B. GIAÛNG GIAÛI (tt)

VI. KHAI THÒ NGOÄ NHAÄP ÑÖÔÏC DUYEÂN TOÁT TRUYEÀN TRAO AÁN CHÖÙNG. (tt)

Trí hay chieáu voán khoâng, töùc laø trí hay chieáu soi cuûa chuùng ta xeùt kyõ noù laø khoâng thaät, noù voán khoâng.

Caûnh bò duyeân cuõng laëng. Caûnh bò duyeân laø caûnh beân ngoaøi, hay laø taâm tö löï cuûa mình. Nhö chuùng ta thöôøng öùng duïng tu bieát voïng, thì caùi voïng laø caûnh bò duyeân, bieát voïng laø trí hay chieáu. Neáu voïng laëng thì trí hay chieáu cuõng khoâng, cho neân coù caûnh thì môùi coù chieáu, khoâng caûnh thì trí chieáu cuõng khoâng.

Laëng maø khoâng phaûi laëng, bôûi khoâng coù ngöôøi hay laëng. Taïi sao? Vì trí chieáu soi laëng thì caûnh bò chieáu soi cuõng laëng.

Soi maø khoâng soi, bôûi khoâng coù caûnh bò soi. Chuùng ta chieáu soi maø thöïc söï khoâng coù caùi chieáu soi, bôûi vì caûnh bò chieáu soi laø khoâng thì caùi hay chieáu soi cuõng laø khoâng. Ñoù laø moät leõ thöïc.

Caûnh vaø trí ñeàu laëng, taâm lo nghó an nhieân, ñaây chính laø con ñöôøng coát yeáu trôû veà nguoàn. Caûnh vaø trí ñeàu laëng thì taâm mình ñöôïc an nhieân töï taïi, maø chính caùi taâm an nhieân töï taïi ñoù, laø con ñöôøng coát yeáu veà nguoàn. Nhö noùi raèng: “Tröôùc khi chöa gaëp thieän höõu tri thöùc thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng, gaëp thieän höõu tri thöùc chæ daïy bieát ñöôïc loái vaøo thì thaáy nuùi soâng khoâng phaûi laø nuùi soâng”. Ñoù laø caùi trí chieáu soi vaø caùi caûnh bò chieáu soi. Khi trí chieáu soi bieát taát caû caûnh laø duyeân hôïp hö aûo khoâng thaät, bieát ñöôïc nhö vaäy thì laàn laàn caùi taâm hay chieáu soi cuõng laëng luoân. Khi taâm vaø caûnh ñeàu laëng thì nuùi soâng môùi thaät söï laø nuùi soâng. Chuùng ta coù theå öùng duïng tu moät caùch deã daøng laø khi coù caûnh, phaûi quaùn ñeå bieát caûnh laø hö doái, thì trí laø naêng quaùn, caûnh laø sôû quaùn, coøn naêng coøn sôû ñoái ñaõi. Nhöng khi caûnh yeân laëng thì trí naêng quaùn cuõng döøng; nhö vaäy thì caûnh vaø trí ñeàu laëng, laëng thì taâm mình trôû laïi choã an nhieân, maø chính caùi choã an nhieân ñoù môùi laø choã coát yeáu veà nguoàn, neáu coøn quaùn coøn chieáu thì chöa phaûi veà nguoàn.

Theá neân trong kinh Baùt Nhaõ daïy chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng thì nguõ uaån laø caùi bò chieáu, coøn caùi hay chieáu laø trí tueä Baùt-nhaõ goïi laø trí quaùn. Ñoïc kinh Baùt Nhaõ qua lôøi qua caâu ñoù laø Vaên töï Baùt-nhaõ, öùng duïng trí chieáu soi naêm uaån ñeàu khoâng ñoù laø Quaùn chieáu Baùt-nhaõ, khi trí naêng chieáu vaø nguõ uaån bò chieáu hai caùi ñeàu laëng thì ñoù laø Thaät töôùng Baùt-nhaõ. Cho neân ngaøi Thaùi Hö ví duï nhö ngöôøi muoán qua soâng tröôùc tieân laø böôùc xuoáng thuyeàn, chieác thuyeàn ví duï cho Vaên töï Baùt-nhaõ; roài tay cheøo hay laø caàm daàm bôi ñeå cho thuyeàn ñi qua bôø kia, thì luùc cheøo bôi goïi laø Quaùn chieáu Baùt-nhaõ; khi  ñeán bôø döøng cheøo, döøng bôi böôùc leân bôø laø Thaät töôùng Baùt-nhaõ. Phaùp tu raát roõ raøng, nhöng baây giôø chuùng ta ñang tu caùi gì, Quaùn chieáu hay Vaên töï Baùt-nhaõ? Neáu chæ ñoïc thuoäc loøng thì laø Vaên töï Baùt-nhaõ. Neáu tu Quaùn chieáu Baùt-nhaõ thì phaân tích chieáu soi naêm uaån khoâng thaät, quaùn tôùi quaùn lui, bao giôø thaáy naêm uaån laø khoâng roài, thì caùi trí naêng chieáu cuõng döøng vì ñaâu coøn caùi gì nöõa ñeå quaùn. Naêng sôû ñeàu döøng thì taâm an nhieân töï taïi môùi tôùi Thaät töôùng Baùt-nhaõ. Nhö vaäy thì tu thieàn, duø caùch naøy hay caùch khaùc, cuõng raát phuø hôïp vôùi kinh, nhöng vì laâu nay chuùng ta cöù nghó hoïc kinh giaùo laø ñeå tuïng, thí duï tuïng kinh Phaùp Hoa coù phöôùc, coøn tuïng Baùt Nhaõ thì qua heát khoå aùch. Cöù tuïng chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng ñoä nhaát thieát khoå aùch, tin raèng tuïng laøu laøu nhö vaäy seõ qua heát khoå naïn. Nhöng cöù reân cöù than, caûnh naøy khoå, caûnh kia khoù laø ñaâu coù chieáu kieán! Hieåu roõ raøng choã naøy thì môùi bieát tu laø phaûi vaän duïng trí. Nhieàu ngöôøi coá chaáp noùi tu thieàn maø coøn chieáu soi, coøn coù trí naêng chieáu vaø coù caûnh sôû chieáu thì coøn ñoái ñaõi, chöa phaûi laø thieàn. Noùi vaäy ñuùng khoâng? Noùi ñuùng laø khi naøo tu ñeán cöùu kính, chöa ñeán cöùu kính thì noùi khoâng ñuùng. Ñeán choã cöùu kính thì khoâng coøn naêng sôû, neáu chöa ñeán cöùu kính maø boû chieáu soi thì laøm sao tu, laøm sao ñöôïc nhö nhö? Cho neân khi tu thì phaûi quaùn chieáu, quaùn chieáu ñeán nôi roài thì naêng sôû heát, ñoù môùi goïi laø cöùu kính. Phaûi hieåu roõ raøng, vì coù nhieàu ngöôøi noùi toâi chæ cho Taêng Ni Phaät töû tu, soi thaáy caùi voïng töôûng, bieát noù laø hö doái neân khoâng theo, thì cho laø coøn hai beân ñoái ñaõi vì coù voïng töôûng vaø coù caùi trí chieáu soi, ñoái ñaõi laø chöa phaûi thieàn. Neáu mình chöa hieåu kyõ thì nghe cuõng coù lyù. ÔÛ ngoaøi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng, voâ ñaïo cuõng thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng thì coù khaùc nhau khoâng? Phaûi ba möôi naêm gaëp thieän höõu tri thöùc chæ daïy thaáy nuùi soâng khoâng phaûi nuùi soâng, roài ñeán choã cuoái cuøng môùi thaáy laïi nuùi soâng laø nuùi soâng thì ñoù laø thöù thaät. Neáu môùi böôùc vaøo ñaïo lieàn thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng, ñoù laø khoâng bieát tu. Hieåu nhö vaäy môùi thaáy lôøi naøo ñuùng, lôøi naøo sai. Neáu khoâng coù giaûn traïch, caùi ñuùng khoâng bieát, caùi sai khoâng raønh, chuùng ta seõ laãn loän nghi ngôø khoù tu.

Laïi noùi:

Laëng laëng sanh voâ kyù, tænh tænh sanh loaïn töôûng. Laëng laëng duø hay trò loaïn töôûng maø trôû laïi sanh voâ kyù. Tænh tænh duø hay trò voâ kyù maø trôû laïi sanh loaïn töôûng. Vì vaäy noùi: “Tænh tænh laëng laëng phaûi, voâ kyù laëng laëng sai. Laëng laëng tænh tænh phaûi, loaïn töôûng tænh tænh sai.”

Maáy choã naøy heát söùc laø teá nhò, ngöôøi nghe khoâng kheùo thì khoâng bieát noùi caùi gì. Ngaøi noùi raèng:

Laëng laëng sanh voâ kyù, thì deã hieåu roài, bôûi vì yeân yeân maõi roài khoâng bieát mình ñi tôùi ñaâu, noù trôû thaønh mô mô laø voâ kyù.

Tænh tænh sanh loaïn töôûng. Tænh quaù, laïi sanh nghó baäy. Nhö vaäy laëng nhieàu sanh voâ kyù, tænh nhieàu phaûi sanh loaïn töôûng khoâng nghi ngôø. Vì vaäy maø phaûi noùi:

Laëng laëng duø hay trò loaïn töôûng maø trôû laïi sanh voâ kyù. Bôûi vì loaïn töôûng laø daáy ñoäng, maø laëng laëng thì döøng caùi ñoäng, cho neân laëng laëng thì trò ñöôïc loaïn töôûng, nhöng laëng nhieàu quaù thì sanh ra beänh khaùc laø voâ kyù.

Tænh tænh duø hay trò voâ kyù maø trôû laïi sanh loaïn töôûng. Khi voâ kyù thì taâm môø môø khoâng saùng, nhôø tænh maø saùng, nhöng tænh maõi roài khôûi loaïn töôûng. Ñaây laø caùch tu ñoái trò hai beänh voâ kyù vaø loaïn töôûng, nhöng neáu cöù ñaët naëng veà trò beänh thì laïi trôû thaønh beänh. Bôûi vì loaïn töôûng nhieàu thì coá laëng, laëng maõi laïi thaønh voâ kyù. Voâ kyù nhieàu thì coá tænh, tænh maõi laïi trôû thaønh loaïn töôûng. Nhö vaäy chæ coù lôøi ngaøi Vónh Gia Huyeàn Giaùc laø chí lyù.

Tænh tænh laëng laëng phaûi, ngöôøi naøo ngoài thieàn tænh maø laëng laø truùng.

Voâ kyù laëng laëng sai, neáu taâm laëng maø môø môø khoâng saùng, ngoài yeân maø ñaàu cöù guïc leân guïc xuoáng laø beänh voâ kyù.

Laëng laëng tænh tænh phaûi. Nghóa laø taâm mình laëêng laëng nhöng laëng trong caùi tænh thì phaûi.

