B. GIAÛNG GIAÛI (tt)

V. SÖ RA TRUÏ TRÌ DÖÏNG LAÄP CHUØA NGUYEÄT ÑÖÔØNG.

Khoaûng cuoái naêm Canh Thìn nieân hieäu Chính Hoøa (1700) Sö ñaõ baûy möôi tuoåi, xeùt thaáy vieäc ñôøi voâ thöôøng, toû ngoä thaân caên khoâng laâu beàn, moät loøng nghó nhôù muoán xaây döïng ngoâi Tam Baûo, nhoùm hoïp keû taêng ngöôøi tuïc ñeå keùo daøi veà sau, ñeøn ñeøn tieáp noái maõi khoâng döùt. Moät hoâm Sö gaëp baø Thò noäi Cung taàn Nguyeãn Thò Ngoïc Haân ôû phuû Chuùa tröôùc kia ñeán thænh qua truï trì chuøa Nguyeät Ñöôøng, ñeå truøng tu môû mang cho ngoâi chuøa trang nghieâm trôû laïi. Ñöùc Baø noäi cung thöa vôùi Chuùa cuùng ba daät baïc (60 laïng) laïi khuyeân theâm quan Traán thuû töôùc Quaän Coâng hyû cuùng möôøi quan tieàn.

Luùc ñoù möôøi quan tieàn chaéc lôùn laém. Ñaây laø chuaån bò ñeå xaây döïng chuøa. Baûy möôi tuoåi Ngaøi môùi caát chuøa, hoài tröôùc ôû taïm thoâi.

Sö leân truï chuøa Nguyeät Ñöôøng ngaøy ñeâm nhoùm hoïp, thieàn ñoà xa gaàn töïu veà. Haøng phaùp töû xuaát gia thoï giaùo, tröôøng trai tu haønh, tinh thoâng kinh luaät thuoäc haøng chöõ “Chaân” khoaûng baûy möôi ngöôøi, haøng cö só thuoäc chöõ “Chaân” thì raát nhieàu, coøn haøng cö só thuoäc chöõ “Nhö” soá khoâng keå heát. Nhaân ñaây Sö xaây döïng laïi thöôïng ñieän, goàm ba gian hai chaùi raát khang trang. Beân trong coù chín pho töôïng Tam Theá Phaät toaøn baèng vaøng, möôøi hai töôïng Töù thaùnh, boán toøa Töù ñaïi thieân vöông, moãi toøa ba töôïng baèng goã pheát sôn, hai töôïng Thieân Chuû baèng goã. Sö laïi caát hai ngoâi tieàn ñöôøng, moãi ngoâi naêm gian, beân traùi coù töôïng Ñòa Taïng baèng goã, beân phaûi coù töôïng Di Laëc baèng ñoàng, laïi coù moät töôïng Teà Thieân Ñaïi Thaùnh baèng goã, hai beân traùi vaø phaûi phía ngoaøi coù hai töôïng Hoä Phaùp baèng goã. Laïi caát hai ngoâi haäu ñöôøng, moãi ngoâi naêm gian, beân trong coù töôïng möôøi taùm vò La Haùn baèng goã pheát sôn, giöõa coù töôïng Phaät Maãu Chuaån Ñeà ba maét, möôøi taùm tay baèng goã, hai töôïng Thaùnh taêng vaø thoå ñòa, saùu töôïng Luïc Phuû Thaàn Vöông baèng goã pheát sôn naêm maøu, hai daõy nhaø hai beân baèng ngoùi xeáp choàng ñoà soä, moãi beân chín gian. Phía tröôùc daõy beân traùi coù hai ngoâi Nghi Ñaøn Döôïc Sö, beân trong giöõa noùc nhaø coù cöûa thoâng gioù (thieân tænh), ngoaøi chaïy baùt vaän, treân treo ba ngaøn vò Hoùa Phaät hình daùng ngöôøi AÁn, giöõa coù töôïng baûy Ñöùc Phaät baèng ñoàng, hai haøng möôøi vò Ñaïi Boà-taùt, möôøi hai vò Döôïc Xoa, moãi töôïng ñeàu baèng ñoàng thaân töôùng ñoan nghieâm.

Phía tröôùc beân phaûi coù ba ñaøi Cöûu Phaåm Lieân Hoa, taàng treân choàng maùi, döôùi giaùp voøng baùt vaän, giöõa noåi baät leân chín phaåm hoa sen chia ra laøm chín taàng, moãi taàng taùm maët, moãi maët ba töôïng, phía treân coù loïng baùu ruõ xuoáng, döôùi ñaát noåi leân sen vaøng, hai beân laø tranh veõ caûnh Taây phöông vôùi raát nhieàu Thaùnh töôïng, boán goùc coù vò thaàn vöông Ñaïi Hoä Phaùp thaân cao taùm thöôùc (khoaûng 2,6m) raát uy nguy, trang nghieâm, phía sau coù töôïng Ñòa Taïng baèng ñoàng. Laïi coù ba töôïng Tam Toå baèng goã quí, moät töôïng Thieân Chuû ba coõi toaøn baèng vaøng, töôïng Cheá Thaéng Hoøa Dieäu Ñaïi Vöông, laïi coù hai haøng töôïng Phaät baèng goã ôû phía sau.

