Giaûng taïi Hoa Kyøø thaùng 11- 2000

Hoâm nay chuùng toâi seõ noùi veà ñeà taøi Ñaïo Phaät bình ñaúng töï do tuyeät ñoái. Coù nhieàu ngöôøi thaéc maéc ñaïo Phaät bình ñaúng, nhöng trong chuøa ngöôøi tu sau gaëp nhöõng thaày tu tröôùc phaûi quì laïy, nhö vaäy laø maâu thuaãn roài.

Bình ñaúng trong ñaïo Phaät coù hai maët: Bình ñaúng veà Phaät taùnh, bình ñaúng veà ñöùc haïnh. Vôùi ngöôøi tu laâu, nhöõng vò môùi tu phaûi kính leã. Kính leã khoâng phaûi vì sai bieät, maø ñeå noùi leân chuùng ta troïng ngöôøi tu laâu vì ñöùc haïnh cuûa caùc ngaøi, chôù khoâng phaûi vì chöùc töôùc, naêm thaùng. Ngöôøi môùi tu thì ñöùc haïnh thaáp, ngöôøi tu tröôùc thì ñöùc haïnh cao. Kính troïng nhau treân ñöùc haïnh laø ñieàu toát, chôù khoâng coù loãi. Ñoù laø bình ñaúng töông ñoái.

Ñeán “bình ñaúng tuyeät ñoái” laø sao? Taát caû ngöôøi theá gian, nhaát laø soáng trong thôøi vaên minh hieän nay, ai cuõng ñoøi ñöôïc bình ñaúng, ñöôïc töï do. Nhöng ñieàu ñoù vôùi caùi nhìn cuûa ñaïo Phaät chæ laø bình ñaúng töông ñoái, töï do töông ñoái, chôù chöa phaûi tuyeät ñoái. Bình ñaúng töï do cuûa ñaïo Phaät môùi laø bình ñaúng töï do tuyeät ñoái. Chuùng toâi seõ tuaàn töï daãn chöùng cho taát caû thaáy ñieàu naøy.

Trong kinh Tröôøng A-haøm coù keå: Thuôû Phaät coøn taïi theá, Ngaøi nhìn thaáy nhöõng hoa sen hoaëc ñaõ coù nuï, hoaëc gaàn nôû, hoaëc nôû troøn, Ngaøi lieàn noùi: “Taát caû hoa sen nôû ra troøn tròa thôm tho, ñeàu phaùt xuaát töø buøn sình hoâi haùm.” Chuùng ta cuõng thaáy roõ coù ñoaù hoa sen naøo nôû ôû choã saïch khoâng? Hoa sen naøo cuõng phaùt xuaát töø buøn nhô roài töø töø vöôït ra khoûi buøn, khoûi nöôùc ñeå sau ñoù troå hoa thôm ngaùt. Hoa troå roài vaø hoa chöa troå ñeàu nhö nhau, maàm sen cuõng phaùt xuaát töø buøn.

Ñöùc Phaät duï buøn nhö nguõ duïc, taát caû chuùng ta sanh ra trong nguõ duïc. Nhöng neáu ñaém chìm maõi trong aáy thì mình khoâng caát ñaàu leân noåi, khoâng thoaùt ra ñöôïc neân goïi laø chìm. Neáu kheùo vöôït ra khoûi vuõng buøn nguõ duïc, laàn laàn chuùng ta seõ trong saïch, tieáp tuïc vöôn leân khoûi maët nöôùc, roài seõ troå hoa. Ñöùc Phaät cuõng vaäy, tröôùc kia sanh trong cung vua Tònh Phaïn, töø nhoû cho tôùi lôùn Ngaøi thuï höôûng nguõ duïc raát nhieàu, cuõng coù vôï con. Nhöng sau ñoù thöùc tænh, Ngaøi boû taát caû vöôït thaønh xuaát gia. Nghóa laø Ngaøi cuõng töø buøn nguõ duïc thöùc tænh vöôït ra môùi ngoä ñaïo.

Taát caû chuùng ta cuõng theá, ôû trong nguõ duïc neáu kheùo thöùc tænh vöôït ra, tu haønh coù ngaøy cuõng ngoä ñaïo nhö Phaät khoâng khaùc. Ñöùc Phaät laø con ngöôøi ñi tu, thaønh Phaät. Chuùng ta cuõng laø con ngöôøi ñi tu, chaúng leõ khoâng thaønh Phaät? Cho neân caùi nhìn cuûa ñöùc Phaät laø caùi nhìn bình ñaúng toät cuøng. Vôùi con maét chuùng sanh, Phaät vaø chuùng ta caùch xa muoân daëm, nhöng Phaät thaáy Ngaøi vaø chuùng ta ñeàu coù khaû naêng thaønh Phaät nhö nhau. Ñoù laø kinh A-haøm.

Ñeán caùc kinh Baéc toâng nhö Phaùp Hoa, Nieát-baøn, Hoa Nghieâm v.v… ñeàu taùn thaùn caâu Phaät ñaõ noùi “Taát caû chuùng sanh ñeàu coù Phaät taùnh”, nghóa laø chuùng ta ai ai cuõng coù Phaät taùnh. Coù Phaät taùnh töùc laø chuùng ta tu cuõng seõ thaønh Phaät, khoâng nghi ngôø gì nöõa. Vaäy treân phöông dieän ñaõ tu vaø chöa tu thì Phaät vaø chuùng ta khaùc muoân truøng. Nhöng nhìn treân phöông dieän Taùnh giaùc saün coù thì mình khoâng thua Phaät. Raát tieác chuùng ta chöa thaáy, chöa nhaän ra neân khoâng nhö Phaät. Moät beân ñaõ tu, ñaõ söûa, ñaõ deïp ñöôïc voâ minh phieàn naõo neân Taùnh giaùc hieän baøy ñaày ñuû, moät beân coøn nguyeân veïn voâ minh phieàn naõo neân Taùnh giaùc bò khuaát ñi.

