Giaûng taïi Virginia Hoa Kyø Thaùng 11- 2000

Ñeà taøi chuùng toâi giaûng hoâm nay Ñaïo Phaät laø ñaïo yeâu ñôøi. Laâu nay ngöôøi ta ngôõ raèng ñaïo Phaät laø ñaïo yeám theá. Giôø ñaây chuùng toâi noùi ñaïo Phaät laø ñaïo yeâu ñôøi chaéc quí vò khoâng khoûi ngaïc nhieân. Chuùng toâi seõ tuaàn töï giaûi thích tinh thaàn yeâu ñôøi cuûa ñaïo Phaät.

Theo caùi nhìn thoâng thöôøng cuûa ngöôøi ñôøi, ñaïo Phaät döôøng nhö yeám theá. Taïi sao? Vì trong kinh Töù Dieäu Ñeá, ñeá ñaàu tieân laø Khoå ñeá. Phaät noùi khoå tröôùc nhaát, sau ñoù coøn noùi theâm thaân naøy voâ thöôøng, baát tònh, giaû doái v.v... Noùi nhö theá töùc roõ raøng ñaïo Phaät laø chaùn ñôøi. Nhöng thaät ra aáy laø do caùi nhìn thieån caän maø thoâi.

Ñöùc Phaät coù ñieåm ñaëc bieät, khi chæ moät phöông phaùp naøo tröôùc Ngaøi noùi quaû, sau môùi chæ nhaân. Töø ñoù Ngaøi môùi daïy phöông phaùp tieâu dieät nhaân ñeå heát quaû khoå. Phaät noùi thaân naøy laø khoå, laø noùi treân quaû. Khoå töø ñaâu ra? Töø tham, saân, si, maïn, nghi, aùc kieán v.v… Bieát ñöôïc lyù do töùc laø bieát ñöôïc nhaân, sau ñoù phaûi tìm caùch tieâu dieät nhaân aáy. Cho neân Khoå ñeá laø quaû, Taäp ñeá laø nhaân. Dieät saïch nhaân khoå roài thì ñöôïc quaû vui goïi laø Dieät ñeá. Muoán dieät nhaân khoâng phaûi ngaãu nhieân töï dieät, maø coù phöông phaùp tu haønh goïi laø Ñaïo ñeá.

Ví nhö baùc só thaáy beänh nhaân ñau naëng, nhöng ngöôøi aáy chöa bieát neân tröôùc baùc só giaûi thích, beänh naøy traàm troïng laém caàn phaûi uoáng thuoác trò môùi laønh. Beänh nhaân nghe vaäy sôï môùi chòu ñieàu trò. Sau ñoù baùc só höôùng daãn caùch chöõa trò, ngöôøi ñoù nghe vaø laøm theo lôøi daën cuûa baùc só neân laønh beänh.

Cuõng vaäy, ban ñaàu nghe noùi beänh traàm troïng chuùng ta sôï, ñoù laø khoå. Nhôø sôï môùi hoûi caùch chöõa trò. Khi trò ñaõ laønh thì heát khoå, ñöôïc an vui. Vì vaäy ñaïo Phaät noùi khoå nhöng khoâng phaûi coá ñònh, neáu bieát caùch tieâu dieät nhaân khoå thì quaû khoå seõ heát. Heát khoå töùc laø vui. Cho neân ñaïo Phaät noùi khoå khoâng phaûi ñeå cho chuùng ta thôû than, buoàn thaûm, maø noùi khoå ñeå chuùng ta dieät khoå. Dieät khoå ñeå ñöôïc vui, vui thì yeâu ñôøi. Ñoù laø yù nghóa cao sieâu cuûa ñaïo Phaät.

Nhö trong kinh coù caâu: “Phaät aùi chuùng sanh nhö maãu aùi töû.” Töùc laø Phaät thöông chuùng sanh nhö meï thöông con. Meï thöông con thì khoâng bao giôø boû ñöôïc. Khoâng boû ñöôïc neân phaûi tìm moïi caùch ñeå chæ daïy, höôùng daãn sao cho con mình bôùt khoå, ñoù laø tinh thaàn töø bi cuûa ñöùc Phaät. Coù hoïc Phaät, môùi thaáy tình thöông cuûa Phaät ñoái vôùi chuùng ta thaät traøn treà lai laùng. Tinh thaàn ñoù laø yeâu ñôøi chôù khoâng theå chaùn ñôøi maø coù ñöôïc.

Trong kinh Hoa Nghieâm, chö Boà-taùt thöôøng noùi: “Thaáy chuùng sanh khoå thì Boà-taùt khoå. Thaáy chuùng sanh vui thì Boà-taùt vui.” Caùi khoå, caùi vui cuûa chuùng sanh laø caùi khoå, caùi vui cuûa Boà-taùt. Do ñoù luùc naøo caùc ngaøi cuõng muoán ñoä, muoán cöùu chuùng sanh, nhö vaäy khoâng phaûi thöông yeâu laø gì?  

Trong kinh Laêng Nghieâm, sau khi A-nan ngoä ñöôïc lyù ñaïo roài, Ngaøi phaùt nguyeän raèng: “Trong ñôøi aùc nguõ tröôïc con xin vaøo tröôùc. Coøn coù moät chuùng sanh chöa ñöôïc Nieát-baøn, con nguyeän khoâng vaøo Nieát-baøn.” Nhö vaäy yeâu ñôøi hay chaùn ñôøi? Töø ñöùc Phaät cho tôùi Boà-taùt, Thanh vaên A-la-haùn cuõng phaùt nguyeän maïnh meõ nhö vaäy. Vì lôïi ích chuùng sanh, caùc ngaøi khoâng bao giôø töï an phaän mình ñeå chuùng sanh phaûi chòu ñau khoå. Tinh thaàn ñoù laøm sao chaùn ñôøi ñöôïc?   