Coù töôïng Teà Thieân Ñaïi Thaùnh chuùng ta cuõng neân hieåu qua. Thöïc ra ngaøy xöa ñoïc chuyeän Phong Thaàn, Taây Du ngöôøi ta töôûng laø chuyeän thaät. Bôûi vì khoâng ñoïc Taây Du Kyù cuûa ngaøi Huyeàn Trang, neân töôûng chuyeän Taây Du laø chuyeän thaät, roài cho Teà Thieân Ñaïi Thaùnh cuõng laø moät vò hoä phaùp ñaéc löïc vaø chuøa naøo cuõng thôø. Ngaøy nay ngöôøi ta thaáy quyeån Taây Du Kyù cuûa ngaøi Huyeàn Trang môùi laø söï thöïc, laø söû, coøn quyeån Taây Du laø tieåu thuyeát cho neân coù Trö Baùt Giôùi, coù Teà Thieân, coù Sa Taêng… Vì ngaøy xöa thieáu tö lieäu ñeå nghieân cöùu, neân caùc Ngaøi töôûng laø thaäät ñem thôø. Coù nhieàu ngöôøi vaøo Truùc Laâm thaéc maéc sao chuøa theo Baéc toâng maø thôø coù moät ñöùc Phaät, chæ coù Nam toâng ngöôøi ta môùi thôø coù ñöùc Phaät thoâi, coøn Baéc toâng thôø Tam theá… Chuùng ta thôø coù moät ñöùc Phaät thì ngöôøi ta nghi. Toâi noùi raèng, ngaøy xöa khi vaøo chuøa ngöôøi ta thaáy thôø ñuû heát chö Phaät, chö Boà-taùt, chö A-la-haùn, ñoù laø loøng kính troïng ñaày ñuû, khoâng boû soùt moät vò naøo. Nhöng ngaøy nay thôø nhieàu quaù thì laïi coù moät caùi dôû, bôûi vì chuùng ta muoán cho taát caû taâm löïc chuù vaøo ñöùc Phaät, ñöùùc Phaät laø duy nhaát, ñöùc Phaät laø Thöôïng toân, neân mình thaáy moät ñöùc Phaät ñeå ñuû loøng chieâm ngöôõng chuyeân nhaát, neáu phaân taùn quaù thì voâ tình gioáng nhö ña thaàn. Vì vaäy maø toâi chæ coù thôø moät ñöùc Phaät. Ñoù laø caùi nhìn cuûa toâi trong ñaïo, baây giôø chuùng ta nhìn ñeå phoái hôïp vôùi hoaøn caûnh xaõ hoäi. Caùc nöôùc treân theá giôùi ngaøy nay, khoa hoïc ñaõ tieán boä nhieàu, ngöôøi ta ñaët vaán ñeà chuyeân khoa. Khoa naøo chuyeân khoa naáy, ngay trong y khoa cuõng coù chuyeân nöõa, Trong chuøa thôø Phaät Thích-ca, maø chuùng ta chuyeân tu thieàn thì thôø ñöùc Thích-ca caàm hoa sen ñöa leân, ngaøi Ca-dieáp thaáy, mæm cöôøi maø ngoä ñaïo. Ñoù laø toâng chæ cuûa Thieàn toâng, chuyeân höôùng veà toâng chæ duy nhaát nhö vaäy taâm deã an ñònh hôn. Do ñoù maø toâi chæ thôø coù ñöùc Phaät ñöa caønh sen, toâi khoâng muoán thôø nhieàu quaù laøm phaân taùn taâm. Coù ngöôøi laïi hoûi taïi sao veõ hai vò ôû hai beân laø ngaøi Phoå Hieàn vaø ngaøi Vaên Thuø chi vaäy? Toâi cho bieát raèng ngaøi Phoå Hieàn vaø ngaøi Vaên Thuø laø hai vò Boà-taùt töôïng tröng, khoâng phaûi laø hai vò Boà-taùt coù lòch söû ôû theá gian naøy. Ngaøi Vaên Thuø laø töôïng tröng Trí Tueä cho neân goïi laø Caên baûn trí. Ngaøi Phoå Hieàn laø töôïng tröng cho Haïnh, haïnh nguyeän roäng lôùn cho neân goïi laø Ñaïi Haïnh. Moät beân laø Ñaïi trí, moät beân laø Ñaïi haïnh. Ñaïi trí thì töôïng tröng côõi sö töû, vì Phaät noùi nhö sö töû heùt leân moät tieáng caùc loaøi thuù ñeàu hoaûng hoát chaïy daøi. Con ngöôøi coù ñaày ñuû trí tueä, trí tueä ñoù chinh phuïc taát caû caùc loaøi, chinh phuïc taát caû moïi ngöôøi gioáng nhö sö töû roáng. Coøn ngaøi Phoå Hieàn laø Ñaïi haïnh. Bôûi vì trong tinh thaàn Phaät giaùo, theá giôùi naøy Phaät goïi laø theá giôùi Ta-baø, maø theá giôùi Ta-baø laø theá giôùi nhieàu ñau khoå cho neân noùi Ta-baø khoå. Trong theá giôùi nhieàu ñau khoå thì chuùng sanh laïi caøng cöùng ñaàu, cöùng coå khoù daïy. Nhöõng ngöôøi naøo ngheøo cuøng quaù deã daïy hay khoù? Côm khoâng ñuû aên, aùo khoâng ñuû maëc, hoï khoâng nghe lôøi ai heát. Hoï khoå sôû, hoï chæ caàn caùi aên caùi maëc, hoï khoâng muoán nghe lyù thuyeát gì, vì vaäy khoù daïy. Muoán giaùo hoùa ôû coõi naøy, thì moät laø phaûi coù ñuû trí tueä doài daøo - trí tueä phaûi linh ñoäng phaûi kheùo, uyeån chuyeån môùi giaùo hoùa ñöôïc ngöôøi. Cho neân trí tueä laø caàn thieát soá moät, vì vaäy maø beân phaûi ñöùc Phaät laø ngaøi Vaên Thuø töôïng tröng cho trí tueä. Nhöng neáu coù trí tueä maø khoâng coù haïnh nguyeän lôùn thì cuõng khoù maø laøm ñöôïc. Trí tueä khoâng laøm cho chuùng ta chòu cöïc chòu khoå, chòu moïi gian truaân noåi. ÔÛ theá gian coù nhieàu ngöôøi raát khoân, maø gaëp caûnh traùi yù thì boû cuoäc, tính toaùn gioûi maø khoâng coù laäp tröôøng vöõng thì laøm khoâng ñöôïc vieäc. Cho neân, hai laø phaûi coù haïnh nguyeän. Haïnh nguyeän cho maïnh, cho lôùn thì trí tueä môùi coù theå giuùp ích ñöôïc cho ngöôøi ñôøi laâu daøi. Trong kinh noùi, chuùng sanh nan ñieàu nan phuïc, töùc laø khoù trò, thì chuùng ta phaûi coù trí tueä saùng suoát, linh ñoäng ñeå maø uyeån chuyeån chæ daïy laøm sao cho hoï hieåu ñöôïc ñaïo lyù. Trong caùi khoù töï nhieân laïi coù nhieàu vieäc laøm cho chuùng ta deã naûn deã chaùn, muoán cho khoâng naûn khoâng chaùn thì phaûi coù ñaïi nguyeän, nguyeän maõnh lieät môùi coù theå chòu ñöïng, môùi coù theå laâu daøi ñöôïc. Vì vaäy beân traùi coù ngaøi Phoå Hieàn trôï löïc. Hai Boà-taùt treân laø hình aûnh töôïng tröng cho trí tueä vaø haïnh nguyeän. Ñoù laø coâng haïnh cuûa ñöùc Phaät ra ñôøi treân theá gian Ta-baø khoå naøy. Chuùng ta hoïc Phaät, tu Phaät cuõng phaûi coù hai ñieàu kieän ñoù, phaûi soáng ôû treân theá gian nhieàu nghieäp chöôùng, nhieàu khoå ñau, maø neáu khoâng coù trí tueä thì chuùng ta khoâng thaáy roõ, khoâng bieát ñaâu laø chaùnh ñaâu laø taø. Coù trí tueä roài coù haïnh nguyeän lôùn, thì chuùng ta môùi laøm ñöôïc Phaät söï laâu daøi, môùi laøm lôïi ích cho chuùng sanh ñöôïc roäng lôùn. Hai ñieàu naøy  khoâng theå thieáu ôû moät vò tu haønh naøo. Nhö vaäy thì thôø Phaät moät laø thôø vôùi tö caùch quyù troïng Ngaøi laø vò ñuû caû trí tueä vaø haïnh nguyeän lôùn lao, vaøo coõi Ta-baø giaùo hoùa, ñoù laø nhôù ôn; hai laø hoïc hoûi göông ñoù, mình ôû coõi naøy cuõng phaûi coù ñuû trí tueä vaø haïnh nguyeän ñeå laøm Phaät söï ñeán troøn ñaày. Ñoù laø yù nghóa toân thôø moät ñöùc Phaät vaø hai vò Boà-taùt baèng hình veõ nhö caùi boùng töôïng tröng, noùi ñeå quyù vò thaáy vaø hieåu nhieàu khi khoâng hieåu thôø ñöùc Phaät vaø hai vò Boà-taùt coù yù nghóa theá naøo. Nhö vaäy chuùng ta thôø khoâng gioáng vôùi caùc chuøa Baéc toâng khaùc, vì chuùng ta thôø coù moät yù nghóa chuyeân nhaát ñeå cho thích hôïp vôùi thôøi khoa hoïc chuyeân ngaønh naøy, vì chuyeân veà thieàn, neân khoâng thôø ñöùc Di Ñaø, thôø ñöùc Di Laëc? Chæ coù ñöùc Thích-ca caàm hoa sen laø troïng taâm chuùng ta ñang nhaém. Hieåu nhö vaäy roài thì môùi thaáy yù nghóa neân laøm. Vaø quyù vò laïy Phaät môùi bieát, coøn khoâng thì khoâng hieåu.

