PHAÅM THÖÙ MÖÔØI: PHOÙ CHUÙC

(tt)

GIAÛNG

Phaåm naøy laø phaàn daën doø sau cuøng cuûa Luïc Toå.

Moät hoâm Toå goïi ñeä töû laø Phaùp Haûi, Chí Thaønh, Phaùp Ñaït, Thaàn Hoäi, Trí Thöôøng, Trí Thoâng, Chí Trieät, Chí Ñaïo, Phaùp Traân, Phaùp Nhö v.v... baûo raèng: “Caùc oâng khoâng ñoàng vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, sau khi toâi dieät ñoä, moãi ngöôøi laøm Thaày moät phöông, nay toâi daïy caùc oâng noùi phaùp khoâng maát baûn toâng, tröôùc phaûi duøng ba khoa phaùp moân, ñoäng duïng thaønh ba möôi saùu ñoái, ra vaøo töùc lìa hai beân, noùi taát caû phaùp chôù lìa töï taùnh; chôït coù ngöôøi hoûi phaùp, oâng xuaát lôøi noùi troïn trong ñoái ñaõi, ñeàu laáy phaùp ñoái ñi laïi laøm nhaân cho nhau, cöùu kính hai phaùp thaûy ñeàu tröø, laïi khoâng coù choã ñi. 

Neáu laø ngöôøi hoïc ñaïo, nhaát laø ngöôøi xuaát gia, hieåu ñöôïc Thieàn toâng, coù ai hoûi ñaïo lyù chuùng ta phaûi öùng duïng ñoái ñaùp laøm sao ñeå khoâng maát baûn toâng, töùc laø toâng chæ chaùnh yeáu cuûa Phaät, Toå daïy. Muoán khoâng maát baûn toâng, Toå daïy phaûi duøng ba khoa phaùp moân, trong ñoù do söï ñoäng duïng thaønh ba möôi saùu phaùp ñoái, ra vaøo lìa hai beân chôù khoâng keït ôû hai beân, nhö vaäy noùi taát caû phaùp maø khoâng rôøi töï taùnh. Giaû söû coù ai chôït hoûi thì chuùng ta traû lôøi luoân luoân duøng hai caùi ñoái ñaõi laøm nhaân cho nhau, cöùu kính caû hai ñeàu deïp, khi deïp roài khoâng coøn choã ñeå deïp nöõa môùi hôïp ñaïo lyù.

Toå giaûi thích:

Ba khoa phaùp moân laø aám, giôùi, nhaäp vaäy. AÁm laø nguõ aám: Saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc; nhaäp laø thaäp nhò nhaäp, ngoaøi coù saùu traàn laø saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp, trong coù saùu cöûa laø maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù; giôùi laø thaäp baùt giôùi: Saùu traàn, saùu cöûa vaø saùu thöùc. Töï taùnh hay goàm muoân phaùp goïi laø haøm taøng thöùc, neáu khôûi suy nghó töùc laø chuyeån thöùc sanh saùu thöùc ra saùu cöûa, thaáy saùu traàn, nhö theá thaønh möôøi taùm giôùi, ñeàu töø nôi töï taùnh khôûi duïng. Töï taùnh neáu taø thì khôûi möôøi taùm taø, töï taùnh neáu chaùnh thì khôûi möôøi taùm chaùnh, goàm aùc duïng töùc laø duïng chuùng sanh, thieän duïng töùc laø duïng Phaät, duïng do nhöõng gì ? Do töï taùnh maø coù.

Ñoái phaùp, ngoaïi caûnh voâ tình coù naêm ñoái: Trôøi cuøng ñaát ñoái, maët trôøi cuøng maët traêng ñoái, saùng cuøng toái ñoái, aâm cuøng döông ñoái, nöôùc cuøng löûa ñoái, ñaây laø naêm ñoái.

Phaùp töôùng ngöõ ngoân coù möôøi hai ñoái: Ngöõ cuøng phaùp ñoái, coù cuøng khoâng ñoái, coù saéc cuøng khoâng saéc ñoái, coù töôùng cuøng khoâng töôùng ñoái, höõu laäu cuøng voâ laäu ñoái, saéc cuøng khoâng ñoái, ñoäng cuøng tònh ñoái, trong cuøng ñuïc ñoái, phaøm cuøng thaùnh ñoái, taêng cuøng tuïc ñoái, giaø cuøng treû ñoái, lôùn cuøng nhoû ñoái, ñaây laø möôøi hai ñoái vaäy.

Töï taùnh khôûi duïng coù möôøi chín ñoái: Daøi cuøng ngaén ñoái, taø cuøng chaùnh ñoái, si cuøng tueä ñoái, ngu cuøng trí ñoái, loaïn cuøng ñònh ñoái, töø cuøng ñoäc ñoái, giôùi cuøng loãi ñoái, thaúng cuøng cong ñoái, thaät cuøng hö ñoái, hieåm cuøng bình ñoái, phieàn naõo cuøng Boà-ñeà ñoái, thöôøng cuøng voâ thöôøng ñoái, bi cuøng haïi ñoái, hæ cuøng saân ñoái, xaû cuøng boûn seûn ñoái, tieán cuøng thoái ñoái, sanh cuøng dieät ñoái, phaùp thaân cuøng saéc thaân ñoái, hoùa thaân cuøng baùo thaân ñoái, ñaây laø möôøi chín phaùp ñoái vaäy.”

Toå daïy chuùng ta thaät laø kyõ. Phaàn nhieàu ñoïc qua ñoaïn naøy ít ai chuù taâm ñeán, thaáy nhö laø duøng danh töø thoâi, khoâng coù gì quan troïng nhöng thaät ra ñaây laø ñieåm then choát trong loái ñoái ñaùp cuûa nhaø Thieàn. Neáu chuùng ta khoâng hieåu ñöôïc ñieåm naøy thì ñoïc saùch Thieàn khoâng theå naøo hieåu noåi.

Toå baûo: “Ba möôi saùu phaùp ñoái naøy neáu hieåu maø duøng töùc laø ñaïo, quaùn xuyeán taát caû kinh phaùp, ra vaøo töùc lìa hai beân, töï taùnh ñoäng duïng, cuøng ngöôøi noùi naêng, ngoaøi ñoái vôùi töôùng maø lìa töôùng, trong ñoái vôùi khoâng maø lìa khoâng, neáu toaøn chaáp töôùng töùc laø taêng tröôûng taø kieán, neáu toaøn chaáp khoâng töùc taêng tröôûng voâ minh, ngöôøi chaáp khoâng laø coù cheâ bai kinh. Noùi thaúng chaúng duøng vaên töï, ñaõ noùi chaúng duøng vaên töï thì ngöôøi cuõng chaúng neân noùi naêng, chæ lôøi noùi naêng naøy lieàn laø töôùng vaên töï. Laïi baûo: Noùi thaúng chaúng laäp vaên töï töùc hai chöõ chaúng laäp naøy cuõng laø vaên töï, thaáy ngöôøi noùi lieàn cheâ bai ngöôøi ta noùi laø chaáp vaên töï. Caùc oâng neân bieát töï mình meâ thì coøn khaû dó, laïi cheâ bai kinh Phaät, khoâng neân cheâ bai kinh vì ñoù laø toäi chöôùng voâ soá. 

Thaáy ngöôøi ta xem kinh lieàn noùi laø chaáp vaên töï, ñoù laø nguy hieåm, laø mang toäi.

Neáu chaáp töôùng beân ngoaøi maø taùc phaùp caàu chaân, hoaëc roäng laäp ñaïo traøng, noùi loãi laàm coù khoâng, nhöõng ngöôøi nhö theá nhieàu kieáp khoâng theå thaáy taùnh; chæ nghe y phaùp tu haønh, laïi chôù coù traêm vaät chaúng nghó, maø ñoái vôùi ñaïo taùnh sanh chöôùng ngaïi; neáu nghe noùi chaúng tu khieán ngöôøi bieán sanh taø nieäm, chæ y phaùp tu haønh, boá thí phaùp maø khoâng truï töôùng. Caùc oâng neáu ngoä, y ñaây maø noùi, y ñaây maø duøng, y ñaây maø haønh, y ñaây maø taïo taùc, töùc khoâng maát baûn toâng. Neáu coù ngöôøi hoûi nghóa oâng, hoûi coù thì ñem khoâng ñaùp, hoûi khoâng thì ñem coù ñaùp, hoûi phaøm thì ñem thaùnh ñaùp, hoûi thaùnh laáy phaøm ñaùp, hai beân laøm nhaân cho nhau sanh ra nghóa trung ñaïo, nhö moät hoûi moät ñaùp, bao nhieâu caâu hoûi khaùc ñeàu y ñaây maø khôûi taùc duïng, töùc khoâng maát chaân lyù. Giaû söû coù ngöôøi hoûi sao goïi laø toái thì ñaùp raèng: Saùng laø nhaân, toái laø duyeân, saùng maát töùc laø toái, duøng saùng ñeå hieån toái, duøng toái ñeå hieån saùng, qua laïi laøm nhaân cho nhau thaønh nghóa trung ñaïo, ngoaøi ra hoûi nhöõng caâu khaùc thaûy ñeàu nhö ñaây maø ñaùp. Caùc oâng veà sau truyeàn phaùp y ñaây maø chæ daïy cho nhau, chôù laøm maát toâng chæ.” 

Ñaây laø lôøi daën doø cuûa Toå, Toå sôï ñeä töû sau naøy ra truyeàn phaùp noùi traùi vôùi ñaïo lyù, lôøi daën naøy chaéc laø coù. Giaû söû hieän nay coù ngöôøi hoûi theá naøo laø toái, chuùng ta giaûi nghóa toái laø khoâng thaáy, môø mòt khoâng thaáy goïi laø toái, luoân luoân chuùng ta giaûi nghóa nhö theá. Nhöng Toå khoâng cho giaûi thích nhö vaäy, hoûi theá naøo laø toái thì ñaùp raèng nhaân saùng maø coù toái, saùng maát laø toái, cuõng nhö toái maát laø saùng. Noùi nhö theá khoù hieåu hay deã hieåu ? Môùi nghe thaáy laï quaù ! Taïi sao giaûi nghóa nhö vaäy ? Tæ duï hoûi theá naøo laø daøi thì ñaùp nhaân nôi ngaén maø coù daøi, hoûi theá naøo laø ngaén, ñaùp nhaân daøi maø coù ngaén, nghóa laø moãi caùi ñeàu laø nhaân cuûa nhau, ñaùp nhö theá ngöôøi nghe seõ khoâng keït hai beân, khoâng keït hai beân töùc laø ñaït ñöôïc lyù trung ñaïo, laø thaáy ñaïo. Traùi laïi chuùng ta giaûi nghóa ñaâu laø keït ñoù, neân ngöôøi nghe khoâng thaáy ñaïo chi caû. Ví duï nhö noùi veà daøi ngaén, toâi hoûi quí vò hai caây thöôùc naøy, so vôùi caây thöôùc ngaén thì caây thöôùc daøi laø daøi, phaûi khoâng ? Neáu coù caây thöôùc khaùc daøi hôn caây thöôùc daøi thì caây thöôùc daøi thaønh ngaén. Nhö vaäy nhaân caây thöôùc ngaén maø goïi caây thöôùc daøi laø daøi, vaø nhaân caây thöôùc khaùc daøi hôn nöõa neân caây thöôùc daøi thaønh ngaén, vaäy daøi ngaén khoâng coá ñònh. Danh töø daøi ngaén laø ñoái ñaõi, do ñoái ñaõi maø thaønh chôù khoâng coù thaät, nhöng chuùng ta giaûi nghóa ñieàu gì cuõng quyeát ñònh laø thaät, ñoù laø laøm cho ngöôøi ta maéc keït. Khi hoûi theá naøo laø daøi, neáu ñaùp nhaân ngaén maø coù daøi thì ngöôøi ta bieát raèng “daøi” khoâng thaät, nhaân ñoái ñaõi vôùi ngaén maø coù; khi hoûi theá naøo laø ngaén thì ñaùp nhaân daøi maø coù ngaén, nhö vaäy daøi ngaén laø khoâng thaät maø khoâng thaät töùc laø khoâng keït hai beân. Traùi laïi noùi daøi nhaát ñònh laø daøi, ngaén nhaát ñònh laø ngaén, laø hoaëc keït beân naøy hoaëc keït beân kia. Toái vaø saùng cuõng theá. Ñeán lôùn nhoû cuõng vaäy. Moät vaät so vôùi vaät nhoû hôn noù thì noù lôùn, nhöng neáu so vôùi vaät lôùn hôn noù thì noù trôû thaønh nhoû. Nhö vaäy treân theá gian naøy lôùn nhoû daøi ngaén toái saùng v.v... ñeàu laø danh töø ñoái ñaõi,  “töông ñaõi” laø caùi naøy ñoái vôùi caùi kia maø laäp, chôù noù khoâng töï coù, ñaõ laø töông ñaõi thì danh töø khoâng thaät. Nhöng theá gian luoân luoân phaûi ñònh nghóa cho thaät xaùc ñaùng, maø ñònh nghóa xaùc ñaùng laø keït ngay !

