PHAÅM THÖÙ BAÛY: CÔ DUYEÂN

(tt) 

GIAÛNG

Phaåm thöù baûy noùi veà Cô Duyeân töùc laø cô duyeân cuûa Toå hoùa ñoä.

Toå töø ñöôïc phaùp ôû Huyønh Mai, veà ñeán Thieàu Chaâu, thoân Taøo Haàu, moïi ngöôøi ñeàu khoâng bieát. Coù moät nho só laø Löu Chí Löôïc kính troïng Ngaøi laém. Chí Löôïc coù ngöôøi coâ laøm Ni teân laø Voâ Taän Taïng, thöôøng tuïng kinh Ñaïi Nieát-baøn, Toå nghe qua lieàn bieát ñöôïc dieäu nghóa, môùi vì coâ Ni giaûi noùi. Ni môùi caàm quyeån kinh hoûi chöõ. Toå baûo: “Chöõ thì khoâng bieát, nghóa töùc môøi hoûi.”

Coâ Ni noùi: “Chöõ coøn khoâng bieát, sao coù theå hieåu nghóa ?”

Toå baûo: “Dieäu lyù cuûa Chö Phaät chaúng coù quan heä ñeán vaên töï.”

Coâ Ni kinh laï môùi baûo khaép haøng kyø ñöùc (ngöôøi lôùn tuoåi coù ñöùc) trong thoân raèng: “Ñaây laø haøng tu só coù ñaïo, neân thænh cuùng döôøng.” Khi aáy coù chaùu boán ñôøi cuûa Nguïy Voõ Haàu teân laø Taøo Thuùc Löông vaø daân cö trong laøng ñua nhau ñeán chieâm leã Toå. Khi aáy chuøa coå Baûo Laâm, töø cuoái ñôøi Tuøy bò binh löûa laøm taøn pheá, môùi y nôi neàn cuõ döïng laïi ngoâi chuøa, môøi Toå truï trì ôû ñoù, khoâng bao laâu thaønh moät ngoâi chuøa raát trang nghieâm. Toå ôû ñoù hôn chín thaùng laïi bò boïn aùc ñuoåi theo, Toå beøn troán ñeán tröôùc nuùi, bò hoï phoùng hoûa, ñoát coû caây, Toå aån thaân vaøo trong keït ñaù ñöôïc khoûi, treân ñaù ngaøy nay daáu Toå ngoài kieát giaø vaø veát neáp y cuûa Toå vaãn coøn, nhaân ñoù goïi laø hoøn ñaù tò naïn. Toå nhôù Nguõ Toå daïy ñeán Hoaøi vaø Hoäi döøng aån, Ngaøi môùi aån ôû hai aáp aáy.  

Ñoù laø giai ñoaïn Ngaøi coøn  ñang  laùnh  naïn, ngöôøi ta theo ñuoåi kieám ñeå tieâu dieät Ngaøi, cuõng laø luùc Ngaøi noùi kinh Ñaïi Nieát-baøn cho  Ni coâ  Voâ Taän Taïïng nghe.

Ñeán giai ñoaïn Toå vaøo ôû chuøa vaø coâng khai truyeàn baù.

Thieàn sö Phaùp Haûi:

Taêng Phaùp Haûi, ngöôøi queâ ôû Khuùc Giang, Thieàu Chaâu, ban ñaàu ñeán tham vaán Toå, hoûi raèng “Töùc taâm töùc Phaät, cuùi xin Ngaøi chæ daïy.” Toå baûo: “Nieäm tröôùc chaúng sanh töùc taâm, nieäm sau chaúng dieät töùc Phaät, thaønh taát caû töôùng töùc taâm, lìa taát caû töôùng töùc Phaät, neáu toâi noùi cho ñuû, cuøng kieáp cuõng khoâng heát.

 Nieäm tröôùc ñaõ chaúng sanh thì laøm sao coù nieäm sau, maø noùi nieäm sau chaúng dieät. Ñuùng ra phaûi hieåu nhö theá naøy: Taâm tröôùc khoâng sanh, sau khoâng dieät, taâm ñoù töùc laø Phaät. Coøn taâm nieäm nieäïm sanh dieät, ñoù khoâng phaûi laø Phaät. Taâm nghó laønh, taâm nghó thieän, thì nieäm thieän ñoù coù phaûi laø Phaät chaêng ? Neân bieát ñeán choã cöùu kính nieäm thieän coøn phaûi boû, cho neân noùi taâm maø tröôùc sau khoâng daáy nieäm, taâm ñoù töùc laø Phaät vaäy. “Thaønh taát caû töôùng töùc laø taâm, lìa taát caû töôùng töùc laø Phaät.”. Chöõ taâm trong caâu naøy khaùc hôn chöõ taâm trong caâu tröôùc. Tæ duï nhö toâi noùi : Ñaây laø caùi ly, ñaây laø chai daàu, ñaây laø ñoàng hoà v.v... nhö vaäy thì thaønh töôùng caùi ly, thaønh töôùng chai daàu, thaønh töôùng ñoàng hoà: Töùc laø taâm vaäy. Khi noùi caùi ly ngöôøi ta bieát töôùng caùi ly, khi noùi chai daàu ngöôøi ta bieát töôùng chai daàu, khi noùi ñoàng hoà ngöôøi ta bieát töôùng ñoàng hoà; caùi gì ñaët teân ly, teân chai daàu, teân ñoàng hoà ? Ñoù laø taâm. Taâm naøy laø taâm sanh dieät laø taâm an danh cho taát caû töôùng, neân noùi “thaønh taát caû töôùng töùc laø taâm”. “Lìa taát caû töôùng töùc laø Phaät.” Taâm maø khoâng dính caùc töôùng, taâm ñoù môùi laø Phaät. Cho neân noùi: Thaønh taát caû töôùng laø taâm, ñoù laø taâm sanh dieät, coøn lìa taát caû töôùng thì taâm ñoù môùi laø Phaät.

Haõy laéng nghe toâi noùi keä:

                        Töùc taâm danh tueä,

                        Töùc Phaät naõi ñònh,

                        Ñònh tueä ñaúng ñaúng,

                        YÙ trung thanh tònh.

                        Ngoä thöû phaùp moân,

                        Do nhöõ taäp taùnh,

                        Duïng boån voâ sanh,

                        Song tu thò chaùnh.”

Töùc taâm laø tueä, töùc laø caùi taâm khoâng sanh khoâng dieät maø lieãu tri, taâm ñoù laø tueä. Taâm lieãu tri ñoù khoâng bò daáy ñoäng, khoâng chaïy theo caûnh, ñoù laø ñònh. Taâm haèng ñònh haèng tueä, taâm ñoù töùc laø Phaät. Taâm haèng lieãu tri maø khoâng ñoäng, taâm ñoù laø Phaät: Töùc taâm töùc Phaät laø vaäy. Haèng lieãu tri maø khoâng ñoäng goïi laø ñònh tueä song tu. Neáu ngoài chuù taâm vaøo moät caûnh naøo cho ñöôïc ñònh, roài töø ñònh phaùt saùng ra goïi laø tueä, ñoù laø ñònh tueä khaùc bieät. Coøn ôû ñaây Luïc Toå daïy ñònh vaø tueä ñoàng thôøi khoâng coù hai, khoâng coù caùch bieät.

Ngaøi Phaùp Haûi ngay lôøi ñoù lieàn ñaïi ngoä, laøm baøi keä taùn thaùn:

                        “Töùc taâm nguyeân thò Phaät,

                        Baát ngoä nhi töï khuaát,

                        Ngaõ tri ñònh tueä nhaân,

                        Song tu ly chö vaät.”

Baøi keä naøy cho chuùng ta thaáy ngaøi Phaùp Haûi ñaõ ngoä. Töùc taâm nguyeân laø Phaät, vì khoâng ngoä neân töï thoái khuaát, töï lui, töï khinh mình, cho mình laø dôû neân noùi: Thoâi mình laø chuùng sanh, bao giôø thaønh Phaät ! Nhöng khoâng ngôø chính taâm mình laø Phaät. Baây giôø con hieåu ñöôïc caùi nhaân ñònh tueä roài, ñònh laø taâm khoâng ñoäng, tueä laø haèng lieãu tri; con hieåu ñöôïc ñieàu naøy roài, neân ñoàng tu ñònh tueä lìa caùc vaät. Nhö vaäy laø Ngaøi ñaõ ngoä, ñaõ ñöôïc vaøo nhaø cuûa Toå roài.

Thieàn sö Phaùp Ñaït:

Taêng teân laø Phaùp Ñaït, ngöôøi ôû Hoàng Chaâu, xuaát gia luùc baûy tuoåi, thöôøng tuïng kinh Phaùp Hoa, ñeán leã Toå maø ñaàu khoâng saùt ñaát. Toå môùi quôû: “Leã maø ñaàu khoâng saùt ñaát, chi baèng ñöøng leã, trong  taâm oâng aét coù moäït  vaät, vaäy  oâng  chöùachaát söï nghieäp gì ?”

Phaùp Ñaït thöa:  “Toâi tuïng kinh Phaùp Hoa ñaõ ñeán ba ngaøn boä.”

 Neáu chuùng ta tuïng kinh Phaùp Hoa ñeán ba ngaøn boä chaéc laïy ñaàu khoâng saùt ñaát ! Taïi sao laïy ñaàu khoâng saùt ñaát, vì laø leã göôïng chôù khoâng tin ngöôøi mình laïy coù phöôùc hôn mình, cho neân leã maø chöa thaät kính.

Toå baûo: “Neáu oâng tuïng ñeán muoân boä, ñöôïc yù kinh maø chaúng cho laø hôn, aét cuøng vôùi ta saùnh vai, nay oâng mang söï nghieäp naøy, troïn khoâng bieát loãi, nghe ta noùi keä:

                        Leã baûn chieát maïn traøng,

                        Ñaàu heà baát chí ñòa,

                        Höõu ngaõ, toäi töùc sanh,

                        Vong coâng, phöôùc voâ tæ.”

Leã laø coát chaët côø ngaõ maïn, taïi sao ñaàu khoâng saùt ñaát ? Coù ngaõ thì toäi lieàn sanh, queân coâng thì phöôùc voâ tæ. Toå daïy: Neáu oâng tuïng kinh ñeán muoân boä, hieåu roõ yù kinh maø khoâng thaáy mình hôn thieân haï, ñoù laø baèng vôùi ta. Neáu oâng tuïng kinh ñeán ba ngaøn boä maø thaáy hôn ngöôøi, laø oâng mang söï nghieäp loãi laàm maø khoâng bieát. Nhö vaäy chuùng ta môùi thaáy ngöôøi ngoài nhaän cho ngöôøi ta leã laø vì ngöôøi hoïc ñaïo, muoán cho hoï taêng tröôûng phöôùc ñöùc, deïp tröø baûn ngaõ, vì ngaõ laø goác cuûa toäi loãi. Vì vaäy tröôùc ngöôøi coù ñöùc haïnh hôn mình maø khoâng kính khoâng leã, toû ra mình ngaõ maïn thì toäi loãi khi naøo môùi heát ! Ngöôøi ngoài nhaän leã laø taïo cô duyeân cho ngöôøi hoïc ñaïo deïp tröø baûn ngaõ, chôù coù sung söôùng lôïi ích chi ñaâu. Nhieàu ngöôøi khoâng hieåu noùi ngoài cho ngöôøi ta leã coi boä haõnh dieän, söï thaät ñoù chæ laø vì ngöôøi maø thoâi. Laïi nöõa trong khi ngöôøi ta leã, neáu mình sanh taâm töï cao töï ñaïi ñoù laø toån ñöùc, laø mình coù toäi roài. Cho neân khi nhaän leã mình phaûi nhieáp taâm nhieáp nieäm, chæ vì lôïi ích cho ngöôøi hoïc ñaïo maø thoâi. Vì theá Toå baûo: Laïy laø coát chaët côø ngaõ maïn, neáu laïy maø ñaàu khoâng saùt ñaát töùc laø laïy maø coøn thaáy mình hôn, thì laïy laøm chi !

Toå daïy tieáp: “Coù ngaõ thì toäi lieàn sanh, queân coâng thì phöôùc voâ tæ.” Ngöôøi tu vöøa coù ngaõ laø coù toäi, neáu queân coâng cuûa mình thì phöôùc khoâng bieát bao nhieâu maø keå. Nhöng ngöôøi tu hieän nay neáu ñöôïc chuùt coâng lieàn khoe : Naêm nay toâi aên chay trong moät thaùng ñöôïc möôøi ngaøy, hay laø moãi ñeâm toâi tuïng ñöôïc moät phaåm Phaùp Hoa, nhö vaäy trong maáy naêm nay toâi tuïng taát caû laø bao nhieâu quyeån v.v... Nhö vaäy coù goïi laø queân coâng chaêng ? Cho neân chuùng ta tu maø vöôùng vaøo hình thöùc, caøng vöôùng hình thöùc chöøng naøo thì ngaõ caøng to chöøng naáy; ngöôøi tu nhieàu, ngaõ lôùn, laø taïi choã ñoù. Tu nieäm Phaät cuõng vaäy, tính chuoãi ñeå hôn ngöôøi. Moãi ngaøy nieäm ñöôïc bao nhieâu chuoãi thì ghi vaøo soå, ñeán cuoái naêm ñem hoa sen ñeán ñeå Thaày pheát ñoû, roài so saùnh vôùi baïn beø xem ai ñöôïc nhieàu pheát ñoû hôn v.v... Ngöôøi tu maø naëng veà hình thöùc cho mình tu cao hôn ngöôøi, neân caøng tu thì ngaõ caøng to. Coù ngaõ laø si, bôûi vì thaân laø töôùng duyeân hôïp hö giaû, caùc taâm nieäm laø boùng daùng cuûa saùu traàn hö giaû, thaân vaø taâm ñeàu laø hö giaû, maø chuùng ta toâ ñieåm cho noù to leân, chaúng phaûi si laø gì ? Ví duï nhö coù moät khuùc goã muïc, coù ngöôøi chaïm gioáng hình ngöôøi, laïi pheát sôn leân cho deã coi, coù ngöôøi ñi ngang thaáy vaø khen: Chaø ngöôøi naøy ñeïp quaù! Roài ñem  voøng vaøng ñeán ñeo vaøo ñeå toâ ñieåm cho ngöôøi ñeïp. Ñoù laø tænh hay meâ ? Khuùc goã muïc maø khoâng bieát, laïi cho laø ngöôøi, ñoù laø caùi laàm thöù nhaát. Laïi toâ ñieåm voøng vaøng cho noù, ñoù laø caùi laàm thöù hai. Cuõng nhö vaäy, thaân laø töôùng duyeân hôïp hö giaû maø khoâng bieát, laø loãi thöù nhaát. Coøn chaáp tu nhieàu phöôùc lôùn hôn ngöôøi, laø loãi thöù hai... Cho neân ngöôøi tu phaûi hieåu thaät roõ thì vieäc tu môùi khoâng vöôùng keït. Chuùng ta tu cuõng gioáng nhö ngaøi Phaùp Ñaït vaäy, chæ nhôù mình tuïng ñöôïc raát nhieàu boä kinh, neân ñeán vôùi ai cuõng ngöôõng ñaàu. Nhö ngaøi Phaùp Ñaït bieát Toå laø lôùn thì raùn laïy, chôù ngaàm  trong buïng khoâng  nhaän  Toå  hôn mình, cho neân bò Toå quôû.

Toå laïi hoûi: “OÂng teân gì ?”

Phaùp Ñaït thöa: “Teân Phaùp Ñaït.”

