NOÙI CHUYEÄN VÔÙI LÔÙP GIAÛNG SÖ

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

Giaûng taïi Thieàn vieän Quaûng Ñöùc (Vaên phoøng II) - 2000.

Cuøng taát caû Taêng Ni giaûng sö, hoâm nay toâi ñöôïc Ban Hoaèng Phaùp môøi giaûng giaûi cho quyù vò moät buoåi. Ñoái vôùi toâi giaûng giaûi laø traùch nhieäm cuûa ngöôøi tu só, chöù khoâng phaûi vieäc beân ngoaøi. Luùc naøo ñuû duyeân, toâi raát saün loøng, tröø tröôøng hôïp ñaëc bieät khoâng theå ñeán ñöôïc thì thoâi.

Hoâm nay toâi noùi chuyeän vôùi taát caû Taêng Ni ñeà taøi: Phaät phaùp laø thuoác trò taâm beänh cho chuùng sanh. Ñeà taøi naøy thaät ra raát roäng, bôûi vì noù bao goàm toaøn boä giaùo lyù Ñaïi thöøa cuõng nhö Tieåu thöøa cuûa Phaät giaùo. Nhöng coù theå tuøy theo hoaøn caûnh, thôøi gian toâi noùi ñöôïc bao nhieâu hay baáy nhieâu, quyù vò theo ñoù laõnh hoäi ñöôïc chöøng naøo toát chöøng aáy.

Trong kinh Phaät thöôøng daïy phaùp cuûa Phaät laø thuoác trò laønh taâm beänh cuûa chuùng sanh. Neáu chuùng sanh coù beänh gì thì Phaät duøng thuoác aáy ñeå trò. Nhö vaäy chuùng sanh coù bao nhieâu beänh, Phaät coù baáy nhieâu thöù thuoác. Chuùng sanh coù taùm muoân boán ngaøn phieàn naõo traàn lao thì Phaät cuõng coù taùm muoân boán ngaøn phaùp moân.

Bôûi vì ñeå ñoái trò beänh cuûa chuùng sanh neân Phaät môùi noùi ra taát caû phaùp, vôùi muïc ñích daïy chuùng ta hoïc vaø tu. Khi tu hoïc xong chuùng ta ñem phaùp aáy tieáp tuïc chæ daïy cho nhöõng ngöôøi khaùc, ñoù laø con ñöôøng hoaèng phaùp lôïi sinh. Noùi hoaèng phaùp lôïi sinh, nhöng thöïc nghóa cuûa noù laø daïy phöông phaùp cho chuùng sanh trò laønh taát caû taâm beänh cuûa hoï thoâi.

Thuoác cuûa Phaät trò cho chuùng sanh heát beänh vaø soáng hoaøi khoâng cheát. Vì vaäy nhaäp Nieát-baøn goïi laø voâ sanh, maø khoâng sanh thì laøm gì coù töû ? Nhö vaäy tu theo Phaät ñeå ñi ñeán choã cöùu kính laø giaûi thoaùt sanh töû, vöôït leân treân doøng sanh töû. Uoáng thuoác cuûa ñöùc Phaät, chuùng ta soáng ñöôïc bao nhieâu tuoåi ? Voâ löôïng tuoåi, khoâng theå tính ñeám ñöôïc. Neân noùi ñöùc Phaät laø Vua thaày thuoác (Voâ thöôïng y vöông). Ñoù laø nghóa thöù nhaát.

Nghóa thöù hai, thaày thuoác theá gian trò beänh cho ngöôøi nhöng tôùi khi mình beänh thì trò khoâng ñöôïc, phaûi nhôø baùc só khaùc trò. Ñöùc Phaät thì ngöôïc laïi, Ngaøi tu ñeå trò laønh taát caû beänh cuûa mình roài, sau ñoù môùi trò beänh cho ngöôøi khaùc. Ñoù laø Ngaøi daïy phaùp tu ñeå chuùng ta bieát trò nhöõng taâm beänh cho chuùng ta. Nhôø trò taâm beänh ñöôïc laønh neân chuùng ta môùi khoûi doøng luaân hoài sanh töû.

Chuùng ta thaáy Phaät daïy mình laøm, daïy mình tu nhöõng gì Ngaøi ñaõ ñaït ñöôïc. Ngaøi ñaõ thoaùt khoûi sanh töû, neân môùi daïy chuùng ta tu ñeå ra khoûi sanh töû. Roõ raøng Ngaøi ñaõ töï cöùu vaø cöùu chuùng sanh, coøn thaày thuoác ôû theá gian ñaõ töï cöùu khoâng ñöôïc, maø cöùu ngöôøi thì coù giôùi haïn naøo thoâi. Nhö vaäy khaû naêng cuûa Phaät xöùng ñaùng laø vua thaày thuoác roài.

Phaät laø vua thaày thuoác, baây giôø quyù vò laø giaûng sö thì quyù vò seõ laø gì ñaây ? Laø moät ngöôøi quaûng caùo thuoác cuûa ñöùc Phaät hay laø con vua thaày thuoác, chaùu vua thaày thuoác ? Laø con chaùu oâng Vua thaày thuoác, chôù khoâng phaûi thaày thuoác thöôøng ñaâu. Nhö vaäy quyù vò môùi thaáy taàm voùc quan troïng cuûa moät ngöôøi tu.

Toâi tröôùc kia cuõng töøng laøm giaûng sö, giaûng nôi naøy, nôi kia. Thôøi töø naêm 1954 cho tôùi 1963 laø nhöõng naêm chuùng toâi naèm trong Ban Hoaèng Phaùp Giaùo hoäi Phaät giaùo mieàn Nam. Thaät ra khoaûng thôøi gian ñoù, chuùng toâi ñang hoïc taïi AÁn Quang, nhöng Hoøa thöôïng Tröôûng Ban Hoaèng Phaùp laø Thaày cuûa chuùng toâi, baét chuùng toâi ñi giaûng khi coøn hoïc Trung hoïc naêm thöù hai, thöù ba. Moät naêm hoïc coù ba ñôït nghæ, ñôït teát nghæ moät thaùng, ñôït ñaàu haï nghæ moät thaùng, ñôït cuoái haï nghæ moät thaùng. Moãi thaùng nghæ ñi giaûng heát ba tuaàn, thaønh ra coøn coù möôøi ngaøy thoâi. Tuøy theo söï phaân boå cuûa Ban Hoaèng Phaùp, choã naøo caàn thì chuùng toâi ñi. Nhôù luùc ñoù boán huynh ñeä chuùng toâi trong Ban Hoaèng Phaùp, toâi laø moät, thaày Huyeàn Vi laø hai, thaày Thieàn Ñònh laø ba, thaày Töø Thoâng laø boán, thöôøng ñöôïc môøi ñi giaûng nhaát.

Khi ñi hoaèng phaùp, moãi ngöôøi coù moät sôû tröôøng, khoâng ai gioáng ai caû. Neân baây giôø giaûng cho lôùp giaûng sö, toâi thaáy raèng khoâng theå naøo ñem moät khaû naêng rieâng, moät ngheä thuaät rieâng cuûa töøng caù nhaân, truyeàn ñaït cho quyù vò maø goïi laø ñuû ñöôïc. Thôøi chuùng toâi, thaày Huyeàn Vi giaûng laø aên khaùch nhaát, Vì sao ? Vì thaày coù nhöõng öu ñieåm:

1- Thaày kheùo choïc cöôøi. Khi giaûng maø thaáy ngöôøi ta hôi thiu thiu thì thaày kieám chuyeän noùi cho ngöôøi ta cöôøi roä leân, nhôø theá maø heát buoàn nguû, neân raát nhieàu ngöôøi thích. Ñoù laø öu ñieåm thöù nhöùt.

2- Thaày coù taøi vieát chöõ Haùn baèng tay traùi. Khi naøo caàn daãn danh töø chöõ Haùn, thaày böôùc xuoáng baûng caàm phaán vieát baèng tay traùi, luùc ñoù ngöôøi ta chuù yù theo doõi vaø raát thích thuù. Ñoù laø öu ñieåm thöù hai.

3- Thaày chòu khoù hoïc ngoaïi ngöõ, nhaát laø tieáng Phaïn. Ví duï noùi Boà-ñeà thì thaày thuoäc chöõ Boà-ñeà, tieáng Phaïn vieát nhö theá naøo. Thaày coøn hoïc caû chöõ Anh, chöõ Phaùp nöõa. Khi giaûng tôùi töø ñoù, thaày noùi chöõ Phaïn, roài noùi chöõ Anh, chöõ Phaùp; ngöôøi ta nghe say meâ. Ñoù laø öu ñieåm thöù ba.