Trong kinh Phaùp Hoa, chaøng cuøng töû rôøi boû cha meï ñi lang thang, ñoùi khoå. Khi muoán tìm trôû veà cha meï, voâ tình laïc tôùi choã oâng Tröôûng giaû. Taïi ñaây, chaøng xin laøm moät coâng vieäc nhoû ñeå kieám soáng qua ngaøy. OÂng Tröôûng giaû nhaän ra chaøng laø con mình neân baûo ngöôøi goïi ñeán. Khi ñöôïc goïi, cuøng töû hoaûng hoát boû chaïy khoâng daùm trôû veà nöõa. Ngöôøi cha thöông baûo gia nhaân ñuoåi theo vaø ñem veà, noùi seõ thueâ hoát phaân. Nghe theá chaøng môùi heát sôï. Tröôûng giaû muoán gaàn con neân côûi aùo baøo sang troïng, maëc aùo raùch, caàm ñoà hoát phaân ñeán gaàn cuøng töû. Gaàn guõi ñöôïc roài môùi tìm caùch duï doã cho laøm nhöõng coâng vieäc lôùn hôn. Cuoái cuøng bieát chaøng khoâng coøn sôï haõi nöõa, Tröôûng giaû môùi noùi thaät oâng laø cha cuûa chaøng vaø trao laïi gia taøi cho chaøng.

Tröôûng giaû chæ cho ñöùc Phaät, chaøng cuøng töû chæ cho chuùng ta. Vì thöông con neân töø ngoâi vò an laïc, Tröôûng giaû phaûi xuoáng haàm phaân ñeå gaàn guõi vaø dìu daét con. Chö Phaät cuøng caùc vò Boà-taùt ñeàu nhö theá, heát loøng heát daï thöông xoùt chuùng sanh. Tinh thaàn ñoù coù phaûi yeâu ñôøi khoâng?  Ñoù laø moät leõ thaät khoâng theå phuû nhaän ñöôïc.

Ngöôøi ñôøi môùi nhìn thaáy cuoäc soáng nhö laïc quan vui thích. Nhöng khi gaëp hoaøn caûnh traùi yù, lieàn muoán töï töû, hoaëc chaïy troán cuoäc ñôøi baèng nhieàu caùch sa ñoïa hö hoûng. Neáu laïc quan taïi sao phaûi töï töû? Töï töû coù phaûi troán ñôøi khoâng, ñaõ troán ñôøi thì ñaâu coøn yeâu ñôøi nöõa. Cho neân Phaät töû tu theo ñaïo Phaät khoâng coù quyeàn töï töû. Taïi sao? Trong kinh Töù Thaäp Nhò Chöông, ñöùc Phaät daïy raát roõ, nhöõng ngöôøi gaëp hoaøn caûnh khoù xöû, buoàn naûn töï töû, chaúng nhöõng khoâng heát khoå maø coøn chuoác khoå nhieàu hôn nöõa.

Thí nhö con traâu bò keùo caøy, noù thaáy caùi aùch laø tai hoïa cuûa noù. Moãi khi ñeå aùch leân vai laø noù khoå, cho neân noù tìm caùch phaù hoaïi caùi aùch ñoù, nhö laáy söøng quaät cho gaõy aùch. Nhöng noù khoâng ngôø aùch cuõ gaõy roài, oâng chuû seõ laøm caùi aùch môùi toát hôn, chaéc hôn. Con traâu muoán heát khoå quaät cho gaõy aùch, ñaâu ngôø laïi mang caùi aùch môùi coøn khoå hôn.

Cuõng vaäy, Phaät daïy taát caû chuùng ta sanh trong coõi ñôøi naøy, gaëp nhöõng caûnh vui töôi sung söôùng hoaëc ñau khoå. Khi khoå quaù chuùng ta töôûng cheát ñi cho heát khoå, cuõng gioáng nhö con traâu kia vaäy. Ngöôøi sôï thaân naøy khoå, chòu khoâng noåi neân muoán töï töû. Nhöng khoâng ngôø töï töû roài, mang thaân khaùc coøn khoå hôn, laâu daøi hôn.

Chuùng ta khoâng chaïy troán ñi ñaâu ñöôïc, neáu nghieäp aùc cuûa mình chöa heát, cuõng nhö con traâu khoâng theå troán caùi aùch khi nghieäp traâu vaãn coøn. Chöøng naøo nghieäp traâu heát thì heát aùch, coøn mang thaân traâu thì phaûi mang aùch, khoâng sao traùnh khoûi. Chuùng ta cuõng vaäy coøn mang thaân nghieäp baùo, aân oaùn chöa heát maø muoán giaûi quyeát baèng caùch chaïy troán thì khoâng bao giôø ñöôïc.

 Cho neân Phaät daïy ngöôøi Phaät töû soáng trong caûnh vui söôùng cuõng nhôù laøm laønh, ñöøng taïo nghieäp aùc. ÔÛ trong caûnh khoå cöïc neân bieát roõ raèng, khoå naøy khoâng phaûi boãng döng töï ñeán vôùi mình maø do nghieäp aùc ñaõ tích luõy ñôøi tröôùc, ngaøy nay phaûi chòu. Nghieäp laø moái nôï, nôï ñeán maø chaïy troán khoâng chòu traû thì chöøng naøo heát nôï? ÔÛ ñaây thieáu nôï troán qua choã khaùc, neáu ôû ñoù ngöôøi ta gaëp laïi cuõng ñoøi nhö thöôøng. Nhö vaäy chæ traû heát nôï, thì môùi ñöôïc an laønh.

Hieåu theá, chuùng ta coù thaân naøy trong caûnh vui thì soáng theo caûnh vui, trong caûnh khoå thì chaáp nhaän traû nôï naàn cuûa caûnh khoå. Nôï naàn traû xong thì chuùng ta seõ heát khoå. Bieát roõ nhö vaäy seõ khoâng coøn gì ñeå lo sôï nöõa. Chaáp nhaän traû heát nôï thì heát khoå, coøn chöa heát nôï maø troán thì khoâng ñöôïc. Nhö vaäy ñaïo Phaät daïy chuùng ta chaùn ñôøihay yeâu ñôøi? Duø ñôøi coù cay ñaéng maáy cuõng raùng chòu, khoâng chaïy troán, vaäy laø quaù laïc quan quaù yeâu ñôøi roài.