Ngaøy xöa thôø raát nhieàu laø ñeå toû loøng cung kính ñaày ñuû Phaät, Boà-taùt, A-la-haùn, caùc vò thieân thaàn hoä phaùp. Coøn ngaøy nay mình tính caùch chuyeân ngaønh, thôø chæ moät ñöùc Phaät ñeå chuyeân veà thieàn thoâi. Ñoù laø yù nghóa roõ raøng.

Phía sau beân phaûi coù ngoâi ñaøn Ñaïi bi naêm gian, hai chaùi, beân trong coù töôïng Phaät boán möôi hai caùnh tay, laøm ñaøi sen raát ñeïp. Phía Ñoâng Baéc coù moät ngoâi nhaø truø baùt vaän ba gian, phía Taây Nam coù moät ngoâi nhaø chöùa Kinh cuõng ba gian baùt vaän, baûy ngoâi taêng ñöôøng vaây quanh giaùp voøng, moät ngoâi ngay giöõa ba gian baèng gaïch. Trong chuøa thì boán phía vaùch gaïch, haønh lang gaïch xaùm tro. Ngoaøi chuøa boán goùc toaøn baèng gaïch Baùt thieát quí giaù.

Laïi coù hai toøa nghi moân ôû hai beân, moãi toøa ba gian, choàng lôùp hai taàng duøng laøm gaùc khaùnh, gaùc mai. Hai ngoâi Toå ñöôøng hai beân, moãi ngoâi ba gian baùt vaän, choàng maùi, beân trong coù khaùm thôø cuøng töôïng hai vò Toå. Moät ngoâi baûo thaùp Toå sö ôû beân traùi cao hai möôi moát thöôùc (khoaûng 6m93). Moät baûo thaùp Toân sö beân phaûi cao hai möôi laêm thöôùc (khoaûng 8m25) moãi thaùp ñoàng coù töôïng sö töû ôû beä ñaù phía döôùi hai beân. Moät coång tam quan ôû con ñöôøng tröôùc chuøa, laàu gaùc treân döôùi, ba gian baùt vaän toaøn duøng gaïch Baùt thieát.

Nuùi beân traùi coù gaùc chuoâng, taàng treân treo moät caùi hoàng chung roäng hai thöôùc (0m66), taàng döôùi treo moät ñaïi hoàng chung roäng ba thöôùc naêm taác (1m15). Nuùi beân phaûi coù laàu troáng ñoái laïi, trong ñaët moät caùi troáng to, beà maët roäng ba thöôùc (0m99). Theàm phía döôùi baèng gaïch Baùt thieát baèng phaúng. Tröôùc chuøa coù töôøng bao quanh, trang trí hoa vaên. Con ñöôøng hai beân phaûi vaø traùi duøng toaøn gaïch Baùt thieát. Trong ngoaøi vöôøn caûnh, caây coái, hoa quaû töôi toát, tröôùc sau saép baøy haøng loái nhö loïng che.

