïi traàn chen vaøo. Bao nhieâu buïi traàn vì chuùng ta ham phuû quaù noù môùi dính, chôù neáu ngöôøi ta keå maø mình khoâng quan taâm, khoâng coù chuù yù thì coù dính ñaâu? Toâi hay noùi chuùng ta thích laøm caûnh saùt quoác teá. Chuyeän gì cuûa thieân haï ñaâu ñaâu mình cuõng muoán chen vaøo ñeå phaân xöû, chuyeän phaûi quaáy ôû xöù naøo, cuõng muoán ngoài pheâ bình, cho vaäy laø khoân. Maø khoâng ngôø mình cöù phuû maõi, caùi taâm trong saùng bò vuøi laáp trôû thaønh môø toái. Khi chuùng ta giaùc ngoä, taát caû nhöõng buïi traàn beân ngoaøi ñöôïc laéng saïch xuoáng, taâm theå ñöôïc trong ngaàn, döùt heát moái manh danh töôùng cuûa ngoaïi caûnh, saïch heát nhöõng naêng sôû trong taâm.

Bôûi ban ñaàu baát giaùc, boãng khôûi ra voïng ñoäng, chieáu soi laïi töï taâm, theo caùi chieáu soi aáy maø sanh ra taâm traàn neân goïi laø chuùng sanh. Nhö göông hieän hình töôïng, chôït coù thaân caên.

Ñaây laø theo kinh Laêng Nghieâm. Chuùng ta saün coù taùnh giaùc, nhöng taùnh giaùc ñoù khoâng giöõ töï taùnh, khoâng giöõ caùi nguyeân veïn cuûa noù, boãng khôûi nieäm chieáu soi laïi noù, xem taùnh giaùc mình laø gì? Ñoù laø töø baát giaùc boãng khôûi ra voïng ñoäng, bôûi coù chieáu soi laïi cho neân coù naêng coù sôû, chieáu soi laïi töï taâm. Roài theo caùi chieáu soi aáy maø sanh ra taâm, traàn. Trong thì taâm, ngoaøi thì caûnh, coù taâm coù traàn neân goïi laø chuùng sanh.

Nhö göông hieän hình töôïng, chôït coù thaân caên. Luùc ñoù gioáng nhö caùi göông ñeå ôû ngoaøi trôøi, coù bao nhieâu hình ngöôøi, hình caûnh ñeàu hieän trong ñoù heát cho neân noùi laø coù thaân caên.

Töø ñoù chaân taâm bò dôøi ñoåi, caên taùnh bò sai laïc, chaáp töôùng ñuoåi theo danh, chöùa maõi nhöõng voïng traàn öù ñoïng, keát maõi nhöõng voïng thöùc lieân mieân. Ñem tuùm boïc chaân giaùc vaøo giaác meâ ñeâm, ñaém chìm meâ muoäi trong tam giôùi. Laøm muø loøa con maét trí ôû trong ngoõ toái, khuùm nuùm cuùi loøn trong chín loaøi. ÔÛ trong coõi chaúng ñoåi dôøi, boãng döng luoáng chòu kieáp luaân hoài.

Töø caùi giaùc minh maø boãng khôûi leân minh giaùc, daáy nieäm thaønh ra coù naêng coù sôû bieán thaønh chuùng sanh, gioáng nhö göông laø naêng vaø caûnh hieän vaøo göông laø sôû, cho neân noùi coù thaân coù taâm. Khi thaáy trong coù thaân ngoaøi coù caûnh roài, töø ñoù chaân taâm bò dôøi ñoåi, caên taùnh bò sai laïc, roài chaáp vaøo töôùng ñuoåi theo danh. Coù caûnh phaûi ñaët teân caûnh, caûnh gì, teân gì? Roài theo caûnh, theo danh ñoù chöùa maõi nhöõng voïng traàn öù ñoïng. Nhöõng voïng töø hình aûnh mình tích luõy trong loøng, öù ñoïng keát maõi nhöõng voïng thöùc lieân mieân. Ñeán giôø ngoài thieàn, nhöõng caùi ñoù noù traøo leân, traøo leân hoaøi khoâng ngöøng, khoâng heát.

