TÖØ BI VAØ TRÍ TUEÄ

Giaûng taïi Tröôøng Haï Ñaïi Tuøng Laâm - 1999

Laâu laém chuùng toâi khoâng coù cô hoäi veà giaûng cuõng nhö nhaéc nhôû söï tu haønh cho toaøn theå chö Taêng Ni ôû khu Ñaïi Toøng Laâm. Hoâm nay ñöôïc Ban Toå chöùc tröôøng haï Ñaïi Toøng Laâm môøi veà thaêm vaø noùi chuyeän vôùi taát caû Taêng Ni vaø Phaät töû nôi ñaây, toâi lieàn hoan hyû chaáp nhaän.

Ñoái vôùi chuùng toâi Ñaïi Toøng Laâm laø nôi maø toâi caûm thaáy mình coù moät troïng traùch, hoaëc nhieàu hoaëc ít cuøng chung lo vôùi quí thaày ôû ñaây. Vì tröôùc kia Hoøa thöôïng Giaùm Ñoác vaø Phoù Giaùm Ñoác ôû AÁn Quang, khi thaønh laäp ñöôïc khu Ñaïi Toøng Laâm thì chuùng toâi coù maët beân caïnh, vaâng lôøi daïy cuûa caùc Ngaøi phuï giuùp phaàn naøo ñoái vôùi cô sôû naøy. Giôø ñaây hai Hoøa thöôïng ñaõ theo Phaät, chuùng toâi nhöõng ngöôøi coøn soùt laïi töï nhieân caûm thaáy boån phaän phaûi laøm sao duy trì gìn giöõ ngoâi Ñaïi Toøng Laâm naøy ñuùng nhö sôû nguyeän cuûa hai Hoøa thöôïng.        

Taát caû nhöõng vò ôû Ñaïi Toøng Laâm, hoaëc laø tröôøng Trung caáp, hoaëc laø tröôøng Cao caáp, hoaëc caùc Thieàn vieän do chuùng toâi thaønh laäp trong khu vöïc naøy ñeàu laø Taêng Ni chung cuûa Ñaïi Toøng Laâm, maø cuõng laø cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, chuùng ta khoâng theå taùch rieâng bieät ñöôïc. Vì vaäy khi caàn, chuùng toâi saün saøng ñeán ñeå nhaéc nhôû Taêng Ni, Phaät töû hieåu bieát tu haønh cho ñuùng vôùi chaùnh phaùp.

Muøa an cö naøy chö Taêng chö Ni veà ñaây an cö laø cô hoäi toát ñeå Ñaïi Toøng Laâm caøng ngaøy caøng phoàn thònh hôn, söï tu haønh caøng tinh tieán hôn, ñoù laø ñieàu heát söùc quí baùu. Vì vaäy toâi nghó khoâng theå naøo chæ noùi suoâng, taùn thaùn moät caùch toång quaùt nhö vaäy maø caàn phaûi ñi saâu vaøo vaán ñeà ñaïo lyù, ñeå cho Taêng Ni vaø taát caû quí vò nghe hieåu coù kinh nghieäm theâm treân ñöôøng tu haønh. Ñoù môùi laø ñieàu quí giaù. Vaán ñeà toâi noùi hoâm nay laø hai vaán ñeà toái heä troïng cuûa nhöõng ngöôøi tu Phaät, ñoù laø trí tueä vaø töø bi.

Nhö chuùng ta ñaõ bieát ñaïo Phaät laø ñaïo giaùc ngoä. Ñöùc Phaät ngoài thieàn ñònh döôùi coäi Boà-ñeà maø ñöôïc giaùc ngoä. Ngaøi ñi giaùo hoùa khaép nôi ñeå truyeàn ñaïo giaùc ngoä naøy. Nhöng sao chuùng ta khoâng goïi laø ñaïo giaùc ngoä maø goïi laø ñaïo Phaät. Phaät nguyeân tieáng Phaïn laø Buddha, Bud laø giaùc, dha laø ngöôøi. Ngöôøi giaùc ngoä ñi truyeàn baù ñaïo giaùc ngoä. Nhöng neáu giaûi nghóa chöõ Phaät laø giaùc ngoä thì sôï ngöôøi ta hieåu laàm. Bôûi coù nhöõng ngöôøi laøm aên baát chính khoâng löông thieän, khi coù ai nhaéc nhôû daïy baûo, hoï boû ñieàu baát chính trôû thaønh ngöôøi löông thieän thì ngöôøi ta seõ noùi anh aáy ñaõ giaùc ngoä roài. Giaùc ngoä ñoù chæ coù nghóa laø boû caùi xaáu, caùi dôû ñeå trôû thaønh ngöôøi toát thoâi. Neáu hieåu ñaïo Phaät theo nghóa giaùc ngoä nhö vaäy thì ñaùnh giaù quaù thaáp ñaïo Phaät, laøm maát giaù trò sieâu thoaùt cuûa ñaïo Phaät. Bôûi vaäy trong nhaø Phaät ñeå nguyeân töø Phaät.

Noùi Phaät chaéc quí vò seõ coù nghi. Taïi sao baây giôø chuùng ta noùi ñöùc Phaät maø hoài xöa oâng baø toå tieân chuùng ta laïi noùi laø Buït. Nhö vaäy noùi Buït truùng hay noùi Phaät truùng ? Töø Buït cho chuùng ta thaáy ñaïo Phaät ñöôïc tröïc tieáp truyeàn vaøo Vieät Nam töø nhöõng vò sö AÁn Ñoä. Ngaøy xöa ôû mieàn Baéc vuøng Luy Laâu raát phoàn thònh, caùc sö ngöôøi AÁn theo taøu  buoân ñeán ñoù truyeàn baù. Caùc ngaøi tröïc tieáp daïy ngöôøi daân bieát ñaïo Phaät, vaø ñöùc Phaät ñöôïc goïi laø Buït. Buït nguyeân laø Bud, ñoïc traïi ñi moät tí thaønh Buït. Ñoïc Buït nghe gaàn hôn, coøn ñoïc Phaät nghe xa quaù. Vaäy ñaïo Phaät coù maët treân ñaát nöôùc Vieät Nam goác töø ngöôøi AÁn truyeàn sang, chôù khoâng phaûi töø Trung Hoa truyeàn sang buoåi ñaàu.

Taïi sao baây giôø chuùng ta ñoïc laø Phaät ? ÔÛ Trung Hoa töø ñôøi Toáng ñeán ñôøi Minh coù in nhöõng taïng kinh dòch töø chöõ Phaïn, chöõ Pali ra chöõ Haùn roài taëng cho Vieät Nam. Ñôøi Traàn ñöôïc taëng moät taïng kinh vaø sau naøy chuùng ta cuõng coù thænh theâm nhöõng taïng kinh töø Trung Hoa. Chöõ Buddha ngöôøi Trung Hoa dòch goàm moät beân chöõ nhaân ñöùng, moät beân chöõ phaát. Nhö vaäy Phaät laø phaùt sinh töø chöõ Haùn maø ta ñoïc theo aâm Vieät Nam laø Phaät hay Phaät ñaø.