Nhö vaäy chuùng ta muoán thaønh Phaät phaûi laøm sao? Phaûi deïp voâ minh phieàn naõo, neáu khoâng chòu deïp thì muoân ñôøi muoân kieáp cöù laøm chuùng sanh maõi. Hieän taïi chuùng ta thaáy coù ngöôøi khoân keû daïi, ngöôøi sang keû heøn sai bieät, nhöng treân Taùnh giaùc thì bình ñaúng khoâng sai bieät. Ñoù laø tính bình ñaúng tuyeät ñoái trong ñaïo Phaät.

Keá ñoù, ñöùc Phaät baûo raèng: “Ta laø Phaät ñaõ thaønh, caùc ngöôi laø Phaät seõ thaønh.” Phaät khoâng thaáy mình laø ñaáng toái cao, khoâng ai bì kòp. Ngaøi khaúng ñònh choã aáy ta ñaõ ñeán, caùc oâng tu cuõng seõ ñeán, khoâng ai thua ai caû. Nhö vaäy coù phaûi bình ñaúng khoâng? Ñoù laø bình ñaúng chaân thaät. Chuùng ta cöù nghó raèng chæ coù Phaät môùi tu ñöôïc thaønh ñaïo, coøn mình voâ phaàn. Ñoù laø moät ñieàu sai laàm. Töø sai laàm naøy chuùng ta laøm cho mình trôû thaønh yeáu ñuoái heøn nhaùt.

Neân ngöôøi bieát tu Phaät phaûi nhaän ra con ñöôøng Phaät ñaõ ñi vaø ñaõ ñeán, Ngaøi chæ laïi chuùng ta ñi roài cuõng seõ ñeán, chôù khoâng khaùc. Chö Phaät ra ñôøi ñeàu vì moät muïc ñích duy nhaát, laø chæ daïy cho chuùng sanh ñöôïc thaønh Phaät nhö caùc ngaøi. Trong kinh Phaùp Hoa, Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh gaëp ai cuõng baùi baùi noùi: “Toâi khoâng daùm khinh caùc ngaøi, vì caùc ngaøi ñeàu seõ thaønh Phaät.” Duø bò maéng raày, choïi ñaù, phang gaäy, Ngaøi chaïy xa roài cuõng baùi baùi noùi nhö theá.

Caâu noùi aáy voâ lyù hay raát thieát yeáu cho söï tu haønh? Môùi nghe chuùng ta thaáy nhö voâ lyù, nhöng thaät ra ñoù laø caâu nhaéc nhôû raát thieát yeáu cho vieäc tu haønh. Bôûi töï thaáp mình neân ta khoâng daùm nghó tôùi ngaøy mai seõ thaønh Phaät, vì theá tu haønh löôøi bieáng. Tu chuùt chuùt mieãn ñôøi sau khoûi khoå ñöôïc roài, chôù khoâng mong gì thaønh Phaät. Ñoù laø caên beänh yeáu ñuoái cuûa chuùng ta. Vì vaäy Boà-taùt Thöôøng Baát Khinh ñaùnh thöùc, khuyeán khích, khaúng ñònh moïi ngöôøi ñeàu coù khaû naêng thaønh Phaät, chuùng ta môùi thöùc tænh, noã löïc tinh taán tu haønh thì quaû vò Phaät nhaát ñònh seõ ñaït ñöôïc. Lôøi daïy ñoù laø moät söï ñaùnh thöùc maõnh lieät maø nhieàu ngöôøi khoâng bieát.

Ñöùc Phaät thöôøng noùi: “Ta laø baäc Ñaïo sö höôùng daãn chæ daïy cho moïi ngöôøi con ñöôøng ñi.” Ñaïo sö laø gì? Ñaïo laø ñöôøng, sö laø thaày, vò thaày chæ ñöôøng. Phaät noùi Ngaøi laø ngöôøi chæ ñöôøng, chôù khoâng phaûi tuyeät vôøi hôn heát. Trong kinh thöôøng duøng töø Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc. Chöõ Voâ thöôïng laø khoâng treân, Ngaøi laø baäc giaùc ngoä khoâng ai treân, chôù coù theå baèng. Neáu ngöôøi naøo giaùc ngoä nhö Ngaøi cuõng seõ baèng Ngaøi.

Nhö vaäy chuùng ta tu Phaät coù quyeàn thaønh Phaät, chôù khoâng phaûi tu Phaät ñeå laøm toâi tôù cuûa Phaät. Coù nhieàu ngöôøi noùi nghe raát buoàn: “Toâi tu khoâng ham gì heát, mieãn ñöôïc veà Cöïc laïc laøm toâi tôù cuûa Phaät laø maõn nguyeän roài.” Chòu laøm toâi tôù Phaät, chôù khoâng chòu laøm Phaät. Chính choã naøy trong kinh Phaùp Hoa möôïn ví duï chaøng cuøng töû ñeå noùi chuùng ta khoâng daùm nhaän mình laø con oâng Tröôûng giaû, ngöôøi thay theá söï nghieäp cuûa cha. Nghe keâu anh lieàn hoaûng hoát chaïy, sôï tôùi teù xæu. Vì vaäy sau khi Tröôûng giaû tìm caùch daãn veà, cho hoát phaân anh môùi an loøng. Ngöôøi cha thöông quaù phaûi maëc aùo raùch, caàm ñoà hoát phaân tìm caùch ñeán gaàn, töø töø giaûi thích höôùng daãn cho anh quen.

Chuùng ta cuõng vaäy, nghe noùi thaønh Phaät ngaùn quaù. Vì ñeâm naøo mình cuõng laïy Phaät, baây giôø baèng ngöôøi mình laïy thì xem nhö hoãn laùo, khoâng daùm. Söï thaät Phaät ñaõ noùi nhö vaäy, chuùng sanh tu ñöôïc giaùc ngoä vieân maõn seõ thaønh Phaät, chôù giaùc ngoä chuùt ñænh thì coøn xa laém.

