PHAÅM THÖÙ HAI: BAÙT NHAÕ

(tt) 

          GIAÛNG           

Trong boä Phaùp Baûo Ñaøn, phaåm Baùt-nhaõ laø phaåm raát quan troïng, taát caû chuùng ta hoïc, neáu thaâm nhaäp ñöôïc phaåm naøy, môùi thaáy roõ chuû tröông, ñöôøng loái tu cuûa Luïc Toå, neân ôû ñaây quí vò nghe hieåu cho kyõ. Taïi sao chuùng toâi daùm noùi nhö theá ? Vì Luïc Toå ngoä töø kinh Kim Cang, maø kinh Kim Cang töùc laø Baùt-nhaõ; caùi chuû yeáu maø Ngaøi ngoä ñöôïc, Ngaøi dieãn ñaït laïi cho chuùng ta bieát khieán chuùng ta thaáy ñöôïc taàm quan troïng cuûa noù thì söï tu haønh môùi khoûi laàm laãn.

Ngaøy khaùc, Vi Söû quaân thöa thænh, Toå ñaêng toøa baûo ñaïi chuùng: “Taát caû neân tònh taâm nieäm Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña.” Laïi baûo: “Naøy Thieän tri thöùc, trí Baùt-nhaõ Boà-ñeà, ngöôøi ñôøi voán töï coù, chæ nhaân vì taâm meâ khoâng theå töï ngoä, phaûi nhôø ñeán Ñaïi thieän tri thöùc chæ ñöôøng môùi thaáy ñöôïc taùnh. Phaûi bieát ngöôøi ngu, ngöôøi trí Phaät taùnh voán khoâng coù khaùc, chæ duyeân meâ ngoä khoâng ñoàng neân coù ngu coù trí. 

Môû ñaàu Luïc Toå chæ cho chuùng ta thaáy roõ raèng, taát caû chuùng ta ai cuõng saün coù ñaïi trí tueä Baùt-nhaõ. Sôû dó ngöôøi queân noù, meâ töùc laø queân, do taâm queân khoâng nhaän ñöôïc neân goïi ñoù laø ngu; traùi laïi ngöôøi tænh giaùc ñöôïc trí tueä Baùt-nhaõ thì goïi laø trí. Vì taát caû chuùng ta meâ neân phaûi nhôø Thieän tri thöùc chæ daïy, neáu chuùng ta nhaân lôøi chæ daïy cuûa Thieän tri thöùc, nhaän ra ñöôïc baûn taùnh mình töùc laø töø ngu chuyeån thaønh trí hay laø töø meâ ñoåi thaønh ngoä. Nhö vaäy meâ hay ngoä chæ laø do chuùng ta bieát soáng vôùi trí Baùt-nhaõ hay laø boû queân noù thoâi, chôù khoâng phaûi coù ngöôøi ngoä khaùc vôùi ngöôøi meâ. Vì ai cuõng saün coù, nhöng ngöôøi bieát soáng trôû laïi thì goïi laø ngoä, ngöôøi queân ñi thì goïi laø meâ, meâ ngoä khoâng ñoàng, loãi taïi queân vaø nhôù, chôù khoâng coù gì laï caû. Nhö vaäy töø trí tueä Baùt-nhaõ, chuùng ta suy ra ñeán Phaät cuõng theá. Do chuùng ta meâ taùnh giaùc neân goïi laø chuùng sanh, ñöùc Phaät ngoä ñöôïc taùnh giaùc neân goïi laø Phaät, theá neân laøm chuùng sanh hay laøm Phaät chaúng qua taïi meâ vôùi ngoä thoâi. Cuõng theá, chuùng ta thaønh trí, thaønh ngu cuõng do nhôù, bieát trôû veà vôùi taùnh Baùt-nhaõ hay khoâng bieát ñoù thoâi. Vì theá ngöôøi hoïc ñaïo khoâng caàn tìm nhöõng gì xa xoâi, chæ caàn phaûi khai thaùc choã saâu thaúm nôi mình saün coù, khai thaùc ñöôïc ñoù laø giaùc, boû queân töùc laø meâ, chôù ñöøng tìm caùi gì ôû beân ngoaøi. Ñoù laø ñieåm chuû yeáu Luïc Toå neâu leân, Ngaøi muoán chuùng ta moãi ngöôøi nhaän ra chôù ñöøng laàm laãn tìm kieám ôû ñaâu khaùc. Tieáp ñeán Toå daïy:

Nay toâi vì noùi phaùp Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät, khieán cho caùc oâng, moãi ngöôøi ñöôïc trí tueä, neân chí taâm laéng nghe, toâi vì caùc oâng maø noùi. Naøy Thieän tri thöùc, ngöôøi ñôøi troïn ngaøy mieäng tuïng Baùt-nhaõ nhöng khoâng bieát töï taùnh Baùt-nhaõ ví nhö noùi aên maø khoâng no, mieäng chæ noùi Khoâng, muoân kieáp chaúng ñöôïc thaáy taùnh, troïn khoâng coù ích. 

Tröôùc heát Ngaøi chæ söï laàm laãn cuûa chuùng ta. Ngaøi baûo coù ngöôøi troïn ngaøy cöù tuïng Baùt-nhaõ maø khoâng bieát töï taùnh Baùt-nhaõ. Töï taùnh Baùt-nhaõ töùc laø taùnh Baùt-nhaõ saün nôi mình. Haàu heát Phaät töû chuùng ta ít coù ngöôøi khoâng thuoäc kinh Baùt-nhaõ. Ai cuõng noùi ngaøy naøo toâi cuõng tuïng ñoâi ba bieán Baùt-nhaõ, nhöng neáu coù ai hoûi töï taùnh Baùt-nhaõ laø gì thì ñeàu khoâng bieát ! Nhö vaäy laø mieäng chæ tuïng maø taâm khoâng thaáy, khoâng ñaït ñöôïc, theá neân Ngaøi môùi noùi: Ví nhö ngöôøi noùi aên maø khoâng no, noùi toâi aên baùnh bao, toâi aên baùnh mì v.v... caû traêm thöù baùnh nhöng roát cuoäc buïng vaãn ñoùi meo ! Noùi aên chöa phaûi laø aên, aên phaûi thöïc söï aên, chæ noùi suoâng chöa ñuû. Cuõng theá, neáu chuùng ta tu maø chæ moät beà ñoïc tuïng, ñoù chæ coù giaù trò beân ngoaøi, chôù chöa coù giaù trò thaät ôû trong, giaù trò thaät ôû trong laø giaù trò chuùng ta nhaän ñöôïc. Ñöùc Phaät vì chuùng ta chæ caùi chuùng ta ñaõ boû queân, nhaân lôøi chæ ñoù chuùng ta nhaän ra noù, ñoù laø chuùng ta bieát tuïng kinh ñeå thaáy taùnh; traùi laïi chuùng ta chæ moät beà ñoïc tuïng cho hay, nhöng khoâng nhaän ra Phaät muoán chæ caùi gì cho mình, ví nhö ngöôøi noùi aên maø buïng khoâng no, theá neân Toå môùi baûo: “Mieäng chæ noùi khoâng, muoân kieáp chaúng thaáy taùnh”, nhö vaäy troïn khoâng coù lôïi ích. Ngöôøi trí khaùc hôn ngöôøi meâ ôû ñieåm: Luïc Toå nghe ngöôøi tuïng moät caâu, chæ môùi nghe thoâi maø ñaõ thaáy, coøn chuùng ta hieän nay ñích thaân tuïng maø vaãn khoâng thaáy gì caû. Ñoù laø ñieåm khaùc nhau. Nhö vaäy chuùng ta phaûi coá gaéng laéng nghe lôøi daïy cuûa Toå, ñeå bieát tinh thaàn töï taùnh Baùt-nhaõ ra sao, ñoù laø caùi chuû yeáu  maø Ngaøi coá daïy chuùng ta trong phaåm naøy.

Naøy Thieän  tri thöùc, Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät laø tieáng Phaïn, Trung Hoa dòch laø Ñaïi  Trí Tueä Ñeán Bôø Kia, noù phaûi laø haønh  nôi  taâm,  khoâng phaûi tuïng ôû mieäng. 

Ñaïi Trí Tueä Ñeán Bôø Kia hay coù choã cuõng dòch laø Trí tueä cöùu kính vieân maõn, trí tueä ñoù phaûi nôi taâm mình phaùt ra, phaûi ngoä laáy, chôù khoâng phaûi tuïng suoâng ngoaøi mieäng, neáu cöù cho tuïng suoâng laø ñuû, laø chuùng ta khoâng hieåu ñöôïc trí tueä naøy, vì trí tueä naøy laø trí tueä cuûa mình neân caàn phaûi haønh ôû taâm chôù khoâng phaûi tuïng ôû mieäng.

Mieäng tuïng maø taâm chaúng haønh nhö huyeãn nhö hoùa, nhö söông, nhö ñieän. Mieäng nieäm taâm haønh aét taâm vaø mieäng hôïp nhau, baûn taùnh laø Phaät, lìa taùnh khoâng rieâng coù Phaät. 

Caâu naøy nhieàu ngöôøi deã hieåu laàm. Luïc Toå daïy: “Mieäng tuïng maø taâm chaúng haønh nhö huyeãn, nhö hoùa, nhö söông, nhö ñieän v.v...” YÙ Ngaøi nhö theá naøo ? Coù phaûi tuïng kinh Baùt-nhaõ thaáy caùc phaùp nhö moäng, nhö huyeãn, nhö söông v.v... phaûi khoâng ? Hay laø nghóa nhö theá naøo ? Ñoaïn naøy yù Ngaøi baûo: Chuùng ta chæ tuïng suoâng ôû mieäng thì vieäc ñoù chôït qua roài maát cuõng nhö huyeãn, nhö hoùa, nhö söông, nhö ñieän chôùp chôù khoâng coù thaät. Neáu chæ tuïng suoâng, khi tuïng thì coøn noùi Baùt-nhaõ, döøng tuïng thì Baùt-nhaõ maát, cuõng nhö söông muø, ñieän chôùp, chôït thaáy roài maát, khoâng coù thaät. Theá neân chuû yeáu Ngaøi khuyeân chuùng ta mieäng tuïng taâm phaûi haønh, nhö theá taâm mieäng töông öng, taâm vaø mieäng hôïp nhau töï nhieân chuùng ta seõ thaáy ñöôïc Phaät taùnh, chính baûn taùnh aáy laø Phaät, lìa baûn taùnh ra khoâng coøn coù Phaät naøo khaùc.

Sao goïi laø Ma-ha ? Ma-ha laø lôùn, taâm löôïng roäng lôùn ví nhö hö khoâng, khoâng coù bôø meù, cuõng khoâng coù vuoâng troøn lôùn nhoû, cuõng khoâng phaûi xanh vaøng ñoû traéng, cuõng khoâng coù treân döôùi daøi ngaén, cuõng khoâng saân khoâng hæ, khoâng phaûi khoâng quaáy, khoâng thieän khoâng aùc, khoâng coù ñaàu ñuoâi, coõi nöôùc chö Phaät troïn ñoàng vôùi hö khoâng; dieäu taùnh cuûa ngöôøi ñôøi voán khoâng, khoâng coù moät phaùp coù theå ñöôïc, töï taùnh chaân khoâng cuõng laïi nhö theá. 

Toâi giaûng roõ laïi moät laàn nöõa, chöõ Ma-ha nghóa laø lôùn, vì taâm löôïng cuûa chuùng ta roäng lôùn nhö hö khoâng, taâm löôïng ñoù goïi laø taâm löôïng Baùt-nhaõ, roäng lôùn khoâng coù bôø meù, khoâng coù caùc töôùng vuoâng troøn daøi ngaén xanh vaøng... cho ñeán khoâng coù nhöõng taâm nieäm phaûi quaáy, toát xaáu v.v… Taâm theå ñoù bao truøm taát caû coõi nöôùc cuûa chö Phaät, gioáng nhö hö khoâng; dieäu taùnh cuûa ngöôøi ñôøi cuõng vaäy, voán khoâng moät phaùp coù theå ñöôïc, bôûi khoâng moät phaùp coù theå ñöôïc neân goïi laø töï taùnh chaân khoâng. Nhö vaäy quí vò hieåu chöõ Chaân Khoâng toâi ñaët cho Tu vieän chöa ? Chaân khoâng töùc laø caùi theå theânh thang cuûa Baùt-nhaõ. Baùt-nhaõ laø trí tueä, trí tueä theânh thang khoâng coù bôø meù, khoâng coù giôùi haïn, khoâng coù moät vaät ôû trong, chæ laø caùi trí tueä roäng theânh thang, trí tueä ñoù goïi laø chaân khoâng. Ñoù laø choã maø Luïc Toå baûo laø “Baûn lai voâ nhaát vaät” vaø do ñoù maø Ngaøi ñöôïc vaøo cöûa Thieàn.