Noùi ñeán ñaïo Phaät laø noùi ñeán söï giaùc ngoä vieân maõn tuyeät cuøng, chôù khoâng phaûi söï giaùc ngoä thoâng thöôøng cuûa theá gian, vì e ngöôøi ta hieåu laàm neân ñeå nguyeân aâm laø Phaät, chôù khoâng noùi laø giaùc ngoä. Giôø ñaây chuùng ta hoïc Phaät phaûi duøng nhöõng töø gaàn thôøi hieän taïi nhö giaùc ngoä, trí tueä ñeå deã thaâm nhaäp hôn.

Vì vaäy chuùng ta phaûi hieåu töôøng taän goác cuûa ñaïo Phaät laø giaùc ngoä vieân maõn. Neân ngöôøi tu Phaät luùc naøo cuõng phaûi thuoäc loøng Phaät laø töï giaùc, giaùc tha, giaùc haïnh vieân maõn. Noùi ñeán Phaät laø noùi ñeán söï giaùc ngoä vieân maõn, töùc giaùc ngoä troøn ñaày khoâng thieáu khuyeát moät goùc caïnh naøo.

Chuùng ta hoïc Phaät, tu Phaät laø tu theo ñaïo giaùc ngoä. Maø ñaïo giaùc ngoä dó nhieân trí tueä laø caên baûn khoâng theå naøo thieáu ñöôïc. Ngöôøi tu theo Phaät duø xuaát gia hay taïi gia cuõng phaûi môû saùng con maét trí tueä. Chuùng ta haõy xeùt laïi xem töø ngaøy phaùt taâm tu theo Phaät ñeán giôø ñaõ môû saùng trí tueä ñöôïc nhieàu hay ít ? Coù ngöôøi khi nghe ñeán trí tueä döôøng nhö sôï neân thöôøng xöng ngu taêng hay phaøm taêng nhö ñeå noùi leân söï khieâm nhöôøng, hoï ít noùi ñeán söï giaùc ngoä. Maø chöa giaùc ngoä thì chöa phaûi tu theo ñaïo Phaät. ÔÛ ñaây, toâi khoâng noùi ñeán giaùc ngoä maø chæ noùi trí tueä. Bôûi vì trí tueä môû maøn cho giaùc ngoä cöùu kính.

Chuùng ta nhôù lôøi Phaät daïy, ngöôøi tu phaûi töï giaùc vaø giaùc tha. Töï giaùc laø môû saùng trí tueä cuûa mình. Giaùc tha laø ñem trí tueä ñoù ñaùnh thöùc, caûnh tænh moïi ngöôøi cuøng giaùc ngoä. Töï giaùc laø vieäc cuûa mình. Giaùc tha laø giuùp cho ngöôøi. Giuùp cho ngöôøi laø loøng töø bi. Cho neân coù giaùc ngoä roài môùi coù töø bi. Chöa giaùc ngoä maø noùi ñeán töø bi, chæ laø töø bi göôïng thoâi.

Neáu moät vò taêng ñaõ thaáy boån phaän mình phaûi truyeàn baù chaùnh phaùp, phaûi thöïc haønh haïnh töø bi maø khoâng chòu tu, khoâng thöùc tænh, khoâng chòu giaùc ngoä thì chaúng bieát vò aáy seõ thöïc haønh haïnh töø bi baèng caùch naøo ? Chaúng leõ chuùng ta ñi ñaép ñaát, cuoác ñöôøng hay hoát raùc cho thieân haï. Töø bi nhö vaäy ngöôøi phaøm tuïc cuõng laøm ñöôïc maø. Vaäy töø bi trong Ñaïo Phaät laø theá naøo ? Toâi seõ noùi roõ hôn vaán ñeà naøy ôû phaàn sau.

Baây giôø trôû laïi phaàn trí tueä. Trí tueä maø Phaät daïy cho Taêng Ni laø ba moân tueä hoïc: Vaên tueä, Tö tueä vaø Tu tueä.

Vaên tueä laø nhö theá naøo ? Chuùng ta ñeán vôùi ñaïo, töï mình laøm sao giaùc ñöôïc. Neân phaûi nhôø nhöõng ngöôøi ñi tröôùc nhö baäc thaày, caùc haøng toân tuùc ñaõ tu, ñaõ hoïc, ñaõ môû ñöôïc ñoâi phaàn trí tueä höôùng daãn, chæ daïy cho chuùng ta töø töø môû con maét trí tueä. Nhôø laéng nghe nhöõng lôøi chæ daãn, giaûng daïy aáy maø chuùng ta môû ñöôïc con maét trí tueä cuûa mình laø Vaên tueä. Ngöôøi tu caát thaát ôû rieâng, khoâng hoïc haønh gì heát chaéc chaén seõ khoâng coù Vaên tueä. Khoâng coù Vaên tueä maø tu thì chæ laø tu muø. Nhöõng ngöôøi tu naøy khi chæ daïy cho keû khaùc thì cuõng chæ daïy moät caùch muø quaùng maø thoâi. Trong kinh Phaät noùi: “Moät ngöôøi muø daãn moät ñaùm muø, ngöôøi muø ñi tröôùc suïp haàm, nhöõng keû muø theo sau cuõng teù xuoáng haàm luoân”. Ngöôøi hoïc Phaät maø thieáu Vaên tueä khoâng theå ñöôïc.

Trong kinh A Haøm Phaät daïy: Ngöôøi cö só ñeán chuøa ñaàu tieân phaûi gaëp Taêng Ni. Gaëp Taêng Ni ñeå thöa hoûi Phaät phaùp chôù khoâng phaûi ñeå cuùng caàu an caàu sieâu, nhö vaäy laø Vaên tueä. Sau khi nghe chö Taêng Ni daïy Phaät phaùp roài phaûi suy gaãm lôøi thaày daïy coù ñuùng vôùi kinh Phaät khoâng, coù ñuùng vôùi leõ thaät chaân lyù khoâng ? Neáu ñuùng môùi tin, coøn daïy sai daïy laàm thì khoâng tin. Cho neân Tö tueä heát söùc thieát yeáu. Sau khi suy tö nghieäm thaáy ñuùng kinh Phaät, ñuùng chaân lyù roài môùi tu. Phaät daïy cö só coøn nhö vaäy huoáng laø tu só xuaát gia maø laïi thieáu Vaên, Tö, Tu. Theá maø coù nhieàu tu só cöù töï tu khoâng caàn hoïc vôùi ai caû thì thaät söï heát söùc sai laàm.

Tö tueä laø nhö theá naøo ? Phaät daïy chuùng ta nghe roài phaûi suy gaãm, suy gaãm ñoù chính laø tö duy, phaûi laø chaùnh tö duy. Neáu nghe daïy chuùng ta tin maø khoâng hieåu, thì tin ñoù chöa phaûi laø chaùnh. Caàn phaûi suy gaãm cho ñuùng, hieåu cho ñuùng môùi goïi laø chaùnh.