*

*   *

Nieân hieäu Baûo Thaùi (Nieân hieäu naøy coù söï nhaàm, vì Ngaøi tòch naêm 1715. Xin chôø tra cöùu. Hôn nöõa ñoaïn sau noùi naêm Giaùp Ngoï (1714) nieân hieäu Vónh Thònh, Sö 87 tuoåi.) (1720-1729), moät hoâm vua Leâ Duï Toâng thænh Sö vaøo noäi ñieän laäp ñaøn caàu töï ba ngaøy ñeâm. Sö caûm thaùn:

- Thaùi Coâng 80 tuoåi gaëp Vaên Vöông!

Luùc naøy Sö 80 tuoåi.

Töø khi trôû veà Baéc cho ñeán luùc ñöôïc vua môøi Ngaøi ñaõ taùm möôi tuoåi.

Vua hoûi ñaïo:

- Traãm nghe noùi Laõo Sö hoïc roäng nhôù nhieàu, vaäy xin Laõo Sö thuyeát phaùp cho traãm nghe ñeå traãm ñöôïc lieãu ngoä.

Sö taâu:

- Xin Beä haï chí taâm nghe cho thaät hieåu boán caâu keä naøy:

            Phaûn vaên töï kyû moãi thöôøng quan,

            Thaåm saùt tö duy töû teá khan.

            Maïc giaùo moäng trung taàm tri thöùc,

            Töông lai dieän thöôïng ñoå sö nhan.

Dòch:

            Haèng ngaøy quaùn laïi chính nôi mình,

            Xeùt neùt kyõ caøng chôù deã khinh.

            Trong moäng tìm chi ngöôøi tri thöùc,

            Maët thaày seõ thaáy treân maët mình.

Nhaø vua muoán hieåu ñaïo lyù xin Ngaøi thuyeát phaùp cho nghe. Ngaøi khoâng thuyeát phaùp nhöõng baøi daøi doøng, maø chæ noùi moät baøi keä ñeå cho nhaø vua hieåu.

Haèng ngaøy quaùn laïi chính nôi mình. Chöõ “Phaûn Quan Töï Kyû”, töùc laø phaûi xoay laïi, xem xeùt hay laø nhìn thaáu suoát ôû chính mình. Haèng ngaøy mình phaûi quaùn chieáu laïi ngay nôi baûn thaân mình.

Xeùt neùt kyõ caøng chôù deã khinh. Chuùng ta phaûi xeùt neùt cho töôøng taän ñöøng coù xem thöôøng. Taïi sao vaäy? Bôûi ngöôøi tu Phaät laø ngöôøi phaûi soi xeùt laïi chính nôi baûn thaân mình, ñeå nhaän chaân caùi gì laø thaät, caùi gì laø giaû. Bieát roõ caùi thaät caùi giaû môùi khoâng coøn meâ laàm, neáu nôi mình maø meâ laàm, thì ñoái vôùi muoân söï vaät ôû ngoaøi, chuùng ta cuõng meâ laàm luoân. Taát caû laø goác töø mình, khoâng bieát roõ mình maø muoán bieát roõ söï vaät beân ngoaøi laø chuyeän khoâng theå ñöôïc. Chuùng ta laïi meâ laàm mình, thì ôû ngoaøi laøm sao maø hieåu ñöôïc ñuùng leõ thaät. Cho neân Phaät daïy phaûi bieát mình tröôùc roài môùi bieát moïi vaät sau, bieát ñöôïc mình roài thì nhìn söï vaät môùi bieát ñuùng nhö thaät, ñaây laø caùi goác quan saùt cuûa ñaïo Phaät. Hai caâu treân chæ cho chuùng ta phöông phaùp tu theo ñaïo Phaät.

Trong moäng tìm chi ngöôøi tri thöùc. Chöõ Tri thöùc ñaây noùi cho ñuû laø thieän tri thöùc, laø minh sö. Nghóa laø ñöøng coù tìm minh sö hay thieän tri thöùc trong moäng. Taïi sao vaäy? Chính chuùng ta khoâng bieát mình laø gì maø muoán bieát ñöôïc oâng Thaày, muoán bieát minh sö ñuùng, thì laøm sao bieát ñöôïc? Khoâng bieát mình maø muoán bieát ngöôøi cho ñuùng cho thaät, thì caùi bieát ñoù khoâng bao giôø coù. Cho neân Ngaøi baûo ñöøng coù trong moäng maø tìm thieän tri thöùc hay laø tìm minh sö.

Maët Thaày seõ thaáy treân maët mình. Thieän tri thöùc seõ thaáy ngay nôi mình chôù khoâng ñaâu xa heát. Ngöôøi tu Phaät khoâng phaûi tìm thieän tri thöùc ôû ngoaøi maø phaûi ôû ngay nôi mình. Noùi thieän tri thöùc laø noùi theo leõ thöôøng, neáu noùi cao hôn chuùt nöõa laø Phaät. Trong moäng ñöøng tìm Phaät maø phaûi thaáy Phaät ôû ngay nôi mình. Thaáy Phaät ôû ngay nôi mình ñoù laø bieát tu, neáu tìm Phaät ôû  ngoaøi thì luoáng coâng voâ ích, chæ laø vieäc mô moäng thoâi khoâng coù thaäät, Phaät thaät laø ôû chính ngay nôi mình. Boán caâu keä naøy chæ heát söùc töôøng taän yù nghóa tu. Caên cöù treân boán caâu keä naøy, chuùng ta thaáy Thieàn sö Höông Haûi quaû chính laø gioøng gioáng Thieàn Truùc Laâm. Taïi sao? Vì Thieàn Truùc Laâm daïy phaûn quan töï kyû, thì ôû baøi naøy Ngaøi noùi raát töôøng taän. Qua nhöõng lôøi chæ daïy keû sau, chæ daïy nhöõng ngöôøi khaùc, chuùng ta thaáy ñöôïc muïc ñích nhaém thaúng cuûa caùc Ngaøi maø phaùn ñoaùn ñöôïc caùc Ngaøi naèm ôû heä phaùi naøo.

Vua laïi hoûi:

- Theá naøo laø yù Phaät, yù Toå?

Sö ñaùp:

            Nhaïn quaù tröôøng khoâng,

            AÛnh traàm haøn thuûy.

            Nhaïn voâ di tích chi yù,

            Thuûy voâ löu aûnh chi taâm.

Dòch:

            Nhaïn bay treân khoâng,

            Boùng chìm ñaùy nöôùc.

