I- QUAÙN NHÔN DUYEÂN MOÂN

Ban ñaàu laø nhôn duyeân moân, nghóa laø:

Phaùp do caùc duyeân sanh

Noù töùc khoâng töï taùnh;

Neáu laø khoâng töï taùnh;

Laøm sao coù phaùp aáy ? Phaùp do caùc duyeân sanh coù hai thöù: moät laø noäi, hai laø ngoaïi. Caùc duyeân cuõng coù hai thöù: moät laø noäi, hai laø ngoaïi.

Ngoaïi nhôn duyeân nhö: hoøn ñaát, baøn xoay, thôï goám... hoøa hôïp cho neân coù bình sanh; laïi nhö chæ sôïi, maùy deät, thôï deät... hoøa hôïp cho neân coù luïa sanh; laïi nhö ñaøo ñaát, ñaép neàn, keøo, coät, buøn, coû, nhôn coâng... hoøa hôïp neân coù nhaø sanh; laïi nhö söõa, laïc, noài naáu, ñuõa quaäy, nhôn coâng ... hoaø hôïp neân coù toâ sanh; laïi nhö haït gioáng, ñaát, nöôùc, löûa, gioù, hö khoâng, thôøi tieát, nhôn coâng... hoøa hôïp neân coù maàm sanh; phaûi bieát phaùp ngoaïi nhôn duyeân... ñeàu nhö theá.

Noäi nhôn duyeân laø: voâ minh, haønh, thöùc, danh saéc, luïc nhaäp, xuùc, thoï, aùi, thuû, höõu, sanh, laõo töû, moãi moãi ñeàu tröôùc nhôn roài sau môùi sanh.

Nhö theá, caùc phaùp noäi ngoaïi ñeàu töø caùc duyeân sanh, khoâng phaûi voâ taùnh sao !

Neáu phaùp töï taùnh khoâng, tha taùnh khoâng, töï tha cuõng khoâng. Vì côù sao ? Vì tha taùnh neân khoâng töï taùnh. Neáu baûo do tha taùnh neân coù thì traâu do taùnh ngöïa maø coù, ngöïa do taùnh traâu maø coù, leâ do taùnh mít maø coù, mít do taùnh leâ maø coù, caùc caùi khaùc ñeàu neân nhö vaäy, maø thaät chaúng phaûi. Neáu baûo chaúng do tha taùnh neân coù, chæ nhôn tha neân coù thì cuõng chaúng phaûi. Vì côù sao ? Neáu do laùc neân coù chieáu thì laùc vaø chieáu laø moät theå chaúng goïi laø tha; neáu baûo laùc ñoái vôùi chieáu laø tha thì khoâng ñöôïc noùi do laùc neân coù chieáu. Laïi laùc cuõng khoâng töï taùnh. Vì sao ? Vì laùc cuõng töø caùc duyeân sanh neân khoâng töï taùnh. Vì khoâng töï taùnh neân chaúng ñöôïc noùi do laùc neân coù chieáu. Theá neân chieáu khoâng neân laáy laùc laøm theå. Caùc thöù khaùc nhö bình, toâ... phaùp ngoaïi nhôn duyeân sanh ñeàu cuõng nhö theá khoâng theå ñöôïc.

Phaùp noäi nhôn duyeân sanh cuõng nhö theá khoâng theå ñöôïc. Nhö trong Thaát Thaäp Luaän noùi:

"Phaùp duyeân thaät khoâng sanh;

Neáu baûo laø coù sanh,

Laø taïi trong moät taâm ?

Laø taïi trong nhieàu taâm ?"

Phaùp Möôøi hai nhôn duyeân naøy thaät töï khoâng sanh. Neáu baûo coù sanh, laø trong moät taâm coù, laø trong nhieàu taâm coù. Neáu trong moät taâm coù thì nhôn quaû khoâng ñoàng thôøi cuøng sanh. Laïi nhôn quaû ñoàng thôøi coù vieäc aáy khoâng phaûi. Vì côù sao ? Bôûi phaøm vaät gì ñeàu tröôùc nhôn roài sau quaû. Neáu trong nhieàu taâm coù thì, phaùp möôøi hai (12) nhôn duyeân aét moãi caùi rieâng khaùc, phaàn tröôùc cuøng taâm dieät roài, phaàn sau laáy caùi gì laøm nhôn duyeân ? Phaùp dieät thì khoâng ngô, ñaâu ñöôïc laøm nhôn ? Phaùp möôøi hai nhôn duyeân neáu tröôùc coù thì, neân hoaëc moät taâm, hoaëc nhieàu taâm caû hai ñeàu khoâng phaûi.

Theá neân caùc duyeân ñeàu khoâng. Vì duyeân khoâng neân phaùp töø duyeân sanh cuõng khoâng, cho neân phaûi bieát taát caû phaùp höõu vi ñeàu khoâng. Phaùp höõu vi coøn khoâng huoáng laø coù ngaõ ? Bôûi nguõ aám, thaäp nhò nhaäp, thaäp baùt giôùi phaùp höõu vi neân noùi coù ngaõ, nhö nhôn chaát ñoát neân coù ñoát. Neáu aám, nhaäp, giôùi, khoâng, thì khoâng coù phaùp coù theå noùi laø ngaõ, nhöng khoâng chaát ñoát thì khoâng theå noùi ñoát. Nhö kinh noùi: "Phaät baûo caùc thaày Tyø kheo: Bôûi ngaõ neân coù ngaõ sôû, neáu khoâng ngaõ thì khoâng ngaõ sôû".

Nhö theá, vì phaùp höõu vi khoâng, neân bieát phaùp voâ vi Nieát baøn cuõng khoâng. Vì côù sao ? Vì nguõ aám naøy dieät chaúng sanh nguõ aám khaùc, aáy goïi laø Nieát baøn. Nguõ aám xöa nay töï khoâng thì choã naøo dieät maø goïi laø Nieát baøn ? Ngaõ cuõng khoâng thì caùi gì ñöôïc Nieát baøn ? Laïi nöõa, phaùp khoâng sanh goïi Nieát baøn, neáu phaùp sanh ñöôïc thaønh thì phaùp khoâng sanh cuõng ñöôïc thaønh; phaùp sanh chaúng thaønh, tröôùc ñaõ noùi nhôn duyeân, sau seõ noùi laïi, theá neân phaùp sanh chaúng thaønh. Bôûi phaùp sanh neân goïi voâ sanh, neáu phaùp sanh chaúng thaønh thì phaùp voâ sanh laøm sao ñöôïc thaønh ?

Theá neân, höõu vi, voâ vi vaø ngaõ ñeàu KHOÂNG.