B. GIAÛNG GIAÛI (tt)

VI. KHAI THÒ NGOÄ NHAÄP ÑÖÔÏC DUYEÂN TOÁT TRUYEÀN TRAO AÁN CHÖÙNG. (tt)

Sö laïi noùi:

- Chí ñaïo goác ôû taâm, taâm phaùp goác ôû voâ truï. Taâm theå voâ truï ñoù, taùnh töôùng ñeàu laëng leõ, chaúng phaûi coù chaúng phaûi khoâng, chaúng sanh chaúng dieät, tìm noù thì chaúng ñöôïc, boû ñi cuõng chaúng rôøi. Meâ hieän löôïng thì hoaëc vaø khoå laêng xaêng. Ngoä chaân taùnh thì roãng rang toû suoát. Tuy taâm töùc laø Phaät, Phaät töùc laø taâm, song chæ coù ngöôøi chöùng môùi bieát.

ÔÛ ñaây Ngaøi chæ toät cuøng cho chuùng ta thaáy.

Chí ñaïo goác ôû taâm, töùc laø ñaïo toät cuøng laø goác ôû taâm. “Chí ñaïo voâ nan, duy hieàm giaûn traïch”. Nghe noùi coù ngöôøi ñi caàu ñaïo, mình töôûng ñaïo ôû treân non treân nuùi thöïc ra laø ñaïo ôû taâm.

Taâm phaùp goác  ôû voâ truï, theå cuûa taâm töùc laø voâ truï, laø khoâng keït khoâng maéc, khoâng ôû moät nôi moät choán naøo.

Taâm theå voâ truï ñoù, taùnh töôùng ñeàu laëng leõ chaúng phaûi coù chaúng phaûi khoâng, chaúng sanh chaúng dieät, tìm noù thì chaúng ñöôïc, boû ñi cuõng chaúng rôøi. Taâm taïi sao goïi laø voâ truï? Vì truï laø coù nôi choán maø taâm theå truøm khaép khoâng coù nôi choán, khoâng coù theå do tìm kieám maø ñöôïc, chæ laëng heát meâ voïng thì thaáy; muoán boû taâm theå, boû cuõng khoâng ñöôïc. Chuùng ta taïm thí duï nhö hö khoâng laø höõu truï hay voâ truï? Hö khoâng ôû ñaâu cuõng truøm heát neân noùi laø voâ truï. Mình muoán chaïy troán hö khoâng, ñöôïc khoâng? Muoán naém baét hö khoâng ñöôïc khoâng? Baét cuõng khoâng ñöôïc maø  troán cuõng khoâng ñöôïc, noù cöù nhö vaäy. Chuùng ta soáng trong hö khoâng cöù thaûn nhieân maø soáng, hít thôû khoâng khí trong hö khoâng roài vui vôùi hö khoâng, bieát mình ñang ôû trong hö khoâng laø ñuû roài! Nhöng hö khoâng theå noù theânh thang khoâng coù tri giaùc, coøn taâm theå thì theânh thang coù tri giaùc, khoâng coù töôùng maïo. Nhö khi chuùng ta daáy nieäm duyeân theo ngöôøi thì coù boùng ngöôøi hieän, daáy nieäm duyeân theo caûnh thì coù boùng caûnh hieän. Taâm duyeân theo boùng ngöôøi boùng caûnh laø taâm hö doái. Khi taâm hö doái laëng thì caùi bieát vaãn nhö nhieân, trong ñaây duøng töø “hieän löôïng”.

Meâ hieän löôïng thì hoaëc vaø khoå laêng xaêng. Ngoä chaân taùnh thì roãng rang toû suoát. Töùc laø queân taâm hieän taïi, taâm saün coù ñaây thì chaïy theo hoaëc, hoaëc laø meâ laàm, hoaëc thì taïo khoå neân hoaëc khoå laêng xaêng. Nôi maét chuùng ta thaáy, nôi tai chuùng ta nghe, nôi muõi chuùng ta ngöûi, nôi löôõi chuùng ta neám… Taát caû caùc cô quan ñeàu coù saün tri giaùc hieän löôïng, khoâng meâ, khoâng thieáu. Nhöng vì chuùng ta khoâng bieát, khi maét thaáy lieàn daáy nieäm duyeân theo, thaáy ngöôøi phaân bieät ngöôøi, thaáy caûnh phaân bieät caûnh, ñoù laø taâm sanh dieät, roài khôûi nieäm thöông nieäm gheùt, ñoù laø meâ hoaëc. Töø thöông gheùt sanh ra khoå ñau, laêng xaêng khoâng cuøng. Chuùng ta ngoä töùc nhaän nôi mình coù taâm theå haèng coøn khoâng vaéng thieáu vaø luoân luoân trong saùng khoâng bò ngaàu ñuïc. Nhaän ra roài chuùng ta môùi thaáy chaân taùnh roãng rang saùng suoát.

Tuy taâm töùc Phaät, Phaät töùc laø taâm, song chæ coù ngöôøi chöùng môùi bieát. Ai bieát caâu ñoù, ai nhaän caâu ñoù? Nhöõng chuù ñieäu nhoû ôû chuøa nghe quyù thaày ñoïc “Taâm töùc Phaät, Phaät töùc taâm” noùi cuõng ñöôïc, quí vò cö só cuõng noùi ñöôïc vaäy! Nhöng hoûi caùi gì laø Phaät, caùi gì laø taâm thì khoâng bieát, chæ coù ngöôøi chöùng môùi bieát ñöôïc leõ thaät, coøn ngöôøi chöa chöùng nghe noùi baét chöôùc noùi theo thoâi!

Song coøn chaáp coù chöùng, coù bieát thì maët trôøi trí tueä rôi vaøo ñaát coù. Neáu taâm môø mòt khoâng chieáu, khoâng saùng thì ñaùm maây hoân traàm che laáp ôû cöûa khoâng.

Chuùng ta coøn chaáp coù chöùng coù bieát thì maët trôøi trí tueä rôi vaøo ñaát coù. Coù töùc laø bò giôùi haïn, coù hình töôùng. Maët trôøi trí tueä ñang lang thang vaø maéc keït nôi coù. Neáu taâm môø mòt khoâng chieáu, khoâng saùng thì ñaùm maây hoân traàm che laáp ôû cöûa khoâng. Vì taâm môø mòt khoâng chieáu khoâng saùng neân bieán thaønh ñaùm maây che cöûa khoâng. Ñoù laø hai thöù beänh.

Chæ coù taâm khoâng sanh moät nieäm thì khoâng coøn ngaên caùch tröôùc sau, chaân taùnh chieáu theå ñöùng rieâng thì ta ngöôøi naøo khaùc.

Muoán traùnh hai beänh coù khoâng ñoù chæ coù taâm khoâng sanh moät nieäm. Taâm laø chæ caùi bieát, taâm tri giaùc saün coù cuûa chuùng ta. Khoâng daáy moät nieäm thì khoâng bò ngaên caùch tröôùc sau. Chaân taùnh chieáu theå ñöùng rieâng thì ta ngöôøi naøo khaùc. Chaân taùnh khoâng bò keït beân naøo, luùc ñoù môùi thaáy ta ngöôøi ai cuõng coù ñuû.

Nhöng meâ ñoái vôùi ngoä, ngoä troâng vaøo meâ, voïng ñoái vôùi chaân, chaân nöông nôi voïng. Neáu ta caàu chaân maø boû voïng nhö ngöôøi chaïy troán boùng luoáng nhoïc mình. Neáu ta nhaän chaân chính nôi voïng, nhö ngöôøi vaøo choã maùt thì boùng maát. Neáu taâm khoâng voïng chieáu thì voïng löï töï heát. Neáu maëc tình laëng bieát thì caùc thieän haïnh phaùt khôûi. Theá neân caùi ngoä tòch maø khoâng tòch, caùi chaân tri döôøng nhö voâ tri.

Ñoaïn naøy thaät saâu, chí thieát ñoái vôùi ngöôøi tu.

Nhöng meâ ñoái vôùi ngoä, ngoä troâng vaøo meâ. Vì chuùng ta meâ neân laäp ngoä ñeå ñoái ñaõi, neáu chuùng ta khoâng meâ, ai noùi ngoä? Noùi “ngoä troâng vaøo meâ” töùc laø nhaém vaøo keû meâ neân noùi ngoä.

Voïng ñoái vôùi chaân, chaân nöông nôi voïng. Nhö nieäm daáy leân chuùng ta goïi laø voïng, khi khoâng daáy goïi laø chaân. Chaân nöông nôi voïng, voïng töïa vaøo chaân maø sanh. Neáu caàu chaân boû voïng thì chaân rôøi voïng, coù chaân rieâng coù voïng rieâng gioáng nhö maët nöôùc daáy soùng, chuùng ta muoán tìm nöôùc boû soùng thì sao?

Neáu ta caàu chaân maø boû voïng nhö ngöôøi chaïy troán boùng luoáng nhoïc mình. Vì voïng ñaâu ngoaøi chaân cuõng nhö soùng ñaâu ngoaøi nöôùc. Chuùng ta muoán caàu chaân boû voïng, taùch noù ra, gioáng nhö muoán laáy nöôùc maø ñuøa soùng qua moät beân, khi ñoù gioù aøo aøo, soùng buûa giaêng, muoán tìm choã khoâng coù soùng ñeå laáy nöôùc. Ngay nôi voïng chuùng ta nhaän ra chaân, chôù ñöøng ñi tìm ñaâu khaùc. Toâi thöôøng daïy cho taát caû “Bieát voïng, khoâng theo laø ñuû!”, chôù khoâng boû khoâng laáy gì heát. Neáu noùi “Caùi ñoù laø voïng, phaûi ñuoåi ñi choã khaùc roài caùi chaân hieän ra” thì khoâng ñöôïc. Chuùng ta boû voïng maø khoâng caàu chaân, nhaän chaân chính nôi voïng nhö ngöôøi vaøo choã maùt thì boùng maát. Chuùng ta gheùt boùng, thaáy boùng xaáu muoán boû maø cöù chaïy ngoaøi trôøi maõi thì chöøng naøo maát boùng? Giaû söû töø ñaây chaïy xuoáng Saøi Goøn boùng vaãn coøn, chæ coù voâ nhaø ngoài môùi tìm boùng khoâng ra. Vaäy thì chuùng ta bieát caùi boùng laø hö doái, chæ caàn traùnh choã naéng thì boùng khoâng coù. Cuõng nhö chuùng ta bieát soùng töø nöôùc maø ra, muoán tìm nöôùc thì ngay nôi soùng maø laáy, khoâng caàn chaïy ñi ñaâu heát.

Neáu ta nhaän chaân chính nôi voïng, nhö ngöôøi vaøo choã maùt thì boùng maát. Neáu taâm khoâng voïng chieáu thì voïng löï töï heát. Neáu maëc tình laëng leõ haèng bieát thì caùi thieän haïnh ñöôïc phaùt khôûi. Theá neân caùi ngoä tòch maø khoâng tòch, caùi chaân tri döôøng nhö voâ tri. Ngoä tòch töùc laø ngoä laëng leõ maø khoâng laëng leõ, vì noù haèng giaùc neân noù ñaâu coù laëng leõ. Caùi chaân tri döôøng nhö voâ tri, caùi bieát thaät döôøng nhö khoâng bieát. Neáu chuùng ta nhìn ngöôøi nhìn caûnh maø khoâng khôûi nieäm phaân bieät ngöôøi theá naøo, caûnh theá naøo thì ngöôøi caûnh ñi qua roài, chuùng ta coøn nhôù hay queân? Bieát maø khoâng phaân bieät nhö laø khoâng bieát, cho neân thaáy taát caû maø khoâng nhôù, khoâng bieát. Thaáy töùc laø bieát maø noùi khoâng bieát laø sao? Vì khoâng coù khôûi yù nieäm chaêm chuù phaân tích vaøo ngöôøi naøo, caûnh naøo. Khoâng phaân tích ngöôøi, caûnh thì töï nhieân mình khoâng nhôù, neân noùi Chaân tri döôøng  nhö  voâ tri. Bieát baèng leõõ thaät laïi döôøng nhö khoâng bieát. Coøn caùi bieát hö aûo thì döôøng nhö nhôù dai.