Trong kinh A-haøm, ñöùc Phaät daïy ñöôïc thaân naøy raát khoù. “Thieân nieân thieát thoï khai hoa dò, nhaát thaát nhaân thaân vaïn kieáp nan”, nghóa laø ngaøn naêm caây saét môùi troå boâng coøn deã, moät khi maát thaân naøy roài, ñöôïc trôû laïi laøm ngöôøi raát khoù. Nhö vaäy ñöôïc laøm ngöôøi laø toát, taïi sao laïi ñi huûy hoaïi, thaät heát söùc daïi khôø. Vì vaäy Phaät daïy chuùng ta phaûi quí tieác thaân naøy, bieát möôïn noù laøm phöông tieän tu haønh, lôïi ích cho chuùng sanh chôù khoâng neân huûy hoaïi noù.

 Phaät ví duï nhö con ruøa muø ôû giöõa bieån khôi, moät traêm naêm noù môùi troài ñaàu leân moät laàn. Treân maët bieån coù boïng caây noåi tuøy theo gioù ñaåy ñöa. Nhö vaäy khoâng bieát bao giôø con ruøa muø troài leân môùi gaëp ñöôïc boïng caây, chuyeän aáy neáu coù thaät laø hi höõu. Phaät noùi cuõng vaäy, maát thaân naøy ñöôïc trôû laïi laøm ngöôøi cuõng khoù nhö con ruøa muø tìm gaëp boïng caây giöõa bieån caû. Theá maø chuùng ta ñöôïc thaân naøy laïi xem thöôøng, khoâng coá gaéng duy trì gìn giöõ cho noù khoeû maïnh, ñeå tu haønh vaø laøm lôïi ích cho moïi ngöôøi. Thaùi ñoä huûy hoaïi thaân naøy thaät laø daïi khôø laém vaäy.

Phaät daïy tu Nhaân thöøa Phaät giaùo laø giöõ naêm giôùi: khoâng saùt sanh, khoâng troäm cöôùp, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái, khoâng uoáng röôïu maïnh vaø duøng caùc chaát nghieän nhö xì ke ma tuùy v.v… Giöõ ñuû naêm giôùi naøy, sau khi thaân hoaïi maïng chung seõ ñöôïc trôû laïi laøm ngöôøi. Thieáu moät cuõng khoâng ñöôïc. Chuùng ta thöû kieåm laïi xem mình coù xöùng ñaùng laøm ngöôøi chöa? Neáu chöa thì phaûi raùng tu cho xöùng ñaùng.

Chuùng ta hay xem thöôøng nhöõng vieäc laønh, laïi nghó laøm aùc qua roài thì maát, khoâng ngôø ñoù laø tai hoïa haïi mình veà sau. Neân ngöôøi bieát tu raát sôï moät lôøi noùi aùc, moät haønh ñoäng aùc, luoân baûo veä giaù trò tu haønh cuûa mình, khoâng ñeå cho tham saân si laøm chuû, daãn ñi trong ba ñöôøng aùc ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh.

Cuõng trong kinh A-haøm, Phaät daïy raèng: “Bò thieâu ñoát trong ñòa nguïc chöa phaûi laø khoå, bò laøm loaøi quæ ñoùi lang thang chöa phaûi laø khoå, bò mang loâng ñoäi söøng laøm traâu boø keùo xe, keùo caøy chöa phaûi laø khoå, chæ nhöõng keû si meâ khoâng bieát loái ñi môùi laø khoå.” Nhö vaäy Phaät ñaùnh giaù caùi khoå khoâng phaûi ôû trong caûnh ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh môùi thaät laø thaät khoå, maø si meâ môùi  laø goác khoå.

Taïi sao si meâ laø goác khoå? Vì khi si meâ roài chuùng ta taïo nghieäp, neáu nghieäp aùc thì phaûi ñi trong ñöôøng döõ khoâng bieát tôùi bao giôø cuøng. ÔÛ ñòa nguïc heát toäi ñöôïc leân, ôû ngaï quæ heát nghieäp ñöôïc ra, suùc sanh maõn kieáp ñöôïc thoaùt, coøn si meâ daãn mình lieân mieân trong sanh töû khoâng coù ngaøy ra khoûi. Neân ñaïo Phaät cho si meâ laø caùi ñaùng sôï hôn heát. Nhöng thöôøng chuùng ta chæ sôï ñòa nguïc, ngaï quæ, maø khoâng sôï si meâ. Caùi ñaùng sôï thì khoâng sôï, caùi khoâng ñaùng sôï laïi sôï.

Si meâ daãn mình muoân kieáp trong luaân hoài, coøn nôï naàn trong caùc ñöôøng traû heát thì coù ngaøy ta khoûi. Vaäy si meâ raát nguy hieåm, ñaùng sôï nhaát. Cho neân noùi si meâ laø goác khoå. Ngöôøi tu theo ñaïo Phaät phaûi phaù tröø goác si meâ tröôùc tieân.

Phaät daïy: “Caùc ngöôi phaûi töï thaép ñuoác leân maø ñi, thaép leân vôùi chaùnh phaùp.” Thaép ñuoác leân töùc laø thaép saùng ngoïn ñuoác trí tueä. Nhöng laøm sao ñeå thaép? “Thaép leân vôùi chaùnh phaùp.” Ngöôøi con Phaät phaûi hieåu ñaïo lyù chaân chaùnh ñoù. Hieåu ñöôïc roài, aùp duïng tu haønh chuùng ta môùi thoaùt si meâ. Nhö trong Möôøi hai nhaân duyeân, voâ minh laø ñaàu. Voâ minh töùc si meâ. Si meâ laø nhaân daãn chuùng ta ñi trong luaân hoài khoâng cuøng. Vì vaäy muoán phaù si meâ phaûi duøng trí tueä. Cuõng nhö trong nhaø toái, muoán heát toái phaûi thaép ñeøn.