Chöõ Voâ thöôïng laø giaùc ngoä vieân maõn khoâng ai hôn. Nhöng neáu ai giaùc ngoä vieân maõn thì ñeàu thaønh Phaät nhö Ngaøi. Ñoù laø choã bình ñaúng ôû quaû vò Phaät, bình ñaúng trong nhaân Phaät. Chuùng ta coù Phaät taùnh, Phaät coù Phaät taùnh, ñöùc Phaät tu ñeán quaû vò Phaät, chuùng ta tu cuõng coù theå ñeán quaû vò Phaät, neáu giaùc ngoä troøn ñaày nhö Ngaøi. Ñoù laø töø Voâ thöôïng.

Moät töø khaùc ñeå chæ cho Phaät laø “Voâ thöôïng y vöông”, töùc Vua thaày thuoác khoâng ai treân. Cuõng khoâng ai treân chôù khoâng noùi toái cao. Ai bieát thuoác trò laønh taâm beänh cho taát caû chuùng sanh nhö Phaät thì seõ baèng Ngaøi, coøn chöa bieát thì thua Ngaøi. Nhìn qua moät soá töø ngöõ, chuùng ta thaáy roõ raøng ñöùng treân Phaät taùnh, Phaät vaø chuùng sanh bình ñaúng nhö nhau. Ñoù laø noùi bình ñaúng treân Lyù taùnh.

Ñeán bình ñaúng treân nghieäp baùu. Ñöùc Phaät nhìn thaáy leõ thaät vaø chæ daïy leõ thaät, chôù khoâng ñaùnh löøa hay meâ mò ngöôøi. Ñöùc Phaät coù ba thaân: Phaùp thaân, Baùo thaân, Hoùa thaân. Baùo thaân laø thaân do phöôùc baùu maø thaønh neân thaân töôùng toát ñeïp. Coøn thaân chuùng ta do nghieäp baùu keát thaønh. Xöa ta ñaõ laøm khoå ngöôøi khoå vaät thì ngaøy nay thaân phaûi ñeàn traû laïi nghieäp baùu tröôùc. Nhö vaäy chuùng ta môùi hieåu Phaät thò hieän ôû theá gian, ñaõ thaønh Phaät nhöng vaãn ñeàn traû nhöõng nghieäp baùu cuõ trong caùc ñôøi tröôùc. Nhö naïn “kim thöông maõ maïch”, töùc bò caây thöông ñaâm ôû chaân vaø ba thaùng an cö aên luùa ngöïa.

Taïi sao thaân Phaät ñaày ñuû phöôùc baùu, ñaày ñuû coâng ñöùc, vaãn chòu traû quaû baùo? Ñöùc Phaät daïy thaân Ngaøi ñeán ñôøi naøy seõ chaám döùt, neân coøn bao nhieâu nghieäp thì traû heát. Chuùng ta thaáy Phaät laø baäc giaùc ngoä vieân maõn, ñaày ñuû coâng ñöùc, maø vaãn traû nhöõng quaû baùu coøn thöøa, chôù khoâng phaûi khoâng traû. Cho neân bieát luaät nhaân quaû khoâng tha ai heát, coù nôï thì phaûi traû. Nhö ngaøi Muïc-kieàn-lieân laø vò ñeä töû thaàn thoâng soá moät cuûa Phaät, coù theå bay ñi treân hö khoâng, hieän nhoû thaønh lôùn, hieän lôùn thaønh nhoû, coù theå ñoän thoå, ñoän thuûy v.v… Theá maø gaàn cuoái ñôøi, Ngaøi bò ñaùm du ñaõng vaây ñaùnh. Bình thöôøng duø caû traêm ngöôøi vaây ñaùnh, Ngaøi chæ vaän thaàn thoâng bay leân, chuùng lieàn hoaûng chaïy. Kyø naøy Ngaøi duøng thaàn thoâng khoâng ñöôïc, neân phaûi chòu ñaùnh nhöø töû. Cuoái cuøng boïn chuùng ñi roài, Ngaøi môùi duøng thaàn thoâng veà ñaûnh leã Phaät laàn choùt cuõng ñeå töø giaõ Theá Toân.

Baát luaän thaàn thoâng theá naøo, heã nghieäp ñeán thì phaûi traû. Ngaøi Muïc-kieàn-lieân chöùng ñöôïc A-la-haùn neân thaân Ngaøi laø thaân choùt, khoâng coøn taùi sanh nöõa, cho neân nhöõng nôï cuõ phaûi traû heát. Nhö vaäy lyù nghieäp baùu bình ñaúng cho taát caû, khoâng tha ai duø Phaät hay caùc baäc Thaùnh taêng cuõng theá.

Trong kinh A-haøm keå coù moät thaày Tyø-kheo ñaõ chöùng A-la-haùn töùc laø baäc ÖÙng cuùng, trôøi ngöôøi ñeàu cuùng döôøng. Theá maø Ngaøi ñi khaát thöïc khoâng ai cho mieáng côm, suoát maáy ngaøy chòu ñoùi tôùi ngaát xæu. Caùc thaày Tyø-kheo khaùc thaáy thöông, môùi ñi xin côm veà cho. Hoâm ñoù, moät thaày Tyø-kheo xin ñöôïc hai baùt côm veà chia cho Ngaøi moät baùt, coøn mình moät baùt. Trong luùc ñoùi run quaù, Ngaøi vöøa môùi ñöa tay caàm caùi baùt lieàn rôùt beå, cuõng khoâng aên ñöôïc, nhö vaäy cho tôùi cheát.

Ñöùc Phaät noùi quaû baùu cuûa vò Tyø-kheo ñoù, do tröôùc kia ngaên trôû söï cuùng döôøng cuûa caùc thí chuû cho nhöõng vò Taêng khaùc neân phaûi traû nhö vaäy. Qua ñoù chuùng ta thaáy roõ Phaät, A-la-haùn ñeàu phaûi traû nghieäp baùu bình ñaúng nhö nhau.

