Giaûng taïi chuøa Hueä Quang – Hoa Kyø  thaùng 11-2000

Hoâm nay toâi seõ noùi ñeà taøi Thieàn toâng laø coäi goác cuûa ñaïo Phaät. ÔÛ Vieät Nam töø cuoái theá kyû thöù möôøi chín cho ñeán theá kyû hai möôi, Thieàn toâng gaàn nhö thaát truyeàn. Vì vaäy chuùng toâi laø haøng haäu boái sau naøy, laøm sao hieåu ñöôïc, nhaän ñöôïc ñöôøng loái tu cuûa chö Toå maø tu thieàn. Ñoù laø moät nghi vaán khoâng theå traùnh khoûi cuûa nhieàu vò. Ñeå giaõi baøy ñieàu naøy, toâi xin pheùp ñöôïc keå laïi moät vaøi neùt tu taäp cuûa mình. Töø ñoù chuùng toâi tìm ra moät höôùng ñi theo ñöôøng loái tu cuûa chö Toå Vieät Nam.

Tröôùc kia chuùng toâi thöôøng giaûng daïy cho Taêng Ni caùc tröôøng Phaät hoïc vaø Phaät töû ôû caùc tænh. Nhöng ñeán naêm 1968 toâi nhaát ñònh ñoùng cöûa thaát tu. Naêm 1961 chuùng toâi ñaõ dòch cuoán “Luïc Dieäu Phaùp Moân” cuûa Toå Trí Khaûi, cho neân giai ñoaïn ñaàu tu thieàn chuùng toâi tu theo höôùng cuûa Ngaøi. Luïc dieäu phaùp moân laø moät phaùp tu raát phuø hôïp vôùi lôøi Phaät daïy trong kinh. Vì vaäy nhöõng naêm tuy coøn giaûng daïy ôû tröôøng, chuùng toâi vaãn taäp tu theo phaùp moân ñoù.

Tôùi naêm 1966 toâi nghæ daïy ôû Phaät hoïc vieän Hueä Nghieâm, leân nuùi caát thaát chuyeân tu. Luùc ñoù, toâi ñoïc raát nhieàu laàn söû ba möôi ba vò Toå töø AÁn Ñoä ñeán Trung Hoa sang Vieät Nam, nhaát laø ñoïc söû Toå Trung Hoa. Toâi ñoïc qua ñoaïn söû Toå Hueä Khaû ñeán caàu phaùp vôùi Toå Boà-ñeàâ-ñaït-ma, sau thôøi gian tha thieát xin thoï giaùo, ñöôïc Toå Boà-ñeà-ñaït-ma nhaän laøm ñoà ñeä. Moät hoâm Ngaøi thöa vôùi Toå Ñaït-ma:

- Baïch Hoøa thöôïng, taâm con khoâng an xin Hoøa thöôïng daïy con phaùp an taâm.

Lôøi thöa hoûi raát thaät thaø, raát chí lyù. Nhöng Toå Ñaït-ma baûo:

- Ñem taâm ra ta an cho.

Toå Hueä Khaû ngaïc nhieân quaù, khoâng ngôø laïi coù moät caâu daïy laï luøng nhö vaäy. Ngaøi quay laïi tìm, khoâng thaáy taâm baát an aáy ôû ñaâu, neân Ngaøi thöa:

- Baïch Hoøa thöôïng, con tìm taâm khoâng ñöôïc.

Toå baûo:

- Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài.

Ngay ñoù Toå Hueä Khaû lieàn bieát ñöôïc ñöôøng vaøo. Ñoïc ngang ñoù toâi laéc ñaàu. Taïi sao taâm roái loaïn caàu daïy phaùp an taâm, maø Toå khoâng daïy gì heát. Khi Toå Hueä Khaû thöa tìm taâm khoâng ñöôïc, Toå Ñaït-ma laïi noùi ñaõ an taâm cho roài. Nhö vaäy an baèng caùch naøo, choã naøo? Ñoù laø vaán ñeà tröôùc kia chuùng toâi ñoïc ñi ñoïc laïi nhieàu laàn vaãn khoâng hieåu, cöù ngôõ nhö Toå ñuøa côït chôi thoâi.

Maõi tôùi naêm 1968 toâi nhaäp thaát. Trong thaát toâi môùi luïc laïi boä “Ba Möôi Ba Vò Toå” ñoïc thaät kyõ. Ñoïc ñeán choã Toå Hueä Khaû xoay laïi tìm khoâng thaáy taâm, thöa raèng con tìm taâm khoâng ñöôïc, Toå Boà-ñeà-ñaït-ma baûo “Ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài”, boãng döng toâi thaáy ñöôïc ñöôøng vaøo cuûa Toå Hueä Khaû. Töø ñoù toâi môùi chuyeân taâm tu theo Thieàn toâng.