Si meâ chæ ñaùng sôï neáu mình cöù ñeå cho noù hoaønh haønh töï do. Ngöôïc laïi, si meâ khoâng ñaùng sôï neáu mình bieát duøng trí tueä dieät tröø noù. Cuõng nhö trong nhaø toái, neáu khoâng thaép ñeøn chuùng ta seõ va ñaàu naøy, chaïm ñaàu kia raát khoå. Nhöng khi thaép ñeøn leân, trong nhaø lieàn saùng. Toái thì khoå, saùng thì an vui. Ñaïo Phaät laáy giaùc ngoä laøm troïng taâm tu haønh. Ngöôøi hoïc Phaät, tu Phaät maø khoâng giaùc ngoä thì khoâng bieát bao giôø thoaùt khoûi si meâ. Khoâng thoaùt khoûi si meâ töùc laø oâm voâ minh ñeå muoân kieáp chòu khoå. Cho neân ai ñeán vôùi ñaïo Phaät cuõng ñeàu phaûi coá gaéng môû saùng con maét trí tueä cuûa mình thoaùt khoûi si meâ.

Môû saùng maét trí tueä baèng caùch naøo? Bôûi trí tueä coù hai: trí tueä xuaát theá vaø trí tueä theá gian. Ngöôøi theá gian töø khoâng bieát gì, do hoïc haønh laàn laàn tieán leân moãi ngaøy moãi gioûi, goïi laø ngöôøi coù trí tueä. Trí tueä ñoù nhaø Phaät goïi laø trí tueä theá gian, naèm trong sanh dieät ñau khoå. Coøn trí tueä cuûa Phaät, trí tueä cuûa baäc giaùc ngoä laø trí tueä xuaát theá gian. Trí tueä naøy coù coâng naêng ñöa chuùng ta ñeán choã thoaùt khoå, khoâng coøn bò loâi keùo, dính maéc trong sanh töû luaân hoài nöõa.

Kinh Kim Cang coù caâu: “Phaøm sôû höõu töôùng giai thò hö voïng, nhöôïc kieán chö töôùng phi töôùng töùc kieán Nhö Lai”, nghóa laø phaøm nhöõng gì coù töôùng ñeàu laø hö giaû, neáu thaáy caùc töôùng khoâng phaûi töôùng laø thaáy ñöôïc Phaät. Thieàn sö Duy Tín ñôøi nhaø Toáng Trung Quoác noùi: “Khi chöa gaëp thieän höõu tri thöùc, toâi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng. Khi gaëp thieän höõu tri thöùc roài, toâi thaáy nuùi soâng khoâng phaûi laø nuùi soâng. Ñeán nay qua ba möôi naêm, toâi laïi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng.” Nhöõng caâu noùi nhö vaäy môùi nghe thaät khoù hieåu, nhöng chính thaät noù thaáu ñaùo toät cuøng.

Tröôùc toâi giaûi thích caâu trong kinh Kim Cang. Phaøm caùi gì coù töôùng, coù hình thöùc Phaät noùi ñeàu laø hö doái. Ngöôøi naøo thaáy caùc töôùng ñoù, khoâng chaáp noù laø thaät, ñoù laø ngöôøi thaáy ñöôïc Phaät. Ñôn giaûn laøm sao! Nhö vaäy thaáy Phaät khoù hay deã? Neáu mình ñöøng chaáp töôùng laø thaät thì thaáy Phaät deã voâ cuøng. Coøn chaáp töôùng laø thaät thì khoù voâ cuøng.

Nhö caùi ñoàng hoà laø thaät hay giaû? Neáu noùi giaû, coù ngöôøi löôïm boû tuùi thì sao? Cho neân noùi thì deã nhöng thöïc haønh raát khoù. Phaân tích ñoàng hoà, töøng boä phaän raõ ra, chuùng ta thaáy khoâng coù ñoàng hoà. Nhöng neáu raùp caùc boä phaän aáy laïi ñaày ñuû thì coù ñoàng hoà. Nhö vaäy ñoàng hoà laø thaät hay laø giaû?    Treân lyù ta noùi noù giaû, nhöng treân söï maát noù chuùng ta la. Nhö vaäy mình vaãn coøn maéc möùu trong ñoù, chöa thaáy ñuùng hoaøn toaøn leõ thaät.

Ñoàng hoà döôùi con maét cuûa Phaät laø do nhaân duyeân hôïp laïi thaønh, caùi gì do nhaân duyeân hôïp laïi thì khoâng thaät. Neáu thaät thì noù nguyeân veïn, khoâng theå taùch ra töøng phaàn ñöôïc. Nhöng ta môû ra töøng phaàn, noù khoâng coøn boùng daùng cuûa ñoàng hoà nöõa, laøm sao noùi thaät ñöôïc. Tuy nhieân noùi khoâng thaät thì deã, nhöng ñoäng tôùi ñoàng hoà thaáy khoâng thaät laø deã hay khoù? Ñoù laø söï, chuùng ta thaám nhuaàn ôû trong taâm laâu roài.

Qua ñoù ñuû thaáy chuùng ta meâ laàm nhö theá naøo. Nghe Phaät daïy thaáy deã hieåu, nhöng chaïm söï thaät môùi bieát mình chöa tænh chuùt naøo heát. Ñoù laø chæ noùi nhöõng söï vaät nheï nheï beân ngoaøi thoâi, chöa noùi ñeán thaân naøy. Neáu nhö coù ai ñoù chæ maët mình noùi “anh naøy ngu quaù”, chöøng ñoù bieát lieàn. Thaân ñaõ giaû thì ngöôøi ta noùi ngu coù gì quan troïng. Theá maø treân thöïc teá, nghe nhö vaäy laø noåi saân si vôùi nhau lieàn.