Loaïn töôûng tænh tænh sai. Neáu cöù loaïn töôûng nhôù chuyeän naøy chuyeän kia maø noùi toâi ngoài thieàn tænh thì chöa truùng. Nhöõng choã naøy ngöôøi tu phaûi chuù taâm ghi nhôù ñeå öùng duïng, môùi khoâng maéc keït beänh voâ kyù vaø beänh loaïn töôûng, vì ngöôøi tu neáu khoâng maéc keït voâ kyù töùc laø hoân traàm, thì  cuõng maéc keït loaïn töôûng. Hai beänh ñoù cöù ñoåi qua ñoåi laïi maõi, cho neân chuùng ta phaûi luoân luoân giöõ tænh tænh laëng laëng, hoaëc ngöôïc laïi laëng laëng tænh tænh. Laëng maø tænh, tænh maø laëng phaûi ñi theo nhau chôù khoâng taùch rôøi ñöôïc. Cho neân Luïc Toå daïy phaùp moân ñònh tueä ñoàng thôøi, chôù khoâng phaûi tröôùc coù ñònh roài sau môùi coù tueä. Chuùng ta tu hay noùi ñöôïc ñònh roài sau môùi coù tueä, nhöng ñöôïc ñònh maø maéc keït trong voâ kyù thì laøm sao khôûi tueä? Vì vaäy phaûi tænh tænh laëng laëng. Tænh tænh laø tueä, laëng laëng laø ñònh, hai caùi theo nhau. Hoaëc ngöôïc laïi laëng laëng tænh tænh, laëng laëng laø ñònh maø tænh tænh laø tueä, hai caùi khoâng taùch rôøi. Choã naøy laø troïng taâm cuûa söï tu, cho neân ai laø ngöôøi ham tu, quyeát tu cho coù keát quaû thì phaûi naém cho thaät vöõng, khoâng neân coi thöôøng. Chuùng ta tu maø nhieàu khi coù ai hoûi hoaëc nhôø chæ daïy thì luùng tuùng laø vì khoâng naém vöõng nhöõng choã naøy. Ngöôøi taäp tu thieàn thöôøng bò hai beänh, hoaëc loaïn töôûng hoaëc hoân traàm. Loaïn töôûng thì oàn aøo khoâng yeân, coøn hoân traàm coù veû yeân hôn. Coù nhieàu ngöôøi chòu caùi yeân, nhöng thaät ra ngöôøi tu thieàn sôï hoân traàm hôn loaïn töôûng. Beänh hoân traàm nhaø Phaät goïi laø vaøo hang toái cuûa ma, khi hoân traàm khoâng bieát gì heát. Coøn tænh tænh duø loaïn töôûng maø cuõng coøn thaáy coøn bieát chuùt chuùt, chôù hoân traàm thì khoâng bieát gì heát. Giaû söû ngoài thieàn moät giôø maø hoân traàm luoân thì giôø ñoù thaønh giôø nguû, nguû töùc laø giôø meâ, meâ troïn giôø thì khoâng theå goïi laø tu. Khi loaïn töôûng thì chuùng ta thaáy loaïn töôûng naøy lieàn boû, ñeán loaïn töôûng khaùc cuõng boû, coøn thaáy coøn boû laø coøn tænh hôn, ñôõ hôn. Neáu ngoài thieàn maø laëng laëng moät maïch, môû maét ra laø heát giôø roài, thaáy ngoài thieàn coù veû khoeû, khoâng nhôù gì heát, nhöng khoâng ngôø ñoù laø ñang vaøo hang oå cuûa ma, khoâng phaûi laø tu. Neân bieát cho thaät kyõ, phaûi sôï hoân traàm! Ñoaïn naøy Ngaøi ruùt tæa nhöõng kinh nghieäm then choát cuûa söï tu chæ daïy cho chuùng ta.

Sö laïi noùi:

Ngöôøi phaøm phaàn nhieàu ôû nôi söï laøm ngaïi lyù, nôi caûnh laøm ngaïi taâm, neân thöôøng muoán troán caûnh ñeå an taâm, boû söï ñeå giöõ lyù. Song chaúng bieát, chính taâm aáy laøm ngaïi caûnh, lyù laøm ngaïi söï. Chæ caàn taâm khoâng thì caûnh töï khoâng, lyù laëng thì söï töï laëng, chôït lieàn trôû ngöôïc laïi töï taâm.

Ñaây laø nhöõng choã maø ngöôøi tu chuùng ta maéc keït.

 Ngöôøi phaøm phaàn nhieàu ôû nôi söï laøm ngaïi lyù, nôi caûnh laøm ngaïi taâm, neân thöôøng muoán troán caûnh ñeå an taâm, boû söï ñeå giöõ lyù. Söï laø gì? Lyù laø gì? Nhö trong kinh Baùt Nhaõ noùi “Nguõ uaån” laø söï, maø “Soi thaáy nguõ uaån giai khoâng”, taùnh khoâng laø lyù, goïi laø lyù khoâng. Söï laø hình thöùc cuûa nguõ uaån, taùnh khoâng laø lyù cuûa nguõ uaån. Söï laøm ngaïi lyù vì naêm uaån naøy laøm trôû ngaïi taùnh khoâng. Caûnh laøm ngaïi taâm vì tu laø coát phaûi an ñònh, maø soáng ôû trong huynh ñeä naêm baûy chuïc ngöôøi, tôùi lui gaëp nhau qua laïi thöa hoûi laøm chöôùng ngaïi söï tu, neân thích voâ trong hang ôû moät mình, khoâng coù gì chöôùng ngaïi. Söï laøm ngaïi taâm vì thaáy ngöôøi naøy ngöôøi noï, roài suy nghó baøn luaän qua laïi khieán taâm baát an. Troán caûnh ñeå an taâm, moät mình voâ nuùi, kieám hang ngoài tu khoâng thaáy ai thì chaéc chaén nhaát. Ñaây laø moät sai laàm lôùn! Nhö ôû ñoâng ngöôøi oàn quaù khoâng theå yeân tu, neân töø giaõ leân nuùi kieám moät caùi hang ngoài tu. Khi ñi thì xin ít gaïo, ít muoái goùi theo, nhöng vaãn chöa ñuû caàn coù löûa coù nöôùc. Tìm nöôùc thì phaûi coù ñoà chöùa, roài phaûi coù noài nieâu, phaûi kieám rau luoäc, coù theâm söï, coù trôû ngaïi chöa? Nhö vaäy troán voâ hang nuùi coù ñöôïc yeân ñaâu! Roài tôùi naïn muoãi nöõa, neáu sôï beänh soát reùt phaûi kieám muøng, phaûi kieám caùi hang coù theå giaêng muøng. Neáu bò beänh soát reùt thì cuõng phaûi ñi beänh vieän xin thuoác. Roài ít hoâm heát muoái heát gaïo laïi tính tieáp, phaûi xaùch goùi ñi xuoáng nuùi kieám aên. Ngoài kieåm laïi coù bieát bao nhieâu chuyeän. Nhö vaäy tu hang nuùi vaãn phaûi gaëp ngöôøi gaëp caûnh khoâng theå troán. Neáu chæ caàn thôû ñeå soáng thì voâ nuùi tu ñöôïc; coøn phaûi aên, phaûi uoáng, phaûi maëc, raát nhieàu nhu caàu thì troán trong hang nuùi taâm cuõng khoù an. ÔÛ nuùi môùi nghe thì döôøng nhö tu laém maø roát cuoäc khoâng tu ñöôïc gì, phaûi lo ñuû thöù. Theá neân chuùng ta chæ laøm sao ngay nôi söï maø mình ñöøng ñeå cho ngaïi lyù thì ñöôïc, chôù coøn neáu boû söï ñeå giöõ lyù thì caùi ñoù khoâng theå ñöôïc. Hay laø troán caûnh ñeå an taâm cuõng khoâng ñöôïc.

Song chaúng bieát, chính taâm aáy laøm ngaïi caûnh, lyù laøm ngaïi söï. Chính caùi taâm laøm ngaïi caûnh. Thí duï nhö ôû giöõa choã ñoâng ngöôøi, neáu chuùng ta cöù nghó raèng moïi ngöôøi laøm chöôùng mình thì ñoù laø caûnh laøm ngaïi taâm, nhöng neáu ngay caûnh maø bieát caûnh khoâng coù gì quan troïng thì ñaâu coù ngaïi. Thaáy caûnh khoâng thaät, taâm mình luoân luoân ñoái caûnh khoâng dính khoâng keït, ai khen cuõng cöôøi, cheâ cuõng khoâng giaän. Khoâng möøng khoâng giaän thì taâm ôû giöõa thieân haï vaãn khoâng coù ngaïi, ngaïi laø taïi mình. Hoài xöa toâi ñoïc trong caùc kinh A Haøm, noùi tieáng ñoäng laø caùi muõi nhoïn trôû ngaïi cuûa ngöôøi tu thieàn. Tieáng ñoäng cuõng nhö muõi nhoïn chaâm voâ ngöôøi mình, neân ngöôøi tu thieàn sôï tieáng ñoäng laém. Bôûi vaäy khi tu toâi thích kieám choã naøo khoâng coù tieáng ñoäng, neân môùi leân Phöông Boái caát Thieàn Duyeät Thaát. Töôûng ôû trong röøng ngoài tu chaéc khoeû laém vì khoâng coù tieáng ñoäng. Nhöng ñaàu hoâm thì nhöõng chieác xe haøng chôû rau caûi veà Saøi Goøn, tôùi doác Baûo Loäc, ruù ga uø uø raát oàn. Vöøa höøng saùng thì vöôïn khæ la oaùt oaùt treân caây. Ban ñeâm thì eách nhaùi keâu, nhieàu khi coïp beo ñi xuoáng suoái laâu laâu gaàm leân moät tieáng, neân ngoài trong thaát cuõng hôi rôøn rôïn, khoâng yeân. Nhö vaäy thì bieát coù choã naøo yeân? Veà sau toâi ra Vuõng Taøu caát Phaùp Laïc Thaát, maáy raïp haùt ôû döôùi phoá toái môû loa haùt la om soøm. Toâi nghó heát choã troán, chæ coøn caùch tu quaùn taát caû tieáng ñeàu laø hö aûo khoâng thaäät, maëc keä aâm thanh ca haùt oàn aøo, chuùng ta chæ caàn thaáy noù hö aûo roài seõ quen, heát sôï tieáng oàn, chæ caàn taâm chuùng ta yeân thì ñeán ñaâu cuõng yeân. Nhö vaäy chæ taâm ngaïi caûnh, ñöøng noùi caûnh ngaïi taâm. ÔÛ trong chuùng, khi ngoài thieàn chung trong choã ñoâng, coù keû thì laâu laâu ngöùa gaõi, coù ngöôøi thì ñau trôû chaân cuõng chöôùng cho chuùng ta laém. Nhöng ai laøm gì thì laøm, mình cöù lo phaän mình, neáu chaáp nhaän thì khoâng coù gì chöôùng. ÔÛ ñaây Ngaøi noùi cho chuùng ta thaáy roõ, troán caûnh ñeå an taâm thì khoâng theå ñöôïc, boû söï ñeå trôû veà lyù cuõng khoâng ñöôïc.

Chæ caàn taâm khoâng thì caûnh töï khoâng, lyù laëng thì söï töï laëng, chôït lieàn trôû ngöôïc laïi töï taâm. Töùc laø höôùng veà noäi taâm mình chôù khoâng coù ñi ñaâu khaùc. Nhö vaäy, troïng taâm tu laø phaûi taâm “khoâng” tröôùc roài caûnh môùi “khoâng” sau, muoán tìm choã naøo “khoâng” ñeå cho taâm yeân thì tìm suoát ñôøi khoâng coù.

Voïng thaân ñem ñeán göông soi boùng, boùng chaúng khaùc vôùi voïng thaân. Chæ muoán boû boùng gheùt voïng, coù bieát ñaâu thaân cuõng voán hö doái, thaân naøo khaùc vôùi boùng maø muoán moät coù, moät khoâng?

Voïng thaân ñem ñeán göông soi boùng, boùng chaúng khaùc vôùi voïng thaân. Chuùng ta ñeán tröôùc göông soi thì thaáy thaân mình ñöùng ôû ngoaøi göông, boùng mình hieän ôû trong göông, thì caùi naøo thaäät caùi naøo giaû? Luoân luoân chuùng ta cöù nghó boùng ôû trong göông laø giaû, caùi thaân naøy laø thaät, maø ñaâu bieát raèng boùng chaúng khaùc vôùi voïng thaân. Boùng maø noùi giaû vì tuy thaáy maø khoâng theå sôø moù, coøn thaân laïi cho laø thaäät, chuùng ta coù theå thaáy noù, sôø moù xuùc chaïm ñöôïc, nhöng khi phaân tích thì thaân cuõng giaû.