Theá neân Toå daïy chuùng ta ñaõ bieát laø töông ñoái thì duøng caùi naøy ñaùp laïi caùi kia; nhö hoûi theá naøo laø coù thì ñaùp nhaân khoâng maø coù, hoûi theá naøo laø khoâng thì ñaùp ñoái vôùi coù maø noùi khoâng, vaäy “coù, khoâng” cuõng laø ñoái ñaõi khoâng thaät. Traùi laïi chuùng ta khi hoûi theá naøo laø coù thì ñaùp coù hình töôùng, sôø moù ñöôïc laø coù, hoûi theá naøo laø khoâng thì ñaùp troáng roãng ñoù laø khoâng. Nhö vaäy chuùng ta chaáp khoâng laø thaät khoâng, coù laø thaät coù, coøn Toå daïy coù laø ñoái vôùi khoâng maø laäp, khoâng laø ñoái vôùi coù maø thaønh, neân khoâng vaø coù laø hai danh töø ñoái ñaõi khoâng thaät, khoâng neân chaáp beân naøo caû, töùc laø khoâng chaáp phaùp, maø khoâng chaáp phaùp töùc laø thaáy ñöôïc nghóa trung ñaïo, ñeä nhaát nghóa ñeá. Traû lôøi nhö theá laø ñeå ñi ñeán choã chaân thaät.

Neáu hoûi theá naøo laø thaùnh thì phaûi ñaùp nhaân phaøm maø coù thaùnh, hoûi theá naøo laø phaøm thì ñaùp nhaân thaùnh maø coù phaøm. Nhö theá ngöôøi hoûi coù haøi loøng khoâng ? Luoân luoân hoï thaéc maéc: Taïi sao khoâng giaûi nghóa roõ thaùnh laø theá naøo ? Nhöng neáu chuùng ta giaûi nghóa thaùnh laø saùng suoát, hieåu thaáu moïi vieäc v.v..., phaøm laø toái taêm u meâ v.v..., giaûi nghóa nhö vaäy laø ñònh chaéc thaùnh laø thaùnh, phaøm laø phaøm, danh töø phaøm thaùnh laø thaät, maø chaáp chaët laø thaät, töùc keït hai beân, ñaùp ñeå cho ngöôøi ta chaáp töùc laøm taêng theâm si meâ cho ngöôøi. Coøn Toå baûo cho chuùng ta bieát thaùnh vaø phaøm do ñoái ñaõi maø laäp, neáu khoâng coù phaøm thì ñaâu coù thaùnh, khoâng coù thaùnh thì laøm gì coù phaøm ! Nhö vaäy thaùnh phaøm chaúng qua laø danh töø ñoái ñaõi, nhaân caùi naøy maø coù caùi kia, ñoù laø giaû danh khoâng thaät, bieát giaû danh khoâng thaät thì khoâng coøn chaáp, neân khoâng keït beân naøo caû. Ñoái ñaùp nhö vaäy töùc laø chuùng ta khoâng keït hai beân, töùc nhieân döùt chaáp, ngöôøi heát chaáp, khoâng muoán thaáy ñaïo cuõng vaãn thaáy, coøn ngöôøi chaáp chaët duø muoán thaáy ñaïo cuõng khoâng thaáy ñöôïc.

Toå thaät kheùo, Ngaøi bieát roõ taát caû phaùp theá gian laø khoâng thaät, neân Ngaøi chæ cho chuùng ta ñoái ñaùp trong ñoái ñaõi, chôù khoâng noùi coá ñònh, theá neân chuùng ta thaáy lôøi ñoái ñaùp cuûa Toå vaø caùc Thieàn sö khaùc haún theá gian. Theá gian ñònh nghóa caùi gì laø khaúng ñònh caùi ñoù, bôûi khaúng ñònh neân traêm thöù ñeàu chaáp ñuû traêm, noùi ñieàu gì laø khaúng ñònh ñieàu ñoù, noùi quaû quyeát coá ñònh neân caøng laøm cho ngöôøi ta chaáp saâu, caøng chaáp saâu caøng khoâng thaáy ñaïo, vì theá ngöôøi hoïc ñaïo laø ñöøng keït hai beân. Do ñoù Toå môùi baûo “ñoái vôùi töôùng maø lìa töôùng, ñoái vôùi khoâng maø lìa khoâng”. Ñoái töôùng lìa töôùng neân khoâng chaáp töôùng, ñoái khoâng maø lìa khoâng neân chaúng chaáp khoâng, chaáp khoâng laø si, chaáp töôùng laø meâ, caû si meâ ñeàu deïp saïch.

Nhö vaäy chuû yeáu cuûa ñaïo Phaät laø laøm sao cho chuùng ta giaùc ngoä. Ngoân ngöõ laäp ra chæ laø taïm duøng trong ñoái ñaõi, taát caû ngoân ngöõ chuùng ta noùi ra coù lôøi naøo khoâng ñoái ñaõi hay khoâng ? Giaû söû chuùng ta laäp ra moät ñieàu gì vaø cho laø tuyeät ñoái, noùi tuyeät ñoái cuõng laø ñoái vôùi töông ñoái maø noùi, ñoái vôùi töông ñoái maø laäp tuyeät ñoái. Vì theá taát caû ngoân ngöõ ñeàu naèm trong ñoái ñaõi, khoâng lôøi naøo thoaùt ngoaøi ñoái ñaõi, theá maø chuùng ta cöù nghó ñieàu gì cuõng laø coá ñònh neân môùi laàm. Hieåu ñöôïc yù naøy khi ñoïc saùch Thieàn môùi khoâng thaáy laï, caùc Toå traû lôøi cho chuùng ta luoân luoân laø duøng ñoái ñaõi chôù khoâng traû lôøi thaúng. Nhöng hieän nay chuùng ta traû lôøi nhö theá ñöôïc khoâng ? Tæ duï hoûi theá naøo laø Boà-ñeà, chuùng ta giaûi nghóa Boà-ñeà laø ñoái vôùi phieàn naõo maø coù hay nhaân phieàn naõo maø coù, hoûi theá naøo laø phieàn naõo thì ñaùp nhaân Boà-ñeà maø coù phieàn naõo, cuõng nhö nhaân phieàn naõo maø coù Boà-ñeà. Noùi nhö theá khoâng ai hieåu, hoï khoâng chaáp nhaän ñöôïc. Chuùng ta phaûi giaûi nghóa Boà-ñeà laø tieáng Phaïn, Trung Hoa dòch laø Giaùc v.v... nhö vaäy ngöôøi ta môùi chòu hieåu. Theá neân chuùng ta thaáy roõ theá gian quen ñònh nghóa, baát cöù ñieàu gì cuõng phaûi ñònh nghóa, noùi caâu naøo chaáp chaët caâu naáy, laäp danh töø naøo chaáp chaët danh töø ñoù. Vì theá Toå muoán cho chuùng ta thöùc tænh, bieát taát caû ngoân ngöõ laäp ra ñeàu laø ñoái ñaõi khoâng thaät. Theá gian naøy töø vaät nhö caùi baøn ñeán ngöôøi nhö oâng A... ñeàu laø giaû danh treân moät hình töôùng naøo ñoù, nhöng chuùng ta quen treân giaû danh neân luoân luoân chaáp ngoân ngöõ, söï vaät, chaáp lôøi khen lôøi cheâ, ñieàu hay ñieàu dôû v.v... roài ñieân ñaûo caû ngaøy, do ñoù khoå sôû khoâng coù ngaøy döùt.

Toùm laïi, chuùng ta phaûi hieåu cho thaáu ñaùo, taát caû phaùp theá gian ñeàu naèm trong ñoái ñaõi. Toå daïy caên cöù treân ba khoa phaùp moân laø Nguõ aám, Thaäp nhò nhaäp, Thaäp baùt giôùi, töùc laø truøm caû ngöôøi vaø ngoaïi caûnh. Taát caû ñeàu laäp treân söï töông ñoái khoâng coù gì laø thaät, caùi naøy laøm nhaân cho caùi kia, hai caùi ñoái ñaõi nhau maø thaønh laäp, cuõng nhö noùi toái laø ñoái vôùi saùng maø coù, neáu saùng maõi thì ñaâu coù noùi toái, cuõng nhö toái maõi thì ñaâu coù noùi saùng, vì heát toái neân noùi ñoù laø saùng, heát saùng neân goïi ñoù laø toái, toái saùng ñoái ñaõi nhau maø laäp, khoâng thaät coù. Tæ duï moät vaät chuùng ta cho laø ñeïp vì so vôùi vaät xaáu hôn noù, nhöng neáu so vôùi moät vaät ñeïp hôn thì noù trôû thaønh xaáu, vaäy treân theá gian naøy ñaâu coù gì coá ñònh laø toát laø xaáu. Nhö coù ngöôøi uoáng röôïu moãi laàn uoáng khoaûng moät phaàn tö lít, gaëp ngöôøi khaùc moãi laàn uoáng nöûa lít thì ngöôøi uoáng moät phaàn tö lít khen ngöôøi uoáng nöûa lít laø hay laø gioûi, lôøi khen ñoù laø chaân lyù chöa ? Lôøi khen ñoù lôïi hay haïi ? Ngöôøi uoáng ñöôïc moät lít  röôïu laïi ñöôïc ngöôøi uoáng nöûa lít khen, nhö vaäy coù phaûi laø cuoàng vôùi nhau hay khoâng ? Lôøi khen ñoù chæ laø khen trong söï cuoàng daïi vôùi nhau, theá maø chuùng ta cöù laån quaån keït trong söï khen cheâ.

Taát caû phaùp khaùc cuõng nhö theá, taát caû ñeàu laø danh ngoân khoâng thaät, do ñoái ñaõi maø laäp ra, taïi sao chuùng ta laïi chaáp ? Do chaáp neân sanh ra phieàn naõo. Neáu hieåu taát caû phaùp laø ñoái ñaõi khoâng thaät thì khoâng chaáp, do ñoù phieàn naõo cuõng döùt, töï nhieân taâm an oån, töï taïi, nghóa laø ngay trong ñôøi naøy ñöôïc giaûi thoaùt. Noùi “ñoái töôùng maø ly töôùng” laø theá, ñoái töôùng maø khoâng thaáy töôùng naøo thaät thì coøn gì maø chaáp ? Hieåu theá roài chuùng ta ñöøng keït ôû hai beân, khoâng keït hai beân töùc nhieân ñaït ñöôïc nghóa trung ñaïo ñeä nhaát. Chuùng ta chæ caàn nhôù loái ñoái ñaùp naøy, haèng öùng duïng cho mình thì chaéc chaén chuùng ta heát chaáp, traùi laïi neáu thaáy caùi gì cuõng ñònh nghóa thaät coá ñònh thì chaáp khoâng bieát ñeán bao giôø môùi döùt !