Baûn lai voâ nhaát vaät laø tinh thaàn cuûa chaân khoâng, khoâng coù moät vaät, vì theå ñoù theânh thang. Ví duï nhö trong nhaø thieàn naøy, hieän chuùng ta goàm caû traêm ngöôøi tuï hoïp nôi ñaây, khi maõn giôø giaûng roài nhaø thieàn naøy nhö theá naøo ? Caû traêm ngöôøi tuï hoäi thì coù tieáng oàn, khi taát caû ra khoûi nhaø giaûng thì nhaø giaûng troáng khoâng. Troáng khoâng laø khoâng coù ngöôøi chôù khoâng phaûi laø khoâng coù nhaø thieàn, nhaø thieàn vaãn coù, nhöng khoâng coù ngöôøi, khoâng coù tieáng ñoäïng lao xao neân noùi nhaø thieàn troáng. Cuõng theá, hieän taâm chuùng ta chöùa ñuû tham saân si neân thöông buoàn giaän gheùt v.v... luoân ñaày öù trong ñoù, do ñoù chöa bao giôø chuùng ta thaáy ñöôïc caùi theå roãng laëng saùng suoát. Sôû dó chuùng ta tu laø ñeå loaïi nhöõng nieäm tham saân si ra, khi chuùng bò loaïi ra heát thì chæ coøn moät caùi trí saùng ngôøi, ñoù goïi laø chaân khoâng; caùi khoâng chaân thaät, khoâng coøn nhöõng nieäm sanh dieät chöùa trong ñoù. Vaäy quí vò thöû kieåm laïi taâm mình xem sao, noù laø chaân khoâng hay noù quaù ñaày ñeán ñoä muoán traøn ra nöõa ? Vì theá caû ngaøy chuùng ta cöù meâ muoäi theo nhöõng töôùng sanh dieät, noù daãn chuùng ta chaïy ngöôïc chaïy xuoâi roài buoàn, thöông, giaän, gheùt v.v... do ñoù maët maøy luoân thay ñoåi, khoâng bình tónh, ñieàm ñaïm. Nay neáu taâm chuùng ta loaïi heát nhöõng nieäm ñoù thì khi aáy töï nhieân laø moät taâm theå roãng rang, vaø taâm theå roãng rang naøy goïi laø trí tueä Baùt-nhaõ, coù choã khaùc goïi laø chaân taùnh hay töï taùnh. Quí vò thaáy ñaâu coù gì laï, chính caùi ñoù saün nôi mình, chæ vì chuùng ta khoâng thaáy ñöôïc kho chöùa maø chæ thaáy nhöõng haït gioáng chöùa trong kho, nhöõng haït gioáng ñoù ra vaøo laêng xaêng roài chuùng ta chaïy theo chuùng maõi, neân queân maát caùi kho saùng suoát roãng rang cuûa chính mình. Khi naøo taát caû quí vò khoâng coøn moät nieäm daáy leân, toâi  xin hoûi quí vò luùc ñoù coù tri, coù giaùc  hay         khoâng ? Tai coù nghe, maét coù thaáy hay khoâng ? Töôùng maïo cuûa caùi hay thaáy hay nghe ñoù nhö theá naøo ? Quí vò thöû dieãn taû xem ! Khi taát caû voïng töôûng laëng heát chæ coøn caùi thaáy caùi nghe, nghóa laø caûm giaùc bieát taát caû, nhöng khoâng coù moät nieäm naøo, khi ñoù quí vò dieãn taû thöû xem caùi thaáy nghe ñoù töôùng maïo ra sao. Neáu coù töôùng maïo thì coù giôùi haïn, khoâng töôùng maïo töùc laø voâ haïn. Noùi Ñaïi laø nhö theá, noù khoâng coù giôùi haïn, noù bao truøm taát caû, nhöng hieän nay noù bò khuoân, bò cuoäc trong töù ñaïi naøy thaønh bò giôùi haïn; neáu moät ngaøy naøo chuùng ta soáng ñöôïc vôùi theå taùnh ñoù, rôøi khoûi thaân naøy thì noù truøm caû tam giôùi. Ñaây giaûi nghóa chöõ Ñaïi laø nhö theá.

Roäng lôùn theânh thang laø khi naøo khoâng coøn moät nieäm duyeân theo caûnh, chæ coù caùi haèng thaáy haèng nghe, hay noùi goïn hôn laø chæ moät taùnh giaùc, ñoù môùi laø theânh thang, môùi laø roäng lôùn. Coøn taát caû nhöõng nieäm töôûng, duø laø nieäm töôûng hö khoâng cuõng coù giôùi haïn. Chöõ Ñaïi laø thoaùt ra ngoaøi taát caû nhöõng töôùng traïng ñoái ñaõi, khoâng coøn ñoái ñaõi nöõa thì töôùng maïo cuûa taâm theå naøy hay cuûa trí tueä Baùt-nhaõ laø nhö theá. Noùi theânh thang laø ñeå chuùng ta thaáy roõ nôi chuùng ta coù moät caùi roäng lôùn theânh thang haèng tri haèng giaùc, maø chuùng ta boû queân, roài baùm vaøo nhöõng töôùng buoàn vui, giaän gheùt, theo hình saéc, theo aâm thanh cho ñoù laø mình, neân chuùng ta bò quyeän ôû trong aáy, nhö nhöõng coïng coû bò cuoán trong baùnh xe ñang quay vuøn vuït khoâng gôõ ra ñöôïc, cöù nhö theá maø troâi laên trong sanh töû, leân xuoáng khoâng coù ngaøy cuøng. Nay chuùng ta bieát gôõ ra, khoâng keït vaøo ñoù nöõa, töï nhieân taâm hoàn mình theânh thang. Ñoù laø choã maø chö Phaät, chö Toå coá tình muoán chæ cho chuùng ta. Soáng ñöôïc vôùi caùi ñoù roài, môùi thaáy noù laø caùi chaân thaät. Vì theá quí vò môùi thaáy roõ chuû tröông cuûa ñaïo Phaät daïy chuùng ta tu laø phaûi ñònh.

Ñònh laø gì ? Töùc laø döøng caùc voïng töôûng laêng xaêng, vui buoàn giaän gheùt lao xao. Döøng ñöôïc chuùng roài môùi thaáy taâm theå theânh thang, môùi ñi ñeán choã giaùc ngoä. Taát caû phöông phaùp, khoâng phöông phaùp naøo ngoaøi ñònh; ñònh laø ñònh nhöõng voïng töôûng laêng xaêng, maø laâu nay chuùng ta cöù chaáp nhaän laø mình, neân noù môùi daãn chuùng ta chaïy vuøn vuït khoâng phuùt naøo ngöøng, caû ñeán giôø nghæ cuõng khoâng nghæ, chaïy rieát ñeán noùng ñaàu, ñoù laø taïi chuùng ta ñaõ laàm nhaän noù laø   mình ! Nhö theá bao nhieâu phöông phaùp cuûa Phaät, Toå daïy coát ñeå chuùng ta döøng ñöôïc voïng töôûng, döøng ñöôïc roài môùi thaáy taâm theå theânh thang cuûa chính mình, taâm theå theânh thang ñoù goïi laø Ma-ha Baùt-nhaõ. Nhö theá haøng ngaøy quí vò tuïng ba bieán, baûy bieán Baùt-nhaõ maø nhöõng chöõ ñaàu coù veû chöa thaám. Neáu chuùng ta thaám caùc chöõ ñoù roài thì tuïng Baùt-nhaõ laø ñeå chuùng ta soáng, chôù khoâng phaûi tuïng suoâng. Ña soá ngöôøi hieän nay cöù tuïng suoâng, tuïng roài tíùnh bieán ñeå coäng soå, keå coâng vôùi Phaät, maø khoâng hieåu ñieåm quan troïng chính laø phaûi soáng trôû laïi trí tueä cuûa mình. Chuùng ta chæ nhôù lôøi Phaät daïy maø khoâng bieát trôû laïi caùi theå chaân thaät cuûa chính mình neân môùi laàm laãn. Nhaân giaûng Baùt-nhaõ toâi môùi noùi cho quí vò bieát yù nghóa chöõ Chaân Khoâng teân cuûa Tu vieän chuùng toâi. Chính choã maø ñöùc Luïc Toå chæ, choã khoâng coù moät vaät, voán khoâng moät phaùp coù theå ñöôïc, choã ñoù môùi goïi laø töï taùnh chaân khoâng, töùc laø taùnh cuûa chính mình, thaät laø roãng rang khoâng coøn moät caùi gì trong ñoù.

Naøy Thieän tri thöùc, chôù nghe toâi noùi Khoâng lieàn chaáp khoâng, thöù nhaát laø khoâng neân chaáp khoâng, neáu ñeå taâm khoâng ngoài tónh toïa, ñoù töùc laø chaáp voâ kyù khoâng. 

Ngaøi daïy ñöøng coù nghe Ngaøi noùi khoâng roài chaáp khoâng, nhö chaáp chaân khoâng laø khoâng coù gì caû, neáu cho thaät khoâng coù gì caû laø laàm. Khoâng coù taát caû nhöõng voïng töôûng laêng xaêng, chôù caùi roãng rang chaân thaät ñaâu phaûi khoâng, cuõng nhö toâi ñaõ thí duï khoâng coù ngöôøi lao xao trong nhaø thieàn, chôù khoâng phaûi caùi nhaø laø khoâng. Nhieàu khi chuùng ta hieåu laàm nghe noùi khoâng laø baùm vaøo khoâng, noùi laø khoâng ngô roài nghó tu ñeán choã khoâng ngô ñoù laøm chi. Theá neân chaáp khoâng laø moät beänh, Luïc Toå môùi baûo: “Thöù nhaát laø khoâng neân chaáp khoâng, neáu ñeå taâm khoâng ngoài tónh toïa ñoù laø chaáp voâ kyù khoâng.” Coù ngöôøi vì nghe noùi giöõ taâm mình cho ñöøng xao xuyeán, ñöøng loaïn ñoäng, cho noù khoâng ngô môùi ñuùng, neân khi ngoài ñeå taâm khoâng ngô, nghóa laø khoâng cho noù coù gì heát, nhö vaäy ñuùng khoâng ? Ñoù laø voâ kyù khoâng, caùi khoâng maø khoâng bieát gì caû. Traùi laïi ngöôøi bieát tu, khi khoâng coù voïng nieäm thì caùi theå tri giaùc traøn ñaày. Cuõng nhö nghe toâi noùi trong nhaø thieàn khoâng coù ngöôøi, quí vò bieát ñaây laø nhaø thieàn troáng. Nhaø thieàn troáng chôù khoâng phaûi khoâng coù nhaø thieàn. Toâi noùi trong nhaø thieàn khoâng coù ngöôøi thì ñöøng chaáp laø khoâng coù nhaø thieàn, khoâng laø khoâng ngöôøi, chôù khoâng phaûi laø khoâng coù nhaø thieàn. Cuõng theá khoâng coù nhöõng taâm loaïn töôûng, chôù khoâng phaûi khoâng coù trí Baùt-nhaõ theânh thang. Hieåu nhö vaäy thì khi chuùng ta laëng heát nhöõng voïng töôûng töùc trí Baùt-nhaõ theânh thang hieän tieàn, haèng nghe, haèng thaáy, nhö theá laøm sao noùi laø khoâng. Theá maø coù nhieàu ngöôøi ñoïc kinh Phaùp Baûo Ñaøn ñeán ñoaïn naøy thì sôï, noùi raèng: Thaày daïy con buoâng xaû, ñöøng ñeå taâm theo voïng töôûng, maõi roài noù im lìm, noù khoâng ngô thì luùc ñoù laïc vaøo choã chaáp voâ kyù khoâng cuûa Luïc Toå noùi roài ! Ñoù laø ña soá ngöôøi ñaõ laàm laãn. Thaät ra chuùng ta noùi khoâng vaø ngöôøi khoâng bieát maø noùi khoâng, hai beân khaùc nhau. Ngöôøi khoâng bieát khi noùi khoâng laø ñeå khoâng ngô luoân khoâng bieát chi caû; coøn chuùng ta noùi khoâng voïng töôûng, khi voïng töôûng laëng caùi tri giaùc hay caùi haèng tri haèng giaùc ñoù haèng nghe haèng thaáy. Toâi thöôøng chæ quí vò tuy khoâng coù voïng töôûng, nhöng maét vaãn thaáy, tai vaãn nghe, taát caû giaùc quan ñeàu coù bieát thì laøm sao noùi khoâng ñöôïc. Khoâng laø khoâng voïng töôûng chôù caùi haèng giaùc ñoù ñaâu coù khoâng, nhö theá ñaâu coù rôi vaøo “voâ kyù khoâng” nhö Luïc Toå noùi. Hieåu thaät roõ, quí vò môùi khoâng bò laàm. Theá neân ngöôøi tu chæ nhích moät tí laø sai, kheùo moät chuùt laø ñuùng.

Toâi thöôøng nhaéc quí vò lôøi daïy cuûa ngaøi Huyeàn Giaùc: “tænh tænh laëng laëng phaûi” vaø “laëng laëng tænh tænh phaûi”, laëng laëng laø khoâng nhöng haèng tænh tænh, chôù khoâng phaûi laø khoâng ngô. Traùi laïi “tænh tænh loaïn töôûng sai” vaø “laëng laëng hoân traàm sai”. Theá neân chuùng ta phaûi thaáy roõ laëng trong caùi tænh, tænh trong caùi laëng thì phaûi. Neáu tænh maø loaïn thì sai, khi ngoài tænh taùo maø nghó ñuû chuyeän thì ñoù laø beänh. Neáu laëng laëng maø vaãn tænh vaãn saùng thì ñuùng, neáu laëng laëng maø hoân traàm, gaät leân gaät xuoáng laø sai. Quí vò nhôù ñoù laø moät coâng thöùc roõ raøng trong khi tu ñeå bieát theá naøo laø ñuùng, theá naøo laø sai. Coù nhieàu ngöôøi ngoài gaät leân gaät xuoáng, noùi: “Hoâm nay toâi ngoài khoâng coù chuùt voïng töôûng naøo”, ngoài nguû thì laøm sao coù voïng töôûng. Coù ngöôøi noùi: “Toâi ngoài tænh taùo” maø thaät laø nghó nhôù ñuû chuyeän, nhö theá caû hai ñeàu sai. Phaûi tænh maø laëng, laëng maø tænh môùi ñuùng, chôù laëng maø thieáu tænh, tænh maø thieáu laëng ñeàu laø sai. Quí vò phaûi nhôù laëng laø khoâng, tænh laø haèng giaùc, nhö theá luoân luoân caïnh caùi khoâng coù caùi giaùc chôù khoâng phaûi laø khoâng ngô, neân khoâng laïc vaøo voâ kyù khoâng. Nhöõng ngöôøi khoâng bieát, ngoài ñeå taâm khoâng ngô, ñaâu bieát theá naøo laø tænh, theá naøo laø laëng neân rôi vaøo voâ kyù khoâng, ñoù laø do khoâng bieát ñöôïc caùi tænh trong caùi khoâng; traùi laïi chuùng ta khoâng maø tænh, chôù khoâng phaûi chæ coù laëng, ñoù laø yeáu ñieåm cuûa söï tu.

Naøy Thieän tri thöùc, theá giôùi hö khoâng hay bao haøm vaïn vaät saéc töôïng, maët trôøi, maët traêng, sao, nuùi, soâng, ñaát lieàn, suoái khe, coû caây röøng raäm, ngöôøi laønh ngöôøi döõ, phaùp laønh phaùp döõ, thieân ñöôøng ñòa nguïc, taát caû bieån lôùn, caùc nuùi Tu-di, thaûy ôû trong hö khoâng. Taùnh khoâng cuûa ngöôøi ñôøi cuõng laïi nhö theá. 