Chæ muoán boû boùng, gheùt voïng, coù bieát ñaâu thaân cuõng voán hö doái, thaân naøo khaùc vôùi boùng maø muoán moät coù, moät khoâng. Chuùng ta luùc naøo cuõng nghó boùng laø giaû cho neân boû boùng, thaân laø thaät neân giöõ laïi. Nhö vaäy laø caùi giaû thì boû, caùi thaäät thì giöõ laïi. Nhöng caùi thaân coù ñuùng laø thaät hay chöa? Xeùt cho töôøng taän thaân chuùng ta cuõng laø hö doái. Boùng doái, thaân cuõng doái thì hai caùi doái ñaâu coù khaùc nhau? Khoâng khaùc taïi sao laïi boû caùi naøy ñeå giöõ caùi kia? Choã naøy ngöôøi tu chuùng ta caàn hieåu roõ. Nhö toâi noùi voïng töôûng phaûi boû, coù ngöôøi noùi voïng töôûng laø voïng, laø giaû neân boû voïng töôûng, coøn caùi bieát voïng töôûng laø thaät neân giöõ laïi. Caùi bieát ñoù ñoái vôùi voïng töôûng laø trí, trí hay soi, voïng töôûng laø caûnh bò soi, nhöng maø trí vaø caûnh caû hai ñeàu laëng heát môùi laø thaät. Boû voïng maø giöõ caùi trí bieát voïng cuõng laø sai. Cho neân noùi boû boùng giöõ thaân cuõng laø sai. Ñoù laø choã raát teá nhò treân ñöôøng tu. Khi tu bieát voïng, neáu boû voïng giöõ trí bieát voïng laø khoâng ñuùng, bôûi vì ñoái vôùi caùi voïng maø khôûi trí deïp boû, khi voïng heát thì trí deïp voïng cuõng buoâng luoân. Chæ coøn taâm theå saùng maø thanh tònh, thanh tònh maø saùng soi truøm khaép thì ñuùng, neáu coøn giöõ trí bieát voïng chaêm chaêm thì chöa ñöôïc. Hieåu nhö vaäy môùi thaáy tu raát laø vi teá, chôù khoâng phaûi laø ñôn giaûn nhö chuùng ta laàm hieåu.

Neáu muoán laáy moät boû moät haèng cuøng chaân lyù caùch xa. Laïi meán Thaùnh gheùt phaøm thì noåi chìm trong bieån sanh töû.

Neáu muoán laáy moät boû moät haèng cuøng chaân lyù caùch xa. Boû moät laáy moät thì coøn boû coøn laáy, maø coøn boû coøn laáy thì coøn caùch xa chaân lyù.

Laïi meán Thaùnh gheùt phaøm thì noåi chìm trong bieån sanh töû. Ai tu cuõng baét ñaàu töø troïng Thaùnh gheùt phaøm, vì troïng Thaùnh neân tu ñeå thaønh Thaùnh, teá nhò. Loãi ôû choã chuùng ta thaáy phaøm rieâng Thaùnh rieâng. Vì muoán ñöôïc Thaùnh phaûi khinh mieät chaùn gheùt phaøm, nhöng ñaâu ngôø Thaùnh saün ôû trong phaøm, neáu gheùt phaøm boû phaøm thì tìm Thaùnh ôû ñaâu ra? Nhö vaäy, con ngöôøi phaøm cuûa chuùng ta ñaõ mang saün caùi maàm Thaùnh ôû trong roài. Meán Thaùnh gheùt phaøm khoâng phaûi gheùt caùi thaân naøy, maø gheùt caùi maàm sanh töû laø tham saân si maïn nghi aùc kieán. coøn phaøm laø si meâ neân khoâng öa thích. ÔÛ ñaây noùi troïng Thaùnh gheùt phaøm hay meán Thaùnh gheùt phaøm laø noåi chìm trong bieån sanh töû, choã naøy heát söùc Ñoù laø nhöõng caùi chuùng ta boû, boû nhöõng caùi xaáu caùi nhôùp, nhöõng caùi troùi buoäc, thì caùi chaân thaät hieån loä. Nhö vaäy trong phaøm ñaõ coù Thaùnh, boû phaøm ñeå hieän Thaùnh, chôù khoâng phaûi boû phaøm ñeå ñi tìm Thaùnh. Cho neân ngay trong thaân phaøm tuïc, chuùng ta kheùo luyeän loïc, boû heát nhöõng phieàn naõo laø maàm nhô nhôùp, troùi buoäc. Boû saïch heát thì caùi giaûi thoaùt, caùi chaân thaät hieån baøy, chôù khoâng tìm caàu ôû nôi naøo khaùc. Neáu töôûng Thaùnh ôû ngoaøi phaøm thì ñoù laø nhaân cuûa sanh töû, vì khoâng bieát tu töôûng Thaùnh laø caùi gì ôû treân trôøi treân maây, coøn taát caû laø phaøm tuïc. Mang caùi thaân phaøm tuïc roài phaûi chôø cheát môùi thaønh Thaùnh, nhöng khoâng chòu deïp phieàn naõo ñeå hieån loä Boà-ñeà thì laøm sao thaønh Thaùnh ñöôïc? Cho neân meán Thaùnh gheùt phaøm thì noåi chìm trong bieån sanh töû.

            Phieàn naõo nhaân taâm coá höõu,

            Voâ taâm phieàn naõo haø cö?

            Baát lao phaân bieät thuû töôùng,

            Töï nhieân ñaéc ñaïo tu du.

            Phieàn naõo do taâm neân coù,

            Taâm khoâng phieàn naõo ôû ñaâu?

            Chaúng nhoïc phaân bieät laáy töôùng,

            Töï nhieân ñöôïc ñaïo choùng mau.

Phieàn naõo do taâm neân coù, Taâm khoâng phieàn naõo ôû ñaâu? Khi daáy khôûi phieàn naõo thì suy gaãm hôn thua, phaûi quaáy, toát xaáu, khen cheâ. Choã laøm cho mình daáy khôûi phieàn naõo laø taâm. Neáu taâm phaân bieät hôn thua, phaûi quaáy, toát xaáu, ñöôïc maát laëng roài thì phieàn naõo khoâng coøn. Töø taâm maø khôûi phieàn naõo, taâm neáu khoâng daáy khôûi thì phieàn naõo ñaâu coøn choã töïa. Baây giôø toâi ñi töø ñaây leân thaát, ñi moät ñoaïn, coù ngöôøi thaáy toâi chaøo, coù ngöôøi thaáy toâi thì treà moâi. Neáu cho ngöôøi chaøo toâi laø ngöôøi bieát ñaïo, laø deã thöông, coøn ngöôøi treà moâi toâi laø ngöôøi khoâng bieát tu, laø deã gheùt. Phaân bieät nhö vaäy thì thöông gheùt daáy leân, phieàn naõo sanh khôûi; coøn thaáy ngöôøi ta chaøo cuõng cuùi ñaàu maø ñi, thaáy ngöôøi ta treà moâi cuõng cuùi ñaàu maø ñi, khoâng khôûi theâm nieäm gì heát, thì khoâng coù phieàn naõo. Ñöôïc khen bò cheâ khoâng baän taâm, gaëp caûnh ñeàu voâ taâm heát thì phieàn naõo ñaâu coøn. Neáu chòu laøm nhö vaäy thì deã tu quaù, Ñoù laø nhöõng ñieàu thöïc teá, gaàn guõi voâ cuøng, nhöng vì tu dôû neân caû ngaøy chuùng ta cöù phieàn naõo. Ñaâu phaûi ma quyû thaû maáy con saâu phieàn naõo leân mình, hoaëc thaû maáy con vi truøng phieàn naõo chui voâ loã muõi sanh ra phieàn naõo. Chính caùi taâm phaân bieät taïo thaønh phieàn naõo, taâm laëng yeân thì phieàn naõo töï heát. Neáu xeùt cho kyõ, naém ñöôïc goác cuûa söï tu, thì ngoïn raát deã ñieàu phuïc. Chuùng ta laâu nay cöù sôï ngoïn maø khoâng phaêng taän goác, nhö sôï ngöôøi khaùc laøm oàn tu khoâng ñöôïc, sôï phieàn naõo tu khoâng ñöôïc, nhöng phieàn naõo goác töø taâm, ngöôøi bieát tu ôû giöõa chôï tu cuõng ñöôïc. Taâm khoâng laø khoâng phaân bieät khen cheâ, thöông gheùt… Ai maø khoâng ñeå yù tôùi khen cheâ, thöông gheùt thì khoâng phieàn naõo, neáu coøn baän taâm vôùi thöông gheùt khen cheâ thì khoâng troán khoûi phieàn naõo.

Chaúng nhoïc phaân bieät laáy töôùng, Töï nhieân ñöôïc ñaïo choùng mau. Chuùng ta ñöøng coù nhoïc nhaèn phaân bieät töôùng maïo, töôùng maïo tuy coù nhieàu, nhöng cuõng chæ laø töôùng. Chaøo mình hay treà moâi vôùi mình ñeàu laø töôùng, töôùng ñeïp, töôùng xaáu, töôùng thaáy ñaùng gheùt, ñaùng yeâu… ñoái vôùi taát caû chuùng ta ñöøng theøm nhoïc nhaèn phaân bieät nöõa thì ñaït ñaïo raát nhanh. Ai tu cuõng muoán ñaït ñaïo maø nhaïy phaân bieät quaù thì laøm sao gaàn vôùi ñaïo, laøm sao choùng ñöôïc ñaïo.

Nhö vaäy, boán caâu naøy chæ cho chuùng ta bieát raèng khôûi taâm phaân bieät hôn thua, phaûi quaáy laø taâm taïo thaønh phieàn naõo, khoù ñaït ñöôïc ñaïo. Neáu caùi taâm phaân bieät phaûi quaáy heát thì phieàn naõo saïch, ñoái vôùi ñaïo raát mau coù keát quaû.

Sö laïi noùi:

            Thöùc ñaéc y trung baûo,

            Voâ minh tuùy töï tænh,

            Baùch haøi tuy hoäi taùn,

            Nhaát vaät traán tröôøng linh.

Dòch:

            Bieát ñöôïc baùu trong aùo,

            Voâ minh say töï tænh.

            Traêm haøi duø tan raõ,

            Moät vaät vöõng saùng luoân.

Bieát ñöôïc baùu trong aùo, Voâ minh say töï tænh. Ai tu maø bieát ñöôïc ôû trong aùo cuûa mình coù vieân ngoïc quyù thì ngöôøi ñoù ñang soáng meâ say trong voâ minh lieàn ñöôïc tænh thöùc. Neáu bieát trong aùo coù vieân ngoïc hay moät haït chaâu, thì chuùng ta khoâng ñi tìm chaâu treân nuùi hay moø ngoïc döôùi ñaùy bieån nöõa. Ngay trong thaân hö doái naøy coù moät caùi quyù baùu voâ cuøng, bieát ñöôïc nhö vaäy thì côn say meâ cuûa voâ minh lieàn thöùc tænh. Taïi sao? Voâ minh laø khoâng saùng, laø muø mòt. Vì voâ minh, chuùng ta cöù nghó Phaät ôû moät caûnh giôùi naøo khaùc, coøn chuùng sanh laø nhöõng keû ñang chìm ñaém trong coõi Ta-baø naøy. Phaät thì cao caû, sieâu vieät, coøn cuoäc soáng hieän taïi cuûa chuùng ta chaúng khaùc gì chieác aùo baån, laø ñoà boû. Vieân ngoïc quyù thì aån trong nuùi, döôùi ñaùy bieån chöù khoâng coù trong chieác aùo nhô baån naøy, hieåu nhö vaäy laø meâ laàm, voâ minh. Neáu bieát roõ vieân ngoïc quyù saün coù trong chieác aùo baån, thì meâ laàm lieàn heát. Bieát nhö vaäy thoâi cuõng ñaõ heát meâ roài, huoáng nöõa laø laáy ngoïc ra xaøi thì giaøu coù voâ keå. Böôùc ñaàu khoâng phaûi khoù, bieát chieác aùo baån coù vieân ngoïc, chæ caàn bieát, nhöng phaûi bieát chaéc traêm phaàn traêm, chôù khoâng phaûi bieát moät caùch nöûa tænh nöûa meâ. Coù khi tin mình coù Phaät taùnh, cuõng coù khi môø mòt khoâng bieát coù hay khoâng. Ñoù laø chöa thaät bieát. Bieát laø khaúng ñònh cuõng nhö mình caàm chieác aùo bieát trong tuùi aùo coù vieân ngoïc chaéc chaén khoâng nghi. Bieát roõ roài tuy chöa laáy ngoïc ra baùn ñeå saém ñoà ñaïc nhaø cöûa, nhöng bieát ñöôïc nhö vaäy laø ñaõ heát meâ laàm. Ai coù noùi trôøi, noùi maây, noùi traêng, noùi cuoäi gì mình cuõng khoâng quan troïng. Cöù noùi raèng toâi bieát taùnh giaùc khoâng nghi, khaúng ñònh nhö vaäy thì ngöôøi ñoù khoâng coøn voâ minh. Voâ minh laø meâ laø toái, bieáât roõ chính laø saùng roài, ñaâu coøn meâ toái nöõa, thì ñaõ thoaùt ñöôïc kieáp voâ minh, huoáng laø bieát roài ñem ra duøng nöõa, thì chuùng ta giaøu coù voâ keå.