Khi Toå Hueä Khaû xoay laïi tìm taâm cuûa mình xem noù ôû ñaâu, tìm khoâng thaáy töùc laø noù ñaõ laëng, maø noù laëng laø ñaõ an roài. Vì vaäy nghe ngaøi Hueä Khaû thöa con tìm taâm khoâng ñöôïc, Toå baûo ta ñaõ an taâm cho ngöôi roài. Vaäy ñöôøng höôùng Toå Ñaït-ma daïy Toå Hueä Khaû laø gì? Töùc daïy phaûn quan nhìn laïi taâm cuûa mình. Laâu nay taâm aáy ñang chaïy nhaûy lung tung neân noùi “taâm vieân yù maõ”, nhö khæ nhö vöôïn. Tìm laïi noù maát hình maát daïng, nhö vaäy taâm ñoù thaät hay khoâng?

Taát caû chuùng ta laâu nay quen cho raèng caùi suy nghó, tính toaùn laø taâm mình neân khi ngoài laïi tu, noù chaïy töù tung keàm khoâng ñöôïc. Bôûi keàm khoâng ñöôïc neân xin phaùp naøy phaùp noï ñeå an taâm. Giôø ñaây chuùng ta phaûn quan nhìn laïi, tìm coi noù ra sao thì töï nhieân noù maát. Ñöôøng höôùng cuûa Toå Ñaït-ma chæ daïy heát söùc roõ raøng, baûo mình phaûi xoay laïi tìm xem taâm baát an ra sao, thì noù tieâu tan khoâng coøn hình boùng töùc ñöôïc an taâm. An taâm maø khoâng coù phöông phaùp, chæ duøng trí quaùn chieáu laïi taâm hö doái thì noù maát, ñoù laø an taâm.

Thôøi gian laâu sau, Toå Hueä Khaû thöa vôùi Toå Ñaït-ma:

- Nay con ñaõ döùt heát caùc duyeân.

Toå Ñaït-ma baûo:

- Coi chöøng rôi vaøo khoâng.

Toå Hueä Khaû thöa: - Roõ raøng thöôøng bieát, laøm sao khoâng ñöôïc.

Toå Ñaït-ma baûo:

- OÂng nhö theá, ta nhö theá, chö Phaät cuõng nhö theá.

Ñoù laø Toå Ñaït-ma ñaõ truyeàn taâm aán cho Toå Hueä Khaû. Taïi sao noùi truyeàn taâm aán? Vì taâm ngöôøi ñeä töû ñeán ñöôïc choã ñuùng nhö taâm thaày, taâm Phaät neân laáy taâm aán taâm. Chöõ aán laø in, taâm cuûa Phaät cuûa thaày theá naøo, taâm cuûa mình cuõng nhö vaäy. Ñoù laø taâm taâm hôïp nhau neân goïi truyeàn taâm aán. Gioáng nhö daáu aán in vaøo giaáy traéng, con daáu coù chöõ gì thì treân giaáy cuõng coù chöõ ñoù. Nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy tinh thaàn truyeàn taâm aán cuûa nhaø Phaät, noùi truyeàn maø thaät ra khoâng coù gì ñeå truyeàn, chæ laø thöøa nhaän choã thaáy cuûa ngöôøi troø ñuùng vôùi choã thaáy cuûa thaày, cuûa chö Phaät.

Chuùng ta nghieàn ngaãm xem phaùp tu ñoù cuûa Thieàn toâng coù hôïp vôùi giaùo lyù cuûa chö Phaät khoâng? Nhieàu ngöôøi nghó raèng Thieàn toâng noùi laøm laï quaù, döôøng nhö khoâng hôïp vôùi kinh ñieån Phaät. Nhöng thaät söï taát caû phöông phaùp Phaät daïy ñeàu laø phaûn quan töï kyû heát. Nhö trong kinh Töù Nieäm Xöù, Phaät daïy chuùng ta quaùn thaân baát tònh, quaùn thoï laø khoå, quaùn taâm voâ thöôøng, quaùn phaùp voâ ngaõ töùc laø xoay laïi thaân taâm naøy, thaáy cho töôøng taän, hieåu cho roõ raøng. Tôùi Nguõ ñình taâm quaùn cuõng vaäy, phaùp naøo cuõng phaûn quan heát.

Gaàn nhaát laø kinh Baùt-nhaõ chuùng ta tuïng haèng ñeâm. Chæ moät caâu ñaàu thoâi chuùng ta cuõng thaáy hay ñaùo ñeå “Quaùn Töï Taïi Boà-taùt haønh thaâm Baùt-nhaõ ba-la-maät-ña thôøi, chieáu kieán nguõ giai khoâng, ñoä nhaát thieát khoå aùch”. Nghóa laø Boà-taùt Quaùn Töï Taïi khi thöïc haønh saâu trí Baùt-nhaõ, Ngaøi soi thaáy naêm uaån ñeàu khoâng, lieàn qua heát caùc khoå naïn. Taêng Ni Phaät töû ñoïc kinh Baùt-nhaõ töø xöa ñeán giôø bieát bao nhieâu bieán, coù qua heát khoå naïn chöa? Tuïng thì tuïng maø khoå naïn vaãn chöa heát. Qua ñoù thaáy raèng chuùng ta tuïng Baùt-nhaõ maø khoâng quaùn chieáu Baùt-nhaõ. Quaùn chieáu Baùt-nhaõ laø sao? Laø quaùn chieáu naêm uaån: saéc uaån, thoï uaån, töôûng uaån, haønh uaån, thöùc uaån, taùnh noù roãng khoâng; ñöôïc theá moïi khoå aùch ñeàu qua heát. Nhö vaäy coù phaûi phaûn quan khoâng?