Caùc vò ñoà ñeä cuûa Luïc Toå veà sau ñeàu duøng caùch naøy ñeå ñoái ñaùp. Nhöng hieän nay neáu duøng nhö theá, ngöôøi ta seõ noùi mình noùi khoù hieåu. Söï thaät xeùt kyõ, thaø hoï khoâng hieåu coøn hôn ñeå hoï chaáp. Thaø khoâng hieåu, coøn hieåu thì phaûi hieåu cho ñuùng, neáu ñeå hoï chaáp thì caøng theâm beänh chôù coù lôïi gì. Theá neân thuôû xöa khi caùc Toå ñoái ñaùp, ngöôøi naøo khoâng hieåu thì ñi, chôù caùc Ngaøi khoâng giaûi thích theâm. Traùi laïi chuùng ta hieän nay luoân luoân giaûi nghóa daøi doøng, roát cuoäc ngöôøi hoûi töôûng ngoân töø laø thaät; laïi theâm vieäc chieát töï theo chöõ Haùn nöõa, thaønh ra caøng ñi vaøo chi li, caøng laøm cho ngöôøi ta roái theâm trong chöõ nghóa chôù khoâng hieåu ñuùng. Sôû dó chuùng ta hoïc ñaïo maø khoâng ngoä laø taïi hoïc trong caùi chi li, ñònh nghóa ñuû thöù roài keït treân chöõ nghóa. Thuôû xöa ñoái vôùi ngöôøi hoûi ñaïo, caùc Toå traû lôøi ñôn giaûn, coát sao cho ngöôøi hoûi tænh, thaáy ñöôïc caùi chaân thaät, ñoù laø ñieåm ñaëc bieät cuûa caùc Toå. Hieåu ñöôïc lyù naøy chuùng ta môùi thaáy chuû yeáu cuûa nhaø Thieàn laø chæ laøm theá naøo lôïi cho ngöôøi hoûi ñaïo, coøn chuùng ta hieän nay luoân luoân toû mình laø ngöôøi thoâng minh, khoâng caàn coù lôïi cho ngöôøi hoûi, ai hoûi ñieàu gì lieàn noùi thao thao daãn ñuû traêm ngaøn khía caïnh, khieán ngöôøi hoûi cuõng ñieân ñaàu khoâng bieát Thaày daïy ñieàu gì, ñoù laø beänh cuûa thôøi ñaïi. Chuùng ta hoïc ñaïo chaân chaùnh phaûi hieåu roõ leõ Phaät, Toå daïy, öùng duïng cho mình tu vaø cuõng daïy laïi cho ngöôøi khaùc tu, ñöøng laàm laãn laøm maát toâng chæ cuûa nhaø Thieàn.

Toâi nhaéc laïi moät laàn nöõa, ñieåm naøy Toå laëp laïi khoâng bieát bao nhieâu laàn, Ngaøi daïy ñoái vôùi caùc töôùng maø khoâng chaáp ñoù laø lôïi ích, neáu chuùng ta coá chaáp roài taïo ra nhöõng hình thöùc ñeå caàu ñaïo lyù thì khoâng bao giôø thaáy taùnh ñöôïc, chæ neân y theo phaùp ñoù tu haønh chaân chaùnh thì lôïi ích. Ngaøi cuõng raên: Ñöøng theo loái tu “traêm vaät khoâng nghó”, vì Ngaøi e chuùng ta ngoài tu cöù coá ñeø cho bao nhieâu voïng töôûng chìm xuoáng, tan maát. Nay toâi khuyeân ngöôøi tu coù theå ngoài chôi, nhöng nhôù taát caû phaùp ñeàu ñoái ñaõi khoâng thaät; neáu taát caû ñeàu ñoái ñaõi khoâng thaät thì nghó ñieàu gì ? Thí duï nghó veà ngöôøi, neáu laø ngöôøi nam thì ñoái vôùi nöõ maø laäp, nam nöõ laø ñoái ñaõi khoâng thaät thì nghó caùi gì ? Nhöõng ñieàu chuùng ta suy nghó ñeàu thaáy khoâng thaät thì coøn suy nghó ñieàu gì ? Chính khi aáy laø chuùng ta ñaõ laëng taâm maø khoâng keàm chi caû. Neáu ngoài maø cöù ñeø xuoáng cho khoâng bieát gì nöõa thì caøng ñeø caøng beänh chôù khoâng thaønh ñöôïc trí tueä. Trí tueä laø phaûi thaáy roõ, thí duï chuùng ta ngoài, chuùng ta thaáy roõ thaân mình laø hö giaû khoâng thaät. Bieát noù khoâng thaät thì ngoân ngöõ cuõng hö giaû khoâng thaät, ñeán caûnh ngoaøi cuõng duyeân hôïp khoâng thaät, bieát roõ nhö vaäy laø coù daáy taâm, coù daáy nieäm, nhöng daáy nieäm bieát nhö vaäy coù loãi gì khoâng ? Chính trong khi bieát nhö vaäy, töï nhieân taâm mình caøng yeân, yeân naøy khoâng do ñeø, neáu ngoài coá tình ñeø, ñoù goïi laø traêm vaät khoâng nghó, trôû thaønh si ñònh, khoâng ñi ñeán giaûi thoaùt. Theá neân Toå baûo raèng phaûi duøng “töông nhaân” töùc laø nhaân hai caùi ñoái ñaõi nhau maø noùi thì thaáy ñöôïc nghóa trung ñaïo, thaáy ñöôïc nghóa trung ñaïo ñoù laø ñaït ñaïo, töùc nhieân heát meâ. Traùi laïi cöù tìm giaùc thì caøng tìm caøng khoâng thaáy; chæ giaùc laø khi naøo khoâng coøn keït hai beân, vì khoâng keït hai beân môùi heát meâ, heát meâ laø giaùc ! Ngöôøi hoïc ñaïo cuõng nhö daïy ñaïo phaûi ñuùng nhö theá môùi ñöôïc. Ñaáy laø ñoaïn phoù chuùc veà söï giaùo hoùa cuûa Luïc Toå.

Vaøo nieân hieäu Thaùi Cöïc naêm Nhaâm Tyù, Dieân Hoøa thaùng baûy (712 DL), Toå sai ñeä töû ñeán Taân Chaâu, chuøa Quoác AÂn döïng thaùp vaø khieán thôï khôûi coâng gaáp, naêm keá cuoái muøa haï laïc thaønh, ngaøy muøng moät thaùng baûy Toå hoïp ñoà chuùng baûo raèng: “Toâi ñeán thaùng taùm muoán lìa theá gian, caùc oâng coù nghi phaûi hoûi nhau sôùm, toâi vì caùc oâng phaù nghi khieán caùc oâng döùt meâ, neáu toâi ñi roài, sau khoâng coù ngöôøi daïy caùc oâng”. Ngaøi Phaùp Haûi v.v... nghe Toå noùi thaûy ñeàu rôi leä. 

Nghe Toå töø bieät baûo raèng Toå saép ñi, trong chuùng coù ñieàu gì nghi neân ñöa ra hoûi, Toå giaûi nghi cho ñeå khi Toå ñi roài khoâng coù ai chæ daïy, caùc ñeä töû lôùn nhö ngaøi Phaùp Haûi v.v... ñeàu khoùc.

Chæ coù Thaàn Hoäi thaàn tình baát ñoäng, cuõng khoâng coù khoùc.

Toå baûo: “Thaàn Hoäi tieåu sö laïi ñöôïc thieän baát thieän cuøng laø ñoàng, khen cheâ chaúng ñoäng, vui buoàn chaúng sanh, ngoaøi ra ñeàu khoâng ñöôïc, ôû trong nuùi maáy naêm, cöùu kính tu ñaïo gì ? Nay caùc oâng buoàn khoùc laø vì lo cho ai ? Neáu lo ta chaúng bieát choã ñi thì ta töï bieát choã ñi, neáu ta chaúng bieát choã ñi thì troïn khoâng baùo tröôùc cho caùc oâng, caùc oâng buoàn khoùc bôûi vì chaúng bieát choã ñi cuûa ta, neáu bieát choã ñi cuûa ta töùc khoâng neân buoàn khoùc. Phaùp taùnh voán khoâng sanh dieät ñi laïi, caùc oâng ngoài ñaây ta seõ vì caùc oâng noùi moät baøi keä goïi laø “Chaân giaû ñoäng tònh keä”. Caùc oâng tuïng baøi naøy cuøng vôùi ta yù ñoàng, y ñaây maø tu haønh thì khoâng maát toâng chæ.”

Ñaây laø ñoaïn Toå töø giaõ ñeä töû, nhöõng vò tröôûng thöôïng trong chuùng ñeàu khoùc, duy coù ngaøi Thaàn Hoäi, môùi möôøi maáy tuoåi nhöng khoâng khoùc neân Toå khen Thaàn Hoäi laø tieåu sö maø thaàn tình baát ñoäng, coøn caùc vò khaùc ôû nuùi bao nhieâu naêm, roát raùo tu ñaïo gì maø vöøa nghe Toå töø giaõ lieàn khoùc. Toå ñaët caâu hoûi: “Caùc oâng khoùc laø lo cho ai maø khoùc, lo cho ta khoâng bieát choã ñi phaûi   khoâng ? Neáu khoâng bieát choã ñi sao laïi baùo tröôùc cho caùc oâng”, baùo tröôùc laø bieát saün choã ñi roài. “Hoaëc caùc oâng khoùc vì khoâng bieát choã ta ñi, neáu bieát choã ta ñi thì caùc oâng khoâng khoùc nöõa.” Taïi sao? Ñaâu phaûi Toå ñi ñeán choã buoàn thaûm khoå ñau maø khoùc, bieát ñöôïc choã ñoù, töùc choã ñi cuûa Toå laø choã an nhaøn thaûnh thôi thì khoùc laøm chi. Nhö vaäy laø khoùc cho ai ? Khoùc cho ngöôøi ôû laïi phaûi khoâng ? Noùi ñi noùi laïi quanh quaån cuõng laø vì baûn ngaõ. Neáu khi Toå ñi, nghi khoâng bieát Toå ñi ñaâu, e lang thang toäi nghieäp thì neân khoùc ! Nhöng Toå bieát choã ñi neân môùi baùo tröôùc ngaøy ñi, bieát chaéc thì ñaâu coù lang thang maø sôï, nhö vaäy khoùc ñoù khoâng phaûi vì Toå. Toå muoán chæ cho chuùng ta bieát sôû dó chuùng ta buoàn khoå khi saép cheát vì ñöôøng tröôùc môø môø khoâng bieát ñi ñaâu, neân ngöôøi gaàn cheát cuõng khoùc maø ngöôøi nhìn thaáy ngöôøi saép cheát cuõng khoùc theo, caû hai ñeàu khoùc. Taïi sao ? Ngöôøi gaàn cheát khoùc laø vì khoâng bieát thaân phaän mình ra sao neân hoang mang sôï seät, khoùc nhìn ngöôøi ôû laïi vì ñi moät mình buoàn quaù; ngöôøi ôû laïi cuõng khoùc laø vì ngöôøi thaân ñi roài khoâng coøn ai lo cho mình, roát cuoäc ngöôøi naøo cuõng khoå, khoå vì baûn ngaõ thoâi chôù khoâng vì caùi gì khaùc. Vì theá Toå môùi baûo neáu bieát ñöôïc choã mình ñeán thì coù gì sôï maø phaûi khoùc, neáu ngöôøi khaùc bieát roõ choã ñeán cuûa mình, ngöôøi ñoù cuõng khoâng khoùc. Theá neân chuùng ta tu laøm sao maø ñeán khi saép ra ñi, mình bieát roõ choã mình ñeán, khi ñoù mình an nhieân, khoâng buoàn lo chi caû, chôù ñeán khi saép ñi maø khoâng bieát ñi ñaâu thì sôï seät, khoå sôû ñuû ñieàu. Nhö theá môùi thaáy ngöôøi tu khoâng phaûi chæ moãi thaùng ñi cuùng chuøa ngaøy raèm, ngaøy ba möôi hay aên chay maáy ngaøy laø xong boån phaän. Ngöôøi tu phaûi laøm sao laøm chuû ñöôïc khi saép ra ñi, bieát ñöôïc ngaøy ra ñi roõ raøng, khi ñi an oån vui töôi, ñöôïc nhö vaäy môùi thoaùt khoå.