Toå baûo: “OÂng teân Phaùp Ñaït maø ñaâu töøng ñaït phaùp.” Laïi noùi baøi keä:

                        “Nhöõ kim danh Phaùp Ñaït,

                        Caàn tuïng vò höu yeát,

                        Khoâng tuïng ñaõn tuaàn thanh,

                        Minh taâm hieäu Boà-taùt.

                        Nhöõ kim höõu duyeân coá,

                        Ngoâ kim vò nhöõ thuyeát,

                        Ñaõn tín Phaät voâ ngoân,

                        Lieân hoa tuøng khaåu phaùt.”

Phaät laø choã voâ ngoân, tin ñöôïc nhö vaäy thì hoa sen töø mieäng phaùt. Taâm maø tröôùc khoâng sanh, sau khoâng dieät, taâm ñoù coù noùi gì ñaâu, vöøa coù lôøi noùi laø duyeân theo taâm sanh dieät roài. Cho neân khoâng daáy nieäm thì khoâng coù ngoân töø, coù daáy nieäm thì thaønh tieáng noùi thì thaàm beân trong, hoaëc phaùt ra thaønh ngoân töø nôi mieäng. Vì vaäy taát caû ngoân thuyeát laø do daáy nieäm maø ra, neân Toå noùi : Neáu tin Phaät voâ ngoân thì hoa sen töø mieäng phaùt. Chuùng ta hieän nay laáy vieäc tuïng baèng ngoân ngöõ cho laø ñaïo, nhö vaäy tuïng kinh chæ theo tieáng suoâng thoâi, thì bao giôø thaáy ñöôïc taâm thaät cuûa mình !

Ngaøi Phaùp Ñaït nghe keä hoái haän, taï loãi thöa: “Töø nay veà sau con seõ khieâm cung ñoái vôùi taát caû.

Ñeä töû tuïng kinh Phaùp Hoa maø chöa hieåu ñöôïc nghóa kinh, taâm thöôøng coù nghi, Hoøa thöôïng laø baäc trí tueä roäng lôùn, cuùi mong löôïc noùi nghóa lyù trong kinh.”

Toå baûo: “ Phaùp Ñaït, phaùp töùc raát thaâm ñaït maø taâm oâng chaúng ñaït, kinh voán laø khoâng nghi maø taâm oâng khôûi nghi. OÂng tuïng kinh naøy, laáy caùi gì laøm toâng ?”

Phaùp Ñaït thöa: “Hoïc nhaân caên taùnh aùm ñoän, töø tröôùc ñeán nay chæ y vaên maø tuïng nieäm, ñaâu coù bieát toâng thuù.”

Toå baûo: “Toâi khoâng bieát chöõ, oâng thöû laáy kinh tuïng moät bieán, toâi seõ vì oâng giaûi noùi.”

Phaùp Ñaït lieàn to tieáng tuïng kinh, ñeán phaåm Thí Duï, Toå baûo: “Döøng !” 

Thoâi nghe bao nhieâu ñoù ñuû roài ! Toå nghe ñeán phaåm Thí Duï laø ñöôïc ba phaåm: phaåm Töï, phaåm Phöông Tieän vaø phaåm Thí Duï.

Kinh naøy nguyeân lai laáy nhaân duyeân ra ñôøi laøm toâng, duø noùi nhieàu thöù thí duï cuõng khoâng vöôït qua choã naøy. Sao laø nhaân duyeân ? Kinh noùi chö Phaät Theá Toân chæ coù moät ñaïi söï nhaân duyeân maø xuaát hieän ôû ñôøi, moät ñaïi söï ñoù laø tri kieán Phaät. Ngöôøi ñôøi do meâ beân ngoaøi neân chaáp töôùng, meâ beân trong neân chaáp khoâng. 

Vì meâ beân ngoaøi cho söï vaät laø thaät, söï vaät do duyeân hôïp khoâng thaäät maø thaáy laø thaät neân chaáp töôùng naøy ñeïp, töôùng kia xaáu, töôùng naøy lôùn, töôùng kia nhoû; meâ beân trong neân chaáp khoâng, vì khoâng hieåu ñöôïc taâm taùnh cuûa mình cho raèng taâm taùnh khoâng coù, nghóa laø khoâng coù caùi taâm chaân thaät.

Neáu hay nôi töôùng maø lìa töôùng, nôi khoâng maø lìa khoâng thì trong ngoaøi chaúng meâ, neáu ngoä ñöôïc phaùp naøy, moät nieäm taâm khai, aáy laø khai Tri kieán Phaät.

Phaät laø gì ?

Phaät töùc laø giaùc, phaân laøm boán moân:

- Khai giaùc tri kieán (hay khai Phaät tri kieán) töùc laø khai caùi tri kieán giaùc cuûa mình.

- Thò giaùc tri kieán töùc laø chæ caùi giaùc tri kieán.

- Ngoä giaùc tri kieán.

- Nhaäp giaùc tri kieán.

Neáu nghe khai thò lieàn hay ngoä nhaäp töùc laø giaùc tri kieán, chaân taùnh xöa nay maø ñöôïc xuaát hieän. OÂng deø daët chôù hieåu laàm yù kinh, nghe trong kinh noùi khai thò ngoä nhaäp roài töï cho laø Tri kieán cuûa Phaät, chuùng ta thì voâ phaàn. Neáu khôûi caùi hieåu naøy töùc laø cheâ bai kinh, huûy baùng Phaät vaäy. Phaät kia ñaõ laø Phaät roài, ñaõ ñaày ñuû tri kieán, caàn gì phaûi khai nöõa. Nay oâng phaûi tin Phaät tri kieán ñoù chæ laø töï taâm cuûa oâng, laïi khoâng coù Phaät naøo khaùc.

 Khai thò laø Phaät khai thò töùc laø môû chæ caùi giaùc tri kieán, ngoä nhaäp laø chuùng ta ngoä nhaäp caùi giaùc tri kieán. Baûn taùnh cuûa mình saün coù töø xöa ñeán nay, caùi chaân taùnh ñoù lieàn ñöôïc xuaát hieän. OÂng deø daët chôù hieåu laàm yù kinh, nghe trong kinh noùi “khai thò ngoä nhaäp Phaät tri kieán” roài noùi khai tri kieán cuûa Phaät, thò tri kieán cuûa Phaät, ngoä tri kieán cuûa Phaät, nhaäp tri kieán cuûa Phaät, coøn chuùng ta thì voâ phaàn, khoâng bieát gì heát. Neáu oâng hieåu nhö vaäy laø cheâ bai kinh, huûy baùng Phaät, vì Phaät kia ñaõ laø Phaät roài, töùc laø ñaày ñuû tri kieán caàn gì phaûi khai nöõa. Nay oâng phaûi tin Phaät tri kieán ñoù chæ laø töï taâm cuûa oâng laïi khoâng coù Phaät naøo khaùc. Vì chuùng ta khoâng nhaän ra caùi tri kieán Phaät saün coù nôi mình, cho neân Phaät môùi khai thò cho chuùng ta ngoä vaø nhaäp caùi tri kieán Phaät cuûa chuùng ta; coøn Phaät ñaõ ñaày ñuû tri kieán roài, caàn gì phaûi khai thò nöõa. Cho neân chuùng ta phaûi hieåu cho roõ laø khai thò ngoä nhaäp tri kieán Phaät cuûa chính mình vaäy.

Vì taát caû chuùng sanh töï che phuû caùi quang minh, tham aùi traàn caûnh, ngoaøi thì duyeân (vôùi ngoaïi caûnh), trong taâm thì laêng xaêng, cam chòu loâi cuoán, lieàn nhoïc ñöùc Theá Toân kia töø trong tam-muoäi maø daäy, duøng bao nhieâu phöông tieän noùi ñeán ñaéng mieäng, khuyeân baûo khieán caùc oâng buoâng döùt chôù höôùng ra ngoaøi tìm caàu thì cuøng Phaät khoâng hai, neân noùi khai Phaät tri kieán.

 Vì chuùng ta beân ngoaøi thì duyeân theo caûnh, trong taâm thì roái loaïn laêng xaêng, neân aùnh saùng quang minh cuûa chính mình bò che khuaát. Vì vaäy Phaät duøng caùc phöông tieän noùi ñeán ñaéng mieäng khoâ moâi, khuyeân döùt chuùng ta khoâng chaïy ra ngoaøi tìm caàu, nhö vaäy môùi cuøng Phaät khoâng hai, ñoù laø khai Phaät tri kieán.

Toâi cuõng khuyeân taát caû ngöôøi neân thöôøng khai tri kieán Phaät ôû trong taâm cuûa mình. Ngöôøi ñôøi do taâm taø, ngu meâ taïo toäi, mieäng thì laønh taâm thì aùc, tham saân taät ñoá, sieåm nònh, ngaõ maïn, xaâm phaïm ngöôøi haïi vaät, töï khai tri kieán chuùng sanh. Neáu hay chaùnh taâm, thöôøng sanh trí tueä, quaùn chieáu taâm mình, döøng aùc laøm laønh, aáy laø töï khai tri kieán Phaät.

 Nhö vaäy khai tri kieán chuùng sanh laø mieäng laønh maø taâm döõ, roài tham lam, taät ñoá, sieåm nònh, ngaõ maïn, haïi ngöôøi haïi vaät v.v... Coøn khai tri kieán Phaät laø döùt aùc laøm laønh, bieát chaùnh taâm, thöôøng haønh trí tueä, quaùn chieáu töï taâm mình.

OÂng phaûi moãi nieäm khai tri kieán Phaät, chôù khai tri kieán chuùng sanh, khai tri kieán Phaät töùc laø xuaát theá, khai tri kieán chuùng sanh, töùc laø theá gian. Neáu oâng chæ nhoïc nhaèn chaáp vieäc tuïng nieäm laøm coâng khoùa thì naøo khaùc con traâu ly meán caùi ñuoâi cuûa noù !”

 Toå baûo: Neáu oâng chæ chaáp tuïng kinh nhieàu laøm coâng khoùa thì khaùc naøo con traâu ly thích caùi ñuoâi cuûa noù. Trong söû noùi: Coù con traâu teân ly ngöu coù caùi ñuoâi thaät daøi vaø ñeïp. Con traâu thöôøng hay duøng caùi ñuoâi ñeå ñuoåi ruoài vaø muoãi, rieâng con traâu ly cuoán caùi ñuoâi noù leân mình, khoâng daùm duøng ñuoâi ñeå ñuoåi ruoài muoãi vì sôï quaát ñuoâi leân mình ruïng loâng laøm maát veû ñeïp cuûa caùi ñuoâi ñi, vì vaäy caùi ñuoâi cuûa noù trôû thaønh voâ duïng. Chuùng ta tu cuõng vaäy, neáu chaáp tuïng kinh laø coâng khoùa cho raèng tuïng töùc laø tu, maø khoâng tìm hieåu yù nghóa cuûa kinh ñeå öùng duïng tu haønh, cuõng gioáng con traâu ly kia vì yeâu ñuoâi neân quaán noù treân mình, khoâng bieát duøng ñuoâi vaøo vieäc höõu ích.

Phaùp Ñaït thöa: “Neáu vaäy thì chæ ñöôïc hieåu nghóa, chaúng caàn phaûi tuïng kinh chaêng ?”

Toå baûo: “Kinh coù loãi gì ? Ñaâu coù chöôùng ngaïi oâng tuïng, chæ vì meâ ngoä laø taïi ngöôøi, toån giaûm hay lôïi ích laø do mình, mieäng tuïng taâm haønh töùc laø chuyeån ñöôïc kinh, coøn mieäng tuïng maø taâm khoâng haønh töùc laø bò kinh chuyeån.

 Chuùng ta hieän nay laø chuyeån ñöôïc kinh, hay laø bò kinh chuyeån ? Neáu chuùng ta tuïng kinh caâu naøo hieåu nghóa caâu naáy ñeå öùng duïng tu haønh, nhaän ñöôïc yù kinh ñeå duøng trong caùc haønh ñoäng vaø taâm nieäm cuûa mình, ñoù laø chuyeån ñöôïc kinh. Coøn neáu tuïng kinh maø meâ kinh, tuïng boä naøy qua boä khaùc ñeán boû aên boû nguû, nghó raèng tuïng thaät nhieàu laø coù phöôùc, ñoù laø bò kinh chuyeån. Ña soá ngöôøi thôøi nay bò kinh chuyeån maø khoâng chuyeån ñöôïc kinh, cuõng gioáng nhö con traâu ly yeâu thích caùi ñuoâi cuûa noù, roài caùi ñuoâi trôû thaønh voâ duïng vaäy.

Haõy nghe ta noùi keä ñaây:

                        Taâm meâ Phaùp Hoa chuyeån,

                        Taâm ngoä chuyeån Phaùp Hoa,

                        Tuïng kinh cöûu baát minh,

                        Döõ nghóa taùc thuø gia.

                        Voâ nieäm nieäm töùc chaùnh,

                        Höõu nieäm nieäm thaønh taø,

                        Höõu voâ caâu baát keá,

                        Tröôøng ngöï Baïch Ngöu xa.”

Taâm meâ bò Phaùp Hoa chuyeån, taâm ngoä chuyeån ñöôïc Phaùp Hoa. Tuïng kinh laâu maø khoâng hieåu roõ nghóa, cuøng vôùi nghóa trôû thaønh thuø, vì kinh noùi moät ñaøng, chuùng ta laøm moät ngaû. Phaät noùi kinh Phaùp Hoa ñeå phaù tan si meâ ngaõ chaáp, vaø döùt heát nhöõng tham saân si. Nhöng hieän giôø kinh Phaùp Hoa laïi deã laøm cho ngöôøi ta sanh loøng tham, luùc naøo heát tieàn ñem kinh ra tuïng, tuïng cho coù phöôùc coù tieàn nhieàu, nhö vaäy chaúng leõ kinh Phaùp Hoa laøm taêng tröôûng loøng tham chuùng ta sao ? Chaúng phaûi cuøng vôùi nghóa trôû thaønh thuø laø gì ? Thaønh ra kinh daïy moät ñaøng chuùng ta laøm moät ngaû, chaúng phaûi laø thuø sao ? Thaät ra vì khoâng hieåu ñöôïc nghóa neân cuøng vôùi kinh trôû thaønh thuø.

“Khoâng nieäm, nieäm laø chaùnh, coù nieäm, nieäm laø taø.” Nghóa laø moãi nieäm daáy leân chuùng ta duyeân theo nieäm laø taø, nieäm daáy leân buoâng ñöôïc noù laø chaùnh, thaønh ra voâ nieäm ñoù laø chaùnh, coù nieäm töùc laø taø, ñeán cöùu kính caû hai coù vaø khoâng ñeàu chaúng chaáp, môùi haèng ngoài treân xe Baïch Ngöu. Xe Baïch Ngöu laø gì? Khi buoâng caû nieäm laønh nieäm döõ maø haèng tri haèng giaùc, ñoù töùc laø Vieân maõn Baùo thaân Phaät. Coù nieäm vaø khoâng nieäm ñeàu buoâng heát chaúng chaáp, môùi haèng ngoài xe Baïch Ngöu.

Phaùp Ñaït nghe keä roài baát giaùc rôi leä daàm deà, ngay lôøi noùi lieàn ñaïi ngoä vaø thöa vôùi Toå: “Phaùp Ñaït töø xöa ñeán nay thaät chöa töøng chuyeån Phaùp Hoa maø bò Phaùp Hoa chuyeån.” 