Xeùt laïi ngöôøi ta noùi mình ngu cuõng phaûi thoâi. Neáu chuùng ta chaáp nhaän “toâi ngu”, ñoù laø bieát nhaän söï thaät. Bôûi laâu nay chuùng ta cöù aûo töôûng mình laø soá moät, laø hôn thieân haï. Nhöng söï thaät mình chöa ra gì heát. Treân theá gian coù muoân trieäu öùc vieäc, muoân trieäu öùc ngheà, maø chuùng ta bieát ñöôïc chöøng bao nhieâu? Gioûi laém vaøi vieäc trong sôû tröôøng cuûa mình thoâi, chôù ñaâu coù bieát heát. Nhöõng thöù khoâng bieát thì goïi khoân sao ñöôïc. Vaäy maø noùi ngu khoâng chòu.

Chuùng ta soáng baèng aûo töôûng nhieàu hôn söï thaät. Cho neân ngöôøi hoïc Phaät phaûi can ñaûm nhaän chaân leõ thaät, khoâng neân aûo töôûng. Soáng trong aûo töôûng laø soáng trong si meâ, ñaõ si meâ thì taát caû yù nghó vaø vieäc laøm ñeàu sai laàm, haäu quaû phaûi chuoác laáy ñau khoå laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi. Coøn nhieàu si meâ töùc laø coøn nhieàu ñau khoå. Cho neân tu thì phaûi giaûm bôùt si meâ. Giaûm baèng caùch naøo?   

Si meâ coù hai: Moät chaáp ngoaïi caûnh laø thaät. Hai chaáp thaân taâm mình laø thaät. Nhö ñoàng hoà, baøn gheá, nhaø cöûa nhaãn ñeán chim muoâng caùc caûnh ñeàu thuoäc veà ngoaïi caûnh. Taát caû caûnh beân ngoaøi ñeàu laø duyeân hôïp khoâng coù thaät. Khoâng thaät maø mình chaáp thaät, ñoù laø si meâ, thaáy khoâng ñuùng chaân lyù. Coøn khoâng thaät bieát khoâng thaät, ñoù laø trí tueä saùng suoát. Ngöôøi soáng ñaïo phaûi taäp moãi ngaøy, moãi ngaøy soáng baèng trí tueä chaân thaät.

Thieàn sö Duy Tín, ban ñaàu Ngaøi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng, gioáng nhö chuùng ta luùc meâ thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng thaät. Khi gaëp thieän höõu tri thöùc chæ daïy roõ raøng, Ngaøi thaáy nuùi soâng khoâng phaûi laø nuùi soâng, vì bieát roõ noù do duyeân hôïp giaû coù neân khoâng thaät. Qua ba möôi naêm quaùn chieáu nhö vaäy, taâm heát si meâ, chöøng ñoù Ngaøi thaáy nuùi soâng laø nuùi soâng. Baáy giôø, vì taâm thanh tònh nhìn baèng tröïc giaùc, khoâng qua caùi nhìn meâ chaáp cuûa phaøm phu, cuõng khoâng qua trình töï quaùn chieáu cuûa Thanh vaên, Duyeân giaùc hay Boà-taùt.

Chuùng ta nghe theá, cuõng khoâng chòu quaùn chieáu gì heát, maø khoâng bieát mình tu tôùi ñaâu. Nghe ngöôøi ta noùi thaät lieàn höôûng öùng theo, roài theâm chuyeän naøy chuyeän kia, pheâ phaùn hay dôû ñuû thöù. Cho neân treân ñöôøng tu, tröôùc caàn phaûi duøng trí tueä quaùn chieáu ñeå thaáy ñuùng nhö thaät. Nhôø trí tueä, caùi gì giaû ta bieát giaû, caùi gì thaät ta bieát thaät, khoâng laàm ñoù laø giaùc ngoä. Neân ñöùc Phaät noùi neáu bieát caùc töôùng khoâng phaûi töôùng töùc laø thaáy Phaät.

Chuùng ta kieåm laïi taát caû caûnh beân ngoaøi coù gì khoâng phaûi do duyeân hôïÏp? Ñaõ duyeân hôïp taïm coù roài tan, khoâng thaät. Khoâng thaät maø töôûng laø thaät aáy laø si meâ. Thöù si meâ naøy ñaäm laém, noù daãn chuùng ta ñi trong luaân hoài, khoâng coù ngaøy döøng. Muoán heát si meâ chuùng ta phaûi thöôøng quaùn chieáu, thöôøng xeùt neùt kyõ caøng ngoaïi caûnh beân ngoaøi chaúng coù gì thaät heát. Ñoù laø noùi veà phaàn ngoaïi caûnh.

Keá ñeán, thaân thieát vôùi chuùng ta nhaát laø thaân vaø taâm. Thaân cuûa chuùng ta coù thaät khoâng? Ai cuõng noùi khoâng, nhöng toâi chöa daùm tin. Vì sao? Vì treân mieäng thì noùi khoâng thaät nhöng ra ñöôøng gaëp vieäc lieàn thaønh thaät heát. Ñoù laø moät leõ thaät.

Ñöùc Phaät daïy thaân chuùng ta ñöôïc bôûi keát hôïp raát nhieàu phaàn. Noùi toång quaùt goàm boán phaàn: ñaát, nöôùc, gioù, löûa, boán phaàn ñoù laø goác cuûa thaân naøy. Chaát cöùng laø ñaát, chaát öôùt laø nöôùc, chaát ñoäng laø gioù, chaát aám laø löûa. Thieáu moät trong boán thöù ñoù thì thaân naøy khoâng coøn. Treân cô baûn boán thöù ñoù tuï hôïp laïi thaønh thaân, nhöng coøn phaûi boài boå, nuoâi döôõng noù moãi ngaøy nöõa.