Hoài xöa luùc coøn laøm Taêng sinh, toâi cuõng hoïc nhö quí vò. Nhöõng gì toâi khoâng hieåu thì toâi hay nghi, nghi thì phaûi tra tìm. Nhöõng naêm Sô ñaúng, toâi hoïc lyù nhaân quaû luaân hoài kyõ laém, nhöng khi hoïc coå söû AÁn Ñoä toâi thaáy lyù nghieäp baùo luaân hoài khoâng phaûi môùi coù töø thôøi ñöùc Phaät, maø ñaõ coù töø thôøi AÙo nghóa thö cuûa AÁn Ñoä, töùc tröôùc Phaät caû maáy traêm naêm. Bieát ñöôïc vaäy toâi raát buoàn, toâi nghó Phaät ñaõ giaùc ngoä roài sao khoâng löïa ñieàu gì môùi, maø laïi laáy caùi cuõ cuûa ngöôøi ta ñem ra daïy mình.

Coù laàn toâi ñoïc cuoán saùch cuûa moät soá hoïc giaû pheâ bình raèng: “Ñaïo Phaät aên caép lyù nghieäp baùo cuûa AÙo nghóa thö laøm cuûa mình”. Ñoïc ñeán ñoù toâi thaáy xoùt quaù, khoù chòu quaù. Ñöùc Phaät cuûa mình sao loâi thoâi vaäy, cuûa ngöôøi aên caép ñem laøm cuûa mình thì thaät laø buoàn. Laâu nay chuùng ta tin raèng ñöùc Phaät giaùc ngoä vieân maõn thì nhöõng gì Phaät daïy ñeàu töø trí tueä giaùc ngoä cuûa Ngaøi löu xuaát. Theá sao laïi aên caép cuûa ngöôøi ta ñem laøm cuûa mình, toâi khoâng baèng loøng nhö vaäy.

Khi leân Trung ñaúng, roài Cao ñaúng toâi ñaõ tra heát caùc boä kinh A Haøm trong Haùn taïng. Ñoïc moät laàn chöa thaám, ñoïc hai laàn roài ba laàn, toâi coù nguoàn an uûi. Trong moät baøi kinh ñöùc Phaät daïy: “Khi Ngaøi chöùng ñöôïc Thieân nhaõn minh roài, nhìn laïi thaáy chuùng sanh bò nghieäp daãn luaân hoài sanh töû gioáng nhö ngöôøi ñöùng treân laàu cao nhìn xuoáng ngaõ tö ñöôøng, thaáy keû ñi ñöôøng naøy, ngöôøi ñi ñöôøng kia moät caùch roõ raøng khoâng nghi”. Nhö vaäy sôû dó Phaät noùi luaân hoài nhaân quaû hay nghieäp daãn luaân hoài laø Ngaøi thaáy roõ raøng, chôù khoâng phaûi aên caép nhö ngöôøi ta noùi xaáu.

Roài laàn laàn toâi laïi thaáy ra, trong AÙo nghóa thö coù noùi veà nghieäp baùo luaân hoài nhöng chöa phaân tích roõ raøng. Neân khi ñaïo Baø-la-moân keá thöøa tinh thaàn cuûa AÙo nghóa thö, môùi ñaët ra boán giai caáp. Trong ñoù Baø-la-moân ñöôïc sanh ra töø ñaàu cuûa Phaïm thieân neân ñöôïc kính troïng nhaát, coøn caùc giai caáp khaùc ñöôïc sinh töø ngöïc, töø buïng, töø baøn chaân neân khoâng ñöôïc kính troïng baèng. Söï phaân chia giai caáp naøy khieán ngöôøi daân caøng khoå, ñoù laø ñieàu thöù nhöùt.

Ñieàu thöù hai, duø hoï noùi nghieäp baùo luaân hoài nhöng phaûi nhôø caùc vò Baø-la-moân caàu cuùng thì môùi heát nghieäp heát toäi. Hoaëc phaûi môû nhöõng hoäi teá ñaøn naøo laø traâu, deâ cuùng cho nhieàu thì môùi heát toäi. Caû hai ñieàu naøy ñeàu bò Phaät baùc heát. Veà maët giai caáp, Phaät baûo khoâng coù giai caáp khi moïi ngöôøi maùu cuøng ñoû vaø nöôùc maét cuøng maën nhö nhau, neân moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng.

Kinh keå hoâm noï Phaät ôû trong röøng vôùi ñeä töû, moät soá thaày Baø-la-moân ñeáán hoûi Phaät:

- Thöa ngaøi Cuø-ñaøm, ñeä töû Ngaøi cheát Ngaøi caàu cho hoï sanh veà coõi laønh ñöôïc khoâng ?

Phaät khoâng traû lôøi maø chæ hoûi laïi:

- Ñeä töû caùc oâng cheát caùc oâng caàu cho hoï sanh veà coõi laønh ñöôïc khoâng ?

Caùc vò Baø-la-moân ñaùp:

- Ñöôïc.

Luùc ñoù Phaät noùi thí duï:

- Nhö nôi moät gieáng saâu, coù ngöôøi oâm cuïc ñaù boû xuoáng gieáng roài nhôø caùc Ngaøi caàu cho noù noåi, ñöøng chìm ñöôïc khoâng ?

Caùc vò Baø-la-moân ñeàu laéc ñaàu, Phaät hoûi tieáp:

- Coù ngöôøi caàm chai daàu ñoå xuoáng gieáng, roài nhôø caùc Ngaøi caàu cho daàu chìm xuoáng ñaùy gieáng ñöôïc khoâng ?

Caùc vò Baø-la-moân cuõng laéc ñaàu, Phaät noùi:

- Cuõng vaäy, ngöôøi laøm nghieäp laønh seõ sanh coõi laønh gioáng nhö daàu nheï noåi leân, daàu caùc vò coù aùc yù caàu cho xuoáng ñòa nguïc hoï cuõng khoâng xuoáng. Ngöôïc laïi ngöôøi laøm döõ phaûi ñi xuoáng gioáng nhö ñaù, daàu caùc vò coù thieän caûm chaáp tay caàu nguyeän cuõng khoâng noåi leân ñöôïc.

Vaäy ñöùc Phaät chaáp nhaän caàu nguyeän hay chaáp nhaän nghieäp ? Nghieäp laønh, nghieäp döõ ñöa mình leân hoaëc loâi mình xuoáng, chôù khoâng phaûi caàu nguyeän maø ñöôïc leân hoaëc xuoáng. Ñöùc Phaät thaáy roõ veà nghieäp, cho neân Ngaøi bieát manh moái naøo ñöa chuùng sanh tôùi coõi laønh, manh moái naøo ñöa chuùng sanh tôùi coõi döõ.