Kinh A-haøm daïy phaûn quan, kinh Baùt-nhaõ cuõng daïy phaûn quan, nghóa laø phaûi quaùn chieáu ngöôïc trôû laïi thì chuùng ta môùi thaáy ñaïo. Nhöng raát tieác laâu nay Phaät töû hoïc ñaïo laïi coù nhöõng laàm laãn nhö noùi Baùt-nhaõ laø Boå Khuyeát Taâm Kinh, töùc kinh buø laïi nhöõng gì thieáu soùt trong khi chuùng ta tuïng ñoïc. Ñaâu phaûi theá, kinh Baùt-nhaõ laø trí tueä, maø trí tueä laø goác cuûa ñaïo Phaät.

Ñaïo Phaät luùc naøo cuõng daïy chuùng ta môû saùng trí tueä, thaáy ñuùng chaân lyù. Duø tu Tònh ñoä hay tu Thieàn tu Maät, tu phaùp moân naøo cuõng phaûi laáy Baùt-nhaõ laøm neàn taûng. Cho neân ngöôøi tuïng kinh Di-ñaø, sau cuøng cuõng tuïng Baùt-nhaõ. Chuùng toâi tu Thieàn cuõng tuïng Baùt-nhaõ, quí vò tu Maät cuõng tuïng Baùt-nhaõ. Roõ raøng Baùt-nhaõ laø trí tueä, laø goác cuûa ñaïo. Tu caàn phaûi coù trí tueä, neân trong kinh daïy chuùng ta phaûi quaùn chieáu nguõ uaån, töùc soi saùng laïi thaân naêm uaån naøy khoâng thaät. Thaáy thaân naêm uaån khoâng thaät thì khoå aùch khoâng coøn. Neáu chuùng ta khoâng chòu quaùn chieáu thì tuïng bao laâu, khoå cuõng chöa heát.

Ngaøi Thaùi Hö giaûng Baùt-nhaõ coù ba: moät laø Vaên töï Baùt-nhaõ, hai laø Quaùn chieáu Baùt-nhaõ, ba laø Thaät töôùng Baùt-nhaõ. Vaên töï Baùt-nhaõ duï nhö chieác thuyeàn, Quaùn chieáu Baùt-nhaõ nhö cheøo daàm ñeå bôi, Thaät töôùng Baùt-nhaõ nhö ñeán bôø beân kia. Neáu ngöôøi xuoáng thuyeàn muoán qua bôø beân kia, tröôùc heát phaûi nhôø chieác thuyeàn, ñoù laø Vaên töï Baùt-nhaõ. Keá tieáp phaûi bôi cheøo môùi qua tôùi bôø beân kia, ñoù laø Quaùn chieáu Baùt-nhaõ. Ñeán ñöôïc bôø beân kia roài, ñoù laø Thaät töôùng Baùt-nhaõ.

Ngaøy nay chuùng ta tu coù chaëng ñaàu thoâi, töùc laø chæ coù Vaên töï Baùt-nhaõ maø khoâng coù Quaùn chieáu Baùt-nhaõ. Thöû hoûi keû muoán qua soâng, böôùc xuoáng thuyeàn roài, cöù ngoài treân ñoù hoaøi, thì chöøng naøo tôùi ñöôïc bôø kia? Ngoài ñeán thuyeàn muïc cuõng khoâng tôùi. Muoán qua ñöôïc thì phaûi bôi, phaûi cheøo ñoù laø Quaùn chieáu.

Nhö vaäy tu Phaät, quan troïng nhaát laø duøng trí tueä chieáu soi laïi chính mình. Töø chö Phaät ñeán chö Toå ñeàu nhö vaäy, neân toâi noùi Thieàn toâng laø coäi goác cuûa ñaïo Phaät. Luïc toå Hueä Naêng chæ nghe kinh Kim Cang moät ñoaïn lieàn tænh. Sau tìm tôùi Nguõ toå Hoaèng Nhaãn, ôû ñoù tu hoïc cuoái cuøng ñöôïc Toå cho vaøo thaát vaø giaûng kinh Kim Cang. Ñeán caâu: “Baát öng truï saéc sanh taâm, baát öng truï thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm, öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, Ngaøi lieàn ngoä ñaïo vaø thoát leân raèng: "Ñaâu ngôø taùnh mình xöa nay thanh tònh, ñaâu ngôø taùnh mình voán khoâng sanh dieät v.v…" Töø ñoù Nguõ Toå môùi truyeàn y baùt cho vaø daïy ñi veà phöông Nam.

Kinh Kim Cang daïy “Phaøm sôû höõu töôùng giai thò hö voïng. Nhöôïc kieán chö töôùng phi töôùng töùc kieán Nhö Lai”, nghóa laø nhöõng gì coù hình coù töôùng ñeàu laø hö doái, neáu thaáy caùc töôùng khoâng phaûi töôùng, ñoù laø thaáy ñöôïc Phaät. Moïi phaùp treân theá gian ñeàu do nhaân duyeân hoøa hôïp, cuõng do nhaân duyeân maø ly taùn neân noù taïm bôï, giaû doái. Bieát roõ nhö vaäy laø coù trí tueä, laø thaáy Phaät.