Chuùng taêng ñeàu laøm leã, Toå noùi keä raèng:

                        Nhaát thieát voâ höõu chaân,

                        Baát dó kieán ö chaân,

                        Nhöôïc kieán ö chaân giaû,

                        Thò kieán taän phi chaân.

Toå daïy raèng: Taát caû khoâng coù chaân thaät, chaúng do thaáy nôi chaân maø goïi laø chaân, neáu thaáy ñöôïc chaân thì caùi thaáy ñoù troïn khoâng phaûi laø chaân. Chuùng ta nghe nhö khoù hieåu, nhöng leõ thaät laø nhö theá. Chaân laø töï noù chaân, neáu thaáy chaân thì caùi chaân ñoù khoâng thaønh chaân. Taïi sao ? Caùi chaân thaät laø cuûa chính mình, mình thaáy noù thì noù laø caûnh roài. Caùi chaân cuûa chính mình hieän ra khi naøo caùi giaû heát, neân thöôøng noùi voïng heát thì chaân hieän, chôù khi ñang voïng maø tìm chaân thì chaân cuõng laø voïng, chæ giaû heát thì chaân hieän, cuõng nhö toái heát thì saùng hieän; khi ñang toái muoán tìm saùng thì laøm sao tìm, vì nôi naøo cuõng toái caû, chæ khi toái heát, töï nhieân saùng hieän khoâng caàn tìm. Cuõng theá chuùng ta khoâng theå tìm ra chaân, neáu tìm chaân, thaáy ñöôïc chaân thì chaân ñoù khoâng phaûi laø chaân, neân noùi:    

                        Nhöôïc naêng töï höõu chaân,

                        Ly giaû töùc taâm chaân,

                        Töï taâm baát ly giaû,

                        Voâ chaân haø xöù chaân.

Toå chæ thaät laø roõ raøng, neáu ngöôøi hay töï coù chaân, chaân ñoù ôû ñaâu ? Lìa giaû töùc taâm chaân, töï taâm khoâng chòu lìa giaû, khoâng chaân choã naøo tìm ra chaân ? Nhö vaäy chaân coù laø khi naøo lìa ñöôïc giaû, coù saùng laø khi naøo maát toái, coøn toái maø muoán tìm saùng laø khoâng coù, coøn theo giaû maø muoán tìm chaân cuõng khoâng coù. Theá neân loái tu cuûa chuùng ta laø laëng voïng maø khoâng caàu chaân, voïng heát laø chaân hieän chôù khoâng caàn tìm chaân. Khi tìm chaân, chuùng ta duøng voïng maø tìm thì caùi mình thaáy chaân cuõng laø voïng. Nhieàu ngöôøi khoâng bieát noùi raèng: Muoán nghieân cöùu ñaïo Phaät, thaáy ñöôïc chaân lyù cöùu kính thì phaûi ñoïc saùch nhieàu, nghieân cöùu kyõ, nhöng thaät ra khoâng bao giôø thaáy. Duøng suy nghó laø caùi giaû ñeå tìm chaân thì khi naøo   thaáy ? Chæ döùt giaû thì chaân hieän chôù khoâng caàn tìm, vì theá theo ñaïo Phaät muoán ñaït ñöôïc chaân lyù, phaûi buoâng xaû taát caû ñieân ñaûo voïng töôûng. Ñaïo Phaät khoâng phaûi laø ñaïo ñeå mình suy nghó, buoåi ñaàu do suy nghó maø hieåu, nhöng thaät ra muoán ñaït ñeán choã cöùu kính laø phaûi buoâng xaû heát moïi nghó suy, moïi caùi giaû môùi ñöôïc chaân. Ñieåm naøy Toå chæ roõ cho chuùng ta: Neáu muoán töï coù chaân thì phaûi lìa giaû, töùc taâm thanh tònh. Vì theá toâi baûo buoâng voïng, nghóa laø khoâng baûo tìm chaân taâm maø chæ buoâng voïng, khi voïng heát töùc nhieân taâm chaân. Neáu töï taâm khoâng chòu lìa giaû, lìa voïng thì hoûi chaân ôû choã naøo ? Vì ñaâu cuõng laø giaû laøm sao coù chaân, caøng tìm chaân thì caøng khoâng thaáy. Ñoù laø ñieàu quan troïng cuûa söï tu. Baøi keä cuûa Tuù taøi Tröông Chuyeát coù caâu “Thuù höôùng chaân nhö toång thò taø” laø nhö theá, nghóa laø tìm kieám chaân nhö thaûy ñeàu laø taø. Chaân nhö khoâng phaûi tìm maø ñöôïc, chæ buoâng heát giaû laø chaân hieän; naém ñöôïc nguyeân taéc naøy thì söï tu haønh môùi khoâng laàm, neáu khoâng naém ñöôïc nguyeân taéc naøy thì deã laàm laém.

Tieáp theo Toå noùi ñeán ñoäng vaø tònh:

                        Höõu tình töùc giaûi ñoäng,

                        Voâ tình töùc baát ñoäng,

                        Nhöôïc tu baát ñoäng haïnh,

                        Ñoàng voâ tình baát ñoäng.

Höõu tình thì bieát ñoäng, voâ tình töùc laø khoâng bieát ñoäng, neáu ngöôøi tu haïnh baát ñoäng thì ñoàng vôùi voâ tình baát ñoäng. Ñaây laø choã chuùng ta phaûi kheùo leùo, coù nhieàu ngöôøi noùi tu haïnh baát ñoäng roài muoán ñeø taâm mình xuoáng, ñoùng khung mình trong moät choã naøo, ngoài moät choã nhö laø ôû tuø vaäy ñeå cho noù baát ñoäng. Nhö theá coù baát ñoäng ñöôïc khoâng ? Vì nguyeân laø höõu tình töùc laø ñoäng maø muoán cho baát ñoäng laøm sao ñöôïc, thaønh ra voâ tình maát roài.

                        Nhöôïc mích chaân baát ñoäng,

                        Ñoäng thöôïng höõu baát ñoäng,

                        Baát ñoäng thò baát ñoäng,

                        Voâ tình, voâ Phaät chuûng.

Toå daïy: Neáu muoán tìm caùi chaân thaät baát ñoäng, phaûi ngay treân ñoäng coù baát ñoäng. Toå chæ cho chuùng ta thaáy ngay treân ñoäng coù caùi baát ñoäng, ví duï nhö chuùng ta muoán baát ñoäng, neân cho raèng maét thaáy saéc, tai nghe tieáng, muõi ngöûi muøi laø coù ñoäng, nay cho maét khoâng thaáy, tai khoâng nghe, muõi khoâng ngöûi ñöôïc khoâng ? Neáu maét khoâng thaáy, tai khoâng nghe thì bòt maét, bòt tai ñöôïc, coøn muõi khoâng ngöûi ñöôïc khoâng ? Bòt muõi thì cheát coøn gì ? Nhö theá muoán tu baát ñoäng caùch ñoù laø khoâng ñöôïc. Chæ maét thaáy saéc maø khoâng chaïy theo saéc, thì treân ñoäng laø baát ñoäng, tai nghe tieáng laø ñoäng nhöng khoâng chaïy theo tieáng laø baát ñoäng, töùc laø treân ñoäng maø baát ñoäng thì baát ñoäng ñoù môùi laø chaân thaät. Coøn chuùng ta traùnh taát caû ñeå coù caùi baát ñoäng rieâng thì caùi baát ñoäng ñoù khoâng bao giôø coù, vì thaønh voâ tình maát roài. Treân ñoäng maø baát ñoäng môùi laø baát ñoäng chaân thaät. Hieåu ñöôïc lyù naøy môùi thaáy ñöôïc chuû yeáu cuûa söï tu. Neáu chuùng ta ñi tìm caùi baát ñoäng ôû nôi naøo ñoù, thì tìm suoát kieáp khoâng bao giôø coù, vì theá gian laø ñoäng, con ngöôøi laø ñoäng, hoaøn caûnh laø ñoäng, tröø chuùng voâ tình laø khoâng ñoäng thoâi, coøn höõu tình laø ñoäng, ñaõ laø ñoäng maø muoán boû ñoäng tìm baát ñoäng sao ñöôïc ? Theá neân ngay treân ñoäng coù caùi baát ñoäng, coøn noùi baát ñoäng laø baát ñoäng thì ñoù laø voâ tình khoâng coù Phaät taùnh. Chuùng ta coù Phaät taùnh töùc laø coù giaùc, coù giaùc töùc laø coù ñoäng, nhöng ngay treân ñoäng laøm sao cho khoâng ñoäng ñoù môùi laø cöùu kính, neân thöôøng noùi thaáy nghe maø nhö muø, nhö ñieác, thaáy vaãn thaáy, nghe vaãn nghe, nhö muø nhö ñieác laø treân ñoäng maø khoâng ñoäng, ñoù môùi laø choã chaân thaät. Ñoaïn naøy hieåu cho roõ môùi thaáy giaù trò, coøn khoâng hieåu roõ thì töôûng nhö xa xoâi laém vaäy.

                        Naêng thieän phaân bieät töôùng,

                        Ñeä nhaát nghóa baát ñoäng,

                        Ñaõn taùc nhö thöû kieán,

                        Töùc thò chaân nhö duïng.

Hay kheùo phaân bieät ñöôïc töôùng, ñeä nhaát nghóa baát ñoäng töùc laø ngay treân caùc töôùng, chuùng ta kheùo phaân bieät ñöôïc nhöng vaãn ôû trong ñeä nhaát nghóa khoâng ñoäng. Thaáy bình boâng bieát bình boâng, thaáy ly nöôùc bieát ly nöôùc, thaáy vaät gì bieát vaät aáy nhöng khoâng ñoäng, ñoù laø ñeä nhaát nghóa khoâng ñoäng. Khoâng phaûi chuùng ta muø toái, ngu si, voâ giaùc, nghóa laø vaãn tri vaãn giaùc, tri giaùc töùc laø ñoäng nhöng tri giaùc maø vaãn trong caùi tænh chôù khoâng phaûi voïng, ñoù laø baát ñoäng ngay treân ñoäng. Chæ khôûi caùi thaáy naøy töùc laø duïng cuûa chaân nhö. Ngöôøi kheùo thaáy nhö vaäy laø ngöôøi ñöôïc dieäu duïng cuûa chaân nhö, traùi laïi neáu cöù tìm baát ñoäng ôû choã naøo khaùc, ñoù laø si meâ khoâng thaáy ñaïo lyù.

                        Baùo chö hoïc ñaïo nhaân,

                        Noã löïc tu duïng yù,

                        Maïc ö Ñaïi thöøa moân,

                        Khöôùc chaáp sanh töû trí.

Baûo vôùi nhöõng ngöôøi hoïc ñaïo, gaéng söùc phaûi duïng taâm, chôù neân ñoái vôùi phaùp moân Ñaïi thöøa laïi chaáp thaønh trí sanh töû. Nghóa laø Toå daën ñoái vôùi phaùp Ñaïi thöøa phaûi kheùo  duïng  taâm  cho ñuùng, ñöøng sai laàm roài chaáp thaønh trí sanh töû.

                        Nhöôïc ngoân haï töông öng,

                        Töùc coäng luaän Phaät nghóa,

                        Nhöôïc thaät baát töông öng,

                        Hieäp chöôûng linh hoan hæ.