Ngaøi Phaùp  Ñaït  baáy  giôø  môùi  thuù  toäi  töø tröôùc ñeán nay tuïng ba ngaøn boä kinh Phaùp Hoa maø chöa töøng chuyeån Phaùp Hoa, laïi roõ raøng laø bò Phaùp Hoa chuyeån, Ngaøi thaáy roõ caùi laàm meâ cuûa mình.

Laïi thöa: “Kinh noùi caùc vò Ñaïi Thanh-vaên cho ñeán Boà-taùt ñeàu ñem heát khaû naêng suy nghó cuøng chung nghó löôøng cuõng khoâng theå naøo ño ñöôïc trí cuûa Phaät, ngaøy nay khieán keû phaøm phu chæ ngoä ñöôïc töï taâm lieàn goïi laø Tri Kieán Phaät, töï chaúng phaûi laø haøng thöôïng caên neân chöa khoûi nghi baùng. 

Ngaøi Phaùp Ñaït thöa con thaáy roõ trong kinh noùi, ñem taát caû trí cuûa Thanh-vaên nhö ngaøi Xaù-lôïi-phaát vaø taát caû trí Boà-taùt chung hoïïïp laïi ñeå suy nghó ño löôøng trí tueä cuûa Phaät cuõng khoâng bao giôø ño ñöôïc. Hieän nay con laø phaøm phu, neáu noùi con khai tri kieán Phaät, con lieàn ñöôïc tri kieán Phaät, nhö vaäy con hôn nhöõng vò Thanh-vaên Boà-taùt hay sao ?

Laïi kinh noùi ba xe: xe deâ, xe nai, xe traâu cuøng vôùi xe traâu traéng khaùc nhau nhö theá naøo ? Cuùi xin Hoøa thöôïng ruû loøng töø khai thò cho.”

Toå baûo: “YÙ kinh roõ raøng, oâng töï meâ traùi. Caùc haïng ngöôøi tam thöøa khoâng theå ño löôøng ñöôïc trí tueä Phaät, ñoù laø loãi taïi choã ño löôøng. Duø oâng ñem taát caû söï suy nghó maø suy xeùt laïi caøng theâm xa vôøi. 

Chuùng ta hoïc kinh bò laàm nhieàu choã, trong kinh noùi duø cho traêm ngaøn muoân öùc ngöôøi cuøng doàn taát caû trí tueä nhö Xaù-lôïi-phaát ñeå so löôøng trí Phaät cuõng khoâng tôùi ñöôïc, vaø doàn taát caû trí tueä Boà-taùt so löôøng trí Phaät cuõng khoâng tôùi ñöôïc! Chuùng ta cöù nghó trí Phaät laø cao toät, trí cuûa Boà-taùt Thanh vaên khoâng theå tôùi ñöôïc, chôù khoâng ngôø loãi taïi choã so löôøng. Duø trí cuûa taát caû Boà-taùt Thanh vaên hay trí cuûa Phaät ñi nöõa maø so löôøng cuõng ñeàu khoâng ñuùng vôùi tri kieán Phaät, muoán ñuùng vôùi tri kieán Phaät taát phaûi döøng nhöõng suy nghó so löôøng ñoù. Vì vaäy Toå baûo phaûi buoâng caû hai nieäm thieän vaø aùc môùi ngoài treân xe Baïch Ngöu, töùc laø phaûi laëng taát caû nieäm môùi thaáy tri kieán Phaät, caøng suy löôøng thì caùch Phaät caøng xa.

Phaät voán vì phaøm phu maø noùi, chaúng phaûi vì Phaät maø noùi, lyù naøy neáu chaúng tin chaéc thì seõ nhö nhöõng vò Thanh-vaên trong hoäi Phaùp Hoa thoái tòch vaäy. Ñaâu chaúng bieát ñaõ ngoài treân xe Baïch Ngöu laïi tìm ba xe ngoaøi cöûa; huoáng laø kinh vaên roõ raøng nhaèm oâng maø noùi, chæ moät Phaät thöøa, khoâng coù thöøa naøo khaùc; hoaëc laø hai, hoaëc laø ba cho ñeán voâ soá phöông tieän, bao nhieâu nhaân duyeân thí duï, ngoân töø noùi veà phaùp aáy ñeàu vì moät Phaät thöøa. OÂng sao chaúng tænh, ba xe laø giaû, laø vieäc thuôû xöa, moät xe laø thaät, laø vieäc hieän nay, chæ daïy oâng deïp giaû trôû veà thaät, sau khi trôû veà thaät, thaät cuõng khoâng teân. Neân bieát coù nhöõng cuûa baùu troïn thuoäc veà oâng, do oâng thoï duïng, laïi khoâng khôûi töôûng cuûa cha, cuõng khoâng khôûi töôûng cuûa con, cuõng khoâng khôûi töôûng duøng, aáy goïi laø trì kinh Phaùp Hoa, töø kieáp naøy ñeán kieáp khaùc, tay khoâng rôøi quyeån kinh, töø saùng ñeán toái khoâng luùc naøo chaúng tuïng kinh.” 

Toå baûo: OÂng hoûi toâi ba xe khaùc nhau choã naøo ñeå laøm chi. Chuû yeáu Phaät noùi trong kinh Phaùp Hoa laø moät Phaät thöøa, laø moät xe Baïch Ngöu thoâi, coøn noùi ba xe laø quyeàn, laø phöông tieän. Ba xe laø chuyeän cuõ thôøi xöa taïm laäp, coøn nhaát thöøa laø chuyeän hieän giôø, trong kinh Phaùp Hoa Phaät muoán chæ daïy. OÂng neân boû caùi giaû, trôû veà caùi thaät, caùi thaät cuõng nguyeân khoâng coù teân, chæ neân bieát luùc ñoù taát caû cuûa baùu töø oâng nhaän duøng, ñöøng khôûi töôûng cuûa cha cuûa con, cuõng khoâng khôûi töôûng duøng nöõa. Bôûi vì töôûng cuûa cha laø coù nhaân, töôûng cuûa con laø coù ngaõ; coøn coù ngaõ coù nhaân, roài coøn coù duøng nöõa töùc laø coøn caùi thöù ba, nhö vaäy laø chöa hôïp vôùi kinh Phaùp Hoa, boû ñöôïc ba töôûng ñoù môùi ñuùng vôùi kinh Phaùp Hoa. Ñöôïc nhö vaäy môùi goïi oâng laø ngöôøi trì kinh Phaùp Hoa.

Phaùp Ñaït nhôø chæ daïy, vui möøng nhaûy nhoùt lieàn noùi keä khen raèng:

                        Kinh tuïng tam thieân boä,

                        Taøo Kheâ nhaát cuù vong,

                        Vò minh xuaát theá chæ,

                        Ninh yeát luïy sanh cuoàng.

                        Döông loäc ngöu quyeàn thieát,

                        Sô trung haäu thieän döông,

                        Thuøy tri hoûa traïch noäi,

                        Nguyeân thò phaùp trung vöông.

Kinh tuïng ñeán ba ngaøn boä, ñeán Taøo Kheâ moät caâu lieàn queân heát, khoâng coøn chaáp moät boä naøo. Neáu chöa hieåu ñöôïc yù chæ xuaát theá, thì ñaâu coù heát ñöôïc caùi ñieân cuoàng nhieàu ñôøi. Xe deâ, xe nai, xe traâu laø quyeàn laäp, tröôùc, giöõa, sau laø kheùo neâu baøy. Ai bieát ngay ôû trong nhaø löûa nguyeân laø vò vua phaùp. Ngay trong nhaø löûa töùc laø ngay trong thaân töù ñaïi, nguõ uaån ñaõ coù oâng vua phaùp ngoài saün trong ñoù maø khoâng ai bieát. Chuùng ta cöù töôûng khai thò tri kieán Phaät laø Phaät ôû ngoaøi, khoâng ngôø ngay trong nhaø löûa töùc laø ngay trong thaân voâ thöôøng naøy coù oâng vua chaùnh phaùp töùc laø oâng Phaät ngoài ôû trong saün saøng, khoâng phaûi tìm kieám nôi ñaâu xa.

Toå baûo: “Töø nay veà sau oâng môùi ñaùng goïi laø Taêng tuïng kinh.” Phaùp Ñaït töø ñaây laõnh hoäi huyeàn chæ, cuõng khoâng ngöøng tuïng kinh.

Thieàn sö Trí Thoâng:

Taêng Trí Thoâng, ngöôøi queâ ôû An Phong thuoäc Thoï Chaâu, ban ñaàu xem kinh Laêng-giaø ñeán hôn moät ngaøn laàn nhöng khoâng hieåu ñöôïc Tam thaân Töù trí, ñeán leã Toå caàu giaûi nghóa naøy. Toå baûo: “Ba thaân laø Thanh tònh Phaùp Thaân, ñoù laø taùnh cuûa oâng, Vieân maõn Baùo thaân laø trí cuûa oâng, Thieân baù öùc Hoùa thaân laø haïnh cuûa oâng vaäy.

 Toå daïy: Thanh tònh Phaùp thaân töùc laø töï taùnh thanh tònh cuûa mình, Vieân maõn Baùo thaân töùc laø trí tueä baát sanh baát dieät cuûa mình, Thieân baù öùc Hoùa thaân töùc laø nhöõng haïnh laønh cuûa mình.

Neáu lìa baûn taùnh rieâng noùi ba thaân töùc goïi coù thaân maø khoâng trí, neáu ngoä ñöôïc ba thaân khoâng coù töï taùnh töùc laø roõ boán trí Boà-ñeà. Haõy laéng nghe toâi noùi keä:

                        Töï taùnh cuï tam thaân,

                        Phaùt minh thaønh töù trí,

                        Baát ly kieán vaên duyeân,

                        Sieâu nhieân ñaêng Phaät ñòa.

                        Ngoâ kim vò nhöõ thuyeát,

                        Ñeá tín vónh voâ meâ,

                        Maïc hoïc trì caàu giaû,

                        Chung nhaät thuyeát Boà-ñeà.”

Töï taùnh ñaày ñuû ba thaân, phaùt minh ra thaønh töù trí. Chaúng lìa duyeân thaáy nghe hieän taïi naøy, sieâu nhieân böôùc leân quaû vò Phaät. Nay toâi vì oâng maø noùi, tin chaéc chaén haèng khoâng meâ laàm, chôù hoïc ngöôøi tìm caàu beân ngoaøi, troïn ngaøy noùi Boà-ñeà maø chaúng hieåu Boà-ñeà laø gì, troïn ngaøy noùi ba thaân töù trí maø khoâng bieát ba thaân töù trí laø gì. Ñeán ñaây Toå chæ thaúng ba thaân töù trí coù ñuû nôi mình, nghóa laø ngoä ñöôïc ba thaân lieàn phaùt minh thaønh töù trí (vì ba thaân laø goác cuûa töù trí), maø ba thaân töù trí khoâng rôøi caùi thaáy caùi nghe hieän höõu nôi mình, neáu nhaän ñöôïc nhö vaäy laø mình böôùc leân Phaät ñòa.

Ngaøi Trí Thoâng laïi thöa: “Veà nghóa Töù trí coù theå nghe ñöôïc chaêng ?”

Toå baûo: “Ñaõ hieåu ba thaân lieàn roõ Töù trí, sao laïi hoûi ö ? Neáu lìa ba thaân rieâng noùi Töù trí, ñaây goïi laø coù trí maø khoâng thaân, töùc ñaây coù trí laïi thaønh voâ trí.” Ngaøi noùi keä:

                        “Ñaïi vieân caûnh trí taùnh thanh tònh,

                        Bình ñaúng taùnh trí taâm voâ beänh,

                        Dieäu quan saùt trí kieán phi coâng,

                        Thaønh sôû taùc trí ñoàng vieân caûnh.

                        Nguõ baùt luïc thaát quaû nhaân chuyeån,

                        Ñaõn duïng danh ngoân voâ thaät taùnh,

                        Nhöôïc ö chuyeån xöù baát löu tình,

                        Phoàn höng, vónh xöû na-giaø ñònh.”

Toå  baûo:  Ñaïi  vieân  caûnh  trí  töùc  laø  taùnh thanh tònh cuûa mình, Bình ñaúng taùnh trí laø taâm khoâng beänh töùc laø taâm khoâng duyeân theo beân naøy beân kia, Dieäu quan saùt trí laø laøm taát caû maø khoâng chaáp ngaõ, khoâng chaáp coâng, cuõng khoâng chaáp nhöõng vieäc mình laøm nhieàu hay ít, Thaønh sôû taùc trí laø ñoàng vôùi Ñaïi vieân caûnh trí. Naêm thöùc tröôùc vôùi thöùc thöù taùm, thöùc thöù saùu vôùi thöùc thöù baûy laø treân quaû vaø nhaân chuyeån, chæ duïng danh ngoân maø khoâng coù thaät taùnh. Neáu ngay choã chuyeån maø khoâng daáy nieäm, khoâng coù löu tình, thì ngay nôi choã phoàn höng (laø oàn naùo) maø chuùng ta vaãn ôû trong ñaïi ñònh Na-giaø.

(Nhö treân noùi chuyeån thöùc thaønh trí, trong kinh noùi: Chuyeån naêm thöùc tröôùc laøm Thaønh sôû taùc trí, chuyeån thöùc thöù saùu laøm Dieäu quan saùt trí, chuyeån thöùc thöù baûy laøm Bình ñaúng taùnh trí, chuyeån thöùc thöù taùm laøm Ñaïi vieân caûnh trí. Tuy thöùc thöù saùu, thöùc thöù baûy laø ôû trong nhaân chuyeån, coøn naêm thöùc tröôùc vaø thöùc thöù taùm laø treân quaû chuyeån, chæ chuyeån teân maø khoâng chuyeån theå.)

Vì sao noùi thöùc thöù saùu vaø thöùc thöù baûy laø chuyeån trong nhaân, coøn naêm thöùc tröôùc vaø thöùc thöù taùm laø chuyeån treân quaû ? Bôûi vì khi chuùng ta tu laø tu thöùc thöù saùu vaø thöùc thöù baûy, töùc laø chuyeån trong nhaân. Tæ duï khi maét chuùng ta thaáy saéc, yù lieàn chaïy theo saéc maø phaân bieät, cho neân coù nieäm yeâu gheùt. Muoán chuyeån yù thöùc phaûi laøm sao ? Töùc phaûi xoay noù trôû veà, khoâng ñeå noù duyeân theo traàn caûnh, goïi laø phaûn quan hay laø soi trôû laïi, ñoù laø chuyeån thöùc thöù saùu. Coøn thöùc thöù baûy cuõng vaäy, thöùc naøy haèng chaáp ngaõ, muoán chuyeån noù töùc phaûi phaù ngaõ chaáp. Khi chuyeån thöùc thöù saùu vaø thöùc thöù baûy roài, thì naêm thöùc tröôùc (maét, tai, muõi, löôõi, thaân thöùc) vaø thöùc thöù taùm cuõng theo ñoù maø chuyeån, ñoù goïi laø chuyeån treân quaû, töùc laø taát caû chuûng töû trong thöùc thöù taùm laàn laàn tieâu saïch vaø thöùc naøy chuyeån thaønh Ñaïi vieân caûnh trí. Nhö vaäy chuû yeáu cuûa söï tu haønh laø tu ngay nôi thöùc thöù saùu vaø thöùc thöù baûy goïi laø chuyeån nhaân, coøn naêm thöùc tröôùc vaø thöùc thöù taùm khoâng tu maø ñöôïc chuyeån goïi laø chuyeån quaû.