Nhö hieän taïi loã muõi chuùng ta ñang laøm gì? Ñang thôû. Thôû nghóa laø sao? Möôïn khoâng khí ôû ngoaøi ñem voâ, roài traû ra; möôïn traû möôïn traû lieân tuïc nhö vaäy goïi laø thôû. Noùi ngoài chôi chôù coù chôi ñaâu, cöù möôïn traû möôïn traû khoâng döøng. Neáu traû roài maø laøm bieáng khoâng möôïn nöõa thì cheát maát. Laùt möôïn taùch nöôùc, möôïn roài traû. Laùt möôïn oå baùnh mì hoaëc cheùn côm, möôïn roài traû. Chæ coù möôïn traû maø nhieàu khi khoâng chòu bình dò, coøn muoán caàu kyø nöõa chöù. Nöôùc caïn thì möôïn nöôùc, nöôùc gì cuõng ñöôïc, phaûi nöôùc naøy nöôùc noï môùi chòu. Ñaát heát thì möôïn ñaát, ñaát naøo cuõng ñöôïc, nhöng phaûi ñaát coù muøi vò haáp daãn. Thaønh ra chuùng ta khoå, khoå vì caàu kyø. Chuùng ta soáng khoâng ñôn giaûn, vì möôïn traû maø khoâng bieát thaät möôïn traû, cöù nghó mình aên, mình uoáng maø khoâng ngôø mình ñang möôïn traû.

Nhö vaäy kieåm laïi moãi ngaøy chuùng ta soáng baèng söï möôïn traû, möôïn traû. Khi caàn möôïn ñöôïc möôïn, khi caàn traû ñöôïc traû, ñoù laø toát. Möôïn traû suoân seû laø haïnh phuùc. Neáu möôïn traû khoâng suoân seû laø maát haïnh phuùc lieàn. Neân giaù trò cuûa con ngöôøi, noùi thaúng ra chæ laø söï möôïn traû maø thoâi. Vaäy maø chuùng ta laïi cho caùi ngaõ naøy laø treân thieân haï, laø soá moät, noùi ñoäng tôùi thì khoâng ñöôïc.

Quí vò thaáy, thaân naøy khi möôïn thöùc aên ñem voâ, tích luõy moät ngaøy roài tuoân ra. Thôøi gian tích luõy ñoù noù bieán chaát thaønh thöù naøy thöù noï, thì muøi vò ra sao? Vaäy maø ai noùi anh naøy hoâi quaù lieàn giaän ngay. Roõ raøng chuùng ta soáng baèng aûo töôûng, khoâng coù leõ thaät. Caùi ñaõy da hoâi thoái, maø khoâng chòu nhìn nhaän, phaûi khen môùi ñöôïc. Roõ raøng chuùng ta töø choái söï thaät, neân khoâng thaáy ñöôïc chaân lyù, soáng baèng töôûng töôïng. Soáng baèng töôûng töôïng laø soáng baèng si meâ, khoâng coù leõ thaät. Ñoù laø noùi veà chaáp thaân.

Keá ñeán noùi veà chaáp taâm. Taâm chuùng ta coù thaät khoâng? Vaán ñeà naøy quan troïng voâ cuøng. Khi quí vò giaän ai thì noùi toâi giaän, buoàn ai noùi toâi buoàn. Buoàn thöông giaän gheùt, caùi naøo cuõng toâi heát. Nhö vaäy caùi toâi ñoù coù thaät khoâng? Ví duï mình ñang giaän ai trong nhaø, baát thaàn thaáy ngöôøi baïn tri kyû ôû xa veà, möøng quaù queân giaän, neân caùi giaän tan maát. Nhö vaäy caùi giaän coù thaät khoâng? Khoâng.

Laâu nay chuùng ta cöù ngôõ raèng buoàn, thöông giaän, gheùt laø taâm mình. Ai noùi traùi yù hoaëc laøm traùi yù mình thì khoâng chòu noåi. Chính ñoù laø caùi khoå cuûa chuùng ta. Soáng trong gia ñình maø ngöôøi choàng nghó khaùc, ngöôøi vôï nghó khaùc thì seõ theá naøo? Seõ gaây goå, coù khi daãn ñeán chia tay. Trong kinh A-haøm, Phaät daïy moät caâu heát söùc chí lyù: “Ngöôøi bieát toân troïng chaân lyù laø khi suy nghó vaán ñeà gì, thì baûo "ñaây laø suy nghó cuûa toâi", ñöøng noùi raèng toâi suy nghó ñuùng.” Neáu khoâng thaáy mình ñuùng thì ñaâu coù caõi, daàu hai caùi thaáy khaùc nhau. Coøn neáu thaáy mình ñuùng ngöôøi khaùc sai thì seõ sanh caõi vaõ.

Nhö toâi ngoài trong thaát, thaáy phöông Nam coù cuïm maây ñen vaø coù gioù thoåi qua, laùt sau trôøi möa. Ngaøy mai, vöøa thaáy cuïm maây ñen ôû phöông Nam, nhöng chöa bieát gioù phöông naøo, toâi voäi keâu nhöõng ngöôøi chung quanh ñem ñoà voâ, laùt nöõa möa. Noùi nhö vaäy laø toâi noùi theo kinh nghieäm hoâm qua vaø xaùc ñònh mình thaáy ñuùng. Neáu ai khoâng ñem ñoà voâ, toâi giaän vì nghó hoï khoâng nghe mình. Nhöng moät laùt, gioù phöông Nam khoâng thoåi maø phöông Baéc thoåi qua, ñaùm maây ñoù tan, trôøi khoâng möa. Nhö vaäy toâi ñuùng hay sai? Sai roài. Neân bieát kinh nghieäm cuûa mình coù khi ñuùng, coù khi sai. Neáu ta cho ñoù laø chaân lyù thì ai noùi khaùc mình seõ cöï laïi, nhö vaäy coù phaûi khoå khoâng.