Ñöùc Phaät thöôøng daïy, taát caû Phaät töû cuõng nhö nhöõng ngöôøi khoâng theo ñaïo Phaät, ai laøm vieäc thieän thì höôûng quaû laønh, ai laøm vieäc aùc thì bò quaû döõ, bình ñaúng nhö nhau. Chôù khoâng theå noùi toâi laø con Phaät, toâi laøm vieäc aùc Phaät tha möôøi phaàn coøn naêm. Khoâng coù chuyeän ñoù. Chuùng ta môùi thaáy yù nghóa nghieäp cuûa ñaïo Phaät raát coâng baèng, raát bình ñaúng, khoâng thieân vò moät ai. Töø Phaät cho tôùi ñeä töû Phaät, ñeán moïi loaøi chuùng sanh ñeàu thoï laõnh nhö nhau. Khi nghieäp ñeán, thaàn thoâng cuõng voâ duïng. Neân bieát nghieäp maïnh hôn thaàn thoâng. Vì vaäy Phaät khoâng chuù troïng thaàn thoâng.

Do ñoù bieát laøm vieäc laønh, tu ñieàu laønh coøn hôn thaàn thoâng, vì nhöõng nghieäp laønh ñoù môùi cöùu chuùng ta, coøn thaàn thoâng chæ ñuøa chôi cho vui thoâi chôù khoâng cöùu mình noåi. Trong kinh coù keå, thôøi Phaät coøn taïi theá, moät ngoaïi ñaïo chöùng ñöôïc nguõ thoâng, oâng noùi phaùp raát hay, trôøi Ñeá Thích cuõng xuoáng nghe. Moät hoâm nghe phaùp xong trôøi Ñeá Thích ngoài khoùc, oâng laáy laøm laï hoûi:

- Taïi sao hoâm nay nghe toâi noùi phaùp oâng laïi khoùc? 

Trôøi Ñeá Thích thöa:

- Thöa Ngaøi, Ngaøi noùi phaùp raát hay nhöng con bieát Ngaøi saép maïng chung, con thöông neân khoùc.

Nghe xong, hoaûng quaù oâng hoûi:

- Baây giôø laøm sao cho khoûi cheát? 

Trôøi Ñeá Thích thöa:

- Ngaøi muoán khoûi cheát neân tìm ñeán ñöùc Phaät ñeå caàu chæ daïy.

OÂng hoûi:

- Baây giôø Phaät ôû ñaâu? 

- Phaät ñang ôû taïi tinh xaù Truùc Laâm, nöôùc Ma-kieät-ñaø.

OÂng lieàn duøng thaàn thoâng bay ñi tìm Phaät. Bay gaàn ñeán, oâng nhìn xuoáng ñaát thaáy hai caây ngoâ ñoàng troå hoa raát ñeïp, oâng döøng laïi duøng thaàn thoâng nhoå hai caây ñeå treân hai baøn tay ñem cuùng döôøng Phaät. Tôùi tröôùc Phaät, oâng xin cuùng döôøng hai caây ngoâ ñoàng. Phaät hoûi:

- OÂng cuùng döôøng caàu caùi gì? 

OÂng traû lôøi:

- Con caàu Ngaøi daïy phöông phaùp tu khoûi cheát.

Phaät baûo:

- Buoâng.

OÂng buoâng moät caây ngoâ ñoàng xuoáng.

Phaät laïi baûo:

- Buoâng.

OÂng buoâng tieáp caây ngoâ ñoàng coøn laïi. Nhö vaäy hai tay troáng heát roài. Phaät baûo:

- Buoâng.

OÂng thöa:

- Con coù hai tay, moãi tay caàm moät caây ngoâ ñoàng. Phaät baûo buoâng laàn thöù nhaát con buoâng moät caây, baûo buoâng laàn thöù hai con buoâng caây nöõa. Baây giôø Ngaøi baûo buoâng, con khoâng bieát buoâng caùi gì? 

Phaät baûo:

- Ta khoâng baûo ngöôi buoâng caây ngoâ ñoàng. Buoâng thöù nhaát laø ñöøng dính maéc vôùi saùu traàn. Buoâng thöù hai laø ñöøng chaáp saùu caên. Buoâng thöù ba laø buoâng heát taát caû nhöõng yù thöùc duyeân theo saùu traàn. Buoâng ñöôïc ba thöù ñoù thì ngöôi khoûi cheát.

Ngay ñoù oâng lieàn ñaïi ngoä, chöùng A-la-haùn ñöôïc giaûi thoaùt sanh töû.

Nhö vaäy giaûi thoaùt sanh töû do thaàn thoâng hay do tu? Roõ raøng laø do tu. Thaàn thoâng chæ ñeå loøe thieân haï chôi thoâi, chôù ñaâu theå cöùu mình khoûi cheát, khoûi nghieäp. Nghieäp khoâng thoaùt ñöôïc, cheát khoâng thoaùt ñöôïc, taïi sao laïi ham thaàn thoâng? Ngöôøi tu ngaøy nay, nhaát laø giôùi Phaät töû nghe ai bieát quaù khöù vò lai thì moø tôùi hoûi chuyeän naêm tôùi naêm kia gì gì ñoù. Thaáy quí vò deã tin quaù, hoï noùi ñaïi ñôøi tröôùc coâ ôû ñaâu laøm gì, noùi cho vui tai thoâi chôù coù tôùi ñaâu, vaäy maø tin thoâi laø tin.

Phaàn nhieàu ngöôøi ta laïi tin nhöõng thöù baâng quô, khoâng phaûi chaùnh nghóa, chaùnh ñaïo. Chaùnh ñaïo laø bieát mình hieän ñang taïo nghieäp laønh hay nghieäp döõ, ñang coøn dính maéc hay buoâng xaû ñöôïc saùu traàn v.v… Ngöôøi ta noùi kieáp tröôùc coâ laø tieân thì vui laém, coøn noùi laø boø laø heo thì xuï maët lieàn. Nhôø theá hoï môùi gaït ñöôïc mình, ai ñeán cuõng caên tieân coát Phaät heát neân moùc tuùi thieân haï deã daøng. Ñoù laø chuùng ta khoâng coù chaùnh tín, chaùnh ñaïo neân bò gaït maø khoâng hay.