            Nhaïn khoâng yù ñeå daáu,

            Nöôùc khoâng taâm löu boùng.

Boán caâu thô naøy khoâng phaûi laø cuûa Ngaøi laøm, maø cuûa Thieàn sö Thieân Y Nghóa Hoaøi. Thieàn sö duøng boán caâu Nhaïn quaù tröôøng khoâng, AÛnh traàm haøn thuûy, Nhaïn voâ di tích chi yù, Thuûy voâ löu aûnh chi taâm ñeå traû lôøi veà yù Phaät, yù Toå. Phaät Toå coù söû duïng caùi yù hay khoâng? Chuùng ta luoân luoân hoûi ñaïi yù Phaät phaùp hay laø yù Phaät yù Toå, cöù nghó caùi yù ñoù laø muïc tieâu, choã höôùng ñeán cuûa con ngöôøi. Nhöng vôùi nhaø thieàn, coøn yù thì chöa phaûi laø caùi thaät.

Nhaïn bay treân khoâng, boùng chìm ñaùy nöôùc, nhaïn khoâng yù ñeå daáu, nöôùc khoâng taâm löu boùng. Nhaïn khoâng coù yù ñeå laïi daáu veát trong hö khoâng, qua roài maát, qua roài maát, khoâng coøn moät daáu tích gì. Roài boùng nhaïn hieän döôùi ñaùy nöôùc maø nöôùc coù taâm ñeå giöõ boùng ñoù khoâng? Coù boùng hieän nhöng nhaïn bay qua thì boùng noù cuõng theo ñoù maø maát, nöôùc khoâng coù yù giöõ boùng. Nhö vaäy Phaät Toå coù yù khoâng? Chuùng ta baây giôø quen hoûi caâu ñoù yù chæ theá naøo? Hay laø yù Thaày muoán gì? Cöù ñaët nhöõng caâu hoûi nhö theá. Nhöng Phaät Toå khoâng bao giôø coù yù, vì yù laø nieäm sanh dieät, Phaät Toå khoâng soáng vôùi yù nieäm sanh dieät ñoù, maø chæ soáng baèng taâm haèng tri haèng giaùc. Cho neân duøng baøi keä naøy traû lôøi raát laø hay. Tuy laø baøi keä cuûa ngöôøi khaùc maø Ngaøi söû duïng ñuùng thì nhö chính Ngaøi noùi, cho neân noùi raèng moãi laàn laëp laïi moãi laàn môùi. Hoài xöa baøi keä ñoù ôû tröôøng hôïp naøo khoâng bieát, nhöng baây giôø coù ngöôøi hoûi yù Phaät yù Toå, Ngaøi ñem baøi keä ñoù ra noùi, thì ñuùng ngay choã ngöôøi ta muoán hieåu, traû lôøi raát chính xaùc. Nhö vaäy Ngaøi traû lôøi yù Phaät yù Toå laø sao? Coù ngöôøi noùi theo nhö caâu naøy thì Phaät Toå khoâng coù yù, ñuùng chöa? Phaät Toå khoâng coù yù nhö chim nhaïn bay trong hö khoâng thì noù cöù bay, chôù khoâng coù yù ñeå daáu, nhö nöôùc hieän boùng chim nhaïn, maø nöôùc cuõng khoâng coù yù giöõ boùng chim nhaïn. Nhö vaäy thaáy roõ laø khoâng coù yù. Nhöng coù ngöôøi noùi: Khoâng coù yù thì khoâng coù phaân bieät, khoâng coù phaân bieät vì sao chim nhaïn bieát höôùng maø bay? Khoâng coù phaân bieät laøm sao ôû döôùi nöôùc laïi hieän boùng nhaïn y nhö chim nhaïn ôû treân hö khoâng? Chuùng ta nhôù ngaøi Huyeàn Giaùc traû lôøi vôùi Luïc Toå: “Tuy phaân bieät maø khoâng phaûi yù” ñeå thaáy raèng trong caùi soáng, khoâng duøng yù maø vaãn coù caùi tri giaùc, bieát roõ khoâng nghi ngôø. Cho neân coù caâu “Ñem göông ñuùc thaønh töôïng…” Göông luùc chöa ñuùc thaønh töôïng thì saùng, ai tôùi boùng cuõng hieän, khi ñuùc thaønh töôïng roài thì sao? Ñuùc thaønh töôïng roài töôûng nhö khoâng coøn saùng nöõa, nhöng Thieàn sö laïi noùi: “Khoâng coù doái y ñöôïc moät ñieåm”. Duø ñuùc thaønh töôïng maø coù gì chung quanh noù cuõng chieáu, vaäy chuùng ta thaáy raèng khoâng phaûi töøng maûnh vuïn cuûa yù phaân bieät môùi laø ñuùng, laø coù phaân bieät, khi trôû thaønh moät khoái roài vaãn coù phaân bieät nhö thöôøng. Tinh thaàn thieàn ôû trong nhöõng baøi keä naøy.

Vua khen ngôïi:

- Laõo Sö thoâng suoát thay.

Qua hai baøi keä, nhaø vua laõnh hoäi ñöôïc neân khen.

Vua laïi hoûi:

- Phaät ñoái vôùi chuùng sanh coù aân ñöùc gì ñeán noãi khieán Laõo Sö boû vua, boû cha meï, vôï con theo thôø laøm Thaày?

Caâu hoûi naøy khoù! Phaät coù aân ñöùc gì ñoái vôùi mình maø baây giôø boû cha meï, boû vua chuùa, boû gia ñình ñeå thôø Phaät laøm Thaày. Caâu hoûi ñoù raát tinh teá, baây giôø khoâng noùi boû vua nöõa, maø boû ñaát nöôùc boû gia ñình, ñeå ñi thôø Phaät laøm Thaày.

Sö ñaùp:

- Phaät ñoái vôùi chuùng sanh thì aân quaù trôøi ñaát, saùng hôn maët trôøi maët traêng, ñöùc vöôït cha meï, nghóa qua caû vua toâi.

Quaù coù nghóa laø hôn. Ngaøi neâu leân ñieàu naøy laøm vua hôi baát maõn, vì töø xöa ñeán giôø ngöôøi ta thaáy vua laø treân heát, trong thôøi quaân chuû vua laø toái thöôïng, giôø noùi Phaät coøn hôn vua nöõa thì vua khoâng baèng loøng.