Do moät taâm khoâng phaân chia tòch vaø tri, kheá hôïp vôùi leõ huyeàn dieäu dung thoâng caû coù vaø khoâng, khoâng chaáp, khoâng maéc, khoâng nhieáp, khoâng thu, phaûi quaáy ñeàu queân, naêng sôû cuõng döùt. Caùi döùt aáy cuõng baët luoân thì Baùt-nhaõ hieän tieàn, moãi taâm ñeàu thaønh Phaät, khoâng taâm naøo chaúng phaûi taâm Phaät; choán choán ñeàu thaønh ñaïo, khoâng moät haït buïi naøo chaúng phaûi coõi Phaät.

Do moät taâm khoâng phaân chia tòch vaø tri, töùc laø khoâng phaân chia ñaây laø laëng leõ kia laø hieåu bieát, neân kheá hôïp vôùi leõ huyeàn dieäu dung thoâng caû coù vaø khoâng, khoâng chaáp, khoâng maéc, khoâng nhieáp, khoâng thu, phaûi quaáy ñeàu queân, naêng sôû cuõng döùt, heát ñoái ñaõi. Caùi döùt aáy cuõng baët luoân thì Baùt-nhaõ hieän tieàn, luùc ñoù baët luoân taâm duïng coâng.

Moãi taâm ñeàu thaønh Phaät, khoâng taâm naøo chaúng phaûi taâm Phaät. Luùc naøo cuõng laø Phaät heát, khoâng luùc naøo khoâng phaûi Phaät.

Choán choán ñeàu thaønh ñaïo, khoâng moät haït buïi naøo chaúng phaûi coõi Phaät. Tu ôû ñaây khoâng phaûi chaïy ñi tìm kieám moät nôi naøo laø caûnh Phaät, maø ngay nôi taâm mình neáu döùt caû ñoái ñaõi, döùt caû phaân bieät thì tri vaø tòch khoâng hai. Luùc ñoù khoâng coøn dính maéc - thì nôi naøo, ôû ñaâu cuõng ñeàu laø quoác ñoä cuûa Phaät heát, khoâng coøn tìm kieám chi nöõa.

Theá neân chaân vôùi voïng, vaät vôùi ngaõ, ñeàu do ôû moät taâm ta. Phaät vôùi chuùng sanh cuõng ñeàu chung nhau moät taâm aáy. Neáu meâ thì ngöôøi theo söï vaät, söï vaät thì voâ vaøn neân ngöôøi chaúng gioáng nhau. Neáu ngoä thì söï vaät theo ngöôøi, ngöôøi ñem moät trí maø dung hoøa muoân caûnh. Ñeán ñaây thì heát choã noùi naêng, baët ñöôøng tö töôûng coøn gì maø noùi nhaân tröôùc quaû sau. Taâm theå roãng laëng, coøn gì laø ngöôøi naøy gioáng, keû kia khaùc?

Theá neân chaân vôùi voïng, vaät vôùi ngaõ, ñeàu do ôû moäât taâm ta. Chaân voïng ñeàu ôû töï taâm chuùng ta.

Phaät vôùi chuùng sanh cuõng ñeàu chung nhau moät taâm aáy. Neáu meâ thì ngöôøi theo söï vaät, söï vaät thì voâ vaøn neân ngöôøi chaúng gioáng nhau. Khi chuùng ta meâ töùc queân taâm neân chaïy theo söï vaät, söï vaät ôû beân ngoaøi thì voâ cuøng voâ soá, moãi caùi ñeàu khaùc neân ngöôøi khoâng gioáng nhau.

Neáu ngoä thì söï vaät theo ngöôøi, ngöôøi ñem moät trí maø dung hoøa muoân caûnh. Thí duï khi chuùng ta ngoä thaáy taát caû söï vaät ôû beân ngoaøi, caùi nhaø, caây thoâng, caùi baøn, caùi gheá… chuùng ta chæ duøng moät trí thaáy laø duyeân hôïp, laø töù ñaïi hoøa hôïp, nhaø cuõng do töù ñaïi, caây thoâng cuõng do töù ñaïi, caùi baøn cuõng töù ñaïi hoøa hôïp, khoâng coù caùi gì khaùc, khoâng coù caùi gì ngoaøi. Nhö vaäy chuùng ta duøng moät trí maø dung thoâng taát caû moïi vaät, khoâng caàn phaûi nhieàu thöù.

Ñeán ñaây thì heát choã noùi naêng, baët ñöôøng tö töôûng coøn gì maø noùi nhaân tröôùc quaû sau. Neáu ngöôøi ñeán choã ñoù roài soáng khoâng coøn phaân chia ñoái ñaõi. Luùc ñoù khoâng coøn ngoân ngöõ ñeå noùi, khoâng coøn tö töôûng ñeå suy löôøng thì coøn caùi gì laø nhaân laø quaû maø noùi nhaân tröôùc quaû sau. Noùi nhaân noùi quaû laø noùi söï theå cuûa muoân vaät, khi sanh khi dieät coù tröôùc coù sau.

Taâm theå roãng laëng, coøn gì laø ngöôøi naøy gioáng, keû kia khaùc. Neáu taâm mình roãng laëng thaáy ai cuõng nhö ai, khoâng noùi raèng ngöôøi naøy gioáng, ngöôøi kia khaùc, ngöôøi naøy ñeïp, ngöôøi kia xaáu…

Chæ coøn moät taâm trong saùng, taêng giaûm chan hoøa. Nhö taám göông saùng, tuy khoâng coù hoa maø boùng hoa hieän, göông vaãn voâ taâm; tuy thaáy aûnh töôïng chieáu trong göông, maø aûnh töôïng vaãn haèng khoâng.

ÔÛ ñaây nhôø thí duï chuùng ta thaáy roõ chæ coøn moät taâm trong saùng, taêng giaûm chan hoøa nghóa laø chæ moät taâm trong saùng thì caùi taêng caùi giaûm hoøa laãn nhau. Ví duï nhö moät taám göông saùng trong ñoù coù hieän traêm boùng hoa naøo ñoû naøo xanh naøo vaøng… tuy traêm thöù hoa hieän trong göông maø göông khoâng coù gheùt caùi naøy, chòu caùi kia. Bao nhieâu aûnh töôïng hieän trong göông naøo hoa hoàng, hoa cuùc v.v…, khoâng coù hoa naøo thaät, ñeàu laø boùng heát. Taát caû boùng hoa hieän trong göông ñeàu laø boùng, göông vaãn voâ taâm. Ñaây chæ cho ngöôøi tu döùt baët ñoái ñaõi khoâng coøn phaân bieät, chæ moät taâm trong saùng thì moïi vieäc ñeàu ñaày ñuû maø khoâng dính maéc.

Hôn nöõa, ñaïo thì luaän noùi cuõng chaúng ñöôïc, im laëng cuõng chaúng ñöôïc; duø cho queân caû hai noùi vaø im cuõng khoâng dính daùng. Taïi sao? Quang minh cuûa baäc Coå Phaät, phong thaùi cuûa haøng Tieân ñöùc, moãi moãi ñeàu töø trong choã khoâng muoán, khoâng nöông maø ñöôïc phaùt hieän. Hoaëc coù khi cao vuùt voøi voïi troïn khoâng theå nhoå leân, hoaëc coù khi bao truøm hoøa laãn troïn khoâng choã thaáy.

Ñoaïn naøy noùi xa hôn moät chuùt.

Hôn nöõa, ñaïo thì luaän noùi cuõng chaúng ñöôïc, im laëng cuõng chaúng ñöôïc. Taïi sao noùi khoâng ñöôïc? Noùi khoâng ñöôïc thì nín, maø nín cuõng khoâng ñöôïc, nhö vaäy thì laøm sao? Vì chuùng ta quen soáng vôùi ñoái ñaõi, hoaëc laø noùi, hoaëc laø nín. ÔÛ ñaây luaän noùi chaúng ñöôïc, vaäy muoán noùi chuyeän ñaïo lyù phaûi laøm sao ñaây? Ngöôøi xöa hay noùi “Caû ngaøy aên maø khoâng nhai naùt moät hoäït côm moät hoäït gaïo”. Noùi maø khoâng dính maéc thì noùi maø nhö khoâng noùi, coøn im laëng maø maéc keït thì im laëng cuõng sai. Chuùng ta khoâng ñöôïc noùi ñeå cho ngöôøi ta dính keït, cuõng khoâng ñöôïc im laëng vì im laëng laøm sao truyeàn baù chaùnh phaùp. Neân noùi maø khoâng dính ñaàu löôõi thì caùi noùi ñoù khoâng sao heát. Caùc Thieàn sö noùi coù khi mình nghe ñieác loã tai, chuùng ta khoâng bieát caùc ngaøi noùi gì heát. Bôûi vì noùi ñeå ngöôøi ta suy nghó ñoù laø dính maéc, noùi ñeå ngöôøi döùt suy nghó thì heát dính maéc, nhö vaäy coù quyeàn noùi. Nhöõng caùi noùi ñoù tuøy cô neân noùi nín gì laïi khoâng ñöôïc. Bôûi vaäy khoâng ñöôïc noùi khoâng ñöôïc nín töùc laø duø cho queân caû hai, noùi vaø im cuõng khoâng dính daùng. Taïi sao? Giaûi thích:

Quang minh cuûa baäc Coå Phaät, phong thaùi cuûa haøng Tieân ñöùc, moãi moãi ñeàu töø trong choã khoâng muoán khoâng nöông maø ñöôïc phaùt hieän. Noùi maø khoâng coù taâm muoán ñöôïc, khoâng coù choã nöông töïa ñeå chæ baøy ra.

Hoaëc coù khi cao vuùt voøi voïi troïn khoâng theå nhoå leân, hoaëc coù khi bao truøm hoøa laãn troïn khoâng choã thaáy. Coù nhöõng choã cao vuùt voøi voïi ôû treân chuùng ta khoâng vôùi tôùi ñöôïc, hoaëc coù choã bao truøm heát chuùng ta khoâng naém baét noåi. Ñoù laø yù cho thaáy raèng caùc ngaøi noùi maø khoâng maéc keït hai beân, khoâng dính maéc moät choã naøo.

Cuoái cuøng chaúng coá ñònh moät choã, cuõng chaúng dính maéc ôû hai ñaàu, khoâng phaûi maø khoâng gì chaúng phaûi, khoâng quaáy maø khoâng gì chaúng quaáy, ñöôïc cuõng khoâng choã ñöôïc, maát cuõng khoâng choã maát.