Trong ñoaïn naøy, Ngaøi duøng hö khoâng ñeå ví duï cho taùnh khoâng cuûa chuùng ta, hö khoâng bao truøm taát caû theá giôùi, ngöôøi vaät v.v... ñeàu naèm trong hö khoâng. Coù theá giôùi naøo khoâng naèm trong hö khoâng ? Coù vaät naøo khoâng naèm trong hö khoâng ? Nhö vaäy hö khoâng bao truøm muoân töôïng, muoân töôïng ñeàu naèm trong hö khoâng. Luïc Toå baûo taâm taùnh chuùng ta khi roãng laëng cuõng nhö theá, roäng nhö hö khoâng neân noùi taâm nhö hö khoâng. Nhö hö khoâng chôù khoâng phaûi laø hö khoâng, nhôù nhö theá. Hö khoâng voâ tri coøn chuùng ta haèng giaùc, nhö laø nhö caùi theå roãng rang roäng lôùn ñoù, nhöng moät beân voâ tri, moät beân haèng giaùc neân khaùc nhau. Nhieàu ngöôøi khoâng hieåu nghe noùi taâm nhö hö khoâng, hoï töôûng tu roài taâm thaønh hö khoâng, ñoù laø söï laàm laãn cuûa moät soá hoïc giaû, hoï cho Nieát-baøn laø choã khoâng ngô. Ñaõ khoâng ngô thì tu laøm chi ? Theá neân phaûi bieát roõ taát caû söï tu haønh chuû yeáu laø ñeán choã roãng laëng ñoù, noù coù dieäu duïng gì chuùng ta môùi muoán ñeán ñoù, chôù thaønh khoâng ngô thì ñeán laøm chi ?

Naøy Thieän tri thöùc, töï taùnh hay bao haøm muoân phaùp aáy laø Ñaïi. Muoân phaùp ôû trong töï taùnh cuûa moïi ngöôøi, neáu thaáy taát caû ngöôøi aùc cuøng vôùi laønh, troïn ñeàu khoâng chaáp khoâng boû, cuõng khoâng nhieãm tröôùc, taâm cuõng nhö hö khoâng, goïi ñoù laø Ñaïi, neân noùi laø Ma-ha.

Ñoaïn tröôùc Ngaøi dieãn taû theå ñaïi cuûa taâm, cuûa Baùt-nhaõ, ñoaïn naøy Ngaøi chæ chuùng ta caùch ñöôïc theå ñaïi ñoù, töùc laø Ngaøi daïy chuùng ta tu. Tröôùc heát Ngaøi baûo töï taùnh cuûa chuùng ta bao haøm muoân phaùp, noù truøm taát caû. Taát caû muoân phaùp ñeàu ôû trong töï taùnh; muoán ñöôïc taùnh roãng rang ñoù chuùng ta phaûi laøm sao. Phaûi thaáy taát caû ngöôøi aùc, ngöôøi laønh ñeàu khoâng thuû, khoâng xaû, cuõng khoâng nhieãm tröôùc, taâm nhö hö khoâng, ñoù laø Ñaïi. Nhö theá laø ñöôïc caùi taùnh roãng rang ñoù. Chuùng ta ñöôïc nhö theá khoâng ? Thaáy ngöôøi aùc thì giaän, thaáy ngöôøi hieàn thì thöông, bình thöôøng moïi ngöôøi ñeàu nhö vaäy. Thaáy toát thì thích, thaáy xaáu thì cheâ, vì theá môùi coù nhieãm, coù tröôùc, neân taâm mình luoân luoân coù chôù khoâng theå khoâng. Traùi laïi, neáu thaáy taát caû vieäc ñoù maø khoâng dính, khoâng nhieãm, taâm roãng rang nhö hö khoâng laø ñöôïc taùnh nhö hö khoâng. Deã hay khoù ? Quí vò chæ caàn thaáy ñöôïc taát caû maø taâm vaãn nhö hö khoâng thì taâm ñoù roãng rang, coøn neáu thaáy maø coù theâm ñieàu gì nhö yeâu gheùt v.v... thì noù heát roãng rang, töùc laø noù cuoán theo hình aûnh mình thaáy. Ñoù laø Toå daïy chuùng ta tu moät caùch heát söùc ñôn giaûn, nhö vaäy luùc naøo chuùng ta cuõng tu ñöôïc, ñi ñaâu, ñoái tieáp ai... neáu muoán ñöôïc taâm theânh thang thì phaûi nhö theá. Neáu keït vaøo baát cöù moät caùi naøo laø maát theânh thang, ñoù laø choã öùng duïng tu raát roõ raøng. Nhieàu khi ñoïc qua chuùng ta khoâng thaáy Toå daïy tu, nhöng khi nghieân cöùu kyõ môùi thaáy Ngaøi daïy raát roõ. Vaäy muoán ñöôïc caùi taùnh roãng rang ñoù thì, khi thaáy taát caû ngöôøi thieän aùc, toát xaáu v.v... chuùng ta ñöøng thuû, ñöøng xaû, khoâng nhieãm tröôùc thì luùc ñoù taâm mình ñoàng vôùi hö khoâng, theå taâm ñoàng vôùi hö khoâng, theå ñoù laø theå ñaïi neân goïi laø Ma-ha. Theå ñaïi cuûa taâm mình, theå ñaïi cuûa Baùt-nhaõ theânh thang nhö hö khoâng, noù khoâng töôùng maïo, noù truøm heát muoân phaùp. Muoán ñöôïc caùi theå ñoù thì phaûi tu theá naøo ? Ñoái vôùi taát caû vieäc toát xaáu, phaûi quaáy cuûa ngöôøi, chuùng ta ñöøng nhieãm, ñöøng dính maéc. Nhö theá laø Ñaïi, laø Ma-ha. Moãi khi tuïng Ma-ha Baùt-nhaõ thì quí vò phaûi nhôù nhö vaäy, chôù khoâng phaûi cöù ñoïc suoâng laø ñuû.

Naøy Thieän tri thöùc, ngöôøi meâ mieäng noùi, ngöôøi trí taâm haønh. 

Ngöôøi meâ chæ noùi suoâng ngoaøi mieäng, coøn ngöôøi trí haønh ôû trong taâm. Ngöôøi meâ ñi ñaâu cuõng noùi Baùt-nhaõ, cuõng tuïng laøu laøu Baùt-nhaõ ôû ngoaøi mieäng, coøn ngöôøi trí khoâng noùi moät caâu Baùt-nhaõ naøo nhöng gaëp duyeân, gaëp caûnh thì khoâng chaïy theo, nhö theá trong hai ngöôøi, ngöôøi naøo tu thaät ? Moät ngöôøi gaëp vieäc gì cuõng noùi ñoù laø khoâng, laø hö doái, khoâng thaät, chæ noùi suoâng thoâi, nhöng taâm vaãn duyeân theo; coøn moät ngöôøi haèng thaáy, haèng bieát, taâm khoâng duyeân vôùi caûnh thì ñoù goïi laø haønh trong taâm. Theá neân tuïng ôû ngoaøi mieäng vôùi haønh trong taâm laø hai vieäc khaùc nhau. Hieän nay, ña soá ngöôøi tu chuùng ta thích tuïng ngoaøi mieäng hôn haønh trong taâm. Kinh naøo cuõng thuoäc laøu... roài laáy ñoù laøm söï nghieäp ! Tuïng cho mình, tuïng luoân caû cho ngöôøi, ñoäï ngöôøi cuõng baèng tuïng, nhö vaäy cho laø tu Baùt-nhaõ ! Vì theá chuùng ta phaûi hieåu roõ chaân tinh thaàn cuûa ñaïo Phaät laø phaûi tænh giaùc, tænh giaùc caùi chaân thaät cuûa chính mình. Nghe kinh ñeå bieát ñieàu ñuùng sai, taø chaùnh, boû nhöõng caùi sai, caùi taø, trôû veà caùi chaùnh, caùi ñuùng, nhö theá môùi laø hoïc ñaïo, chôù khoâng phaûi chuùng ta hoïc thuoäc loøng ñeå noùi nhieàu, tuïng nhieàu, caên baûn laø chuùng ta phaûi haønh ôû trong taâm, theá môùi goïi laø ngöôøi trí bieát tu.

Laïi coù ngöôøi meâ, ñeå taâm roãng khoâng ngoài tónh toïa, traêm vieäc khoâng cho nghó töï goïi laø ñaïi, moät boïn ngöôøi naøy khoâng neân cuøng hoï noùi chuyeän vì laø taø kieán. 

Toå quôû naëng nhöõng ngöôøi noùi ñeå taâm roãng khoâng, khoâng cho nghó gì caû, ñoù goïi laø ñaïi, boïn ngöôøi naøy khoâng neân cuøng hoï noùi chuyeän, vì  sao ? Vì hoï rôi vaøo taø kieán. Taâm khoâng ngô laø voâ kyù khoâng. Vì nhöõng ngöôøi naøy khoâng bieát voïng laëng thì chaân hieän, hoï chæ bieát caùi voïng thoâi maø khoâng bieát caùi chaân, nhö vaäy laø taø, töùc laø nhìn leäch; chæ ñeå taâm khoâng ngô töùc nhieân rôi vaøo khoâng, maø rôi vaøo khoâng, khoâng phaûi taø kieán laø gì ? Chuùng ta ngoài thieàn traêm vaät coù nghó khoâng ? Coù nieäm gì khoâng ? Coù hai loái nieäm: caùi nieäm daáy leân töøng caâu, töøng lôøi laø caùi nieäm ñoäng, coøn caùi nieäm haèng nhôù taùnh giaùc cuûa mình, bieát mình coù taùnh giaùc, haèng soáng vôùi caùi tænh giaùc ñoù thì nieäm ñoù laø nieäm tænh, neân goïi laø nieäm chaân nhö. Nieäm laø nhôù, haèng nhôù taùnh giaùc, khoâng chaïy theo voïng töôûng, nhö vaäy ñaâu phaûi chuùng ta khoâng nghó. Toå Qui Sôn coù noùi “Tö löông phi tö löông xöù”, nghóa laø suy nghó choã khoâng suy nghó, töùc laø haèng nhôù choã khoâng suy nghó, chôù khoâng phaûi laø khoâng ngô. Nhö vaäy môùi haèng giaùc, chính ñoù goïi laø “nhaát nieäm vaïn nieân”, laø moät nieäm muoân naêm. Bôûi vì nhôù laø tænh, queân thì meâ, quí vò ngoài moät luùc maø queân khoâng bieát mình laøm gì thì khi ñoù muoán guïc, hoaëc bò daãn ñi choã khaùc. Theá neân mình haèng tænh haèng giaùc, haèng nhôù mình ñang soáng baèng taùnh giaùc, chôù khoâng phaûi laø khoâng nhôù, khoâng nghó. Coøn ngöôøi noùi ngoài khoâng nghó gì heát thì hoï rôi vaøo khoâng ngô,  nhö  vaäy  khoâng  phaûi  taø kieán laø gì ? Theá neân ñoaïn naøy khoâng giaûn traïch kheùo moät chuùt, thì ngöôøi ñoïc kinh Phaùp Baûo Ñaøn deã laàm. Quí vò thaáy noùi ñeå taâm troáng khoâng laø ñuùng thì bò Toå quôû naëng, ñaùm ngöôøi ñoù khoâng neân noùi chuyeän vôùi hoï, vì ñoù laø taø kieán. Chuùng ta khoâng nghó tôùi moät vaät gì ôû ngoaøi, nhöng haèng nhôù chaân nhö haèng nhôù taùnh giaùc, haèng nhôù neân môùi tænh, chôù coøn queân thì meâ roài. Haèng nhôù taùnh giaùc, nhôù maø khoâng tìm, tænh giaùc maø khoâng tìm noù, tìm noù laø sai, choã naøy thaät  khoù  noùi,  nhöng  phaûi  hieåu  thaät  roõ  môùi khoâng laàm. Neáu chuùng ta cöù ñeø, khoâng cho noù nghó gì caû, maø noùi laø Ñaïi, neân bò Toå quôû laø taø kieán.

Naøy Thieän tri thöùc, taâm löôïng roäng lôùn khaép giaùp caû phaùp giôùi, duïng töùc roõ raøng, phaân minh öùng duïng lieàn bieát taát caû, taát caû töùc moät, moät töùc taát caû, ñi laïi töï do, taâm theå  khoâng  bò ngaên ngaïi töùc laø Baùt-nhaõ. 

Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy taâm löôïng roäng theânh thang ñoù neáu duïng töùc lieãu lieãu thöôøng tri, neáu duøng thì haèng tri haèng giaùc chôù khoâng phaûi khoâng ngô, roõ raøng öùng duïng chôù khoâng phaûi laø khoâng bieát, nghe vaãn haèng nghe, thaáy vaãn haèng thaáy, ñoù goïi laø lieãu lieãu thöôøng tri. Bieát taát caû, taát caû töùc moät, moät töùc taát caû, taâm theå ñoù theânh thang neân  bao  truøm  taát caû. Nhö toâi noùi taát caû nuùi soâng, caây coái, muoân vaät ñeàu naèm trong hö khoâng. Ñöùng veà taát caû caây coái nuùi röøng v.v... thì raát laø nhieàu, nhöng ñöùng veà hö khoâng thì khoâng nhieàu. Hö khoâng chæ coù moät maø truøm taát caû muoân vaät, neân moät laø taát caû; taát caû caây coái nuùi röøng ñeàu khoâng ngoaøi hö khoâng, neân taát caû laø moät. Cuõng nhö vaäy, muoân phaùp khoâng rôøi töï taùnh, thì ñoù laø taát caû laø moät, töï taùnh töùc laø taâm taùnh mình, taát caû khoâng rôøi taâm taùnh mình neân noùi taát caû laø moät. Taâm taùnh mình bao truøm taát caû, neân noùi moät laø taát caû. Chuùng ta noùi hö khoâng bao truøm vaïn töôïng, ñieàu ñoù ai cuõng hieåu, nhöng noùi taâm mình bao truøm muoân vaät thì ai hieåu noåi ? Noùi bao truøm, ñöøng hieåu noù bao truøm taát caû nhöõng hieän töôïng. Muoân vaät coù teân laø töø ñaâu maø ra ? Muoân vaät thaønh vaät naøy vaät vaät kia... thaønh muoân vaät laø do taâm, nhö vaäy taâm khoâng truøm muoân vaät laø gì ?