Vua hoûi:

- Trôøi ñaát, maët trôøi, maët traêng coù ñuû coâng taïo hoùa; cha meï, vua toâi coù ñuû ñöùc sanh thaønh. Vì sao noùi Phaät ñeàu vöôït qua nhöõng thöù naøy?

Caâu ñoù toû laø vua khoâng baèng loøng roài.

Sö taâu:

- Trôøi chæ hay che maø chaúng hay chôû, ñaát chæ hay chôû maø chaúng hay che.

Ñoù laø quan nieäm hoài xöa, trôøi che ñaát chôû. Nghóa laø trôøi hay che maø khoâng hay chôû, vì ngöôøi ta noùi trôøi che ôû treân. Coøn ñaát chæ hay  chôû  maø  khoâng hay che, töùc laø ñaát chôû mình maø khoâng che ñaäy cho mình.

Maët trôøi soi ban ngaøy maø chaúng soi ban ñeâm, maët traêng ban ñeâm saùng maø ban ngaøy toái; cha chæ hay sanh chaúng hay döôõng, meï chæ hay döôõng chaúng hay sanh (Baûn Haùn: Phuï chæ naêng sanh baát naêng döôõng. Maãu chæ naêng döôõng baát naêng sanh.) Vua coù ñaïo thì toâi trung, vua khoâng ñaïo thì toâi nònh, suy theo ñoù thì ñöùc chaúng toaøn.

Nhö vaäy caùc vò treân ñöùc ñeàu khoâng toaøn veïn.

Ñöùc cuûa Phaät ñoái vôùi chuùng sanh thì chaúng vaäy. Luaän veà che thì che khaép boán loaøi sanh, luaän veà chôû thì saùu ñöôøng ñeàu ñöôïc chôû, luaän veà saùng thì soi saùng caû möôøi phöông, luaän veà toû thì toû röïc caû ba coõi, luaän veà töø thì vôùt leân khoûi bieån khoå, luaän veà bi thì cöùu ra choã toái taêm, luaän veà thaùnh thì vua trong caùc thaùnh, luaän veà thaàn thì saùu thoâng töï taïi. Do ñoù cöùu khaép caû ngöôøi coøn keû maát, daãn daét heát keû quyù ngöôøi tieän, kính mong Beä haï ñeå taâm kính ngöôõng!

Caâu traû lôøi cuûa Ngaøi ñoái vôùi hoài xöa thì raát laø hay, nhöng ñoái vôùi chuùng ta baây giôø thì cuõng coøn moät hai ñieåm sô soùt. Nhöng ñoù cuõng chæ laø phöông tieän ñeå chinh phuïc nhaø vua thoâi.

Vua vui veû noùi:

 - AÂn Phaät nhö theá, ngoaøi Thaày ra khoù ai noùi roõ, traãm xin ngay ñôøi naøy kính ngöôõng.

Ngaøi noùi vaäy thì nhaø vua phaùt taâm lieàn. Nhö vaäy môùi thaáy ngöôøi xöa ñöùc haïnh ñaày ñuû, trí tueä thoâng minh, bieát roõ ñieàu gì nhaø vua caàn bieát caàn hieåu thì noùi ra vua lieàn hieåu, lieàn bieát laøm cho Phaät phaùp ñöôïc nhaø vua kính troïng.

Thaùng saùu naêm Giaùp Ngoï nieân hieäu Vónh Thònh (1714)  Sö ñaõ 87 tuoåi.

Töùc laø taùm möôi tuoåi gaëp vua Leâ Duïc Toâng, taùm möôi baûy tuoåi gaëp chuùa Trònh.

Chuùa Trònh Cöông (Hy Toå) ñeán thaêm chuøa vaø hoûi thaêm lai lòch cuûa Sö. Sö trình baøy lai lòch côù söï tröôùc sau, ñaõ höôûng loäc Chuùa qua ba trieàu. Chuùa hoan hyû cuùng moät ngaøn quan tieàn tröôùc Phaät vaø ñeà baøi thô:

            Danh lam töøng traûi ñaõ hay danh,

            Trình ñoä naøy aâu hôïp choán Trình.

            Phaùp giôùi chaêm chaêm tuyeân dieäu phaùp,

            Kinh laâu rôõ rôõ dieãn chaân kinh.

            Coâng nhieàu nhôøø coù coâng voâ löôïng,

            Theá thuaän vaày neân theá höõu tình.

            Ngaùn tuïc chaúng heà muøi tuïc luïy,

            Loøng thieàn tua caån choán thieàn quynh.

Ñaây laø baøi thô chöõ Noâm. Thôøi cuûa Thieàn sö Höông Haûi, vua Leâ chuùa Trònh ñeàu quyù kính Phaät phaùp, ñoù laø ñieàu raát toát. Cho neân coù ñöôïc nhöõng vò Thieàn sö môû mang truyeàn baù thaïnh haønh trong thôøi hai vua Leâ Hy Toâng, Leâ Duïc Toâng vaø chuùa Trònh Caên, chuùa Trònh Cöông cuõng quyù troïng Phaät phaùp.

Baøi thô naøy noùi leân tinh thaàn taùn thaùn chuøa, taùn thaùn phaùp Phaät, taùn thaùn coâng ñöùc cuûa ngöôøi truyeàn baù.

Danh lam töøng traûi ñaõ hay danh. Danh lam thaéng caûnh laø chuøa.

Trình ñoä naøy aâu hôïp choán Trình. Töùc laø taùn thaùn trình ñoä cuûa Thaày laø trình ñoä cuûa baäc thöùc giaû Nho gia.

Phaùp giôùi chaêm chaêm tuyeân dieäu phaùp, Kinh laâu rôõ rôõ dieãn chaân kinh. Nghóa laø khaép caû phaùp giôùi luoân luoân Thaày chuù taâm tuyeân giaûng dieäu phaùp vaø treân laàu kinh rôõ rôõ dieãn noùi nhöõng boä kinh chaân thaät. Ñoù laø hai caâu taùn thaùn söï truyeàn baù giaùo lyù.