Trong nhaø Phaät daïy chuùng ta coù nguõ thöøa laø: Nhaân thöøa, Thieân thöøa, Thanh vaên thöøa, Duyeân giaùc thöøa vaø Boà-taùt thöøa. Nhaân thöøa laø sanh trôû laïi laøm ngöôøi, Phaät daïy tu giöõ naêm giôùi. Naêm giôùi neáu giöõ toaøn veïn baûo ñaûm ngöôøi ñoù ñôøi naøy laøm ngöôøi, ñôøi sau cheát trôû laïi laøm ngöôøi. Tu thaäp thieän, sau khi maïng chung seõ sanh leân coõi trôøi. Moãi moät nhaân ñöa tôùi moät quaû, Phaät thaáy töôøng taän roõ raøng nhö theá. Coøn AÙo nghóa thö cuûa Baø-la-moân giaùo noùi nghieäp baùo khoâng phaân bieät raønh roõ, chöa bieát caùi gì nhaân caùi gì quaû neân chöa thaáu ñaùo. Do ñoù neân bieát Phaät noùi nghieäp, noùi luaân hoài laø vì Ngaøi thaáy töôøng taän, chôù khoâng phaûi aên caép cuûa ngöôøi laøm cuûa mình. Khi thaáy roõ nhö vaäy, toâi khoâng coøn nghi, khoâng coøn maëc caûm nöõa.

OÂng Galileùe vaøo theá kyû thöù 18 phaùt minh ra traùi ñaát quay xung quanh maët trôøi. Ai noùi sao oâng vaãn nhaát ñònh laø traùi ñaát quay xung quanh maët trôøi, chôù khoâng phaûi maët trôøi quay xung quanh traùi ñaát. Töø theá kyû 18 tôùi baây giôø, coù nhieàu nhaø khoa hoïc noåi danh nhöng khoâng ai baùc boû thuyeát cuûa oâng caû. Bôûi vì ngöôøi tröôùc phaùt minh ñuùng thì ngöôøi sau cuõng laáy caùi ñoù laøm chuaån, roài tuøy phaùt minh theâm ñieåm naøo hay thì caøng toát hôn. Nhö ngaøy nay caùc nhaø thieân vaên suy ngaãm traùi ñaát quay nhö vaäy, khi noù bò khuaát thì coù nhöït thöïc, nguyeät thöïc neân hoï ghi ra. Ñoù laø boå tuùc theâm cho ñaày ñuû, chôù khoâng phaûi caùi tröôùc ñuùng maø ngöôøi sau daùm söûa. Caùi gì laø chaân lyù roài, ngöôøi sau cuõng phaûi thöøa nhaän.

Ñöùc Phaät raát khoa hoïc, töø thôøi AÙo nghóa thö ñaõ coù thuyeát nghieäp, luaân hoài. Sau Ngaøi tu thaáy ñieàu ñoù ñuùng neân cuõng thöøa nhaän. Nhöng khaùc hôn laø Ngaøi vaïch roõ töøng phaàn chi tieát, theá naøo laø nhaân, theá naøo laø quaû, Ngaøi phaân tích raønh cho chuùng ta. Ñoù laø tinh thaàn khoa hoïc chôù khoâng phaûi hoïc loùm. Töø ñoù veà sau toâi môùi haøi loøng, ñöùc Phaät khoâng phaûi dôû nhö ngöôøi ta noùi.

Noùi veà lyù nghieäp baùo luaân hoài, sau khi suy tö kyõ caøng, toâi thaáy ñoù laø moät chaân lyù khoâng choái caõi ñöôïc. Ai coù noùi gì cuõng khoâng lay chuyeån ñöôïc toâi, vì ñoù laø moät söï thaät. Taïi sao toâi tin nhö vaäy ? Bôûi kinh nghieäm töø nhöõng vieäc beân ngoaøi, cho tôùi baûn thaân mình toâi thaáy roõ nhö vaäy.

Luaân hoài laø gì ? Luaân laø baùnh xe, hoài laø xoay troøn. Baùnh xe xoay troøn leân xuoáng, leân xuoáng cöù ñaûo ñi loän laïi hoaøi. Ñoái vôùi ngoaïi vaät, chuùng ta ñaët caâu hoûi traùi ñaát coù xoay troøn khoâng ? Traùi ñaát cöù xoay troøn, xoay troøn, vaäy neân traùi ñaát luaân hoài. Ñeán con ngöôøi, chuùng ta thaáy maùu töø tim chaïy ra caùc maïch, roài töø caùc maïch trôû veà tim, cöù nhö vaäy ñaûo ñi loän laïi hoaøi, ñoù laø luaân hoài. Roõ raøng con ngöôøi ñang luaân hoài, quaû ñaát ñang luaân hoài, vaäy cheát coù luaân hoài khoâng ? Toâi noùi hai phaàn:

1-Vaät chaát: Thaân chuùng ta goàm töù ñaïi töùc boán chaát ñaát, nöôùc, gioù, löûa hôïp thaønh. Nhöõng gì laø ñaát ? Toùc, loâng, gaân, moùng, da, thòt, raêng, xöông… nhöõng thöù cöùng laø ñaát. Nhöõng gì laø nöôùc ? Moà hoâi, maùu muû töùc chaát öôùt laø nöôùc. Nhöõng gì laø gioù ? Hôi thôû vaøo ra, vaøo ra laø gioù. Nhöõng gì laø löûa ? Hôi aám trong ngöôøi laø löûa, caàm hai tay chaø moät hoài aám leân, ñoù laø phaùt ra löûa.

Ñaát nöôùc gioù löûa saün trong con ngöôøi chuùng ta, khi cheát boán thöù ñoù ñi ñaâu ? Nheï nhaát laø hôi thôû, luùc soáng hít voâ traû ra, khi traû ra maø khoâng hít laïi laø cheát. Vaäy chuùng ta traû ra chôù khoâng phaûi heát, khoâng phaûi maát. Thöù hai laø hôi aám trong ngöôøi, chuùng ta cheát roài noù cuõng tan vaøo hö khoâng, theo luoàng hôi aám trong naéng trong löûa, trôû veà vôùi löûa. Ñeán ñaát, nöôùc khi cheát thaân naøy nöùt neû nöôùc tuoân ra, roài tôùi ñaát raõ. Nöôùc theo maïch chaûy ñi khaép nôi cuõng khoâng maát, ñaát cuõng traû veà ñaát khoâng maát. Nhö vaäy töù ñaïi maát ñi chæ maát caùi giaû töôùng duyeân hôïp, chôù baûn chaát noù ñaâu coù maát.

2-Tinh thaàn: Töù ñaïi khoâng maát thì tinh thaàn coù maát ñöôïc khoâng ? Tinh thaàn ñi theo nghieäp duyeân cuûa noù. Ví duï nöôùc töø theå loûng ñoå vaøo trong noài naáu, nöôùc soâi boác hôi roài caïn. Nöôùc caïn ngöôøi ta noùi heát nöôùc, nhöng thaät ra nöôùc boác thaønh hôi bay leân, gaëp laïnh ñoïng laïi thaønh nöôùc rôi trôû xuoáng. Hoaëc laáy moät ly nöôùc ñeå trong tuû laïnh thì noù seõ ñaëc thaønh theå cöùng. Nhö vaäy nöôùc khoâng maát maø coù theå chuyeån bieán töø theå loûng thaønh hôi hoaëc theå raén. Nöôùc ñeå ôû nhieät ñoä vöøa chöøng, khoâng noùng quaù, khoâng laïnh quaù thì nöôùc coøn hoaøi.