Neáu khoâng coù taâm thì muoân vaät coù teân muoân vaät hay khoâng ? Neáu khoâng coù taâm thì ñaâu goïi ñaây laø baøn, ñaây laø ly, ñaây laø ñoàng hoà v.v... Khoâng coù taát caû teân ñoù, thì muoân vaät khoâng thaønh muoân vaät. Taâm truøm muoân vaät, muoân vaät töø taâm maø ra, ñieàu ñoù raát laø roõ raøng. Tæ duï nôi ñaây chuùng ta coù caû traêm ngöôøi, moãi ngöôøi coù moãi teân khaùc nhau, neân noùi caû traêm ngöôøi khaùc nhau. Teân khaùc nhau laø töø ñaâu coù ? Roõ raøng laø töø taâm daáy nieäm cuûa cha meï hoaëc Thaày Toå ban cho mình moät caùi danh thaønh moãi ngöôøi khaùc bieät nhau. Nhö vaäy söï khaùc bieät ñoù laø do taâm khôûi, neáu taâm khoâng khôûi thì chaéc gaëp nhau chuùng ta khoâng bieát chaøo goïi nhau baèng gì. Nhö vaäy muoân phaùp coù laø töø taâm. Ña soá ngöôøi khoâng hieåu cöù nghó muoân phaùp coù laø töø taâm mình bieán ra, bieán caùi naøy noù nhaûy ra caùi naøy, bieán caùi kia noù nhaûy ra caùi kia, nhöng khoâng ngôø chính vì taâm môùi coù teân muoân phaùp. Neáu khoâng taâm thì ñaâu coù teân muoân phaùp. Muoân phaùp khoâng coù teân thì ñaâu thaønh muoân phaùp. Theá neân noùi taâm truøm muoân phaùp laø vaäy. Ñaõ truøm muoân phaùp thì taâm ñoù roäng lôùn, khaép giaùp, noù haèng lieãu tri neân khi öùng duïng thì bieát taát caû, bôûi vì noù an danh taát caû maø khoâng bieát taát caû sao ñöôïc ? Taát caû teân laø moät taâm ñaët, noùi moät taâm, quí vò ñöøng hieåu laø moät ngöôøi, taâm toâi, taâm quí vò cuõng laø taâm thoâi, chuùng ta an danh cho moïi söï vaät laø taâm cuûa chuùng ta, maø taâm thì ñaâu coù hai. Muoân vaät töø taâm maø coù teân neân noùi taát caû laø moät; töø taâm ñoù maø coù teân muoân vaät neân moät laø taát caû. Nhö vaäy nhìn hai maët: moät laø taát caû laø töø taâm maø ñaët muoân teân khaùc nhau; taát caû laø moät vì taát caû ñeàu goác töø taâm maø coù.

Laïi tôùi lui ñöôïc töï do, khoâng coù gì ngaên trôû, ñoù laø Baùt-nhaõ. Nhö vaäy Baùt-nhaõ laø theânh thang nhöng haèng tri haèng giaùc, chôù khoâng phaûi theânh thang nhö hö khoâng roãng, khoâng bieát gì caû. Caùi theå ñoù, neáu teá nhò moät chuùt laø thaáy roõ, nhaát laø khi ngoài thieàn, coù nhöõng phuùt giaây khoâng coù moät nieäm gì, xem nhö taâm mình troáng roãng, nhöng khi aáy maét vaãn thaáy, tai vaãn nghe, mình vaãn bieát, nhö vaäy laø haèng tri, haèng giaùc maø troáng roãng, khoâng phaûi Baùt-nhaõ laø gì ? Ai khoâng coù caùi ñoù ? Chính soáng ñöôïc vôùi caùi ñoù laø trôû veà taâm Phaät cuûa mình. Traùi laïi, neáu khoâng soáng vôùi caùi ñoù maø soáng vôùi nhöõng buoàn thöông giaän gheùt laø trôû veà taâm chuùng sanh, taâm taïo nghieäp. Nhö vaäy ai soáng vôùi nhöõng buoàn thöông giaän gheùt haøng ngaøy, ñoù laø ngöôøi soáng vôùi taâm chuùng sanh, coøn ai bieát buoâng xaû, soáng vôùi taâm roãng rang haèng tri haèng giaùc khoâng moät nieäm thöông gheùt chen laãn vaøo, ñoù laø soáng vôùi taâm Phaät. Thaät laø raát gaàn ! Nôi mình coù saün moät kho baùu maø khoâng bieát duøng. Neáu ngöôøi coù kho baùu nhöng khoâng bieát duøng, laïi than ngheøo than khoå thì coù ñaùng thöông khoâng ? Coù maø khoâng bieát duøng roài than trôøi traùch ñaát, thaät laø ñaùng thöông. Vì hoï khoâng bieát duøng neân môùi khoå, chuùng ta thaáy caùi khoå ñoù thaät ñaùng thöông, vì vaäy ñöùc Phaät môùi boán möôi chín naêm thuyeát phaùp ñoä sanh, nhöng coù ñoä chi ñaâu. Ngaøi coù cho chuùng ta chi ñaâu maø goïi laø ñoä, Ngaøi chæ cho chuùng ta bieát chuùng ta coù caùi ñoù, soáng trôû veà vôùi caùi ñoù thì hoaøn toaøn heát khoå, traùi laïi khoâng soáng vôùi caùi ñoù thì khoå khoâng bieát chöøng naøo döùt.

Naøy Thieän tri thöùc, taát caû trí Baùt-nhaõ ñeàu töø töï taùnh sanh, chaúng töø beân ngoaøi vaøo, chôù laàm duïng yù neân goïi laø chaân taùnh töï duïng.

 Ngaøi chæ thaät laø xaùc ñaùng. Ngaøi baûo: Taát caû trí Baùt-nhaõ ñeàu töø nôi töï taùnh cuûa mình, khoâng phaûi töø ngoaøi vaøo, chôù laàm duïng yù. Nhö coù nhieàu ngöôøi tu cöù mong thaønh Phaät, hoaëc mong Phaät ñeán aán chöùng, nhö vaäy laø troâng ra ngoaøi, nhöng caùi ñoù ñaâu phaûi töø ngoaøi ñeán, noù saün nôi mình, coù ôû ñaâu xa maø tìm maø caàu ? Neáu tìm caàu ôû ngoaøi ñoù laø laàm duïng yù. Ngöôïc laïi laø chaân taùnh töï duïng, kheùo nhö vaäy thì taùnh chaân thaät cuûa mình töï mình duøng thoâi.

Moät chaân thì taát caû chaân, taâm löôïng roäâng lôùn khoâng ñi theo con ñöôøng nhoû, mieäng chôù troïn ngaøy noùi Khoâng maø trong taâm chaúng tu haïnh naøy, gioáng nhö ngöôøi phaøm töï xöng laø quoác vöông, troïn khoâng theå ñöôïc, khoâng phaûi laø ñeä töû cuûa ta. 

Coù ngöôøi troïn ngaøy noùi khoâng maø trong taâm chaúng khoâng, tæ duï nhö ñaõ xuaát gia roài nhöng ai laøm buoàn loøng moät chuùt lieàn maéng chöûi ngöôøi, khi aáy neáu coù ngöôøi khaùc quôû taïi sao tu maø aùc khaåu, taïo nghieäp, thì noùi aùc khaåu coù thaät khoâng ? Nghieäp coù thaät khoâng ? Nhö vaäy laø noùi khoâng maø taâm chaúng khoâng. Neáu khoâng thì ñaâu coù giaän, maéng chöûi ngöôøi, neáu giaän maéng chöûi ngöôøi thì taâm chöa khoâng. Taâm chaúng khoâng maø mieäng noùi khoâng, thì khoâng xöùng ñaùng laø ñeä töû cuûa Toå, huoáng chi laø cuûa Phaät. Ai lôõ coù beänh ñoù thì nhôù, Toå khoâng chaáp nhaän laøm ñeä töû cuûa Ngaøi, coøn ñöùng ngoaøi xa chôù chöa böôùc vaøo chuøa, ngöôøi nhö vaäy laø ngöôøi noùi roãng khoâng coù thöïc haønh. Theá neân chuùng ta phaûi hieåu cho thaät roõ, khi lôõ coù saân si neáu coù ai hoûi taïi sao tu maø coøn saân si, thì noùi taïi toâi coøn dôû, taïi taäp khí laâu ñôøi, nhö vaäy laø ngöôøi toát. Neáu nghe hoûi taïi sao saân si, lieàn hoûi laïi saân si coù thaät khoâng, thì keû ñoù ñaùng aên ñoøn, khoâng xöùng ñaùng laø ñeä töû cuûa Phaät. Toâi giaûn traïch ñeå quí vò ñöøng hieåu laàm, khi nghe noùi nhö treân thì voäi cho ngöôøi aáy raát hay, raát hieåu ñaïo. Neáu coøn saân si laø chöa hieåu ñaïo vaø noùi nhö theá laø noùi ñeå che loãi, keû ñoù laø keû ñaùng toäi. Hieåu nhö theá, quí vò môùi thaáy choã tu chaân thaät, neân Toå ví duï nhö keû thöôøng daân maø xöng laø quoác vöông. Coù oåån khoâng ? Theá naøo cuõng bò ngoài khaùm, hoaëc bò ñöùt ñaàu. Cuõng nhö taâm thì coù maø mieäng noùi khoâng, coù ngaøy phaûi ñeàn toäi, vì vaäy Ngaøi baûo khoâng phaûi laø ñeä töû cuûa ta.

Naøy Thieän tri thöùc, sao goïi laø Baùt-nhaõ ? Baùt-nhaõ, Trung Hoa dòch laø trí tueä. Taát caû choã, taát caû thôøi, moãi nieäm khoâng ngu, thöôøng haønh trí tueä töùc laø Baùt-nhaõ haïnh. 

Ngaøi daïy Baùt-nhaõ laø tieáng Phaïn, Trung Hoa dòch laø trí tueä. Taát caû choã nhö ôû chuøa, ra xoùm, ñeán chôï..., taát caû thôøi laø saùng tröa chieàu... luùc naøo cuõng vaäy, moãi nieäm ñeàu khoâng ngu. Theá naøo laø moãi nieäm ngu, theá naøo laø moãi nieäm khoâng ngu ? Tæ duï chuùng ta ñang ñi treân ñöôøng, baát chôït nghe trong nhaø coù hai ngöôøi ñang caõi nhau, chuùng ta döøng laïi nghe xem ai phaûi ai quaáy. Nieäm döøng laïi nghe ai phaûi ai quaáy laø nieäm gì ? Laø nieäm ngu, töùc laø chaïy theo caûnh thì nieäm ñoù goïi laø nieäm ngu. Traùi laïi neáu haèng soáng vôùi trí tueä, khoâng theo, khoâng dính vôùi baát cöù ñieàu gì, ñoù laø khoâng ngu. Thöôøng haønh trí tueä laø haønh caùi trí khoâng bò keït, bò dính nôi moïi caûnh. Ñoù laø choã toâi hay nhaéc quí vò. Hoaëc nghe tieáng noùi, hoaëc thaáy hình saéc lieàn phaân bieät hay dôû, toát xaáu v.v... ñoù laø ngöôøi ngu, maûi ñuoåi theo ngoaïi caûnh neân laøm môø maét trí tueä Baùt-nhaõ. Nieäm nieäm khoâng ngu laø haèng khoâng daáy nieäm ñuoåi theo ngoaïi caûnh, luùc naøo cuõng haèng tænh, haèng giaùc, ngöôøi ñöôïc nhö vaäy töùc laø ñaõ haønh Baùt-nhaõ.

Moät nieäm ngu töùc Baùt-nhaõ baët, moät nieäm trí töùc Baùt-nhaõ sanh. 