Ba sôû tröôøng cuûa thaày Huyeàn Vi, toâi khoâng ñöôïc caùi naøo heát. Toâi khoâng coù taøi choïc cöôøi, toâi khoâng bieát vieát tay traùi vaø toâi cuõng khoâng hoïc tieáng Anh, tieáng Phaùp nöõa. Neân toâi thua thaày nhöõng ñieåm ñoù.

Thaày Töø Thoâng thì coù sôû tröôøng veõ. Thaày noùi con coø, lieàn queït queït vaøi caùi laø nhìn thaáy con coø, neân ngöôøi ta cuõng chuù yù. Rieâng toâi, toâi khoâng coù sôû tröôøng naøo caû. Toâi chæ ñaøo saâu vaøo ñeà taøi mình giaûng, coá gaéng heát loøng cho ngöôøi nghe laõnh hoäi vaäy thoâi. Neân so vôùi quyù thaày, toâi thuoäc haïng trung bình.

Khi ñi giaûng, Giaùo hoäi laïi thöôøng phaân coâng ñi chung hai, ba ngöôøi. Ngöôøi naøo giaûng aên khaùch thì ñöôïc môøi hoaøi, coøn ngöôøi giaûng dôû thì coù maët mình cuõng coi nhö bò queân. Vì vaäy ñi chung vôùi ngöôøi giaûng gioûi buoàn laém. Nhöng toâi vôùi thaày Huyeàn Vi coù caùi duyeân ñaëc bieät, thaày giaûng aên khaùch nhöng coù ai hoûi thì thaày ñeå toâi traû lôøi. Thaønh ra hai chuùng toâi hoã töông nhau cuõng ñöôïc.

Nhö toâi ñaõ noùi, thôøi gian ñi giaûng thaät ra laø thôøi gian caém ñaàu hoïc ôû tröôøng. Hoïc xong roài ñi giaûng neân khoâng coù thì giôø tu. Thöa thaät ngay caû hai thôøi coâng phu cuõng khoâng tu ñuû nöõa. Bôûi vì hoïc ñaâu coù thì giôø maø tu. Cho neân thôøi gian ñi giaûng thaáy Phaät töû nghe vui, mình cuõng möøng. Nhöng coù moät laàn chuùng toâi giaûng Phaät Hoïc Phoå Thoâng khoùa II ôû Raïch Giaù, Phaät töû ñoâng laém. Toâi coøn nhôù roõ, kyø ñoù chuùng toâi giaûng veà quaû vò tu chöùng cuûa Töù quaû Thanh vaên. Giaûng xong, veà choã nghæ. Toâi vaø thaày Huyeàn Vi ñang ngoài uoáng nöôùc, thì coù moät Phaät töû tôùi ñaûnh leã heát söùc tha thieát, oâng noùi:

- Quyù thaày giaûng veà quaû vò tu chöùng cuûa Töù quaû Thanh vaên, tuïi con nghe raát hay. Nhöng thöa thaày, thaày ñaõ chöùng ñöôïc quaû naøo roài ?

Toâi ngaån ngô, khoâng bieát noùi sao. Luùc ñoù thaày Huyeàn Vi lanh mieäng hôn toâi, lieàn traû lôøi:

- Ñaïo höõu khoâng bieát sao, trong nhaø Phaät thöôøng noùi ai tu chöùng thì naáy bieát, nhö uoáng nöôùc laïnh noùng töï bieát, laøm sao noùi ñöôïc ?

Nghe vaäy, Phaät töû aáy khoâng hoûi nöõa. Nhöng keå töø ñoù toâi thaät aùy naùy, khoâng haøi loøng veà mình chuùt naøo caû. Toâi thaáy mình chæ laø ngöôøi quaûng caùo thuoác cuûa Phaät, chôù thöïc söï khoâng phaûi thaày thuoác con.

Töø ñoù toâi cöù oâm aáp moät noãi buoàn trong loøng. Cho tôùi sau naøy khi môû Phaät Hoïc Vieän Hueä Nghieâm, toâi töï höùa vôùi loøng raèng daïy moät khoùa cho anh em ra tröôøng roài, toâi seõ xin nghæ ñeå tu moät chuùt. Chôù thöïc ra thôøi gian qua vöøa hoïc, vöøa ñi daïy khoâng coù thì giôø tu. Neân maõn khoùa cuûa anh em ôû Hueä Nghieâm vaø quyù coâ ôû Döôïc Sö roài, toâi xin pheùp nghæ, giao laïi cho thaày Böûu Hueä troâng nom tröôøng, toâi leân nuùi Vuõng Taøu ñeå tu.

Toâi töï nghó taát caû nhöõng noãi nieàm khaéc khoaûi cuûa mình, noùi thì hay maø hoûi ñeán vieäc tu thì khoâng bieát, khoâng coù gì caû, nhö vaäy quaû tang mình chæ laø moät tay quaûng caùo thoâi. Phaät noùi phaùp naøy hay, phaùp kia hay mình ñeàu bieát heát, nhöng hoûi thaày coù laønh beänh chöa thì laéc ñaàu khoâng daùm noùi. Ñoù laø moät khuyeát ñieåm lôùn maø toâi töï thaáy. Nhöng vì hoaøn caûnh ngaøy xöa, Phaät phaùp quaù caàn neân chuùng toâi khoâng daùm töø choái. Maáy huynh ñeä hieän nay coù leõ khoûe hôn, luùc naøo hoïc xong roài môùi ñi giaûng. Hoaëc ai muoán chuyeân tu moät thôøi gian cuõng coù theå ñöôïc.

Töø khi nhaäp thaát tu vaø tu coù ñöôïc chuùt ít tieán, toâi môùi thaáy vui, thaáy haøi loøng phaàn naøo. Nhöõng gì mình noùi ñöôïc, mình cuõng bieát roõ, naém chaéc khoâng nghi ngôø nöõa. Cho neân ngaøy xöa toâi giaûng thöôøng thoâi, khoâng aên khaùch laém, nhöng tu moät thôøi gian roài giaûng trôû laïi, thì Phaät töû tôùi raát ñoâng. Nhö vaäy sau naøy Phaät töû tôùi ñoâng, khoâng phaûi toâi coù ngheä thuaät noùi hay, choïc cöôøi kheùo maø chaúng qua laø toâi tu, toâi bieát ñöôïc leõ thaät cuûa ñaïo ra sao thì chæ daãn cho moïi ngöôøi cuøng tu theo nhö vaäy, neân hoï chòu nghe.

Ngöôøi ta chòu nghe laø ñeán vôùi mình, mình bieát daïy hoï giaùo lyù vaø bieát chæ phöông phaùp cho hoï tu, neân hoï môùi hoan hyû. Chôù neáu nghe roài veà, khi hoûi caùch tu laïi khoâng bieát, nhö vaäy Phaät phaùp ñoái vôùi hoï khoâng höõu hieäu. Maø ñaõ khoâng höõu hieäu thì ngöôøi ta theo laøm gì nöõa.

Nhö naêm 1964 toâi coù maët trong kyø Ñaïi hoäi Phaät giaùo naêm aáy, toâi ñeà nghò vôùi quyù Hoøa thöôïng raèng, Phaät giaùo Vieät Nam coù ba toâng phaùi chaùnh laø Thieàn, Tònh, Maät. Nhöng baây giôø khoâng coù toâng phaùi naøo ñuû cô sôû ñeå höôùng daãn cho Taêng Ni, Phaät töû tu. Vaäy xin quyù Hoøa thöôïng cho thaønh laäp Thieàn vieän, Tònh vieän, Maät vieän; moãi nôi coù moät phöông phaùp chuyeân moân ñeå tu haønh.

Nhö theá khi giaûng sö ñi giaûng, ai muoán tu Thieàn thì giôùi thieäu tôùi Thieàn vieän, ai muoán tu Tònh giôùi thieäu tôùi Tònh vieän, ai muoán tu Maät giôùi thieäu tôùi Maät vieän. Bôûi khi giaûng, giaûng sö chæ quaûng caùo thuoác thoâi, ai muoán mua thuoác phaûi ñeán xí nghieäp saûn xuaát thuoác môùi mua ñöôïc. Chuùng ta phaûi coù choã ñeå giôùi thieäu, haønh giaû muoán tu theo phaùp moân naøo thì ñeán nôi ñoù, seõ ñöôïc chæ daãn caën keõ hôn.