Cuõng vaäy ngöôøi tu coù duyeân laønh nhieàu, nghieäp laønh nhieàu khi nhaém maét seõ ñöa tôùi coõi laønh, töùc leân. Ngöôïc laïi nghieäp döõ nhieàu seõ ñöa tôùi choã döõ, töùc xuoáng. Neáu tö caùch con ngöôøi toát, vò lai trôû laïi laøm ngöôøi, nhö nöôùc giöõ quaân bình khoâng laïnh noùng thì ôû theå loûng hoaøi. Phaät daïy nhaân thöøa laø do giöõ ñuùng naêm giôùi neân ñôøi naøy laøm ngöôøi ñôøi sau cuõng ñöôïc laøm ngöôøi. Nhö nöôùc y nguyeân nhieät ñoä ñöøng cao ñöøng thaáp thì bao nhieâu nöôùc coøn nguyeân baáy nhieâu. Ñoù laø moät leõ thöïc khoâng nghi ngôø gì.

Chuùng ta khi ra ñôøi coøn treû, ñaùng leõ ham danh lôïi taøi saéc ôû theá gian, nhöng taïi sao laïi ham tu ? Nhö vaäy do trong nghieäp töø quaù khöù cuûa chuùng ta coøn löu laïi. Nhö toâi khi chöa ñi tu, moãi laàn qua chuøa nghe tieáng chuoâng, thaáy xoân xao trong loøng quaù. Caùi gì laøm cho mình baát an, neáu khoâng phaûi laø chuûng töû tröôùc kia ?

Moãi khi chuùng ta ra ñôøi, nghieäp töø quaù khöù coøn löu laïi trong con ngöôøi hieän taïi chôù khoâng phaûi maát. Neáu chuùng ta nhìn vaøo moät lôùp hoïc thì bieát roõ söï sai bieät, ngöôøi gioûi veà vaên, ngöôøi gioûi veà toaùn v.v… Thaày coâ daïy nhö nhau nhöng ñieåm rieâng bieät cuûa moãi hoïc troø laïi khaùc. Ñieåm ñoù ôû ñaâu ra ? Chaúng qua chuûng töû töø quaù khöù coøn löu laïi nôi moãi ngöôøi, neân khoâng ai gioáng ai. Neáu noùi do thaày coâ daïy môùi bieát, thì taïi sao khoâng bieát nhö nhau maø laïi coù söï sai leäch. Roõ raøng do chuûng töû töø quaù khöù chôù khoâng phaûi ngaãu nhieân. Nhö nhöõng vò thaàn ñoàng chöa hoïc maø ñaõ bieát, ñaâu do ai daïy. Ñoù laø chuûng töû quaù khöù coøn nguyeân veïn chöa maát neân ra ñôøi nhôù laïi lieàn. Vaäy luaân hoài laø moät leõ thaät, khoâng phaûi laø moät nghi vaán nöõa.

Khi hoïc Phaät, chuùng ta caàn phaûi suy tö, chôù khoâng chæ nghe bao nhieâu bieát bao nhieâu thoâi. Phaûi tìm, phaûi gaãm cho tôùi nôi tôùi choán, nhö vaäy chuùng ta môùi ñuû loøng tin Phaät. Do ñoù Tö tueä laø moät ñieàu heát söùc thieát yeáu.

Tu tueä laø nhö theá naøo ? Tö chí lyù roài ñeán tu raát deã, khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa. Nhôø nghe hieåu, suy gaãm vaø bieát caùch öùng duïng nhöõng phaùp mình ñaõ hoïc ñöôïc vaøo ñôøi soáng tu haønh, thaáy coù lôïi ích. Ñaây chính laø Tu tueä. Ba vaán ñeà Vaên, Tö, Tu ñeàu laø trí tueä. Trí tueä töø thaày ban cho, trí tueä do mình suy gaãm, trí tueä do mình coá gaéng thöïc haønh, cho neân ba Tueä hoïc aáy khoâng theå thieáu ñöôïc.

Nhaø Phaät noùi trí tueä coù hai phaàn: Moät laø Höõu sö trí, töùc trí hoïc nôi thaày nhö Vaên Tö Tu. Hai laø Voâ sö trí, töùc trí saün coù cuûa mình, khoâng do hoïc. Ñoù laø tam Voâ laäu hoïc, töùc ba moân hoïc giaûi thoaùt Giôùi, Ñònh, Tueä. Giôùi laø ñöùc haïnh, Ñònh laø thieàn ñònh, Tueä laø trí tueä. Nhôø giöõ ñöôïc giôùi neân thieàn ñònh khoâng bò xao xuyeán. Vì vaäy giôùi tröôùc roài ñònh sau. Nhôø thieàn ñònh neân trí voâ sö phaùt sinh laø tueä.

Taïi sao thieàn ñònh ñöôïc trí voâ sö ? Khi thieàn khoâng nghó gì caû neân ñöôïc ñònh, ñöôïc ñònh neân trí saùng giaùc ngoä, ñoù laø trí khoâng thaày. Trong kinh coù keå laïi: Ñöùc Phaät sau khi thaønh Phaät roài, Ngaøi tuyeân boá ta hoïc ñaïo khoâng thaày. Bôûi vì boán möôi chín ngaøy ñeâm ngoài döôùi coäi Boà-ñeà Ngaøi khoâng hoïc vôùi ai caû, maø nhôø ñònh neân ñöôïc giaùc ngoä. Vì vaäy noùi Ngaøi hoïc ñaïo khoâng coù thaày.

Phaät giaùc ngoä vieân maõn Trí voâ sö, ngaøy nay chuùng ta tu muoán giaûi thoaùt sanh töû cuõng phaûi ñi tôùi Trí voâ sö ñoù, neân noùi Giôùi, Ñònh, Tueä laø ba phaùp moân tu ñöôïc giaûi thoaùt. Chöõ voâ laäu laø khoâng coøn rôi, khoâng coøn rôùt laïi Tam giôùi neân goïi laø giaûi thoaùt sanh töû. Nhö vaäy ngöôøi hoïc Phaät phaûi ñuû trí tueä, töø Höõu sö trí roài tieán tôùi Voâ sö trí. Höõu sö trí laø nhôø hoïc, voâ sö trí laø nhôø tu. Ñoù laø hai phaàn heát söùc roõ raøng.