Nhö vöøa roài toâi noùi, neáu chuùng ta thaáy vaät gì lieàn cho laø ñeïp, ñoù laø nieäïm ngu. Ngu thì khi aáy coù Baùt-nhaõ khoâng ? Baùt-nhaõ laø thaáy caùc phaùp nhö huyeãn, neáu thaáy vaät ñeïp thì vaät laø thaät neân ngu, töùc maát Baùt-nhaõ. Traùi laïi, vöøa thaáy moät vaät gì lieàn bieát ñoù laø töôùng duyeân hôïp khoâng thaät, vì bieát khoâng thaät neân taâm khoâng dính maéc thì Baùt-nhaõ sanh. Theá neân nieäm ngu thì Baùt-nhaõ tuyeät, nieäm trí laø Baùt-nhaõ sanh. Toâi giaûng cho quí vò thaáy caùi ngu, caùi trí. Thaáy ngöôøi, thaáy vaät, duyeân theo ñeå phaân bieät ñeïp xaáu hoaëc khen cheâ, ñoù laø nieäm ngu; thaáy ngöôøi thaáy vaät maø khôûi quaùn caùc phaùp, ngöôøi vaät ñeàu duyeân hôïp khoâng thaät, ñoù laø nieäm trí. Nieäm ngu thì bò tham saân si daãn, nieäm trí thì taâm an, bieát laø huyeãn töùc nhieân taâm laëng, töùc laø soáng vôùi trí tueä Baùt-nhaõ. Hai nieäm ñoù, coù nieäm naøy laø maát nieäm kia. Nieäm trí laø chuùng ta thaép ñeøn, ñoát ñuoác, nieäm ngu laø chuùng ta ñi trong ñeâm khoâng ñeøn, khoâng ñuoác ñeå roài phaûi ñau khoå. Quí vò thöû nghieäm xem ! Thaáy ngöôøi, thaáy vaät nhöng luoân luoân soáng vôùi nieäm trí thì coù ñau khoå khoâng ? Haún laø khoâng. Nhö vaäy roõ raøng khoå hay heát khoå laø do mình soáng vôùi trí hay vôùi ngu. Ngu laø voâ minh, noù daãn chuùng ta ñi trong choán khoå ñau, traàm luaân sanh töû. Coøn nieäm trí laø trí tueä ñeå giaùc ngoä thaønh Phaät. Nhö vaäy söï tu haønh thaät laø cuï theå. Neáu ñoái duyeân, ñoái caûnh chuùng ta luoân luoân soáng vôùi nieäm trí thì chuùng ta giaûi thoaùt sanh töû; traùi laïi ñoái duyeân ñoái caûnh chuùng ta soáng vôùi nieäm ngu thì chuùng ta luaân hoài khoâng cuøng. Quí vò thöû taäp xem, keå töø nay raùn soáng vôùi nieäm trí, laøm sao trong möôøi hai giôø ít ra cuõng ñöôïc saùu giôø trí, neáu khoâng coù lôøi, ít ra cuõng ñöøng loã. Nhöng hieän nay quí vò ñaõ soáng ñöôïc maáy giôø trí ? Thöû kieåm laïi xem ! Ñöôïc bao  nhieâu ? Trong möôøi hai giôø chæ soáng ñöôïc moät giôø röôõi, chöa ñuû caùi leû nöõa thì bieát raèng ñoù laø aùnh saùng ñom ñoùm. Ñeâm ba möôi coù aùnh saùng ñom ñoùm neân khoù traùnh khoûi haàm hoá. Vì theá chuùng ta tu laø hieåu cho roõ lôøi Phaät Toå daïy vaø hieåu cho roõ ñieàu mình ñang haønh, bieát mình nhö theá naøo, khoâng caàn phaûi tìm hoûi mình coù caên tu hay khoâng. Toùm laïi Toå daïy raát roõ raøng: moät nieäm ngu thì Baùt-nhaõ baët, moät nieäm trí thì Baùt-nhaõ sanh, moät giôø chuùng ta ngu thì giôø ñoù khoâng coù Baùt-nhaõ, giôø ñoù laø voâ minh; coøn moät giôø chuùng ta trí thì ñoù laø giôø Baùt-nhaõ, giôø saùng suoát. Nhö vaäy ngöôøi naøo soáng trong tænh nhieàu hôn meâ thì baûo ñaûm ngaøy ra ñi seõ ñi vaøo con ñöôøng cuûa Thaùnh Hieàn, coøn ngöôøi naøo soáng vôùi meâ nhieàu hôn trí, chaéc chaén ngöôøi ñoù seõ ñi vaøo luïc ñaïo, hoaëc ba ñöôøng treân thieân, nhaân, a-tu-la, hoaëc ba ñöôøng döôùi ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh. Quí vò haõy töï xeùt laø bieát, mình tu mình phaûi töï giaùc, töï tri, khoâng caàn phaûi hoûi ai caû. Laïi ngu coù nghóa laø theo caûnh, trí coù nghóa laø lìa caûnh. Moät nieäm taâm theo caûnh laø ngu, moät nieäm taâm lìa caûnh laø trí. Trong boán oai nghi haèng lìa caûnh ñoù laø haèng soáâng vôùi trí tueä Baùt-nhaõ.

Ngöôøi ñôøi ngu meâ khoâng thaáy Baùt-nhaõ, mieäng noùi Baùt-nhaõ maø trong taâm thöôøng ngu. 

Mieäng noùi vaät naøy khoâng thaät, vaät kia khoâng thaät, nhöng gaëp vaät gì cuõng duyeân theo, ñoù laø noùi Baùt-nhaõ maø trong taâm thöôøng ngu. Coù ngöôøi khi lyù luaän noùi caùi gì cuõng khoâng thaät, noùi nghe thaät hay, nhöng gaëp caûnh gaëp duyeân thì ñuoåi theo, ñoù laø ngöôøi ngu, mieäng noùi Baùt-nhaõ maø taâm thöôøng ngu.

Thöôøng töï noùi ta tu Baùt-nhaõ, nieäm nieäm noùi khoâng nhöng khoâng bieát ñöôïc chaân khoâng. 

Mieäng luoân luoân noùi khoâng nhöng thaät khoâng bieát ñöôïc chaân khoâng. Chaân khoâng laø khoâng coù moät nieäm, moät phaùp naøo chöùa chaáp ôû trong, chæ coù caùi haèng tri haèng giaùc. Nhö vaäy quí vò töø nay vöøa böôùc ñeán coång “Chaân Khoâng” phaûi nhôù choã ñoù, bieát mình phaûi soáng vôùi chaân khoâng.

Baùt-nhaõ khoâng coù hình töôùng, taâm  trí  tueä aáy vaäy.

 Trí tueä Baùt-nhaõ khoâng coù töôùng maïo, noù laø taâm trí tueä töùc laø caùi taâm haèng saùng haèng giaùc chôù khoâng coù gì laï, neân noùi Baùt-nhaõ chæ laø taâm trí tueä haèng giaùc cuûa chuùng ta.

Neáu khôûi hieåu nhö theá töùc goïi laø Baùt-nhaõ trí.

 Thöôøng chöõ trí tueä laø dòch hai chöõ Baùt-nhaõ. Taïi sao laïi coøn noùi Baùt-nhaõ trí ? Neáu noùi trí tueä e coù söï laàm laãn vì ngöôøi ñôøi neáu khoân ngoan moät chuùt thì noùi laø ngöôøi coù trí tueä, thaønh ra trí tueä cuûa ngöôøi ñôøi laø trí tueä saép ñaët coâng aên vieäc laøm hoaëc laø trí tueä tính toaùn laán hieáp ngöôøi... Trí tueä Baùt-nhaõ laø trí tueä thaáy roõ caùi chaân thaät cuûa töï taâm, bieát roõ töï taâm mình caùi naøo laø hö giaû, caùi naøo laø chaân thaät, bieát roõ töï taùnh cuûa caùc phaùp, bieát caùc phaùp do duyeân hôïp khoâng thaät, taùnh laø khoâng. Vì theá ñeå traùnh söï hieåu laàm, chöõ Baùt-nhaõ phaûi dòch ñuû laø Trí tueä Baùt-nhaõ.

Sao goïi laø Ba-la-maät ? Ñaây laø lôøi noùi cuûa AÁn Ñoä, Trung Hoa dòch laø ñeán bôø kia, giaûi nghóa laø lìa sanh dieät. 

Toâi nhaéc laïi moät laàn nöõa cho quí vò nhôù, nhöõng chöõ Phaïn maø chuùng ta thöôøng tuïng: “Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät”. Ma-ha laø lôùn, laø theânh thang, chæ cho taâm theå chuùng ta khi khoâng coøn moät nieäm naøo daáy khôûi. Baùt-nhaõ laø trí tueä, caùi trí tueä khoâng bò caùc phaùp laøm nhieãm, laøm chöôùng töùc laø ñoái vôùi taát caû phaùp luoân haèng giaùc haèng tri nhöng khoâng dính maéc. Ba-la-maät laø ñeán bôø kia, bôø kia laø bôø Nieát-baøn. Ñeán bôø kia laø ñeán ñöôïc bôø Nieát-baøn. Bôø Nieát-baøn laø bôø khoâng sanh dieät, theá neân noùi beân naøy laø bôø sanh töû, beân kia laø bôø Nieát-baøn. Sanh töû laø sanh dieät. Nieát-baøn laø khoâng sanh dieät, neân ñeán bôø kia dòch nghóa laø lìa ñöôïc söï sanh dieät.

Chaáp caûnh thì sanh dieät khôûi nhö nöôùc coù soùng moøi, töùc goïi laø bôø naøy, lìa caûnh thì khoâng sanh dieät nhö nöôùc thöôøng thoâng löu, aáy goïi laø bôø kia, neân goïi laø Ba-la-maät.

Ngaøi chæ cho chuùng ta phöông phaùp tu thaät laø roõ. Theá naøo laø sanh dieät ? Theá naøo laø lìa sanh dieät ? Vöøa chaáp caûnh thì taâm sanh dieät khôûi. Chaáp caûnh laø theá naøo ? Tæ duï thaáy ngöôøi lieàn chaáp ngöôøi ñeïp xaáu, hay dôû, phaûi quaáy v.v... ñoù laø chaáp caûnh; hoaëc thaáy vaät cuõng chaáp laø ñeïp xaáu... ñoù cuõng laø chaáp caûnh. Vöøa chaáp ñeïp xaáu thì nieäm thöông gheùt daáy leân, goïi laø taâm sanh dieät. Theá neân noùi chaáp caûnh thì sanh dieät khôûi, ví duï nhö maët nöôùc baèng maø coù gioù. Chaáp caûnh duï nhö gioù. Maët bieån nguyeân baèng phaúng, vöøa coù gioù thoåi laø soùng lôùn, soùng nhoû noåi leân. Soùng lôùn soùng nhoû noåi leân duï cho sanh dieät. Vöøa chaáp caûnh thì taâm sanh dieät khôûi. Traùi laïi lìa caûnh thì khoâng sanh dieät, nhö nöôùc thöôøng thoâng löu, lìa caûnh töùc laø thaáy caûnh, thaáy ngöôøi, thaáy vaät nhöng khoâng coù nieäm phaân tích ñeïp xaáu... Thaáy nghe nhöng khoâng bò dính goïi laø lìa. Lìa caûnh thì taâm sanh dieät khoâng khôûi, duï nhö nöôùc khoâng coù soùng, nhöng vaãn haèng troâi, haèng chaûy. Cuõng nhö vaäy, chuùng ta khoâng chaáp caûnh, taâm sanh dieät khoâng khôûi, nhöng haèng tri giaùc chôù khoâng phaûi khoâng tri khoâng giaùc, ñoù goïi laø “Ba-la-maät”.

Toùm laïi, “Ma-ha” laø lôùn, “Baùt-nhaõ” laø trí tueä. Taâm theå hay töï taùnh cuûa chuùng ta theânh thang, khoâng töôùng maïo, nhöng haèng tri haèng giaùc khoâng dính vôùi caûnh goïi laø trí tueä, laø Baùt-nhaõ. Ba-la-maät laø ñeán choã khoâng sanh dieät. Taïi sao goïi laø khoâng sanh khoâng dieät ? Bôûi vì vöøa dính vôùi caûnh thì taâm nieäm sanh dieät daáy leân, coøn ñoái caûnh maø khoâng dính ñoù laø lìa ñöôïc sanh dieät. “Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät” töø ñaâu maø coù ? Coù saün nôi chuùng ta. Do ñaâu maø ñöôïc? Do bieát lìa caûnh, ñoái caûnh khoâng chaáp. Neáu ngöôøi naøo ñoái caûnh maø chaáp ñoù laø maát. Vaäy moãi khi chuùng ta khôûi xöôùng “Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät” ñöøng laéng nghe lôøi ngöôøi naøy hay, lôøi ngöôøi kia dôû, neân nhôù roõ raèng “Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät” laø caùi ñeå mình haèng soáng, ñoù laø mình bieát tu.

Naøy Thieäân tri thöùc, ngöôøi meâ mieäng tuïng, chính khi ñang tuïng maø coù voïng coù quaáy; nieäm nieäm neáu haønh Baùt-nhaõ, aáy goïi laø chaân taùnh. Ngöôøi ngoä ñöôïc phaùp naøy, aáy laø phaùp Baùt-nhaõ; ngöôøi tu haïnh naøy, aáy laø haïnh Baùt-nhaõ. Khoâng tu töùc laø phaøm, moät nieäm tu haønh töï thaân ñoàng vôùi Phaät. 

Gioáng nhö chuùng ta hieän nay, chính  trong khi ñang tuïng maø ñaõ coù voïng töôûng, coù nhöõng nieäm sai quaáy. Ngaøi noùi thaúng ngöôøi khoâng tu theo Baùt-nhaõ laø phaøm, coøn moät nieäm tu haønh thì moät nieäm ñoù ñoàng vôùi Phaät. Phaät laø giaùc, moät nieäm tu Baùt-nhaõ töùc laø moät nieäm giaùc, moät nieäm giaùc töùc laø ñoàng vôùi Phaät, ñoàng moät nieäm chôù khoâng phaûi ñoàng suoát ñôøi. Toå muoán phaù maëc caûm cuûa chuùng ta. Chuùng ta cho Phaät vôùi mình caùch bieät raát xa neân Ngaøi muoán chæ Phaät vôùi chuùng ta khoâng caùch xa, chæ meâ laø chuùng sanh, ngoä laø Phaät. Nhöng meâ ngoä chia nhieàu phaàn, ngoä toaøn phaàn hay ngoä moät caùch vieân maõn, khaùc vôùi ngoä töøng ly töøng tí. Trong moät giôø ñoàng hoà töùc trong saùu möôi phuùt, chuùng ta khoâng ñöôïc troïn saùu möôi phuùt nhöng ñöôïc moät phuùt baèng vôùi Phaät thì cuõng baèng ñöôïc moät phuùt. Neáu hieän ñôøi chuùng ta chöa haún laø giaùc, nhöng ñöôïc moät nieäm giaùc thì nieäm ñoù chuùng ta cuõng baèng vôùi Phaät. Nhö vaäy chuùng ta thaáy taïi chuùng ta khoâng öng laøm Phaät, chôù Phaät ñaâu coù caám chuùng ta laøm Phaät. Coù ai ngaên trôû quí vò laøm Phaät  khoâng ? Khoâng moät ai, keå caû Phaät cuõng khoâng ngaên trôû, neân Ngaøi môùi noùi Ngaøi laø “Voâ thöôïng giaùc” töùc laø ngöôøi giaùc maø khoâng ai treân, chôù khoâng phaûi khoâng ai baèng, neáu ai öng giaùc nhö Ngaøi thì baèng Ngaøi !

Naøy Thieän tri  thöùc, phaøm  phu  töùc  Phaät, phieàn naõo töùc Boà-ñeà. Nieäm tröôùc meâ töùc phaøm phu, nieäm sau ngoä töùc Phaät; nieäm tröôùc chaáp caûnh töùc phieàn naõo, nieäm sau lìa caûnh töùc Boà-ñeà. 