Traêm haøi duø tan raõ, Moät vaät vöõng saùng luoân. Traêm haøi töùc laø caùi thaân naøy, tính ra thì nhieàu vaät laém nhöng noùi toång quaùt thì traêm thöù. Naøo xöông, gaân, da, thòt… coäng laïi goïi laø traêm haøi. Caùi thaân mang da thòt gaân xöông naøy coù hoaïi, coù raõ, nhöng trong ñoù coù moät vaät vaãn saùng, vaãn coøn maõi maõi. Ñoù laø Phaät taùnh, laø chaân taâm. Nhö vaäy ai kheùo thaáy kheùo nhaän ra nôi caùi thaân oâ ueá taïm bôï voâ thöôøng naøy vaãn coù moät taùnh giaùc saùng suoát maõi maõi khoâng hoaïi, thì ngöôøi ñoù laø ngöôøi ñaõ tænh côn meâ cuûa voâ minh.

            Tri caûnh hoàn phi theå.

            Thaàn chaâu baát ñònh hình

            Ngoä taéc tam thaân Phaät,

            Meâ si vaïn quyeån kinh.

Dòch:

            Bieát caûnh chaúng phaûi theå,

            Chaâu thaàn chaúng ñònh hình.

            Ngoä aét ba thaân Phaät,

            Si meâ muoân quyeån kinh.

Bieát caûnh chaúng phaûi theå, caùi caûnh maø chuùng ta giaûn traïch phaân bieät khoâng phaûi laø caùi theå chaân thaät.

Chaâu thaàn chaúng ñònh hình. “Chaâu thaàn” töùc laø haït thaàn chaâu, noù khoâng coù hình töôùng coá ñònh. Nhö vaäy caûnh coù theå noùi laø thaân, chaâu laø taâm baát sanh baát dieät, thaân naøy khoâng phaûi laø caùi theå thöïc, chæ caùi taâm baát sanh baát dieät khoâng coù hình daùng coá ñònh naøo môùi laø caùi cöùu kính.

 Ngoä aét ba thaân Phaät, Si meâ muoân quyeån kinh. Neáu ngoä ñöôïc thaàn chaâu saün ôû trong thaân naøy thì coù ñuû ba thaân Phaät: Phaùp thaân, Baùo thaân, Hoaù thaân hay ÖÙng thaân. Neáu nhaän khoâng ra thì si meâ muoân quyeån kinh. Khoâng caàn noùi muoân quyeån, chæ noùi taïng kinh thoâi, cöù nghieân cöùu töø quyeån kinh naøy qua quyeån kinh kia ñeå tìm chaân lyù, tìm ñaïo. Ñaâu ngôø kinh khoâng chöùa chaân lyù, khoâng chöùa ñaïo. Kinh chæ laø baûn ñoà ñeå chuùng ta tìm trôû veà queâ. Ngöôøi muoán veà queâ maø khoâng bieát ñöôøng, phaûi nhôø baûn ñoà ñeå ñònh ñöôïc vò trí queâ höông naèm ôû ñaâu ñeå trôû veà. Kinh laø caùi höôùng ñeå ñöa chuùng ta ñeán choã chaân lyù cöùu kính, neáu chuùng ta cöù ñoïc maõi, tìm maõi trong ñoù suoát moät kieáp thì cuõng khoâng thaáy ñöôïc queâ höông. Bôûi vì baûn ñoà khoâng phaûi ñích thöïc laø queâ höông mình. Ngaøy nay chuùng ta tu, cöù ñem kinh ra ñoïc maõi cuõng khoâng theå ñaït ñaïo. Ngaøi Thaùi Hö phaùt nguyeän ba naêm ñoïc Tam Taïng kinh ñieån. Trong ba naêm ñoù, Ngaøi buoâng heát moïi vieäc, ôû trong thaát ñoïc maõi. Moät hoâm Ngaøi saùng ra, töø ñoù Ngaøi môùi ñem kinh ra giaûng. Nhö vaäy saùng leân ñaâu phaûi do kinh maø chính laø do mình chuyeân coät taâm ôû trong ñoù, roài moät hoâm naøo böøng saùng. Khoâng phaûi chöõ nghóa trong kinh laø choã cöùu kính, maø cöùu kính laø ôû taâm. Taâm laø goác cuûa ñaïo chôù khoâng phaûi kinh. Vì khoâng thaáy ñöôïc taâm laø goác cöù say meâ kinh, neân noùi “ngoä aét ba thaân Phaät, si meâ muoân quyeån kinh”. Ngöôøi ngoä thì ngay nôi taâm mình nhaän ra ñöôïc taùnh giaùc töùc coù ñuû ba thaân Phaät, neáu meâ coù caû muoân quyeån kinh vaãn khoâng thaáy ñaïo. Ñoù laø chæ cho chuùng ta bieát choã naøo laø goác, choã naøo laø ngoïn.

Keá tieáp:

            Taïi taâm taâm khaû traéc,

            Lòch nhó nhó nan thinh.

            Voõng töôïng tieân thieân ñòa,

            Huyeàn tuyeàn xuaát yeåu minh.

Dòch:

            ÔÛ taâm taâm löôøng ñöôïc,

            Qua tai tai khoù nghe.

            Khoâng hình tröôùc trôøi ñaát,

            Suoái huyeàn vöôït toái taêm.

Ñaây dieãn taû khi chuùng ta nhaän ñöôïc choã chaân thaät ôû ngay nôi taâm cuûa mình. Taâm nhaän ra ngay nôi tai, maø tai thì khoù nghe ñöôïc noù. Thöôøng thöôøng nghe noùi “Phaûn vaên vaên töï taùnh” töùc laø xoay caùi nghe, nghe laïi taùnh cuûa mình. Nhieàu ngöôøi nghó tu phaûn vaên vaên töï taùnh laø ngoài cöù loùng nghe taâm cuûa mình hoaøi, nhöng taâm ñaâu phaûi laø aâm thanh maø nghe? Chæ caàn ngoài laïi nhaän ra nôi mình coù caùi theå thaät, chôù laéng nghe taâm muoân kieáp khoâng nghe ñöôïc. Ñoù laø choã nhieàu ngöôøi laàm. Nhö vaäy ngay nôi taâm mình kheùo thì nhaän ra, neáu qua loã tai tuy saün coù nhöng nghe laïi raát laø khoù. Vì sao? Vì noù laø khoâng hình, laïi coù tröôùc trôøi ñaát, chöa coù thaân naøy noù ñaõ coù, trong suoát khoâng toái taêm. Cho neân goïi laø taùnh giaùc. Ñoù laø dieãn taû ba thaân cuûa mình coù saün, goác töø taùnh giaùc maø ra. Nhöõng caâu keá:

            Boån cöông phi ñoaøn luyeän,

            Nguyeân tòch maïc tröøng ñình.

            Baøn baïc luaân trieâu nhaät,

            Linh lung aùnh hieåu tinh.

Dòch:

            Cöùng saün khoâng nung luyeän,

            Voán saïch chôù loùng yeân.

            Meânh moâng vaàng nhaät sôùm,

            Laáp laùnh aùnh sao mai.

Cöùng saün khoâng nung luyeän, taâm theå dieãn taû cöùng nhö ñaù nhö saét, nghóa laø khoâng bò tan hoaïi. Cho neân kinh Kim Cang Baùt Nhaõ noùi cöùng nhö kim cöông vaäy, duø coù duøng moïi phöông tieän phaù cuõng khoâng ñöôïc, ñaäp cuõng khoâng beå. Taùnh giaùc ñoù khoâng phaûi nung luyeän môùi cöùng, maø saün nhö vaäy, khoâng caùi gì laøm cho tan naùt ñöôïc.

Voán saïch chôù loùng yeân. Ñöùng veà maët khoâng sanh khoâng dieät thì cöùng chaéc voâ keå, coøn neáu noùi laø saïch thì voán saïch saün roài, khoâng phaûi laëng yeân môùi saïch. Nhö vaäy, chuùng ta tu ñeå taâm voïng töôûng laëng thì coù phaûi laø ñi tôùi choã chaân thaät khoâng? Laëng yeân laø yeân caùi ñoäng, coøn caùi chaân thaät voán saün vaäy thoâi, baûn chaát vaãn laø yeân. Cuõng vaäy hö khoâng voán yeân saün, gioù ôû trong ñoù ñoäng ñaäy thoâi, khoâng phaûi ngöøng gioù hö khoâng môùi yeân. Nhö vaäy taâm theå cuûa chuùng ta nguyeân laø thanh tònh, khoâng phaûi ñôïi laëng heát nhöõng phieàn naõo môùi thanh tònh. Quyù vò nhôù nhö vaäy, laëng laø laëng phieàn naõo thì taâm theå thanh tònh ñoù hieån baøy, khoâng phaûi nhôø laëng phieàn naõo môùi coù taâm thanh tònh. Chuùng ta hieåu cho thaät kyõ, ñöøng laàm laãn.

Meânh moâng vaàng nhaät sôùm, Laáp laùnh aùnh sao mai. Taâm theå ñoù meânh moâng nhö maët trôøi buoåi saùng, vaø loùng laùnh nhö aùnh sao mai. Ñoù laø dieãn taû taâm theå khoâng coù gì laøm cho tan hoaïi, khoâng coù gì laøm cho trong saïch maø töï trong saïch saün, theå laø saùng, laø chieáu soi.

            Thuïy quang löu baát dieät,

            Chaân khí xuùc hoaøn sanh.

            Giaùm chieáu khoâng ñoäng tòch,

            La lung phaùp giôùi minh.

Dòch:

            Saùng laønh saùng saùng maõi,

            Chaân khí chaïm laïi sanh.

            Chieáu soi khoâng ñoäng laëng,

            Che truøm phaùp giôùi minh.

Saùng laønh saùng saùng maõi, Chaân khí chaïm laïi sanh. Ñoaïn naøy noùi töø caùi theå trong saùng ñoù hieän ra muoân loaøi muoân vaät. Taïi sao vaäy? Taùnh giaùc ñoù saùng trong laønh, saùng maõi khoâng bao giôø döøng, khoâng bao giôø heát. Nhöng vì coù caùi chaân khí chaïm tôùi aùnh saùng lieàn sanh ra thieân hình vaïn traïng. Theo kinh Laêng Nghieâm giaùc minh laø taùnh giaùc saùng, roài khôûi minh laïi taùnh giaùc, soi laïi taùnh giaùc neân töø ñoù coù hai, roài môùi sanh ra sôn haø ñaïi ñòa. Ñaïo Nho cho raèng chaân khí daáy ñoäng sanh ra löôõng nghi, töù töôïng… Nhö vaäy taâm theå nguyeân laø trong saùng, nhöng do coù caùi chieáu soi laïi môùi sanh ra muoân söï muoân vaät.

Chieáu soi khoâng ñoäng laëng, Che truøm phaùp giôùi minh. Caùi chieáu soi ñoù khoâng ñoäng cuõng khoâng laëng. Vì theå laø trong saùng maõi, nhöng bôûi coù chieáu soi neân coù ra muoân söï muoân vaät. Do ñoù, nhöõng caùi chieáu soi khoâng phaûi laø thaät. caùi thaät laø aùnh saùng truøm heát khoâng coù nôi choán.