 Caùi gì maø khoâng phaûi khoâng gì chaúng phaûi? Thí duï coù ngöôøi noùi: Thaày ñoù, chuù ñoù laø Leâ Vaên An. Laïi coù ngöôøi khaùc noùi: Baäy! Thaày ñoù, chuù ñoù laø töù ñaïi. Nhö vaäy Leâ Vaên An laø teân con ngöôøi ñaët ra. Coøn thaân ngöôøi do töù ñaïi hôïp thaønh, noùi töù ñaïi laø phaûi hay khoâng phaûi? Noùi Leâ Vaên An laø baäy, noùi töù ñaïi laø phaûi roài. Nhöng ngöôøi khaùc cuõng laø töù ñaïi, bieát ai laø Leâ Vaên An? Nhö vaäy môùi nghe döôøng nhö phaûi maø chaúng phaûi, khoâng quaáy maø khoâng gì chaúng quaáy. Ai ñöùng maët naøy nhìn thì thaáy nhö phaûi, ñöùng maët khaùc nhìn thì thaáy nhö quaáy. Taát caû theá gian laø nhö vaäy, khoâng coù phaùp coá ñònh maø chuùng ta luoân chaáp coá ñònh, phaûi laø phaûi quaáy laø quaáy… neân sanh ra bao nhieâu chuyeän caõi laãy. Bôûi vaäy ôû trong thieàn vieän xöû kieän deã laém. Hai ngöôøi caõi nhau ñem ñeán toâi xöû, toâi hoûi: Taïi sao caõi nhau? - - Taïi con töùc quaù! Toâi chæ xöû moät caâu: Coù töùc, laø loãi roài! Hai ngöôøi caõi vôùi nhau ñeàu coù töùc thì ñeàu phieàn naõo, gioáng nhau heát, coù hôn thua gì? Caû hai ñeàu coù loãi toâi xöû phaït heát, chæ coù ngöôøi khoâng caõi thì khoâng phieàn naõo thoâi. Hieåu roài khoâng coù gì coá ñònh. Theá gian coù beänh ñöùng khía caïnh naøy nhìn qua khía caïnh khaùc. Thí duï coù moät khoái thuûy tinh baùt giaùc trong saùng. Beân ngoaøi, phía naøy ñeå moät hoa hoàng, phía kia ñeå hoa xanh, phía noï hoa tím, roài hoûi ngöôøi ñöùng moãi goùc nhìn beân trong khoái thuûy tinh thaáy hoa maøu gì? Ngöôøi thì noùi coù hoa maøu hoàng, ngöôøi khaùc noùi coù hoa maøu xanh, maøu tím…, nhö vaäy caùi nhìn naøo ñuùng? Khoái thuûy tinh maøu gì? Maøu hoàng, maøu tím, maøu xanh? Thuûy tinh khoâng coù maøu maø tuøy choã mình vaø hoa beân ngoaøi, maøu xanh hieän maøu xanh, maøu tím hieän maøu tím. Theá gian naøy, moïi söï vieäc ngöôøi ta laøm, tuøy goùc ñoä nhìn roài cho caùi nhìn cuûa mình laø ñuùng, ai ôû goùc ñoä khaùc nhìn laïi noùi sai, caùi nhìn cuûa hoï môùi ñuùng. Hai caùi ñuùng gaëp nhau thì tranh caõi. Trong chuøa nhieàu chuyeän xaûy ra thaáy töùc cöôøi: Nhöõng ngöôøi laøm raãy thì thaày khuyeán khích troàng raãy cho nhieàu nhieàu ñeå coù aên, vöôøn thì khuyeán khích chaêm soùc ñeå caây coù traùi, coù keát quaû toát, hoa thì khuyeán khích troàng nhieàu hoa cho deã coi. Ñöôïc khuyeán khích ai cuõng muoán laøm cho coù keát quaû. Saùng ra phaân coâng taùc, ban raãy ñoøi cho nhieàu ngöôøi, bôûi vì ñaâu daùm caõi lôøi thaày baûo. Roài ban vöôøn cuõng ñoøi nhieàu ngöôøi, hoûi taïi sao? Taïi thaày baûo raùng chaêm soùc cho caây coù traùi! Ban hoa ñoøi nhieàu ngöôøi nöõa. Ai cuõng ñoøi nhieàu ngöôøi vaø ai cuõng phaûi heát. Khi ñoù tri söï khoâng coù ngöôøi roài laøm sao? Ba caùi phaûi ñöa tôùi khoâng bieát keát thuùc theá naøo. Ai ñoøi ngöôøi cuõng phaûi heát, nhöng chaáp caùi phaûi ñoù thì thaønh ra roái muø khoâng saép ñaët ñöôïc. Thoâi thì dung thoâng nhau, phaûi vöøa thoâi, ñöøng phaûi quaù. Ban naøy coù moät ngöôøi, ban kia coù hai ngöôøi cuõng ñöôïc, chaâm chöôùc vôùi nhau ñeå cuøng laøm thì ñöôïc, chôù ai cuõng daønh phaàn phaûi veà mình, ñöôïc nhö yù mình thì coù chuyeän loâi thoâi, khoâng giaûi quyeát noåi. Coá chaáp thì trôû thaønh beänh maø thieân haï luoân luoân coá chaáp. Laõnh moät traùch vuï gì, moät coâng taùc gì chuùng ta ñeàu cho laø quan troïng. Ba boán caùi quan troïng caõi laãy suoát ngaøy khoâng laøm ñöôïc vieäc gì heát. Chæ coù dung thoâng vôùi nhau, hoøa vôùi nhau ñeå cuøng laøm coâng vieäc thì ñöôïc, ñöøng coù ñoøi tuyeät ñoái. Trong cuoäc soáng chuùng ta ñöøng coá chaáp, vì nhöõng coá chaáp sanh ra caùc thöù khoå, ñuû thöù phieàn naõo.

Chaúng töøng caùch xa moät maûy tô, chaúng töøng ñoåi dôøi moät sôïi toùc, saùng ngôøi loái xöa, chaúng thuoäc nhieäm maàu saâu kín (huyeàn vi), ngay tröôùc maët ñem laïi, chôït ñoù lieàn qua, chaúng ôû nôi chaùnh vò, ñaâu rôi vaøo loái taø, chaúng ñi nôi theânh thang, ñaâu ñaïp vaøo loái nhoû, xoay ñaàu chaúng gaëp, chaïm maét laïi khoâng ñoái tröôùc, moät nieäm xem khaép, theânh thang roãng laëng.

Taâm theå, cuoái cuøng khoâng dính, khoâng keït moät goùc naøo, moät ñaàu naøo maø truøm khaép theânh thang.

Moät chuùt toâng yeáu naøy, ngaøn Thaùnh chaúng truyeàn, thaúng ñoù roõ bieát, ngay ñaây vöôït leân. Môùi bieát, choã saïch troïi trôn theá aáy töùc deã, choã saùng rôõ roõ raøng theá aáy töùc khoù. Neáu laø vieäc boån phaän thì tay chaân buoâng ñi maø khoâng caùi gì thu chaúng ñeán, moãi moãi phoùng aùnh saùng hieän töôùng laønh, moãi moãi döùt baët daáu veát, treân cô troïn chaúng döøng, trong lôøi khoâng theå baøy, toät ñaùy khuaáy chaúng ñuïc, toaøn thaân ñaäp chaúng naùt, roát raùo laø caùi gì ñöôïc tinh thoâng theá aáy, ñöôïc kyø ñaëc theá aáy?

Moät chuùt toâng yeáu naøy, ngaøn thaùnh chaúng truyeàn. Choã toâng yeáu ngaøn Thaùnh cuõng trao nhau khoâng ñöôïc.

Thaúng ñoù roõ bieát, ngay ñaây vöôït leân. Khoâng ai trao cho ta ñöôïc maø chính ta nhaän ra, thì ngay ñoù lieàn vöôn leân ñöôïc. Neáu mình khoâng nhaän thì khoâng vöôït leân ñöôïc.

Môùi bieát choã saïch troïi trôn theá aáy töùc deã, choã saùng rôõ roõ raøng theá aáy töùc khoù. Nghóa laø mình tu maø buoâng saïch, boû saïch laø deã, nhöng ngay choã buoâng saïch, boû saïch ñoù vaãn coøn saùng, vaãn coøn roõ raøng môùi laø khoù. Phaûi buoâng saïch, boû saïch maø vaãn coøn saùng rôõ, coøn roõ raøng.

Neáu laø vieäc boån phaän thì tay chaân buoâng ñi maø khoâng caùi gì thu chaúng ñeán. Nghóa laø vieäc boån phaän, vieäc chaùnh cuûa mình, tay chaân mình buoâng, mình xaû heát, nhöng taâm vaãn coù hieän tieàn.

Moãi moãi phoùng aùnh saùng hieän töôùng laønh, moãi moãi döùt baët daáu veát, treân cô troïn chaúng döøng, trong lôøi khoâng theå baøy toät ñaùy khuaáy chaúng ñuïc, toaøn thaân ñaäp chaúng naùt, roát raùo laø caùi gì ñöôïc tinh thoâng theá aáy, ñöôïc kyø ñaëc theá aáy? Traû lôøi caâu naøy Ngaøi noùi:

Naøy caùc Ngaøi! Chaúng caàn bieát maët muõi y, chaúng caàn ñaët teân cho y, cuõng chôù tìm choã nôi cuûûa y. Taïi sao? Vì y khoâng choã nôi, y khoâng teân tuoåi, khoâng maët muõi, ta vöøa daáy nieäm ñuoåi tìm  lieàn caùch möôøi ñôøi, naêm ñôøi.

Caùi ñoù noù khoâng coù teân, khoâng coù maët muõi, khoâng choã nôi, laøm sao maø tìm? Tìm thì caùch möôøi ñôøi, naêm ñôøi. Bôûi vì vöøa ñaët teân laø theo hình töôùng, do hình töôùng söï vaät maø ñaët teân. Caùi naøy khoâng phaûi hình töôùng, thì laøm sao ñaët teân? Cho neân noù khoâng coù teân. Khoâng hình töôùng thì laøm sao coù choã nôi? Neân ai tìm kieám noù thì muoân ñôøi khoâng gaëp.

Chi baèng buoâng ñi töï do, caàn böôùc lieàn böôùc, caàn döøng lieàn döøng, töùc thieân nhieân maø chaúng thieân nhieân, töùc nhö nhö maø chaúng phaûi nhö nhö, töùc trong laëng maø chaúng phaûi trong laëng, töùc baïi hoaïi maø chaúng phaûi hö hoaïi, khoâng thích soáng khoâng sôï cheát, khoâng caàu Phaät, khoâng sôï ma, chaúng cuøng hôïp vôùi Boà-ñeà, chaúng ñoàng chung vôùi phieàn naõo, chaúng nhaän moät phaùp, chaúng gheùt moät phaùp, khoâng ôû ñaâu maø ôû taát caû, chaúng phaûi lìa maø chaúng phaûi chaúng lìa. Neáu ai hay thaáy ñöôïc nhö theá thì Thích-ca töïï Thích-ca, Ñaït-ma töï Ñaït-ma.

Ñaây laø choã cöùu kính maø Ngaøi muoán chuùng ta thaáy, nhöng chæ thaáy môùi ñöôïc, chôù khoâng phaûi lyù luaän maø ñöôïc. Noùi ñeå cho chuùng ta nghe maø khoâng cho chuùng ta dính, khoâng cho chuùng ta chaáp. Cuoái cuøng Thích-ca töï Thích-ca, Ñaït-ma töï Ñaït-ma. Phaät töï Phaät, Toå töï Toå maø chuùng ta töï chuùng ta. Chôù khoâng phaûi caùc Ngaøi töï maø mình khoâng töï. Toùm laïi, khi ngoài laïi tu, chuùng ta môùi thaáy roõ nôi mình coù caùi chaân thaät, khoâng maéc keït vaøo ngoân ngöõ, khoâng maéc keït vaøo hình töôùng, khoâng maéc keït vaøo vaên töï. Caùi ñoù khoâng coù ngoân ngöõ, hình töôùng, vaên töï thì laøm sao dieãn taû? Nhöng noù vaãn hieän tieàn. Khi taâm chuùng ta thanh tònh, khoâng daáy nieäm, khoâng nghó töôûng thì töï noù saùng. Tai vaãn nghe, maét vaãn thaáy, moïi caùi bieán ñoäng beân ngoaøi ñeàu bieát heát maø caùi ñoù khoâng noùi ñöôïc laø caùi gì, noùi laø caùi gì cuõng traät. Göôïng noùi laø Phaät taùnh, laø chaân taâm. Nhöng ñaõ coù Phaät taùnh thì phaûi coù chuùng sanh taùnh, coù chaân taâm thì phaûi coù voïng taâm, caâu gì noùi ra cuõng coù ñoái ñaõi. Cho neân noùi ñuû thöù teân maø khoâng phaûi teân naøo heát. Cuoái cuøng roài chæ noùi Phaät töï Phaät, Toå töï Toå, ta töï ta chôù khoâng noùi caùi gì laø truùng.

Sö laïi noùi:

Taùm möôi boán ngaøn phaùp moân Ba-la-maät, moãi moân luoân môû ra caùc ñöùc Phaät nhieàu nhö buïi nhoû trong coõi Tam thieân Ñaïi thieân. Moãi ñöùc Phaät noùi phaùp ñeàu chaúng noùi coù, chaúng noùi khoâng, chaúng noùi khoâng phaûi coù khoâng phaûi khoâng, chaúng noùi cuõng coù cuõng khoâng. Sao vaäy?

            Ly töù cuù tuyeät baùch phi,

            Töông phuøng cöû muïc thieåu nhaân tri.