Cuõng trong kinh Kim Cang, hai caâu hoûi cuûa ngaøi Tu-boà-ñeà: “Ngöôøi phaùt taâm Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc laøm sao haøng phuïc taâm, laøm sao an truï taâm?” ñöùc Phaät giaûi thích veà an truï taâm theá naøy: “Muoán an truï taâm thì ñoái vôùi saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp khoâng dính, khoâng keït. Neân khoâng coù choã dính keït maø an taâm.” Nhö vaäy khoâng chaïy theo saùu traàn laø an taâm.

Taâm chuùng ta luoân chaïy theo saéc, thanh, höông… nhö keo sôn. Vì vaäy cöù chöùa chaáp boùng daùng hình aûnh trong loøng. Ví duï ra ñöôøng thaáy moät ngöôøi coù taät nguyeàn kyø quaùi hoaëc moät ngöôøi ñeïp tuyeät traàn. Veà nhaø lieàn nhôù laïi hình aûnh ñoù. Hình aûnh ñoù laø phaùp traàn, ñaõ dính chaët trong taâm mình. Neân khi tuïng kinh, nieäm Phaät, toaï Thieàn noù hieän leân hoaøi. Nhöng nhöõng boùng daùng aáy khoâng thaät neân nhìn laïi noù lieàn tan bieán, taâm lieàn an.

Nhö vaäy muoán ñöôïc an chuùng ta khoâng cho taâm ñuoåi theo saùu traàn beân ngoaøi. Taâm an môùi bieát ñöôïc choã Luïc Toå noùi: “Ñaâu ngôø taùnh mình xöa nay thanh tònh. Ñaâu ngôø taùnh mình voán khoâng sanh dieät…” Chuùng ta coù saün taâm an tònh trong saïch, khoâng sanh khoâng dieät maø queân thaønh nhö khoâng coù. Cöù chaïy theo taâm hö doái roài taïo nghieäp ñi trong luaân hoài sanh töû. Baây giôø döøng taâm aáy laïi, quay veà Taâm chaân thaät, thì chaám döùt luaân hoài sanh töû thoâi.

Nhaän ra choã ñoù roài, Nguõ Toå lieàn ñöa Luïc Toå qua soâng trôû veà phöông Nam. Khi qua soâng ñi ñöôïc moät ñoaïn ñöôøng, coù ngöôøi ñuoåi theo giaønh laïi y baùt, trong ñoù coù Thöôïng toïa Minh ñuoåi theo kòp. Toå thaáy theá lieàn nghó y baùt vaät aán chöùng, chôù khoâng phaûi taàm thöôøng, neân Ngaøi ñeå y baùt treân baøn thaïch, troán voâ luøm caây. Thöôïng toïa Minh ñeán, thaáy y baùt möøng quaù tôùi oâm leân, nhöng oâm khoâng ñöôïc. Hoaûng quaù, oâng ñoåi taâm giaønh y baùt thaønh taâm caàu phaùp, môùi thöa vaøo trong: “Haønh giaû, haønh giaû, toâi ñeán ñaây vì phaùp chôù khoâng phaûi vì y baùt.” Luïc Toå nghe theá böôùc ra baûo: “Neáu oâng muoán caàu phaùp thì ñöùng yeân laëng giaây laâu, ta seõ noùi cho.” Thöôïng toïa Minh yeân laëng giaây laâu, Toå lieàn baûo: “Khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc, caùi gì laø Baûn lai dieän muïc cuûa Thöôïng toïa Minh?” Ngay ñoù Thöôïng toïa Minh lieàn ngoä, nhaän ñöôïc Baûn lai dieän muïc cuûa mình.

Baûn lai dieän muïc laø gì? Baûn laø xöa, lai laø nay, dieän muïc laø maët maøy. Baûn lai dieän muïc laø maët maøy thaät xöa nay. Baûn lai dieän muïc laø teân khaùc cuûa Chaân taâm, cuûa Phaät taùnh. Khi khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc, ngay ñoù laø Baûn lai dieän muïc roài. Khoâng nghó aùc thì chuùng ta ñoàng yù, nhöng nghó laønh nghó thieän laø toát, taïi sao khoâng cho? Bôûi vì choã cöùu kính chaân thaät ñoù khoâng cho nghó, coøn nghó laønh cuõng laø nghó. Khôûi nghó laø khôûi nieäm, khôûi nieäm laø voïng ñoäng neân maát caùi chaân thaät cuûa mình. Caû hai thöù döøng laïi thì caùi chaân thaät môùi hieän baøy.

Nghó thieän nghó aùc, nghó phaûi nghó quaáy, nghó hôn nghó thua, nghó toát nghó xaáu, taát caû nghó hai beân ñeàu phaûi laëng xuoáng, döøng laïi thì caùi chaân thaät hieän tieàn. Moät baøi phaùp heát söùc ñôn giaûn, heát söùc laø thöïc teá maø laâu nay chuùng ta nghe thì nghe chôù khoâng hieåu.