Nhìn laïi Phaät giaùo chuùng ta khoâng coù choã naøo chuyeân heát. Mình noùi phaùp ñoù hay laém, cao sieâu laém, nhöng Phaät töû hoûi tu laøm sao, thaày daïy cuï theå caùch thöùc thöïc taäp thì thaày cuõng ngaån ngô. Nhö vaäy coù phaûi laø moät khuyeát ñieåm lôùn trong toå chöùc cuûa mình khoâng ?

Bôûi vaäy thôøi cuûa toâi, toâi thaáy raát roõ moät soá cö só hoïc Phaät cuõng kha khaù nhö oâng Nhuaän Chöôûng, oâng Minh Ñaêng… caùc ñaïo höõu hoïc cuõng laâu ôû AÁn Quang, coù theå giaûng ñöôïc. Vaäy maø sau naøy, oâng Nhuaän Chöôûng thì theo oâng ñòa, baø maãu naøo ñoù. Coøn oâng Minh Quang boû Phaät giaùo, tu theo ñaïo Ba Hai beân AÁn Ñoää. Taïi sao vaäy ?

Môùi nhìn chuùng ta nghó nhöõng ngöôøi ñoù phaûn boäi, nhöng söï thöïc khoâng phaûi vaäy. Vì hoï ñaõ hieåu phaàn lyù thuyeát roài, hoï chæ caàn tu thoâi, nhöng ai daïy hoï tu ñaây ? Chuøa naøo cuõng tu moät caùch chung chung, khoâng coù choã chuyeân moân, khoâng coù nôi nghieân cöùu vaø thöïc taäp ñeán nôi ñeán choán, thì laøm sao chuùng ta giôùi thieäu cho hoï tu ? Maø khoâng coù nôi tu töùc laø khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu taâm linh cuûa hoï. Do ñoù, buoäc loøng hoï phaûi ñi tìm nôi naøy kieám nôi noï, voâ tình laïc vaøo nhöõng neûo taø. Ñoù laø moät khuyeát ñieåm lôùn cuûa Phaät giaùo chuùng ta.

 Cho neân khi chuyeân tu, toâi môùi thaáy ñöôïc lôïi ích lôùn lao cuûa ñaïo. Vì sôû tröôøng cuûa toâi tu Thieàn neân toâi thaønh laäp caùc Thieàn vieän. Coøn Tònh vieän vaø Maät vieän, toâi chöa thaáy ñöôïc moâ hình naøo cuï theå, ñi vaøo chuyeân moân cuûa phaùp aáy moät caùch roõ raøng caû.

Nhö vaäy moät giaûng sö chæ noùi phaùp cho Phaät töû nghe, hieåu nhöng baûn thaân chöa coù ñieàu kieän thöïc haønh, thì töï nhieân mình chæ laø moät quaûng caùo vieân thoâi, ñaâu phaûi thaày thuoác chính hieäu. Giaù trò Phaät phaùp seõ ñöôïc môû roäng hay bò tieâu moøn? Ñoù laø vaán ñeà maø toâi muoán ñaët ra cho taát caû quyù huynh ñeä hieåu vaø nghó tôùi töông lai cuûa Phaät giaùo.

Chuùng ta tu Phaät, nhaát laø nhöõng thaày thuoác con phaûi bieát nhöõng ñieàu gì ?

Moät laø phaûi bieát thuoác.

Hai laø phaûi bieát beänh.

Ba laø phaûi bieát lieàu löôïng cho ngöôøi uoáng khoûi beänh.

Ngaøy xöa Toân giaû A Nan tuy ôû gaàn ñöùc Phaät, nhöng coâng phu tu taäp vaãn chöa xong. Moät hoâm coù  hai ngöôøi ñeä töû ñeán xin Ngaøi höôùng daãn tu. Ngaøi daïy ngöôøi thôï reøn quaùn baát tònh, ngöôøi giöõ moà maû quaùn soå töùc. Hai oâng tu moät thôøi gian, khoâng coù keát quaû gì heát. Hoï ñeán baïch vôùi Ngaøi: “Con tu laâu quaù maø khoâng coù keát quaû, nhö vaäy laø taïi sao ?” Ngaøi luùng tuùng khoâng bieát lyù do, neân caàu cöùu vôùi Phaät:

- Baïch Theá Toân, con coù hai ngöôøi ñeä töû xin daïy phaùp tu, moät ngöôøi con daïy quaùn soå töùc, moät ngöôøi con daïy quaùn baát tònh maø hoï tu hoaøi khoâng coù keát quaû. Xin Theá Toân daïy con phaûi laøm theá naøo ñeå giuùp cho hoï tu coù keát quaû.

Phaät hoûi:

- Ngöôøi oâng daïy quaùn baát tònh laøm ngheà gì ?

- Baïch Theá Toân, hoï laøm thôï reøn.

Hoûi:

- Ngöôøi oâng daïy quaùn soå töùc laøm ngheà gì ?

- Baïch Theá Toân, hoï laøm ngheà giöõ moà maû.

Phaät noùi:

- OÂng daïy nhö vaäy laø sai roài. Ngöôøi giöõ moà maû ôû nghóa ñòa xem thaáy thaây ma hoaøi, daïy quaùn baát tònh môùi thaønh coâng. Coøn ngöôøi thôï reøn thoåi oáng beã phì phòch phì phòch, daïy quaùn soå töùc môùi thaønh coâng.

Nghe noùi vaäy Ngaøi bieát mình daïy sai, neân trôû veà daïy hai ngöôøi ñeä töû ñuùng nhö lôøi Phaät daïy. Thôøi gian sau, hai ngöôøi aáy vui möøng thöa: “Con vaâng lôøi Thaày daïy neân tu raát coù keát quaû”.

Ñoù, thaày thuoác maø khoâng bieát beänh, tröôøng hôïp naøo neân uoáng thuoác gì, neáu daïy sai ñi thì khoâng coù keát quaû. Ñeán tröôøng hôïp uoáng thuoác laëm nöõa. Uoáng thuoác laëm laø nhö ñöùc Phaät daïy caùc thaày Tyø-kheo quaùn baát tònh, khi quaùn baát tònh caùc thaày thaáy thaân nhôùp nhuùa, gôùm ñeán khoâng theå soáng noåi, neân huynh ñeä ruû nhau cuøng caét coå cheát heát. Ñeán ngaøy Boá-taùt Phaät thaáy chæ coøn baûy taùm ngöôøi, Ngaøi hoûi nguyeân do, môùi hay söï vieäc treân. Phaät lieàn quôû:

- Ta daïy quaùn baát tònh laø coát ñeå trò beänh ñaém saéc, chöù khoâng phaûi quaùn baát tònh ñeå töï töû. Tu maø töï töû laø sai laàm roài.

Vì vaäy trong kinh noùi sau khi quaùn baát tònh, thaáy nhôøm gôùm thaân naøy ñeán rôûn oùc thì phaûi döøng, quay sang quaùn tònh. Ñoù laø trò beänh maø uoáng quaù lieàu thì cuõng cheát. Chuùng ta laø thaày thuoác phaûi bieát thuoác, bieát beänh vaø bieát lieàu löôïng cho uoáng thì beänh môùi laønh. Neáu khoâng bieát nhöõng ñieàu ñoù thì chaúng nhöõng trò khoâng laønh beänh maø coù khi coøn tai haïi hôn nöõa.

Toâi xin hoûi caùc thaày thuoác con ôû ñaây, nhö coù ngöôøi maéc beänh tham ñeán xin ñieàu trò, quyù vò daïy phöông thuoác naøo ? Ñoù laø thöïc nghieäm maø chuùng ta phaûi bieát. Ñaõ laø thaày thuoác thì phaûi bieát thuoác, bieát caùch trò beänh cho coù hieäu quaû. Khi ngöôøi ta khai beänh tham, chuùng ta ñöøng voäi daïy phaùp lieàn. Bôûi vì tham coù tôùi naêm thöù thoâng duïng: tham taøi, tham saéc, tham danh, tham thöïc, tham thuøy hoaëc tham saéc, tham thinh, tham höông, tham vò, tham xuùc. Trong naêm caùi tham ñoù, duøng thuoác khaùc nhau hay laø cuøng moät thöù ? Ñieåm naøy thaày thuoác caàn phaûi bieát.