Hoài xöa coøn nhoû, toâi coù quen moät anh coi tay coi töôùng, ñöôïc nhieàu ngöôøi thích laém. Toâi hoûi thuaät coi tay coi töôùng cuûa anh hay ôû choã naøo? Anh noùi: Coù gì ñaâu, neáu thaáy ngöôøi aáy hoài xöa laø oâng caû, maø vôï maët meùt meùt thì noùi baø raát toát, nhöng hình nhö oâng nhaø coù boà bòch gì ñoù neân baø khoå ñau. Bôûi vì oâng caû oâng huyeän thì luùc naøo maø chaúng nhieàu baø. Nghe truùng quaù neân khen nöùc nôû. Keá tieáp cho thuoác, noùi thuoác naøy uoáng hay laém nhöng coøn coù ba vieân, baùn cho baø thaät laø khoâng muoán baùn. Nghe vaäy, baø ta naên næ quaù môùi chòu baùn vôùi giaù raát ñaét. Coù gì ñaâu ñoù laø thuoác boå uoáng voâ aên ngon nguû ngon neân khen thuoác hay quaù. Nhöng khoâng ngôø neáu uoáng ít vieân nöõa cuõng vaäy thoâi, khoâng coù gì hay heát.

Môùi thaáy ôû ñôøi coù nhöõng thuaät löøa bòp raát taàm thöôøng maø mình khoâng bieát, cöù ñöôïc vuoát moät chuùt laø vui möøng roài nghe lôøi. Taâm traïng cuûa con ngöôøi ña soá laø taâm traïng chòu vuoát ve, chòu khen, chòu taùn doùc, chôù khoâng chòu noùi leõ thaät. Ñoù laø ñieàu maø Phaät töû chuùng ta laâu nay deã maéc keït. Trong khi Phaät daïy roõ nghieäp laø caùi ñaùng sôï nhaát laïi khoâng sôï. Nghieäp töø ñaâu maø ra? Töø thaân, mieäng, yù cuûa mình. Neáu thaân laøm laønh, mieäng noùi laønh, yù nghó laønh thì nghieäp laønh. Thaân laøm aùc, mieäng noùi aùc, yù nghó aùc thì nghieäp aùc. Nhö vaäy taát caû nghieäp töø nôi thaân mieäng yù cuûa chuùng ta maø ra heát. Cho neân tu laø chuyeån ñoåi nghieäp aùc thaønh nghieäp laønh.

Trong moät gia ñình, vôï choàng con caùi, ai cuõng bieát tu thaân khoâng daùm laøm aùc, mieäng khoâng daùm noùi aùc, yù khoâng daùm nghó aùc thì gia ñình ñoù bình an, haïnh phuùc. Neáu trong xaõ hoäi ai cuõng tu nhö vaäy thì xaõ hoäi vaên minh toát ñeïp. Ñoù laø keát quaû cuûa nhöõng ngöôøi bieát tu theo chaùnh phaùp, chaùnh ñaïo. Ñoù laø noùi bình ñaúng treân lyù nghieäp baùu.

Baây giôø noùi ñeán ñaïo Phaät töï do tuyeät ñoái. ÔÛ ñôøi ai khoâng muoán töï do. Nhöng töï do nhö theá naøo laø töï do tuyeät ñoái? Coù hai thöù töï do, töï do töông ñoái vaø töï do tuyeät ñoái. Thöôøng con ngöôøi ñoøi hoûi töï do laø töï do töông ñoái thoâi, muoán laøm ñöôïc vieäc naøy vieäc kia khoâng coù gì ngaên trôû chöôùng ngaïi, ñoù laø ñoøi hoûi töï do. Nhöng ngöôøi ñôøi ñoøi hoûi töï do vôùi ngöôøi khaùc. Neáu trong sôû thì ñoøi hoûi chuû sôû phaûi coù thaùi ñoä côûi môû cho mình töï do. Neáu trong gia ñình thì ñoøi hoûi cha meï phaûi deã daõi cho con caùi töï do. Nhöng taát caû töï do beân ngoaøi ñeàu töông ñoái, khoâng theå troïn veïn ñöôïc.

Chæ coù ñoøi hoûi töï do nôi mình môùi laø quan troïng. Taïi sao? Vì töï do beân ngoaøi chæ coù trong phaïm vi giôùi haïn thoâi. Ví duï ôû nöôùc Vieät Nam leân xe cöù ngoài khoâng caàn nai nòt gì heát. Coøn ôû Myõ leân xe ngoài phaûi nai nòt ñaøng hoaøng, neáu khoâng thì seõ bò phaït. Nhö vaäy môùi thaáy töï do töông ñoái thoâi, tuøy theo phaùp luaät cuûa moãi nôi. Neáu ôû Vieät Nam khoâng nai nòt laø töï do, qua Myõ nai nòt ta cöï nöï coù ñöôïc khoâng? Neân chæ ñoøi ñöôïc töï do töông ñoái chôù khoâng coù töï do tuyeät ñoái

Muoán töï do tuyeät ñoái, Phaät daïy chuùng ta phaûi nhìn laïi mình, daønh quyeàn töï do nôi mình. Nôi mình phaûi nhìn caùi gì? Tröôùc heát ñöùc Phaät chæ hai con ñöôøng, ñöôøng thieän do taïo nghieäp laønh, ñöôøng aùc do taïo nghieäp döõ. Chuùng ta töï do choïn, choïn laønh thì ñi leân, choïn aùc thì ñi xuoáng. Phaät khoâng coù quyeàn baét ta ñi xuoáng hay ñöa ta ñi leân. Nhö vaäy ñaïo Phaät noùi con ngöôøi töï do choïn löïa hai con ñöôøng, leân laø laønh, xuoáng laø döõ. Chuùng ta ai cuõng muoán ñi leân, daïi gì choïn ñöôøng ñi xuoáng. Nhöng neáu gaëp vieäc töùc giaän quaù thì luùc ñoù nhôù ñi leân hay ñi xuoáng? Khi taâm trí tænh taùo thì choïn ñöôøng ñi leân, luùc saân si maát bình tónh thì ñi xuoáng. Chuùng ta choïn ñöôøng ñi leân taïi sao coù luùc laïi ñi xuoáng, nhö vaäy coù töï do khoâng?  Mình laø chuû maø bò caùi gì ñoù laøm aùp löïc phaûi theo noù laø maát töï do roài.