Ñem tuùm boïc chaân giaùc vaøo giaác meâ ñeâm, ñaém chìm meâ muoäi trong tam giôùi. Theå chaân giaùc cuûa mình laø caùi thaät roãng theânh maø baây giôø tuùm boïc noù laïi, ñi vaøo choã meâ. Roài töø ñoù ñaém chìm meâ muoäi trong tam giôùi, laên loän qua laïi khoâng döøng, khi naøo döùt ñöôïc chuùng môùi giaûi thoaùt ñöôïc.

 Laøm muø loøa con maét trí ôû trong ngoõ toái.  Chuùng ta ñaõ coù con maét trí, baây giôø noù doàn laïi thaønh moät con ngöôøi, moät con vaät, thì töï nhieân con maét trí bò muø loøa, bò haïn cheá ôû trong moät ngöôøi, moät thaân theå, cho neân noùi ñi trong ngoõ toái.

Khuùm nuùm cuùi loøn trong chín loaøi. Leõ ra thì chuùng ta theânh thang töï taïi maø khoâng chòu, laïi chui loøn ñaàu naøy, ñaàu kia ñeå laøm ngöôøi, laøm thuù khoå chöa? Ñoù laø ñi trong chín loaøi.

ÔÛ trong coõi chaúng ñoåi dôøi, boãng döng luoáng chòu kieáp luaân hoài. Caùi theå thanh tònh chaân giaùc laø caùi khoâng ñoåi dôøi, khoâng sanh dieät maø boãng döng chui vaøo trong choã sanh töû, chòu kieáp luaân hoài. Chuùng ta raát thaûnh thôi, raát töï taïi maø khoâng giöõ ñöôïc caùi thaûnh thôi töï taïi ñeå ñi vaøo trong choã xaáu xa khoå sôû, chòu nhöõng luaân hoài roài than thaân traùch phaän. Nhö vaäy chuùng ta than traùch ai? Coù nhieàu ngöôøi noùi chaùn caùi kieáp ngöôøi quaù, khoâng muoán laøm ngöôøi nöõa, roài muoán laøm chim, laøm caây thoâng… ñuû thöù. Ai xuùi giuïc chuùng ta laøm kieáp ngöôøi ñaây? Choã khaùc thì noùi taïi caùi naøy, taïi caùi kia, theo nhaø Phaät thì chính caùi meâ daãn chuùng ta ñi, laøm cho chuùng ta phaûi chòu khoå. Cho neân:

 Trong phaùp voâ thoaùt maø töï chuoác söï troùi buoäc nôi thaân. Nhö con taèm muøa xuaân laøm keùn töï giam mình, con thieâu thaân muøa thu töï nhaøo voâ ñeøn thieâu xaùc. Ñem nhöõng sôïi tô nhò kieán buoäc laáy nghieäp caên khoå sôû, duøng ñoâi caùnh cuûa loøng tham muø quaùng toan daäp taét voøng löûa töû sanh.

Trong phaùp voâ thoaùt maø töï chuoác söï troùi buoäc nôi thaân. Voâ thoaùt töùc laø khoâng coù môû. Taïi sao khoâng coù môû? Bôûi vì coù caùi gì troùi ñaâu maø môû. Trong phaùp voâ thoaùt laø trong choã khoâng coù troùi, khoâng môû maø baây giôø töï mình troùi buoäc laáy thaân mình. Taâm theå khoâng sanh khoâng dieät, khoâng thöông khoâng gheùt, khoâng phaûi khoâng quaáy, khoâng coù caùi gì goïi laø troùi buoäc. Bôûi khoâng troùi buoäc cho neân khoâng coù giaûi thoaùt chæ töï mình chuoác laáy söï troùi buoäc.

Nhö con taèm muøa xuaân laøm keùn, töï giam mình. Nhö con taèm tôùi muøa Xuaân laøm keùn, khi keùn ñaày ñuû roài, ngöôøi ta laáy keùn boû voâ noài nöôùc soâi luoäc leân laáy tô. Nhö vaäy, chuùng ta laøm keùn ñeå nhoát mình, roài gieát mình luoân chôù coù ai laøm cho mình! Neáu con taèm khoâng coù keùn thì chaéc khoâng ai naáu noù ñeå laáy tô.