            Giaûi ngöõ phi quan thieät,

            Naêng ngoân baát thò thanh.

            Tuyeät bieân nhò oâ maïn,

            Voâ teá ñaúng khoâng bình.

Dòch:

            Hieåu lôøi naøo dính löôõi?

            Hay noùi chaúng phaûi thanh.

            Tuyeät bôø döøng nhô nhieãm,

            Khoâng meù ñoàng hö khoâng.

Hieåu lôøi naøo dính löôõi? Hay noùi chaúng phaûi thanh. Caùi chaân thaät khoâng noùi ñeán ñöôïc, khoâng baøn ñeán ñöôïc vì choã ñoù döùt saïch moïi nhô nhieãm, ñoàng vôùi hö khoâng. Ngöôøi kheùo noùi thì khoâng dính ôû löôõi. Ngöôøi “hay baøn” töùc laø gioûi baøn, phaûi khoâng maéc keït aâm thanh. Nhö vaäy aâm thanh töø caùi löôõi, laø nhöõng hình töôùng ñoäng tònh, choã chaân thaät neáu nhaän bieát ñöôïc thì khoâng dính vôùi nhöõng ñoäng tònh.

Tuyeät bôø döøng nhô nhieãm. Ñeán choã toät cuøng, thì khoâng coøn nhô, khoâng coøn nhieãm.

Khoâng meù ñoàng hö khoâng. Töùc khoâng bôø meù ñoàng vôùi hö khoâng. Nhö vaäy cöùu kính chaân thaät khoâng noùi naêng ñöôïc, khoâng nhieãm oâ ñöôïc.

            Kieán nguyeät phi quan chæ,

            Hoaøn gia maïc vaán trình.

            Thöùc taâm taâm taéc Phaät,

            Haø Phaät caùnh kham thaønh.

Dòch:

            Thaáy traêng thoâi xem ngoùn,

            Ñeán nhaø chôù hoûi ñöôøng.

            Bieát taâm taâm aét Phaät,

            Coøn Phaät naøo ñeå thaønh?

Ngaøi keát thuùc baèng boán caâu naøy. Ñeâm muøng 5, muøng 6 aâm lòch, traêng löôõi lieàm hieän ôû phöông Taây, luùc trôøi nhaù nhem chöa toái aùnh traêng khoù thaáy, coù ngöôøi chöa thaáy hoûi ôû ñaâu thì mình phaûi laøm sao? Mình chæ: Ñoù, choã naøy! Ngoùn tay chæ höôùng maët traêng, neáu muoán nhìn thaáy maët traêng thì nhìn ôû ñaâu? Nhìn ngay nôi ñaàu ngoùn tay, hay laø nöông ñaàu ngoùn tay maø nhìn thaúng tôùi goùc chaân trôøi kia? Nhö vaäy, ngoùn tay ñoái maët traêng thì caùch thieân lyù, vaïn vaïn thieân lyù chôù khoâng phaûi thieân lyù thoâi. Nhöng chuùng ta kheùo nöông ngoùn tay nhìn thì thaáy maët traêng. Kinh cuûa Phaät laø ngoùn tay, chaân lyù hay taùnh giaùc laø maët traêng. Chuùng ta nöông ngoùn tay ñeå thaáy maët traêng, khoâng neân baùm chaët vaøo ngoùn tay cho laø maët traêng. Neáu cho kinh ñieån laø toät cuøng, Phaät taùnh saün coù trong kinh thì khoâng ñöôïc. Ngöôøi ñaõ ñöôïc maët traêng roài thì ngoùn tay ñoái vôùi hoï coøn caàn thieát nöõa khoâng? Coù nhieàu vò Thieàn sö khoâng tuïng kinh bao giôø, vaäy hoï coù tu khoâng? Khi chuùng ta ñöa ngoùn tay ñeå chæ maët traêng, thaáy ñöôïc maët traêng roài thì ngoùn tay voâ nghóa, khoâng coøn caàn thieát nöõa. Cho neân noùi raèng:

Thaáy traêng thoâi xem ngoùn, Ñeán nhaø chôù hoûi ñöôøng. Chuùng ta muoán trôû veà queâ, tìm laïi nhaø xöa cuûa mình neân nhôø taám baûn ñoà giuùp cho chuùng ta bieát höôùng. Phaûi xem ñaây ñi tôùi ñoù bao xa? Traûi qua nhöõng caùi gì, ñeå bieát roõ maø ñi. Khi chöa ñeán nhaø, taám baûn ñoà laø höõu ích, nhöng tôùi coång böôùc voâ nhaø roài, taám baûn ñoà luùc ñoù ra sao? Xeáp boû tuùi khoâng caàn môû ra nöõa. Neáu tôùi nhaø roài môû baûn ñoà coi hoaøi, bieát chöøng naøo böôùc voâ nhaø. Kinh ñieån nhö taám baûn ñoà, nhö ngoùn tay chæ maët traêng giuùp cho chuùng ta tìm ra caùi thaät cuûa mình, chôù khoâng phaûi kinh ñieån, ngoùn tay laø chaân lyù, laø maët traêng. Bieát kyõ nhö vaäy thì chuùng ta tu môùi khoâng laàm laãn.

Bieát taâm taâm aét Phaät, Coøn Phaät naøo ñeå thaønh. Ngay nôi mình coù taùnh giaùc, maø giaùc töùc laø Phaät. Chuùng ta phaûi laøm sao ñeå cho taùnh giaùc hieån loä troøn ñaày, taùnh giaùc baây giôø bò maáy luøm maây ñen tham saân si phieàn naõo che khuaát ñi, khi deïp tan ñaùm phieàn naõo tham saân si, thì taùnh giaùc hieän ra, ngay ñoù laø Phaät. Cho neân ngay thaân phaøm ñaõ coù oâng Phaät saün. Boû phaøm caàu Thaùnh vaãn laø sanh töû. Bieát ngay nôi phaøm saün coù Thaùnh, deïp heát nhöõng caùi nhaân che ñaäy thì Thaùnh hieän ra. Taùnh Phaät cuûa mình khoâng caàn uoán naén ñaøo luyeän gì heát, chæ caàn deïp boû nhöõng caùi phieàn naõo voâ minh. Bôûi vaäy neân toâi noùi tu chæ coù moät chöõ thoâi, laø “buoâng”. Thaáy ngöôøi ta noùi chuyeän vôùi mình coù thieän caûm, mình traàm troà khen ngöôøi ñoù aên noùi coù duyeân. Coøn ai noùi chuyeän vôùi mình thaáy aùc caûm, thì cho laø hoï aên noùi voâ duyeân. AÙc caûm, thieän caûm ñaõ gaén voâ trong naøy, thì maáy thöù tham saân si höôûng öùng lieàn, cho neân taùnh Phaät cuûa mình bò che khuaát hoaøi. Coøn baây giôø ai noùi chuyeän hieàn laønh hay noùi chuyeän thoâ tuïc, mình cöù boû qua, khoâng theøm chöùa chaáp thì taùnh giaùc mình coù bò che khoâng? Thaáy boû, nghe boû, caùi gì cuõng boû, boû heát, chæ caàn boû heát laø xong. Nhö vaäy chæ coù chöõ buoâng thoâi, vöøa nghó nhôù thöông ai, giaän buoàn ai, lieàn boû khoâng theâm gì nöõa. Toâi khoâng baûo quyù vò phaûi tìm caùch naøy caùch kia ñeå toâ veõ theâm cho kheùo cho ñeïp, chæ coù boû thoâi, chæ duøng chöõ boû maø tu, tu maõi laø thaønh. Boû ra, boû ra, boû maõi thì caùi chaân thaät noù hieän. Nhö vaäy tu khoâng coù gì nhieàu, chæ taïi mình khoâng chòu boû, bò che roài maø coøn kieám voâ theâm nöõa, nay chöùa caùi naøy, mai chöùa caùi kia, chöùa ñuû thöù heát. Ñi veà thaønh phoá trôû leân laø coù bao nhieâu chuyeän che. Thaáy caùi gì thích, caùi gì khoâng öa veà keå cho huynh ñeä nghe. Moät ngöôøi nghe chöa ñuû, keå theâm nöõa, gaëp ai cuõng ngoaéc laïi keå, keå roài noù thaám vaøo trong naøy. Thaønh ra töø moät caùi muø mong moûng maø keå maõi roài thaønh lôùp muø daøy che kín oâng Phaät cuûa mình, nhuùc nhích khoâng noåi. Vì khoâng bieát tu cho neân chuùng ta taïo ñieàu kieän che khuaát oâng Phaät cuûa mình. Neáu bieát tu roài thì cöù gôõ boû gôõ boû, boû maõi thì saïch, saïch roài thì oâng Phaät cuûa mình töï do töï taïi hieän ra. Nhö vaäy kieám oâng Phaät ôû ñaâu? Ai coù quyeàn laøm cho oâng Phaät mình ñöôïc töï taïi vaø ai coù quyeàn troùi buoäc oâng Phaät cuûa mình? Chính mình. Ai tu cuõng noùi tu cho thaønh Phaät maø cöù theâm, chöùa chaát maõi, che laáp khoâng ai thaáy ñöôïc heát, thaønh Phaät sao ñöôïc. Cho neân hieåu roài quyù vò thaáy tu ñôn giaûn voâ cuøng. Toâi khoâng noùi quyù vò tuïng bao nhieâu bieán kinh, cöù ai laøm quyù vò hôi daáy buoàn, boû khoâng cho buoàn, roài ai laøm cho mình thöông, boû khoâng thöông. Cöù chòu khoù boû, caùi gì vöøa tôùi boû khoâng cho laáp voâ. Nhö vaäy coù kinh ñieån gì ñaâu? Khoâng coù toán moät quyeån kinh maø taát caû caùi gì che khuaát töø töø tan, oâng Phaät mình daàn hieän, heát söùc ñôn giaûn. Maø deã laøm hay khoù laøm? Mình ñem voâ roài, baây giôø boû ra neân khoù phaûi khoâng?

Phaùp thaân khoâng hình töôùng, chaúng theå ñem aâm thanh caàu. Dieäu ñaïo khoâng lôøi noùi, chaúng theå duøng vaên töï hoäi. Daãu cho vöôït leân Phaät Toå, vaãn rôi vaøo theàm baäc. Maëc duø noùi dieäu baøn huyeàn, cuoái cuøng cuõng dính treân moâi löôõi.

Phaûi laø, chaúng phaïm coâng huaân, chaúng ñeå daáu veát, nhö caây khoâ, goäp ñaù laïnh, troïn khoâng chuùt töôi nhuaän. Nhö ngöôøi huyeãn, ngöïa goã ñeàu khoâng tình thöùc. Ñöôïc nhö theá, môùi hay buoâng tay vaøo chôï, chuyeån thaân ñi trong dò loaïi.

Ñoaïn naøy noùi söï deã daøng maø toâi neâu ôû treân.

Phaùp thaân khoâng hình töôùng, chaúng theå ñem aâm thanh caàu. Muoán caàu Phaùp thaân maø duøng aâm thanh caàu thì khoâng ñöôïc.

Dieäu ñaïo khoâng lôøi noùi, chaúng theå duøng vaên töï hoäi. Khoâng theå duøng aâm thanh caàu, khoâng theå duøng vaên töï ñeå hieåu.

Daãu cho vöôït treân Phaät Toå, vaãn rôi vaøo theàm baäc. Daãu hay vöôït hôn Phaät Toå nöõa, thì vaãn rôi vaøo trong theàm baäc roài.

Maëc daàu noùi dieäu baøn huyeàn, cuoái cuøng cuõng dính treân moâi löôõi. Noùi cho hay, baøn cho gioûi cuõng laø ôû moâi löôõi thoâi.

Phaûi laø chaúng phaïm coâng huaân, chaúng ñeå daáu veát. Nghóa laø khoâng phaûi duïng coâng huaân taäp. Moät chöõ “buoâng” thoâi thì khoâng coù huaân, cuõng khoâng ñeå daáu veát. Caùi gì cuõng buoâng boû thì ñaâu coù gì dính, ñaâu coù gì keït, ñaâu coù gì toû ra thöông yeâu hay cheâ gheùt, ngöôøi ta töôûng mình nhö caây khoâ, nhö ñaù laïnh khoâng coù moät chuùt töôi nhuaàn.