Ngöôøi tham taøi muoán coù tieàn cuûa nhieàu, tôùi xin thaày daïy phöông phaùp tu cho heát tham thì chuùng ta phaûi daïy phaùp boá thí. Boá thí laø sao ? Nhö gia ñình mình moãi thaùng coù moät trieäu ñoàng ñuû soáng, baây giôø thaùng naøy laøm ñöôïc moät trieäu hai, nhö vaäy laø dö hai traêm. Moät trieäu ñaõ ñuû soáng, coøn dö maø muoán ñeå daønh laø tham. Neáu dö hai traêm ñeå daønh, thaùng sau dö hai traêm cuõng ñeå daønh nöõa, tích luõy nhö vaäy ñoù laø tham. Muoán döùt loøng tham thì dö hai traêm, tìm xem ai ngheøo ñoùi giuùp hoï, ñoù goïi laø boá thí. Dö hai traêm lieàn boá thí thì coøn tham khoâng ? Heát tham. Nhö vaäy boá thí laø tröø beänh xan tham. Phaùp naøo trò beänh naáy roõ raøng.

Neáu ngöôøi khai bò beänh tham saéc duïc thì chuùng ta daïy quaùn baát tònh ñeå trò. Khi quaùn saùt thaân naøy thaáy ba möôi saùu vaät trong thaân ñeàu nhô nhôùp. Hoaëc nhö thaân ngöôøi cheát raõ rôøi, nhôùp nhuùa, quaùn nhö vaäy seõ heát beänh tham duïc. Nhôù tôùi thaân ñaõ gôùm coøn ñaém saéc gì nöõa ?

Neáu ngöôøi bò beänh tham danh, chuùng ta duøng hai phöông thuoác trò môùi laønh. Phöông thuoác thöù nhaát laø quaùn voâ thöôøng, nghóa laø danh ñöôïc roài seõ maát chöù khoâng coøn hoaøi. Ví duï nhö ngöôøi ñaéc cöû moät chöùc vuï naøo ñoù, khi maõn nhieäm kyø boán naêm taùm naêm roài cuõng trôû laïi thöôøng daân, chöù ñaâu ngoài maõi chieác gheá ñoù ñöôïc. Nhö vaäy giaønh giöït nhau, tranh ñaáu nhau ñeå coù moät chuùt chöùc töôùc, nhöng chöùc töôùc ñoù ñöôïc roài seõ maát. Vì maát neân noùi khoâng laâu daøi. Ñaõ khoâng laâu daøi thì toäi gì mình phaûi khoå, phaûi lo. Ñoù laø thang thuoác quaùn voâ thöôøng, nhöng moät thang naøy thoâi thì chöa ñuû hieäu nghieäm, phaûi theâm thang thuoác quaùn khoå nöõa.

Khoå laø sao ? Ñöùc Phaät daïy ngöôøi hieáu danh khi chöa ñöôïc thì chaïy choït, tìm caùch cho ñöôïc neân khoå. Khi ñöôïc roài thì sôï maát neân cuõng khoå. Khi ñaõ maát caøng buoàn raàu caøng theâm khoå. Nhö vaäy chöa ñöôïc khoå, ñöôïc roài khoå vaø maát cuõng khoå. Ba thôøi, tröôùc khoå, giöõa khoå, sau cuõng khoå. Xeùt nhö vaäy thì heát tham danh.

Neáu ngöôøi bò beänh tham aên, chuùng ta duøng thuoác gì ñeå trò ? Beänh naøy raát phoå bieán. Bôûi vì ai cuõng thích ñöôïc aên ngon, aên nhieàu. Neân muoán trò beänh tham aên phaûi duøng phaùp quaùn baát tònh. Taïi sao phaûi quaùn baát tònh ? Vì khi thöùc aên coøn ôû ngoaøi, tröôùc maét tröôùc muõi, mình ngöûi nghe thôm tho nhöng khi nhai nuoát tôùi coå roài thì noù coøn ngon, coøn thôm nöõa khoâng ? Neáu tôùi bao töû maø bao töû khoâng chòu chöùa, baét phaûi uïa ra. Khi uïa ra coù gôùm khoâng ? Neáu noù saïch, noù quyù thì trong ngoaøi gì cuõng saïch, cuõng quyù. Taïi sao trong buïng mình möûa ra thì gôùm thoâi laø gôùm. Coøn nhö tieâu hoùa ñöôïc, xuoáng döôùi roài cho ra cöûa sau coù gôùm khoâng ? Raát laø gôùm. Nhö vaäy neáu noù saïch thì tröôùc, giöõa, sau ñeàu saïch. Ñaèng naøy chæ moät chuùt beân ngoaøi thoâi, voâ tôùi beân trong laø baét ñaàu nhôùp nhuùa, roài khi traû ra cuõng nhôùp chôù ñaâu phaûi saïch. Caùi khoâng saïch maø taïi sao mình tham ? Ñoù, nhö vaäy nghó tôùi nhô nhôùp maø bôùt beänh tham aên.

Ñoàng thôøi phaûi nghó tham aên laø goác cuûa khoå voâ thöôøng. Taïi sao ? Bôûi vì nuoát voâ khoûi coå thì taát caû thöùc aên maát heát, chæ ngon coù maáy phuùt thoâi. Noùi maáy phuùt laø nhieàu ñoù, chôù coøn thaät ra moät mieáng aên ngon chæ coù maáy giaây ñoàng hoà. Caùi ngon ñoù khoâng thaät, chæ giaû taïm, qua roài maát. Noù laø voâ thöôøng, voâ thöôøng thì coù gì maø mình phaûi tham ? Nhö vaäy nhôø quaùn thöùc aên baát tònh, voâ thöôøng neân trò ñöôïc beänh tham aên.

Neáu ngöôøi bò beänh tham nguû, duøng thuoác gì ñeå trò ? Tham nguû laø goác cuûa si meâ, löôøi bieáng. Neân muoán trò beänh naøy phaûi laáy caây roi tinh taán maø ñaùnh noù. Nghóa laø khi nghe tieáng keûng phaûi troãi daäy lieàn, neáu chaàn chôø laø löôøi bieáng. Ngöôøi nhö vaäy raát xaáu hoå, khoâng neân, phaûi thöùc ñuùng giôø giaác ñeå tu taäp. Do ñoù phaûi thuùc noù baèng roi tinh taán, keâu daäy lo tu. Chæ coù tinh taán môùi ñuoåi ñöôïc con ma tham nguû thoâi.

Ñoàng thôøi trong nhaø Phaät cuõng daïy laáy thuoác voâ thöôøng ñeå trò beänh tham nguû. Bôûi vì cuoäc ñôøi chuùng ta khoâng laâu daøi, voâ thöôøng, khoâng ñoaùn ñònh ñöôïc. Bao nhieâu tuoåi maát, khoâng ai bieát ñöôïc. Moät ngaøy qua töùc tuoåi thoï giaûm moät phaàn. Nhö vaäy neáu ñeå ngaøy naøy troâi qua, ngaøy kia troâi qua thì ñôøi tu cuûa mình coøn coù giaù trò gì ? Muoán soáng coù yù nghóa, chuùng ta phaûi nhôù ñôøi laø voâ thöôøng, ngaøy naøo coøn soáng thì chuùng ta coá gaéng tu ngaøy aáy.

Nhö trong kinh coù caâu: “Thò nhöït dó quaù, maïng dieäc tuøy giaûm, nhö thieåu thuûy ngö, tö höõu haø laïc. Ñaïi chuùng ñöông caàn tinh taán, nhö cöùu ñaàu nhieân. Ñaûn nieäm voâ thöôøng, thaän vaät phoùng daät.” Nghóa laø ngaøy nay ñaõ qua, maïng theo ñoù maø giaûm, nhö caù caïn nöôùc, khoâng coù gì vui heát. Ñaïi chuùng caàn phaûi tinh taán tu, nhö cöùu löûa chaùy ñaàu. Chæ nhôù nghó voâ thöôøng, deø daët chôù buoâng lung ! Ñoù laø duøng thuoác quaùn voâ thöôøng ñeå thuùc ñaåy mình. Nhôø theá trò ñöôïc beänh tham nguû.

Ñoù laø nhöõng phöông thuoác trò beänh tham.

Baây giôø coù ngöôøi bò beänh saân ñeán xin thuoác, chuùng ta seõ daïy hoï trò baèng caùch naøo ? Trong nhaø Phaät daïy raát ñaày ñuû, ngöôøi beänh saân phaûi duøng thuoác nhaãn nhuïc vaø töø bi ñeå trò.