            Taïc nhaät söông phong laäu tieâu töùc,

            Mai hoa y cöïu xuyeát haøn chi.

Dòch:

            Lìa boán caâu baët traêm quaáy,

            Gaëp nhau nhöôùng maét maáy ai hay.

            Hoâm qua söông gioù thoâng tin töùc,

            Caønh ñoâng nhö cuõ ñieåm hoa cöôøi.

Keát thuùc laïi, taùm muoân boán ngaøn phaùp moân Ba-la-maät, töùc laø phaùp moân cöùu kính, moãi moân môû ra caùc ñöùc Phaät nhieàu nhö buïi nhoû trong coõi Tam thieân Ñaïi thieân. Phaùp moân voâ löôïng, chö Phaät voâ löôïng. Moãi ñöùc Phaät noùi phaùp ñeàu: Moät laø khoâng noùi coù, hai laø khoâng noùi khoâng, ba laø chaúng noùi khoâng phaûi coù khoâng phaûi khoâng, boán laø chaúng noùi cuõng coù cuõng khoâng. Nhö vaäy thì chö Phaät lìa töù cuù. Ngaøi noùi theâm baøi keä:

Ly töù cuù laø lìa boán caâu. Tuyeät baùch phi töùc laø baët traêm quaáy.

Gaëp nhau nhöôùng maét maáy ai hay. Neáu thaáy maët nhau, chæ nhìn moät caùi, kheùo thì ngoä. Ñieàu naøy ít ngöôøi bieát ñöôïc. Nhö ñöùc Phaät khi ñöa caønh hoa nhìn khaép thì caû hoäi chuùng khoâng coù ai bieát, chæ coù ngaøi Ca-dieáp bieát thoâi, noù saün nhö vaäy ñoù.

Hoâm qua söông gioù thoâng tin töùc. Hoâm qua coù möa, coù gioù, coù söông baùo cho mình bieát tin.

Caønh ñoâng nhö cuõ ñieåm hoa cöôøi. Töùc laø caønh mai muøa ñoâng nhö cuõ troå hoa töôi. Choã toät cuøng khoâng coøn maéc keït trong töù cuù, döùt tuyeät baùch phi. Chuùng ta laø phaøm phu noùi ra thì keït heát, noùi caâu naøo cuõng keït trong coù, trong khoâng, chaúng phaûi coù, chaúng phaûi khoâng… Maéc keït cho neân tranh caõi, phieàn naõo. Coøn Phaät Toå noùi khoâng cho keït, cho neân khoâng phieàn naõo. Khoâng taát caû phieàn naõo tranh caõi thì taâm thanh tònh. Taâm thanh tònh laø phaùp moân vi dieäu ñöa chuùng ta ñeán choã giaûi thoaùt sanh töû. Neáu coøn tranh caõi laø coøn phieàn naõo, ñoù laø caùc phaùp ñöa chuùng ta ñi trong luaân hoài. Vaäy neân ngöôøi hoïc ñaïo phaûi kheùo nhaän, kheùo hieåu, khoâng coù maéc keït. Toùm laïi, taâm phaøm cuûa chuùng ta luoân luoân naèm trong ñoái ñaõi, hôn thua, phaûi quaáy. Phaät Toå muoán chæ chuùng ta choã vöôït qua caû phaûi quaáy, vöôït qua caû boán caâu, thoaùt ra ñoái ñaõi, cho neân mình khoù hieåu. Bao giôø chuùng ta gôõ ñöôïc ñoái ñaõi khoâng coøn dính thì lôøi Phaät Toå noùi deã hieåu, khoâng coù gì khoù. Cho neân ngöôøi hoïïc Phaät laø ngöôøi phaù ngaõ, gôõ boû taát caû caùi chaáp ñoái ñaõi, gôõ boû taát caû caùi chaáp hôn thua, ñuùng sai… thì ngöôøi hoïc Phaät seõ ñaït ñöôïc keát quaû, ñaïo seõ khoâng xa.

*

*   *

Raûnh rang Sö thöôøng ngaâm laïi nhöõng baøi keä daïy chuùng:

Ngaøi ñoïc laïi nhöõng baøi keä cuûa ngöôøi xöa. Trong nhaø thieàn thöôøng coù caâu: “Moãi laàn nhaéc laïi moãi laàn môùi”. Duø baøi keä ñoù laø cuûa vò naøo, cuûa ngöôøi xöa, neáu chuùng ta ñoïc baøi keä ñoù coù taâm ñaéc thì noù lieàn coù yù nghóa môùi, khoâng phaûi baøi keä coù nghóa môùi, maø chính laø ngöôøi nhaéc laïi gôûi gaém taâm tö mình trong ñoù neân goïi laø môùi. Nhöõng baøi keä cuûa Ngaøi ñoïc trong luùc raûnh rang naøy, khoâng phaûi cuûa Ngaøi maø laø cuûa caùc vò Toå sö tröôùc vaø gaàn Ngaøi, nhöng vì thích neân Ngaøi raûnh rang ngaâm nga laïi ñeå daïy chuùng.

BAØI 1:

            Nhaát thieát voâ taâm töï taùnh Giôùi,

            Nhaát thieát voâ ngaïi töï taùnh Tueä.

            Baát taêng baát giaûm töï Kim Cang,

            Thaân khöù thaân lai boån Tam-muoäi.

Dòch:

            Taát caû khoâng taâm töï taùnh Giôùi,

            Taát caû khoâng ngaïi töï taùnh Tueä.

            Chaúng theâm chaúng bôùt töï Kim Cang,

            Thaân ñi thaân laïi goác Tam-muoäi.

Baøi keä naøy laø baøi keä cuûa Luïc Toå traû lôøi sö Chí Thaønh ôû trong Phaùp Baûo Ñaøn hoûi veà Giôùi - Ñònh - Tueä.

Taát caû khoâng taâm töï taùnh Giôùi. Khi taâm chuùng ta khoâng coù daáy nieäm ñuoåi theo ngoaïi caûnh laø chuùng ta giöõ giôùi, giôùi ngay trong töï taùnh. Taïi sao noùi töï taùnh? Bôûi vì giôùi khoâng coù hình töôùng. Thöôøng thöôøng ôû trong nhaø Phaät noùi tôùi giôùi töôùng. Nhöõng haønh ñoäng, nhöõng ngoân ngöõ chuùng ta coù khi sai traùi, giöõ khoâng cho haønh ñoäng, ngoân ngöõ sai traùi goïi laø giôùi töôùng. Trong taâm mình khoâng daáy nieäm, ñoù laø töï taùnh giôùi. Taïi sao? Bôûi vì taâm vöøa daáy nieäm, noù bieán ra hình töôùng, chôù nieäm laëng leõ, ñaâu coù phaïm loãi. Ñoù laø giöõ giôùi ngay trong töï taùnh cuûa mình chôù khoâng phaûi ôû ñaâu.

Taát caû khoâng ngaïi töï taùnh Tueä. ÔÛ ñaây daïy giôùi tröôùc, tueä sau. Tueä laø gì? Tueä laø taát caû khoâng ngaïi. Trí tueä giuùp cho chuùng ta ñoái vôùi moïi ngöôøi, moïi caûnh khoâng dính, khoâng keït, khoâng coù caùi gì troùi buoäc, töï taïi voâ ngaïi. Nhö vaäy laø tueä. Noùi tueä maø döôøng nhö khoâng coù tueä gì heát. Thöôøng ngöôøi ta noùi tueä laø aùnh saùng, laø thoâng minh, nhöõng hieåu bieát cao xa, ôû ñaây noùi khoâng coù ngaïi thì goïi laø tueä. Taïi sao? Vì trong nhaø thieàn, ngöôøi ngu thì cho vieäc naøy, vieäc noï, vieäc kia laø ñuùng laø sai cho neân maéc keït. Coøn ngöôøi trí tueä thì khoâng chaáp, cho neân ñöôïc voâ ngaïi. Chaáp laø ngu, ngöôïc laïi laø trí tueä. Toùm laïi ai chaáp nhieàu thì ñoù laø ngu hay laø thieáu tueä. Ngöôøi noùi ra hay chaáp phaûi, chaáp quaáy, chaáp hôn, chaáp thua, chaáp ñöôïc, chaáp maát thì khoâng coù saùng. Coøn neáu taát caû ñeàu khoâng dính, khoâng keït gì heát laø trí tueä.

Chaúng theâm chaúng bôùt töï Kim Cang. Ñaây noùi ñuû laø Kim Cang Tam-muoäi laø söùc ñònh vöõng chaéc nhö Kim Cang khoâng coù gì phaù hoaïi ñöôïc. Muoán ñöôïc caùi ñònh ñoù phaûi chaúng theâm chaúng bôùt. Baát taêng, baát giaûm maø trong kinh Baùt-nhaõ chuùng ta thöôøng ñoïc ñoù. Chuùng ta ôû treân theá gian naøy luoân luoân thaáy caùi naøy laø ñöôïc, caùi kia laø maát. Coù ñöôïc coù maát laø coù theâm bôùt. Ñöôïc, maát, theâm, bôùt laøm cho taâm mình loaïn ñoäng. Vì vaäy khoâng thaáy coù theâm, khoâng thaáy coù bôùt, ñoù laø Kim Cang.

Thaân ñi thaân laïi goác Tam-muoäi. Neáu moïi caùi theâm bôùt, ñöôïc maát khoâng baän loøng thì thaân mình coù ñeán, coù ñi vaãn laø ôû trong chaùnh ñònh. Nhö vaäy ôû ñaây giôùi, ñònh, tueä khaùc vôùi saùch Phaät noùi veà giôùi ñònh tueä. Kinh noùi Giôùi laø giôùi töôùng, Ñònh laø ñònh taâm, Tueä laø môû saùng taâm. ÔÛ ñaây noùi Giôùi laø töï taùnh, khoâng coù taát caû nieäm, Tueä laø töï taùnh khoâng taát caû chöôùng, Ñònh laø khoâng coù taêng, khoâng coù giaûm, khoâng coù ñi laïi… Nhö vaäy phaàn naøy Luïc Toå giaûng cho Thieàn sö Chí Thaønh veà giôùi, ñònh, tueä.

BAØI 2:

            Baát kieán nhaát phaùp toàn voâ kieán,

            Ñaïi töï phuø vaân giaù nhaät dieän.

            Baát tri nhaát phaùp thuû khoâng tri,

            Hoaøn nhö thaùi hö sanh thieåm ñieän.

            Thöû chi tri kieán mieát nhieân höng,

            Thaùc nhaän haø taèng giaûi phöông tieän.

            Nhöõ ñöông nhaát nieäm töï tri phi,

            Töï kyû linh quang thöôøng hieån hieän.

Dòch:

            Chaúng thaáy moät phaùp coøn thaáy khoâng,

            Gioáng in maây noåi che maët nhaät.

            Chaúng bieát moät phaùp giöõ bieát khoâng,

            Laïi nhö hö khoâng sanh ñieän chôùp.

            Caùi thaáy bieát naøy chôït daáy leân,

            Laàm nhaän ñaâu töøng roõ phöông tieän.

            OÂng neân moät nieäm töï bieát loãi,

            Töï kyû linh quang luoân hieån hieän.

Baøi keä naøy cuûa Luïc Toå. Ngaøi giaûi thích cho Thieàn sö Trí Thöôøng veà “khoâng”, trong kinh Phaùp Baûo Ñaøn.

Chaúng thaáy moät phaùp coøn thaáy khoâng. Neáu mình khoâng thaáy coù moät phaùp naøo, coøn thaáy coù caùi khoâng laø thaät.

Gioáng in maây noåi che maët nhaät. Gioáng nhö laø coù moät cuïm maây che maët trôøi laøm cho maët trôøi toái. Coøn chaáp moät phaùp khoâng cuõng laø coøn keït, che môø trí tueä cuûa mình.

Chaúng bieát moät phaùp giöõ bieát khoâng, Laïi nhö hö khoâng sanh ñieän chôùp. Neáu mình khoâng thaáy coù moät phaùp naøo thaät maø coøn giöõ moät phaùp khoâng, cho taùnh khoâng laø thaät, cuõng nhö hö khoâng trong treûo, boãng döng coù laèn ñieän chôùp, maát caùi yeân tónh, trong treûo cuûa hö khoâng.