Thaät laø hay ! Luïc Toå daïy thaúng taét voâ cuøng. Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy phaøm phu töùc Phaät, phieàn naõo töùc Boà-ñeà. Theá naøo laø töùc ? Ngaøi baûo: nieäm tröôùc meâ töùc laø phaøm phu, nieäm sau ngoä töùc laø Phaät. Tæ duï nhìn bình boâng, vöøa nhìn lieàn phaân bieät nhaùnh traéc ñeïp, boâng cuùc xaáu v.v... vöøa coù nieäm phaân bieät, ñoù laø meâ, nhöng lieàn tænh giaùc bieát duø ñeïp xaáu cuõng laø huyeãn hoùa. Nhö vaäy nieäm tröôùc meâ laø phaøm phu, nieäm sau ngoä laø Phaät. Coù ngöôøi thöù hai chen vaøo laøm Phaät khoâng ? Cuõng chæ laø mình, nhöng nieäm tröôùc meâ, ñoù laø phaøm phu, chuyeån nieäm sau ngoä laø thaønh Phaät. Nhö vaäy ñaâu coù Phaät ngoaøi phaøm phu, phaøm phu ngoaøi Phaät, neân noùi phaøm phu töùc laø Phaät. Thí duï thöù hai, nhö coù moät moùn quí kim rôi ngoaøi ñöôøng hay ôû trong nhaø moät ngöôøi naøo, vöøa thaáy moùn quí kim chuùng ta daáy nieäm noù coù giaù trò, vöøa daáy nieäm tham, lieàn bieát ñoù laø sai quaáy, vì ngöôøi bieát ñaïo lyù khoâng ñöôïc coù nieäm tham. Vaäy nieäm tröôùc laø nieäm gì ? Nieäm sau laø nieäm gì ? Taát caû nhöõng thay ñoåi ñoù ñaâu coù ngöôøi thöù hai chen vaøo. Chính ngay ngöôøi phaøm phu tröôùc ñoåi thaønh ngöôøi giaùc sau. Ngöôøi meâ tröôùc ñoåi thaønh ngöôøi giaùc sau, khoâng coù moät ngöôøi meâ rieâng, moät ngöôøi giaùc rieâng, nhö vaäy khoâng phaûi “töùc” laø gì? Nhö khi coøn ôû trong hoaøng cung thaùi töû Taát-ñaït-ña laø Phaät chöa ? Nhöng khi xuaát gia, Ngaøi tu thaønh Phaät. Cuõng laø Ngaøi, con ngöôøi phaøm phu ôû trong hoaøng cung roài thaønh Phaät chôù khoâng phaûi ai khaùc. Ñoù laø noùi xa, coøn Luïc Toå noùi thaúng treân nieäm, nieäm tröôùc meâ laø phaøm phu, nieäm sau ngoä laø Phaät. Chuùng ta thaáy phaøm phu khaùc, Phaät khaùc laø töï phæ baùng mình, phæ baùng chaùnh phaùp. Roõ raøng mình vôùi Phaät khoâng coù khaùc, chæ khaùc choã meâ ngoä, maø meâ ngoä do nôi mình, nieäm tröôùc meâ laø phaøm, nieäm sau giaùc laø Phaät !

“Nieäm tröôùc chaáp caûnh töùc phieàn naõo, nieäm sau lìa caûnh töùc Boà-ñeà”. Thí duï nghe ngöôøi naøo noùi moät lôøi traùi tai, vöøa chaáp ñoù laø lôøi ngang ngöôïc traùi tai, muoán noåi saân, nhöng lieàn bieát lôøi noùi giaû doái khoâng thaät thì khoâng giaän. Nieäm tröôùc vöøa chaáp lôøi noùi traùi tai lieàn noåi giaän, goïi laø chaáp caûnh töùc phieàn naõo sanh; nieäm sau bieát lôøi noùi khoâng thaät, neân khoâng chaáp lieàn lìa caûnh, lìa caûnh ñoù laø Boà-ñeà. Nhö vaäy töùc phieàn naõo laø Boà-ñeà ñaâu coù Boà-ñeà ngoaøi phieàn naõo. Neáu tìm Boà-ñeà ngoaøi phieàn naõo thì khoâng caàn tu, vì noù ôû ngoaøi, tu laø ngay nieäm meâ ñoåi thaønh nieäm giaùc, ngay phieàn naõo bieán thaønh Boà-ñeà. Coù nhieàu ngöôøi noùi phieàn naõo laø phieàn naõo, taïi sao noùi phieàn naõo töùc Boà-ñeà ? Hoï cöù nghó phieàn naõo laø rieâng, Boà-ñeà laø rieâng, nhaát laø nhöõng vò chöa thoâng kinh Ñaïi thöøa hay chaáp phieàn naõo khaùc, Boà-ñeà khaùc, nhöng thaät ra ngay phieàn naõo maø tænh laïi töùc laø Boà-ñeà. Meâ thì phieàn naõo, tænh laø Boà-ñeà, chuùng ta thaáy thöïc teá voâ cuøng. Phieàn naõo töùc Boà-ñeà, phaøm phu töùc Phaät laø nhö theá. Nhö vaäy ai daùm khi ai khoâng ? Ngaøy nay hoï laø phaøm phu, ngaøy mai hoï giaùc thaønh Phaät; giôø naøy hoï saân laø phaøm phu, choác nöõa hoï tænh cuõng laø Phaät. Ñöøng nghó ta giaùc hôn ngöôøi, vì khi ngöôøi tænh giaùc ngöôøi cuõng baèng ta. Treân theá gian naøy khoâng ai hôn ai caû. Ngay phaøm phu töùc laø Phaät, ngay phieàn naõo töùc laø Boà-ñeà. Ngöôøi coù nhieàu phieàn naõo, vì coá chaáp neân nhöõng gì ñeán vôùi hoï ñeàu bieán thaønh phieàn naõo; ñeán khi hoï tænh, hoï xaû ñöôïc caùi chaáp ñoù töùc nhieân thaønh Boà-ñeà. Khoâng coù Boà-ñeà ngoaøi phieàn naõo, khoâng coù Phaät ngoaøi chuùng sanh.

Naøy Thieän tri thöùc, Ma-ha Baùt-nhaõ Ba-la-maät toái toân, toái thöôïng, toái ñeä nhaát, khoâng truï, khoâng qua cuõng khoâng laïi, chö Phaät ba ñôøi töø trong ñoù maø ra. Phaûi duøng ñaïi trí tueä naøy ñaäp phaù nguõ uaån, phieàn naõo, traàn lao, tu haønh nhö ñaây quyeát ñònh thaønh  Phaät  ñaïo, bieán  tam  ñoäc thaønh giôùi ñònh tueä. 

Toå ca ngôïi Baùt-nhaõ voâ cuøng. Ngaøi baûo Baùt-nhaõ laø toái toân, toái thöôïng, toái ñeä nhaát, Baùt-nhaõ laø khoâng truï, khoâng qua, khoâng laïi, nghóa laø noù khoâng coù nhöõng töôùng qua laïi, truï tröôùc gì caû. Taát caû chö Phaät ba ñôøi cuõng töø Baùt-nhaõ maø ra. Muoán giaùc ngoä laøm Phaät phaûi töø trí tueä maø ñöôïc. Khoâng ai giaùc ngoä ngoaøi trí tueä, neân noùi ba ñôøi chö Phaät ñeàu töø ñoù maø ra. Nhö vaäy phaûi duøng ñaïi trí tueä naøy ñaäp phaù phieàn naõo traàn lao ngay trong thaân nguõ uaån. Tu haønh nhö vaäy thì quyeát ñònh thaønh Phaät ñaïo khoâng nghi vaø ngöôøi ñoù ñaõ chuyeån tam ñoäc thaønh giôùi ñònh tueä. Ngay nôi ba ñoäc tham saân si chuùng ta chuyeån thaønh giôùi ñònh tueä, ñoù laø choã chaân chaùnh tu haønh.

Naøy Thieän tri thöùc, phaùp moân cuûa toâi ñaây töø moät Baùt-nhaõ phaùt sanh taùm muoân boán ngaøn trí tueä. Vì côù sao ? Vì ngöôøi ñôøi coù taùm muoân boán ngaøn traàn lao, neáu khoâng coù traàn lao thì trí tueä thöôøng hieän chaúng lìa töï taùnh. Ngöôøi ngoä phaùp naøy töùc laø voâ nieäm, voâ öùc, voâ tröôùc, chaúng khôûi cuoáng voïng, duøng taùnh chaân nhö cuûa mình, laáy trí tueä quaùn chieáu, ñoái vôùi taát caû phaùp khoâng thuû khoâng xaû töùc laø thaáy taùnh thaønh Phaät ñaïo. 

Ñeán ñaây Ngaøi  daïy  töø  moät  moân  Baùt-nhaõ naøy sanh ra taùm muoân boán ngaøn trí tueä. Taïi sao ñeán taùm muoân boán ngaøn trí tueä ? Vì chuùng sanh coù ñeán taùm muoân boán ngaøn traàn lao, neân ngöôøi bieát tu thì chuyeån taùm muoân boán ngaøn traàn lao thaønh taùm muoân boán ngaøn trí tueä. Toâi ví duï nhö chuùng ta nghe lôøi noùi traùi tai, chaáp laø lôøi noùi naëng lieàn giaän, khi vöøa giaän lieàn thöùc tænh bieát tieáng noùi khoâng thaät neân khoâng giaän, nhö vaäy chuùng ta duøng moät trí tueä phaù moät traàn lao. Treân theá gian naøy, coù bao nhieâu thöù ñeå chuùng ta phieàn naõo ? Vaät naøo ñeïp thì muoán laáy, ñoù laø tham, vaät naøo xaáu thì gheùt muoán quaêng boû, ñoù laø saân v.v... ñuû caû tham saân si...! Neáu gaëp baát cöù vieäc gì, chuùng ta ñeàu duøng trí tueä Baùt-nhaõ ñeå phaù deïp, khoâng cho dính maéc, nhö vaäy coù bao nhieâu phieàn naõo töùc coù baáy nhieâu trí tueä. Theá neân taùm muoân boán ngaøn traàn lao trôû thaønh taùm muoân boán ngaøn trí tueä. Nhö vaäy ñeå bieát raèng trí tueä khoâng rieâng coù, vì ñoái traàn lao maø laäp. Do coù traàn lao neân trí tueä khoâng thöôøng hieän, nay caùc traàn lao heát thì trí tueä hieän. Trí tueä hieän laø ngay nôi töï taùnh maø hieän, neân noùi chaúng lìa töï taùnh. Ngöôøi ngoä phaùp naøy töùc laø voâ nieäm. Voâ nieäm laø khoâng daáy khôûi nieäm, voâ öùc laø khoâng nhôù töôûng, voâ tröôùc laø khoâng dính maéc, chaúng khôûi cuoáng voïng laø khoâng khôûi hö doái. Duøng taùnh chaân nhö cuûa mình, laáy trí tueä quaùn chieáu, ñoái taát caû phaùp mình khoâng khôûi thuû xaû, ñoù laø thaáy taùnh thaønh Phaät ñaïo. Nghóa laø chuùng ta khoâng daáy nieäm, khoâng nhôù töôûng, khoâng chaáp tröôùc cuõng khoâng löøa doái, nhö vaäy soáng vôùi töï taùnh chaân thaät cuûa mình, haèng duøng trí tueä quaùn chieáu ñeå khoâng laàm, thì ñoái vôùi taát caû phaùp  khoâng  coøn  thuû  xaû töùc lìa hai beân. Ngöôøi ñöôïc nhö theá laø thaáy taùnh thaønh Phaät.

Naøy Thieän tri thöùc, neáu muoán vaøo phaùp giôùi thaäm thaâm vaø Baùt-nhaõ tam-muoäi thì phaûi tu Baùt-nhaõ haïnh, phaûi trì tuïng kinh Kim Cang Baùt-Nhaõ töùc ñöôïc thaáy taùnh, neân bieát kinh naøy coâng ñöùc voâ löôïng voâ bieân, trong kinh ñaõ khen ngôïi roõ raøng khoâng theå noùi ñaày ñuû ñöôïc. Phaùp moân naøy laø Toái thöôïng thöøa, vì nhöõng ngöôøi ñaïi trí maø noùi, vì nhöõng ngöôøi thöôïng caên maø noùi. Nhöõng ngöôøi tieåu caên tieåu trí nghe phaùp naøy taâm sanh khoâng tin. Vì côù sao ? Ví nhö coù moät traän möa lôùn khaép caû coõi nöôùc, thaønh aáp chôï buùa ñeàu bò troâi giaït cuõng nhö troâi nhöõng laù taùo. Neáu traän möa lôùn ñoù möa nôi bieån caû thì khoâng taêng khoâng giaûm. Nhö ngöôøi Ñaïi thöøa hoaëc ngöôøi Toái thöôïng thöøa nghe kinh Kim Cang thì taâm khai ngoä, theá neân bieát baûn taùnh hoï töï coù trí Baùt-nhaõ, töï duøng trí tueä thöôøng quaùn chieáu neân khoâng nhôø vaên töï. Thí nhö nöôùc möa khoâng phaûi töø trôøi coù, nguyeân laø töø roàng maø daáy leân khieán cho taát caû chuùng sanh, taát caû coû caây, höõu tình voâ tình thaûy ñeàu ñöôïc ñöôïm nhuaàn. Traêm soâng caùc doøng ñeàu chaûy vaøo bieån caû hôïp thaønh moät theå, trí tueä Baùt-nhaõ nôi baûn taùnh chuùng sanh cuõng laïi nhö theá. 

Töùc laø moïi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù trí tueäï Baùt-nhaõ saün trong töï taùnh cuûa mình nhö laø taát caû doøng soâng ñeàu chaûy veà bieån chôù khoâng coù khaùc.