Muoán nhaãn nhuïc phaûi laøm sao ? Khi ngöôøi ta choïc mình noåi töùc leân, muoán nhòn ñöôïc hoï chuùng ta phaûi ñoïc caâu naøy: “Nhòn laø khoân, noùi laø daïi”, nhaéc ñi nhaéc laïi chöøng moät chuïc laàn thì heát noùi. Heát noùi thì traùnh ñöôïc loãi saân haän. Vì khi noåi noùng thì thöôøng noùi baäy, laøm khoå ngöôøi ta. Noùi baèng lôøi chöa ñaõ thì tôùi tay chaân. Cho neân vöøa söûa soaïn noùi thì töï nhaéc mình: “Nhòn laø khoân, noùi laø daïi”, töø töø  söï noùng giaän chìm xuoáng. Nhöng chìm xuoáng chöù chöa heát goác ñaâu, laâu laâu nhôù laïi cuõng noåi giaän nöõa. Neân phaûi duøng quaùn töø bi ñeå trò cho döùt goác.

Quaùn töø bi laø thöông töø ngöôøi thaân nhö cha meï, anh em cho tôùi ngöôøi sô nhö nhöõng keû laï vaø cuoái cuøng laø ngöôøi thuø, mình ñeàu thöông heát. Chöøng naøo thöông ñöôïc ngöôøi thuø thì khoâng coøn saân nöõa. Ñoù laø böùng taän goác.

Nhö vaäy moãi moät beänh, chuùng ta phaûi duøng moät hoaëc hai phaùp hoã töông ñeå trò thì beänh môùi laønh. Beänh naøo daïy phaùp aáy, trò ñöôïc laønh thì beänh nhaân môùi ñöôïc an laïc. Coøn mình daïy nhieàu phaùp nhöng ai muoán tu gì thì tu, chöù mình khoâng chæ roõ phaùp naøo trò beänh aáy, thì vieäc tu seõ khoâng ñeán nôi ñeán choán. Ñoù laø toâi noùi ñaïi löôïc veà boån phaän cuûa moät oâng thaày thuoác.

Keá ñaây toâi noùi theâm, moät vò giaûng sö coøn phaûi naém vöõng hai yeáu toá. Hai yeáu toá aáy laø gì ?  Moät laø kheá lyù, hai laø kheá cô. Khi giaûng phaûi hôïp vôùi chaùnh phaùp laø kheá lyù, hôïp vôùi trình ñoä cuûa ngöôøi ñöông thôøi laø kheá cô. Coù khi chuùng ta soaïn baøi giaûng cao, nhöng tôùi choã giaûng thaáy toaøn caên cô thaáp thì chuùng ta phaûi haï xuoáng cho hôïp vôùi caên cô cuûa hoï. Ngöôïc laïi, neáu mình soaïn baøi thaáp maø tôùi choã giaûng thaáy toaøn caên cô cao, thì mình phaûi naâng noäi dung baøi giaûng leân cho phuø hôïp. Vì vaäy hai yeáu toá kheá lyù, kheá cô laø toái quan troïng ñoái vôùi moät giaûng sö. Giaûng sö maø khoâng bieát ñieàu naøy thì deã thaát baïi. Ñoù laø ñieàu quyù vò caàn nhôù.

Khi noùi ñeán kheá cô thì phaûi thaáy ñöôïc hai phaàn: moät laø thôøi cô, hai laø caên cô. Thôøi cô töùc laø thôøi ñieåm mình giaûng trong hoaøn caûnh xaõ hoäi nhö theá naøo, thích hôïp hay khoâng ? Caên cô laø trình ñoä ngöôøi nghe tôùi ñaâu, phaûi noùi cho kheá hôïp. Ñöôïc vaäy môùi goïi laø ngöôøi lòch laõm trong vieäc giaûng daïy. Noùi theá ñeå quyù vò thaáy hoaøn caûnh laø yeáu toá caàn thieát cho chuùng ta nhaän xeùt vaø öùng duïng moät caùch thích hôïp cho söï tu haønh.

Veà thôøi cô, chuùng ta cöù nhìn suoát chieàu daøi lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, baét ñaàu töø theá kyû thöù thöù hai maõi tôùi baây giôø gaàn hai möôi theá kyû. Nhöng töø theá kyû thöù chín, thöù möôøi laø thôøi Vieät Nam giaønh ñoäc laäp töø tay ngöôøi Trung Hoa. Thôøi ñoù, Phaät giaùo Vieät Nam chuû yeáu laø tu Thieàn. Thieàn theo hai heä: Heä cuûa ngaøi Tyø Ni Ña Löu Chi vaø heä cuûa ngaøi Voâ Ngoân Thoâng. Hai heä ñoù truyeàn sang Vieät Nam thì caùc nôi ñeàu laáy Thieàn laøm neàn taûng cho vieäc tu haønh. Neân caùc nhaø sö giuùp cho ñaát nöôùc ñöôïc ñoäc laäp toaøn laø Thieàn sö, nhö Thieàn sö Vaïn Haïnh, Thieàn sö Khuoâng Vieät… Caùc Ngaøi ñaûm ñang traùch nhieäm höôùng daãn cho trieàu ñình soáng vaø trò nöôùc hôïp vôùi ñaïo lyù. Ñeán hai toâng phaùi Laâm Teá vaø Taøo Ñoäng töø Trung Hoa truyeàn sang Vieät Nam vaøo theá kyû thöù 18, 19 cuõng tu Thieàn. Nhö vaäy töø tröôùc maõi cho ñeán theá kyû 19, Phaät giaùo Vieät Nam gaàn nhö laø Phaät giaùo tu Thieàn.

Nhöng tôùi thôøi Phaùp thuoäc, trong theá kyû 20 thì khoâng tìm ra ñöôïc ngöôøi tu Thieàn. Taïi sao nhö vaäy ? Ñieàu ñoù cuõng deã hieåu thoâi. Bôûi vì cuoái theá kyû 20 laø theá kyû chuùng ta bò Phaùp cai trò, neàn ñoäc laäp cuûa xöù sôû khoâng coøn. Neáu coøn chæ aån kín nôi moät soá ngöôøi laøm caùch maïng. Vì vaäy ña soá ñeàu thaát voïng khi thaáy mình bò laøm toâi ñoøi, noâ leä. Maø ñaõ noâ leä thì tu Thieàn khoâng theå thích hôïp ñöôïc. Cho neân töø ñoù trôû veà sau caùc baäc Toân tuùc ñaõ kheùo leùo, chuyeån töø phaùp Thieàn qua phaùp Tònh ñoä.

Nhö vaäy phaùp tu Tònh ñoä luùc ñoù töông öùng vôùi hoaøn caûnh ñaát nöôùc bò Phaùp cai trò. Bôûi vì baûn thaân ngöôøi daân khoâng coù gì vui, maø luoân caûm thaáy mình bò noâ leä neân buoàn chaùn. Tuïng kinh Di Ñaø thaáy coõi Cöïc Laïc ôû Taây phöông raát vui ñeïp, neân ai cuõng mong moûi ñöôïc soáng trong caûnh an laïc ñoù caû. Vì vaäy phaùp moân nieäm Phaät caàu vaõng sanh thích hôïp vôùi hoaøn caûnh luùc ñoù. Caùc Ngaøi daïy tu Tònh ñoä ñeàu ñöôïc moïi ngöôøi höôûng öùng tu theo. Lyù do aáy raát roõ raøng.

Nhöng tôùi ngaøy nay, ñaát nöôùc ñaõ hoaøn toaøn ñoäc laäp, chuùng ta thaáy tu Thieàn thích hôïp trôû laïi. Quyù vò ñöøng nghó toâi tu Thieàn neân chuû quan cho raèng Thieàn laø hay hôn caû. Toâi nhaéc laïi cho quyù vò nhôù, nhaø nöôùc hieän giôø luoân nhaéc nhôû toaøn daân phaûi xaây döïng laïi neàn vaên hoùa mang baûn saéc daân toäc cuûa mình. Muoán cho vaên hoùa Vieät Nam theå hieän ñaày ñuû baûn saéc daân toäc thì Phaät giaùo chuùng ta phaûi laøm sao ? Neáu chuùng ta giöõ nhö ngaøy xöa, toái thì Tònh ñoä nieäm Phaät tuïng kinh Di Ñaø, khuya thì trì chuù Laêng Nghieâm. Nhö vaäy coù thích hôïp vôùi baûn saéc daân toäc khoâng ? Vì tuïng kinh Di Ñaø baèng chöõ Haùn roài trì chuù baèng chöõ Phaïn. Hai ngoân ngöõ ñoù ngöôøi Vieät Nam nghe khoâng ai hieåu caû.