Ñieàu heä troïng thöù hai laø töø bi. Bôûi vì chuùng ta khoâng coù quyeàn nghó mình tu ñeå höôûng an laïc moät mình. Taïi sao ? Ñöùc Phaät ngaøy xöa chuû tröông ñi khaát thöïc laø vì sao ? Khaát thöïc töùc laø gieo duyeân vôùi chuùng sanh. Toâi noùi laø laõnh nôï cuûa chuùng sanh. Neáu chuùng ta tu maø ñoái vôùi moïi ngöôøi khoâng coù lieân heä, khoâng trao qua ñoåi laïi thì khoâng coù gì dính daùng. Maø khoâng coù dính daùng thì giaùo hoùa hoï khoâng ñöôïc, neân Phaät daïy tu só phaûi nhaän cuûa ñaøn na thí chuû cuùng döôøng. Coù nhöõng thí chuû raát ngheøo cuùng döôøng nhöng chuùng ta cuõng phaûi nhaän. Nhaän ñeå chi ? Ñeå ngöôøi ñoù gôûi mình, mình nhaän nôï. Neân töø gieo duyeân laø noùi cho ñeïp, thaät ra chuùng ta nhaän nôï. Coù nôï thì môùi gaëp laïi ñeå ñeàn traû.

Traû nôï coù hai caùch: Neáu chuùng ta khoâng tu khoâng ñuû phöôùc ñöùc thì phaûi mang loâng ñoäi söøng ñeå traû nôï. Neáu chuùng ta tu haønh coù ñuû phöôùc ñöùc thì traû baèng caùch laøm thaày. Baây giôø toâi cuõng ñang traû nôï ñoù. Bôûi vì chuùng ta ñeàu coù duyeân coù nôï vôùi nhau neân môùi gaëp nhau, coøn khoâng duyeân khoâng nôï thì khoâng gaëp. Gaëp ñeå chuùng ta giaùo hoùa, chuùng ta chæ daïy ngöôøi coù duyeân vôùi mình. Vì vaäy ngöôøi tu ñeàu phaûi phaùt taâm töø bi nhaän taát caû nhöõng gì cuûa Phaät töû gôûi gaám. Khoâng phaûi nhaän vì ích kyû, maø nhaän ñeå coù duyeân hay coù chuùt nôï naàn vôùi nhau, haàu giaùo hoaù giuùp ñôõ treân ñöôøng ñaïo.

Ngöôøi xuaát gia do Phaät töû uûng hoä, neáu hieåu ñaïo roài lo tu cho giaûi thoaùt, veà Cöïc Laïc, boû moïi ngöôøi ôû laïi ra sao thì ra, nhö vaäy coù hôi nhaãn taâm khoâng ? Mình tu giaûi thoaùt nhaäp Nieát-baøn khoâng bao giôø trôû laïi nöõa, nhöõng ngöôøi cuùng cho mình thaáy chuùng ta nhaäp Nieát-baøn, boû hoï bô vô buoàn khoå, thaät toäi nghieäp cho hoï. Vì vaäy vôùi tinh thaàn Phaät giaùo Ñaïi thöøa, ngöôøi tu khoâng nôõ nhaäp Nieát- baøn lieàn, maø phaûi ñi ñi laïi laïi trong coõi theá gian naøy ñeå giaùo hoaù, ñeå traû nôï. Ñeán chöøng naøo thí chuû cuûa chuùng ta hieåu ñöôïc tu taäp ñöôïc, mình môùi yeân.

Thí duï nhö trong Töù quaû Thanh vaên, chuùng ta ñöôïc quaû thöù ba laø A Na Haøm, thì ít ra ñeä töû cuûa mình cuõng ñöôïc quaû thöù nhaát laø Tu Ñaø Hoaøn. Neáu mình tôùi Boà taùt Thaäp truï, thì ñeä töû cuõng tôùi Thaäp tín môùi ñöôïc. Khi tu thieân haï nuoâi, ñeán thaønh töïu chuùng ta laïi höôûng moät mình, nhö vaäy coù buoàn khoâng ? Giaû söû toâi laø quí Phaät töû, toâi cuõng khoâng chaáp nhaän ñieàu ñoù nöõa. Quí thaày aên gian quaù ñaâu ñöôïc. Vaäy maø coù ngöôøi tha thieát tu moät ñôøi naøy ñeå veà Cöïc Laïc cho roài, ôû ñaây khoå quaù. Veà beân ñoù vui coù moät mình, boû ngöôøi ta ôû ñaây khoå, ai maø ñaønh loøng. Thoâi thì cuøng ôû vôùi nhau nhöng ôû trong söï tænh giaùc chôù khoâng phaûi trong caùi meâ môø, nhôù nhö vaäy.

Tinh thaàn töø bi cuûa Ñaïo Phaät daïy chuùng ta phaûi laøm sao ñem laïi cho moïi ngöôøi aùnh saùng ñaïo lyù, ñeå cho hoï bieát ñöôïc leõ chaân thaät, khoâng taïo nhöõng ñieàu ñau khoå, luoân luoân tieán tôùi choã an vui. Loøng töø bi chuùng ta khoâng theå noùi suoâng maø phaûi ñöôïc theå hieän cuï theå. Muoán theå hieän loøng töø bi chuùng ta phaûi thöïc haønh haïnh boá thí: boá thí taøi, boá thí phaùp, boá thí voâ uùy. Phaûi ñem cuûa caûi, hoaëc ñem chaùnh phaùp mình hieåu hoaëc ñem söï toát laønh cao quyù an uûi ngöôøi ñau khoå. Ñoù môùi theå hieän loøng töø bi.

Boá thí taøi phaàn lôùn daønh cho cö só Phaät töû vì hoï laøm ra tieàn. Hoï môùi coù ñieàu kieän giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo khoå. Coøn caùc sö coù laøm ra xu con naøo ñaâu ? Neáu coù chaêng cuõng aên maøy cuûa ñaøn na thí chuû chôù ñaâu phaûi töï mình coù tieàn löông moãi thaùng. Haøng Phaät töû cuõng coù ngöôøi laøm ra tieàn cuûa, coù ngöôøi ngheøo chaùy da, vaäy laøm sao boá thí ? Neân Phaät daïy taøi thí coù hai phaàn ngoaïi taøi vaø noäi taøi.

Ngöôøi Phaät töû muoán theå hieän loøng töø bi maø khoâng coù tieàn baïc giuùp cho ngöôøi ngheøo ñoùi thì ñem coâng söùc cuûa mình ra giuùp. Ngöôøi coù tieàn tôùi chuøa cuùng, ngöôøi khoâng tieàn vaøo chuøa laøm coâng quaû. Ngöôøi coù tieàn cho tieàn, ngöôøi khoâng tieàn ra coâng ñi uûy laïo, khuaân vaùc cuõng laø boá thí. Neân hieåu coù tieàn môùi boá thí ñöôïc laø laàm. Ñem cuûa boá thí laø ngoaïi taøi, ñem coâng boá thí laø noäi taøi, nhö vaäy coù ai khoâng laøm ñöôïc haïnh boá thí ñaâu.

Boá thí phaùp laø phaàn cuûa Taêng Ni. Taêng Ni tu thaáy ñöôïc caùi hay, caùi cao quí cuûa Phaät phaùp, ñem söï hieåu bieát ñoù ban raûi cho Phaät töû cuøng bieát cuøng hieåu nhö mình. Ñem phaùp mình ñaõ tu hoïc ñöôïc, chæ daïy cho ngöôøi khaùc goïi laø boá thí phaùp.