Nhö ngöôøi huyeãn, ngöïa goã ñeàu khoâng coù tình thöùc. Bôûi vì tình thöùc laø phaân bieät ñeå yeâu gheùt, ñeå  khen cheâ, baây giôø buoâng khoâng cho phaân bieät thì yeâu gheùt khen cheâ ñaâu coøn.

Ñöôïc nhö theá môùi hay buoâng tay vaøo chôï, chuyeån thaân ñi trong dò loaïi. Töùc laø buoâng tay vaøo chôï, ñi trong caùc loaøi khaùc nhau maø khoâng dính gì heát. Ñoù laø tinh thaàn cuûa toâng Taøo Ñoäng, nghóa laø chuùng ta sanh soáng trong moïi hoaøn caûnh khoâng gì trôû ngaïi heát, cho neân duøng hai caâu thô naøy keát luaän:

Cuõng chaúng noùi:

            Trong coõi voâ laäu giöõ chaúng döøng,

            Laïi ñeán truõng söông naèm caùt laïnh.

            (Voâ laäu quoác trung löu baát truï,

            Khöôùc lai yeân oå ngoïa haøn sa.)

Ngöôøi tu thöôøng thích ñi tôùi choã voâ laäu. Voâ laäu laø gì?  Laø voâ sanh, khoâng coøn rôùt trong Tam giôùi.

Trong coõi voâ laäu giöõ chaúng döøng. Trong choã voâ sanh môøi giöõ laïi cuõng khoâng döøng. Caùc ngaøi hay noùi: “Phaûi thoaùt qua nöôùc cheát, nöôùc cheát khoâng chöùa ñöôïc roàng”. Nöôùc cheát laø choã voâ laäu, laø Nieát-baøn cuûa Nhò thöøa, nghóa laø vaøo ñoù thì chìm luoân, duø ñöôïc khoâng sanh töû nhöng khoâng lôïi ích cho chuùng sanh, neân khoâng döøng ôû ñoù.

Laïi ñeán truõng söông naèm caùt laïnh. Tôùi nhöõng nôi söông muø goái ñaàu treân caùt laïnh maø laïi chòu, töùc chòu lang thang. Chuùng ta nhôù hình aûnh thöù möôøi cuûa möôøi muïc chaên traâu. Töôûng ñaâu tu roài ñöôïc leân Boàng Lai Cöïc Laïc, ngoài treân toøa sen haøo quang saùng rôõ, thieân haï quyù troïng. Ñaâu ngôø tôùi muïc thöù möôøi, choáng gaäy xaùch caù cheùp mang baàu röôïu voâ chôï, coi taàm thöôøng laøm sao! Hình aûnh naøy chính laø tinh thaàn cuûa ngöôøi ñaït ñaïo, khoâng chaáp nhaän cheát chìm trong choã voâ sanh maø phaûi löu chuyeån trong luïc ñaïo ñeå cöùu ñoä chuùng sanh. Nhö vaäy tu khoâng caàu Nieát-baøn, tuy khoâng caàu maø neáu taâm mình khoâng coøn dính hai beân thì coù Nieát-baøn khoâng? Cho neân Nieát-baøn cuûa nhöõng vò naøy goïi laø “Voâ truï xöù Nieát-baøn”, töùc Nieát-baøn khoâng nôi choán. ÔÛ nhaân gian cuõng coù Nieát-baøn, leân thieân ñöôøng cuõng coù Nieát-baøn, ôû ñaâu cuõng coù Nieát-baøn heát, vì taâm khoâng coøn dính hai beân. Chuùng ta thöôøng noùi “Tu phaûi ñeán choã töï taïi an laïc”. Choã töï taïi an laïc ra sao? Chæ buoâng heát thì ñöôïc töï taïi an laïc. Chöûi buoâng khoâng giaän, khen buoâng khoâng möøng, thì coù töï taïi khoâng? Ngay ñoù an laïc roài! Hieåu ñöôïc lyù naøy thì söï tu haønh quaû laø ñôn giaûn, nhöng thaønh coâng khoâng phaûi laø khoâng khoù khaên.

Neáu duøng caùi bieát maø bieát laëng, ñaây chaúng phaûi laø caùi bieát khoâng duyeân. Nhö tay caàm haït chaâu Nhö YÙ, chaúng phaûi khoâng coù caùi tay vaø chaâu Nhö YÙ. Neáu duøng töï bieát maø bieát, cuõng chaúng phaûi caùi bieát khoâng duyeân. Nhö tay töï naém laïi, chaúng phaûi khoâng coù caùi tay naém. Cuõng chaúng bieát caùi laëng laëng, cuõng chaúng bieát caùi bieát bieát, song khoâng theå cho laø khoâng bieát. Vì töï taùnh toû roõ neân chaúng ñoàng vôùi caây ñaù. Tay chaúng caàm haït Nhö YÙ, cuõng chaúng töï naém laïi, chaúng theå cho laø khoâng coù  tay. Do  caùi  tay  voán saün nhö vaäy neân chaúng ñoàng vôùi söøng thoû.

Ñaây laø moät ñoaïn raát vi dieäu. Chuùng ta phaûi nghieàn ngaãm thaät kyõ môùi thaáy lyù naøy.

Neáu duøng caùi bieát maø bieát laëng. Nhö khi ngoài, chuùng ta bieát voïng töôûng hieän giôø ñang yeân laëng.

Ñaây chaúng phaûi laø caùi bieát khoâng duyeân. Nhö vaäy thì caùi bieát ñoù coù duyeân.

Nhö tay caàm haït chaâu Nhö YÙ, chaúng phaûi khoâng coù caùi tay vaø chaâu Nhö YÙ. Khi mình coù caùi bieát bieát taâm ñang laëng, gioáng nhö chuùng ta coù caùi tay vaø haït chaâu Nhö YÙ. Tay caàm haït chaâu Nhö YÙ vaãn coøn hai chôù khoâng phaûi laø khoâng. Ñoù laø chaëng thöù nhaát. Chaëng thöù hai:

Neáu duøng töï bieát maø bieát, cuõng chaúng phaûi caùi bieát khoâng duyeân. Nghóa laø khi chuùng ta toïa thieàn chæ coøn bieát caùi bieát hieän tieàn, khoâng coù caùi gì khaùc. Ngaøi noùi ñoù cuõng coøn coù duyeân. Duyeân caùi gì?

Nhö caùi tay töï naém laïi, chaúng phaûi khoâng coù caùi tay naém. Caùi tay töï naém, thì luùc ñoù khoâng coù duyeân ñoái ñaõi, nhöng coøn caùi tay naém thaønh naém tay. Tuy ñoù laø moät maø vaãn coøn caùi tay vaø naém tay. Thaät laø teá nhò. Tröôùc mình bieát laëng nhö coøn coù caùi tay vaø haït chaâu Nhö YÙ. Sau ñoù duøng caùi bieát ñeå töï bieát, thì caùi bieát ñoù cuõng vaãn nhö caùi tay töï naém laïi thaønh naém tay. Nhö vaäy, khi ngoài thieàn nhieàu, tôùi choã yeân tónh nhìn thaáy taâm mình laëng leõ aét töôûng nhö xong roài, nhöng chöa, vì sao? Vì coøn coù caùi hay bieát vaø caùi laëng leõ laø hai, cho neân coøn coù duyeân. Tôùi tröôøng hôïp khoâng coøn thaáy caùi laëng leõ maø chæ coù moät caùi bieát, bieát mình ñang coù caùi bieát hieän tieàn, baùm vaøo caùi bieát hieän tieàn ñoù cuõng laø coù duyeân. Taïi sao? Vì gioáng nhö naém tay, caùi tay mình töï naém laïi thì chæ coù moät caùi tay chôù khoâng coù caùi thöù hai, nhöng mình coøn naém coøn giöõ töùc laø coøn duyeân. Quyù vò phaûi nhôù ñieàu naøy cho thaät saâu, roõ raøng.

Cuõng chaúng bieát caùi laëng laëng, cuõng chaúng bieát caùi bieát bieát, song khoâng theå cho laø khoâng bieát. Mình khoâng caàn chuù taâm vaøo caùi laëng laëng, nhìn choã laëng leõ, mình cuõng khoâng coá giöõ rieâng caùi bieát, giöõ caùi bieát cho coøn hoaøi. Hai caùi bieát naøy khoâng coøn nöõa, luùc ñoù coù bieát hay khoâng?

Vì töï taùnh toû roõ neân chaúng ñoàng vôùi caây ñaù. Tay chaúng caàm haït Nhö YÙ, cuõng chaúng töï naém laïi, chaúng theå cho laø khoâng coù tay. Thí duï raát hay. Khi tröôùc tay mình caàm haït Nhö YÙ thì thaáy coù tay, coù haït Nhö YÙ. Ñoù laø caùi bieát ñeå bieát laëng. Keá ñoù, khoâng caàm haït Nhö YÙ maø tay naém chaët laïi. Töùc vaãn coøn coù tay vaø naém. Ñeán ñaây khoâng caàm Nhö YÙ, khoâng naém tay, nhö vaäy coù tay hay khoâng? Tay cuõng nguyeân veïn maø khoâng coù duïng coâng. Choã ñoù laø choã raát vi teá. Ngöôøi tu khoâng kheùo thì nhaän khoâng ra. Bôûi vì, chuùng ta ñang trong luùc chieán ñaáu vôùi voïng töôûng laêng xaêng, coá gaéng cho voïng töôûng ñöôïc döøng, ñöôïc laëng. Döøng laëng roài thì quaù hay, quaù toát, mình raát thích, thaáy ñaõ thaønh coâng laém roài, ñaõ thaéng ñöôïc voïng töôûng. Nhöng coøn thaáy choã laëng cuûa voïng töôûng laø cuõng coøn duyeân. Tôùi tröôøng hôïp thöù hai chuùng ta khoâng coøn nhìn voïng töôûng maø chæ giöõ caùi bieát cuûa mình. Caùi bieát voán coù saün, giöõ caùi bieát thì chaúng khaùc naøo caùi tay mình naém cöùng laïi. Tuy noùi khoâng coù caùi thöù hai nhöng coù caùi tay naém cöùng töùc laø coøn baûo thuû hay coøn gìn giöõ caùi bieát. Tôùi chaëng thöù ba buoâng heát maáy thöù ñoù, buoâng heát caùi thaáy laëng, buoâng caû caùi bieát coá giöõ. Luùc ñoù ngöôøi ta töôûng laø khoâng coøn gì heát. Nhöng chaúng phaûi! Tay khoâng naém haït chaâu Nhö YÙ, tay khoâng töï naém thì tay töï do chôù ñaâu phaûi khoâng tay. Ñieàu naøy raát laø thaâm traàm, chuùng ta phaûi nghieàn ngaãm cho thaät kyõ, neáu khoâng thì tu deã maéc keït. Boû ñöôïc caùi ôû ngoaøi thì maéc keït caùi ôû trong. Trong laø ngoài phaûi giöõ caùi bieát. Khi taâm hôi yeân yeân, sôï mình khoâng bieát, roài raùng giöõ caùi bieát. Töùc laø caùi tay naém cöùng laïi thì chöa coù töï do töï taïi. Chöøng naøo khoâng naém haït chaâu, tay thaû buoâng xuoâi, thong thaû töï taïi. Luùc ñoù döôøng nhö mình khoâng coù duïng coâng gì heát maø taùnh giaùc vaãn hieän tieàn. Ñoù laø choã quan troïng. Nhö vaäy chuùng ta thaáy yù nghóa daïy tu heát söùc cuï theå cuûa Ngaøi.

Do caùi tay voán saün nhö vaäy neân chaúng ñoàng vôùi söøng thoû. Töùc laø noù saün coù chôù khoâng phaûi laø khoâng ngô.

Meù tröôùc khoâng phieàn naõo ñaùng tröø, meù giöõa khoâng töï taùnh ñaùng giöõ, meù sau khoâng Phaät ñaùng thaønh. Ñoù laø döùt baët caû ba meù, ba nghieäp ñöôïc maùt meû.