Con thieâu thaân muøa thu töï nhaøo voâ ñeøn thieâu xaùc. Muøa thu con thieâu thaân nhieàu laém, noù bay voâ ñeøn thieâu xaùc.

Ñem nhöõng sôïi tô nhò kieán. Nhò kieán töùc laø chaáp hai beân.

Buoäc laáy nghieäp caên khoå sôû, duøng ñoâi caùnh cuûa loøng tham muø quaùng toan daäp taét doøng löûa töû sanh. Khi coøn mang caùi chaáp hai, thì luoân luoân daãn mình ñi trong caùi khoå, trong caùi troùi buoäc. Duøng ñoâi caùnh cuûa loøng tham muø quaùng, maø mong daäp taét doøng löûa töû sanh thì khoâng bao giôø thoaùt sanh töû ñöôïc. Chuùng ta lôõ ôû treân theá gian naøy, caùi gì cuõng thaáy hai heát. Thaáy hai laø nhaân cuûa sanh töû. Neáu khoâng coøn thaáy hai thì heát sanh töû. Chuùng ta cöù môû mieäng laø thaáy hai, cho ñoùù laø leõ thaät neân khoù maø dieät ñöôïc. Vì theá chuùng ta cöù tieáp tuïc ñi trong sanh töû lieân mieân khoâng coù ngaøy döøng. Tu khoâng phaûi khoù, maø khoù vì huaân taäp ñaõ quaù saâu, baøn noùi caùi gì cuõng hoûi caùi naøy coù hay khoâng, phaûi hay quaáy, thieät hay giaû, luoân luoân taïo côù cho mình phaûi thaáy hai. Ngöôøi ta noùi phaûi thì mình chòu, ngöôøi ta noùi quaáy thì mình khoâng öa, roài coù tham coù saân. Nhö vaäy laø caùi nhaân ñeå mình taïo nghieäp, coøn neáu heát thaáy hai thì thoâi heát taïo nghieäp. Ñoù laø chuyeän hieån nhieân.

Laïi coù nhöõng keû taø caên ngoaïi chuûng, tieåu trí quyeàn cô; chuùng khoâng hieåu roõ nguoàn beänh cuûa sanh töû, khoâng bieát goác kieán chaáp cuûa ngaõ nhaân (ta ngöôøi). Chæ muoán traùnh choã huyeân naùo, boû nôi hoaït ñoäng, coá phaù töøng töôùng taùch töøng maûnh buïi cuûa töøng vaät theå ñeå tìm hieåu bieát. Laøm nhö theá, tuy noùi raèng neám ñöôïc muøi tónh laëng, thaàm hôïp vôùi lyù khoâng, nhöng khoâng bieát ñoù laø caùi loái laøm choân vuøi chaân taùnh, traùi ngöôïc chaân giaùc, chaúng khaùc naøo keû ñaõ bieän roõ saéc xanh ñoû trong maét, chæ lo taét quaàng saùng cuûa ngoïn ñeøn, khoâng lo xeùt toät cuøng caùi huyeãn thaân ôû trong thöùc, laïi luoáng chaïy troán caùi boùng roãng döôùi maët trôøi. Nhö theá chæ lao nhoïc tinh thaàn, toán hao söùc löïc. Chaúng khaùc naøo ñoå nöôùc vaøo baêng, neùm cuûi vaøo löûa. Coù bieát ñaâu, boùng loøa hieän ra maøu xanh, boùng roãng theo nôi thaân. Neáu chöõa khoûi beänh loøa ôû maét thì boùng xanh kia töï maát, dieät thaân huyeãn chaát naøy thì boùng noï khoâng coøn.

Laïi coù nhöõng keû taø caên ngoaïi chuûng, tieåu trí quyeàn cô; chuùng khoâng hieåu roõ nguoàn beänh cuûa sanh töû, khoâng bieát goác kieán chaáp cuûa ngaõ nhaân (ta ngöôøi). Nhöõng ngöôøi coù chuûng töû taø ma ngoaïi ñaïo, tieåu trí quyeàn cô, khoâng hieåu ñöôïc nguoàn beänh cuûa sanh töû, khoâng bieát goác kieán chaáp cuûa ngaõ nhaân - nghóa laø kieán chaáp töø hai beân maø ra.