Trong kinh Phaät daïy chuùng sanh luaân hoài trong Luïc ñaïo: ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh, ngöôøi, a-tu-la, trôøi. Chuùng ta nghó aùc thì ñi xuoáng ba ñöôøng aùc ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh. Nghó laønh thì ñi leân ba ñöôøng laønh ngöôøi, a-tu-la, trôøi. Ñi leân hay ñi xuoáng cuõng ñeàu luaân hoài trong Luïc ñaïo, hoaëc xaáu hoaëc toát. Neáu chuùng ta khoâng coøn khôûi nghó ñoù thì ñi ñaâu? Khoâng nghó thì khoâng taïo nghieäp, taâm trong saïch thì giaûi thoaùt sanh töû, coøn muoán hoûi ñi ñaâu!

Nhö vaäy chuùng ta thaáy Thieàn toâng daïy raát kyõ. Roõ raøng coäi goác cuûa luaân hoài sanh töû laø do yù nghieäp daáy leân, roài khaåu nghieäp phaùt ra, thaân nghieäp haønh ñoäng. YÙ, khaåu vaø thaân ba caùi ñoù hoaït ñoäng taïo ra nghieäp. Neáu tu Thieàn thì khoâng nghó thieän, khoâng nghó aùc. Nieäm Phaät tôùi nhaát taâm hay voâ nieäm cuõng khoâng coøn hai thöù. Vì vaäy Thieàn toâng, Tònh ñoä toâng v.v… cuoái cuøng ñeàu gaëp nhau, nhöng trong luùc tu haønh, choã öùng duïng coù sai bieät.

Taát caû nhöõng nghó töôûng ñeàu keït hai beân. Môû mieäng noùi laø hai beân, cho neân trong nhaø Thieàn coù nhöõng chuyeän kyø quaùi, ngöôøi ta khoâng hieåu cho laø laï luøng. Nhö ngaøi Laâm Teá Nghóa Huyeàn hoïc ñaïo vôùi Thieàn sö Hoaøng Baù. Hoïc caû naêm trôøi, maø Ngaøi khoâng hoûi moät caâu naøo heát. Thuû toïa laø Traàn Toân Tuùc thaáy vaäy môùi goïi:

- Sö huynh tôùi ñaây hoïc thieàn, sao khoâng hoûi Hoøa thöôïng caâu gì heát?

Ngaøi Laâm Teá thöa:

- Toâi khoâng bieát hoûi caâu gì baây giôø?

Thuû Toïa daïy:

- OÂng neân hoûi Hoøa thöôïng: ‘Theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?”

Ngaøi Laâm Teá nghe lieàn ñaép y ñaûnh leã Hoøa thöôïng vaø hoûi:

- Baïch Hoøa thöôïng, theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?

Ngaøi Hoaøng Baù caàm gaäy ñaäp cho moät gaäy, ñuoåi ñi xuoáng. Laàn thöù hai, Thuû toïa thuùc:

- Huynh leân hoûi nöõa ñi.

Ngaøi cuõng ñaép y leân hoûi:

- Baïch Hoøa thöôïng, theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?

Ngaøi Hoaøng Baù ñaäp cho moät gaäy nöõa, ñuoåi xuoáng. Laàn thöù ba, Thuû toïa xuùi leân hoûi moät laàn nöõa. Ngaøi chaàn chöø nhöng cuõng raùng ñi. Ñaép y ñaøng hoaøng, Ngaøi hoûi:

- Baïch Hoøa thöôïng, theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp?

Toå Hoaøng Baù ñaäp cho moät gaäy nöõa, khoâng daïy lôøi naøo heát.

Chuùng ta thaáy coù taøn nhaãn quaù khoâng? Ñi hoûi ñaïo maø ba laàn aên gaäy. Baây giôø chuùng ta chæ caàn moät baït tai thoâi, laø caèn nhaèn la loái khoâng bieát tôùi ñaâu. Ñaèng naøy ba laàn bò ñaùnh baèng gaäy, maø Ngaøi vaãn kieân nhaãn chòu ñöïng. Tôùi laàn thöù ba Ngaøi khoùc, heát chòu noåi neân cuoán goùi ñi. Khi saép ñi, Thuû toïa hoûi:

- Huynh tính ñi ñaâu?

Ngaøi ñaùp:

- Toâi cuõng khoâng bieát ñi ñaâu, nhöng khoâng coù duyeân ôû ñaây, phaûi ñi vaäy thoâi.

Thuû toïa baûo:

- Huynh leân trình vôùi Hoøa thöôïng roài haõy ñi.

Nghe lôøi, Ngaøi leân trình: 

- Baïch Hoøa thöôïng, con xin ñi nôi khaùc vì khoâng ñuû duyeân ôû ñaây.

Toå Hoaøng Baù hoûi:

- OÂng ñònh ñi ñaâu?

Ngaøi thöa:

- Daï con cuõng khoâng bieát ñi ñaâu. Vì khoâng coù duyeân ôû ñaây thì con ñi thoâi.

Toå Hoaøng Baù baûo:

- OÂng neân ñeán choã Ñaïi Ngu.

 Khi tôùi nuùi Ñaïi Ngu, Thieàn sö Ñaïi Ngu hoûi:

- OÂng töø ñaâu ñeán?

Ngaøi thöa:

- Baïch Hoøa thöôïng, con töø choã Hoaøng Baù ñeán.

- Hoaøng Baù ñaõ daïy gì cho oâng?