Ngöôøi tu phaûi bieát roõ taâm suy nghó cuûa mình khoâng thaät. Nhieàu khi Phaät töû khoâng nhaän ñònh kyõ, nghe noùi taâm maø khoâng bieát taâm laø gì. Nhaø Phaät giaûi thích raát roõ. Taâm laø “bieát”. Caùi bieát do suy nghó phaân bieät laø caùi bieát hö doái. Coøn caùi bieát hieän tieàn, khoâng thieáu vaéng luùc naøo, caùi bieát ñoù laø chaân thaät goïi laø taâm. Theá nhöng ña soá ngöôøi laïi chaáp caùi bieát do suy nghó laø taâm mình. Chaáp nhö vaäy neân caùi bieát chaân thaät bò aån khuaát. Nhaø Phaät goïi caùi bieát chaân thaät saün coù laø Chaân taâm, caùi bieát do suy nghó phaân bieät laø voïng taâm.

Nhö khi chuùng ta raûnh rang nhaøn haï, ra coäi caây ngoài chôi. Trong loøng khoâng nghó, khoâng tính toaùn gì heát. Luùc ñoù chim keâu nghe, gioù thoåi… chuùng ta ñeàu nhaän bieát roõ raøng, khoâng laãn loän. Vaäy maø chuùng ta laïi queân caùi bieát ñoù, chæ nhôù caùi bieát sanh dieät lieân mieân do söï nghó töôûng voïng ñoäng cuûa mình.

Chuùng ta chaáp thaân hö giaû laøm thaân mình, chaáp taâm sanh dieät laøm taâm mình thì chöøng naøo ra khoûi luaân hoài? Neân nhôù mình tu laø ñeå laëng heát taâm sanh dieät thì Taâm chaân thaät môùi hieän ra. Vì vaäy caùc phaùp moân trong ñaïo Phaät cuoái cuøng ñeàu gaëp nhau choã coát taâm ñöôïc thanh tònh.

Nhö ngöôøi nieäm Phaät, muoán thaáy ñöùc Phaät Di-ñaø hieän thaân ñoùn röôùc thì phaûi nieäm ñöôïc nhaát taâm baát loaïn, töø moät ngaøy cho tôùi baûy ngaøy. Coøn ngöôøi tu thieàn thì phaûi ñònh taâm, toïa thieàn quaùn chieáu thaáy roõ caùc thöù nghó suy laø hö huyeãn, khoâng theo. Khi chuùng laëng heát thì Taâm chaân thaät hieän baøy. Phaät laø giaùc, Taùnh giaùc saün coù trong moãi chuùng ta neân noùi Phaät taùnh. Ai cuõng coù Phaät taùnh nhöng vì voïng töôûng phuû che, neân chuùng ta khoâng thaáy.

Baây giôø nieäm Phaät ñeå döùt saïch nhöõng phuû che ñoù thì Phaät taùnh hieän baøy, chöøng ñoù chuùng ta thaáy Phaät. Phaät Di-ñaø laø Voâ löôïng thoï, Voâ löôïng quang töùc tuoåi thoï voâ löôïng, haøo quang voâ löôïng. Tuoåi thoï voâ löôïng thì Phaät taùnh cuûa mình khoâng sanh khoâng dieät neân cuõng voâ löôïng. Phaät taùnh laø haèng giaùc haèng tri saùng suoát neân goïi laø Voâ löôïng quang. Coøn ngöôøi tu Thieàn phaûi döøng laëng voïng töôûng. Voïng töôûng döøng laëng roài môùi ñöôïc ñònh, ñöôïc ñònh thì heát nieäm sanh dieät, goïi ñoù laø Nieát-baøn.

Trong kinh A-haøm, coù noùi theá naøy: “Neáu ngöôøi naøo nieäm Phaät hay tu Thieàn quaùn Töù nieäm xöù töø moät ngaøy, hai ngaøy cho tôùi baûy ngaøy, taâm khoâng di chuyeån, khoâng dao ñoäng thì ngöôøi ñoù seõ chöùng töø Tam quaû cho tôùi Töù quaû A-la-haùn.” Chöùng A-la-haùn töùc laø chöùng Nieát-baøn. Nhö vaäy voïng taâm laëng, thì Chaân taâm hieän baøy, khoâng sanh khoâng dieät. Khi ñoù tuøy theo phaùp moân tu maø chuùng ta ñöôïc vaøo Nieát-baøn hay vaõng sanh veà coõi Cöïc laïc.

Trong nhaø Thieàn coù ví duï raát hay. Nhö chuùng ta xuoáng hoà, muùc nöôùc ñuïc ñoå vaøo khaïp. Nöôùc ñuïc neân ñöùng gaàn nhìn vaøo, chuùng ta khoâng thaáy boùng cuûa mình. Daàn daàn nöôùc loùng xuoáng, caën baõ laën heát thì nöôùc trong. Nhö vaäy nöôùc trong ñoù môùi coù hay ñaõ saün coù. Saün coù. Nhöng taïi sao tröôùc chuùng ta khoâng thaáy? Taïi vì caën, vì baån neân khoâng thaáy. Muoán thaáy chæ caàn caën baån laéng xuoáng heát thì nöôùc trong hieän ra.

Taâm chuùng ta cuõng vaäy. Suy nghó voïng töôûng ñeàu laø caën baõ, nhöõng thöù ñoù laëng xuoáng roài thì caùi chaân thaät hieän baøy, ñoù laø Chaân taâm, laø Phaät taùnh.

Hieän giôø chuùng ta meâ laàm chaáp thaân töù ñaïi vay möôïn laø thaät, chaáp taâm suy nghó hö doái laø thaät. Do hai thöù chaáp aáy maø queân maát Taâm chaân thaät luoân saün beân mình. Neân trong nhaø Thieàn thöôøng duøng caâu “Coõng Phaät ñi tìm Phaät” hay “Côõi traâu tìm traâu”. Mình coù Phaät saün maø khoâng chòu nhaän, chaïy tìm choã naøy choã kia. Ngoài saün treân löng traâu maø khoâng bieát, laïi ñi tìm traâu. Thaät ñaùng thöông! 

Toâi daãn baøi keä trong kinh Nieát-baøn, Phaät daïy:

Chö haønh voâ thöôøng,

Thò sanh dieät phaùp,

Sanh dieät dieät dó,

Tòch dieät vi laïc.