Coâng nhieàu nhôø coù coâng voâ löôïng. Töùc laø nhôø coù coâng hoaèng hoùa hay laø giaùo hoùa cuûa Thaày maø ñöôïc nhieàu ngöôøi phaùt taâm cho neân coâng ñöùc ñoù laø coâng ñöùc voâ löôïng.

Theá thuaän vaày neân theá höõu tình. Ngöôøi ñôøi theo phaùp cuûa Phaät daïy maø khôûi leân taâm kính troïng.

Ngaùn tuïc chaúng heà muøi tuïc luïy. Thieàn sö chaùn traàn tuïc roài thì khoâng coøn dính, khoâng coøn nhieãm muøi tuïc luïy nöõa.

Loøng thieàn tua caån choán thieàn quynh. “Tua caån” töùc laø öa thích tu thieàn, loøng öa meán tu thieàn, vì vaäy maø meán choã chuøa chieàn - “thieàn quynh” laø meán choã chuøa chieàn. Nhö vaäy laø taùn thaùn caûnh, taùn thaùn söï truyeàn baù, taùn thaùn loøng cuûa ngöôøi khoâng coù nhieãm muøi tuïc luïy, luoân luoân ôû choán thieàn moân.

Moät hoâm quan Traán thuû Quoác laõo trí só Öng Quaän Coâng ñeán thöôûng ngoaïn chuøa Nguyeät Ñöôøng, vònh baøi thô:

            Xuaân hoa nhaân voïng moäc thieàu döông,

            Haï nhaät giai nhaân thöôûng Nguyeät Ñöôøng.

            Laõo baù ñình tieàn tröông thuùy caùi,

            Noän haø lam ngoaïi tieán kyø höông.

            Baêng taâm trì aán tuyeân kinh duõng,

            Thieát dieän tuaàn töôøng voïng ñaïo löông.

            Cô chuûng höõu tình quy buùt ñeå,

            Huyeàn huyeàn vò ñaéc nhaát thieân tröôøng.

Dòch:

            Hoa xuaân ngöôøi ngaém taém thieàu döông,

            Ngaøy raûnh giai nhaân thöôûng Nguyeät Ñöôøng.

            Baùch laõo tröôùc saân giöông loïng bieác,

            Sen non ngoaøi ao daâng kyø höông.

            Taâm baêng caàm aán noùi kinh maïnh,

            Maët saét theo töôøng ngaém ñaïo laønh.

            Bao thöù höõu tình veà ngoïn buùt, 

            Saâu maàu caûm ñöôïc moät thieân tröôøng.

Hoa xuaân ngöôøi ngaém taém thieàu döông. Töùc laø ngöôøi ngaém hoa muøa xuaân ñang taém döôùi aùnh naéng maët trôøi, thieàu döông laø aùnh naéng maët trôøi.

Ngaøy raûnh giai nhaân thöôûng Nguyeät Ñöôøng. Töùc laø ngaøy raûnh roãi, giai nhaân ñeán thaêm vieáng hay thöôûng ngoaïn caûnh chuøa Nguyeät Ñöôøng laø choã Ngaøi ôû.

Baùch laõo tröôùc saân giöông loïng bieác, Sen non ngoaøi ao daâng kyø höông. Tröôùc saân chuøa coù caây baùch ñaõ giaø, vöôn leân xanh bieác. Chöøng möôøi naêm nöõa chuøa naøy chaéc cuõng coù nhöõng caùi loïng xanh hoaëc laø baùch hoaëc laø tuøng che ôû tröôùc. “Sen non ngoaøi ao daâng kyø höông”, ôû ñaây coù loïng baùch maø chöa coù sen non, chöøng naêm baûy naêm nöõa hoà phía tröôùc hôi caïn, luùc ñoù chuùng ta troàng sen thì môùi coù sen non.

Taâm baêng caàm aán noùi kinh maïnh, Maët saét theo töôøng ngaém ñaïo laønh. Hai caâu naøy nghe hôi laï, taâm baêng töùc laø taâm laëng leõ traéng nhö baêng tuyeát, caàm aán töùc laø thöôøng thöôøng ngöôøi ta giaûng hay caàm aán voã xuoáng baøn, noùi kinh maïnh. Maët saét theo töôøng ngaém ñaïo laønh. Töùc laø caùi maët laïnh nhö tieàn, ñi quanh töôøng ngaém ñaïo laønh, tôùi ñaâu cuõng thaáy ñaïo raát an oån, trong laønh. Nhö vaäy ngöôøi noùi kinh, taâm trong nhö baêng tuyeát vaø ñi quanh vöôøn chuøa maët laïnh nhö tieàn, töùc laø khoâng dính, khoâng nhieãm caùi gì heát. Chuùng ta baây giôø thì sao? Coù ñöôïc  taâm  baêng, maët saét khoâng? Ngaém hoa naøy ñeïp thì cöôøi, laïi hoa kia uùa thì buoàn, laø maët gì? Ñoù laø maët hoa deã nôû deã taøn, chôù khoâng phaûi maët saét.

Bao thöù höõu tình veà ngoïn buùt. Caûnh ôû tröôùc chuøa raát laø höõu tình, gom heát veà ngoïn buùt maø dieãn taû ra ñaây.

Saâu maàu caûm ñöôïc moät thieân tröôøng. Taát caû veû saâu maàu, hay ñeïp ñoù taùc giaû caûm neân laøm ñöôïc moät baøi daøi.

Quan Traán thuû thöôøng hay ñeán hoûi ñaïo, nhaân ñoù Sö laøm baøi thô taùn.

Ñaây laø ngaøi Höông Haûi taùn thaùn oâng quan Traán thuû – töùc laø quan Quoác laõo. Ngaøi noùi keä:

            Höôùng minh quy meänh söï quaân vöông,

            Yeát kieán toân coâng khaùnh thoï tröôøng.

            Taøi duïng kinh luaân kieâm ñöùc haïnh,

            AÂn thi leã nghóa quí vaên chöông.

            Ngoaïi tröø ñaïo taëc binh daân aùi,

            Noäi döôõng trinh lieâm só toát cöôøng.

            Quyeàn traán Nam giao danh töù haûi,

            Khuoâng phoø quoác chaùnh laïc quaàn phöông.