Boá thí taøi, boá thí phaùp caùi naøo toát hôn ? Boá thí taøi chæ giuùp ngöôøi bôùt khoå trong giai ñoaïn hieän taïi. Coøn boá thí phaùp chaúng nhöõng giuùp ngöôøi heát khoå trong hieän taïi maø maõi veà sau cuõng khoâng coøn khoå nöõa, ñoù laø ñieåm saâu xa.

Ví duï chuù ñaïp xích loâ coù moät vôï hai con, moãi ngaøy chaïy xe kieám ñöôïc hai ba chuïc ngaøn nuoâi vôï nuoâi con. Nhöng neáu chieàu voâ quaùn nhaäu heát thì vôï con ñoùi khoå. Ngöôøi haøng xoùm thaáy thöông, ñem ít lít gaïo laïi cho, ñoù laø boá thí taøi. Roài mai chuù ñaïp xe coù tieàn cuõng nhaäu heát nhö vaäy thì sao, cho ñeán chöøng naøo môùi ñuû, chöøng naøo gia ñình môùi aám no. Baây giôø coù moät thaày, moät coâ naøo ñoù saùng suoát tôùi khuyeân chuù, noùi vôùi chuù uoáng röôïu coù haïi gì, beänh hoaïn ra sao, roài vì uoáng röôïu maø khoâng ñuû tieàn nuoâi vôï con, laøm vôï con ñoùi khoå. Chuù nghe hieåu, thöùc tænh boû röôïu. Nhö vaäy chuùng ta chæ noùi chuyeän moät giôø, nöûa giôø maø chuù thöùc tænh boû röôïu. Töø ñoù laøm ñöôïc bao nhieâu tieàn chuù ñem veà nuoâi vôï con. Nhö vaäy boá thí phaùp khoâng coù caïn heát. Chæ duøng lôøi noùi, lyù leõ chaân thaät khuyeân chæ ngöôøi, khi ngöôøi tænh ngoä roài gia ñình heát khoå. Coøn neáu cho tieàn cho côm haèng ngaøy, thì hoï chæ heát khoå taïm roài mai moát seõ khoå nöõa. Nhö vaäy caùi naøo hôn ?

Coù keû cho raèng ngöôøi tu Phaät tieâu cöïc quaù, nhaát laø Taêng Ni khoâng chòu laøm phöôùc, laøm vieäc xaõ hoäi, cöù ñi noùi phaùp hoaøi. Nhöõng ngöôøi tích cöïc laøm vieäc naøy, vieäc kia giuùp cho ñoàng baøo raát deã thaáy, coøn ngöôøi noùi phaùp xem nhö khoâng coù lôïi ích gì. Nhöng thaät tình vieäc naøy lôïi raát lôùn. Neân trong hai thöù boá thí: boá thí taøi vaø boá thí phaùp thì boá thí phaùp laø hôn.

Boá thí phaùp laø ñem loøng töø bi cuûa mình chæ daïy nhaéc nhôû moïi ngöôøi bieát tu, chæ daïy nhieàu chöøng naøo toát chöøng aáy. Giaû söû toâi coù möôøi ngaøn ñoàng muoán ñem boá thí, neáu toâi cho moãi ngöôøi moät ngaøn ñoàng, thì cho möôøi ngöôøi laø heát. Coøn toâi boá thí phaùp thì coù moät traêm ngöôøi, toâi cuõng boá thí troïn ñuû heát. Vaäy boá thí phaùp laø baát taän. Chuùng ta hoïc ñaïo phaûi hoïc caùi baát taän, coøn nhöõng vieäc coù chöøng möïc, coù giôùi haïn chuùng ta laøm moät phaàn nhoû thoâi, goác laø phaûi boá thí phaùp. Muoán boá thí phaùp, chuùng ta phaûi coù hoïc coù tu vaø coù loøng töø bi. Vì vaäy töø bi sau trí tueä. Hai vieäc ñoù khoâng taùch rôøi nhau.

Boá thí voâ uùy laø sao ? Voâ uùy laø khoâng sôï. Chuùng ta mang tôùi cho ngöôøi nieàm an oån khoâng sôï haõi. Khoâng sôï naøy coù nhieàu thöù: Sôï ma, sôï raén, sôï coïp… ñuû thöù sôï.

Thí duï ñoái vôùi ngöôøi sôï ma, chuùng ta muoán cho hoï khoûi sôï, phaûi giaûi thích cho hoï hieåu ma khoâng ñaùng sôï. Phaät daïy trong luïc ñaïo luaân hoài: ñòa nguïc, ngaï quyû, suùc sanh, ngöôøi, A-tu-la, trôøi, thì ngaï quyû laø loaïi quyû ñoùi ñöùng thöù hai, ngöôøi cao hôn ngaï quyû hai caáp. Mình cao hôn noù maø laïi sôï noù thì voâ lyù quaù. Chaúng leõ oâng Tænh tröôûng laïi sôï ngöôøi daân, ngöôøi laïi sôï ma thì thaät ngu khôø. Giaûi thích cho ngöôøi bieát vaø heát sôï ñoù laø boá thí voâ uùy.

Nhö coù ngöôøi sôï cheát, chuùng ta phaûi giaûng giaûi cho hoï hieåu cheát laø moät leõ ñöông nhieân thoâi, ai roài cuõng phaûi cheát. Phaät cheát, Boà-taùt cheát, chö Thaùnh taêng cheát, phaøm taêng phaøm ni cheát, cö só cheát. Ñoù laø chuyeän thöôøng, phaûi chi coù ngöôøi khoâng cheát thì mình sôï, ai cuõng cheát heát thì coù chi maø sôï. Giaûi thích coù caên baûn cho ngöôøi ta hieåu, hieåu roài thì khoâng sôï. Ñoù laø boá thí voâ uùy. Nhö vaäy, boá thí phaùp truøm caû boá thí chaùnh phaùp vaø boá thí voâ uùy luoân.

Ngöôøi tu neáu thieáu hai phaàn trí tueä vaø töø bi thì khoâng xöùng ñaùng laø ngöôøi tu. Vaäy maø coù nhieàu ngöôøi tha thieát vaøo thaát tu suoát ñôøi, tu tôùi cheát. Nghó theá laø khoâng coù töø bi, khoâng coù töø bi maø daùm nhaän nôï cuûa thí chuû, nhö vaäy laø aên gian roài. Ñoù laø ñieàu khoâng hôïp lyù. Nhaäp thaát tu ñeå saùng ñaïo thì ñöôïc, nhöng cuõng phaûi ñi giaùo hoùa, chôù khoâng ñöôïc ñoùng cöûa suoát ñôøi.