Caâu naøy thaät laø roõ raøng.

Meù tröôùc khoâng phieàn naõo ñaùng tröø. Chuùng ta tu hieän giôø vaän duïng coâng  phu  ñeå  dieät  tröø  phieàn  naõo laø chaëng thöù nhaát neân goïi laø meù tröôùc. Nhöng khi phieàn naõo heát roài mình laøm gì? Heát phieàn naõo thì giöõ taùnh Phaät cuûa mình.

Meù giöõa khoâng töï taùnh ñaùng giöõ. Giöõ taùnh giaùc, laø chaëng thöù hai. Töï taùnh voán coù saün maø mình muoán giöõ. Coù nhieàu ngöôøi cöù nghó neáu mình khoâng giöõ caùi haèng bieát, haèng giaùc e noù maát, neân raùng giöõ. Coá giöõ thì coøn duïng coâng nhö tay töï naém, töï goàng laïi. Nay khoâng muoán giöõ töï taùnh nhöng mong moûi oâng Phaät taùnh giaùc cuûa mình phaûi luoân luoân hieän roõ tröôùc maét.

Meù sau khoâng Phaät ñaùng thaønh. Ñeán ñoù Phaät töï saün coù khoâng do ñaâu maø thaønh. Chuùng ta thaáy böôùc ñöôøng tu ñeán choã naøy raát laø vi teá, nghóa laø tröø ñöôïc phieàn naõo maø coøn giöõ töï taùnh saün coù cuûa mình cuõng chöa ñöôïc, neân phaûi buoâng. Vaø buoâng giöõ töï taùnh vôùi taâm mong mau thaønh Phaät, cuõng phaûi boû luoân nöõa.

Ñoù laø döùt baët caû ba meù, ba nghieäp ñöôïc maùt meû. Nhö vaäy tröôùc, giöõa, sau, ba thôøi quaù khöù, hieän taïi, vò lai ñeàu laëng heát. Choã chæ naøy thaät laø roát raùo, mình nghe nhaän hieåu cho kyõ thì söï tu khoâng laàm laãn. Neáu khoâng thì thoaùt khoûi caùi naøy laïi maéc keït qua caùi khaùc, khoù maø vöôït qua.

Ta vöøa moáng taâm ñaõ thuoäc veà quaù khöù roài. Taâm ta chöa moáng beøn goïi laø vò lai. Chaúng phaûi taâm vò lai, töùc laø taâm quaù khöù, vaäy taâm hieän taïi ôû choã naøo? Ngöôøi hoïc roõ bieát moät nieäm vöøa daáy leân troïn khoâng thaät coù, ñoù laø Phaät Quaù Khöù. Quaù khöù chaúng coù, vò lai chaúng khoâng, ñoù laø Phaät Vò Lai. Ngay ñaây nieäm nieäm chaúng döøng, ñoù laø Phaät Hieän Taïi. Nieäm nieäm töông öng töùc nieäm nieäm thaønh Phaät. Ñaây chính laø cöûa phöông tieän toät ban ñaàu.

Ta vöøa moáng taâm ñaõ thuoäc veà quaù khöù roài. Töùc laø vöøa daáy leân thì ñaõ thuoäc veà quaù khöù. Caùi gì mình nghó, vöøa nghó roài noù qua cho neân thuoäc veà quaù khöù.

Taâm ta chöa moáng beøn goïi laø vò lai, chöa khôûi töùc chöa coù neân goïi laø vò lai.

Chaúng phaûi taâm vò lai töùc laø taâm quaù khöù. Vò lai töùc laø chöa moáng, moáng taâm töùc thaønh quaù khöù. Coù khi naøo chuùng ta moáng taâm maø ñöùng moät choã khoâng? Nieäm vöøa daáy laø nhaûy qua lieàn. Quyù vò kieåm laïi thöû xem, vöøa khôûi nghó ñi qua coång, keá nghó ñi xuoáng hoà, roài ñi laïi baêng ñaù ngoài. Caùi nghó naøy vöøa daáy leân laïi chuyeån qua caùi nghó khaùc. Vì vaäy nieäm daáy leân laø qua quaù khöù roài chôù khoâng coøn ôû hieän taïi nöõa. Daáy nieäm thuoäc veà quaù khöù, coøn chöa daáy nieäm töùc laø vò lai, chöa ñeán. Khoâng phaûi caùi naøy thì laø caùi kia, chôù taâm khoâng ñöùng moät choã.

Vaäy taâm hieän taïi choã naøo? Ngöôøi hoïc roõ bieát moät nieäm vöøa daáy leân, troïn khoâng thaät coù, ñoù laø Phaät Quaù Khöù. Moät nieäm daáy leân laø khoâng thaät coù, bieát roõ nhö vaäy laø Phaät Quaù Khöù. Sao vaäy?  Choã naøy deã hieåu hay khoù? Bôûi vì nieäm daáy leân laø thuoäc veà quaù khöù, neáu mình bieát khoâng thaät thì ñoù laø giaùc, giaùc töùc laø Phaät. Phaät giaùc ñöôïc nieäm qua thì khoâng phaûi Phaät Quaù Khöù laø gì?

Quaù khöù chaúng coù, vò lai chaúng khoâng, ñoù laø Phaät Vò Lai. Quaù khöù chaúng coù töùc laø quaù khöù ñaõ qua, vò lai chaúng khoâng töùc laø vò lai chöa ñeán, tuy chöa ñeán nhöng seõ ñeán cho neân chaúng khoâng, ñoù laø Phaät Vò Lai. Nghóa laø bieát quaù khöù ñaõ qua, neân khoâng thaät coù; vò lai cuõng chaúng khoâng, vì noù coù nhöng caùi coù khoâng thaät. Nhö vaäy bieát quaù khöù vò lai ñeàu khoâng thaät, ñoù laø mình coù ñöôïc hai Phaät: Phaät Quaù Khöù vaø Phaät Vò Lai.

Ngay ñaây nieäm nieäm chaúng döøng, ñoù laø Phaät Hieän Taïi. Vaäy thì ngay khi nieäm daáy leân lieân tuïc, bieát nieäm nieäm hö giaû khoâng thaät laø Phaät Hieän Taïi. Nieäm quaù khöù, vò lai, hieän taïi laø nieäm phaøm tuïc töùc laø nieäm chuùng sanh, taïi sao coù ba oâng Phaät? Vì nieäm quaù khöù mình bieát laø doái, nieäm vò lai mình bieát vò lai khoâng thaät, nieäm hieän taïi lieân tuïc, mình bieát nieäm nieäm khoâng döøng. Do bieát ñuùng nhö thaät ba thôøi cuûa taâm nieäm quaù khöù, hieän taïi, vò lai, neân chuùng ta giaùc, ba thôøi ñeàu coù Phaät heát.

Nieäm nieäm töông öng töùc nieäm nieäm thaønh Phaät. Ñaây chính laø cöûa phöông tieän toät ban ñaàu. Cöûa phöông tieän tu laø nieäm nieäm ñeàu töông öng, ñeàu thích hôïp. Nghóa laø nieäm quaù khöù bieát khoâng thaät, nieäm vò lai bieát giaû coù, nieäm hieän taïi bieát hö doái, nieäm nieäm khoâng döøng. Nhö vaäy nieäm maø chuùng ta ñang bieát öùng duïng laø cöûa phöông tieän ban ñaàu toät cuøng cuûa ngöôøi tu vaäy. Chuùng ta môùi tu laøm sao maø khoâng coù nieäm? Nieäm quaù khöù, nieäm hieän taïi, nieäm vò lai ñeàu coù heát. Nhöng muoán ba nieäm ñoù ñeàu chuyeån thaønh ba oâng Phaät thì nieäm quaù khöù daáy leân ñeàu giaùc bieát noù hö doái; nieäm vò lai chöa ñeán nhöng bieát laø hö giaû khoâng thaät; nieäm hieän taïi ñang daáy, ñang chuyeån ñoäng bieát laø hö doái khoâng thaät thì coù ba oâng Phaät lieân tuïc. Ñoù laø phöông tieän ñaàu ñeå chuùng ta tu. Coù nieäm chuùng ta bieát laø giaùc, neân noùi nieäm khôûi töùc giaùc. Nieäm laø chuùng sanh, giaùc töùc laø Phaät. Tuy chöa rôøi nieäm maø taùnh giaùc hieän tieàn. Ñoù laø choã ñaëc bieät ñeå chuùng ta hieåu maø tu.

Khi maët trôøi leân thì saùng khaép thieân haï maø hö khoâng chöa töøng saùng. Khi maët trôøi laën thì toái khaép thieân haï maø hö khoâng chöa töøng toái. Hai caûnh toái vaø saùng töï laán ñoaït laãn nhau, taùnh hö khoâng thì roãng rang töï saün nhö vaäy. Taâm Phaät vaø chuùng sanh cuõng nhö theá. Neáu xem Phaät laø töôùng thanh tònh saùng rôõ, xem chuùng sanh laø töôùng nhô ñuïc toái taêm, duø traûi qua soá kieáp nhö caùt soâng Haèng troïn chaúng ñöôïc Boà-ñeà.

Khi maët trôøi leân thì saùng khaép thieân haï maø hö khoâng chöa töøng saùng. Khi maët trôøi laën thì toái khaép thieân haï maø hö khoâng chöa töøng toái. Hai caûnh toái vaø saùng töï laán ñoaït laãn nhau, taùnh hö khoâng thì roãng rang töï saün nhö vaäy. Choã naøy thaät laø chí lyù. Ñaây duøng hình aûnh hö khoâng ñeå thí duï maët trôøi leân thì thaáy trong hö khoâng saùng. Thaät tình hö khoâng coù saùng khoâng? Caùi saùng laø aùnh saùng cuûa maët trôøi leân. Maët trôøi laën thaáy hö khoâng toái. Caùi toái laø hö khoâng toái hay caùi gì toái? Khuaát aùnh saùng maët trôøi thaáy hö khoâng toái chôù hö khoâng tröôùc sau ñaâu coù ñoåi dôøi. Neáu ngöôøi naøo hieåu raèng maët trôøi leân goïi laø hö khoâng saùng, maët trôøi laën goïi laø hö khoâng toái, thì ngöôøi ñoù thaáy ñuùng chaân lyù chöa? Ñoù laø thaáy moät caùch sai laàm. Ñuùng chaân lyù thì hö khoâng khoâng saùng toái, saùng toái taïi coù aùnh saùng maët trôøi vaø khuaát aùnh saùng maët trôøi. Hö khoâng tröôùc sau vaãn nhö theá thoâi.

Taâm Phaät vaø chuùng sanh cuõng nhö theá. Neáu xem Phaät laø töôùng thanh tònh saùng rôõ, xem chuùng sanh laø töôùng nhô ñuïc toái taêm. Taâm Phaät vaø chuùng sanh cuõng gioáng nhau, nhöng vì chuùng sanh meâ neân noùi laø toái, Phaät giaùc neân noùi laø saùng. Neáu ngöôøi naøo xem Phaät laø töôùng thanh tònh saùng rôõ, xem chuùng sanh laø töôùng nhô ñuïc toái taêm, cöù khaúng ñònh nhö vaäy thì ngöôøi ñoù duø traûi qua voâ soá kieáp nhö caùt soâng Haèng troïn chaúng ñöôïc Boà-ñeà. Bôûi vì nhìn hieåu nhö vaäy laø nhìn hieåu moät caùch coá ñònh, saùng laø coá ñònh saùng, toái laø coá ñònh toái. Toái vaø saùng chaúng qua laø coù aùnh saùng maët trôøi vaø khuaát aùnh saùng maët trôøi. Cuõøng vaäy taùnh giaùc cuûa chuùng sanh vaø taùnh giaùc cuûa Phaät gioáng nhö hö khoâng, khoâng thay ñoåi, chæ khaùc nhau moät beân coù aùnh saùng vaø moät beân khuaát aùnh saùng. Beân khuaát aùnh saùng neáu xoay trôû veà phía maët trôøi thì sao? Thì cuõng saùng vaäy. Taát caû chuùng sanh vaø chö Phaät taâm theå cuøng ñoàng nhöng vì moät beân meâ moät beân ngoä neân taïm thaáy khaùc thoâi. Meâ ngoä taïm chia ñöôøng coøn taâm theå thì ñoàng nhau, gioáng nhö hö khoâng. Thaáy toái thaáy saùng laø duyeân beân ngoaøi, coøn hö khoâng tröôùc sau nhö moät, khoâng ñoåi thaønh toái saùng gì heát. Ñoù laø chæ cho theå ñoàng giöõa chuùng sanh vaø Phaät.