Boán caâu keä naøy chuùng ta phaûi söû duïng cho kheùo. Toå daïy neáu ngöôøi ñoái dieän cuøng mình noùi chuyeän thích hôïp nghe hieåu, caûm thoâng ñöôïc, lieàn cuøng hoï baøn nghóa Phaät, neáu thaät khoâng coù hôïp thì neân chaáp tay khieán hoan hæ, ñöøng giaän, ñöøng buoàn. Tæ duï noùi tu Thieàn ñieân v.v... thì neân chaáp tay cöôøi thoâi, chôù ñöøng caõi laïi, hoaëc giaän leân. Nhö vaäy khi noùi veà ñaïo vôùi nhau, neáu hieåu caûm thoâng ñöôïc thì cuøng baøn ñaïo lyù, coøn neáu caõi nhau thì chaáp tay hoan hæ roài lui. Nhöng hieän nay coù ai chòu laøm nhö theá khoâng, cöù noåi saân leân caõi ñoû maët roài noùi toâi vì ñaïo, maø ñaïo thì ñaâu coù saân ! Chuùng ta bò beänh chaáp, caùi gì cuõng chaáp, caû ñeán ñaïo cuõng chaáp thaønh ra phieàn naõo maõi. Tu maø roát cuoäc roài cuõng thaønh phieàn naõo, chôù khoâng phaûi heát phieàn naõo, vì gaëp caùi gì dính caùi aáy, chaáp caùi aáy neân ai chaïm tôùi laø noåi saân si. ÔÛ nhaø chaáp gia ñình, chaáp cha meï, anh em, neân ai phaïm tôùi thì binh roài phieàn naõo, vaøo chuøa chaáp chuøa mình, chaáp huynh ñeä, chaáp boån ñaïo mình, neân cuõng binh roài cuõng phieàn naõo, roát cuoäc ôû ñaâu cuõng phieàn naõo. Chaáp laø goác cuûa phieàn naõo, hieåu nhö theá thì coù ai caàn hoûi ñaïo lyù, chuùng ta ñem heát loøng thaønh noùi cho hoï nghe, neáu hoï hieåu ñöôïc thì cuøng baøn, neáu hoï chaáp thì neân chaáp tay hoan hæ ruùt lui, nhö theá môùi hôïp ñaïo lyù, coøn tranh caõi laø khoâng hôïp vôùi ñaïo.

                        Thöû toâng boån voâ traùnh,

                        Traùnh töùc thaát ñaïo yù,

                        Chaáp nghòch traùnh phaùp moân,

                        Töï taùnh nhaäp sanh töû.

Toâng naøy voán khoâng tranh, tranh töùc maát yù ñaïo. Chaáp nghòch traùnh phaùp moân, tæ duï chaáp mình Ñaïi thöøa, ngöôøi Tieåu thöøa, cheâ Tieåu thöøa laø keùm v.v... nhö vaäy laø chaáp phaùp moân nghòch roài sanh tranh caõi thì töï taùnh vaøo sanh töû. Töï taùnh ñi trong sanh töû chôù khoâng vaøo Nieát- baøn! Toå daïy thaät quaù kyõ, Ngaøi daïy chuùng ta tu, daïy chuùng ta xöû söï sao cho hôïp vôùi ñaïo, ñöøng ñeå caùi chaáp ñöa chuùng ta ñeán choã meâ laàm, ñeán trong sanh töû.

Khi aáy ñoà chuùng nghe Toå noùi keä roài thaûy ñeàu laøm leã, bieát roõ yù Toå, moãi ngöôøi nhieáp taâm, y theo phaùp tu haønh, laïi khoâng daùm tranh caõi. Bieát Toå khoâng coøn ôû ñôøi bao laâu, Thöôïng toïa Phaùp Haûi laïi ñaûnh leã hoûi raèng: “Sau khi Hoøa thöôïng nhaäp dieät, y phaùp seõ trao cho ngöôøi naøo ?”

Toå baûo: “Toâi ôû chuøa Ñaïi Phaïm noùi phaùp cho ñeán ngaøy nay, sao cheùp ñeå löu haønh, goïi laø Phaùp Baûo Ñaøn Kinh, caùc oâng gìn giöõ, truyeàn trao cho nhau, ñoä caùc quaàn sanh, chæ y nôi lôøi noùi naøy, aáy goïi laø chaùnh phaùp, nay vì caùc oâng noùi phaùp chôù chaúng trao y, bôûi vì caùc oâng tín caên ñaõ thuaàn thuïc, quyeát ñònh khoâng coøn nghi ngôø, kham nhaän ñöôïc ñaïi söï. 

Khi hoûi sau khi Toå tòch roài y baùt trao cho ai thì Toå baûo sau khi Toå tòch, taát caû nhöõng thôøi phaùp Toå giaûng töø khi khôûi söï ôû chuøa Ñaïi Phaïm veà sau, ghi cheùp laïi ñeå teân laø Phaùp Baûo Ñaøn Kinh roài truyeàn baù cho nhau, chôù khoâng truyeàn y nöõa. Nay chuùng ta ñöôïc hoïc quyeån Phaùp Baûo Ñaøn naøy laø ñöôïc truyeàn phaùp cuûa Toå. Taïi sao khoâng truyeàn y ? Vì caùc ñeä töû cuûa Ngaøi loøng tin ñaõ thuaàn, khoâng coøn nghi nöõa.

Nhöng cöù theo yù baøi keä  “Phoù thoï” cuûa Sô toå Ñaït-ma, y khoâng neân truyeàn. Keä raèng:                 

                        Ngoâ baûn lai tö ñoä,

                        Truyeàn phaùp cöùu meâ tình,

                        Nhaát hoa khai nguõ dieäp,

                        Keát quaû töï nhieân thaønh.

Toå Ñaït-ma baûo: Ngaøi sang Trung Hoa truyeàn phaùp ñeå cöùu meâ tình, moät hoa laø toå Ñaït-ma, sanh ra naêm caùnh töùc laø ñeán Toå thöù saùu laø naêm vò, ñeán ñaây thì keát quaû töï nhieân thaønh, vì theá döôùi Luïc Toå khoâng truyeàn y baùt nöõa.

Toå laïi baûo: “Caùc Thieän tri thöùc, caùc oâng moãi ngöôøi neân tònh taâm laéng nghe toâi noùi phaùp, neáu muoán thaønh töïu chuûng trí phaûi ñaït ñöôïc Nhaát töôùng tam-muoäi vaø Nhaát haïnh tam-muoäi. Neáu ôû taát caû choã maø khoâng truï töôùng, ôû trong töôùng kia, khoâng sanh yeâu gheùt, cuõng khoâng thuû xaû, chaúng nghó caùc vieäc lôïi ích thaønh hoaïi v.v... an nhaøn ñieàm tònh, hö dung ñaïm baïc, ñaây goïi laø Nhaát töôùng tam-muoäi.

 Toâi noùi laïi cho deã hieåu, Nhaát töôùng tam-muoäi laø ñoái taát caû choã maø khoâng truï töôùng, treân taát caû töôùng ñoù khoâng sanh yeâu gheùt, thuû xaû, lôïi ích v.v... Nghóa laø ñoái taát caû töôùng maø khoâng chaáp khoâng truï, khoâng sanh yeâu gheùt thuû xaû v.v..., nhö vaäy bao nhieâu töôùng chuùng ta ñeàu khoâng dính maéc neân goïi laø Nhaát töôùng tam-muoäi. Bao nhieâu töôùng maø khoâng dính töôùng naøo caû thì xem nhö laø moät töôùng, chaùnh ñònh chæ coù moät töôùng. Ngöôøi khoâng chaáp taát caû phaùp thì daùng veû an nhaøn ñieàm ñaïm. Tæ duï tröôùc saân chuùng ta coù moät chaäu kieång ñang nôû hoa ñeïp, chôït moät ñöùa beù ñi ngang ngaét moät caùi hoa luùc ñoù mình coù an nhaøn ñieàm ñaïm khoâng ? Chuùng ta chaáp raèng hoa mình troàng cöïc khoå, hoa cuûa mình laø quí, nay bò ngaét lieàn noåi giaän, la ñöùa beù, töùc nhieân chuùng ta maát ñi söï an nhaøn ñieàm ñaïm. Vì chaáp töôùng neân moät vieäc gì xuùc phaïm ñeán chuùng ta, chuùng ta ñeàu noåi giaän la loái, hoaëc trong tröôøng hôïp chuùng ta hay thaân nhaân chuùng ta beänh hoaïn, chuùng ta hoát hoaûng v.v... Nhö vaäy ñeå thaáy roõ do chaáp töôùng neân chuùng ta trôû thaønh thoâ baïo, baát thöôøng, neáu khoâng chaáp töôùng thì moïi haønh ñoäng ñeàu an nhaøn, ñieàm tónh, hö dung ñaïm baïc. Toùm laïi treân taát caû töôùng maø khoâng dính, khoâng maéc, khoâng sanh yeâu gheùt, thuû xaû, ñoù laø Nhaát töôùng tam-muoäi. Tam-muoäi laø chaùnh ñònh, chaùnh ñònh chæ coù moät töôùng laø khoâng dính taát caû töôùng.

Neáu ôû taát caû choã ñi ñöùng naèm ngoài thuaàn moät tröïc taâm, khoâng ñoäng ñaïo traøng, chaân thaønh Tònh ñoä, ñaây goïi laø Nhaát haïnh tam-muoäi. 

Nhaát haïnh tam-muoäi khoâng phaûi laø moät haïnh ngoài yeân moät choã. Nhaát haïnh tam-muoäi laø laøm sao trong boán oai nghi ñi ñöùng ngoài naèm chæ thuaàn moät tröïc taâm, chæ moät taâm ngay thaúng thuaàn nhaát, khoâng coù cong veïo, thì ngay coõi naøy chính laø Tònh ñoä, vì khoâng coù taâm ñoåi thay cong veïo thì ñaâu coù buoàn giaän thöông gheùt, nhö vaäy ngay ñaây laø Tònh ñoä.

Neáu ngöôøi ñuû hai tam-muoäi naøy nhö ñaát ñaõ coù chöùa haït gioáng, nuoâi döôõng lôùn leân, thaønh thuïc ñöôïc haït kia, nhaát töôùng nhaát haïnh cuõng laïi nhö theá.

 Ñaát coù chöùa haït gioáng luùa, haït luùa ñöôïc nuoâi laàn laàn lôùn leân thaønh caây coù boâng vaø keát quaû thaønh haït luùa. Ngöôøi coù ñuû hai tam-muoäi chaéc chaén keát quaû cuõng thaønh Phaät khoâng nghi. Nhö vaäy muoán thaønh Phaät phaûi coù ñuû Nhaát töôùng tam-muoäi vaø Nhaát haïnh tam-muoäi. Toâi noùi laïi “Nhaát haïnh tam-muoäi” laø trong boán oai nghi ñeàu  moät tröïc taâm, coøn “Nhaát töôùng tam-muoäi” laø ñoái taát caû töôùng khoâng dính maéc töôùng naøo caû, khoâng yeâu gheùt thuû xaû..., ñuû caû hai tam-muoäi thì nhö ñaát ñaõ coù haït gioáng saün, nuoâi döôõng laàn laàn lôùn leân coù boâng, coù haït.

Nay toâi noùi phaùp ví nhö khi trôøi möa öôùt khaép caû quaû ñaát, Phaät taùnh cuûa caùc oâng ví nhö laø haït gioáng gaëp ñöôïc söï thaám öôùt naøy thaûy ñeàu phaùt sanh, nöông lôøi chæ daïy cuûa toâi, quyeát ñònh ñöôïc Boà-ñeà, y theo haïnh cuûa toâi, quyeát ñònh chöùng ñöôïc dieäu quaû, haõy nghe toâi noùi keä:

                        Taâm ñòa haøm chö chuûng,

                        Phoå vuõ taát giai manh,

                        Ñoán ngoä hoa tình dó,

                        Boà-ñeà quaû töï thaønh.”

Ñaát taâm chöùa caùc haït gioáng, töùc haït gioáng Boà-ñeà, khi möa röôùi thì taát caû ñeàu naûy maàm, ñoán ngoä hoa tình roài, quaû Boà-ñeà töï nhieân thaønh töïu khoâng nghi.

Toå noùi keä roài baûo: “Phaùp kia khoâng hai, taâm kia cuõng vaäy.

Phaùp khoâng hai laø ñoái vôùi taát caû töôùng maø chæ laø moät töôùng, Nhaát töôùng tam-muoäi ; taâm kia khoâng hai laø trong taát caû oai nghi ñi ñöùng naèm ngoài ñeàu chæ moät tröïc taâm.

Ñaïo kia thanh tònh, cuõng khoâng caùc töôùng, caùc oâng deø daët chôù quaùn tònh vaø ñeå taâm kia khoâng, taâm naøy voán tònh, khoâng neân thuû xaû, moãi ngöôøi töï noã löïc tuøy duyeân ñi vui veû.” Khi aáy caû thaûy chuùng ñeàu laøm leã thoái lui.