- Baïch Hoøa thöôïng, con hoûi “theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp”, moãi laàn hoûi ñeàu aên gaäy, tôùi ba laàn nhö vaäy. Con khoâng bieát coù loãi laàm gì?

Ngay ñoù ngaøi Ñaïi Ngu lieàn noùi:

- Hoaøng Baù thaät laø taâm laõo baø, chæ toät cuøng cho oâng maø oâng khoâng thaáy coøn hoûi coù loãi, khoâng loãi.

. Vì sao? Vì ñôøi Traàn chuùng ta cuõng coù moät vò Vua ñi tu. Ngaøi cuõng töø boû ngai vaøng, saùch söû ghi laïi vua Traàn Nhaân Toâng xem ngai vaøng nhö deùp raùch, töùc Ngaøi töø boû moät caùch khoâng nuoái tieác, ñuû bieát Phaät giaùo vôùi caùi nhìn cuûa caùc ngaøi cao sieâu tôùi ñaâu. Taát caû nhöõng thöù taàm thöôøng cuûa theá gian, nhö ñòa vò danh voïng tieàn cuûa v.v… khoâng gì quí baèng ñaïo, vì theá Ngaøi môùi ñi tu.

Giôø ñaây chuùng ta nöông theo tinh thaàn cao thöôïng cuûa ngöôøi xöa ñeå xöùng ñaùng laø con chaùu trong nhaø Thieàn. Ngöôøi xöa ñaõ theá thì chuùng ta cuõng phaûi coá gaéng nhö vaäy. Do ñoù toâi laáy tinh thaàn Thieàn toâng ñôøi Traàn laøm tieâu chuaån, ñeå khuyeán khích chö Taêng Ni tu phaûi cao thöôïng gioáng nhö ngöôøi xöa. Ñoù laø lyù do thöù nhaát.

Thöù hai laø thôøi Traàn khoâng chæ ngöôøi xuaát gia tu môùi ngoä ñaïo maø keå caû cö só tu cuõng ngoä ñaïo nhö thöôøng. Ñoù laø hình aûnh Tueä Trung Thöôïng Só, moät cö só ngoä ñöôïc lyù Thieàn. Khi saép tòch Ngaøi naèm ngöïa giöõa, tyø thieáp vaây quanh khoùc loùc. Moät hoài Ngaøi môû maét ra baûo laáy nöôùc suùc mieäng. Suùc mieäng xong, Ngaøi ngoài daäy quôû: “Ta ñi coù nôi veà coù choán, taïi sao caùc ngöôi laøm nhieãu loaïn Chaân taùnh cuûa ta?” Noùi roài, Ngaøi naèm xuoáng nhaém maét ñi. Moïi ngöôøi im laëng, khoâng ai daùm laøm kinh ñoäng nöõa.

Chuùng ta môùi thaáy Phaät giaùo ñôøi Traàn laø Phaät giaùo bình ñaúng trong söï tu chöùng, haøng xuaát gia cuõng nhö taïi gia tu ñeàu coù theå ngoä ñaïo heát. Cho neân toâi laáy ñoù laøm tieâu chuaån cho taát caû Taêng Ni tu, ñoàng thôøi khuyeán khích Phaät töû cuøng tu, khoâng boû moät ai. ÔÛ Trung Hoa coù oâng Baøng Long Uaån, moät cö só tu Thieàn ngoä ñaïo, caû nhaø cheát moät caùch töï taïi. Vieät Nam chuùng ta cuõng coù moät cö só sanh töû töï do. Nhö vaäy ñeå chuùng ta töï vui raèng, nôi khaùc coù ngöôøi tu hay, ôû Vieät Nam cuõng coù nhöõng ngöôøi tu toát. Ñoù laø choã quan troïng maø chuùng toâi chuù yù.

Noùi tôùi Thieàn toâng Vieät Nam, nhaát laø Thieàn toâng ñôøi Traàn ta khoâng theå khoâng nhaéc tôùi Tueä Trung Thöôïng Só. Vì Tueä Trung Thöôïng Só laø thaày cuûa Thaùi töû Traàn Khaâm, töùc vua Traàn Nhaân Toâng sau naøy. Moät hoâm, Thaùi töû hoûi Tueä Trung Thöôïng Só:

- Baïch Thöôïng Só, theá naøo laø chuû yeáu cuûa ngöôøi tu thieàn?

Thöôïng Só ñoïc moät caâu chöõ Haùn:

- Phaûn quan töï kyû boån phaän söï, baát tuøng tha ñaéc.

Nghóa caâu aáy laø quay laïi soi saùng mình ñoù laø phaän söï chaùnh, khoâng phaûi töø ngoaøi maø ñöôïc. Nhö vaäy phaûn quan töï kyû ñuùng vôùi tinh thaàn thieàn maø Toå Ñaït-ma ñaõ truyeàn cho Toå Hueä Khaû. Caùc kinh Phaät cuõng daïy ngöôøi tu phaûi quay laïi mình chôù khoâng caàu nôi khaùc. Thaùi töû Traàn Khaâm laõnh hoäi ñöôïc yeáu chæ ñoù, trôû veà leân ngoâi Vua cuõng laáy ñoù laøm phöông chaâm cho vieäc ñôøi vieäc ñaïo. Khi hoaøn thaønh troïng traùch ñoái vôùi ñaát nöôùc daân toäc, Ngaøi nhöôøng ngoâi laïi cho con roài ñi tu. Theá laø Thieàn phaùi Truùc Laâm Yeân Töû ra ñôøi vaø Ngaøi laø Sô Toå Truùc Laâm.