Taïm dòch:

Caùc haønh voâ thöôøng,

Laø phaùp sanh dieät,

Sanh dieät dieät roài,

Tòch dieät laø vui.

Caùc haønh voâ thöôøng, bieán ñoåi, laø phaùp sanh dieät. Neáu bieát roõ phaùp sanh dieät aáy roài, khoâng coøn laàm laãn chaïy theo noù, töï noù seõ tan bieán. Noù tan bieán töùc dieät maát roài, chöøng aáy caùi laëng leõ coøn laïi goïi laø tòch dieät, caùi aáy laø vui. Caùi vui naøy khoâng sanh khoâng dieät, chaân thaät hieän tieàn neân khoâng bò voâ thöôøng laøm bieán ñoåi. Ñaây laø caùi vui cöùu kính chaân thaät.

Nhö vaäy ñaïo Phaät daïy tu laïc quan hay bi quan? Laïc quan. Laïc quan vì tìm ñöôïc caùi vui chaân thaät. Taát caû thuù vui cuûa theá gian hieän giôø laø caùi vui giaû doái, taïm bôï, vui trong ñau khoå. Thí duï nhö quí vò coi ñaù boùng thaáy vui. Nhöng vui ñoù coù laãn khoå. Beân thaéng thì vui, beân baïi thì khoå. Vui trong caùi khoå cuûa ngöôøi khaùc thì ñaâu phaûi thaät vui. Vaäy maø ngöôøi ta thích laém. Cuõng ôû queâ maáy chuù thanh nieân thích coi ñaù gaø. Hai con gaø ñaù nhau ñoå maùu maø ngöôøi ta voã tay keâu vui. Vui trong caùi cheát choùc cuûa loaøi vaät, caùi vui ñoù coù toát khoâng? Thaäm chí coù nhieàu ngöôøi coi ñaáu quyeàn anh. Anh A haï ñöôïc anh B naèm daøi, ngöôøi xem voã tay hoan ngheânh. Ñoù laø vui trong caùi ñau khoå cuûa ngöôøi khaùc. Vì vaäy caùi vui cuûa theá gian khoâng phaûi thaät vui. Chæ khi naøo taâm sanh dieät laëng heát, tòch dieät hoaøn toaøn môùi thaät laø vui.

Nhö vaäy nhöõng caùi vui trong ñaïo Phaät laø vui toát ñeïp, vui trong söï an laønh cuûa moïi ngöôøi, chôù khoâng phaûi vui trong söï ñau khoå cuûa keû khaùc. Neân ñaïo Phaät laø ñaïo töø bi. Chuùng sanh khoå thì ta khoå, chuùng sanh vui thì ta vui. Ñoù laø nieàm vui chaân chaùnh cuûa ñaïo Phaät. Neáu laøm cho ngöôøi khaùc khoå maø mình vui, caùi vui ñoù phaøm tuïc, khoâng phaûi nieàm vui chaân chaùnh toát ñeïp.

Ñaõ laø Phaät töû thì chuùng ta phaûi taäp vui trong ñaïo chaân chaùnh. Ngöôøi ñoùi chuùng ta cho hoï moät ít côm, hoï vui chuùng ta vui theo. Ngöôøi buoàn chuùng ta duøng lôøi an uûi, hoï bôùt buoàn ñöôïc vui, chuùng ta vui vôùi hoï. Nhöõng nieàm vui ñoù tuy cuõng taïm bôï, nhöng khoâng coù ñau khoå keøm theo thì chuùng ta neân thöïc haønh. Coøn nhöõng thöù vui trong noãi khoå cuûa keû khaùc, tuyeät ñoái chuùng ta khoâng laøm.

Coù ngöôøi noùi coi haùt caûi löông vui chôù ñaâu coù khoå. Neáu vui taïi sao ñoâi khi laïi khoùc. Cho neân noùi ñi coi caûi löông cho vui, khoâng ngôø ñi khoùc. Qua ñoù ñeå thaáy raèng, con ngöôøi khoâng tìm nieàm vui thaät, maø tìm nieàm vui trong aûo töôûng. Chæ coù ñeán vôùi ñaïo, tu haønh chaân chaùnh, chuùng ta môùi tìm ñöôïc nieàm vui thaät.

Ví duï gaàn nhaát nhö khi quí vò ngoài nieäm Phaät hoaëc ngoài thieàn chöøng naêm möôøi phuùt, taâm laëng yeân, thanh tònh, khoâng nghó khoâng suy. Luùc  ñoù göông maët quí vò raát töôi taén, tuy khoâng cöôøi nhöng hieän roõ neùt hoan hæ an laïc töø beân trong. Ngöôïc laïi, quí vò ngoài chöøng naêm möôøi phuùt, laùt nhôù giaän ngöôøi naøy, töùc ngöôøi kia v.v… thì göông maët laùt ñoû, laùt xanh thaáy ñaùng gheâ sôï. Môùi thaáy raèng chuùng ta bieát tu, taâm laëng yeân thanh tònh thì coù nieàm vui chaân thaät. Coøn vui trong ñoái ñaõi taïm bôï laø vui trong caùi khoå, chöa phaûi nieàm vui chaân thaät.

Muoán tìm ñöôïc nieàm vui chaân thaät thì chuùng ta phaûi theo söï höôùng daãn cuûa chö Phaät, Boà-taùt, caùc vò tu haønh tröôùc chæ baûo. Nghe roài öùng duïng tu haønh, ñeå nhaän ra vaø soáng ñöôïc vôùi leõ thaät saün coù nôi mình, nhö theá môùi mong ñöôïc giaûi thoaùt an vui.

Toâi giaûng tôùi ñaây, quí vò thaáy ñaïo Phaät laø bi quan hay laïc quan, yeâu ñôøi? Neáu quí vò ñoàng yù ñaïo Phaät laïc quan yeâu ñôøi laø toâi ñaõ thaønh coâng roài.

]