Trí Thoâng lieàn ñoán ngoä ñöôïc taùnh trí neân trình keä raèng:

                        “Tam thaân nguyeân ngaõ theå,

                        Töù trí baûn taâm minh,

                        Thaân trí dung voâ ngaïi,

                        ÖÙng vaät nhieäm tuøy hình.

                        Khôûi tu giai voïng ñoäng,

                        Thuû truï phæ chaân tinh,

                        Dieäu chæ nhaân Sö hieåu,

                        Chung vong nhieãm oâ danh.”

Khi ngoä roài thaáy ba thaân nguyeân laø theå cuûa ta, töù trí voán laø taâm saùng cuûa ta, thaân vaø trí dung nhau khoâng coù ngaïi. Neáu nhaän ñöôïc ba thaân töù trí roài thì öùng vaät tuøy hình tha hoà khoâng vöôùng maéc. Khôûi nieäm tu haønh ñeàu laø voïng ñoäng, coøn giöõ truï töùc laø keàm ñeø noù xuoáng laø khoâng hôïp vôùi chaân tinh. Nhaân Thaày maø hieåu roõ ñöôïc dieäu chæ, teân nhieãm oâ cuõng troïn queân. Qua baøi keä naøy chuùng ta thaáy ngaøi Trí Thoâng ñaõ ngoä ñaïo.

Thieàn sö Trí Thöôøng:

Taêng teân Trí Thöôøng, ngöôøi ôû Quí Kheâ, Tín Chaâu, thuôû nhoû xuaát gia, chí caàu thaáy taùnh, moät hoâm ñeán tham leã, Toå hoûi: “OÂng töø ñaâu ñeán, muoán caàu vieäc gì ?”

Sö thöa: “Hoïc nhaân gaàn ñaây ñeán nuùi Baïch Phong ôû Hoàng Chaâu leã Hoøa thöôïng Ñaïi Thoâng nhôø chæ nghóa kieán taùnh thaønh Phaät, nhöng chöa giaûi quyeát ñöôïc hoà nghi, töø xa ñeán ñaây leã Hoøa thöôïng, mong Hoøa thöôïng töø bi chæ daïy.”

Toå baûo: “Kia coù ngoân cuù gì oâng thöû nhaéc laïi xem.”

Trí Thöôøng thöa: “Trí Thöôøng ñeán nôi kia, traûi qua ba thaùng, chöa ñöôïc chæ daïy, vì loøng tha thieát vì phaùp neân moät hoâm rieâng vaøo tröôïng thaát thöa hoûi: Theá naøo laø baûn taâm, baûn taùnh cuûa con ?

Ngaøi Ñaïi  Thoâng  noùi  raèng: OÂng  thaáy  hö khoâng chaêng ?

Trí Thöôøng ñaùp: Thaáy !

Hoøa thöôïng Ñaïi Thoâng hoûi: OÂng thaáy hö khoâng coù töôùng maïo chaêng ?

Trí Thöôøng ñaùp: Hö khoâng voâ hình maø coù töôùng maïo gì ?

Ngaøi Ñaïi Thoâng baûo: Baûn taùnh cuûa oâng ví nhö hö khoâng, troïn khoâng moät vaät coù theå thaáy, aáy goïi laø chaùnh kieán, khoâng moät vaät coù theå bieát aáy goïi laø chaân tri, khoâng coù xanh, vaøng, daøi, ngaén, chæ thaáy baûn nguyeân thanh tònh, giaùc theå troøn saùng töùc goïi laø thaáy taùnh thaønh Phaät, cuõng goïi laø Nhö Lai Tri Kieán.

Hoïc nhaân tuy nghe lôøi naøy vaãn chöa giaûi quyeát xong (ñieàu nghi), cuùi xin Hoøa thöôïng chæ daïy.”

Toå baûo: “Lôøi Thaày kia noùi vaãn coøn kieán tri neân khieán oâng chöa roõ, nay toâi chæ oâng moät baøi keä:

                        Chaúng thaáy moät phaùp coøn thaáy khoâng,

                        Gioáng nhö maây noåi che maët nhaät,

                        Chaúng bieát moät phaùp giöõ bieát khoâng,

                        Laïi nhö hö khoâng sanh ñieän chôùp.

                        Tri kieán naøy boãng nhieân daáy leân,

                        Laàm nhaän ñaâu töøng hieåu phöông tieän,

                        OÂâng phaûi moät nieäm töï bieát loãi,

                        Töï kyû linh quang thöôøng hieån hieän.”

Trí Thöôøng nghe baøi keä roài taâm yù hoaùt nhieân, beøn noùi keä raèng:

                        “Voâ côù khôûi tri kieán,

                        Chaáp töôùùng caàu boà-ñeà,

                        Tình coøn moät nieäm ngoä,

                        Ñaâu vöôït meâ ngaøn xöa,

                        Töï taùnh giaùc nguyeân theå,

                        Tuøy chieáu luoáng ñoåi dôøi,

                        Chaúng vaøo thaát Toå sö,

                        Môø mòt chaïy hai ñaàu.”

Chuùng toâi giaûi thích laïi ñoaïn vaên treân cho quí vò nhaän roõ: Ngaøi Trí Thöôøng ñeán hoûi ñaïo vôùi Luïc Toå. Toå hoûi: OÂng töøng hoûi ñaïo nôi naøo roài ? Ngaøi Trí Thöôøng thöa: Ñaõ töøng tôùi Hoøa thöôïng Ñaïi Thoâng ôû nuùi Baïch Phong Hoàng Chaâu, hoûi veà nghóa thaáy taùnh thaønh Phaät. Toå hoûi: Hoøa thöôïng daïy oâng nhö theá naøo ? Ngaøi Trí Thöôøng thöa: Moät hoâm vì loøng thieát tha caàu ñaïo cho neân Trí Thöôøng vaøo trong thaát hoûi Hoøa thöôïng: Theá naøo laø  baûn taâm baûn taùnh cuûa con ? Hoøa thöôïng Ñaïi Thoâng môùi hoûi: OÂng thaáy hö khoâng chaêng ? Ñaây laø duøng hình thöùc cuï theå ñeå hoûi. Ngaøi Trí Thöôøng ñaùp: Daï thaáy. Hoûi: Hö khoâng coù töôùng maïo gì ? Ñaùp: Hö khoâng khoâng coù töôùng maïo. Hoøa thöôïng lieàn noùi: “Baûn taùnh cuûa oâng cuõng khoâng töôùng maïo nhö laø hö khoâng vaäy, thaáy ñöôïc nhö vaäy goïi laø chaùnh kieán, bieát ñöôïc nhö vaäy goïi laø chaân tri. Baûn taùnh nguyeân noù laø thanh tònh, khoâng daøi, khoâng ngaén, khoâng xanh, khoâng vaøng v.v... ñoù laø caùi theå giaùc ngoä vieân minh cuûa oâng, ñoù goïi laø Phaät, laø tri kieán Nhö Lai”. Tuy noùi roõ nhö vaäy maø ngaøi Trí Thöôøng cuõng khoâng ngoä, nhö vaäy laø Hoøa thöôïng Ñaïi Thoâng coù chæ hay laø khoâng chæ ? Chuùng ta thaáy roõ laø Hoøa thöôïng ñaõ chæ moät caùch thaät thaø ñaày ñuû heát loøng heát daï roài. Ngaøi noùi: Theå taùnh ñoù khoâng töôùng maïo gioáng nhö hö khoâng, theå taùnh ñoù thanh tònh, khoâng daøi, khoâng ngaén, khoâng xanh, khoâng vaøng v.v... thaáy nhö vaäy, bieát nhö vaäy laø chaùnh kieán, laø chaân tri. Hoøa thöôïng Ñaïi Thoâng tuy chæ heát tình roài, nhöng coøn caùi loãi laø laäp chaùnh kieán vaø chaân tri, thaønh ra boû danh töø naøy laäp danh töø khaùc chôù khoâng buoâng saïch ñöôïc, do ñoù maø ngaøi Trí Thöôøng vaãn hoà nghi chöa nhaän ñöôïc baûn taùnh. Toå lieàn noùi baøi keä:

            Baát kieán nhaát phaùp toàn voâ kieán,

            Ñaïi tôï phuø vaân giaø nhaät dieän,

            Baát tri nhaát phaùp thuû khoâng tri,

            Hoaøn nhö thaùi hö sanh thieåm ñieän.

            Thöû chi tri kieán mieát nhieân höng,

            Thaùc nhaän haø taèng giaûi phöông tieän,

            Nhöõ ñöông nhaát nieäm töï tri phi,

            Töï kyû linh quang thöôøng hieån hieän.       

Chaúng thaáy moät phaùp maø coøn caùi thaáy khoâng, töùc laø caùi khoâng töôùng maïo, neáu coøn thaáy caùi khoâng töôùng maïo laø chaùnh kieán ñoù laø beänh roài, gioáng nhö coù moät ñaùm maây noåi che khuaát maët trôøi. Vöøa daáy nieäm cho laø chaùnh kieán hay cho caùi khoâng töôùng maïo laø ñuùng, chaúng khaùc naøo maët trôøi ñang saùng toû bò moät ñaùm maây che phuû vaäy, ñoù laø caùi loãi thöù nhaát. Keá ñeán loãi thöù hai laø: chaúng bieát moät phaùp maø giöõ caùi bieát khoâng, nhö trong hö khoâng coù laøn ñieän chôùp. Neáu trong hö khoâng troáng roãng boãng döng coù laøn ñieän chôùp thì hö khoâng ñaõ maát taùnh caùch hö khoâng roài. ÔÛ ñaây cuõng vaäy trong choã chaân thaät khoâng danh töï, khoâng teân hoï maø laäp laø chaùnh kieán laø chaân tri thì rôi vaøo ngoân ngöõ roài. Cho neân ngaøi Ñaïi Thoâng tuy thaät loøng chæ daïy, nhöng voâ tình Ngaøi bò keït trong ngoân ngöõ vaø danh töï neân caùi chaân thaät bò che laáp ñi. Caùi tri kieán chaáp laø chaùnh kieán laø chaân tri boãng döng daáy leân, ñoù laø laàm nhaän, ñaâu töøng hieåu bieát ñöôïc phöông tieän. OÂng neân moät nieäm bieát ñöôïc loãi aáy, töï nhieân caùi linh quang cuûa oâng thöôøng hieån hieän. Loãi aáy laø loãi laäp chaùnh kieán vaø chaân tri, neáu buoâng ñöôïc caùi kieán tri naøy thì caùi saùng suoát linh dieäu cuûa oâng hieån baøy. Nghe ñeán ñaây ngaøi Trí Thöôøng hoaùt nhieân ñaïi ngoä, vaø laøm keä trình Toå:

                        Voâ ñoan khôûi tri kieán,

                        Tröôùc töôùng caàu Boà-ñeà,

                        Tình toàn nhaát nieäm ngoä,

                        Ninh vieät tích thôøi meâ.

                        Töï tính giaùc nguyeân theå,

                        Tuøy chieáu uoång thieân löu,

                        Baát nhaäp Toå sö thaát,

                        Mang nhieân thuù löôõng ñaàu.

Khoâng coù lyù do maø khôûi thaáy bieát, ñoù laø chaáp töôùng maø caàu giaùc ngoä. Neáu trong taâm coøn moät nieäm nghó raèng phaûi ngoä, phaûi thaønh Thaùnh v.v... thì ñaâu coù vöôït khoûi caùi meâ cuûa thuôû xöa. Töï taùnh laø nguoàn giaùc cuûa chính mình, tuøy chieáu lieàn bò ñoåi dôøi töùc laø caùi theå ñoù laø taùnh haèng tri haèng giaùc, nhöng vöøa daáy nieäm ñeå chieáu soi hay phaân bieät lieàn bò ñoåi dôøi maát ñi. Neáu khoâng vaøo ñöôïc thaát cuûa Toå sö, thì môø mòt chaïy theo hai ñaàu hay laø hai beân, töùc laø beân naøy laø thaät beân kia laø giaû, ñaây laø chaân kia laø voïng, ñaây laø chaùnh kia laø taø v.v...

Ngaøi Trí Thöôøng tuy thaáy ñöôïc nhö vaäy, nhöng vaãn coøn moät vaøi ñieåm nghi nhoû neân hoûi theâm.

Trí Thöôøng moät hoâm hoûi Toå: “Phaät noùi phaùp ba thöøa, laïi noùi Toái thöôïng thöøa, ñeä töû chöa hieåu, cuùi mong Ngaøi vì chæ daïy.”

Toå baûo: “OÂng xem nôi baûn taâm mình, chôù coù chaáp phaùp töôùng beân ngoaøi. Phaùp khoâng coù boán thöøa, taâm ngöôøi töï coù nhöõng sai bieät. Thaáy nghe tuïng ñoïc laø Tieåu thöøa, ngoä phaùp hieåu nghóa laø Trung thöøa, y phaùp tu haønh laø Ñaïi thöøa, muoân phaùp troïn thoâng, muoân phaùp ñaày ñuû, taát caû khoâng nhieãm, lìa caùc phaùp töôùng, moät cuõng khoâng ñöôïc, goïi laø Toái thöôïng thöøa.

 Toå giaûi nghóa töù thöøa: Ngöôøi hoïc  ñaïo  maø coøn keït ôû caùi thaáy nghe ñoïc tuïng, ñoù laø Tieåu thöøa; ngöôøi hoïc ñaïo maø ngoä phaùp hieåu nghóa, goïi laø Trung thöøa; ngöôøi hoïc ñaïo y theo phaùp tu haønh goïi laø Ñaïi thöøa. Ngöôøi hoïc ñaïo thoâng suoát ñöôïc taát caû phaùp maø khoâng nhieãm taát caû phaùp, lìa taát caû phaùp töôùng, rôøi taát caû phaùp chaáp, goïi laø Toái thöôïng thöøa.

Thöøa laø nghóa haønh, khoâng phaûi ôû mieäng tranh, oâng phaûi töï tu chôù coù hoûi toâi, trong taát caû thôøi, töï taùnh töï nhö.” 

Thöøa laø nghóa thöïc haønh, vì vaäy chöõ thöøa coù nghóa laø di chuyeån töø nôi naøy ñeán nôi kia. Noùi Tieåu thöøa, Trung thöøa, Ñaïi thöøa chaúng qua laø chæ söï di chuyeån. Chöõ thöøa coù choã ñoïc laø thaëng, thaëng laø coã xe. Ví duï chuùng ta hieän giôø ñang ôû Vuõng Taøu muoán veà Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thì phaûi ra beán xe, leân xe ñi Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thì xe ñoù ñöa mình tôùi Thaønh phoá Hoà Chí Minh; muoán veà Baø Ròa thì leân xe ñi Baø Ròa, noù ñöa mình tôùi Baø Ròa v.v... Chuùng ta muoán ñeán nôi naøo thì phaûi löïa xe maø ñi. Treân ñöôøng tu cuõng vaäy, neáu chuùng ta thích hôïp phaùp moân naøo thì choïn phaùp moân ñoù, phaùp moân aáy seõ ñöa mình tôùi ñích mong muoán, cho neân noùi thöøa laø chôû chuyeân, laø ñi, hay laø haønh. Phaàn nhieàu chuùng ta coù caùi loãi hay xöng toâi laø Ñaïi thöøa, roài cheâ ngöôøi kia laø Tieåu thöøa, ñoù laø sai laàm, bôûi vì Toå daïy chöõ thöøa naøy laø chæ söï tu haønh cuûa mình, chôù khoâng phaûi söï tranh hôn tranh thua. Noùi mình laø Ñaïi thöøa ñeå cheâ ngöôøi ta laø Tieåu thöøa, ñoù laø tranh hôn tranh thua, neân chöa phaûi laø Ñaïi thöøa. Coøn tranh hôn tranh thua töùc laø coøn taâm bæ thöû, chöa xöùng ñaùng laø ñaïo, huoáng nöõa laø Ñaïi thöøa.