Ngaøi coù laøm baøi phuù Cö Traàn Laïc Ñaïo, baøi phuù keát thuùc baèng boán caâu thô:

Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân,

Cô taéc san heà khoán taéc mieân.

Gia trung höõu baûo höu taàm mích,

Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn.

Taïm dòch:

ÔÛ ñôøi vui ñaïo haõy tuøy duyeân,

Ñoùi ñeán thì aên meät nguû lieàn.

Trong nhaø coù baùu thoâi tìm kieám,

Ñoái caûnh khoâng taâm chôù hoûi Thieàn.

Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân töùc laø ôû trong coõi traàn muoán vui vôùi ñaïo phaûi tuøy duyeân. Tuøy duyeân laø sao? Ñoùi ñeán thì aên meät nguû lieàn. Coù ngöôøi naøo ñoùi maø khoâng aên, meät maø khoâng nguû ñaâu. Nhöng thaät söï caâu naøy raát khoù laøm ñuùng nhö yù nghóa cuûa noù. Coù moät Thieàn sö tu treân nuùi nhieàu naêm, khi xuoáng nuùi coù ngöôøi hoûi:

- Ngaøi ôû nuùi laøm nhöõng vieäc gì?

Ngaøi noùi:

- Ñoùi aên meät nguû.

Ngöôøi kia thöa:

- Vieäc ñoù toâi laøm cuõng ñöôïc.

Ngaøi noùi:

- Tuy vaäy maø khoâng ñöôïc.

- Taïi sao?

- Bôûi vì ngöôøi ñôøi ñoùi khoâng chòu aên, meät khoâng chòu nguû, coøn ta thaät söï ñoùi aên meät nguû.

Ñieàu naøy ñoái vôùi theá gian quaû thaät khoâng ñôn giaûn. Moãi böõa aên phaûi coù moät coác röôïu, neáu khoâng coù röôïu thì khoâng chòu aên. Hoaëc treân maâm côm phaûi coù ôùt, böõa naøo thieáu ôùt laø aên khoâng ngon. Ñoù laø chöa keå nhöõng ngöôøi khoù taùnh, böõa naøo doïn côm khoâng vöøa yù, chaúng nhöõng khoâng aên maø coøn caèn nhaèn naëng nheï nöõa. Nhö vaäy ñoùi coù chòu aên ñaâu. Ñeán nguû, meät coù chòu nguû chöa? Hay naèm xuoáng nhôù chuyeän hoâm qua hoâm kia, chuyeän naêm treân naêm döôùi, nhôù laêng xaêng caû nöûa giôø môùi nguû ñöôïc. Ñoù laø meät khoâng chòu nguû. Nhö vaäy laø chöa tuøy duyeân.

Tuøy duyeân laø ñoùi ñeán coù caùi gì aên caùi naáy, meät naèm ôû ñaâu nguû cuõng ngon. Ñoù môùi goïi laø tuøy duyeân. Noùi ñoùi aên meät nguû khoâng phaûi chæ theá thoâi, nghóa laø chuùng ta xöû söï moïi vieäc ñeán vôùi mình, khoâng phaûi suy ñi tính laïi nhieàu laàn. Caùi gì ñeán giaûi quyeát lieàn, khoâng suy nghó tính toaùn, maát thôøi giôø.

Gia trung höõu baûo höu taàm mích, nghóa laø trong nhaø coù hoøn ngoïc saün, chôù tìm kieám ôû ñaâu xa. Chuùng ta ngôõ raèng tu muoán thaønh Phaät phaûi leân non, leân röøng môùi ñöôïc. Nhöng Phaät ôû ñaâu? Trong nhaø Thieàn thöôøng noùi “coõng Phaät ñi tìm Phaät” hay “côõi traâu tìm traâu”. Phaät chính ngay nôi taâm mình. Ngay taâm khoâng sanh dieät laø taùnh Phaät cuûa chuùng ta. Ai cuõng coù nhöng vì voïng töôûng phieàn naõo che laáp neân khoâng thaáy. Baây giôø laëng heát nhöõng thöù khuaát laáp, töï nhieân noù hieän tieàn, khoâng nghi ngôø.

Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn. Ñoái caûnh töùc laø maét tai muõi löôõi thaân, tieáp xuùc vôùi naêm traàn saéc thanh höông vò xuùc, ñöøng dính ñöøng maéc thì hoûi chi Thieàn, bôûi vì ngay ñoù laø Thieàn roài, ñuùng nhö choã Luïc Toå ngoä trong kinh Kim Cang “Baát öng truï saéc sanh taâm…”. Chuùng ta thaáy heä thoáng Thieàn töø coå chí kim khoâng hai, nhöng phöông tieän truyeàn baù chæ daïy coù khaùc. Cho neân Thieàn toâng laø goác cuûa ñaïo Phaät, khoâng nghi.