Chæ muoán traùnh choã huyeân naùo, boû nôi hoaït ñoäng, coá phaù töøng töôùng, taùch töøng maûnh buïi cuûa töøng vaät theå ñeå tìm hieåu bieát. Cho trong chuùng oàn aøo quaù, khoù tu quaù, ñi kieám trong non, trong nuùi caát caùi am nho nhoû ngoài tu, roài phaân tích töøng maûnh buïi, töøng söï vaät ñeå quaùn chieáu, nghó nhö vaäy laø hay.

Laøm nhö theá tuy noùi raèng neám ñöôïc muøi tónh laëng, thaàm hôïp vôùi lyù khoâng, nhöng khoâng bieát ñoù laø caùi loái laøm choân vuøi chaân taùnh, traùi ngöôïc chaân giaùc, chaúng khaùc naøo keû chaúng bieän roõ xanh ñoû trong maét, chæ lo taét quaàng saùng cuûa ngoïn ñeøn. Ví duï nhö chuùng ta ñoát ñeøn daàu, neáu maét mình nhaäm, thì nhìn thaáy coù quaàng xanh quaàng ñoû, chuùng ta laïi cho laø taïi caùi ñeøn, taét ñeøn ñeå khoâng thaáy quaàng xanh quaàng ñoû. Nhö vaäy ñuùng khoâng? Quaàng xanh, quaàng ñoû töø ñeøn hay töø maét cuûa mình? Khoâng bieát goác töø maét beänh ñeå trò, maø cöù chaáp caùi ñeøn coù voøng xanh voøng ñoû thì coù thoâng minh khoâng? Cuõng vaäy, khoâng bieát caùi chaáp hai beân cuûa mình sanh ra ñuû thöù phieàn naõo, khoâng chòu lo dieät noù, laïi noùi ôû ñaây oàn quaù tu khoâng ñöôïc, chaïy traùnh choã khaùc deã tu. Nhö vaäy chæ traùnh caûnh maø khoâng traùnh caùi meâ caùi loaïn cuûa taâm. YÙ naøy raát laø roõ, chuùng ta coù nhieàu ngöôøi maéc beänh ñoù. Cho neân môùi noùi raèng chæ traùnh choã huyeân naùo, boû hoaït ñoäng roài ngoài quaùn phaân tích, luùc ñoù cuõng ñöôïc chuùt ít yeân oån hôïp vôùi lyù khoâng, nhöng laøm nhö vaäy thì ñaõ choân vuøi chaân taùnh, traùi ngöôïc vôùi chaân giaùc. Chaân taùnh, chaân giaùc gioáng nhö caùi ñeøn, caùi ñeøn khoâng coù hieän maøu xanh maøu ñoû, taïi con maét beänh. Khoâng lo trò beänh maø cöù lo taét ñeøn.

Khoâng lo xeùt toät cuøng caùi huyeãn thaân ôû trong thöùc, laïi luoáng chaïy troán caùi boùng roãng ôû döôùi maët trôøi. Nhö chuùng ta ñi döôùi aùnh maët trôøi thaáy coù boùng. Chuùng ta gheùt caùi boùng mình muoán chaïy troán noù, maø cöù chaïy maõi ngoaøi trôøi chöøng naøo heát boùng? Coù ngöôøi noùi khoâng caàn chaïy ñaâu, chæ vaøo trong choã maùt thì heát boùng. Nhöng ôû ñaây Ngaøi muoán noùi sôï boùng khoâng baèng sôï thaân. Thaân naøy töø huyeãn thöùc taïo neân, baây giôø khoâng bieát deïp tröø caùi huyeãn thöùc ñoù, maø cöù sôï caùi boùng voâ lyù. Caùi goác khoâng sôï maø sôï caùi ngoïn. Bôûi coù thaân môùi coù boùng, chuùng ta sôï boùng thì phaûi bieát chuyeån caùi thaân. Neáu thaân khoâng coøn, thì boùng laøm gì coù.