Trí Thöôøng lieàn leã taï vaø haàu Toå ñeán troïn ñôøi.

Trong ñoaïn ngaøi Trí Thöôøng hoûi ñaïo vôùi Luïc Toå, chuùng ta thaáy coù hai phaàn. Phaàn tröôùc laø sau khi hoûi ñaïo vôùi Hoøa thöôïng Ñaïi Thoâng, Ngaøi coøn nghi ngôø, neân xin Luïc Toå giaûi nghi cho. Nhôø Toå chæ daïy thaáu ñaùo neân Ngaøi ngoä. Phaàn sau laø Ngaøi hoûi theâm veà nghóa töù thöøa ñeå hieåu cho raønh reõ, khoûi bò laàm laãn.

Thieàn sö Chí Ñaïo:

Taêng Chí Ñaïo, ngöôøi queâ ôû Nam Haûi, Quaûng Chaâu ñeán thöa hoûi, thöa raèng: “Hoïc nhaân töø xuaát gia, xem kinh Nieát-baøn hôn möôøi naêm chöa roõ ñöôïc ñaïi yù, cuùi mong Hoøa thöôïng thöông xoùt chæ daïy.”

Toå baûo : “Choã naøo oâng chöa roõ ?”

Thöa raèng: “Chö haïnh voâ thöôøng, laø  phaùp sanh dieät, sanh dieät dieät roài, tòch dieät laø vui, nôi ñaây con nghi ngôø.”

Toå hoûi : “OÂng nghi nhö theá naøo ?”

Thöa raèng: “Taát caû chuùng sanh ñeàu coù hai thaân goïi laø saéc thaân vaø phaùp thaân. Saéc thaân voâ thöôøng coù sanh coù dieät, phaùp thaân coù thöôøng khoâng tri khoâng giaùc. Kinh noùi: Sanh dieät dieät roài tòch dieät laø vui, chaúng bieát thaân naøo tòch dieät, thaân naøo thoï vui ?

  Ñaây laø ngaøi Chí Ñaïo hoûi Toå yù nghóa baøi keä trong kinh Nieát-baøn:              

                        Chö haïnh voâ thöôøng,

                        Thò sanh dieät phaùp ,

                        Sanh dieät dieät dó,

                        Tòch dieät vi laïc.

Tòch dieät laø vaéng laëng, laø maát heát. Ngaøi Chí Ñaïo hoûi: Neáu saéc thaân cheát roài thì laøm sao vui ? Coøn neáu phaùp thaân tòch dieät thì phaùp thaân laø voâ tri, laáy caùi gì maø vui ? Vì sao noùi: Tòch dieät laø vui ?

Neáu laø saéc thaân, khi saéc thaân tòch dieät, boán ñaïi phaân taùn, toaøn laø khoå, khoå khoâng theå noùi vui; neáu phaùp thaân tòch dieät töùc ñoàng coû caây gaïch ñaù, ai seõ thoï vui? Laïi phaùp taùnh laø theå cuûa sanh dieät, naêm uaån laø duïng cuûa sanh dieät, moät theåø naêm duïng, sanh dieät laø thöôøng, sanh thì töø theå khôûi duïng, dieät thì töø duïng nhieáp veà theå, neáu cho laïi sanh töùc laø loaøi höõu tình khoâng ñoaïn khoâng dieät.

  Neáu töø theå khôûi duïng, töø duïng trôû veà theå, nhö vaäy maõi thì sanh laïi sanh töùc laø gaëp caùi loãi voâ cuøng.

Neáu chaúng cho laïi sanh töùc laø haèng trôû veà tòch dieät thì ñoàng vôùi vaät voâ tình, nhö theá aét taát caû phaùp bò söï ngaên caám cuûa Nieát-baøn, coøn chaúng ñöôïc sanh, coù gì laø vui ?”

Khi daáy leân laø sanh, khi laëng xuoáng laø dieät; khi laëng xuoáng khoâng sanh trôû laïi nöõa töùc laø Nieát-baøn, ñoù laø bò caám chæ khoâng cho sanh, coøn gì maø vui, sao kinh laïi noùi tòch dieät laø vui ?

Toå quôû: “OÂng laø Thích töû sao laïi  taäp  theo ngoaïi ñaïo veà ñoaïn kieán vaø thöôøng kieán maø luaän nghò veà phaùp Toái thöôïng thöøa. Cöù theo lôøi oâng noùi, töùc laø ngoaøi saéc thaân rieâng coù phaùp thaân, lìa sanh dieät ñeå caàu tòch dieät, laïi suy luaän Nieát-baøn thöôøng laïc noùi coù thaân thoï duïng, ñaây laø chaáp laãn veà sanh töû, ñaém meâ caùi vui theá gian; nay oâng neân bieát, Phaät vì taát caû ngöôøi meâ nhaän thaân naêm uaån hoøa hôïp laøm theå töôùng cuûa mình, phaân bieät taát caû phaùp cho laø töôùng ngoaïi traàn, öa sanh, gheùt cheát, nieäm nieäm ñoåi dôøi, khoâng bieát laø moäng huyeãn hö giaû, luoáng chòu luaân hoài, laáy thöôøng laïc Nieát-baøn ñoåi thaønh töôùng khoå, troïn ngaøy tìm caàu. Phaät vì thöông nhöõng ngöôøi naøy, môùi chæ daïy Nieát-baøn chaân laïc, trong saùt-na khoâng coù töôùng sanh, trong saùt-na khoâng coù töôùng dieät, laïi khoâng coù sanh dieät coù theå dieät, aáy laø tòch dieät hieän tieàn. Chính ngay khi hieän tieàn cuõng khoâng coù caùi löôïng hieän tieàn, môùi goïi laø thöôøng laïc. Vui naøy khoâng coù ngöôøi thoï, cuõng khoâng coù ngöôøi chaúng thoï, haù coù teân moät theå naêm duïng, huoáng laø laïi noùi Nieát-baøn ngaên caám caùc phaùp khieán haèng chaúng sanh. Ñaây laø oâng cheâ Phaät huûy phaùp.

 Chuùng toâi giaûi thích phaàn treân ñeå quí vò hieåu roõ. Ngaøi Chí Ñaïo coù choã nghi: Theo nhö Ngaøi hieåu thì con ngöôøi chuùng ta coù hai thaân, saéc thaân vaø phaùp thaân. Saéc thaân laø töôùng sanh dieät, coøn phaùp thaân laø khoâng sanh dieät, cho neân saéc thaân laø voâ thöôøng maø phaùp thaân laø thöôøng, saéc thaân coù tri giaùc maø phaùp thaân laø voâ tri giaùc. Vì ngaøi Chí Ñaïo hieåu nhö vaäy neân khi nghe noùi “tòch dieät laø vui”, Ngaøi lieàn nghi: Neáu noùi “tòch dieät laø vui” laø saéc thaân naøy ñeán khi laëng maát laø vui, laëng maát töùc laø hoaïi roài, laøm sao goïi laø vui ñöôïc ! Coøn neáu tòch dieät laø vui laø noùi veà phaùp thaân, thì phaùp thaân laø voâ tri thì laøm sao bieát vui? Nhö vaäy trong kinh noùi “tòch dieät” laø “vui” laø caùi naøo vui ? Ñoù laø caùi nghi thöù nhaát.

Ñeán caùi nghi thöù hai: Ngaøi Chí Ñaïo nghó thaân cuûa mình ñaây laø thaân naêm uaån, noù laø caùi duïng, phaùp taùnh laø theå. Töø phaùp taùnh khôûi ra nguõ uaån, töùc laø töø theå daáy duïng, roài nguõ uaån dieät trôû veà phaùp taùnh. Trôû veà phaùp taùnh laø choã laëng yeân, neáu cho sanh nöõa töùc nhieân dieät roài sanh, sanh roài dieät khoâng cuøng. Neáu ñeán choã laëng yeân ñoù ngaên khoâng cho sanh nöõa goïi laø Nieát-baøn, töùc laø töø choã dieät roài yeân laëng, bò caám chæ khoâng cho sanh nöõa, laøm sao vui ñöôïc ? Cho neân ngaøi Chí Ñaïo noùi dieät roài sanh môùi vui, neáu dieät roài dieät luoân, keàm giöõ caùi dieät ñoù maõi thì khoå, ñaâu coù gì laø vui ! Vì sao trong kinh laïi noùi “tòch dieät laø vui”, nghóa ñoù khoâng  theå ñöôïc.

Toå quôû ngaøi Chí Ñaïo, neáu hieåu nhö vaäy laø chaáp coù hai maët roõ raøng, moät laø saéc thaân laø voâ thöôøng, hai laø phaùp thaân laø thöôøng, töùc laø chaáp hai beân, chaáp caùi thöôøng ngoaøi caùi voâ thöôøng neân noùi caùi tòch dieät ngoaøi caùi sanh dieät, nhö vaäy laø chaáp laàm laãn. Phaät thaáy taát caû chuùng sanh, ngay nôi thaân sanh dieät coù caùi voâ sanh, nhöng chuùng ta khoâng nhaän ñöôïc ñieàu ñoù neân maõi chòu luaân hoài. Phaät baûo thaân naêm uaån laø hö giaû ñeå chuùng ta nhaän ra caùi chaân thaät ngay trong naêm uaån, chôù khoâng phaûi rôøi naêm uaån maø rieâng coù phaùp thaân. Ngay trong naêm uaån naøy nhaän ra ñöôïc phaùp thaân baát sanh baát dieät, maø phaùp thaân laø caùi laëng leõ thöôøng vui, chôù khoâng phaûi dieät heát saéc thaân naøy roài môùi goïi laø vui. Ngay nôi saéc thaân naøy maø nhaän ñöôïc caùi tòch dieät laëng leõ thöôøng haèng cuûa mình, ñoù goïi laø “tòch dieät laø vui” töùc laø vui ngay khi nhaän ñöôïc caùi tòch dieät, chôù khoâng phaûi ñôïi hoaïi thaân naøy roài môùi rieâng coù caùi vui Nieáùt-baøn. Neáu chuùng ta cöù maûi chaïy theo sanh töû roài chaáp sanh töû laø thaät, ñoù laø chuùng ta queân ñi caùi chaân thaät cuûa mình, vì vaäy Phaät môùi baûo thaân sanh töû naøy laø töôùng naêm uaån hö giaû, ñöøng laàm noù, phaûi boû caùi giaû ñeå höôùng veà caùi thaät. Nhöng thaät ra caùi giaû vôùi caùi thaät khoâng phaûi laø hai, noù khoâng rôøi nhau, khoâng chaïy theo caùi giaû thì caùi thaät hieän tieàn; cho neân noùi raèng sanh dieät khi dieät roài töùc laø taâm nieäm sanh dieät cuûa mình ñöôïc laëng roài, thì tòch dieät hieän tieàn. Chính ngay khi noù hieän tieàn cuõng khoâng khôûi nieäm tòch dieät hieän tieàn, töùc laø khoâng coù caùi löôïng tòch dieät hieän tieàn thì ngay ñoù tòch dieät laø vui. Noùi moät caùch khaùc laø soáng vôùi caùi hieän löôïng nghóa laø soáng ngay trong hieän taïi maø khoâng coù nieäm nghó ñeán hieän taïi, hay noùi theo ngaøi Vónh Gia ngay nôi choã ñoù (ñöông xöù)  maø khoâng coù nieäm ngay ñoù, ñoù môùi goïi laø chaân thaät. Soáng ñöôïc nhö vaäy môùi goïi laø thöôøng laïc. Neáu coøn moät nieäm chen vaøo ñeàu khoâng phaûi laø thöôøng laïc.

Toå laïi baûo raèng neáu chaáp rieâng coù caùi sanh ôû ngoaøi caùi voâ sanh, hay coù caùi sanh dieät ôû ngoaøi caùi tòch dieät, laø chaáp hai beân, goïi laø chaáp thöôøng chaáp ñoaïn, ñoù laø ngoaïi ñaïo chôù khoâng phaûi Phaät phaùp. Chuùng ta ngaøy nay hoïc ñaïo vaãn coøn laàm laãn, cöù nghó ngoaøi saéc thaân naøy coøn coù thaân Phaät, cho neân khi ngoài tu maø mong thaáy thaân Phaät mình phoùng quang v.v... ñoù laø quan nieäm sai laàm.

Haõy nghe ta noùi keä:

                        Voâ thöôïng Ñaïi Nieát-baøn,

                        Vieân minh thöôøng tòch chieáu,

                        Phaøm ngu vò chi töû,

                        Ngoaïi ñaïo chaáp vi ñoaïn.

Ñaïi Nieát-baøn voâ thöôïng troøn saùng,  thöôøng laëng leõ maø chieáu soi, phaøm ngu goïi ñoù laø cheát, coøn ngoaïi ñaïo chaáp laø ñoaïn, töùc ngang ñoù laø heát, chôù khoâng ngôø chính ngay nôi mình coù Ñaïi Nieát-baøn troøn saùng vaø thöôøng chieáu soi, ai ai cuõng ñeàu saün coù khoâng rieâng ngöôøi naøo.

                        Chö caàu nhò thöøa nhaân,

                        Muïc dó vi voâ taùc,

                        Taän thuoäc tình sôû keá,

                        Luïc thaäp nhò kieán baûn.

Nhöõng ngöôøi caàu nhò thöøa cho ñoù laø voâ taùc, voâ taùc laø choã khoâng coù taïo taùc, troïn thuoäc veà choã tình chaáp, ñoù laø caùi goác cuûa saùu möôi hai kieán chaáp ngoaïi ñaïo.

                        Voïng laäp hö giaû danh,

                        Haø vi chaân thaät nghóa,

                        Duy höõu quaù löôïng nhaân,

                        Thoâng ñaït voâ thuû xaû.

Doái laäp ra teân hö giaû, hö giaû laøm sao ñaït ñöôïc nghóa chaân thaät. Chæ coù ngöôøi quaù löôïng töùc laø ngöôøi vöôït qua nhöõng caùi taàm thöôøng, môùi thoâng suoát ñöôïc maø khoâng coù thuû vaø xaû.

                        Dó tri nguõ uaån phaùp ,

                        Caäp dó uaån trung ngaõ,

                        Ngoaïi hieän  chuùng saéc töôïng,

                        Nhaát nhaát aâm thanh töôùng.

Do bieát phaùp naêm uaån, vaø caùi ngaõ ôû  trong uaån, ngoaøi hieän caùc saéc töôïng, moãi moãi töôùng aâm thanh.

                        Bình ñaúng nhö moäng huyeãn,

                        Baát khôûi phaøm thaùnh kieán,

                        Baát taùc Nieát-baøn giaûi,

                        Nhò bieân tam teá ñoaïn.

Khi bieát roõ roài thì bình ñaúng, thaáy nhöõng caùi ñoù ñeàu nhö moäng nhö huyeãn, khoâng khôûi chaáp laø phaøm laø thaùnh, cuõng khoâng khôûi hieåu laø Nieát-baøn. Nhö vaäy hai beân vaø ba meù ñeàu döùt.

                        Thöôøng öùng chö caên duïng,

                        Nhi baát khôûi duïng töôûng,

                        Phaân bieät nhaát thieát phaùp,

                        Baát khôûi phaân bieät töôûng.