Laïi ba ñôøi chö Phaät troïn ôû trong thaân chính mình. Nhaân bò taäp khí che môø, caûnh vaät chuyeån loâi lieàn töï meâ maát. Neáu ôû nôi taâm maø voâ taâm, chính laø Phaät Quaù Khöù. Laëng leõ chaúng ñoäng, chính laø Phaät Vò Lai. Tuøy cô öùng vaät, chính laø Phaät Hieän Taïi. Thanh tònh khoâng nhieãm, chính laø Phaät Ly Caáu. Ra vaøo khoâng ngaïi, chính laø Phaät Thaàn Thoâng. Ñeán ñaâu ñeàu thaûnh thôi laø Phaät Töï Taïi. Moät taâm chaúng meâ môø, laø Phaät Quang Minh. Ñaïo nieäm beàn vöõng laø Phaät Baát Hoaïi. Bieán hoùa ra nhieàu nôi song chæ moät chaân thaät vaäy thoâi.

Laïi ba ñôøi chö Phaät troïn ôû trong thaân chính mình. ÔÛ ñaây Ngaøi noùi mình thaønh Phaät lieân mieân, choã naøo cuõng Phaät heát. Ba ñôøi chö Phaät ôû trong thaân chính mình, ôû ngay nôi mình khoâng phaûi ôû ñaâu ñeán.

Nhaân bò taäp khí che môø. Sôû dó maø chuùng ta bò môø toái laø do taäp khí che ñaäy neân khoâng thaáy ñöôïc Phaät cuûa mình.

Caûnh chuyeån loâi lieàn töï meâ maát. Vì caûnh beân ngoaøi loâi keùo neân mình queân maát oâng Phaät cuûa mình.

Neáu ôû nôi taâm maø voâ taâm chính laø Phaät Quaù Khöù. Nghóa laø chính nôi taâm mình haèng tri haèng giaùc, khoâng daáy nieäm ñuoåi theo phaân bieät söï vaät thì ñoù laø taâm maø voâ taâm, ñöôïc nhö vaäy laø soáng  vôùi Phaät Quaù Khöù.

Laëng leõ chaúng ñoäng chính laø Phaät Vò Lai. Taâm mình laëng leõ khoâng daáy nieäm, khoâng ñoäng, ñoù laø mình ñöôïc Phaät Vò Lai.

Tuøy cô öùng vaät chính laø Phaät Hieän Taïi. Gaëp duyeân gaëp caûnh thì tuøy cô öùng duïng khoâng phaûi ngoài laëng thinh, khoâng phaûi buoâng heát moïi vieäc. Chuùng ta vaãn laøm, vaãn hoaït ñoäng maø trong taâm khoâng dính maéc, ñoù laø Phaät Hieän Taïi. Ñöøng nghó laëng leõ khoâng ñoäng laø Phaät Vò Lai roài cöù laëng leõ hoaøi thì khoâng ñöôïc, phaûi tuøy cô öùng vaät.

Thanh tònh khoâng nhieãm chính laø Phaät Ly Caáu nghóa laø ñoái vôùi caûnh, ñoái vôùi ngöôøi taâm luoân luoân thanh tònh khoâng dính khoâng nhieãm laø coù saün Phaät Ly Caáu.

Ra vaøo khoâng ngaïi chính laø Phaät Thaàn Thoâng.  Laøm coâng kia vieäc noï qua laïi laêng xaêng maø khoâng dính maéc laø Phaät Thaàn Thoâng.

Ñeán ñaâu ñeàu thaûnh thôi laø Phaät Töï Taïi. Tôùi giöõa chôï cuõng thaûnh thôi, vaøo trong röøng ruù cuõng thaûnh thôi, noùi chuyeän vôùi ngöôøi vaãn thaûnh thôi, ngoài moät mình vaãn thaûnh thôi, ñoù laø Phaät Töï Taïi. Quyù vò coù oâng Phaät ñoù khoâng? Coù saün maø mình khoâng ñöôïc töï taïi. Ví duï ñang ôû thieàn vieän, ñi vaøo chôï thaáy choã naøy sao laêng xaêng quaù, oàn quaù thì oâng Phaät Töï Taïi maát roài, aån roài. ÔÛ chôï oàn chaïy veà thieàn vieän, ngoài moät mình döôùi goác caây roài ngaùp buoàn nguû, thaáy choã naøy cuõng khoâng oån ñöùng daäy ñi, thì oâng Phaät Töï Taïi troán hoaøi. Chuùng ta laøm sao ôû giöõa chôï hay vaøo trong nuùi röøng cuõng töï taïi, ñoái dieän vôùi ngöôøi hay ngoài moät mình vaãn töï taïi, thì luùc naøo cuõng coù Phaät Töï Taïi beâân mình. Vaäy thì mình coù ngheøo, coù thieáu gì ñaâu? Phaät luùc naøo cuõng ôû saün beân caïnh chæ taïi mình khoâng bieát.

Moät taâm chaúng meâ môø laø Phaät Quang Minh. Ngay nôi taâm luoân luoân saùng rôõ khoâng môø mòt chuùt naøo laø Phaät Quang Minh.

Ñaïo nieäm beàn vöõng laø Phaät Baát Hoaïi. Taâm ñaïo cuûa mình khoâng bao giôø bò xeâ dòch, khoâng bao giôø bò lay chuyeån laø Phaät Baát Hoaïi.

Bieán hoùa ra nhieàu nôi song chæ laø moät chaân thaät vaäy thoâi. Tuøy choã tuøy nôi maø coù nhieàu teân Phaät, nhöng roát cuoäc roài maáy teân Phaät ñoù coù thaät khoâng? Chæ laø moät Phaät thoâi, khoâng coù nhieàu. ÔÛ choã naøy goïi Phaät naøy, ôû choã kia goïi Phaät kia. Khoâng nhieãm goïi Phaät Ly Caáu, laøm taát caû vieäc khoâng ngaïi goïi laø Phaät Thaàn Thoâng, ñeán moïi nôi ñeàu töï taïi goïi laø Phaät Töï  Taïi… Chæ moät Phaät thanh tònh saùng suoát maø ñaày ñuû taát caû teân. Nôi chuùng ta coù ñuû taát caû chö Phaät trong ñoù, neáu chuùng ta bieát soáng.

Dieãn Nhaõ Ñaït Ña chaáp boùng queân ñaàu, ñaâu khoûi oâm ñaàu chaïy ñi tìm ñaàu. Chính ngay khi meâ ñoù, caùi ñaàu vaãn chaúng maát, ñeán khi tænh roài cuõng chaúng coù ñöôïc. Taïi sao? Keû meâ cho laø maát, ngöôøi ngoä cho laø ñöôïc. Ñöôïc maát ôû nôi ngöôøi, ñaâu dính daùng gì vôùi ñoäng tònh.

Ñaây laø daãn hình aûnh thí duï trong kinh Laêng Nghieâm: “Chaøng Dieãn Nhaõ Ñaït Ña moãi buoåi saùng laáy göông soi thaáy ñaàu mình trong göông deã thöông quaù, khi uùp göông xuoáng khoâng thaáy ñaàu maët ñaâu neân oâm ñaàu chaïy noùi: Toâi maát ñaàu roài, toâi maát ñaàu roài!”. Quyù vò thaáy hôïp lyù khoâng? Ñang chaïy la maát ñaàu, neáu ai ñoù ñaùnh thöùc noùi: Caùi ñaàu anh ñang oâm maø  la maát, maát caùi gì? Chæ nhaän ñöôïc caùi ñaàu thì luùc ñoù anh heát ñieân, anh tænh, bieát ñöôïc khoâng maát ñaàu. Hình aûnh naøy toâi cho laø hay ñaùo ñeå! Chuùng ta ngaøy nay quaû laø Dieãn Nhaõ Ñaït Ña. Quyù vò môùi nghe caâu chuyeän  naøy thaáy voâ lyù. Ai maø nhìn  trong  göông thaáy ñaàu maët mình hieän ra, uùp göông laïi khoâng thaáy ñaàu maët, roài hoaûng hoát noùi mình maát ñaàu maát maët. Caùi hoaûng hoát ñoù quaù voâ lyù, quaù ngu muoäi, nhöng thaät ra chuùng ta nhö vaäy ñoù. Bôûi vì chuùng ta luoân luoân nhaän caùi boùng laøm mình. Nieäm khôûi phaân bieät toát xaáu, phaûi quaáy, hôn thua… ñoù laø caùi boùng. Chuùng ta chaáp nhaän caùi nieäm ñoù laø taâm mình, cho neân ngoài thieàn tôùi phuùt giaây naøo ñoù, nieäm laëng lieàn hoaûng hoát “maát mình roài sao?” Vì chaáp boùng laø mình neân khi boùng maát töôûng laø maát mình. Khi ngöôøi khaùc chæ raèng boùng trong göông khoâng phaûi thaät laø mình, caùi ñaàu mình coù saün ñang oâm noù maø chaïy, töùc laø khoâng coù maát. Meâ noùi maát ñaàu, ñaàu cuõng khoâng maát; tænh noùi ñöôïc ñaàu, ñaàu cuõng khoâng phaûi môùi ñöôïc. Caùi ñaàu khoâng maát khoâng ñöôïc, chæ taïi meâ vaø tænh thoâi. Chuùng ta cuõng vaäy, taâm theå saün coù laø choã caên baûn ñeå tri giaùc, theá maø chuùng ta chaïy theo boùng voïng nieäm phaân bieät caûnh traàn roài dính maéc, cho laø taâm mình. Khi voïng nieäm döøng laëng töôûng maát mình maø söï thaät coù maát mình ñaâu, taâm thanh tònh thöôøng haèng chöa bao giôø vaéng thieáu. Khi voïng nieäm laëng chuùng ta môùi nhaän ra mình coù caùi thanh tònh, roài noùi mình môùi nhaän ñöôïc. Taâm thanh tònh laø caùi goác caùi neàn saün, tröôùc sau nhö moät khoâng khaùc tí naøo chôù khoâng phaûi môùi, taïi chuùng ta meâ chaïy theo voïng neân queân. Baây giôø voïng ngöøng, soáng trôû laïi, nhôù laïi taâm thanh tònh thì goïi laø môùi ñöôïc. Hieåu vaäy môùi thaáy yù nghóa cuûa ngöôøi tu. Chuùng ta thöông theá gian ñeàu theo loái nhìn cuûa oâng Dieãn Nhaõ Ñaït Ña, chaáp boùng maø queân ñaàu. Giaû söû coù ai hoûi caùi gì laø taâm anh? Caùi suy nghó hieåu bieát laø taâm toâi chôù gì! Nhö vaäy coù phaûi chaáp boùng maø queân ñaàu khoâng? Taát caû chuùng ta thöôøng maéc keït trong choã chaáp boùng laø mình raát naëng neà. Söï phaân bieät hôn thua, phaûi quaáy, thöông gheùt giaän buoàn ñeàu laø taïm bôï, taát caû ñeàu laø boùng, maø chuùng ta doàn heát söùc mình theo caùi boùng ñoù, neân caû ngaøy thaáy roái raém loaïn ñoäng khoâng bao giôø yeân. Bieát ñoù laø boùng, khoâng chaáp khoâng theo thì khoâng buoàn, khoâng phieàn, khoâng giaän, khoâng gheùt, khoâng thöông, khoâng khoå, thaûnh thôi an nhieân töï taïi. Ñöôïc nhö vaäy laø chuùng ta ñang soáng vôùi oâng Phaät Töï Taïi.

?