Caùi thaáy bieát naøy chôït daáy leân, Laàm nhaän ñaâu töøng roõ phöông tieän. Coøn khôûi caùc nieäm chaáp khoâng, laø mình ñaõ nhaän laàm, khoâng bieát ñöôïc caùc phöông tieän ñaày ñuû.

OÂng neân moät nieäm töï bieát loãi, Töï kyû linh quang luoân hieån hieän. Töùc laø oâng baây giôø moät nieäm töï nhaän loãi chaáp khoâng, thì aùnh saùng linh dieäu cuûa chính mình seõ hieån hieän luoân luoân. Nhö vaäy, taát caû chuùng ta tu, ban ñaàu chaáp taát caû laø coù, coù mình, coù ngöôøi, coù ñuû thöù. Qua giai ñoaïn thöù hai, phaù caùi chaáp coù, cho taát caû töï taùnh laø khoâng,  roài xoay qua chaáp khoâng. Caùi coù thaät bò phaù, song caùi chaáp khoâng laø thaät cuõng laø keït. Vì vaäy maø cuoái cuøng moät nieäm “chaáp khoâng” khoâng coøn thì caùi linh quang cuûa chính mình môùi luoân luoân saùng suoát.

BAØI 3:

            Kieán vaên tri giaùc voâ chöôùng ngaïi,

            Thanh höông vò xuùc thöôøng Tam-muoäi.

            Nhö ñieåu khoâng trung chæ ma phi,

            Voâ thuû voâ xaû voâ taéng aùi.

            Nhöôïc hoäi öùng xöù boån voâ taâm,

            Thuûy ñaéc danh vi Quaùn Töï Taïi.

Dòch:

            Thaáy nghe hieåu bieát khoâng ngaên ngaïi,

            Thanh höông vò xuùc thöôøng Tam-muoäi.

            Nhö chim trong khoâng chæ theá bay,

            Khoâng laáy, khoâng boû khoâng yeâu gheùt.

            Neáu roõ choã hieän voán khoâng taâm,

            Môùi ñöôïc goïi laø Quaùn Töï Taïi.

Baøi naøy cuûa Thieàn sö Boån Tònh (?-761) ñeä töû Luïc Toå.

Thaáy nghe hieåu bieát khoâng ngaên ngaïi. ÔÛ ñaây daïy chuùng ta raèng: Thaáy, nghe, hieåu, bieát khoâng ngaên ngaïi, thì ñoái vôùi Thanh, höông, vò, xuùc thöôøng Tam-muoäi, ñöôïc ôû trong chaùnh ñònh. Sôû dó ngaøy nay taâm ta loaïn, laø vì chuùng ta thaáy nghe hieåu bieát ñeàu dính maéc. Thaáy dính vôùi saéc, nghe dính vôùi thanh, hieåu bieát thì dính vôùi caûnh. Neáu thaáy, nghe, hieåu, bieát maø khoâng dính maéc ñoái vôùi naêm traàn laø saéc, thanh, höông, vò, xuùc thì luoân luoân taâm ñöôïc an ñònh. Ñònh ñoù laø tam-muoäi.

Nhö chim trong khoâng chæ theá bay, Khoâng laáy khoâng boû khoâng yeâu gheùt. Nhö chim giöông caùnh bay trong hö khoâng thaûnh thôi, bôûi vì noù khoâng laáy, khoâng boû, khoâng yeâu gheùt, töï taïi trong khoâng, khoâng coù chöôùng ngaïi. Coøn chuùng ta quen thaáy caùi gì ñeïp thì laáy, caùi gì xaáu thì boû. Caùi gì baèng loøng thì yeâu, thaáy caùi gì khoâng baèng loøng thì gheùt roài bay khoâng ñöôïc, gioáng nhö con chim bò ruïng caùnh, coù voã caùch maáy bay cuõng khoâng noåi. Ñoù laø beänh.

Neáu roõ choã hieän voán khoâng taâm, Môùi ñöôïc goïi laø Quaùn Töï Taïi. Neáu ñoái vôùi taát caû söï vaät hieän tieàn nôi naøo, choán naøo mình cuõng khoâng nieäm dính keït, ñoù laø khoâng taâm. Ñöôïc nhö vaäy thì luùc naøo mình cuõng laø Boà-taùt Quaùn Töï Taïi. Keä naøy daïy chuùng ta giöõ ñöøng ñeå naêm caên dính keït naêm traàn. Naêm caên khoâng keït vôùi naêm traàn thì chuùng ta ñöôïc töï taïi, thaûnh thôi nhö con chim bay khoâng vöôùng maéc. Naêm traàn khoâng keït thì chuùng ta laø Quaùn Töï Taïi.

BAØI 4:

            Coâ vieân khieáu laïc nham trung nguyeät,

            Daõ khaùch ngaâm taøn baùn daï ñaêng.

            Thöû caûnh thöû thôøi thuøy hoäi ñaéc,

            Baïch vaân thaâm xöù toïa thieàn taêng.

Dòch:

            Vöôïn leû huù rôi traêng löng nuùi,

            Khaùch queâ ngaâm luïn ngoïn ñeøn khuya.

            Caûnh ñaáy ngöôøi ñaây ai bieát ñöôïc.

            Thieàn taêng ngoài laëng nuùi saâu kìa.

Baøi naøy cuûa Vónh Minh Dieân Thoï (904-975) coøn goïi laø Voâ Löôïng Thoï, laøm khi ôû nuùi Tuyeát Ñaäu.

Vöôïn leû huù rôi traêng löng nuùi, Khaùch queâ ngaâm luïn ngoïn ñeøn khuya. Ñaây taû caûnh vöôïn huù ôû trong röøng, traêng laën xuoáng. Coøn ngöôøi khaùch mieàn queâ ngaâm thô cho tôùi khuya, ñeøn luïn baác.

Caûnh ñaáy ngöôøi ñaây ai bieát ñöôïc, Thieàn taêng ngoài laëng nuùi saâu kìa. Khoâng ai bieát ñöôïc trong nuùi saâu coù moät Thieàn taêng khoâng dính keït, khoâng troùi buoäc muoân söï muoân vaät ôû beân ngoaøi, ñang ngoài laëng leõ trong nuùi. Nhöng baây giôø Thieàn sö khoâng ngoài laëng leõ trong nuùi, maø ngoài laëng leõ trong Thieàn ñöôøng, vaäy coù dính keït khoâng? Moät Thieàn taêng ngoài laëng leõ töùc laø chæ coøn moät oâng chuû, tìm khoâng coù caùi gì daáy ñoäng, khoâng coù nieäm sanh troùi buoäc laãn nhau, ñoù laø moät hình aûnh hoaøn toaøn giaûi thoaùt. Nhöng baây giôø ngoài con maét ngoù xuoáng maø con vöôïn, con khæ hieän ra hoaøi, buoâng caønh naøy naém caønh kia, neân cuõng khoâng töï taïi. Neáu khoâng dính khoâng maéc thì töï taïi.

BAØI 5:

            Tuyeät hoïc voâ vi nhaøn ñaïo nhaân,

            Baát tröø voïng töôûng baát caàu chaân.

            Voâ minh thaät taùnh töùc Phaät taùnh,

            Huyeãn hoùa khoâng thaân töùc Phaùp thaân.

            Phaùp thaân giaùc lieãu voâ nhaát vaät,

            Baûn nguyeân töï taùnh thieân chaânPhaät.

            Nguõ aám phuø vaân khoâng khöù lai,

            Tam ñoäc thuûy baøo hö xuaát moät.

Dòch:

            Döùt hoïc khoâng laøm ñaïo nhaân nhaøn,

            Chaúng tröø voïng töôûng chaúng caàu chaân.

            Thaät taùnh voâ minh töùc Phaät taùnh,

            Thaân khoâng, huyeãn hoùa töùc Phaùp thaân.

            Phaùp thaân giaùc roài khoâng moät vaät,

            Coäi nguoàn töï taùnh thieân chaânPhaät.

            Naêm aám maây troâi luoáng laïi qua,

            Ba ñoäc boït noåi doái chìm maát.

Ñoaïn naøy trích trong Chöùng Ñaïo Ca cuûa ngaøi Huyeàn Giaùc, raát thuù vò. Chuùng ta bieát tu thieàn chuùt chuùt ñi daïo ngoaøi vöôøn hoa, hoaëc laø ngoài döôùi goác tuøng coù höùng cuõng neân ngaâm leân.

Döùt hoïc khoâng laøm, ñaïo nhaân nhaøn. Tuyeät hoïc noùi döùt hoïc nghe cuõng hôi yeáu moät chuùt. Tuyeät hoïc laø baët khoâng coøn dính gì môùi goïi laø tuyeät hoïc. Voâ vi laø khoâng laøm, nghóa laø baët heát caùi hoïc, vò ñoù laø ñaïo nhaân nhaøn. Ngöôøi ta laïi hieåu laàm ñaïo nhaân nhaøn laø ñaïo nhaân laøm bieáng vì khoâng hoïc, cuõng khoâng chòu laøm gì heát. Bôûi vaäy neáu hieåu theo chöõ theo nghóa thì cuõng toäi. Saùng vaùc cuoác ra ñaùm raãy, cuoác ñaát goïi laø ñaïo nhaân nhaøn ñöôïc khoâng? Lao ñoäng quaù chöøng maø nhaøn choã naøo? Choã ñaây phaûi hieåu tuyeät hoïc voâ vi laø ñoái vôùi söï tìm kieám vaên töï, chöõ nghóa khoâng coù, khoâng coøn. Voâ vi laø khoâng coù taát caû nhöõng taâm ñoäng, theo nhöõng haønh ñoäng hay theo yù nieäm sanh dieät. Caùi gì coøn sanh truï dieät laø höõu vi, khoâng sanh truï dieät laø voâ vi. Baët heát nhöõng taâm ñuoåi theo chöõ nghóa, theo caùi sanh truï dieät cuûa theá gian thì goïi laø ñaïo nhaân nhaøn. Neáu mình cuoác raãy troàng khoai, nhoå coû, laët rau maø khoâng dính maéc vôùi chöõ nghóa vaên töï, khoâng keït vôùi taâm sanh dieät, vaãn laø ñaïo nhaân nhaøn. Tuy laø laët rau, tuy laø nhoå coû maø vaãn nhaøn. Ñöøng neân noùi: “Ngaøi Vónh Gia ñaõ daïy nhö vaäy, baây giôø toâi muoán laøm ñaïo nhaân nhaøn, ñöøng keâu toâi hoïc, moïi ngöôøi laøm cho toâi aên thoâi, ñeå toâi thaønh ñaïo nhaân nhaøn”. Ñoù laø caùi nhaøn löôøi bieáng, khoâng phaûi caùi nhaøn giaûi thoaùt. Quyù vò hieåu cho kyõ, cho neân hoïc maø khoâng hieåu cuõng khoå laém.

Chaúng tröø voïng töôûng chaúng caàu chaân. Khoâng caàu chaân töùc laø yeân laëng. Vì voâ vi khoâng sanh dieät, ñaâu coøn caùi gì laø voïng töôûng, maø khoâng voïng thì chaân hieän tieàn. Ngöôøi naøo tôùi choã khoâng coøn taâm dính keït ngoân ngöõ, khoâng coøn taâm dính keït töôùng sanh dieät, thì ngöôøi ñoù ñaâu coøn voïng töôûng maø tröø, caùi chaân thaät lieàn hieän tieàn, coøn gì maø phaûi caàu. Ai ñöôïc nhö vaäy toâi cuõng cho töï do khoâng ngoài thieàn nöõa, coøn chöa ñöôïc thì raùng ngoài thieàn khaù moät chuùt, chöøng naøo ñöôïc thì khoûi.