Ñeán ñaây Toå chæ thaúng Ñaïi Nieát-baøn thöôøng öùng hieän ra duïng nôi caùc caên maø chaúng khôûi töôûng duïng. Tæ duï trong khi öùng duïng, caûnh ñeán thì maét töï thaáy chôù khoâng coù töôûng laø mình phaûi thaáy; tieáng ñeán thì tai töï nghe chôù khoâng coù töôûng laø mình phaûi nghe. Khoâng daáy nieäm khoâng khôûi töôûng maø haèng thaáy haèng nghe, ñoù môùi laø chaân thaät; daáy nieäm khôûi töôûng môùi bieát, ñoù khoâng phaûi laø chaân thaät. Phaân bieät taát caû phaùp maø khoâng khôûi töôûng phaân bieät. Tæ duï toâi nhìn taát caû quí vò, toâi bieát maët maøy hình saéc cuûa taát caû maø toâi khoâng daáy nieäm, ñoù goïi laø phaân bieät taát caû quí vò maø khoâng khôûi nieäm phaân bieät ngöôøi hay ngöôøi dôû, ngöôøi toát ngöôøi xaáu v.v... Phaân bieät taát caû phaùp maø khoâng khôûi töôûng phaân bieät, ngay ñoù laø Nieát-baøn hieän höõu. Vöøa khôûi nieäm tìm Nieát-baøn laø maát Nieát-baøn. Hieän nay chuùng ta ñang soáng trong Nieát-baøn maø khoâng bieát, neân phaûi chòu traàm luaân sanh töû, cho neân Phaät thöôøng noùi laø ñaùng thöông xoùt. Neáu chuùng ta soáng ñöôïc vôùi caùi löôïng thaät, ñoù laø Nieát-baøn, neáu soáng vôùi thaân nguõ uaån, ñoù laø sanh töû. Nhöng khoâng phaûi boû thaân nguõ uaån rieâng kieám Nieát-baøn, maø ngay nôi thaân nguõ uaån ñaõ coù saün Nieát-baøn.

                        Kieáp hoûa thieâu haûi ñeå,

                        Phong coå sôn töông kích,

                        Chaân thöôøng tòch dieät laïc,

                        Nieát-baøn töôùng nhö thò.

Daàu cho kieáp hoûa ñoát chaùy taát caû bieån lôùn ñeàu khoâ caïn, gioù thoåi caùc nuùi chaïm nhau tan vôõ caû theá giôùi, nhöng chaân thöôøng tòch dieät vui laø töôùng Nieát-baøn vaãn nhö theá, khoâng ñoåi thay. Ñaây laø daãn trong kinh noùi raèng theá giôùi chuùng ta thöôøng traûi qua nhöõng giai ñoaïn töø khoâng kieáp töùc laø luùc chöa coù, ñeán thaønh kieáp khi ñöôïc döïng laäp, ñeán truï kieáp thôøi gian an truï, roài ñeán hoaïi kieáp cuoái cuøng bò tan hoaïi. Trong hoaïi kieáp coù chia ra thôøi thuûy tai (hoàng thuûy) nöôùc traøn lan cuøng khaép, ñeán thôøi hoûa tai traùi ñaát bò chaùy, nöôùc beå ñeàu khoâ caïn, ñeán phong tai gioù thoåi, ñaát rung, caùc nuùi va chaïm nhau vôõ tan caû theá giôùi. Traûi qua nhöõng kieáp aáy, quaû ñaát phaûi tan hoaïi maø caùi chaân thöôøng chaân laïc naøy chöa bao giôø bò ñoåi thay, huoáng nöõa laø bò hoaïi.

                        Ngoâ kim cöôõng ngoân thuyeát,

                        Linh nhöõ xaû taø kieán,

                        Nhöõ vaät tuøy ngoân giaûi,

                        Höùa nhöõ tri thieåu phaàn.”

Nay toâi gaéng göôïng noùi vôùi oâng khieán oâng boû taø kieán. OÂng chôù theo lôøi toâi noùi maø hieåu, thì toâi nhaän oâng bieát ñöôïc moät ít phaàn. Neáu oâng chaáp theo lôøi toâi noùi, thì oâng bò keït trong lôøi noùi cuûa toâi maø khoâng bieát gì heát.

Chí Ñaïo nghe keä ñaïi ngoä, vui möøng nhaûy nhoùt, laøm leã roài lui.

Thieàn sö Haønh Tö:

Doøng thieàn ñöôïc truyeàn baù ñeán ngaøy nay chöa döùt laø do ngaøi Haønh Tö vaø ngaøi Hoaøi Nhöôïng. Phaùi thieàn cuûa ngaøi Haønh Tö ñöôïc truyeàn ñeán nay laø toâng Taøo Ñoäng, cuûa ngaøi Hoaøi Nhöôïng laø toâng Laâm Teá. Hai vò laø ñeä töû cöï phaùch cuûa Luïc Toå, vaø hai doøng thieàn naøy ñöôïc truyeàn daøi laâu nhaát, coøn maõi cho ñeán ngaøy nay.

Thieàn sö Haønh Tö sanh taïi An Thaønh,Kieát Chaâu, hoï Löu, nghe phaùp tòch Taøo Kheâ giaùo hoùa thaïnh haønh, Ngaøi thaúng ñeán tham leã, beøn hoûi: “Phaûi laøm vieäc gì maø khoâng rôi vaøo giai   caáp ?”

Toå hoûi: “OÂng töøng laøm vieäc gì ñeán ?”

Ngaøi thöa: “Thaùnh ñeá cuõng khoâng laøm.”

Toå baûo: “Rôi vaøo giai caáp naøo ?”

Ngaøi thöa: “Thaùnh ñeá coøn chaúng laøm thì coù giai caáp naøo ?”

Toå thaàm nhaän ñoù, khieán Ngaøi Haønh Tö thuû chuùng.

Qua söï ñoái ñaùp treân, chuùng ta thaáy caâu hoûi ñaàu tieân cuûa ngaøi Haønh Tö laø “Phaûi laøm vieäc gì maø khoâng rôi vaøo giai caáp.” Phaàn nhieàu chuùng ta tu thöôøng noùi laø tu theo Ñaïi thöøa hay Tieåu thöøa, neáu coøn thaáy coù ñaïi coù tieåu laø coøn coù giai caáp. Khi hoûi: Laøm sao khoûi rôi vaøo giai caáp, thì Toå khoâng traû lôøi, Toå hoûi laïi: OÂng ñang laøm vieäc gì ? Ngaøi thöa Thaùnh ñeá con coøn khoâng laøm, huoáng laøm vieäc gì ! Trong kinh noùi Thaùnh ñeá ñeä nhaát nghóa laø nghóa toät cuøng, nghóa toät cuøng ñoù Ngaøi coøn khoâng laøm nöõa, huoáng laø giai caáp naøo ? Cho neân Toå noùi: Neáu Thaùnh ñeá coøn khoâng laøm, thì oâng rôi vaøo giai caáp naøo ? Ngaøi môùi thöa: Coøn coù giai caáp naøo maø rôi nöõa ? Ngay nôi ñoù Toå lieàn nhaän. Nhö vaäy choã cöùu kính laø khoâng coøn danh ngoân, daàu cho teân goïi laø Thaùnh ñeá ñeä nhaát nghóa hay laø teân Toái thöôïng thöøa ñi nöõa, neáu coøn mang moät danh hieäu thì chöa phaûi laø cöùu kính. Thaùnh ñeá cuõng khoâng laøm, thì ñaâu coøn keït trong giai caáp, neân Toå thaàm nhaän.

Moät hoâm Toå baûo Ngaøi Haønh Tö: “OÂng neân phaân hoùa moät nôi, khoâng khieán cho ñoaïn döùt.”

Sau cuøng Toå daïy Ngaøi neân ñeán phaân hoùa moät phöông, khoâng khieán ñoaïn tuyeät, töùc laø Ngaøi ñaõ ngoä roài neân ñeán nôi khaùc truyeàn baù, chôù ñeå cho Phaät phaùp ñoaïn tuyeät.

Ngaøi Haønh Tö ñaõ ñöôïc phaùp  beøn trôû veà Kieát Chaâu, treân nuùi Thanh Nguyeân hoaèng phaùp, noái tieáp giaùo hoùa. Sau Ngaøi tòch, thuïy laø Hoaèng Teá Thieàn sö.

 Ngaøi Haønh Tö vaâng lôøi trôû veà queâ ôû treân nuùi Thanh Nguyeân, ngöôøi ta thöôøng goïi Ngaøi laø Thanh Nguyeân Haønh Tö.

Thieàn sö Hoaøi Nhöôïng:

Thieàn sö Hoaøi Nhöôïng queâ ôû Kim Chaâu, con nhaø hoï Ñoã, ban ñaàu ñeán yeát kieán Quoác sö An ôû Tung Sôn. Quoác sö An môùi khuyeán khích Sö ñeán Taøo Kheâ tham vaán. Khi Ngaøi ñeán leã baùi Toå, Toå hoûi: “ÔÛ ñaâu laïi ?”

Ngaøi thöa: “ÔÛ Tung Sôn.”

Toå baûo: “Ñem ñöôïc vaät gì laïi ?”

Ngaøi thöa: “Noùi gioáng moät vaät töùc chaúng truùng.”

Coù choã khaùc noùi raèng khi Toå hoûi “ñem ñöôïc vaät gì laïi”, Ngaøi khoâng ñaùp ñöôïc. Toå baûo vaøo trong chuùng ôû, maûi ñeán taùm naêm sau, moät hoâm Ngaøi phaùt minh ñöôïc, môùi thöa vôùi Toå con traû lôøi ñöôïc roài. Ngaøi thöa: “Noùi gioáng moät vaät töùc chaúng truùng.”

Toå baûo: “Laïi coù tu chöùng chaêng ?”

Ngaøi thöa: “Tu chöùng töùc chaúng khoâng, nhieãm oâ töùc chaúng ñöôïc.”

Toå baûo: “Chæ caùi chaúng nhieãm oâ naøy laø choã chö Phaät hoä nieäm; oâng ñaõ nhö theá, ta cuõng nhö theá. Taây thieân toå Baùt-nhaõ-ña-la saám raèng: Döôùi chaân oâng coù moät con ngöïa tô ñaïp cheát ngöôøi trong thieân haï, öùng ôû nôi taâm oâng, khoâng caàn phaûi noùi ra.” 

Toå nhaän cho laø ñuùng vaø noùi oâng nhö vaäy ta cuõng nhö vaäy, töùc laø oâng cuõng baèng ta roài. Caâu “Noùi moät vaät töùc chaúng truùng”, phuø hôïp vôùi caâu “baûn lai voâ nhaát vaät” (xöa nay khoâng moät vaät) cuûa Luïc Toå. Neáu Luïc Toå hoûi chuùng ta: “Ngöôi coù mang ñöôïc vaät gì ñeán”, chaéc chuùng ta seõ thöa: Daï con ñeán coù mang caùi bò, dao caïo v.v... nhöng ngaøi Hoaøi Nhöôïng khoâng ñaùp ñöôïc, Ngaøi bieát Ngaøi ñeán, coøn vaät gì ñeán nöõa laøm sao bieát ñöôïc ! Ngaøi phaûi ôû chuùng taùm naêm trôøi môùi thöa: Con ñaùp ñöôïc, “noùi moät vaät töùc khoâng truùng”. Taïi  sao ? Vì Toå thaáy “Baûn lai voâ nhaát vaät”. Neáu noùi moät vaät töùc laø coù töôùng maïo, maø coù töôùng maïo laø sanh dieät, cho neân noùi moät vaät laø traät. Chuùng ta hieän giôø thöôøng laàm laãn, neáu coù ngöôøi hoûi: “OÂng coù chaân taâm khoâng”, thì ñaùp: “Coù”. Hoûi: “Chaân taâm oâng ôû ñaâu”, thì chuùng ta seõ luùng tuùng khoâng bieát laøm sao traû lôøi ! Neáu noùi coù, thì phaûi bieát ôû ñaâu, neáu khoâng bieát ôû ñaâu taïi sao daùm noùi coùù ? Caâu hoûi cuûa Toå: OÂng coù mang ñöôïc vaät gì ñeán hay khoâng, vaät gì laø ñeå thaàm chæ chaân taâm hay Phaät taùnh, ngaøi Hoaøi Nhöôïng khoâng bieát laøm sao traû lôøi, khi ngoä roài Ngaøi môùi thaáy roõ: Neáu noùi moät vaät laø khoâng truùng. Neáu coù ngöôøi hoûi: “Chaân taâm ôû ñaâu” laø hoûi sai roài, vì chaân taâm khoâng phaûi laø vaät, laøm sao noùi choã nôi. Tæ duï toâi hoûi: “Bao kieáng ñeå ôû ñaâu”, ñaùp: “ÔÛ treân baøn”. Vì bao kieáng laø vaät neân coù choã nôi, coøn chaân taâm hay Phaät taùnh khoâng phaûi laø vaät, laøm sao noùi choã nôi, cho neân Ngaøi ñaùp: Noùi moät vaät töùc khoâng truùng laø ñaõ coù thaàm yù noù khoâng coù choã nôi. Caùi thaáy cuûa Ngaøi raát phuø hôïp vôùi caùi thaáy “Xöa nay khoâng moät vaät” cuûa Luïc Toå khi xöa.