Trong kinh Laêng Nghieâm khi ngaøi A-nan hoûi Phaät:

- Baïch Theá Toân, caùi gì laø coäi goác cuûa phieàn naõo luaân hoài? Caùi gì laø coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn?

Luùc ñoù ñöùc Phaät Thích-ca khoâng traû lôøi, nhöng möôøi phöông chö Phaät “dò khaåu ñoàng aâm” ñeàu xöôùng leân raèng:

- Naøy A-nan, coäi goác phieàn naõo luaân hoài sanh töû laø saùu caên cuûa oâng, coäi goác cuûa Boà-ñeà Nieát-baøn cuõng laø saùu caên cuûa oâng.

Cho neân ñoái caûnh voâ taâm laø saùu caên ñoái vôùi saùu traàn khoâng dính khoâng maéc, ñoù laø Thieàn, laø coäi goác giaûi thoaùt Boà-ñeà, chôù coù gì laï. Nhö vaäy tu Thieàn ñaâu khaùc vôùi nhöõng gì Phaät daïy.

Chuùng toâi hieän giôø daïy tu nhö theá naøo? Vôùi tinh thaàn phaûn quan töï kyû hay tinh thaàn cuûa Toå Hueä Khaû, nhìn laïi taâm mình bieát noù hö doái, töï tan bieán ñoù laø an taâm. Vì vaäy Thieàn sö Voâ Nghieäp khi ñöôïc hoûi caâu gì, Ngaøi ñeàu traû lôøi “Chôù voïng töôûng!” Giôø ñaây chuùng toâi daïy Phaät töû cuõng nhö Taêng Ni tu phaûi nhìn laïi taâm cuûa mình. Neáu ngoài Thieàn vöøa thaáy noù daáy leân thì noùi voïng töôûng khoâng theo, nhö vaäy maø buoâng xaû. Ñoù laø trong thôøi gian toaï thieàn ban ñaàu.

Khi öùng duïng beân ngoaøi, laøm vieäc gì hay ñi ñaâu chuùng ta cuõng ñöøng ñeå dính maéc vôùi caùc traàn caûnh. Nhöng nhieàu Phaät töû noùi, con laøm ngaønh naøy, ngaønh kia maø baûo voâ taâm sao ñöôïc. Toâi noùi khoâng khoù, voâ taâm ôû tröôøng hôïp naøo, coøn tröôøng hôïp naøo khoâng voâ taâm. Thí duï ngöôøi laøm keá toaùn phaûi tính vieäc naøy, vieäc noï nhöng neáu kheùo tu, laøm vieäc gì chæ chuù taâm vaøo vieäc ñoù, khoâng cho moät nieäm khaùc chen vaøo. Tuy raèng chöa ñöôïc voâ taâm, nhöng chính luùc ñoù ñaõ giaûm loaïn töôûng. Neáu khaù hôn thì trong vieäc laøm ví duï laùi xe, ta cöù ngoù thaúng, khoâng suy nghó, khoâng lo ra vieäc khaùc, ñoù laø tu roài.

Chuùng ta thöôøng coù beänh lo ra, ñang laøm vieäc naøy laïi nghó vieäc kia, cho neân taâm loän xoän khoâng laøm chuû ñöôïc. Khi ñaët mình trong moät hoaøn caûnh naøo, laøm moät vieäc gì thì chuù taâm vaøo ñoù, vöøa nghó khaùc laø boû, ñoù laø kheùo tu. Tuy raèng chöa voâ taâm troïn veïn, nhöng chuùng ta ñaõ gaïn loïc ñöôïc nhöõng nieäm khoâng ích lôïi, laøm chuû khoâng ñeå noù loâi. Nhö theá coù maát mình ñaâu, ñoù laø caùch tu trong baän roän. Daàn daàn chuùng ta laøm chuû ñöôïc troïn veïn, môùi voâ taâm ñoái vôùi saùu traàn, chôù khoâng taäp töøng böôùc thì tu khoâng theå tieán ñöôïc.

Ñöôøng loái tu Thieàn laø ñöôøng loái cuûa Phaät Toå daïy, khoâng phaûi ai töï ñaët rieâng. Chæ khaùc ôû thuû thuaät ñoä ngöôøi cuûa chö Toå thoâi, neáu hieåu moät ngaøi töùc laø hieåu taát caû, coøn khoâng hieåu thì ñoïc hoaøi cuõng khoâng bieát gì. Chuùng toâi nghó raèng, taát caû chuùng ta höõu duyeân vôùi Phaät, vôùi Toå neân ngaøy nay môùi ñöôïc hoïc nhöõng lôøi Phaät Toå coøn ghi cheùp laïi. Neáu chòu khoù nghieàn ngaãm öùng duïng tu, nhaát ñònh chuùng ta seõ laõnh hoäi ñöôïc thaâm yù cuûa caùc ngaøi. Theo ñoù tu tieán thì chaéc chaén seõ ñöôïc an laïc giaûi thoaùt.

Mong taát caû chuùng ta coá gaéng thöïc haønh, ñeå ñôøi mình heát khoå vaø giuùp ngöôøi heát khoå. Ñöôïc vaäy treân ñöôøng tu tieán chuùng ta xöùng ñaùng laø ñeä töû Phaät.

]