Thaät taùnh voâ minh töùc Phaät taùnh. Caùi taùnh thaät cuûa voâ minh laø taùnh Phaät. Taïi sao vaäy? Bôûi vì voâ minh laø môø mòt, maø caùi môø mòt laø töø caùi saùng. Cuõng nhö taùnh thaät cuûa nguû ñaùng lyù laø meâ, sao toâi laïi noùi laø thöùc, bôûi vì khoâng coù thöùc thì mình coù nguû khoâng? Vì coù thöùc neân môùi coù nguû, thaät taùnh caùi nguû goác töø caùi thöùc, khoâng coù thöùc thì khoâng coù nguû, khoâng coù nguû thì khoâng coù thöùc. Vì vaäy neân caùi naøy sanh thì caùi kia sanh. Vì mình meâ cho neân noùi giaùc, tænh heát meâ thì khoâng coøn giaùc. Vaäy thì voâ minh töø giaùc maø ra. Ñöông thöùc maø boãng döng môø mòt, buoàn nguû. Ñoù laø töø goác tænh maø sanh ra meâ, nhö vaäy heát meâ thì trôû laïi tænh chôù gì?

Thaân khoâng huyeãn hoùa töùc Phaùp thaân, ngay nôi thaân huyeãn hoùa khoâng thaät naøy laø Phaùp thaân. Taïi sao? Thaân huyeãn hoùa laø thaân duyeân hôïp, tuï roài tan, neân khoâng thaäät. Ñoù laø töôùng giaû hôïp coù tuï coù tan, coøn theå Phaùp thaân, caùi chaân thaät baát sanh baát dieät, khoâng bao giôø coù tuï coù tan. Nhaän ñöôïc ngay caùi thaân tuï tan ñoù laø huyeãn hoùa khoâng thaät thì Phaùp thaân hieän tieàn chôù khoâng ñaâu xa.

Phaùp thaân giaùc roài khoâng moät vaät. Khi chuùng ta giaùc ngoä Phaùp thaân roài môùi thaáy theá gian khoâng coù moät vaät thaät, taát caû caùc phaùp ñeàu duyeân hôïp, maø duyeân hôïp thì ñeàu hö aûo, ñeàu laø khoâng thaät.

Coäi nguoàn töï taùnh thieân chaân Phaät. Phaùp thaân laø coäi nguoàn, laø töï taùnh thieân chaân. Chöõ “thieân chaân” naøy coù choã ngöôøi ta cuõng hieåu laàm, vì thöôøng thöôøng ngöôøi tu maø hay chaáp laø leäch moät beân. Nhö tu quaùn taát caû caùc töôùng ngaõ cuûa thaân laø duyeân hôïp hö doái,  noùi caùch ñôn giaûn laø thaáy thaân voâ ngaõ, ñoù cuõng laø giaùc nhöng giaùc coøn thieân leäch. Chöøng naøo giaùc ngoä ñöôïc phaùp voâ ngaõ, thaân voâ ngaõ thì caùi giaùc ñoù môùi troøn. Cho neân thöôøng thöôøng hay noùi caùc vò Nhò thöøa ñöôïc caùi giaùc thieân chaân. Nhöng maø chöõ “thieân chaân” ôû ñaây laø caùi chaân saün coù. Chöõ “thieân” ôû ñaây töông töï nhö trôøi, thieân chaân laø caùi saün töø thuôû naøo cho neân laø caùi chaân thaät. Töï taùnh thieân chaân Phaät laø oâng Phaät töø thuôû naøo, chôù khoâng phaûi oâng Phaät leäch.

Naêm aám maây bay troâi luoáng qua, Ba ñoäc boït noåi doái chìm maát. Nghóa laø thaân naêm aám naøy nhö laø maây troâi, luoáng qua laïi khoâng coù gì thaät heát. Taát caû chuùng ta ai cuõng coù saün thaân naêm aám, laø caùi khoâng thaät, hö doái, noù coøn noù maát, sanh dieät nôi naøy, nôi noï, nôi kia nhö laø aùng maây troâi. Coøn ba ñoäc gioáng nhö laø hoøn boït noåi chìm, chæ laø hö doái, coù roài maát. Nhö vaäy hai caâu naøy caûnh tænh chuùng ta. Chuùng ta bieát Phaùp thaân laø taùnh giaùc, laø ñöùc Phaät coù saün, laø coäi nguoàn, thì thaân naêm aám vaø ba ñoäc trong chuùng ta laø maây, laø boït, maát coøn khoâng coù giaù trò gì heát. Nhöng baây giôø ngöôïc laïi, oâng Phaät thieân chaân ôû ñaâu chöa thaáy, maø chæ thaáy thaân naêm aám vaø ba ñoäc, cho neân caû ngaøy cöù loän xoän, loâi thoâi vôùi nhau. Baùm vaøo thaân naêm aám cho laø thaân ta thaät, ba ñoäc cuõng cho laø thaät neân loay hoay laån quaån hoaøi naêm naøy thaùng noï, khoå naøy heát qua khoå kia. Moät khi chuùng ta bieát ñöôïc phaùp thaân saün coù, chöøng ñoù môùi thaáy thaân naøy laø hö giaû, ba ñoäc laø doái khoâng thaät. Ñoù laø yù nghóa ñoaïn naøy trong Chöùng Ñaïo Ca. Noùi Chöùng Ñaïo Ca nghóa laø chöùng ñaïo roài môùi haùt ñöôïc nhöõng caâu naøy. Coøn baây giôø mình haùt hoïc loùm, chôù khoâng phaûi mình haùt thaät. Coøn Ngaøi ñöôïc roài Ngaøi môùi haùt, cho neân caâu naøo cuõng laø toät cuøng, laø chí lyù.

BAØI 6:

            Ngoä taâm dung dò töùc taâm nan,

            Töùc ñaéc taâm nguyeân ñaùo xöù nhaøn.

            Ñaåu chuyeån tinh di thieân duïc hieåu,

            Baïch vaân y cöïu phuù thanh san.

Dòch:

            Ngoä taâm laø deã, khoù döøng taâm,

            Döøng ñöôïc nguoàn taâm moïi choán nhaøn.

            Sao Ñaåu chuyeån dôøi trôøi saép saùng,

            Nhö xöa maây traéng che nuùi xanh.

Ngoä taâm laø deã, khoù döøng taâm, Döøng ñöôïc nguoàn taâm moïi choán nhaøn. Baøi naøy daïy cho chuùng ta thaáy ngoä taâm laø deã maø döùt taâm laïi khoù. Sao vaäy? Ñaây laø caâu maø toâi thöôøng nhaéc cho taát caû Taêng Ni. Phaät daïy, Toå daïy, ai cuõng nhaän ra mình coù caùi taâm chaân thaät. Coù ai khoâng nhaän khoâng? Nhaän bieát mình coù taâm chaân thaät roài, maø muoán döùt taâm laêng xaêng deã hay khoù? Raát khoù, caùi taâm chaân thaät cuûa mình hieän ra tuy khoù maø coøn deã hôn caùi taâm laêng xaêng döøng ñöôïc saïch. Neáu döøng ñöôïc taâm, chöøng ñoù tôùi ñaâu cuõng thaûnh thôi, nhaøn haï.

Sao Ñaåu chuyeån dôøi trôøi saép saùng, Nhö xöa maây traéng che nuùi xanh. Hai caâu naøy, döôøng nhö taû caûnh chôi khoâng noùi gì söï tu haønh. Ñeâm khuya chuùng ta nhìn, thaáy ngoâi sao Baéc Ñaåu chuyeån daàn thì bieát trôøi saép saùng, maây traéng vaãn che ngoïn nuùi xanh nhö cuõ. Hai hình aûnh naøy noùi gì? Khi chuùng ta döøng ñöôïc taâm roài, an nhaøn töï taïi, chöøng ñoùù chuùng ta nhìn trôøi saép saùng, xem maây traéng che ngoïn nuùi xanh, laø hình aûnh töï nhieân cuûa trôøi ñaát. Nghóa laø taâm laêng xaêng döùt thì thaáy trôøi, maây, sao, traêng, caùi gì cuõng an nhieân töï taïi, khoâng coøn baän roän, khoâng coøn nuoái tieác, khoâng coù chaùn chöôøng hay ham muoán. Caû trôøi ñaát traêng sao hieän tieàn, ñeàu laø töï taïi.

BAØI 7:

            Ngu nhaân tröø caûnh baát tröø taâm,

            Trí giaû tröø taâm baát tröø caûnh.

            Baát tri taâm caûnh boån nhö nhö,

            Xuùc muïc ngoä duyeân thöôøng traán ñònh.

Dòch:

            Keû ngu tröø caûnh chaúng tröø taâm,

            Ngöôøi trí tröø taâm chaúng tröø caûnh.

            Ñaâu bieát taâm caûnh voán nhö nhö,

            Chaïm maét gaëp duyeân luoân vöõng ñònh.

Keû ngu tröø caûnh chaúng tröø taâm, Ngöôøi trí tröø taâm chaúng tröø caûnh. ÔÛ ñaây noùi keû ngu, ngöôøi trí, quyù vò xeùt xem! Neáu ai than keû tôùi ngöôøi lui, laêng xaêng loän xoän, oàn quaù tu khoâng ñöôïc, roài kieám hoác nuùi chui voâ ôû moät mình ñeå traùnh caûnh oàn aøo cuûa thieàn vieän, thì ñoù thuoäc haïng ngöôøi naøo? ÔÛ ñaây coù ai thuoäc haïng ñoù khoâng? Vaäy môùi thaáy nhieàu khi mình ngu maø khoâng hay. Cöù töôûng raèng traùnh caûnh oàn aøo tìm caûnh yeân laø khoân ngoan laém, ñoù laø mình bieát tu. Nhöng ñaâu coù ngôø. Nhö toâi thöôøng keå, neáu voâ ñoù maø hít thôû thoâi, ñöøng uoáng nöôùc, ñöøng aên côm thì chaéc deã tu thaät. Coøn voâ ngoài trong hoác nuùi, khoâng coù nöôùc uoáng phaûi ra muùc nöôùc suoái, phaûi kieám ly huõ ñöïng laø ñaõ phieàn roài. Nhöng uoáng nöôùc soáng cuõng chöa ñöôïc, phaûi aên côm. Côm ôû ñaâu? Cuõng phaûi loäi ra xoùm. Khoâng coù tieàn mua gaïo thì sao? Phaûi chaïy tôùi ngöôøi naøy, ngöôøi kia mua gaïo, veà doïc ñöôøng lôõ teù…, ñuû thöù heát. Nhö vaäy roài phaûi taûo taàn lo cho söï soáng, coøn tu caùi gì ñöôïc! Töôûng tu hay, khoâng ngôø laïi coøn ña söï hôn. Roát cuoäc laø dôû, laø ngu, ai coù taâm nieäm ñoù thì xeùt bieát nghe! Coøn ôû ñaây, tôùi giôø thì ngoài thieàn, tôùi giôø thì naáu côm, laøm vieäc gì cuõng khoâng coù baän lo gì heát. Ngöôøi trí thì tröø taâm maø khoâng tröø caûnh. Taïi sao vaäy? Bôûi vì ngöôøi trí thaáy caùi roän raøng laêng xaêng nôi taâm chôù khoâng phaûi do caûnh ôû ngoaøi. Vì vaäy maø phaûi lo doïn deïp, ñuoåi tröø taâm, ñoù laø caùi goác.

Ñaâu bieát taâm caûnh voán nhö nhö. Nhöng neáu bieát taâm naøo caûnh naøo cuõng nhö nhö thì khoûi tröø taâm tröø caûnh gì heát. Nghóa laø cöùu kính nhö vaäy. Ñeán ñaây thì:

Chaïm maét gaëp duyeân luoân vöõng ñònh. Töùc laø gaëp ngöôøi naøy hay gaëp vieäc kia taâm ñeàu an ñònh, khoâng coøn roái raém khoù khaên. Toùm laïi, ngöôøi tu neáu kheùo thì tröôùc caûnh mình vaãn khoâng ñoäng, nhöõng taâm laêng xaêng kheùo tröø saïch, thì ñeán ñaâu cuõng laø choã an vui, laø choã vöõng ñònh, töùc laø ôû trong Tam-muoäi.

BAØI 8:

            Nhaát dieäp bieån chu phieám dieåu mang,

            Trình nhieâu vuõ traïo bieät cung thöông.