Ñeán ngaøy muøng taùm thaùng baûy, Toå chôït baûo ñeä töû raèng: “Toâi muoán trôû veà Taân Chaâu, caùc oâng haõy choùng söûa sang thuyeàn cheøo.” Ñaïi chuùng ñeàu buoàn baõ, coá caàm Toå ôû laïi. Toå baûo: “Chö Phaät xuaát hieän coøn phaûi thò tòch Nieát-baøn, coù laïi taát coù ñi, lyù vaãn thöôøng nhieân, hình haøi cuûa toâi ñaây trôû veà aét coù choã.”

Chuùng thöa: “Thaày töø ñaây ñi, bao giôø môùi trôû veà ?”

            Toå baûo: “Laù ruïng veà coäi, trôû laïi khoâng heïn ngaøy”.

Laïi hoûi raèng: “Chaùnh phaùp nhaõn taïng truyeàn trao cho ngöôøi naøo ?”

Toå baûo: “Ngöôøi coù ñaïo thì ñöôïc, ngöôøi khoâng taâm thì thoâng.” 

Ñaây laø ngaøy Toå töø giaõ ñeä töû trôû veà Taân Chaâu.   Khi Ngaøi söûa soaïn töø giaõ, chuùng coá gaéng caàm giöõ laïi nhöng Ngaøi vaãn nhaát ñònh ñi. Ngaøi baûo chö Phaät ra ñôøi cuõng coù thò tòch Nieát-baøn, khoâng ai coù sanh maø khoâng coù töû, vieäc ñeán ñi laø lyù thöôøng nhieân khoâng coù gì laï, hình haøi cuûa Ngaøi cuõng phaûi trôû veà choã ñoù. Nhö vaäy chuùng ta thaáy roõ raøng moïi ngöôøi, daãu phaøm hay Thaùnh, ñaõ coù thaân thì coù hoaïi. Tu maø thaân naøy khoâng hoaïi laø vieäc khoâng coù, nhöng coù ñieåm khaùc nhau giöõa phaøm vaø Thaùnh, laø phaøm khi thaân naøy hoaïi thì ñau khoå, tìm thaân khaùc ; coøn Thaùnh khi thaân naøy hoaïi, bieát choã ñi, bieát choã ñeán neân khoâng hoài hoäp lo aâu, khoâng tìm kieám thaân sau. Ñöøng nghó Thaùnh laø khoâng cheát, coù thaân laø coù sanh, coù sanh töùc coù töû, khoâng ai traùnh khoûi ñieàu ñoù, nhöng caùc Ngaøi thaáy vieäc sanh töû laø moät leõ thöôøng vì caùc Ngaøi ñaõ naém chaéc ñöôïc choã ñeán ñi cuûa caùc Ngaøi roài.

Chuùng laïi hoûi sau khi Toå nhaäp Nieát-baøn thì chaùnh phaùp truyeàn laïi cho ngöôøi naøo. Thoâng thöôøng chuùng ta cöù nghó laø phaûi trao cho ngöôøi ñeä töû naøo thaân tín, nhöng Toå baûo ngöôøi naøo ñaït ñaïo thì ñöôïc, ngöôøi naøo voâ taâm thì thoâng. Nhö vaäy Phaät phaùp khoâng phaûi laø caùi ñem truyeàn, chæ ñaït ñaïo nghóa laø hieåu vaø soáng ñöôïc töùc laø ñöôïc truyeàn. Thí duï toâi noùi ngöôøi nghe hieåu, tu ñuùng nhö vaäy, töùc laø toâi ñaõ truyeàn roài, khoâng caàn phaûi laøm leã quan troïng ñeå truyeàn cho ngöôøi naøo ñoù, neáu truyeàn cho ngöôøi naøo ñoù laø coù caùi ñeå truyeàn hay sao ? Phaät phaùp laø caùi saün coù cuûa moïi ngöôøi, mình khai cho ngöôøi ta saùng ñöôïc, thaáy ñöôïc caùi thaät cuûa ngöôøi ta, ñoù goïi laø truyeàn chôù ñaâu coù caùi thöù hai ñem voâ cho ngöôøi. Theá neân ñöøng hieåu laàm laø phaûi Thaày truyeàn cho troø môùi ñöôïc. Sôû dó luùc ñaàu phaûi truyeàn y laø vì thuôû aáy daân chuùng Trung Hoa chöa tin ñöôïc ñöôøng loái tu Thieàn cuûa chö Toå. Hoï nghó raèng Toå Boà-ñeà-ñaït-ma sang thì chæ Ngaøi hieåu Thieàn, coøn ngöôøi thöøa keá Ngaøi khoâng bieát laø ngöôøi naøo, neân buoäc loøng chö Toå phaûi truyeàn y truyeàn baùt, ngöôøi naøo mang y baùt Ngaøi laø ngöôøi ñoù ñaõ ñöôïc Ngaøi aán chöùng, töùc laø ñaõ hieåu ñuùng nhö Ngaøi. Laàn laàn veà sau ñeán Luïc Toå, Ngaøi noùi cho caû traêm, caû ngaøn ngöôøi nghe ai cuõng hieåu caû thì truyeàn cho ngöôøi naøo ? Theá neân ai thaáy ñaïo töùc laø ñaït ñaïo thì ñöôïc, ai voâ taâm thì thoâng ñöôïc leõ ñoù. Neáu chuùng ta hoïc ñaïo maø ñöôïc voâ taâm thì töï nhieân chuùng ta thoâng, töùc laø thaáy ñaïo khoâng caàn truyeàn caùi gì nöõa.

Laïi hoûi: “Veà sau coù naïn hay chaêng ?”

Toå baûo: “Toâi dieät ñoä khoaûng naêm, saùu naêm, seõ coù moät ngöôøi ñeán caét ñaàu cuûa toâi, nghe toâi huyeàn kyù raèng:

Ñaàu thöôïng döôõng thaân,

                        Khaåu lyù tu xan,

                        Ngoä Maõn chi naïn,

                        Döông Lieãu vi quan.

Ñoù laø lôøi saám kyù cuûa Toå noùi raèng, sau naøy gaëp naïn hoï Maõn caét ñaàu Ngaøi thì ngöôøi laøm quan luùc aáy laø hoï Döông hoï Lieãu.

Laïi noùi: “Toâi ñi khoaûng baûy möôi naêm, coù hai vò Boà-taùt töø phöông Ñoâng laïi, moät ngöôøi xuaát gia, moät ngöôøi taïi gia, ñoàng thôøi höng hoùa, döïng laäp toâng toâi, kieán thieát nhöõng ngoâi giaø lam, xöông long cho chaùnh phaùp tieáp noái.”

Hoûi: “Chöa bieát töø  tröôùc Phaät Toå öùng hieän ñeán nay, söï truyeàn thoï ñöôïc bao nhieâu ñôøi, mong Ngaøi thöông xoùt chæ daïy.”

Toå baûo: “Coå Phaät hieän ra ñôøi ñaõ voâ soá löôïng, khoâng theå keå heát, nay keå töø baûy ñöùc Phaät laøm ñaàu. Thuôû quaù khöù kieáp Trang Nghieâm coù

                        Phaät Tì-baø-thi,

                        Phaät Thi-khí,

                        Phaät Tyø-xaù-phuø;

                        Hieàn kieáp naøy coù

                        Phaät Caâu-löu-toân,

                        Phaät Caâu-na-haøm-maâu-ni,

                        Phaät Ca-dieáp

                        vaø Phaät Thích-ca-vaên.

        Ñoù laø baûy ñöùc Phaät. Nay do ñöùc Phaät Thích-ca-vaên ñaàu tieân truyeàn cho

                        Toân giaû Ma-ha Ca-dieáp,

                        Toå thöù 2 laø ngaøi A-nan

                        Toå thöù 3 laø Thöông-na-hoøa-tu,

                        Toå thöù 4 laø Öu-ba-cuùc-ña,

                        Toå thöù 5 laø Ñeà-ña-ca,

                        Toå thöù 6 laø Di-giaù-ca,

                        Toå thöù 7 laø Baø-tu-maät-ña,

                        Toå thöù 8 laø Phaät-ñaø-nan-ñeà,

                        Toå thöù 9 laø Phuïc-ñaø-maät-ña,

                        Toå thöù 10 laø Hieáp toân-giaû,

                        Toå thöù 11 laø Phuù-na-daï-xa,

                        Toå thöù 12 laø Maõ Minh,

                        Toå thöù 13 laø Ca-tyø-ma-la,

                        Toå thöù 14 laø Long Thoï,

                        Toå thöù 15 laø Ca-na-ñeà-baø,

                        Toå thöù 16 laø La-haàu-la-ña,

                        Toå thöù 17 laø Taêng-giaø-nan-ñeà,

                        Toå thöù 18 laø Giaø-da-xaù-ña,

                        Toå thöù 19 laø Cöu-ma-la-ña,

                        Toå thöù 20 laø Xaø-daï-ña,

                        Toå thöù 21 laø Baø-tu-baøn-ñaàu,

                        Toå thöù 22 laø Ma-noa-la,

                        Toå thöù 23 laø Haïc-laëc-na,

                        Toå thöù 24 laø Sö Töû,

                        Toå thöù 25 laø Baø-xaù-tö-ña,

                        Toå thöù 26 laø Baát-nhö-maät-ña,

                        Toå thöù 27 laø Baùt-nhaõ-ña-la,

                        Toå thöù 28 laø Boà-ñeà-ñaït-ma, Ngaøi cuõng laø Sô Toå ôû Trung Hoa                      

                        Toå thöù 29 laø Hueä Khaû,

                        Toå thöù 30 laø Taêng Xaùn,

                        Toå thöù 31 laø Ñaïo Tín,

                        Toå thöù 32 laø Hoaèng Nhaãn,

                        Hueä Naêng laø Toå thöù 33.

Töø tröôùc chö Toå moãi vò ñeàu coù baåm thöøa, caùc oâng veà sau phaûi theo thöù töï truyeàn trao, chôù khieán sai laàm.”

Naêm thöù hai nieân hieäu Tieân Thieân (713 DL), naêm Quí Söûu, ngaøy muøng ba thaùng taùm (thaùng möôøi hai naêm aáy ñoåi laø Khai Nguyeân), Toå ôû taïi chuøa Quoác AÂn sau buoåi ngoï trai, baûo caùc ñoà chuùng raèng: “Caùc oâng moãi ngöôøi cöù ngoài y choã cuõ, toâi cuøng caùc oâng töø bieät.”

Ngaøi Phaùp Haûi baïch raèng: “Hoøa thöôïng ñeå laïi giaùo phaùp gì khieán cho nhöõng ngöôøi meâ ñôøi sau ñöôïc thaáy Phaät taùnh ?”

Toå baûo: “Caùc oâng laéng nghe, nhöõng ngöôøi meâ ñôøi sau neáu bieát chuùng sanh töùc laø Phaät taùnh, neáu chaúng bieát chuùng sanh muoân kieáp tìm Phaät cuõng khoù gaëp. Nay toâi daïy caùc oâng bieát töï taâm chuùng sanh, thaáy töï taâm Phaät taùnh. Muoán caàu thaáy Phaät, chæ bieát chuùng sanh, chæ vì chuùng sanh meâ Phaät, chaúng phaûi Phaät meâ chuùng sanh. Töï taùnh neáu ngoä, chuùng sanh laø Phaät, töï taùnh neáu meâ Phaät laø chuùng sanh, töï taùnh bình ñaúng chuùng sanh laø Phaät, töï taùnh taø hieåm Phaät laø chuùng sanh. Taâm caùc oâng neáu hieåm khuùc töùc Phaät ôû trong chuùng sanh, moät nieäm bình tröïc töùc laø chuùng sanh thaønh Phaät. Taâm toâi töï coù Phaät, töï Phaät ñoù laø chaân Phaät, neáu töï khoâng coù taâm Phaät thì choã naøo caàu ñöôïc chaân Phaät ? Caùc oâng töï taâm laø Phaät laïi chôù hoà nghi, ngoaøi khoâng moät vaät maø hay döïng laäp ñeàu laø baûn taâm sanh ra muoân phaùp, neân kinh noùi: Taâm sanh caùc thöù phaùp sanh, taâm dieät caùc thöù phaùp dieät. 