Cho tôùi quí thaày, quí coâ ñeàu bieát tham saân si laø xaáu, vaäy maø böïc quaù cuõng ñoû maët. Cho neân trong nhaø Phaät noùi: “Taêng haän baát caùch tuùc” nghóa laø oâng Taêng giaän khoâng quaù moät ñeâm. Noùi vaäy ñeå Phaät töû thaáy quí thaày giaän khoâng ngaïc nhieân, nhöng nhôù laø giaän khoâng ñöôïc quaù moät ñeâm. Ngöôøi ñôøi giaän caû naêm thaùng möôøi thaùng, coù khi caû ñôøi giaän khoâng ngoù maët nhau. Phaät daïy ngöôøi ñang tu giaän khoâng quaù moät ñeâm, chôù chöa hoaøn toaøn thaéng noù, nhöng mau queân, mau boû cuõng laø tieán roài.

Chuùng ta muoán töï do thì nhöõng gì loâi cuoán, xuùi giuïc ñi xuoáng chuùng ta phaûi laøm chuû noù. Laøm chuû noù ñöôïc laø mình bieát giöõ töï do. Moãi khi vöøa hôi noåi noùng moät chuùt thì noùi “Tao khoâng ñi ñöôøng  naøy, tao ñi leân”. Noùi nhö vaäy roài boû ñöøng giaän, ñoù laø ñaõ töï do. Coøn neáu noåi noùng leân la loái lung tung, moät laùt aên naên saùm hoái. Saùm hoái nhö vaäy chöa chaéc heát ñaâu, maéng chöûi ngöôøi ta ñaõ ñôøi roài baây giôø saùm hoái, ai boû lieàn cho. Nghieäp ñaõ taïo thì phaûi chòu haäu quaû töông öng.

Vì vaäy ñaõ quyeát taâm muoán ñi leân thì chuùng ta phaûi coá gaéng tu, deïp bôùt ba ñoäc tham saân si. Deïp ñöôïc ba thöù ñoù thì coù töï do, nhaát ñònh ñi theo con ñöôøng mình ñaõ choïn. Ba thöù ñoù khoâng deïp coù ngaøy noù loâi chuùng ta ñi xuoáng. Tu laø choïn con ñöôøng laønh, an vui haïnh phuùc, chôù khoâng phaûi tu ñeå caàu xin. Phaät töû tôùi leã Phaät thaép ba caây höông, cuùng dóa quaû, quì xuoáng khaán laâm raâm: Phaät gia hoä cho gia ñình con bình an, cho con cuûa con thi ñaäu, cho con laøm aên phaùt taøi… Xin nhö vaäy coù loãi gì khoâng? Coù loãi cuùng ít maø xin nhieàu. Tham vôùi ngöôøi ñôøi Phaät coøn quôû, baây giôø tham vôùi Phaät nöõa, thaät khoâng bieát noùi sao.

Nhieàu khi Phaät töû laøm nhöõng ñieàu traùi vôùi ñaïo lyù maø quí thaày töø bi quaù khoâng daùm raày. Vì raày sôï buoàn khoâng ñi chuøa, neân cöù ñeå tha hoà caàu xin. Cho neân treân ñöôøng tu chuùng ta phaûi bieát thaät kyõ, thaáy thaät roõ, nhöõng gì Phaät ñaõ daïy chuùng ta laøm, ñöøng laøm ngöôïc laïi. Phaät baûo tu laø chöøa boû tam ñoäc tham saân si, chuùng ta tôùi chuøa thaép höông khaán nguyeän Phaät töø bi gia hoä cho Tam Baûo thöôøng coøn ôû theá gian, cho chuùng sanh coù choã nöông töïa tu haønh mau giaùc ngoä. Nguyeän nhö theá môùi thaät laø moät Phaät töû chaân chaùnh, ngöôïc laïi thì chöa phaûi laø Phaät töû.

Bôûi vì khi phaùt moät lôøi nguyeän laø caû moät noäi taâm toát ñeïp, chôù khoâng phaûi chuyeän thöôøng. Cho neân lôøi nguyeän ñoù mang ñaày tính chaát ñaïo lyù, ñoù laø phöôùc baùu hieàn laønh. Neáu coøn caàu xin cho mình laø coøn tham lam, khoâng bieát seõ ñöôïc caùi gì? Ñaïo Phaät raát thöïc teá maø nhieàu khi chuùng ta ñi quaù xa neân trôû thaønh thieáu thöïc teá, bieán ñaïo Phaät thaønh huyeàn bí, khoâng coù leõ thaät.

Trong ba nghieäp thaân mieäng yù thì yù quan troïng nhaát. YÙ nghó laønh mieäng môùi noùi laønh, thaân môùi laøm laønh. YÙ nghó döõ thì mieäng noùi döõ thaân laøm döõ. Neân khi tu phaûi coá gaéng deïp boû nhöõng loaïn töôûng töø trong yù. Chö Phaät thöôøng daïy:

Chö aùc maïc taùc,

Chuùng thieän phuïng haønh,

Töï tònh kyø yù,

Thò chö Phaät giaùo.

Nghóa laø:

Khoâng laøm taát caû caùc ñieàu aùc,

Vaâng laøm taát caû caùc ñieàu laønh,

Giöõ taâm yù mình cho thanh tònh,

Ñaây laø lôøi daïy cuûa chö Phaät.

Vì vaäy ngöôøi tu phaûi nhìn laïi noäi taâm mình, ñöøng ñeå tham saân si laøm chuû, daãn mình ñi trong ñöôøng döõ. Nhöng laâu nay taát caû chuùng ta coù hai meâ laàm raát lôùn. Meâ laàm thöù nhaát laø thaáy thaân naøy laø thaät. Meâ laàm thöù hai laø cho caùi suy nghó phaûi quaáy, hôn thua, toát xaáu… laø taâm mình.