Caùi thaáy “Noùi moät vaät töùc khoâng truùng” chæ môùi vaøo cöûa thieàn thoâi, chöa ñaït ñeáùn cöùu kính, cho neân Toå môùi hoûi theâm: “Laïi coù theå tu chöùng hay khoâng?” Khoâng coù moät vaät, ngang ñoù laø ñuû roài, khoâng coøn tu chöùng nöõa phaûi khoâng? Ngaøi lieàn ñaùp: “Tu chöùng töùc chaúng khoâng, maø nhieãm oâ töùc khoâng theå ñöôïc.” Ñaây laø moät caâu hay ñaùo ñeå, ña soá ngöôøi hoïc tu chuùng ta khoâng ñeán ñöôïc choã naøy thöôøng bò maéc keït choã “roãng khoâng”. Tæ duï nhö chuùng ta ñang ngoài thieàn, taâm khôûi voïng, maø taâm voïng laø töôùng sanh dieät, laø goác cuûa luaân hoài, chuùng ta thöôøng nghe daïy nhö vaäy. Cho neân muoán heát luaân hoài, taâm voïng phaûi laëng xuoáng, khi laëng xuoáng thì thaáy roãng khoâng. Caùi theå roãng khoâng ñoù coù phaûi laø choã chaân thaät hay chöa? Neáu thaáy caùi roãng khoâng cho laø cöùu kính laø ñaõ keït ôû caùi khoâng roài ! Cho neân: Noùi moät vaät töùc khoâng truùng, ñoù laø vaøo cöûa thoâi chôù chöa ñaït cöùu kính, neáu ngöng ngang ñoù laø maéc keït. Khi xöa luùc Luïc Toå trình keä “Baûn lai voâ nhaát vaät” thì ñöôïc vaøo cöûa, nhöng phaûi nghe kinh Kim Cang roài môùi noùi: “Ñaâu ngôø taùnh mình xöa nay voán thanh tònh, ñaâu ngôø taùnh mình voán töï ñaày ñuû v.v...” Ñeán luùc ñoù môùi goïi laø xong vieäc. Neáu thaáy choã laëng leõ roãng khoâng cho laø cöùu kính laø laàm, laø coøn maéc keït, vì vaäy coù caâu “Voâ taâm du caùch nhaát truøng quan” töùc laø voâ taâm coøn caùch moät lôùp raøo. Thaáy khoâng coù taâm daáy ñoäng töôûng laø ñuû, ñoù laø laàm, caàn phaûi ñi ñeán giaùc ngoä vieân maõn. Vì vaäy Toå môùi hoûi theâm: “Laïi coù tu chöùng hay khoâng”, Ngaøi thöa: “Tu chöùng töùc chaúng phaûi khoâng”, nghóa laø treân phöông dieän tu chöùng khoâng phaûi laø khoâng, nhöng maø nhieãm oâ khoâng theå ñöôïc. Bôûi noù khoâng coù töôùng maïo, laøm sao bò nhieãm oâ ? Nhöng  caùi khoâng nhieãm oâ ñoù chöa phaûi laø cöùu kính maø coøn phaûi giaùc ngoä vieân maõn môùi ñöôïc. Tæ duï taâm mình nhö caùi göông, bò buïi phuû môø traêm ngaøn veát, chuùng ta phaûi lau chuøi saïch heát nhöõng veát buïi, roài môùi goïi laø göông trong, nhöng chöa ñuû, maët göông coøn phaûi phaûn chieáu aùnh saùng nöõa môùi ñöôïc vieân maõn. Chuùng ta tu cuõng nhö vaäy, khi nhöõng voïng töôûng laëng heát roài, taâm laëng leõ goïi laø tòch dieät, hay laø “khoâng moät vaät”. Ñeán khi ñoù chuùng ta phaûi nhaän ñöôïc taùnh giaùc haèng höõu cuûa mình, ñoù goïi laø tu chöùng hay laø giaùc ngoä thaønh Phaät. Cho neân noùi “Tu chöùng chaúng phaûi khoâng, maø nhieãm oâ khoâng theå ñöôïc”. Toå môùi baûo: “Caùi khoâng nhieãm oâ naøy laø choã chö Phaät hoä nieäm”, töùc laø choã chö Phaät haèng nhôù, haèng giöõ. “OÂng nhö vaäy ta cuõng nhö vaäy”, töùc laø gioáng nhau, ñoù laø caâu Toå ñaõ aán chöùng cho Ngaøi laøm Toå sau naøy. AÁn chöùng khoâng phaûi laø laøm leã gì, maø chính caâu “OÂng nhö vaäy, ta cuõng nhö vaäy”, goïi laø aán chöùng, töùc laø caùi thaáy bieát cuûa oâng ngang baèng caùi thaáy bieát cuûa ta, cuõng nhö ngang baèng caùi thaáy bieát cuûa chö Phaät.

Ngaøi Hoaøi Nhöôïng hoaùt nhieân kheá hoäi, lieàn haàu haï Toå möôøi laêm naêm, moãi ngaøy caøng thaâm ñöôïc söï huyeàn aùo. Sau Ngaøi ñeán nuùi Nam Nhaïc, xieån döông Thieàn Toâng, khi tòch Ngaøi ñöôïc saéc ban hieäu Ñaïi Tueä Thieàn sö.

 Ngaøi ôû laïi haàu haï Toå möôøi laêm naêm, vaø sau veà nuùi Nam Nhaïc xieån döông Thieàn toâng.

Ngöôøi hoïc ñaïo chuùng ta ngaøy nay ôû gaàn Thaày naêm, ba naêm roài ngaùn, muoán ra laõnh ñaïo moät phöông ñeå truï trì giaùo hoùa thieân haï, töôûng nhö ôû laâu gaàn Thaày khoâng coù lôïi, nhöng khoâng ngôø chính caøng laâu caøng theâm thaâm thuùy, caøng taêng theâm  choã huyeàn aùo.       

Thieàn sö Vónh Gia Huyeàn Giaùc:

Thieàn sö Huyeàn Giaùc ôû Vónh Gia, hoï Ñôùi, queâ ôû OÂn Chaâu, thuôû nhoû taäp kinh luaän, chuyeân veà phaùp moân chæ quaùn cuûa toâng Thieân Thai, nhaân xem kinh Duy Ma Caät phaùt minh ñöôïc taâm ñòa; chôït gaëp ñeä töû cuûa Toå laø Huyeàn Saùch thaêm hoûi, cuøng baøn chuyeän soâi noåi, maø moãi lôøi noùi ra ñeàu thaàm hôïp vôùi chö Toå. Huyeàn Saùch hoûi: “Nhaân giaû ñöôïc phaùp nôi Thaày naøo ?”

Huyeàn Giaùc ñaùp: “Toâi nghe kinh luaän Phöông ñaúng moãi vò ñeàu coù Thaày truyeàn thöøa, sau nôi kinh Duy Ma Caät ngoä ñöôïc Phaät taâm toâng maø chöa coù ngöôøi chöùng minh.”

Huyeàn Saùch baûo: “Töø ñöùc Phaät Oai AÂm Vöông veà tröôùc töùc ñöôïc, töø Phaät Oai AÂm Vöông veà sau, khoâng Thaày maø töï ngoä troïn laø thieân nhieân ngoaïi ñaïo.”

Huyeàn Giaùc noùi: “Xin nhaân giaû vì toâi chöùng minh.”

Huyeàn Saùch baûo: “Lôøi toâi nheï, ôû Taøo Kheâ coù Luïc Toå Ñaïi sö boán phöông nhoùm hoïp veà ñeàu laø nhöõng ngöôøi thoï  phaùp. Neáu  oâng  chòu  ñi  thì cuøng toâi ñoàng ñi.”

Huyeàn Giaùc beøn ñoàng vôùi Huyeàn Saùch ñeán tham vaán. 

Ñoaïn treân ñaây laø caâu chuyeän ñoái ñaùp giöõa ngaøi Huyeàn Giaùc vaø ngaøi Huyeàn Saùch. Ngaøi Huyeàn Giaùc trình baøy choã sôû ngoä cuûa mình, do ñoïc kinh Duy Ma Caät maø ngoä. Ngaøi Huyeàn Saùch noùi tröôùc ñöùc Phaät Oai AÂm Vöông thì ñöôïc, coøn sau ñöùc Phaät Oai AÂm Vöông thì khoâng ñöôïc, khoâng thaày maø töï ngoä laø thieân nhieân ngoaïi ñaïo. Bôûi vì theo kinh noùi ôû theá gian chuùng ta, töùc laø theá giôùi ta baø naøy, ñöùc Phaät ñaàu tieân laø Phaät Oai AÂm Vöông, tröôùc Ngaøi thì chöa coù ñöùc Phaät naøo heát. Neáu chöa coù Phaät, khoâng thaày maø töï ngoä thì ñöôïc, neáu coù Phaät roài maø ngoä thì phaûi coù thaày.

Ñeán ñaây chuùng toâi muoán noùi roäng hôn moät chuùt. Hieän giôø toâi ñang daïy thieàn, coù ngöôøi coâng kích hoûi Thaày toâi laø ai ? Theo lôøi ngaøi Huyeàn Saùch, tröôùc Phaät Oai AÂm Vöông khoâng thaày töï ngoä laø ñöôïc, coøn sau Phaät Oai AÂm Vöông khoâng thaày töï ngoä, ñoù laø thieân nhieân ngoaïi ñaïo. Nhö hieän giôø toâi ñang truyeàn thieàn maø khoâng coù thaày coù phaûi laø thieân nhieân ngoaïi ñaïo hay khoâng ? Ñaây laø moät caâu hoûi raát khoù traû lôøi. Neáu caên cöù theo söï truyeàn thöøa töø Thaày ñeán troø thì ñaây laø moät khuyeát ñieåm, coøn neáu caên cöù treân nhöõng kinh luaän hay ngöõ luïc v.v... thì laïi khaùc. Ñöông thôøi ngaøi Huyeàn Giaùc coù Luïc Toå, neáu ngoä roài maø khoâng ñeán vôùi Toå ñeå aán chöùng ñoù laø ngaõ maïn, vì baát caàn heä thoáng Phaät phaùp. Thôøi Luïc Toå hoaëc veà sau coù nhöõng vò ñöôïc keá thöøa, ngoä ñaïo haún hoi, neáu bieát maø khoâng ñeán trình laø phaïm loãi. Coøn tröôøng hôïp chuùng toâi hieän giôø, neáu muoán trình laø phaûi trình cho ai ? Khoâng coù ai ñeå trình thì phaûi laøm sao ? Chuøa naøo cuõng baûo nieäm Phaät hay trì chuù, vì vaäy chuùng toâi khoâng trình ñöôïc vôùi ai. Taát nhieân chuùng toâi phaûi caên cöù vaøo kinh luaän vaø ngöõ luïc cuûa chö Toå ñeå laøm chöùng cöù. Chuùng toâi hieän giôø hieåu maø khoâng coù Thaày truyeàn rieâng neân bò nghi ngôø, vì vaäy khi noùi Thieàn chuùng toâi phaûi laáy kinh, luaän, söû cuûa chö Phaät chö Toå laøm chöùng. Coøn caùc vò tröôùc ñaéc truyeàn coù thaày, ñaâu caàn giaûng kinh, caùc ñeä töû muoán hoûi gì cöù hoûi, caùc Ngaøi duøng dieäu thuaät nhaø Thieàn hoaëc ñaùnh, hoaëc heùt ñeå chæ daïy. Thaønh thöû hoaøn caûnh moãi thôøi moãi khaùc, neáu baét phaûi coù thaày aán chöùng laø moät ñoøi hoûi quaù ñaùng, khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Hieåu nhö vaäy roài, môùi thoâng caûm vôùi chuùng toâi.

Chuùng toâi nöông kinh luaän maø ngoä, taát nhieân phaûi ñem kinh luaän laøm baèng chöùng ñeå chæ daïy cho ngöôøi khoûi laàm laïc. Neáu khoâng ñöôïc truyeàn thöøa, maø coøn boû kinh  boû luaän ñeå daïy Thieàn töùc thaønh ma thuyeát, vì noùi theo yù rieâng cuûa mình neân deã laïc ñöôøng, ñoù laø tai hoïa. Vì chuùng toâi khoâng ñöôïc truyeàn cho neân ñem kinh, luaän, söû ñeå giaûng daïy, vì kinh luaän söû laø caùi göông ñeå soi ñuùng vaø sai, laáy kinh luaän söû laøm caên baûn ñeå giaûi caùc moái nghi ngôø.

Ñeán giai ñoaïn hai laø Ngaøi Huyeàn Giaùc tham vaán Luïc Toå.

Khi ñeán, Huyeàn Giaùc nhieãu Toå ba voøng, choáng tích tröôïng maø ñöùng. Toå baûo: “Phaøm laø Sa-moân phaûi ñuû ba ngaøn oai nghi, taùm muoân teá haïnh, Ñaïi ñöùc töø phöông naøo ñeán, sanh ñaïi ngaõ maïn ?”

Huyeàn Giaùc thöa: “Sanh töû laø vieäc lôùn, voâ thöôøng mau choùng.”

Toå baûo: “Sao chaúng theå nhaän caùi voâ sanh, lieãu khoâng mau ö ?”

Huyeàn Giaùc thöa: “Theå töùc laø voâ sanh, lieãu voán khoâng coù mau.”

Toå baûo: “Nhö theá, nhö theá !”

Huyeàn Giaùc môùi  ñaày ñuû oai nghi leã baùi, trong choác laùt lieàn caùo töø. Toå baûo: “Trôû veà choùng vaäy ?”

Huyeàn Giaùc thöa: “Voán töï khoâng ñoäng, haù coù mau ö ?”

Toå baûo: “Ai bieát chaúng ñoäng ?”

Huyeàn Giaùc thöa: “Nhaân giaû töï sanh phaân bieät.”

Toå baûo: “OÂng raát ñöôïc caùi yù voâ sanh.”

Huyeàn Giaùc thöa: “Voâ sanh haù coù yù sao ?”

Toå baûo: “Neáu khoâng yù thì ai bieát phaân   bieät ?”

Huyeàn Giaùc thöa: “Phaân bieät cuõng khoâng phaûi yù.”

Toå baûo: “Laønh thay ! Haõy döøng laïi moät ñeâm.”

Thôøi nhaân goïi laø Nhaát tuùc giaùc. Sau Ngaøi coù tröôùc taùc boä Chöùng Ñaïo Ca, thònh haønh ôû ñôøi. Thuïy laø Voâ Töôùng Ñaïi sö, ngöôøi ñöông thôøi xöng laø Chaân Giaùc. 

Ñeán giai ñoaïn naøy chuùng ta seõ laáy laøm laï, vì sao ngöôøi ñeán hoûi ñaïo vôùi Toå, bieát Toå ñöôïc truyeàn y baùt moïi ngöôøi ñeàu quí kính, laïi khoâng chòu nghieâm chænh leã baùi ? Ngaøi ñi voøng giöôøng thieàn cuûa Toå roài choáng gaäy ñöùng nghieãm nhieân coù veû ngaïo maïn. Toå lieàn quôû: “Phaøm sa moân phaûi ñuû ba ngaøn oai nghi, taùm muoân teá haïnh, Ñaïi ñöùc töø phöông naøo ñeán maø sanh ñaïi ngaõ maïn nhö vaäy ?” Ngaøi beøn thöa: “Sanh töû laø vieäc lôùn, voâ thöôøng mau gaáp”, nhö vaäy coù raûnh ñaâu maø phaûi ñaày ñuû leã nghi. Vì phaûi giaûi quyeát sanh töû, voâ thöôøng gaáp laém roài, khoâng coøn thì giôø ñaâu maø hình thöùc leã nghi nöõa. Ngay lôøi noùi ñoù Toå lieàn baûo: “Taïi sao khoâng ngay ñoù maø theå nhaän caùi voâ sanh ñi, lieãu chaúng mau chaêng ?” Ngaøi lieàn ñaùp: “Theå töùc voâ sanh, lieãu khoâng coù mau.” Caùi theå laø voâ sanh, coøn lieãu ngoä khoâng coù mau chaäm, ñoù laø Ngaøi beû laïi yù cuûa Toå. Toå lieàn khen: “Nhö theá, nhö theá !” Ngaøi Huyeàn Giaùc môùi ñaày ñuû oai nghi leã baùi Toå.

Ngöôøi xöa ñi hoûi ñaïo coù nhöõng caùi ñaëc bieät, vì gaáp giaûi quyeát sanh töû, neân khoâng theo nghi thöùc, ñeán khoâng coøn sôï noù nöõa, môùi ñaày ñuû oai nghi, leã xong roài caùo töø ra veà. Toå baûo: “Nhö theá, nhö theá” laø ñaõ aán chöùng roài, ngaøi Huyeàn Giaùc xin ra veà. Toå thaáy Ngaøi ra veà mau quaù sôï khoâng thaáu ñaùo, neân baûo: “Sao trôû veà mau vaäy ?” Ngaøi lieàn beû: “Theå voán töï khoâng ñoäng, haù coù mau chaäm.” Toå lieàn gaïn laïi: “Ai bieát chaúng   ñoäng ?” Ngaøi thöa: “Ngaøi töï sanh phaân bieät.” Toå noùi: “OÂng raát laø ñöôïc yù voâ sanh.” Ngaøi beû laïi Toå: “Voâ sanh coù yù sao ?” Toå lieàn noùi: “Khoâng yù thì caùi gì phaân bieät ?” Ngaøi lieàn traû lôøi: “Phaân bieät cuõng chaúng phaûi yù.” Caâu naøy hay ñaùo ñeå! Nhö tröôùc ñaõ noùi, chuùng toâi thaáy taát caû quí vò maø khoâng duïng yù gì heát, thaáy nam bieát nam, thaáy nöõ bieát nöõ, thaáy caùi naøo roõ caùi naáy maø khoâng duïng yù, ñoù goïi laø “phaân bieät maø khoâng phaûi yù”. Nhö vaäy haèøng ngaøy caùi ñoù loà loä ôû maét tai ñaâu coù giaáu gieám. Toå môùi khen: “Laønh thay, laønh thay, haõy ôû laïi moät ñeâm.” Thôøi nhaân goïi laø nhaát tuùc giaùc; nhaát tuùc laø moät ñeâm, giaùc laø giaùc ngoä, töùc laø ôû laïi moät ñeâm maø ñöôïc giaùc ngoä.       