Nhö theá chæ lao nhoïc tinh thaàn, toán hao söùc löïc. Nhö vaäy thì toán coâng maø khoâng coù lôïi. Chaúng khaùc naøo ñoå nöôùc vaøo baêng, neùm cuûi vaøo löûa. Cho neân ñaây môùi giaûi thích laïi.

Coù bieát ñaâu boùng loøa ôû ngay maøu xanh, boùng roãng theo ngay nôi thaân, boùng loøa töùc laø boùng xanh vaøng, noù töø caùi loøa ôû con maét. Coøn caùi boùng ôû beân caïnh thaân mình, ñoù laø caùi boùng roãng theo thaân. Coù bieát ñaâu loøa hieän ra maøu xanh, boùng roãng theo nôi thaân, neáu chöõa khoûi beänh loøa ôû maét thì boùng xanh kia töï maát, dieät thaân huyeãn naøy thì boùng noï khoâng coøn.

Neáu bieát quay aùnh saùng soi laïi nôi mình, boû ngoaïi caûnh maø xem ôû töï taâm, thì Phaät nhaõn saùng suoát, boùng nghieäp töï tan, phaùp thaân hieän ra, nhöõng veát traàn töï dieät.

Ta phaûi laáy löôõi dao trí cuûa taâm töï giaùc maø raïch laáy ra taâm chaâu trong nhöõng moái daây quaán chaët. Phaûi duøng muõi giaùo tueä chaët ñöùt löôùi kieán chaáp trong traàn caûnh. AÁy chính laø toâng chæ cuøng taâm caùi chaân thuyeân ñaït thöùc ñoù vaäy.

Neáu bieát quay aùnh saùng soi laïi nôi mình. Keát thuùc Ngaøi noùi raát roõ: Chuùng ta tu neáu bieát quay aùnh saùng xoay laïi nôi mình, laø phaûi phaûn quang töï kyû.

Boû ngoaïi caûnh maø xem ôû töï taâm. Nghóa laø luùc naøo cuõng ñöøng chaïy theo traàn caûnh, phaûi soáng vôùi töï taâm.

Phaät nhaõn saùng suoát, boùng nghieäp töï tan, phaùp thaân hieän ra, nhöõng veát traàn töï dieät. Chuùng ta soáng ôû coõi ñôøi naøy maø muoán quay laïi töï taâm raát laø khoù. Taïi sao? Bôûi vì con maét luùc naøo cuõng ngoù ra, baét noù ngoù vaøo noù khoâng chòu. Loã tai cuõng veånh ra ngoaøi ñoùn tieáng. Con maét thì ñoùn hình töôùng, loã tai thì ñoùn aâm thanh, loã muõi thì ñoùn muøi, löôõi thì chôø vò, roài thaân ñôïi xuùc chaïm. Nhö vaäy luoân luoân noù ñoøi hoûi theo naêm traàn ôû ngoaøi, chôù khoâng chòu quay trôû laïi. Baây giôø tu, thay vì phoùng ra chuùng ta phaûi quay laïi, chieáu laïi. Chö taêng chö ni töï nhieân quay laïi khoâng noåi, cho neân baét ngoài thieàn. Ngoài ngoù xuoáng ñeå nhìn laïi mình, theo hôi thôû ñeå bieát laïi mình. Ñoù laø caùi thuaät quay laïi chôù coøn phoùng ra ngoaøi thì queân mình. Neáu ñi ñöùng naèm ngoài ñeàu bieát quay laïi mình thì khoûi ngoài thieàn cuõng ñöôïc. Neáu ñi ñöùng maø queân mình thì phaûi ngoài thieàn, ngoài ñuû, ngoài ñuùng giôø ñuùng giaác ñaøng hoaøng. Ngöôøi bieát boû ngoaïi caûnh maø xem ôû töï taâm mình thì Phaät nhaõn saùng suoát. Ngaøi Ñaïo Nguyeân ôû Nhaät Baûn khaúng ñònh: “Moät giôø ngoài thieàn laø moät giôø laøm Phaät”. Bôûi vì bieát  quay  laïi  ñeå môû saùng maét trí tueä cuûa mình. Moät giôø ngoài thieàn laø moät giôø laøm Phaät, coøn ngoài thieàn, gaät leân gaät xuoáng thì khoâng laøm Phaät, khoâng saùng suoát. Cho neân chuùng ta phaûi bieát roõ ngoài thieàn laø quay laïi mình, bieát phaûn chieáu laïi mình, ñoù laø giaùc, giaùc laø Phaät. Chaïy theo ngoaïi traàn thì meâ, maø meâ laø chuùng sanh. Ngoài hai giôø laø giaùc luoân hai giôø. Phaûi laøm sao giôø laøm Phaät nhieàu hôn giôø laøm chuùng sanh môùi ñöôïc.