Nhö vaäy ngöôøi Vieät Nam tu vaø daïy cho Phaät töû mình tu maø khoâng ai hieåu gì heát, theá laø sao ? Ñieàu ñoù heát söùc voâ lyù. Neáu chuùng ta muoán thích öùng, haøi hoøa giöõa ñôøi vôùi ñaïo thì phaûi coù phaùp tu thích hôïp vôùi hoaøn caûnh xaõ hoäi hieän taïi. Nhaát laø giaûng sö ñi ñaâu cuõng noùi, cuõng chæ cho ngöôøi ta caùi gì ñuùng, caùi gì sai, caùi gì hôïp, caùi gì khoâng hôïp v.v... maø baûn thaân chuùng ta thì khoâng coù ñöôøng loái tu thích hôïp.

Nhö baây giôø chuùng ta tu hay daïy ngöôøi tu, maø phaùp moân aáy khoâng thích öùng vôùi baûn saéc daân toäc, tinh thaàn daân toäc hay vaên hoùa daân toäc thì ñoù laø khoâng hôïp thôøi roài. Cho neân thay vì tuïng hai thôøi Tònh ñoä vaø trì chuù Laêng Nghieâm, chuùng toâi chæ daïy Phaät töû tuïng saùm hoái saùu caên cuûa vua Traàn Thaùi Toâng soaïn. Nhö vaäy coù phaûi gaàn vôùi daân toäc hôn khoâng ? Vì ñoù laø nghi thöùc cuûa ngöôøi Vieät Nam soaïn. Moät baøi saùm hoái mang tính chaát hoaøn toaøn cuûa ngöôøi Vieät Nam. Coøn caùc baøi saùm hoái khaùc, vaên tuy hay nhöng laø cuûa ngöôøi Trung Hoa soaïn ra, laøm sao gaàn guõi vôùi ngöôøi Vieät Nam ñöôïc.

Keá ñoù, chuùng toâi chuû tröông khoâi phuïc Thieàn toâng ñôøi Traàn. Naêm ra Baéc, toâi ñöôïc Vieän Haùn Noâm môøi noùi chuyeän ba buoåi. Trong ba buoåi noùi chuyeän aáy, quyù vò coù ñaët moät caâu hoûi: Neáu noùi Thieàn Vieät Nam thì phaûi coù nhöõng neùt khaùc Thieàn Trung Quoác, Thieàn Nhaät Boån, Thieàn AÁn Ñoä… Nhö vaäy thì theá naøo laø choã ñaëc thuø cuûa Thieàn Vieät Nam ?

ÔÛ ñaây, toâi xin ñi xa moät chuùt cho quyù vò hieåu roõ. Ngaøy nay chuùng ta nghe goïi Phaät giaùo Vieät Nam, trong ñoù Phaät giaùo laø chung coøn Vieät Nam laø rieâng. Phaät giaùo laø chung, goác ñoù khoâng sai nhöng ngoïn coù sai bieät chuùt ít, ñieàu naøy khoâng theå traùnh khoûi. Nhö vaäy Phaät giaùo Vieät Nam vôùi Phaät giaùo Trung Hoa, Phaät giaùo Nhaät Boån, Phaät giaùo Thaùi Lan v.v... moãi nôi ñöông nhieân phaûi coù neùt rieâng khaùc. Goác ñaïo lyù thì khoâng hai nhöng öùng duïng tu haønh cho phuø hôïp vôùi töøng daân toäc thì coù sai bieät. Cho neân caâu hoûi Thieàn toâng Vieät Nam so vôùi Thieàn Nhaät Baûn, Trung Hoa, AÁn Ñoä sai bieät ôû choã naøo, khoâng phaûi laø vaán ñeà ñôn giaûn.

Trong phaïm vi baøi naøy, toâi khoâng theå noùi ñaày ñuû heát ñöôïc, neân chæ toùm löôïc cho quyù vò coù khaùi nieäm thoâi. Ñaëc thuø Phaät giaùo Thieàn toâng ôû AÁn Ñoä laø lyù luaän raát sieâu thoaùt, raát tinh vi. Coøn Trung Quoác, hoï luoân quan nieäm vaø töï haøo mình laø moät nöôùc naèm giöõa theá giôùi neân coù neàn vaên hoùa coå xöa nhaát traàn gian. Cho neân Thieàn toâng Trung Quoác, nhaát laø cuoái ñôøi Ñöôøng sang ñôøi Toáng, coù nhöõng bieán cheá, saùng taïo moät caùch ñaëc bieät. Nhö ôû AÁn Ñoä thì lyù luaän khuùc chieát, coøn Trung Quoác thì Thieàn ñöôïc theå hieän baèng ñaùnh, baèng heùt v.v... Chuùng ta nghe Toå Hoaøng Baù hay ñaùnh, Toå Laâm Teá hay heùt cho tôùi ngaøi Ñöùc Sôn thì aên gaäy v.v... laø nhöõng ñieåm ñaëc bieät cuûa Thieàn Trung Quoác.

Thieàn toâng Nhaät Boån thì sao ? Khoâng ñaùnh, khoâng heùt nhö Trung Quoác maø Nhaät Boån naëng veà ngheä thuaät. Cho neân Phaät giaùo ôû ñaây ñeàu bieán thaønh ngheä thuaät heát, nhö ngheä thuaät baén cung, ngheä thuaät ñaùnh kieám, ngheä thuaät ñaùnh voõ. Vì vaäy veà voõ thì goïi laø Nhu ñaïo, veà kieám goïi laø Kieám ñaïo, veà traø goïi laø Traø ñaïo.

Ñoù laø nhöõng sai bieät cuûa Thieàn toâng AÁn Ñoä, Trung Hoa, Nhaät Boån. Coøn Vieät Nam chuùng ta thì sao, coù gì ñaëc bieät ?

Thieàn tôùi Vieät Nam laø moät nöôùc nhöôïc tieåu, cho neân luùc naøo cuõng coù tính chaát khieâm nhöôøng. Nhöng ngöôøi ñaõ laõnh hoäi ñöôïc Thieàn thì coù caûm höùng ñaëc bieät. Bôûi coù caûm höùng coäng vôùi baûn tính ngöôøi Vieät Nam thoâng minh teá nhò, neân Thieàn Vieät Nam trôû thaønh thi vò. Quyù vò ñoïc laïi söû cuûa Thieàn sö Vieät Nam, seõ thaáy ña soá caùc Ngaøi thích noùi keä, noùi thi chôù khoâng ñaùnh, khoâng heùt.

Nhö toâi ñaõ noùi, chuû tröông cuûa chuùng toâi laø khoâi phuïc Thieàn toâng ñôøi Traàn. Neáu noùi theo söû Phaät giaùo cuûa daân toäc ta thì töø theá kyû thöù 6 thöù 7 coù Thieàn Tyø Ni Ña Löu Chi. Ngaøi Tyø Ni Ña Löu Chi laø ngöôøi AÁn truyeàn Thieàn sang Vieät Nam. Tôùi theá kyû thöù 8 thöù 9 coù Thieàn cuûa ngaøi Voâ Ngoân Thoâng laø ngöôøi Hoa truyeàn sang nöôùc ta. Ñeán theá kyû 12, 13 töùc ñôøi nhaø Traàn, thì vua Traàn Nhaân Toâng ñi tu laäp ra heä phaùi Truùc Laâm Yeân Töû, Ngaøi laø Sô Toå.

Ngaøi ñaõ thu nhaët tinh hoa nhöõng heä Thieàn tröôùc keát tuï laïi thaønh Thieàn Vieät Nam, laáy teân laø Thieàn Truùc Laâm Yeân Töû. Nhö vaäy Sô Toå doøng thieàn naøy laø ngöôøi Vieät Nam, moät oâng vua Vieät Nam. Noùi tôùi khoâi phuïc Thieàn toâng ñôøi Traàn, töùc laø khoâi phuïc Thieàn toâng Vieät Nam. Doøng Thieàn naøy raát gaàn guõi vôùi chuùng ta, vì noù mang tính daân toäc, mang baûn saéc Vieät Nam. Ñoù laø yù nghóa toâi noùi khoâi phuïc Thieàn toâng Vieät Nam.

Theâm moät vaán ñeà nöõa treân phöông dieän thôøi cô. Nhö khi toâi laäp Thieàn vieän Thöôøng Chieáu cho Taêng Ni tu, ñoàng thôøi toâi cuõng laäp Tueä Tónh Ñöôøng hoát thuoác mieãn phí cho daân. Bôûi vì theo hoaøn caûnh rieâng bieät cuûa moãi ñòa phöông maø chuùng ta coù nhöõng phöông tieän giaùo hoùa khaùc nhau. ÔÛ Thöôøng Chieáu chung quanh laø daân ngheøo, chuùng toâi laäp Tueä Tónh Ñöôøng ñeå vöøa tu, vöøa giuùp ñôõ ñoàng baøo. Ñoù laø vieäc thích hôïp vôùi hoaøn caûnh nôi ñaây, neân ñöôïc moïi ngöôøi höôûng öùng. Vì theá vieäc giaùo hoùa seõ coù nhieàu thuaän lôïi.