Dòch:

            Theo veà trôøi saùng thôø quaân vöông,

            Gaëp ñöôïc ngaøi ñaây chuùc thoï tröôøng.

            Taøi ñaõ kinh luaân goàm ñöùc haïnh,

            AÂn vöøa leã nghóa quyù vaên chöông.

            Ngoaøi tröø giaëc troäm daân binh meán,

            Trong döôõng lieâm trinh quaân só cöôøng. 

            Quyeàn traán vuøng Nam danh boán bieån,

            Giuùp lo trò nöôùc vui caùc phöông.

Theo veà trôøi saùng thôø quaân vöông, Gaëp ñöôïc Ngaøi ñaây chuùc thoï tröôøng. Nghóa laø quan Traán thuû ñaõ theo veà thôø vua saùng. Baây giôø gaëp oâng ñeán thaêm, toâi chuùc möøng oâng ñöôïc soáng laâu.

Taøi ñaõ kinh luaân goàm ñöùc haïnh, AÂn vöøa leã nghóa quyù vaên chöông. OÂng coù taøi goàm heát caû kinh luaân vaø ñaày ñuû ñöùc haïnh, veà aân ñöùc thì vöøa bieát leã nghóa vöøa thích vaên chöông. Ñoù laø Ngaøi taùn thaùn taøi ñöùc cuûa oâng quan Traán thuû

Ngoaøi tröø giaëc troäm daân binh meán, Trong döôõng lieâm trinh quaân só cöôøng. Ñoái vôùi beân ngoaøi thì coù khaû naêng tröø giaëc, tröø troäm cöôùp, binh só ñeàu meán thöông. Beân trong nuoâi döôõng taâm lieâm trinh, töùc laø thanh lieâm vaø trinh khieát neân binh só ñöôïc huøng maïnh.

Quyeàn traán vuøng Nam danh boán bieån, Giuùp lo trò nöôùc vui caùc phöông. OÂng coù quyeàn cai trò caû vuøng Nam noåi danh boán bieån, lo vieäc trò nöôùc, giuùp nöôùc, caùc nôi nghe ñeàu vui. Ñoù laø lôøi taùn thaùn cuûa Ngaøi ñoái vôùi quan Quoác laõo.

Sau ñoù, quan Quoác laõo xin Sö laäp ñaøn trai phoå ñoä baûy ngaøy ñeâm, moãi ngaøy oâng ñích thaân ñem xe chôû ba gioû höông ñeán, thaønh taâm nieâm höông daâng cuùng.

Moät hoâm raûnh rang, Tröôûng quan laïi môøi ba vò Thaày thuoäc ñaïo Hoøa Lan ñoàng ñi ñeán chuøa Nguyeät Ñöôøng cuøng Sö ñoái ñaùp baøn luaän xem thaéng baïi theá naøo. Ba vò ñoù laø Taøi Gia, Taøi Höõu, Taøi Chi. Tröôûng quan hoûi beân Ñaïo moät caâu, hoûi beân Thích moät caâu, ba vò thaày beân Ñaïo ba laàn baët lôøi khoâng noùi ñöôïc, chæ coøn laïi moät beân Thích lôøi leõ noùi ra khoâng cuøng.

Luùc naøy taêng chuùng raát nhieàu, chuøa moãi ngaøy theâm höng thaïnh. Moät hoâm trôøi muøa xuaân, Sö raûnh rang ngaâm baøi thô:

            Tam döông khai thaùi chuyeån hoàng quaân,

            Cöûu thaäp thieàu quang saéc saéc taân.

            Daï tónh thanh phong ñieàu ngoïc loä,

            Nhaät tình thuïy khí aùi töø vaân.

            Sôn cao laâm thoï hy, kyø, myõ,

            Bình ñòa vieân hoa phöùc uùc huaân.

            Xöù xöù nghinh töôøng ca vaïn thoï,

            Nhaân nhaân hoøa laïc vònh thieân xuaân.

Dòch:

            Tieát xuaân thoâng môû chuyeån muoân phöông,

            Ba thaùng thieàu quang saéc saéc xuaân.

            Ñeâm yeân gioù maùt sa söông moùc,

            Ngaøy saùng khí laønh noåi töø vaân.                

            Treân non caây coái oâi ñeïp laï!

            Döôùi ñaát vöôøn hoa thôm ngaùt höông.

            Ñoùn laønh choán choán ca vaïn thoï,

            Hoøa vui keû keû vònh ngaøn xuaân.

Chuøa Nguyeät Ñöôøng thuôû ñoù Ngaøi ôû thaáy vui thaáy ñeïp, gioáng nhö chuùng ta baây giôø ôû ñaây cuõng thaáy vui thaáy ñeïp.

Tieát xuaân thoâng môû chuyeån muoân phöông, Ba thaùng thieàu quang saéc saéc xuaân. Hoa tieát ñaàu muøa xuaân nôû roä khaép nôi. Trong ba thaùng muøa xuaân, maët trôøi saùng aám, hoa nôû muoân saéc muoân maøu.

Ñeâm yeân gioù maùt sa söông moùc, Ngaøy saùng khí laønh noåi töø vaân. Ban ñeâm yeân laëng gioù maùt, söông moùc rôi xuoáng. Ban ngaøy khí trôøi aám aùp coù nhöõng ñaùm maây laønh noåi leân.

Treân non caây coái oâi ñeïp laï! Döôùi ñaát vöôøn hoa thôm ngaùt höông. Muøa xuaân caây coái xanh töôi thaät ñeïp. Döôùi ñaát höông hoa bay leân thôm ngaùt.

Ñoùn laønh choán choán ca vaïn thoï, Hoøa vui keû keû vònh ngaøn xuaân. Nôi nôi ñeàu ñoùn muøa xuaân laønh vaø ca tuïng ñöôïc muoân naêm hay muoân tuoåi. Ai thaáy cuõng vui, cuõng hoøa hôïp cho neân ngöôøi ngöôøi ñeàu vònh moät ngaøn muøa xuaân. Ñaây laø Ngaøi vui veû laøm baøi thô taùn thaùn caûnh chuøa Nguyeät Ñöôøng.

?