            Vaân sôn thuûy nguyeät ñoâ phao khöôùc,

            Doanh ñaéc Trang Chu ñieäp moäng tröôøng.

Dòch:

            Moät chieác thuyeàn con vöôït beå khôi,

            Quaãy cheøo muùa nhòp haùt ca chôi.

            Nuùi maây traêng nöôùc ñeàu neùm quaùch,

            Giaønh ñöôïc Trang Chu giaác moäng daøi.

Baøi naøy cuûa baø ni Dieäu Toång, ñeä töû ngaøi Ñaïi Hueä ñôøi Toáng.

Moät chieác thuyeàn con vöôït beå khôi, Quaãy cheøo muùa nhòp haùt ca chôi. Chuùng ta soáng giöõa bieån traàn lao naøy, laøm taát caû vieäc maø thaûnh thôi khoâng baän bòu, khoâng dính maéc, khoâng lo buoàn, nhö chieác thuyeàn con ra khôi vung cheøo quaãy nhòp, haùt ca vöôït khoûi leà luaät aâm vaän thoâng thöôøng – cung thöông laø hai aâm trong nguõ aâm cuûa aâm nhaïc Trung Quoác.

Nuùi soâng traêng nöôùc ñeàu neùm quaùch, Giaønh ñöôïc Trang Chu giaác moäng daøi. Khoâng keït ôû nuùi, ôû maây, ôû nöôùc töùc laø khoâng coù dính, khoâng quyeán luyeán gì beân ngoaøi heát. Ngöôøi tu, nhaát laø ngöôøi tu thieàn, trong cuoäc soáng cuõng gaëp bao nhieâu ngöôøi, cuõng laøm ñuû thöù coâng taùc, khoâng dính, khoâng maéc, khoâng baän roän, khi ñoù mình hieåu ñöôïc giaác moäng daøi hoùa böôùm cuûa Trang Chu. OÂng naèm mô thaáy mình hoùa böôùm, luùc tænh daäy thaéc maéc khoâng bieát mình laø böôùm hay böôùm laø mình môùi nghieäm ra ñôøi chæ laø giaác moäng daøi.

BAØI 9:

            Nam Ñaøi tónh toïa nhaát loâ höông,

            Chung nhaät ngöng nhieân vaïn löï vong.

            Baát thò töùc taâm tröø voïng töôûng,

            Ñoâ duyeân voâ söï khaû tö löông.

Dòch:

            Ñaøi Nam tónh toïa moät loø höông,

            Laëng leõ suoát ngaøy nieäm löï khoâng.

            Chaúng phaûi döùt taâm tröø voïng töôûng,

            Chæ vì khoâng vieäc ñaùng lo löôøng.

            Baøi keä naøy chæ cho söï tu raát laø hay.

Ñaøi Nam tónh toïa moät loø höông. Chöõ “ñaøi” naøy chuùng ta phaûi hieåu, theo nghóa trong ñaïo chôù ñöøng hieåu theo ngoaøi ñôøi. Ngoaøi ñôøi thì “ñaøi” laø choã quan troïng. Coøn trong ñaïo noùi “Ñaøi Nam” laø choã mình ngoài thieàn trong nuùi hay laø treân moät goùc cuûa nhaø thieàn.

Laëng leõ suoát ngaøy nieäm löï khoâng. Ngoài ñoù troïn ngaøy khoâng coøn moät chuùt nieäm löï naøo, luùc ñoù thì sao?

Chaúng phaûi döùt taâm tröø voïng töôûng, Chæ vì khoâng vieäc ñaùng lo löôøng. Choã naøy heát söùc laø kheùo. Chuùng ta ngoài coá gaéng döùt taâm, vieäc gì ñeán mình cuõng nghó cho neân phaûi ñeø xuoáng. Môùi ñi ra ai noùi caâu gì ñoù, hôi xuùc chaïm, luùc ngoài thieàn, vöøa yeân lieàn nhôù, roài ñeø xuoáng, noùi “khoâng ñöôïc”, roài laïi nhôù nöõa, cöù ñeø nöõa, ñeø hoaøi, ñeø hoaøi. Taïi sao phaûi ñeø? Vì thaáy lôøi noùi ñoù laø thaät, caûnh ngoaøi laø thaät, gôõ khoâng ñöôïc. Thí duï luùc ngoài thieàn, nhaát laø beân Taêng, chieàu chieàu nghe beân ngoaøi laâu laâu coù tieáng cöôøi roä leân, luùc ñoù noùi “ñöøng nghó, ñöøng nghó”, roài “ñöøng nghó”. Laùt nöõa tieáng cöôøi laïi roä leân, xaû thieàn ra ñau caùi ñaàu. Khoå quaù phaûi khoâng? Ngöôøi ta cöôøi keä hoï, chuyeän gì dính tôùi mình, nhö troø ñuøa khoâng coù gì thaät heát. Khoâng coù gì quan troïng, ñöøng baän taâm thì coù gì ñaâu maø phaûi ñeø? Sôû dó coù ñeø taïi vì cho laø  thaät. Cho neân ôû ñaây noùi raèng: “Chaúng phaûi döùt taâm tröø voïng töôûng”. Taâm khoâng caàn döùt gì heát, maø “chæ vì khoâng vieäc ñaùng lo löôøng”. Khoâng coù gì quan troïng ñeå baän taâm. Neáu khoâng coù vieäc thì nghó caùi gì ñaây? Nghó tôùi ngöôøi thì ngöôøi hö aûo, nghó tôùi caûnh thì caûnh hö aûo, lôøi noùi thì lôøi noùi hö aûo, khoâng coù gì ñaùng baän taâm caû. Coù caàn döùt voïng töôûng khoâng? Cho neân ngöôøi naøo cuõng thaáy caàn maãn tu, caàn maãn maø coøn thaáy caûnh ngoaøi thaät thì khoå sôû, chæ heát khoå khi thaáy ngoaïi caûnh hö aûo khoâng coù gì thaät. Chöûi mình laø troø chôi, khen mình cuõng troø ñuøa, ai laøm gì thì laøm, mình cöù ngoài töï taïi, yeân laëng, ñoù môùi thaät laø ngoài thieàn. Neáu coøn phaûi ñeø, phaûi keàm, phaûi döùt, tu nhö vaäy raát nhoïc coâng. Quyù vò kieåm laïi coù caùi gì thaät noùi toâi nghe! Tìm khoâng ra! Khoâng coù caùi thaät, thì baän taâm caùi gì? Ngöôøi naøo khoân ngoan, laán löôùt ngöôøi khaùc maáy chuïc naêm cuõng taét thôû, cuõng bò choân xuoáng. Neáu ngöôøi thaät thaø bò ngöôøi khinh cheâ, ñöôïc ít chuïc naêm cuõng qua maát coù gì ñaâu maø quan troïng. Chæ coù moät caùi coøn maõi maõi maø mình khoâng bieát cöù lo chuyeän ngöôøi naøy, ngöôøi kia, ngöôøi noï, hôn thua phaûi quaáy taïm bôï cöù baän bòu maõi. Muoán taâm yeân, noù khoâng yeân, roài töï khoå “tu hoaøi maø sao khoâng yeân”. Taïi coøn nghó, coøn tin moïi söï laø thaät, laø laâu daøi, cho neân mình cöù bò quaáy nhieãu. Neáu khoâng baän taâm nöõa, thì khoâng caàn döùt taâm tröø voïng töôûng, taâm töï yeân. Ñoù laø lôøi raát chí lyù ñeå cho mình hieåu maø tu.

BAØI 10:

            Saáu truùc tröôøng tuøng trích thuùy höông,

            Löu phong sô nguyeät ñoä vi löông.

            Baát tri thuøy truï Nguyeân Taây töï,

            Moãi nhaät chung thanh toáng tòch döông.

Dòch:

            Tre gaày thoâng coãi nhoû gioït höông,

            Gioù löôùt traêng leân chuùt laïnh luøng.

            Nguyeân Taây chuøa aáy ai ôû ñoù?

            Chieàu chieàu chuoâng ñaùnh tieãn tòch döông.

Baøi keä naøy laø cuûa Thieàn sö Chuyeát Coâng (1590-1644) sau naøy ngaøi Höông Haûi thích neân ñoïc thuoäc.

Tre gaày thoâng coãi nhoû gioït höông, Gioù löôùt traêng leân chuùt laïnh luøng. Tröôùc chuøa coù moät buïi tre giaø, söông laâu laâu rôùt xuoáng moät hai haït thôm nheø nheï. Thænh thoaûng gioùù löôùt qua, traêng leân maùt meû.

Nguyeân Taây chuøa aáy ai ôû ñoù? Chieàu chieàu chuoâng ñaùnh tieãn tòch döông. Chuøa Nguyeân Taây khoâng bieát ai ôû trong, chieàu naøo cuõng nghe doäng chuoâng boong boong, aùnh trôøi chieàu laàn laàn laën maát, thaät ñeïp. Moãi buoåi chieàu taø nghe tieáng chuoâng chuøa gioùng maø khoâng bieát ai ôû trong chuøa. Mieãn nghe coù tieáng chuoâng thì bieát coù ngöôøi trong chuøa, duø khoâng bieát teân. Thaân töù ñaïi hoaït ñoäng tôùi lui, qua laïi, noùi naêng cuõng coù ngöôøi laøm chuû. Neáu khoâng coù oâng chuû, thaân laøm gì hoaït ñoäng, noùi naêng. Taát caû chuùng ta ñaây coù oâng chuû khoâng? Ai ai cuõng coù oâng chuû, maø hieän giôø chuùng ta soáng vôùi chuû hay vôùi tôù? Neáu noùi theo Duy Thöùc hoïc, chuû laø Taâm vöông, coøn tôù laø taâm sôû leä thuoäc. Soáng vôùi moät ñaùm noâ boäc meâ voïng oàn aøo buoàn thöông giaän gheùt, quaáy raày maø nhaän laø chuû, trong khi oâng chuû ñang saùng suoát thaûnh thôi thì khoâng chòu nhaän, maø cöù theo caùi ñaùm ñuû thöù nhaän noù laø mình. Khoå khoâng? Vaäy laø phaûi hieåu ñeå trôû laïi phaêng tìm con ngöôøi thaät cuûa mình, ñöøng ñeå leä thuoäc vaøo ñaùm noâ boäc traêm thöù, chuùng seõ laøm cho mình phaûi khoå sôû.

BAØI 11:

            Truï moäng na tri moäng thò hö,

            Giaùc lai phöông giaùc moäng trung voâ.

            Meâ thôøi khaùp ñaéc moäng trung söï,

            Ngoä haäu hoaøn ñoàng thuøy khôûi phu.

Dòch:

            Trong moäng ñaâu hay moäng doái hö,

            Tænh roài môùi bieát coù gì ö?

            Khi meâ hôïp vôùi vieäc trong moäng,

            Ñaõ ngoä laïi ñoàng nguû daäy chöø!

Trong moäng ñaâu hay moäng doái hö, Tænh roài môùi bieát coù gì ö? Trong moäng ñaâu bieát moäng laø doái. Thí duï moäng thaáy ñang ngoài aên tieäc, vui veû quaù khoâng bieát doái. Chöøng giaät mình thöùc daäy môùi bieát doái. Bieát doái laø khi naøo tænh, coøn meâ thì khoâng bieát. Chuùng ta maáy möôi naêm ôû ñaây, töôûng chöøng nhö daøi laém, nhìn kyõ so vôùi taùnh giaùc, vôùi Phaùp thaân thì chæ laø moät tröôøng moäng maø thoâi. Môùi ngaøy naøo ñoù thaáy ñaàu xanh, nhìn leân thì toùc baïc roài, laät baät ñaõ luïm cuïm, chuaån bò ñi veà choã vónh bieät ngaøn thu. Cöù töôûng raèng thaät, nhöng thöùc thì môùi bieát moäng laø doái. Nhö vaäy thöùc laø khi chuùng ta bieát cuoäc ñôøi, bieát thaân naøy khoâng laâu daøi. Bieát roõ nhö vaäy ñeå trôû laïi soáng vôùi caùi chaân thaät. Bieát ñôøi laø giaû laø moäng, nhö vaäy laø tænh. Neáu mình cöù chaïy theo danh theo lôïi cuûa traàn tuïc roài cheát, thì moäng hoaøi khoâng coù ngaøy tænh.