Ñeán khi laäp Thieàn vieän Truùc Laâm, toâi khoâng môû Tueä Tónh Ñöôøng nöõa maø taïo caûnh quan ñeïp cho khaùch du lòch ñeán vieáng. Nhö vaäy tuøy ñieàu kieän ôû moãi nôi maø toâi laøm vieäc naøy hay vieäc noï. ÔÛ choã daân ngheøo caàn thuoác men thì coù Tueä Tónh ñöôøng. Coøn Ñaø Laït laø thaønh phoá du lòch, caàn thu huùt ñöôïc khaùch du lòch thì daân ôû ñoù môùi coù phöông tieän soáng. Nhö vaäy chuùng ta taïo duyeân ñeå ngöôøi ta tôùi ñoâng, daân ôû ñoù môùi coù phöông tieän laøm aên sinh soáng. Ñaây cuõng laø caùch ñeå giuùp cho daân nôi naøy. Thaønh ra tuøy thôøi, tuøy caên cô maø chuùng ta coù nhöõng vieäc laøm khaùc nhau. Coát laøm sao cho thích öùng vôùi hoaøn caûnh cuûa xaõ hoäi hieän taïi, vöøa lôïi ñaïo vöøa ích ñôøi.

Ñoù laø toâi noùi ñaïi khaùi ñeå chuùng ta thaáy ngöôøi truyeàn ñaïo, giaùo hoùa phaûi bieát thôøi bieát cô, öùng duïng cho thích hôïp. Nhö Phaät daïy tuøy hoaøn caûnh, vua chuùa Ngaøi noùi khaùc, daân daõ Ngaøi noùi khaùc, laøm sao cho ngöôøi nghe thu nhaët ñöôïc keát quaû toát. Nhö vaäy vieäc giaùo hoùa môùi ñem lôïi ích laïi cho moïi ngöôøi.

Nhö thôøi hieän taïi naøy vaø töông lai mai sau, chuùng ta thaáy truyeàn baù Tònh ñoä laø thích hôïp hay truyeàn baù Thieàn thích hôïp ? Ñoù laø vaán ñeà toâi muoán ñaët ra cho taát caû huynh ñeä nhìn kyõ, xeùt kyõ. Noùi theá toâi phaûi ñi xa hôn moät chuùt.

Thuôû coøn nhoû, toâi bieát nöôùc Vieät Nam chæ coù moät tröôøng Ñaïi hoïc Y Khoa ñaët ôû Haø Noäi. Mieàn Trung khoâng coù tröôøng hoïc coâng laäp. Mieàn Nam, ôû Saøi Goøn chæ coù tröôøng Peùtrus Kyù (nam) vôùi tröôøng Gia Long (nöõ). Caùc Tænh thì Myõ Tho coù tröôøng trung hoïc Nguyeãn Ñình Chieåu, Caàn Thô coù tröôøng trung hoïc Ba Saéc. ÔÛ taïi Huyeän, ngaøy xöa goïi laø Quaän chæ coù tröôøng Tieåu hoïc töø lôùp Naêm tôùi lôùp Nhöùt (baây giôø goïi laø lôùp Moät tôùi lôùp Naêm). ÔÛ Xaõ chæ coù tröôøng daïy töø lôùp Moät tôùi lôùp Ba thoâi, khoâng coù hôn nöõa. Ngoaøi ra taát caû tröôøng tö thuïc thì do nhaø doøng laäp ra, chöù nhaø nöôùc chæ coù maáy tröôøng thoâi. Nhö vaäy daân trí cuûa mình thôøi xöa nhö theá naøo ? Coù theå noùi haàu heát tôùi 90% ngöôøi doát hoaëc chæ ñöôïc goïi laø bieát chöõ, coøn trí thöùc coù 10% thoâi. Maø 10% trí thöùc ñoù, ña soá hoïc ôû caùc tröôøng doøng, tröôøng cuûa maáy Ma sô. Nhö vaäy giôùi trí thöùc nghieâng veà Coâng giaùo, coøn Phaät giaùo chaúng coù bao nhieâu.

Trong hoaøn caûnh nhö theá, neáu ñaïo Phaät khoâng daïy tu Tònh ñoä thì ñaâu ai hieåu gì veà Phaät phaùp maø tu. Cho neân chæ coù phaùp moân Tònh ñoä laø thích hôïp trong thôøi ñoù. Nhöng tôùi thôøi naøy, quyù vò nhìn laïi xem nöôùc ta coù bao nhieâu tröôøng Ñaïi hoïc ? Töø Baéc chí Nam coù raát nhieàu tröôøng Ñaïi hoïc. ÔÛ moãi Tænh cuõng coù Ñaïi hoïc hoaëc hai ba Tænh coù moät tröôøng Ñaïi hoïc. Taïi Thuû ñoâ Haø Noäi coù ba, boán tröôøng Ñaïi hoïc roài Thaønh phoá Hoà Chí Minh cuõng nhieàu tröôøng Ñaïi hoïc. Caùc tröôøng Trung hoïc thì taïi Xaõ cuõng coù nöõa.

Nhö vaäy con em chuùng ta mai kia seõ doát nhö mình hoài tröôùc hay laø gioûi hôn, trí tueä hôn ? Neáu doát hôn thì mình daïy phaùp ñôn giaûn noù môùi hieåu, môùi tu ñöôïc. Coøn neáu thoâng minh hôn, gioûi hôn mình thì daïy nhö vaäy noù khoâng chaáp nhaän ñaâu. Chuùng ta phaûi thaáy ñöôïc ñieàu ñoù.

Toâi noùi hôi xa moät chuùt, nhö naêm toâi sang Phaùp gaàn cuoái muøa heø. Vöøa tôùi Paris, thaày Nhaát Haïnh ñieän thoaïi môøi toâi xuoáng noùi chuyeän ôû laøng Hoàng. Khi xuoáng, lôùp hoïc heø cuûa thaày saép maõn, soá ngöôøi ngoaïi quoác tham döï ñeán hai ngaøn maáy traêm ngöôøi. Hoâm ñoù thaày môøi toâi giaûng. Toâi cöôøi noùi:

- Toâi chæ bieát tieáng Vieät Nam thoâi, thaày baét toâi giaûng cho ngöôøi ngoaïi quoác, laøm sao toâi giaûng ñöôïc.

Thaày baûo raèng:

- Thaày ñöøng ngaïi, cöù giaûng. Neáu ngöôøi noùi tieáng Phaùp hoï seõ ngoài moät cuïm, ngöôøi noùi tieáng Anh ngoài moät cuïm. Moãi ngöôøi coù mang saün oáng nghe, thaày giaûng baèng tieáng Vieät, döôùi ñoù coù ngöôøi dòch ra ngay cho töøng nhoùm cuûa hoï. Taát caû ñeàu ñöôïc nghe roõ raøng, thaày khoâng phaûi sôï.

Thaønh ra toâi noùi tôùi ñaâu ngöôøi ta nghe tôùi ñoù, chôù khoâng coù kieåu noùi moät caâu, roài ngoài chôø thoâng dòch vieân dòch, xong môùi noùi caâu nöõa. Giaûng kieåu ñoù thì buoàn cheát.

Hoâm ñoù toâi giaûng veà ñeà taøi Phaät giaùo Vieät Nam. Toâi ñeà cao tinh thaàn cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ Phaät giaùo. Vì Phaät giaùo Vieät Nam töø Baéc chí Nam gaàn nhö  80% chuøa ñeàu thôø ñöùc Quan AÂm. Hoaëc thôø trong chuøa hoaëc thôø loä thieân. Nhö vaäy Vieät Nam raát toân troïng phaùi nöõ, vì ñöùc tính toát cuûa ngöôøi nöõ laø nhaãn nhuïc vaø töø bi. Toâi keå chuøa ngoaøi Baéc, chuøa naøo cuõng coù thôø oâng thieän, oâng aùc. OÂng thieän thôø thì phaûi, sao laïi thôø oâng aùc ?

Nhaân ñoù, toâi môùi giaûi thích raèng ôû Vieät Nam söï tu haønh luoân luoân coù hai maët; moät maët thì giuùp ñôõ khuyeán khích tieán leân, coøn moät maët thì phaûi raên ñe doïa naït cho ngöôøi ta sôï. Vôùi ngöôøi hieàn laønh thì khuyeán khích giuùp ñôõ cho hoï tieán, vôùi ngöôøi hung döõ phaûi raên ñe doïa naït cho hoï boû thoùi xaáu. Caû hai maët ñeàu laø Boà-taùt heát. Noùi theá ñeå ngöôøi ngoaïi quoác thaáy ñöôïc caùi hay cuûa Phaät giaùo Vieät Nam.