Hoài xöa hoïc luaät, Phaät daïy thaày Tyø-kheo khoâng neân ñi deùp da vì laøm toån thöông loøng töø bi. Nhöng khi thaáy Boà-taùt Vaên Thuø côõi sö töû, Boà-taùt Phoå Hieàn côõi voi… toâi sinh ra thaéc maéc. Taïi sao caùc Ngaøi khoâng ñöùng treân cuïm maây thoâi ñöôïc roài. Laïi côõi sö töû côõi voi, nhö vaäy caùc Ngaøi coù töø bi khoâng ? Sau khi tra cöùu hieåu ra roài toâi môùi thaáy coù lyù. Vì ñöùc Phaät Thích Ca laø vò giaùo chuû coõi Ta-baø, maø daân coõi Ta-baø naøy thì cang cöôøng nan ñieàu nan phuïc. Muoán ñieàu phuïc ñöôïc phaûi coù trí tueä vöôït böïc, neân vò Boà-taùt phuï taù thöù nhaát cho ñöùc Phaät laø Vaên Thuø.

Vaên Thuø töôïng tröng cho Caên baûn trí. Ngaøi ngoài treân löng sö töû ñeå bieåu tröng raèng chæ coù trí tueä môùi haøng phuïc ñöôïc ma quaân, chæ coù trí tueä môùi giaùo hoùa ñöôïc chuùng sanh cang cöôøng naøy. Ñoù laø yù nghóa heát söùc thaâm traàm. Song vì chuùng sanh coõi naøy cöùng ñaàu quaù, duøng trí tueä daïy hoï, roài ít böõa cuõng trôû laïi y cuõ, thì laøm sao ñaây. Vì vaäy phaûi coù ñaïi nguyeän ñaïi haïnh, cho neân beân traùi cuûa ñöùc Phaät vò Boà-taùt phuï taù thöù hai laø Phoå Hieàn côõi voi. Vì haïnh lôùn maïnh neân töôïng tröng cho voi. Voi saùu ngaø nghóa laø ñem phaùp giaùo hoaù chuùng sanh khoâng bieát meät moûi. Nhö vaäy caùc hình töôïng aáy mang yù nghóa ñöùc Phaät vaøo coõi Ta baø giaùo hoùa phaûi coù ñuû trí tueä vöôït böïc, haïnh nguyeän to lôùn môùi giaùo hoaù ñöôïc. Neáu khoâng seõ deã thoaùi chuyeån, deã chaùn laém.

Ñöùc Phaät Di Ñaø thì beân phaûi coù Boà-taùt Quan Theá AÂm, beân traùi coù Boà-taùt Ñaïi Theá Chí. Ñöùc Phaät Di Ñaø ôû coõi Cöïc Laïc laø choã saïch vui. Muoán sang Ta- baø laø choã ueá tröôïc ñoä chuùng sanh, phaûi coù loøng töø bi traøn treà, neân töôïng tröng cho Boà-taùt Quan Theá AÂm. Vì chuùng sanh khoù ñoä neân chuùng ta thaáy veõ töôïng ñöùc Phaät Di Ñaø ôû treân maây duoãi tay xuoáng, coøn chuùng sanh ñang troài huïp döôùi bieån maø khoâng chòu troài ñaàu leân ñöa tay cho Phaät vôùt, cöù huïp laën ôû döôùi hoaøi. Vì vaäy muoán khoâng thoái taâm phaûi coù ñaïi chí töùc laø chí cöùng raén vöõng vaøng. Duø cho noù khoù, noù meâ, noù ñaém say nguõ duïc cuõng raùng chôø vôùt noù leân. Neáu khoâng coù chí lôùn thì chaùn laém.

 Thí duï trong hoaøn caûnh xaõ hoäi cuûa chuùng ta, coù ngöôøi khaù giaû thaáy nhöõng ñöùa treû buïi ñôøi lang thang ôû goùc phoá naøy goùc chôï kia muoán gom laïi nuoâi daïy. Töø moät ngöôøi giaøu coù, baây giôø caát traïi veà ôû vôùi maáy thaèng nhoû khoù daïy nhö vaäy thì phaûi hy sinh söï oån ñònh cuûa mình, chaáp nhaän caûnh khoå. Do ñoù phaûi coù loøng töø bi tröôùc, loøng töø bi thaät roäng lôùn môùi laøm ñöôïc vieäc ñoù. Maáy ñöùa nhoû ñem veà daïy coù deã ñaâu. Nhieàu khi noù muoán thoi laïi mình nöõa. Noù laø daân buïi ñôøi, mình thöông muoán daïy doã noù, nhöng noù laïi khoâng bieát gì, khoâng mang ôn maø coøn cöï caõi vôùi mình. Neáu khoâng coù yù chí vöõng beàn saét ñaù thì khoâng theå naøo laøm ñöôïc.

Cuõng vaäy Phaät töø coõi tònh ñeán, muoán ñoä chuùng sanh coõi ueá naøy phaûi coù loøng töø bi, phaûi coù yù chí maïnh meõ môùi ñoä ñöôïc. Chuùng ta muoán duøng taâm töø bi cuûa mình ñeå giaùo hoùa chuùng sanh khoù ñieàu phuïc ñoù, thì phaûi coù yù chí kieân cöôøng nhö Boà- taùt Ñaïi Theá Chí môùi ñöôïc.

Toâi noùi ñieàu ñoù coù lieân heä vôùi Taêng Ni baây giôø. Lieân heä ra sao ? Bôûi vì Taêng Ni hieän nay thích hoïc xong, chaïy veà Thaønh phoá hoïc leân Cao caáp, roài Ñaïi hoïc. Ñaïi hoïc ñaïo xong, muoán ra hoïc Ñaïi hoïc ñôøi nöõa, roài bay ñi AÁn Ñoä, Ñaøi Loan hoïc Tieán só. Khi ñoù ôû thoân queâ nhieàu Phaät töû coù chuøa maø bò hoaïi vì khoâng thaày, khoâng coâ ñeå höôùng daãn daïy doã. Mình cöù lo chaïy leân, khoâng ai nghó ñeán ngöôøi ngoùng chôø mình, troâng ñôïi mình.

Neân toâi nhaéc Taêng Ni phaûi coù taâm bieát thöông nhöõng ngöôøi chôø ñôïi mình, troâng ngoùng mình. Hoïc roài ñem söï hieåu bieát chaùnh phaùp ñoù giaùo hoùa ñöôïc naêm baûy ngöôøi, thì phöôùc ñöùc cuõng lôùn laém. Do ñoù quyù vò thaáy traùch nhieäm chuùng ta khoâng phaûi ñôn giaûn. Khoâng phaûi lo cho mình coù ñòa vò cao, coù chöùc töôùc lôùn laø hay. Maø phaûi laøm sao thöïc teá ñôøi mình ñem lôïi ích thieát thöïc cho Phaät töû, cho moïi ngöôøi. Ñoù môùi laø giaù trò thöïc ñaùng quyù.

Mong taát caû Taêng Ni ôû ñaây haõy nhôù laáy ñieàu naøy, maø ñem heát taâm nguyeän phuïng söï chuùng sanh ñeå ñeàn aân chö Phaät.

]