Qua ñoaïn naøy thaáy Toå thaät laø thieát tha chæ daïy, sôï chuùng ta laàm meâ. Ngaøi Phaùp Haûi hoûi: Hoøa thöôïng ñi roài ñeå laïi phaùp gì daïy cho nhöõng ngöôøi meâ ñôøi sau thaáy ñöôïc Phaät taùnh ? Ñoù laø Ngaøi vì chuùng ta, sôï Toå ñi roài nhöõng chuùng sanh meâ ñôøi sau naøy khoâng coù ai daïy. Toå baûo: Nhöõng chuùng sanh meâ ñôøi sau, neáu bieát chuùng sanh töùc laø Phaät taùnh. Caâu naøy phaûi hieåu nhö theá naøo ? Taïi sao bieát chuùng sanh töùc laø Phaät taùnh ? Nhö ñoaïn tröôùc ñaõ noùi, muoán thaáy chaân tröôùc phaûi bieát giaû, giaû heát thì chaân hieän; nay muoán thaáy Phaät taùnh thì töï nhieân phaûi bieát chuùng sanh, töùc laø bieát ngay thaân hö giaû naøy, taâm voïng töôûng doái traù naøy, bieát roõ caû hai roài, khoâng bò noù daãn nöõa thì Phaät taùnh hieån hieän. Neáu mang thaân hö giaû maø laàm cho laø thaät, voïng töôûng laàm cho laø taâm mình thì ñôøi naøo bieát Phaät taùnh. Nhöng chuùng ta bieát chuùng sanh chöa ? Haèng ngaøy xöng mình xöng ta, toâi laøm vieäc naøy, toâi muoán ñieàu kia, toâi ñöôïc vaät noï v.v... neáu hoûi toâi laø caùi gì thì ngaån ngô. Nhö vaäy taát caû cuoäc ñôøi chuùng ta phuïc vuï cho caùi toâi, roát cuoäc khoâng bieát caùi toâi ra sao, coù phaûi moät ñôøi thaønh con soá khoâng hay khoâng ? Khoâng phaûi chæ moät vaøi ngöôøi, muoân ngöôøi ñeàu nhö vaäy, ñoù laø ñieàu ñaùng buoàn, neân Toå baûo chuùng ta phaûi bieát chuùng sanh, bieát caùi toâi ñoù ra sao, bieát ñöôïc caùi toâi ñoù roài môùi thaáy Phaät taùnh. Nhö trong kinh Baùt-nhaõ daïy: “Chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng”, ñoù laø bieát ñöôïc chuùng sanh, thaáy roõ chuùng sanh khoâng thaät thì Phaät taùnh hieän, coøn chuùng sanh khoâng thaät maø cöù laàm töôûng laø thaät neân phuïc vuï noù maõi. Bieát chuùng sanh khoâng phaûi laø bieát chuùng sanh ôû ngoaøi, maø laø bieát chuùng sanh ngay nôi mình. Ngay thaân naøy, caùi gì laø chuùng sanh ? Töù ñaïi laø chuùng sanh, voïng töôûng laø chuùng sanh, phaûi khoâng ? Bieát nhöõng caùi ñoù roõ roài töï nhieân thaáy Phaät taùnh, coøn khoâng bieát roõ khoâng bao giôø thaáy Phaät taùnh, neân Toå daïy phaûi bieát töï taâm chuùng sanh roài thaáy töï taâm Phaät taùnh, Phaät taùnh ngay nôi taâm mình, chuùng sanh ngay nôi taâm mình, chôù ñöøng tìm beân ngoaøi. Muoán caàu thaáy Phaät chæ bieát chuùng sanh, chæ vì chuùng sanh meâ Phaät, chôù khoâng phaûi Phaät meâ chuùng sanh. Chöõ meâ naøy nghóa laø queân, chuùng sanh queân Phaät chôù khoâng phaûi Phaät queân chuùng sanh. Chuùng sanh queân Phaät nghóa laø chuùng ta queân Phaät Thích-ca, Phaät Di-ñaø phaûi khoâng ? Coøn Phaät Thích-ca, Phaät Di-ñaø cöù nhôù thöông chuùng ta hoaøi phaûi khoâng ? Khoâng phaûi vaäy.

Ngay nôi saùu caên cuûa chuùng ta ñaõ coù Phaät tri kieán hieån loä, nhöng vì maét thaáy saéc chaïy theo saéc maø queân Phaät tri kieán hieån loä cuûa mình, tai nghe tieáng chaïy theo tieáng maø queân Phaät cuûa mình, nhöng Phaät ñoù coù luùc naøo queân chuùng sanh ñaâu. Phaät laø choã töïa cuûa chuùng sanh, nhöng chuùng sanh laïi nhaân ñoù maø chaïy theo caûnh, khi chaïy theo caûnh thì queân ngay caùi ñoù. Thí duï maét nhìn taát caû ngöôøi ñeàu thaáy roõ, nhö vaäy laø ñaõ coù tri kieán Phaät ôû con maét, nhöng khi thaáy roõ laïi phaân bieät ngöôøi naøy thaân, ngöôøi kia sô, luùc ñoù coøn nhôù Phaät tri kieán nöõa khoâng ? Nhôù ngöôøi naøy thaân nhö theá naøo, ngöôøi kia sô laøm sao, moät luùc queân maát tieâu caùi ñoù, theá neân noùi chuùng sanh meâ Phaät, chôù Phaät khoâng meâ chuùng sanh, luùc naøo Phaät cuõng saün ñoù nhöng taïi chuùng ta queân Phaät. Töï taùnh neáu ngoä, chuùng sanh laø Phaät, neáu ngoä ñöôïc töï taùnh thì ngay chuùng sanh laø Phaät; töï taùnh neáu meâ, töï taùnh neáu queân ñi thì Phaät laø chuùng sanh. Nhö toâi vöøa noùi caùi thaáy, vöøa thaáy laø coù Phaät roài maø mình queân caùi thaáy, queân Phaät cuûa mình laïi chaïy theo phaân bieät caûnh toát xaáu, ñoù laø mình queân Phaät neân Phaät thaønh chuùng sanh. Traùi laïi thaáy taát caû caûnh maø chuùng ta nhôù mình coù taùnh giaùc, taùnh thaáy thì chuùng sanh laø Phaät, nhôù noù laø ngoä, nhö vaäy Toå chæ roõ raøng, khoâng coù xa xoâi   gì caû.

Töï taùnh bình ñaúng töùc laø nôi taâm  taùnh mình khoâng coù daáy ñoäng, khoâng coù xao xuyeán thì chuùng sanh laø Phaät; töï taùnh taø hieåm töùc laø cong vaïy thì Phaät laø chuùng sanh. Neáu taâm hieåm khuùc töùc laø cong vaïy thì Phaät ôû trong chuùng sanh, coøn taâm bình ñaúng, ngay thaúng, chuùng sanh lieàn thaønh Phaät, nhö vaäy khoâng phaûi tìm Phaät ôû ñaâu xa, kieám Phaät ôû nôi naøo khaùc. Vì theá Toå daïy raèng taâm ta töï coù Phaät, Phaät cuûa mình môùi laø Phaät thaät, coøn Phaät Thích-ca, Phaät Di-ñaø laø Phaät ôû ngoaøi, Phaät thaät laø Phaät cuûa mình. Neáu töï khoâng taâm Phaät, taâm mình khoâng coù Phaät thì nôi naøo tìm ra ñöôïc Phaät thaät ? Theá neân Toå baûo taâm mình laø Phaät, ñöøng coù nghi ngôø, chaéc chaén nhö theá ñöøng coù nghi. Ngoaøi khoâng coù moät vaät maø hay döïng laäp, ñeàu laø baûn taâm sanh ra muoân phaùp, nhö vaäy taát caû ñeàu laø töï taâm, muoán tìm Phaät thì ngay nôi taâm mình maø tìm.

Nay toâi ñeå baøi keä cuøng caùc oâng töø bieät goïi laø Töï Taùnh Chaân Phaät Keä, ngöôøi ñôøi sau bieát ñöôïc yù keä naøy, töï thaáy baûn taâm, töï thaønh Phaät ñaïo. Keä raèng:

Chaân nhö töï taùnh thò chaân Phaät,

Taø kieán tam ñoäc thò ma vöông,

Taø meâ chi thôøi ma taïi xaù,

Chaùnh kieán chi thôøi Phaät taïi ñöôøng.

Chaân nhö töï taùnh cuûa mình laø Phaät thaät, coøn taø kieán, tam ñoäc tham saân si töùc laø ma vöông. Chuùng ta cöù sôï tu bò ma vöông phaù, nhöng khoâng ngôø tham saân si, taø kieán laø ma vöông, ngaøy naøo cuõng phaù chuùng ta maø chuùng ta khoâng bieát. Khi khôûi taø meâ thì ma ôû trong nhaø, coøn khi khôûi chaùnh kieán thì Phaät ngoài trong nhaø. Vaäy hoûi luùc naøo coù Phaät ôû trong nhaø? Khi naøo chuùng ta khôûi chaùnh kieán, thaáy ñuùng. Traùi laïi khi mình khôûi taø meâ laø ma vaøo nhaø. Nhö vaäy nhaø mình chöùa ñuû caû Phaät laãn ma. Ai khôûi taø kieán meâ laàm laø ruû ma veà, ai khôûi chaùnh kieán ñuùng ñaén thì röôùc Phaät veà. Ai muoán thôø Phaät thì raùn nhôù nhö theá, röôùc Phaät veà thôø cho chaân chaùnh.

            Taùnh trung taø kieán tam ñoäc sanh,

            Töùc thò ma vöông lai truï xaù,

            Chaùnh kieán töï tröø tam ñoäc taâm,

            Ma bieán thaønh Phaät chaân voâ giaû.

Trong taùnh mình taø kieán tam ñoäc daáy leân, ñoù töùc laø ma vöông ñeán ôû trong nhaø. Coøn trong taùnh mình chaùnh kieán töï tröø tam ñoäc laø chuùng ta chuyeån ma thaønh Phaät, ñoù laø chaân thaät khoâng giaû doái.

            Phaùp thaân, Baùo thaân caäp Hoùa thaân,

            Tam thaân baûn lai thò nhaát thaân,

            Nhöôïc höôùng taùnh trung naêng töï kieán,

            Töùc thò thaønh Phaät Boà-ñeà nhaân.

Phaùp thaân, Baùo thaân vaø Hoùa thaân, ba thaân ñoù xöa nay laø moät thaân thoâi, neáu nhaèm trong taùnh mình maø hay töï thaáy theå chung cuûa ba thaân, töùc laø nhaân Boà-ñeà, nhaân thaønh Phaät chôù khoâng coù chi laï. Vì tuy ba thaân nhöng ñoàng moät theå, moät theå laø töï taâm. Ba thaân Phaät, Phaùp thaân, Baùo thaân, Hoùa thaân ñeàu goác töï taâm mình. Neáu thaáy ñuùng nhö vaäy laø mình taïo nhaân Boà-ñeà thaønh Phaät.

            Baûn tuøng Hoùa thaân sanh tònh taùnh,

            Tònh taùnh thöôøng taïi Hoùa thaân trung,

            Taùnh söû Hoùa thaân haønh chaùnh ñaïo,

            Ñöông lai vieân maõn chaân voâ cuøng.

Voán töø Hoùa thaân sanh taùnh thanh tònh, taùnh thanh tònh thöôøng ôû trong Hoùa thaân naøy, nghóa laø ngay thaân giaû doái naøy coù caùi taùnh chaân thaät, taùnh chaân thaät ñoù ôû ngay trong thaân giaû doái naøy chôù khoâng ôû ñaâu xa. Do coù taùnh chaân thaät ñoù môùi daáy nieäm ñeå mình bieát tu, bieát laøm laønh, bieát höôùng veà caùi chaân thaät, veà sau naøy vieân maõn, ñoù laø choã chaân thaät khoâng cuøng taän.

            Daâm taùnh baûn thò tònh taùnh nhaân,

            Tröø daâm töùc thò tònh taùnh thaân,

            Taùnh trung caùc töï ly nguõ duïc,

            Kieán taùnh saùt-na töùc thò chaân.