Noùi theo kinh saùch thì thaân khoâng thaät, song vôùi caûm tính töï nhieân thaáy thaân mình thaät. Cho neân voâ chuøa nghe kinh noùi thaân khoâng thaät, nhöng böôùc ra khoûi chuøa ai ñoäng tôùi thì bieát. Nhö vaäy chuùng ta hieåu moät ñaøng maø soáng moät ngaû. Theá neân phaûi tu ñeå quaùn saùt kyõ caøng thaân naøy khoâng thaät. Bieát noù khoâng thaät laø treân ñöôøng tu chuùng ta nheï ñöôïc naêm möôi phaàn traêm roài.

Haïnh phuùc cuûa cuoäc ñôøi laø, nôi thaân naøy möôïn ñöôïc toát ñeïp, traû ra suoân seû, theá thoâi. Neáu truïc traëc laø heát haïnh phuùc. Nhìn laïi cuoäc soáng quaù giaû maø laâu nay chuùng ta cöù töôûng noù thaät. Neáu duøng con maét trí tueä nhìn vaøo thaáy roõ thaân naøy vay möôïn, khoâng thaät thì coøn ngaïo maïn vôùi ai nöõa. Ñoà vay möôïn khen cheâ laø vieäc thöôøng, coù gì phaûi buoàn giaän. Thaáy ñuùng nhö vaäy thì ñaïo ñöùc seõ ñeán vôùi chuùng ta. Coøn töôûng noù thaät neân ñoäng tôùi noåi saân, maát caùi gì noåi töùc thaønh ra khoå.

Thaáy ñuùng nhö thaät laø ngöôøi trí hay laø ngöôøi meâ? Meâ thì giaû töôûng thaät, trí thì giaû bieát giaû. Chæ ñoåi moät caùi nhìn laø trí tueä, laàm moät chuùt thaønh si meâ. Kim Cang Baùt-nhaõ laø chæ cho trí tueä cöùng chaéc khoâng gì phaù ñöôïc, trí tueä ñoù thaáy taát caû phaùp hö giaû khoâng thaät. Bieát noù hö giaû, khoâng thaät laø chuùng ta thaáy ñuùng nhö thaät, laø coù trí tueä. Nhö vaäy trí tueä khoâng phaûi khoù tìm, chæ chuyeån moät caùi nhìn laø xong. Ñoù laø noùi veà thaân.

Ñeán taâm, chuùng ta thöôøng cho caùi nghó suy phaûi quaáy, toát xaáu, hôn thua, khoân daïi… laø taâm mình. Neáu theá khi buoàn noùi toâi buoàn, khi giaän noùi toâi giaän v.v… Vaäy toâi töø khi cha meï sanh cho tôùi ngaøy nhaém maét laø moät hay laø nhieàu? Khoâng leõ toâi laø traêm thöù. Toâi khoâng phaûi laø traêm thöù maø baây giôø nhaän caû traêm thöù laø toâi coù ñöôïc khoâng? Nhö mình coù moùn ñoà quí nhôø ngöôøi trong nhaø caát giuøm ñaâu ñoù. Khi caàn laáy ra, ngöôøi ñoù tìm khoâng ñöôïc noùi laïc roài. Luùc ñoù mình noåi giaän la loái om soøm, nhöng baát thaàn hoï tìm ñöôïc ta lieàn ñoåi giaän laøm vui. Môùi giaän ñoù roài cöôøi ñoù, neáu giaän laø thaät thì noù phaûi coøn hoaøi, hoaëc vui laø thaät thì noù phaûi coøn hoaøi. Nhöng môùi giaän roài vui, ñoåi thay khoâng bao laâu.

Caùi khoâng thaät maø nhaän laø mình thì nghó toát cuõng laø mình, nghó xaáu cuõng laø mình. Vì vaäy caùi naøo nhieàu noù seõ daãn mình ñi theo con ñöôøng aáy. Neáu nghó toát nhieàu taïo nghieäp laønh thì noù daãn mình ñi leân caùc coõi laønh. Nghó xaáu nhieàu taïo nghieäp döõ thì noù daãn mình ñi xuoáng ñöôøng döõ. Muoán khoâng coøn laên loän trong luaân hoài nöõa thì phaûi döùt nghó, döùt nhöõng laêng xaêng ñoù thì heát luaân hoài sanh töû.

Muïc ñích cuûa ñaïo Phaät daïy chuùng ta tu laø ñeå giaûi thoaùt sanh töû, cöùu kính hoaøn toaøn töï do. Muoán giaûi thoaùt sanh töû chuùng ta phaûi deïp saïch taâm laêng xaêng, loän xoän naøo buoàn, thöông, giaän, gheùt v.v… laâu nay laøm roái mình. Chuùng laëng heát roài thì ta seõ giaûi thoaùt khoå ñau. Ñoù laø caùi goác cuûa söï tu. Taâm ñoù khoâng thaät, neáu vöøa daáy ta chòu khoù nhìn thì noù maát.

Cho neân trong kinh thöôøng ví duï, nhö ñeâm raèm ta nhìn thaáy maët traêng döôùi ñaùy hoà troøn ñeïp. Coù ngöôøi noùi döôùi ñaùy hoà coù maët traêng, ngöôøi khaùc noùi khoâng coù maët traêng. Vaäy ai noùi ñuùng? Noùi coù laø thöøa nhaän döôùi ñaùy hoà coù maët traêng thaät, vaäy thöû vôùt leân xem. Vôùt leân khoâng ñöôïc thì noùi coù thaät khoâng ñuùng. Neáu noùi khoâng, sao maét thaáy roõ raøng noù döôùi ñaùy hoà neân noùi khoâng cuõng khoâng ñuùng. Phaät baûo thaáy coù thaáy khoâng laø thaáy hai beân, ñoù laø bieân kieán, khoâng ñuùng chaân lyù.