Khi meâ hôïp vôùi vieäc trong moäng, Ñaõ ngoä laïi ñoàng nguû daäy chöø. Ñoái chieáu cuoäc soáng naøy mình ñang meâ, chaïy theo taøi saéc danh lôïi ôû theá gian, gioáng heät nhö ngöôøi ñang say trong côn moäng vaäy. Khi ngoä roài thì gioáng nhö ngöôøi nguû thöùc daäy. Troø chôi giaû doái khoâng coù giaù trò. Chöa ngoä töùc laø coøn meâ, thaáy moäng töôûng laø thaät. Moäng tænh laø laáy vieäc theá gian ñeå duï cho meâ ngoä cuûa ngöôøi tu. Ngöôøi theá gian chæ bieát moäng laø giaû khi naøo hoï tænh. Ngöôøi tu khi ngoä thì bieát ñöôïc cuoäc ñôøi laø giaû, neáu meâ thì thaáy cuoäc ñôøi cuõng thaät nhö ai vaäy thoâi.

BAØI 12:

            Khoâ moäc nham tieàn sai loä ña,

            Haønh nhaân ñaùo thöû taän tha ñaø.

            Loä tö laäp tuyeát phi ñoàng saéc,

            Minh nguyeät loâ hoa baát töï tha.

            Lieãu lieãu lieãu thôøi voâ sôû lieãu,

            Huyeàn huyeàn huyeàn xöù dieäc tu ha.

            AÂn caàn vò xöôùng huyeàn trung khuùc,

            Khoâng lyù thieàm quang yeát ñaéc ma?

Dòch:

            Caây khoâ tröôùc nuùi deã laïc ñaøng,

            Ngöôøi ñi ñeán ñoù thaûy mô maøng.

            Tuyeát trong coø traéng ñaâu cuøng saéc,

            Traêng saùng hoa lau maøu chaúng ñoàng.

            Lieãu lieãu, khi lieãu khoâng choã lieãu,

            Huyeàn huyeàn, choã huyeàn cuõng phaûi buoâng.

            AÂn caàn haùt khuùc huyeàn trung aáy,

            AÙnh traêng giöõa trôøi naém ñöôïc khoâng?

Baøi naøy cuûa Thanh Nguyeân Haønh Tö (660-740), laø baøi Chính Vò Tieàn trong Thaäp Huyeàn Luaän.

Caây khoâ tröôùc nuùi deã laïc ñaøng. ÔÛ ñaây dieãn taû caûnh ngöôøi tu ñi tôùi choã khoâng coøn thaáy taâm nieäm daáy khôûi nöõa. Luùc ñoù gioáng nhö caây khoâ, choã voâ sanh ngöôøi ta deã laàm maø buoâng heát moïi vieäc.

Ngöôøi ñi ñeán ñoù thaûy mô maøng. Ngaøi Duyeân Quaùn ôû nuùi Löông Sôn, ñeä töû toâng Taøo Ñoäng, khi vò Tri söï hoûi “Giaëc nhaø khoù giöõ thì phaûi laøm sao?” Ngaøi traû lôøi: “Bieát noù thì khoâng phaûi oan gia?” Hoûi: “Sau khi bieát thì phaûi laøm gì?” “Ñaøy ñeán nöôùc voâ sanh ñi!” Tri söï noùi: “Nöôùc voâ sanh ñaâu khoâng phaûi laø choã an thaân laäp maïng cuûa y?” Thöôøng mình tu tôùi choã yeân laëng thanh tònh thì öa thích, haøi loøng. Ñaây laø voâ sanh, laø choã ngöôøi ta deã laàm cho neân Ngaøi môùi noùi: “Nöôùc cheát khoâng chöùa ñöôïc roàng”. Choã nöôùc voâ sanh ñoù laø nöôùc cheát khoâng chöùa ñöôïc roàng, tôùi choã im phaêng phaéc, khoâng coøn nieäm khôûi nhö caây khoâ, nhö nuùi laïnh chöa phaûi laø roài, phaûi coù caùi gì nöõa. Ngaøi Duyeân Quaùn noùi choã ñoù laø nöôùc cheát. Nhöõng nôi khaùc noùi ñoù laø Nieát-baøn cuûa Nhò thöøa, coøn hoûi: “Theá naøo laø nöôùc soáng?” Ngaøi noùi: “Daäy moøi maø khoâng thaønh soùng”. Nghóa laø tôùi choã laëng leõ roài coøn phaûi giaùc, chôù khoâng phaûi laø voâ tri, choã ñoù môùi laø chöùa ñöôïc roàng, daäy moøi maø khoâng thaønh soùng (soùng ví duï cho taâm nieäm theo duyeân), daäy moøi maø haèng giaùc, khoâng coù caùi im laëng nhö nöôùc cheát. Roài hoûi theâm: “Khi ñaàm nghieâng nuùi ñoå thì sao?” Ngaøi böôùc xuoáng giöôøng thieààn naém ñöùng noùi: “Khoâng öôùt caùi goùc ca-sa cuûa laõo taêng”, chöøøng naøøo ñöôïc nöôùc soáng chöùa roàng chöøng ñoù môùi thong dong töï taïi, khoâng coù caùi gì quaáy nhieãu ñöôïc, ñoù laø choã chí lyù.

Tuyeát trong coø traéng ñaâu cuøng saéc. Tuyeát ñoùng treân caây treân laù traéng phau phau, vôùi con coø traéng, caû hai ñeàu traéng heát, nhöng tuyeát laø voâ tri, coø traéng laø höõu tri. Hai thöù döôøng nhö khoâng khaùc maø khaùc. Ñöùng veà maøu traéng thì nhö nhau, nhöng moät beân voâ tri moät beân höõu tri.

Traêng saùng hoa lau maøu chaúng ñoàng. Hoa lau vaø traêng cuõng saùng cuõng traéng nhöng hai caùi khaùc. Traêng laø caùi saùng truøm caû baàu trôøi. Coøn caùi saùng cuûa hoa lau chæ moät caønh nhoû. Nhö vaäy chuùng ta ñöøng laàm, tôùi choã yeân töôûng ñoù laø cuøng toät, gioáng nhö laø laàm tuyeát traéng vôùi coø traéng, hoa lau vôùi traêng saùng. Nhö vaäy thì phaûi coøn caùi gì nöõa?

Lieãu lieãu, khi lieãu khoâng choã lieãu. Mình phaûi lieãu lieãu, maø khi lieãu khoâng coù caùi gì ñeå lieãu.

Huyeàn huyeàn, choã huyeàn cuõng phaûi buoâng. Ngoä töùc laø lieãu ngoä tuy thaâm thuùy saâu xa, nhöng choã huyeàn ñoù cuõng caàn quôû traùch.

AÂn caàn haùt khuùc trong huyeàn aáy, AÙnh traêng giöõa trôøi naém ñöôïc khoâng. Tôùi choã cöùu kính thì mình môùi haùt khuùc maàu nhieäm, nhöng choã ñoù nhö aùnh traêng trong hö khoâng, khoâng naém baét ñöôïc. Ngöôøi tu phaûi ñeán nôi ñeán choán ñöøng coù maéc keït, ñöôïc moät chuùt chôù töôûng ñoù laø xong, maø phaûi tieán tôùi choã cuoái cuøng. Lieãu lieãu, lieãu töùc laø lieãu ngoä maø roát cuoäc khoâng coøn sôû lieãu. Huyeàn huyeàn töùc laø maàu nhieäm, huyeàn dieäu ñöôïc moät laàn, hai laàn, nhöng roài cuõng deïp huyeàn dieäu ñoù ñi, vì coøn coù ngoä coøn coù nhieäm maàu, thì chöa phaûi laø choã cöùu kính chaân thaät. Cöùu kính chaân thaät laø choã töï taïi, trong saùng truøm khaép khoâng coù giôùi haïn. Baøi keä naøy laø caûnh tænh nhöõng ngöôøi tu ñöôïc ít cho laø ñuû, roài haøi loøng thoûa maõn, cho neân bò keït.

BAØI 13 :

            Nhaøn toïa yeán nhieân thaùnh maïc tri,

            Tuùng ngoân voâ vaät tæ phöông y.

            Thaïch nhaân baõ baûng vaân trung phaùch,

            Moäc nöõ haøm sanh thuûy ñeå xuy.

            Nhöôïc ñaïo baát vaên cöø vò hieåu,

            Duïc taàm kyø höôûng nhó hoaøn nghi.

            Giaùo quaân xöôùng hoïa nhöng tu hoïa,

            Höu vaán cung thöông truùc döõ ti.

Dòch:

            Thaûnh thôi ngoài laëng Thaùnh bieát chi,

            Daãu raèng khoâng vaät so saùnh y.

            Trong maây ngöôøi ñaù caàm phaùch goõ,

            Ñaùy nöôùc naøng goã mieäng thoåi seânh.

            Neáu baûo chaúng nghe, y chöa hieåu,

            Muoán tìm vang ñoù, anh laïi nghi.

            Cho anh xöôùng hoïa thì cöù hoïa,

            Chôù hoûi cung, thöông, truùc vôùi ti.

Thaûnh thôi ngoài laëng Thaùnh bieát chi. Khi mình ñeán choã chaân thaät roài thì ngoài thaûnh thôi yeân laëng duø chö Thaùnh cuõng khoâng bieát ñöôïc. Taïi sao vaäy? Bôûi vì taâm cuûa ngöôøi ñaõ soáng vôùi theå chaân thaät thì töï mình bieát, khoâng ai khaùc bieát ñöôïc, vì taâm theå khoâng coù töôùng, khoâng coù hình cho neân ñaâu ai bieát ñöôïc.

Daãu raèng khoâng vaät so saùnh y. Nghóa laø khoâng coù theå ñem vaät gì ñeå so saùnh, bôûi vaäy “Baûn lai voâ nhaát vaät”. Ñeán choã ñoù laø dieäu duïng.

Trong maây ngöôøi ñaù caàm phaùch goõ, Ñaùy nöôùc naøng goã mieäng thoåi seânh. Vì dieäu duïng neân ngöôøi ñaù trong maây cuõng bieát caàm phaùch, naøng goã ñaùy nöôùc cuõng bieát thoåi seânh. Nhö vaäy boán caâu treân noùi leân choã cuoái cuøng, hay choã toät cuøng cuûa ngöôøi tu, ñeán ñoù roài thì dieäu duïng khoâng theå nghó baøn.

Neáu baûo chaúng nghe, y chöa hieåu, Muoán tìm vang ñoù, anh laïi nghi. Nghóa laø ngöôøi nghe muoán nghe muoán bieát cuõng khoâng theå hieåu ñöôïc; muoán tìm tieáng vang cuõng tìm khoâng ra, cho neân nghi ngôø; vì choã ñoù khoâng cho hieåu, khoâng cho bieát.

Cho anh xöôùng hoïa thì cöù hoïa. Baây giôø anh caàn xöôùng caàn hoïa thì cöù xöôùng hoïa ñi.

 Chôù hoûi cung, thöông, truùc vôùi ti. Nhö vaäy baøi keä naøy cho chuùng ta thaáy, ngöôøi tu ñeán choã chaân thaät roài, nhö “ngöôøi uoáng nöôùc noùng laïnh töï bieát”, khoâng ai bieát cho mình ñöôïc, Thaùnh cuõng khoâng bieát, tuy vaãn coù dieäu duïng, nhö ngöôøi ñaù bieát caàm phaùch goõ, ngöôøi goã bieát thoåi seânh. Taát caû aâm vaän ñeàu coù theå dieãn baøy moät caùch maàu nhieäm maø khoâng ai coù theå hieåu, khoâng ai coù theå bieát, khoâng ai coù theå hoïa ñöôïc, bôûi vì aâm thanh kia vöôït ngoaøi taát caû duïng cuï ñaøn saùo cung, thöông, truùc, ti, thöù ñoù khoâng theå söû duïng ñöôïc.

?