Chuùng ta quay laïi thì ñoù laø Phaät nhaõn, neáu Phaät nhaõân saùng suoát thì boùng nghieäp töï tan. Baây giôø khi chuùng ta quay laïi, ngoài thieàn soi laïi mình, nhìn hôi thôû, nhìn nieäm. Nhöõng nieäm buoàn thöông giaän gheùt daáy leân ñeàu noùi voïng khoâng theo thì noù tan, nieäm tan laø tan nghieäp. Nieäm laëng xuoáng roài ñaâu coøn nghieäp, nhö vaäy phaù voïng töôûng cho tan laø laøm cho boùng nghieäp töï tan, thì Phaùp thaân töï hieän, ñôn giaûn nhö vaäy. Neáu mình haèng tri, haèng giaùc khoâng coù nieäm naøo, thì phaùp thaân hieän tieàn, nhöõng veát traàn töï dieät; vì nieäm thì duyeân theo boùng, nhôù ngöôøi thì coù boùng ngöôøi, nhôù caûnh thì coù boùng caûnh, boùng ngöôøi boùng caûnh laø veát traàn ôû ngoaøi. Ñaâu coù khi naøo khôûi nieäm maø khoâng duyeân boùng beân ngoaøi. Nhö vaäy neáu mình laøm chuû ñöôïc nieäm thì nieäm tan, boùng traàn ôû ngoaøi heát thì Phaùp thaân hieän khoâng coù nghi ngôø.

Ta phaûi laáy löôõi dao trí cuûa taâm töï giaùc maø raïch laáy ra taâm chaâu trong nhöõng moái daây quaán chaët. Töùc laø haït chaâu saùng coù saün cuûa taâm  bò  quaán chaët trong nhöõng moái daây thaäp trieàn thaäp söû.

Phaûi duøng muõi giaùo tueä chaët ñöùt löôùi kieán chaáp trong traàn caûnh. Chaáp traàn caûnh töùc laø chaáp saéc, thanh, höông, vò, xuùc… Neáu ñöôïc nhö vaäy aáy chính laø caùi toâng chæ cuøng taâm, caùi chaân thuyeân ñaït thöùc ñoù vaäy. Neáu chaïy troán choã naøy choã kia ñeå cho ñöôïc yeân, ñöôïc thaûnh thôi, hay laø ñöôïc nheï nhaøng deã tu, ñoù chöa phaûi laø cuøng taâm, chöa phaûi laø ñaït lyù. Nhö vaäy laø Ngaøi ñaõ chaân tình chæ daïy cho chuùng ta caùch tu theá naøo laø ñuùng, theá naøo laø khoâng ñuùng.

Sö laïi noùi:

Trí hay chieáu voán khoâng, caûnh bò duyeân cuõng laëng. Laëng maø khoâng phaûi laëng, bôûi khoâng coù ngöôøi hay laëng. Soi maø khoâng soi, bôûi khoâng coù caûnh bò soi. Caûnh vaø trí ñeàu laëng, taâm lo nghó an nhieân, ñaây chính laø con ñöôøng coát yeáu trôû veà nguoàn.

Ñaây Ngaøi daïy töøng ñoaïn, töøng ñoaïn ñeå cho chuùng ta nhaän ra cöùu kính cuûa söï tu haønh.

?