Baây giôø phaûi thaáy laøm sao? Ngöôøi thaáy ñuùng leõ thaät seõ noùi maët traêng döôùi ñaùy hoà coù nhöng chæ laø boùng khoâng thaät. Noùi nhö theá môùi khoâng maéc keït hai beân, ñoù laø lyù trung ñaïo. Do duyeân hoäi tuï chuùng ta thaáy coù maët traêng döôùi ñaùy hoà, chôù söï thaät maët traêng khoâng coù thaät maø cuõng khoâng phaûi khoâng ngô. Noùi coù thaät, noùi khoâng ngô ñeàu laø sai laàm. Ngöôøi thaáy ñöôïc nhö vaäy goïi laø ngöôøi trí tueä. Ñoái vôùi taâm nghó toát, nghó xaáu khoâng thaät maø mình theo noù laø si meâ. Bieát noù laø taâm hö doái khoâng thaät, chuùng ta buoâng xaû thì noù khoâng raøng buoäc, chi phoái mình nöõa, ñoù laø chuùng ta ñöôïc töï do.

Ngöôøi tu Thieàn khi nieäm khôûi ñöøng chaïy theo, buoâng xaû thì seõ ñöôïc yeân ñònh. Ngöôøi tu Tònh ñoä chuù taâm nieäm Phaät, neân voïng töôûng laëng ñi, cuoái cuøng ñeán choã nhaát taâm. Toùm laïi muoán giaûi thoaùt sanh töû chuùng ta phaûi döøng phaûi laëng taâm voïng töôûng cuûa mình. Laâu nay chuùng ta chaáp noù laø mình neân bò raøng buoäc loâi keùo. Giôø ñaây chuùng ta laøm chuû, khoâng ñeå noù loâi keùo nöõa. Ñoù laø töï do tuyeät ñoái cuûa con ngöôøi.

Chaáp taâm laêng xaêng hö doái laø thaät seõ ñöa chuùng ta tôùi nhöõng cuoäc tranh ñua, gieát choùc laøm ñau khoå cho nhau. Giôø mình bieát taâm ñoù khoâng thaät, ta nghó theá naøy, ngöôøi kia nghó theá khaùc, ñoù laø quyeàn cuûa moãi ngöôøi, khoâng coù chi phaûi buoàn giaän. Trong kinh A-haøm Phaät daïy moät caâu heát söùc chí lyù: Ngöôøi bieát toân troïng chaân lyù laø ngöôøi khi nghó theá naøo, thì noùi “ñaây laø caùi nghó cuûa toâi”. Khoâng noùi caùi nghó cuûa toâi laø ñuùng, ñoù laø bieát toân troïng chaân lyù. Neáu cho raèng caùi nghó cuûa toâi laø ñuùng thì caùi nghó cuûa ngöôøi khaùc sai. Ai cuõng giöõ phaàn ñuùng veà mình thì ñi tôùi gaây nhau, ñaùnh nhau. Baây giôø chæ noùi “caùi nghó cuûa toâi theá naøy”, khoâng theâm ñuùng sai gì caû, thì yeân. Ñoù môùi thaät laø töï do, moãi ngöôøi coù quyeàn nghó töï do nhöng khoâng baét buoäc ngöôøi khaùc gioáng mình.

Neáu laø chaân lyù chuùng ta noùi ñuùng ñöôïc, nhöng taát caû ñeàu khoâng thaät maø khaúng ñònh ñaây ñuùng kia sai laø hoaøn toaøn meâ laàm. Meâ laàm maø khoâng bieát mình meâ laàm thì goïi laø gì cho xöùng? Ñaïi meâ laàm, töùc meâ laàm khoâng ai hôn. Chuùng ta hieåu ñaïo bieát tu, phaûi thoaùt ly nhöõng meâ laàm ñoù. Soáng toân troïng töï do veà yù nieäm cuûa moãi ngöôøi, khoâng ñoøi hoûi ai cuõng nhö mình. Khoâng ñoøi hoûi beân ngoaøi maø ñoøi hoûi ôû mình, ñoøi hoûi ôû noäi taâm mình.

Nhö vaäy töï do trong ñaïo Phaät laø töï do xoay laïi mình, laøm chuû mình chôù khoâng phaûi töï do ñoøi hoûi ôû keû khaùc. Bieát xoay laïi bieát laøm chuû mình ñoù môùi laø töï do toät cuøng, ñoù môùi laø ngöôøi huøng, ngöôøi giaùc ngoä. Cho neân trong kinh Phaùp Cuù, Phaät daïy “Thaéng moät vaïn quaân khoâng baèng thaéng mình. Thaéng mình laø chieán coâng oanh lieät nhaát”.

Chuùng ta ñoøi hoûi töï do, ñoøi hoûi bình ñaúng thì haõy xoay laïi noäi taâm mình maø ñoøi, ñoù laø ngöôøi kheùo tu. Neáu cöù troâng ra ngoaøi ñoøi hoûi thì suoát kieáp cuõng khoâng thoûa maõn ñöôïc. Ngöôøi meâ thì ñoøi beân ngoaøi, ngöôøi tænh thì ñoøi nôi mình. Khi naøo chuùng ta khoâng coøn bò nghieäp troùi buoäc, khoâng coøn bò taâm meâ laàm loâi cuoán nöõa, luùc ñoù hoaøn toaøn töï do. Ñaây laø hình aûnh giaûi thoaùt trong ñaïo Phaät. Vì vaäy ñaïo Phaät noùi töï do tuyeät ñoái laø giaûi thoaùt, khoâng coøn bò troùi buoäc bôûi meâ laàm veà thaân, meâ laàm veà taâm. Ñoù môùi laø goác, laø caên baûn cuûa ngöôøi tu theo ñaïo Phaät.

Tu nhö vaäy môùi goïi laø chaân tu, thaät tu. Coøn hieåu sai hoaëc hieåu maø khoâng haønh, ñoù laø tu ngoaøi mieäng chôù chöa thaät tu. Chuùc taát caû quí vò ñeàu ñöôïc töï do tuyeät ñoái nhö ñöùc Phaät ñaõ daïy.

]