Giôùi trí thöùc Taây phöông muoán tu Thieàn, ham tu Thieàn; coøn giôùi trí thöùc Vieät Nam coù muoán tu Thieàn khoâng ? Cuõng muoán tu Thieàn. Thieàn laïi laø sôû tröôøng cuûa Phaät giaùo Vieät Nam töø thuôû toå tieân cuûa chuùng ta. Vaäy maø chuùng ta khoâng khai thaùc sôû tröôøng cuûa mình, ñeå noù chìm vaøo queân laõng thì nhö vaäy mình coù loãi khoâng ? Chính vì leõ ñoù maø toâi chuû tröông khoâi phuïc Thieàn toâng Vieät Nam. Khi toâi chuû tröông laøm vieäc naøy, ít ai vui veû chaáp nhaän. Nhöng vì toâi thaáy cô duyeân cuûa Phaät giaùo ñeán luùc phaûi nhö vaäy, khoâng theå khaùc hôn ñöôïc. Bôûi vì trong thôøi ñaïi ngaøy nay, chæ coù tu Thieàn laø thích öùng vôùi ngöôøi trí thöùc trong cuõng nhö ngoaøi nöôùc.

Ngaøy xöa oâng baø chuùng ta ít hoïc, cho neân daïy nhöõng gì cao xa khoâng hieåu, buoäc loøng phaûi daïy tu Tònh ñoä. Caùc Ngaøi baûo cöù nieäm Phaät ñi, nieäm roài Phaät seõ ñoùn veà beân ñoù sung söôùng laém, khoâng nhö ôû ñaây. Do deã hieåu neân deã chaáp nhaän, vì vaäy ngöôøi thôøi ñoù hoan hyû tu theo. Nhöng baây giôø con chaùu chuùng ta khoân hôn chuùng ta nhieàu. Noù lyù luaän vaø haáp thuï neàn vaên minh cuûa khoa hoïc hieän ñaïi, maø ñaõ khoa hoïc thì phaûi thöïc teá, phaûi ñöôïc chöùng minh cuï theå, chôù khoâng noùi suoâng ñöôïc.

Thí duï nhö khi ra Baéc, toâi thaáy caùc chuøa vieát sôù baèng chöõ Haùn roài ñoäi treân ñaàu Phaät töû, cuùng vaùi. Toâi ñaët caâu hoûi, khoâng bieát ñöùc Phaät ngöôøi Taøu hay ngöôøi AÁn ? Neáu Phaät ngöôøi AÁn maø vieát chöõ Haùn, thì phaûi coù thö kyù dòch ra Phaät môùi hieåu ñöôïc chôù. Coøn neáu Phaät coù tha taâm thoâng, bieát ñuû heát taát caû caùc tieáng thì mình cöù loøng thaønh vieát chöõ Vieät, Ngaøi ñoïc seõ hieåu vaø seõ thoâng caûm ngay, cöïc khoå gì phaûi vieát chöõ Haùn cho khoù khaên vaäy. Chuyeän ñoù thaät laøm sao ñaâu !

Nhö vaäy mai chieàu con em mình coù chòu tin, chòu nghe, chòu laøm nhöõng ñieàu nhö vaäy khoâng ? Ñoù laø nhöõng vieäc maø ngöôøi tu só Phaät giaùo chuùng ta, nhaát laø quyù vò giaûng sö phaûi am hieåu, phaûi phaân ñònh cho roõ raøng, chín chaén. Caùi gì thích hôïp vôùi hoaøn caûnh, thích hôïp vôùi thôøi ñaïi, thích hôïp vôùi caên cô cuûa chuùng sanh thì mình khuyeán khích, mình phoå bieán. Coøn caùi gì khoâng thích hôïp thì mình phaûi gaùc qua, phaûi xeùt neùt vaø giaûi thích cho moïi ngöôøi cuøng hieåu kyõ caøng. Neáu khoâng nhö theá voâ tình mình laøm cho Phaät giaùo ngaøy caøng bò queân laõng, caøng bò choái boû. Ñaây laø ñieàu maø toâi thaáy caàn phaûi noùi cho taát caû hieåu, thoâng caûm.

Gaàn ñaây ôû Vieät Nam chuùng ta, ngöôøi ngoaïi quoác tôùi xin taäp tu ôû Thieàn vieän khaù nhieàu. Nhö vaäy hoï sang Vieät Nam vaø muoán nghieân cöùu Thieàn, muoán tu Thieàn thì nôi naøo daïy Thieàn hoï môùi tôùi, coøn khoâng daïy Thieàn hoï seõ khoâng tôùi. Ñoù laø ñieàu dó nhieân thoâi. Neân phaùp moân ñöôïc nhieàu ngöôøi ñöông thôøi troâng caäy, mong chôø maø mình khoâng bieát, khoâng daïy cho hoï tu thì thaät laø uoång.

Hoài toâi coøn daïy taïi Vaïn Haïnh, coù döï moät buoåi hoäi thaûo. Ñeán giôø nghæ giaûi lao, coù moät Giaùo sö daïy tröôøng Ñaïi hoïc Toång Hôïp ñeán gaàn than vôùi toâi: “Thöa thaày, toâi ñang gaëp moät vaán ñeà nan giaûi”. Toâi hoûi: “Giaùo sö gaëp vaán ñeà gì nan giaûi quaù vaäy ?” OÂng môùi keå: OÂng laø Giaùo sö tröôøng Ñaïi hoïc Toång Hôïp, laø tröôûng khoa Vaên. Môùi ñaây, beân Ñöùc vöøa göûi thö môøi oâng qua döï hoäi thaûo veà Phaät giaùo ñôøi Traàn. OÂng noùi: “Thöa thaày, toâi chöa nghieân cöùu gì veà vaán ñeà naøy caû”.

Quyù vò thaáy roõ raøng ngöôøi Taây phöông maø coøn chuù yù tôùi Phaät giaùo ñôøi Traàn cuûa chuùng ta nhö vaäy. Trong khi ñoù ngöôøi Vieät Nam laïi heát söùc lô laø, khoâng ñeå yù tôùi gì caû. Nhaát laø giôùi tu só, khoâng caàn bieát Phaät giaùo nöôùc nhaø nhö theá naøo, coù nhöõng ñieåm gì ñaëc bieät. Nhö vaäy chuùng ta coù ñaùng traùch khoâng ? Neáu ra ngoaïi quoác, bò ngöôøi ta hoûi Phaät giaùo ñôøi Traàn nhö theá naøo, nhöõng gì öu, nhöõng gì khuyeát mình ñeàu khoâng bieát, coù phaûi xaáu hoå khoâng?

Cho neân laø giaûng sö thì quyù vò phaûi nghieân cöùu, phaûi hieåu cho roõ töông lai Phaät giaùo cuûa chuùng ta nhö theá naøo, neân truyeàn giaùo laøm sao cho thích öùng, cho phuø hôïp thôøi ñaïi. Coù vaäy môùi mong noái naém ñöôïc maïng maïch cuûa Phaät phaùp. Baèng khoâng, chính laø chuùng ta töï laøm cho ñaïo phaùp ñi vaøo suy vi vaäy.

Mong raèng quyù vò giaûng sö coá gaéng tìm hieåu nghieân cöùu cho kyõ, ñeå giaûng daïy cho moïi ngöôøi bieát beänh, bieát thuoác trò. Toâi xin nhaéc laïi laàn nöõa, chuùng ta laø ngöôøi quaûng caùo ñaïo Phaät hay laø oâng thaày thuoác nhoû, ñeä töû ñeä toân cuûa Vua thaày thuoác ? Quyù vò chòu laøm gì ? Chòu laøm quaûng caùo hay chòu laøm thaày thuoác con ? Neáu laø thaày thuoác con thì phaûi hoïc thuoác, hoïc caùch trò beänh y nhö cha mình, ñeå laøm sao cho moïi ngöôøi ñöôïc laønh beänh. Ñoù môùi ñuùng laø con Vua thaày thuoác.

Toâi hy voïng buoåi noùi chuyeän hoâm nay seõ ñem laïi nhieàu lôïi ích cho taát caû quyù vò, treân böôùc ñöôøng tu ñaïo cuõng nhö haønh ñaïo cuûa mình.

]