Thieàn sö Trí Hoaøng:

Thieàn giaû Trí Hoaøng, ban ñaàu tham hoïc nôi Nguõ Toå, töï cho ñaõ ñöôïc chaùnh thoï(töùc laø chaùnh ñònh), môùi caát am ngoài thieàn maõi, traûi qua hai möôi naêm. Ñeä töû cuûa Toå laø Huyeàn Saùch du phöông ñeán Haø Soùc nghe danh ngaøi Trí Hoaøng, lieàn ñeán am hoûi: “ OÂng ôû ñaây laøm gì ?”

 Trí Hoaøng noùi: “Nhaäp ñònh.”.

Huyeàn Saùch hoûi: “OÂng noùi nhaäp ñònh laø coù taâm nhaäp hay khoâng taâm nhaäp ? Neáu khoâng taâm nhaäp thì taát caû voâ tình coû caây ngoùi ñaù neân ñöôïc ñònh; neáu coù taâm nhaäp thì taát caû loaøi höõu tình haøm thöùc cuõng neân ñöôïc ñònh.”

Ngaøi Huyeàn Saùch ñöa ra hai caâu hoûi roài töï Ngaøi khoùa cöûa luoân, nhö vaäy bieát laøm sao traû  lôøi ! Coù taâm nhaäp cuõng khoâng ñöôïc, khoâng taâm nhaäp cuõng khoâng ñöôïc.

Trí Hoaøng baûo: “Toâi chính khi nhaäp ñònh chaúng thaáy coù caùi coù taâm vaø khoâng taâm.”

Huyeàn Saùch noùi: “Chaúng thaáy coù taâm vaø khoâng taâm töùc laø thöôøng ñònh, sao laïi (noùi) coù xuaát nhaäp, neáu coù xuaát nhaäp töùc laø khoâng phaûi Ñaïi ñònh.” Hoaøng khoâng traû  lôøi  ñöôïc. Giaây  laâu môùi hoûi: “Thaày keáù thöøa ai ?”

Huyeàn Saùch noùi: “Thaày toâi laø Luïc Toå ôû Taøo Kheâ.”

Trí Hoaøng hoûi: “Luïc Toå laáy gì laøm Thieàn ñònh ?”

Huyeàn Saùch ñaùp: “Thaày toâi noùi: Dieäu traïm vieân tòch, theå duïng nhö nhö, naêm aám voán khoâng, saùu traàn chaúng phaûi coù, chaúng ra chaúng vaøo, chaúng ñònh chaúng loaïn, taùnh thieàn khoâng truï, lìa truï thieàn tòch, taùnh thieàn khoâng sanh, lìa sanh thieàn töôûng, taâm nhö hö khoâng cuõng khoâng coù caùi löôïng cuûa hö khoâng.”

Trí Hoaøng nghe lôøi noùi aáy beøn ñi thaúng ñeán yeát kieán Luïc Toå. 

Ngaøi Trí Hoaøng, sau khi ngaøi Huyeàn Saùch chinh phuïc ñöôïc roài, ñeán tham vaán Luïc Toå.

Luïc Toå hoûi: “Nhaân giaû töø ñaâu ñeán ?”

Trí Hoaøng lieàn thuaät laïi ñaày ñuû duyeân tröôùc.

Luïc Toå baûo: “Thaät nhö lôøi ñaõ noùi. OÂng chæ taâm nhö hö khoâng maø chaúng coù kieán chaáp khoâng, öùng duïng khoâng ngaên ngaïi, ñoäng vaø tònh ñeàu khoâng taâm, tình phaøm thaùnh ñeàu queân, naêng sôû ñeàu döùt, taùnh töôùng nhö nhö, khoâng coù luùc naøo maø chaúng ñònh.”

Trí Hoaøng ngay nôi ñaây lieàn ñaïi ngoä, hai möôi naêm ñaõ ñöôïc taâm, troïn khoâng aûnh höôûng. Ñeâm aáy ôû Haø Baéc, daân chuùng nghe trong hö khoâng coù tieáng noùi: “Thieàn sö Hoaøng ngaøy nay ñöôïc ñaïo.” Trí Hoaøng sau ñoù leã töø trôû veà Haø Baéc, khai hoùa boán chuùng. 

Trong ñoaïn treân, ngaøi Trí Hoaøng ñeán tham vaán Luïc Toå. Toå khoâng gaïn hoûi nhieàu, chæ thaúng cho Ngaøi thaáy caùi chaân thaät. Toå baûo: “OÂng chæ taâm nhö hö khoâng”, ñoù laø giai ñoaïn ñaàu, taâm nhö hö khoâng töùc laø baûn lai voâ nhaát vaät, maø chaúng chaáp caùi thaáy khoâng. Tuy taâm nhö hö khoâng maø ñöøng baùm vaøo caùi khoâng ñoù thì öùng duïng lieàn khoâng ngaên treä, ñoäng tònh ñeàu laø voâ taâm. Trong khi ñoäng tònh ñeàu nhö nhö, tình chaáp phaøm thaùnh ñeàu queân, naêng sôû ñeàu baët, khi ñoù taùnh töôùng nhö nhö, khoâng coù luùc naøo chaúng phaûi ñònh. Ñaây laø Luïc Toå muoán chæ thaúng choã chaân thaät laø taâm, khoâng daáy ñoäng, roãng rang khoâng coøn maéc keït ôû hai beân, töùc laø luùc naøo cuõng ñònh. Vöøa coù nieäm keït beân naøy beân kia laø ñoäng, laø maát ñònh roài. Ngaøi Trí Hoaøng ñaõ tu laâu naêm, neân khi ñöôïc Toå chæ thaúng lieàn ñaïi  ngoä.

Coù vò Taêng hoûi Toå: “YÙ chæ Huyønh Mai ngöôøi naøo ñöôïc ?”

Toå ñaùp: “Ngöôøi hieåu Phaät phaùp ñöôïc !”

Taêng thöa: “Hoøa thöôïng laïi ñöôïc chaêng ?”

Toå baûo: “Ta chaúng hieåu Phaät phaùp.” 

Vì sao Toå laïi phuû nhaän nhö vaäy ? YÙ chæ Huyønh Mai töùc laø yù chæ Nguõ Toå, ngöôøi naøo ñöôïc ? Luïc Toå laø ngöôøi ñöôïc truyeàn y maø ngaøi khoâng noùi vaäy, chæ traû lôøi: Ngöôøi naøo hieåu Phaät phaùp thì ñöôïc. Taêng laïi hoûi: Hoøa thöôïng hieåu hay khoâng ? Ñöôïc hay khoâng ? Toå ñaùp: Ta chaúng hieåu Phaät phaùp. Taïi sao Toå laïi ñaùp nhö vaäy, coù phaûi laø Ngaøi choái boû choã truyeàn y cuûa Nguõ Toå hay khoâng ? Chuùng ta neân nhôù trong kinh Kim Cang ñöùc Phaät noùi: “Neáu ta thaáy coù phaùp Voâ thöôïng chaùnh ñaúng chaùnh giaùc thì Phaät Nhieân Ñaêng khoâng thoï kyù cho ta thaønh Phaät.” Vöøa thaáy coù phaùp ñeå ñöôïc, ñoù laø khoâng ñöôïc. Coøn ôû ñaây vöøa khôûi hieåu thì khoâng phaûi laø ngöôøi ñöôïc truyeàn y, vöøa daáy nieäm hieåu laø ñaõ sai roài, bôûi vì choã ñoù cho mình nhaän maø khoâng cho mình hieåu. Cho neân Toå noùi Ta khoâng hieåu Phaät phaùp.

Moät hoâm Toå muoán giaët laù y ñaõ ñöôïc truyeàn trao nhöng khoâng coù suoái toát ñeå giaët, nhaân Ngaøi ñeán sau chuøa khoaûng naêm daëm, thaáy treân nuùi caây coái um tuøm, khí toát xoay quanh,Ngaøi lieàn caém caây tích tröôïng saâu xuoáng ñaát, nöôùc lieàn phuùn leân theo tay Ngaøi, chöùa laïi thaønh caùi ao, Ngaøi lieàn quì goái giaët y treân ñaù. Chôït coù moät vò Taêng ñeán leã baùi thöa raèng: “Phöông Bieän laø ngöôøi Taây Thuïc, vöøa roài ôû nöôùc Nam Thieân Truùc, thaáy ngaøi Ñaït-ma Ñaïi sö daïy Phöông Bieän phaûi choùng ñeán nöôùc Ñöôøng laø nôi toâi truyeàn Chaùnh phaùp nhaõn taïng vaø y Taêng-giaø-leâ cuûa Toå Ca-dieáp, thaáy truyeàn ñeán ñôøi thöù saùu nôi Thieàu Chaâu ôû Taøo Kheâ, oâng neân ñeán ñoù chieâm leã. Phöông Bieän töø xa ñeán, cuùi mong ñöôïc thaáy y baùt ñaõ ñöôïc truyeàn.” Toå beøn ñöa ra cho oâng xem, lieàn hoûi: “Thöôïng nhaân laøm ngheà gì ?”

Phöông Bieän ñaùp: “Chuyeân ngheà ñaép töôïng.”

Toå nghieâm saéc maët laïi baûo: “OÂng thöû ñaép xem.”

Phöông Bieän môø mòt khoâng bieát. Qua maáy ngaøy, oâng ñaép ñöôïc töôïng cuûa Toå, cao baûy taác, raát ñeïp ñeõ.

Toå cöôøi, baûo: “OÂng chæ gioûi taùnh ñaép maø chaúng gioûi taùnh Phaät.” Toå ñöa tay xoa ñaàu Phöông Bieän noùi: “OÂng haèng vì ngöôøi, Trôøi laøm phöôùc ñieàn.” 

Nhö vaäy khi Toå nghieâm saéc maët baûo: “OÂng thöû ñaép xem”, lyù ñaùng Phöông Bieän phaûi thaáy ñöôïc caùi gì Toå muoán chæ, ñoù laø ñuùng oâng nhaän ñöôïc Phaät taùnh; nhöng oâng khoâng bieát, veà nhaø chæ nhôù hình Toå, oâng ñaép thaønh töôïng, cho neân Toå baûo: “OÂng chæ gioûi taùnh ñaép, maø chaúng gioûi taùnh Phaät.”

Toå  lieàn laáy y ñeàn coâng, Phöông Bieän laáy y chia laøm ba phaàn: moät phaàn ñaép vaøo töôïng, moät phaàn thì oâng löu laïi, coøn moät phaàn thì goùi choân xuoáng ñaát, theà raèng: “Sau naøy, ngöôøi naøo ñaøo ñöôïc y naøy laø toâi taùi sanh ñeå truï trì nôi ñaây döïng laäp laïi chuøa chieàn.” (Ñeán ñôøi Toáng, nieân hieäu Gia Höïu naêm thöù taùm, coù vò Taêng teân laø Duy Tieân, khi söûa chuøa, ñaøo ñaát ñöôïc y nhö môùi, coøn töôïng cuûa Phöông Bieän ñaép thì ñeå ôû chuøa Cao Tuyeàn, cuùng kính caàu nguyeän ñeàu ñöôïc nhö yù.)

Coù vò Taêng ñoïc baøi keä cuûa Thieàn sö Ngoïa Luaân raèng:

                        Ngoïa Luaân höõu kyõ löôõng,

                        Naêng ñoaïn baùch tö töôûng.

                        Ñoái caûnh taâm baát khôûi,

                        Boà-ñeà nhaät nhaät tröôûng.

Toå nghe qua lieàn noùi: “Baøi keä naøy chöa roõ ñöôïc taâm ñòa, neáu y ñaây maø tu, aáy laø theâm troùi buoäc”, nhaân ñoù Toå noùi moät baøi keä:

                        Hueä Naêng moät kyõ löôõng,

                        Baát ñoaïn baùch tö töôûng,

                        Ñoái caûnh taâm soå khôûi,

                        Boà-ñeà taùc ma tröôûng.

Ñoái chieáu hai baøi keä treân, chuùng ta thaáy choã thaâm saâu khaùc nhau, neáu khoâng kheùo thì khoâng laøm sao thaáy ñöôïc. Baøi keä tröôùc cuûa Ngaøi Ngoïa Luaân thaät ra khoâng phaûi dôû, ñoái vôùi chuùng ta Ngaøi raát gioûi, Ngaøi coù khaû naêng deïp heát tö töôûng. Nhöng “Hay ñoaïn traêm tö töôûng”, ñoù laø beänh, taïi sao ? Vì coøn thaáy tö töôûng laø thaät ñeå ñoaïn; nhö vaäy naêng sôû roõ raøng; tö töôûng laø caùi bò ñoaïn, Ngaøi laø hay ñoaïn, coù naêng coù sôû laø coù hai roài, ñoù laø caùi beänh thöù nhaát. Ñeán caùi beänh thöù hai laø “Boà-ñeà caøng ngaøy caøng lôùn”. Noùi lôùn nhoû laø coøn hình töôùng, ñoù laø beänh roài, vì coøn keït treân hình thöùc. Cho neân Toå noùi neáu tu maø keït treân hình thöùc laø bò troùi buoäc. Ñaây thaät laø teá nhò, môùi nghe qua baøi keä thaáy döôøng nhö thaät hay, nhöng xeùt kyõ moät chuùt thì thaáy beänh, cho neân khi ñoïc baøi keä baøi thô, mình bieát trình ñoä ngöôøi laøm thô ñang ñeán ñaâu.

Ñeán baøi keä cuûa Toå: Hueä Naêng khoâng coù taøi ngheä gì heát, cuõng chaúng ñoaïn traêm tö töôûng, vì tö töôûng coù thaät ñaâu maø ñoaïn ! Tö töôûng laø hö giaû nhö khoùi nhö maây, bieát noù hö giaû laø noù heát, coù gì maø ñoaïn. Ñoù laø khoâng coøn naêng sôû, töùc ñaâu coøn hai thöù ñoái ñaõi. “Ñoái caûnh taâm thöôøng khôûi”, taïi sao ? Neáu thaáy caûnh thaïät thì taâm môùi thaäät, neáu bieát caûnh giaû taâm giaû, caû hai ñeàu giaû doái thì khoâng thaønh vaán ñeà, cho neân khoâng thaønh beänh. “Boà-ñeà laøm gì lôùn”: Boà-ñeà laø theå khoâng sanh khoâng dieät, khoâng töôùng maïo, noùi gì coù lôùn nhoû ! Khi thaáy ñeán toät cuøng thì choã noùi môùi toät cuøng. Khi chöa thaáy toät cuøng, thì baøi keä cuûa Ngaøi Ngoïa Luaân döôøng nhö hay maø söï thaät Ngaøi ñang cheát chìm trong choã ñeø cho noù laëng, chôù chöa thaáy ñöôïc thaät theå. Neáu noùi “Boà-ñeà caøng ngaøy caøng lôùn” laø coøn hình töôùng, töùc chöa phaûi thaät söï ñaït ñaïo vaäy.                           

]