Taùnh daâm voán laø nhaân cuûa taùnh thanh tònh, tröø daâm töùc laø thaân taùnh thanh tònh. Noùi nhö theá thaät khoù hieåu, vaäy toâi noùi saân nguyeân laø Boà-ñeà, coù ñöôïc khoâng ? Vì khi saân chöa daáy leân ñoù laø Boà-ñeà, do caûnh quaáy nhieãu daáy leân thaønh saân, khi saân laëng xuoáng thì thaønh Boà-ñeà laïi. Nhö vaäy saân goác töø Boà-ñeà nhöng vì meâ theo caûnh neân daáy ñoäng thaønh phieàn naõo. Ñoái caûnh maø khoâng daáy ñoäng thì phieàn naõo thaønh Boà-ñeà. Vì theá taát caû taùnh, chuùng ta ñöøng duøng caùch naøy caùch kia tröø, maø phaûi bieát roõ thaät taùnh cuûa noù laø nhö theá. Thaät taùnh cuûa noù nhö theá laø   sao ? Nhö chuùng ta thaáy soùng, thöû hoûi laøm sao tröø soùng ? Soùng daáy leân töø nöôùc, nay muoán cho soùng laëng phaûi laøm sao ? Gioù döøng, soùng laëng cuõng trôû veà nöôùc laïi. Soùng khoâng coù thaät theå chæ do moät côn quaáy ñoäng cuûa gioù. Cuõng theá tham saân si, phieàn naõo khoâng coù thaät theå, do meâ chaïy theo caûnh maø daáy leân, khi heát meâ thì noù laø taùnh Boà-ñeà. Hieåu nhö theá, chuùng ta thaáy roõ khoâng caàn phaûi tröø noù maø caàn phaûi döøng duyeân, ñöøng laàm meâ nöõa, töï nhieân noù laëng xuoáng. Theá neân trong taùnh ñeàu töï lìa nguõ duïc, ngöôøi thaáy taùnh chæ trong khoaûng saùt-na töùc laø ñöôïc chaân thaät.

            Kim sanh nhöôïc ngoä ñoán giaùo moân,

            Hoát ngoä töï taùnh kieán Theá Toân,

            Nhöôïc duïc tu haønh mích taùc Phaät,

            Baát tri haø xöù nghó caàu chaân.

Ñôøi naøy neáu gaëp phaùp moân ñoán giaùo, chôït ngoä ñöôïc töï taùnh, thaáy ñöôïc Phaät, neáu muoán tu haønh mong laøm Phaät, khoâng bieát nôi naøo nghó tìm chaân. Vaäy chuùng ta muoán thaønh Phaät thì phaûi laøm sao ? Töùc ngay nôi töï taùnh mình, chôù muoán tìm laøm Phaät ôû beân ngoaøi thì khoâng choã naøo tìm ñöôïc chaân caû. Phaät thaät chæ nôi taâm taùnh chuùng ta, chôù khoâng phaûi ôû ngoaøi, neáu tìm beân ngoaøi khoâng bao giôø coù.

            Nhöôïc naêng taâm trung töï kieán chaân,

            Höõu chaân töùc thò thaønh Phaät nhaân,

            Baát kieán töï taùnh ngoaïi mích Phaät,

            Khôûi taâm toång thò ñaïi si nhaân.

Neáu hay trong taâm töï thaáy chaân, coù chaân töùc laø nhaân thaønh Phaät, ngay nôi taâm mình thaáy caùi chaân thaät, vöøa thaáy caùi chaân thaät, ñoù laø nhaân thaønh Phaät. Chaúng thaáy töï taùnh, beân ngoaøi tìm Phaät, khôûi taâm tìm Phaät thaûy laø ngöôøi ñaïi si. Neáu khoâng ngay taâm mình thaáy Phaät laïi chaïy ra ngoaøi tìm Phaät, vöøa khôûi taâm ra ngoaøi tìm Phaät, ñoù laø ngöôøi ngu to chôù khoâng phaûi  ngu vöøa.

                        Ñoán giaùo phaùp moân kim dó löu,

                        Cöùu ñoä theá nhaân tu töï tu,

                        Baùo nhöõ ñöông lai hoïc ñaïo giaû,

                        Baát taùc thöû kieán ñaïi du du.

Phaùp moân ñoán giaùo ngaøy nay ñaõ löu truyeàn ñeå cöùu ñoä ngöôøi theá gian phaûi töï tu haønh, baûo caùc oâng nhöõng ngöôøi hoïc ñaïo ñôøi sau (Toå noùi vôùi chuùng ta ñaáy) khoâng khôûi caùi thaáy nhö theá naøy (thaáy ñuùng nhö Toå daïy) thì raát laø xa xoâi.

Toå noùi keä roài baûo raèng: “Caùc oâng ôû laïi an vui, sau khi toâi dieät ñoä, chôù laøm theo theá gian khoùc loùc nhö möa, nhaän leã vaät ñieáu tang, thaân maëc hieáu phuïc, chaúng phaûi laø ñeä töû cuûa toâi cuõng khoâng phaûi laø chaùnh phaùp. Chæ bieát töï baûn taâm, thaáy töï baûn taùnh, khoâng ñoäng khoâng tònh, khoâng sanh khoâng dieät, khoâng ñi khoâng laïi, khoâng phaûi khoâng quaáy, khoâng truï khoâng vaõng,e caùc oâng trong taâm meâ, khoâng hieåu yù toâi, nay laïi daën doø caùc oâng khieán caùc oâng thaáy taùnh. Sau khi toâi dieät ñoä, y theo ñaây tu haønh, nhö ngaøy toâi coøn soáng, neáu traùi lôøi toâi daïy, giaû söû toâi coøn ôû ñôøi, cuõng khoâng coù lôïi ích gì.

Toå caên daën thaät roõ raøng, neáu y theo lôøi Toå daïy daàu Ngaøi coù tòch roài cuõng nhö Ngaøi hieän coù maët, neáu traùi lôøi Toå daïy thì giaû söû Ngaøi coù maët cuõng khoâng lôïi ích gì. Ñoù laø lôøi daën thieát tha  cuûa Ngaøi.

Toâi nhaéc laïi,Toå daën sau khi Ngaøi tòch roài, thöù nhaát laø ñöøng coù khoùc loùc nhö möa, thöù hai laø ñöøng thoï ngöôøi ta cuùng ñieáu, thöù ba laø ñöøng maëc aùo tang v.v... vì laøm nhö vaäy khoâng phaûi laø ñeä töû cuûa Toå vaø cuõng khoâng hôïp vôùi chaùnh phaùp. Theá maø sau naøy nhieàu chuøa cuõng baøy nhieàu vieäc, ñoù laø khoâng hôïp, chuùng ta phaûi bieát roõ nhö vaäy.

            Toå laïi noùi keä raèng:

            Ngoät ngoät baát tu thieän,

            Ñaèng ñaèng baát taïo aùc,

            Tòch tòch ñoaïn kieán vaên,

            Ñaõng ñaõng taâm voâ tröôùc.

Ngô ngô khoâng tu thieän, ngaùo ngaùo khoâng laøm aùc, ngô ngô ngaùo ngaùo khoâng laøm thieän khoâng laøm aùc, laëng leõ döùt moïi thaáy nghe, theânh thang taâm khoâng dính maéc. Ñaây laø ñieåm thieát yeáu, nghóa laø chuùng ta tu maø ñoái vôùi ñieàu thieän chuùng ta nhö lô laø, ñoái vôùi ñieàu aùc chuùng ta cuõng nhö laïnh nhaït töùc laø khoâng dính nôi thieän, khoâng keït nôi aùc, caû thaáy nghe ñeàu laëng leõ, taâm theânh thang khoâng dính maéc baát cöù ñieàu gì. Ñaáy laø choã giaûi thoaùt.

Toå noùi keä roài ngoài ngay thaúng ñeán canh ba, chôït baûo ñeä töû raèng: “Toâi ñi nheù !” Roài im laëng maø hoùa.

Vui khoâng ? Nhö vaäy khoùc laøm chi !

Khi aáy muøi höông laï ñaày caû thaát, coù moät moùng traéng voøng giaùp ñaát, trong röøng caây coái ñeàu bieán thaønh maøu traéng, caàm thuù keâu vang bi thöông.

Ñeán thaùng möôøi moät, quan lieâu cuøng moân nhaân taêng tuïc ba quaän Quaûng, Thieàu, Taân, ñua nhau tôùi ñoùn thaân cuûa Toå.

Toå vöøa tòch, caùc ñoà ñeä muoán tranh giaønh roài. Khi sanh tieàn Toå ôû ba chuøa taïi ba quaän treân, nay nghe Ngaøi tòch ba nôi keùo ñeán giaønh röôùc veà choân ñaëng chuøa mình ñöôïc höôûng lôïi lôùn, thaät laø traùi vôùi lôøi Toå daïy.

Khoâng giaûi quyeát ñöôïc vieäc tranh giaønh môùi thaép höông khaán ñaûo raèng: “Khoùi höông chæ veà choã naøo laø Toå veà choã aáy.” Khi aáy khoùi höông bay thaúng veà Taøo Kheâ. Ngaøy möôøi ba thaùng möôøi moät dôøi thaàn khaùm vaø nhöõng y baùt ñöôïc truyeàn trôû veà. Naêm keá thaùng baûy môùi môû khaùm, ñeä töû Phöông Bieän duøng ñaát traàm toâ leân treân, ñeä töû nhôù lôøi huyeàn kyù seõ bò laáy ñaàu cuûa Toå, môùi laáy saét laù bao quanh coå ñeå giöõ coå cuûa Toå roài ñöa vaøo trong thaùp.

Toå tòch roài thaân Ngaøi khoâ laïi chôù khoâng raõ, coøn nguyeân cho ñeán sau naøy. Trong  quyeån Toå Hueä Naêng coù chuïp hình thaân cuûa Ngaøi. Khi coù ngöôøi vaøo caét coå Ngaøi, gaëp saét gaây tieáng ñoäng neân bò baét.

Chôït trong thaùp coù haøo quang traéng hieän ra thaúng leân treân trôøi, ba ngaøy môùi tan. Thieàu Chaâu taâu leân vua vaø phuïng saéc laäp bia ghi ñaïo haïnh cuûa Toå. Toå soáng baûy möôi saùu tuoåi, hai möôi boán tuoåi ñöôïc truyeàn y, naêm ba möôi chín tuoåi môùi theá phaùt, noùi phaùp lôïi sanh ba möôi baûy naêm, ñeä töû noái phaùp boán möôi ba ngöôøi, ngöôøi ngoä ñaïo sieâu phaøm khoâng bieát bao nhieâu maø tính. Tín y cuûa toå Ñaït-ma truyeàn, aùo Ma naïp cuøng vôùi baùt baùu cuûa vua Trung Toâng ban cho vaø töôïng cuûa Phöông Bieän ñaép cuøng vôùi nhöõng ñaïo cuï cuûa Toå ñeå taïi ñaïo traøng Baûo Laâm, löu truyeàn kinh Phaùp Baûo Ñaøn ñeå baøy toâng chæ cuûa Toå, höng long Tam Baûo vaø lôïi ích quaàn sanh.

Toùm laïi tröôùc khi tòch, Toå daën doø kyõ löôõng töø coâng vieäc truyeàn baù Phaät phaùp, phaûi truyeàn baù theá naøo, noùi phaùp theá naøo, cho ñeán söï tu haønh, phaûi öùng duïng Nhaát töôùng tam-muoäi, Nhaát haïnh tam-muoäi vaø khi Ngaøi tòch phaûi laøm leã ra sao v.v... Ngaøi chæ daïy tæ mæ raønh maïch. Ngöôøi hoïc ñaïo hieåu ñöôïc lyù ñaïo roài môùi thaáy loøng töø bi cuûa Toå thaät khoâng sao keå xieát. Ngaøi khoâng truyeàn y, truyeàn baùt maø chæ truyeàn phaùp töùc laø truyeàn kinh Phaùp Baûo Ñaøn ñeå chæ daïy ngöôøi sau. 

]