Naøy Thieän tri thöùc, ngöôøi tieåu caên nghe phaùp moân ñoán giaùo naøy, ví nhö laø coû caây goác reã nhoû, neáu bò möa to thì ñeàu ngaû nghieâng khoâng theå naøo taêng tröôûng ñöôïc. Ngöôøi tieåu caên cuõng laïi nhö theá, voán coù trí tueä Baùt-nhaõ cuøng vôùi ngöôøi ñaïi trí khoâng sai bieät, nhaân sao nghe phaùp khoâng theå khai ngoä ? Vì do taø kieán chöôùng naëng, coäi goác phieàn naõo saâu, ví nhö ñaùm maây lôùn che kín maëït trôøi, khoâng coù gioù thoåi maïnh thì aùnh saùng maët trôøi khoâng hieän. Trí Baùt-nhaõ cuõng khoâng coù lôùn nhoû, vì taát caû chuùng sanh töï taâm meâ ngoä khoâng ñoàng, taâm meâ beân ngoaøi thaáy coù tu haønh tìm Phaät, chöa ngoä ñöôïc töï taùnh töùc laø tieåu caên. Neáu khai ngoä ñoán giaùo khoâng theå tu ôû beân ngoaøi, chæ nôi taâm mình thöôøng khôûi chaùnh kieán, phieàn naõo traàn lao thöôøng khoâng bò nhieãm töùc laø thaáy taùnh. 

Trong ñoaïn treân Ngaøi noùi coù ngöôøi tieåu caên, ngöôøi ñaïi caên, ngöôøi tieåu trí, ngöôøi ñaïi trí. Taïi sao coù tieåu trí, ñaïi trí, tieåu caên, ñaïi caên ? Treân taùnh Baùt-nhaõ khoâng coù sai bieät, nhöng ngöôøi nghe phaùp lieàn ñoán ngoä thì goïi laø ñaïi caên, coøn ngöôøi nghe nhöng khoâng ñoán ngoä neân goïi laø tieåu trí. Sôû dó nghe Baùt-nhaõ maø khoâng ngoä, khoâng hieåu laø vì:

- Moät laø taø kieán cuûa hoï saâu naëng, chaáp taø kieán laø chaáp leäch laïc, nghieâng beân coù hoaëc nghieâng beân khoâng quaù naëng.

- Hai laø goác phieàn naõo cuûa hoï saâu daày, hoï hay saân si, ñuû caùc vieäc loâi thoâi...

Ngaøi thí duï nhö coù moät ñaùm maây ñen kòt bao phuû baàu trôøi vaøo giöõa tröa che kín maët trôøi, chuùng ta thaáy aùnh saùng maët trôøi maát tieâu, aùnh saùng maát laø taïi maët trôøi khoâng coù aùnh saùng hay taïi caùi gì ? Maët trôøi luùc naøo cuõng toûa aùnh saùng ñaày ñuû vaø coâng baèng. Nhöng khi maây daày ñen quaù thì aùnh saùng phaûi chòu khuaát. Khi khoâng thaáy aùnh saùng laø loãi taïi maët trôøi hay loãi taïi maây ? Taát caû moïi ngöôøi ai cuõng coù trí tueä Baùt-nhaõ nhö laø giöõa tröa nhaát ñònh coù maët trôøi vaäy, nhöng coù ngöôøi nghe phaùp lieàn ngoä, coù ngöôøi nghe maø khoâng ngoä laø taïi sao ? Giöõa tröa maø khoâng maây, khi ngöôøi ta chæ maët trôøi, nhìn leân lieàn thaáy. Traùi laïi maây daày quaù, duø chæ maët trôøi cuõng khoâng thaáy, chæ thaáy baàu trôøi ñen kòt. Ñoái vôùi trí tueä cuûa Phaät cuõng theá, Ngaøi duøng trí tueä ñoù giaûng daïy chuùng ta hieåu choã ngoä, choã sôû ñaéc cuûa Ngaøi ñeå chuùng ta theo ñoù tu haønh. Neáu nghe nhöng khoâng hieåu gì caû laø taïi phieàn naõo cuûa chuùng ta quaù nhieàu, quaù saâu; neáu ngöôøi naøo phieàn naõo ít, moûng thì nghe lieàn hieåu, maø hieåu  thì tu ñöôïc. Nhö theá loãi khoâng phaûi taïi phaùp maø loãi taïi ngöôøi, phaùp thì bình ñaúng nhöng taïi ngöôøi phieàn naõo saâu hay caïn. Bieát nhö vaäy, chuùng ta thaáy neáu caên cô chuùng ta keùm, phieàn naõo daày, chuùng ta phaûi noã löïc sao cho phieàn naõo tan vaø caên cô ñöôïc taêng tröôûng, chôù ñöøng töôûng thaät coù ngöôøi ñaïi trí vaø ngöôøi tieåu trí, vì trí Baùt-nhaõ laø bình ñaúng, nhöng do caùc chuûng töû taø kieán vaø chuûng töû phieàn naõo nhieàu ít maø thaønh sai bieät.

Naøy Thieän tri thöùc, trong ngoaøi khoâng truï, ñi laïi töï do, hay tröø taâm chaáp, thoâng ñaït khoâng ngaïi, hay tu haïnh naøy cuøng kinh Baùt-nhaõ voán khoâng sai bieät. 

Trong ñoaïn naøy Luïc Toå daïy chuùng ta tu. Trong ngoaøi khoâng truï laø khoâng truï trong khoâng truï ngoaøi, töùc laø khoâng chaáp trong khoâng chaáp ngoaøi. Ñi laïi töï do laø trong moïi hoaït ñoäng chuùng ta khoâng bò chöôùng ngaên. Hay tröø taâm chaáp, taâm chaáp laø theá naøo ? Toâi noùi moät ví duï nhoû cho quí vò thaáy, nhö coù ngöôøi nhìn bình boâng, phaân tích nhö theá naøo ñoù roài keát luaän bình boâng ñeïp, nhöng coù ngöôøi ngoài beân caïnh baûo xaáu quaù, ñaâu coù ñeïp ! Khi ñoù ngöôøi aáy noåi saân, taïi sao laïi noåi saân ? Vì chaáp lôøi cuûa hoï laø chaân lyù, lôøi ngöôøi kia khoâng phaûi chaân lyù, hoï noùi ñuùng, ngöôøi kia noùi sai... Theá neân taát caû caùc chaáp laø goác cuûa phieàn naõo. Traùi laïi neáu chuùng ta thaáy ñeïp, ngöôøi khaùc thaáy khoâng ñeïp chuùng ta bieát ñoù laø do caùi thaáy cuûa hoï khaùc mình, thì khoâng coøn tranh chaáp. Tæ duï chuùng ta noùi caùi naøy coù, ngöôøi kia noùi khoâng, chuùng ta noùi: Toâi thaáy coù, coøn huynh thaáy khoâng laø caùi thaáy cuûa huynh. Traùi laïi neáu chuùng ta noùi coù, ngöôøi khaùc noùi khoâng, chuùng ta noåi giaän, ñoù laø chaáp. Vaäy taát caû phieàn naõo ñeàu goác töø taâm chaáp maø ra. Quí vò thaáy coù ai khoâng chaáp ? Neáu ngöôøi naøo khoâng chaáp thì ngöôøi ñoù khoâng noåi giaän, neáu coù giaän laø coù chaáp ! Thí duï gaàn nhaát nhö thaày giaùo hay coâ giaùo daïy hoïc troø, baûo chuùng noù giôø naøo hoïc thì hoïc, giôø naøo nghæ thì cuõng ngoài chôi coù traät töï ñöøng la to. Nhöng khi chôi noù höùng la om soøm, khi aáy thaày coâ giaän muoán phaït noù. Nhö vaäy laø mình khoâng taâm lyù, luùc daën thì chuùng nhôù, khi chôi thì chuùng queân... vì mình chaáp vieäc chuùng khoâng nhôù lôøi daën neân noåi giaän. Quí vò nhôù con caùi ôû nhaø cuõng vaäy, khi chuùng ta daïy noù, thaät ra chuùng noù bieát, nhôù, nhöng khi gaëp caûnh chuùng noù queân... Cuõng nhö chuùng ta khi nghe kinh thì nhôù, gaëp caûnh thì queân, chuùng ta queân theo ngöôøi lôùn, chuùng noù queân theo con nít ! Neáu giaän chuùng noù thì ñuùng hôn chuùng ta phaûi giaän chuùng ta. Neáu khoâng giaän mình maø giaän chuùng noù laø mình hôi heïp löôïng ñoù. Hieåu nhö vaäy, quí vò môùi thaáy trong cuoäc soáng naøy do chaáp maø thaønh heïp löôïng roài saân haän... ñuû caùc phieàn naõo. Vì vaäy chaáp laø moät caùi hoïa, töø ñoù sanh ra bao nhieâu thöù beänh ! Khi phaù chaáp roài thì taâm hoàn chuùng ta theânh thang voâ cuøng. Chaáp coù, chaáp khoâng, chaáp phaûi, chaáp quaáy... taát caû chaáp ñeàu laø goác phieàn naõo. Theá neân phaù ñöôïc taâm chaáp roài thì trí ñöôïc thoâng ñaït voâ ngaïi. Ngöôøi hay tu ñöôïc haïnh ñoù goïi laø tu Baùt-nhaõ.

Naøy Thieän tri thöùc, taát caû kinh ñieån vaø caùc vaên töï, Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa, möôøi hai boä kinh ñeàu nhaân ngöôøi maø an trí, nhaân taùnh trí tueä môùi hay döïng laäp. Neáu khoâng coù ngöôøi ñôøi thì taát caû muoân phaùp voán töï chaúng coù, theá neân bieát muoân phaùp voán töï nhaân nôi ngöôøi maø döïng laäp, taát caû kinh saùch nhaân ngöôøi maø noùi coù; nhaân vì trong ngöôøi kia coù ngu vaø coù trí, ngöôøi ngu laø tieåu nhaân, ngöôøi trí laø ñaïi nhaân, ngöôøi ngu hoûi nôi ngöôøi trí, ngöôøi trí vì ngöôøi ngu maø noùi phaùp, ngöôøi ngu boãng nhieân ngoä hieåu, taâm ñöôïc khai töùc cuøng vôùi ngöôøi trí khoâng coù khaùc. 

Chuùng toâi giaûi thích cho quí vò thaáy Luïc Toå daïy raát laø thöïc teá. Ngaøi baûo taát caû kinh ñieån Phaät laäp ra, trong ñoù chia ra Ñaïi thöøa Tieåu thöøa, caû möôøi hai boä kinh ñeàu nhaân nôi ngöôøi maø laäp. Taïi sao ? Vì ngöôøi ñôøi caên taùnh baát ñoàng, coù keû thaáp ngöôøi cao neân kinh Phaät daïy coù khi thaáp, coù khi cao. Noùi thaáp goïi laø noùi cho Tieåu thöøa, noùi cao goïi laø noùi cho Ñaïi thöøa. Nhö vaäy kinh ñieån coù sai bieät laø nhaân trí tueä cuûa con ngöôøi, ngöôøi thaáp thì phaûi noùi theo choã thaáp, ngöôøi cao phaûi giaûi thích theo choã cao. Taát caû muoân phaùp treân theá gian naøy voán khoâng coù, nhöng hieän coù laø do nôi ngöôøi. Coù ngöôøi môùi coù muoân phaùp. Taïi sao ? Nhö toâi thöôøng nhaéc quí vò, neáu khoâng coù taâm trí cuûa con ngöôøi thì laáy caùi gì ñaët teân ñaây laø ñoàng hoà, kia laø bình boâng, ñoù laø caùi baøn v.v.... Nhö vaäy taát caû caùc teân sai bieät cuûa muoân phaùp goác töø nôi ngöôøi maø laäp. Theá neân bieát raèng töø kinh ñieån ñeán vaïn vaät coù caùc teân sai bieät, ñeàu goác töø taâm trí sai bieät cuûa con ngöôøi, chôù khoâng phaûi ngaãu nhieân. Nhö vaäy khoâng phaûi ñöùc Phaät muoán noùi nhieàu thöù, sôû dó Ngaøi phaûi noùi nhieàu laø do trình ñoä sai bieät cuûa con ngöôøi; cuõng nhö taát caû söï vaät ôû theá gian khoâng phaûi coù nhieàu thöù nhöng coù nhieàu thöù laø taïi ngöôøi ñaët. Ngöôøi ta ñaët ra thöù naøy, thöù kia, moãi thöù moãi teân. Tæ duï nhö taát caû chuùng ta, neáu cha meï khoâng ñaët teân mình thì ñeán ñaây gaëp nhau chæ cöôøi chôù khoâng bieát ai teân gì maø goïi. Nay coù caû traêm teân khaùc nhau laø taïi sao ? Taïi voïng thöùc cuûa cha meï chuùng ta an baøy ngöôøi naøy teân A, ngöôøi kia teân B v.v... roài chuùng ta thaáy coù caû traêm teân. Söï thaät neáu khoâng coù ñaët teân thì thaáy maët nhau laø thaáy chôù khoâng bieát teân gì, neáu khoâng teân thì ñaâu thaønh ngöôøi naøy ngöôøi kia... taát caû chæ coù teân “ngöôøi”. Toùm laïi muoân phaùp nhaân ngöôøi maø laäp laø vì nhaân nôi taâm trí cuûa con ngöôøi maø ñaët teân thaønh ra muoân phaùp, chôù söï thaät muoân phaùp khoâng coù teân, thaønh teân laø töø nôi ngöôøi.

Ngaøi laïi giaûi thích veà ngöôøi ngu vaø ngöôøi trí. Ngöôøi ngu laø hoï chöa hieåu, chöa thaáy ñöôïc ñaïo. Ngöôøi trí laø ñaõ hieåu, ñaõ thaáy ñöôïc ñaïo. Nhö vaäy ngöôøi chöa hieåu, chöa thaáy ñoái vôùi ngöôøi ñaõ hieåu, ñaõ thaáy thì goïi laø ngöôøi ngu, coøn ngöôøi ñaõ hieåu, ñaõ thaáy goïi laø ngöôøi trí. Nhöng caùi ngu, trí ñoù coù coá ñònh hay khoâng ? Giaû söû oâng A hieåu, oâng B chöa hieåu, ñoái vôùi choã hieåu vaø chöa hieåu thì oâng A goïi laø trí, oâng B goïi laø ngu. Nhöng nay oâng B hoûi, oâng A noùi cho oâng B hieåu baèng oâng A thì hai ngöôøi ai ngu ai trí ? Caû hai ñeàu trí ! Nhö vaäy ngu trí cuõng khoâng coá ñònh. Chuùng ta thöôøng töï cao nghó raèng ta laø trí, ngöôøi khaùc laø ngu, töôûng ngu trí laø thaät. Ñoái vôùi Toå khoâng phaûi vaäy. Khi chöa bieát goïi laø ngu, bieát roài cuõng laø trí. Thí duï moät ñöùa beù khi môùi vaøo hoïc lôùp moät, noù thaáy thaày giaùo, coâ giaùo laø trí, coøn noù laø ngu. Nhöng neáu noù hoïc ñeán möôøi maáy naêm sau, khi aáy lôùp noù hoïc hoaëc baèng hoaëc treân thaày giaùo, coâ giaùo noù, nhö vaäy noù ñaâu coøn ngu nöõa. Theá neân trí, ngu ñaâu coù coá ñònh, nhöng chuùng ta coù taät thaáy baát cöù ngöôøi naøo ñeàu coá ñònh laø khoân hoaëc laø daïi. Toùm laïi ngu trí chaúng qua laø bieát vaø chöa bieát; bieát thì goïi laø trí, chöa bieát goïi laø ngu, khi ngöôøi chöa bieát maø bieát ñöôïc roài thì hoï cuõng laø trí... Töø ñoù chuùng ta suy ra, chuùng sanh vôùi Phaät coù khaùc nhau khoâng ? Coù coá ñònh chuùng sanh laø chuùng sanh, Phaät laø Phaät hay khoâng ? Neáu chuùng ta hieåu ngu vaø trí thì chuùng sanh vôùi Phaät cuõng nhö vaäy. Nay chuùng ta chöa giaùc, chuùng ta laø chuùng sanh, coøn Phaät ñaõ giaùc thì Phaät laø Phaät. Mai kia theo ñöôøng loái Phaät daïy, chuùng ta giaùc ngoä nhö Phaät thì khi aáy chuùng ta cuõng ngang vôùi Phaät. Nhö vaäy chuùng ta khoâng coù maëc caûm laø mình phaûi laøm chuùng sanh kieáp kieáp ñôøi ñôøi, maø chæ coù maëc caûm laø mình khoâng chòu giaùc. Neáu ngaøy naøo taát caû chuùng ta ñeàu giaùc thì ñöông nhieân chuùng ta nhö Phaät. Vaäy phaøm phu vaø Phaät khoâng coù hai, hai laø vì coù meâ ngoä. Neáu chuùng ta boû meâ vaø ngoä nhö Phaät, khi aáy mình vôùi Phaät laø ñoàng, khoâng coøn hai nöõa. Töø nghóa ngu vaø trí ñeán nghóa meâ giaùc, chuùng ta thaáy gioáng nhö nhau. Khoâng coù moät phaùp coá ñònh maø chuùng ta laàm töôûng laø coá ñònh roài töï khinh mình, ñoù laø ñieàu dôû. Theá neân Luïc Toå daïy tieáp:

Naøy Thieän tri thöùc, chaúng ngoä töùc Phaät laø chuùng sanh, khi moät nieäm ngoä, chuùng sanh laø Phaät. 

Khi chöa ngoä töùc Phaät laø chuùng sanh, taïi sao ? Nôi mình coù Phaät saün nhöng mình chöa thaáy neân khi aáy oâng Phaät ñoù laøm chuùng sanh; ñeán khi mình thaáy thì theá naøo ? Thì chuùng sanh ñoù nay bieán thaønh Phaät. Theá neân noùi moät nieäm ngoä chuùng sanh laø Phaät. Nhö vaäy giöõa mình vaø Phaät khoâng caùch bieät bao xa. Theo chuùng ta hoïc thì töø phaøm phu leân ñeán Phaät phaûi traûi qua bao nhieâu soá kieáp xa thaät laø xa. Coøn Toå noùi thì quaù gaàn, nghóa laø khi chöa ngoä thì Phaät laø chuùng sanh, coøn moät nieäm ngoä thì chuùng sanh laø Phaät. Nhö vaäy sôû dó coù chuùng sanh, coù Phaät laø taïi meâ vôùi ngoä, chôù khoâng phaûi rieâng coù moät caùi coá ñònh laø chuùng sanh, coá ñònh laø Phaät. Ñoù laø ñieåm then choát.

Theá neân bieát muoân phaùp troïn ôû nôi töï taâm, sao chaúng töø trong töï taâm lieàn thaáy ñöôïc chaân nhö baûn taùnh ? 

Bieát raèng muoân phaùp ñeàu töø nôi töï taâm, taïi sao chuùng ta khoâng ngay nôi töï taâm choùng thaáy ñöôïc chaân nhö, laïi ñi tìm Phaät ôû ñaâu cho xa. Meâ thì Phaät laø chuùng sanh, ngoä thì chuùng sanh laø Phaät, nhö vaäy thaønh Phaät laø thaønh ôû trong töï taâm. Meâ ngoä laø taâm, vaäy taïi sao khoâng ñaøo xôùi ngay trong taâm mình ñeå thaønh Phaät, laïi chaïy ñi caàu ôû choã naøo laøm chi ? Coù caàn ñi leân nuùi oâng Caám hay Nguõ Ñaøi Sôn v.v... hay laø ñi tôùi nhöõng nuùi thaät xa, thaät cao tìm choã thanh tònh ñeå tìm Phaät khoâng ? Neáu bieát thì ngoài ôû giöõa chôï cuõng coù Phaät. Vì taâm mình laø Phaät thì ngay trong taâm, neáu bieát chuyeån ñöông nhieân chuùng sanh trôû thaønh Phaät, neáu khoâng bieát chuyeån töùc nhieân Phaät laøm chuùng sanh. Theá neân Luïc Toå coá daïy chuùng ta muoán thaønh Phaät thì chuyeån ngay töï taâm mình, ñöøng tìm kieám nôi naøo khaùc, tìm nôi khaùc laø laàm ! Vì theá Ngaøi baûo: Taát caû ñeàu troïn nôi taâm mình, taïi sao khoâng ngay trong taâm mình choùng thaáy chaân nhö baûn taùnh ?

Kinh Boà Taùt Giôùi noùi: Baûn taùnh cuûa ta nguyeân töï thanh tònh, neáu bieát ñöôïc töï taâm, thaáy taùnh ñeàu thaønh Phaät ñaïo. Kinh Tònh Danh noùi: Lieàn khi ñoù boãng hoaùt nhieân ñöôïc baûn taâm. 

Toùm laïi, trong ñoaïn naøy Luïc Toå muoán chæ chuùng ta roõ raèng, thaønh Phaät hay thaønh chuùng sanh laø goác nôi töï taâm meâ hay töï taâm ngoä. Taâm meâ laø chuùng sanh, taâm ngoä laø Phaät, nay chuùng ta tu, muoán thaønh Phaät phaûi nhaém vaøo choã naøo maø tu ? Muoán chuyeån chuùng sanh thaønh Phaät phaûi chuyeån töø ñaâu ? Töø ngay nôi taâm chôù khoâng coøn loái naøo khaùc ! Nhö vaäy chuùng ta khoâng theå nghe noùi oâng Phaät hieän ôû treân nuùi Caám roài nhaát boä nhaát baùi ñeán laïy ñeå Ngaøi chöùng minh cho mình ñöôïc thaønh Phaät. Chuùng ta phaûi ngay nôi taâm mình kheùo chuyeån meâ thaønh ngoä thì ñoù laø Phaät. Chuùng ta phaûi ñaøo xôùi ngay nôi baûn taâm chôù ñöøng tìm kieám ôû ñaâu xa. Ñaây laø goác cuûa söï tu haønh.

Naøy Thieän tri thöùc, xöa ta ôû nôi Nguõ toå Nhaãn, moät phen nghe lieàn ñöôïc ngoä, choùng thaáy chaân nhö baûn taùnh, neân ñem giaùo phaùp naøy löu haønh khieán cho ngöôøi hoïc ñaïo choùng ngoä ñöôïc Boà-ñeà. Moãi ngöôøi töï quaùn nôi taâm, töï thaáy baûn taùnh, neáu töï chaúng ngoä phaûi tìm nhöõng baäc Ñaïi thieän tri thöùc, ngöôøi hieåu ñöôïc giaùo phaùp Toái thöôïng thöøa, chæ thaúng con ñöôøng chaùnh, aáy laø Thieän tri thöùc, coù nhaân duyeân lôùn, goïi laø hoùa ñaïo khieán ñöôïc thaáy taùnh.

Ngaøi nhaéc laïi, ngaøy xöa khi nghe ñöôïc Nguõ Toå noùi moät caâu, Ngaøi lieàn ngoä ñaïo. Khi ngoä ñaïo, Ngaøi ñem giaùo phaùp ñoù chæ daïy laïi cho ngöôøi hoïc sau naøy choùng thaáy ñöôïc Boà-ñeà, choùng ngoä ñöôïc baûn taùnh. Nay ngöôøi naøo nghe nhöng chöa ngoä thì neân tìm Thieän tri thöùc. Thieän tri thöùc laø ai ? Ngöôøi hieåu ñöôïc phaùp Toái thöôïng thöøa, bieát chæ thaúng con ñöôøng chaùnh, ñoù laø Thieän tri thöùc. Coù nhieàu ngöôøi noùi Phaät Toå daïy hoïc ñaïo phaûi nhôø Thieän tri thöùc höôùng daãn, nhöng ngöôøi naøo laø Thieän tri thöùc ? Tuøy theo phaùp moân, neáu Thieàn toâng thì Toå daïy: Thieän tri thöùc laø ngöôøi hieåu ñöôïc phaùp Toái thöôïng thöøa vaø ngöôøi ñoù chæ thaúng con ñöôøng chaùnh cho mình ñi. Coù nhaân duyeân lôùn laø gì ? Töùc laø hoùa ñaïo khieán cho ngöôøi ñöôïc thaáy taùnh.

Taát caû phaùp laønh nhaân nôi Thieän tri thöùc maø hay phaùt khôûi. Ba ñôøi chö Phaät, möôøi hai boä kinh, ôû trong taùnh cuûa ngöôøi voán töï coù ñuû, khoâng coù theå töï ngoä thì phaûi caàu Thieän tri thöùc chæ daïy môùi thaáy. Neáu töï mình ngoä thì khoâng nhôø caàu beân ngoaøi, neáu moät beà chaáp, baûo raèng phaûi nhôø Thieän tri thöùc khaùc, mong ñöôïc giaûi thoaùt thì khoâng coù leõ phaûi.

  Ñaây laø  choã  laàm  laãn  cuûa  moät soá ngöôøi  tu. Ngaøi noùi: Giaùo phaùp Toái thöôïng thöøa naøy ñöôïc Phaät Toå chæ daïy, neáu ngay nôi ñoù mình ngoä roài thì thoâi, neáu khoâng ngoä thì phaûi nhôø Thieän tri thöùc chæ daïy ñeå chuùng ta nhaân ñaáy maø ngoä. Nhö vaäy muoán ñöôïc ngoä laø phaûi nhôø söï chæ daïy cuûa Thieän tri thöùc ñeå nhaän ra baûn taâm, baûn taùnh cuûa mình, chôù khoâng phaûi caàu Thieän tri thöùc ôû beân ngoaøi ñeå laøm cho mình ñöôïc giaûi thoaùt. Coù nhieàu Phaät töû cöù nghó raèng ñi ñeán caàu Thaày, caàu nhöõng vò tu haønh cöùu mình heát phieàn naõo, laøm cho mình heát khoå. Neáu y theo phaùp Phaät maø tu thì moãi ngöôøi töï giaûi khoå, chôù coù ai laøm cho ai heát khoå ñöôïc ? Coù ai laøm cho ai heát phieàn naõo ñöôïc ? Nhö hieän nay quí Thaày tu, coøn Phaät töû chöa tu, quí Thaày muoán daïy cho Phaät töû heát phieàn naõo phaûi daïy theá naøo ? Phaät daïy caùc phaùp quaùn hoaëc laø nhaãn nhuïc hoaëc laø töø bi hoaëc laø voâ thöôøng, hoaëc laø duøng trí Baùt-nhaõ thaáy caùc phaùp laø giaû doái v.v... Chuùng ta bieát öùng duïng caùc phaùp Phaät daïy, tu söûa laàn laàn heát phieàn naõo, chôù caùc Thaày khoâng theå naøo laøm cho Phaät töû heát phieàn naõo ñöôïc. Vaäy khi coù phieàn naõo chaïy ñeán caàu Thaày cöùu ñöôïc khoâng ? Chö Taêng chö Ni chæ laø ngöôøi ñi tröôùc, bieát ñöôïc nhöõng gì Phaät Toå daïy, roài ñem nhöõng phaùp ñoù chæ laïi, Phaät töû öùng duïng töï nhieân bôùt phieàn naõo, chôù khoâng ai laøm cho mình heát phieàn naõo. Neáu troâng caàu Thieän tri thöùc ñöa mình ñeán choã giaûi thoaùt thì khoâng ñuùng, khoâng bao giôø coù vieäc nhö vaäy. Thieän tri thöùc chæ cho mình töï tænh, töï giaùc, sau khi tænh giaùc mình tieán tu môùi giaûi thoaùt. Neáu ngöôøi khaùc laøm cho mình giaûi thoaùt ñöôïc thì thuôû xöa nhöõng ñeä töû gaàn vôùi Phaät nhaát nhö ngaøi A-nan, ngaøi La-haàu-la khoâng caàn phaûi tu. Ngaøi A-nan laø em cuûa Phaät, ngaøi La-haàu-la laø con Phaät, Phaät thaønh Phaät roài hai vò ñoù nhôø Phaät ñoä cuõng ñöôïc giaûi thoaùt ? Nhöng hoïc kinh Laêng Nghieâm, chuùng ta thaáy ngaøi A-nan bò Ma-ñaêng-giaø daãn duï, Ngaøi khoå sôû, hoái haän, khoùc baïch vôùi Phaät: Con yû laïi laø em cuûa Phaät, nay môùi thaáy neáu con khoâng tu thì khoâng theå naøo giaûi thoaùt ñöôïc. Nhö vaäy chính em ñöùc Phaät, con ñöùc Phaät maø ñöùc Phaät khoâng ñoä cho giaûi thoaùt ñöôïc, huoáng nöõa laø chö Taêng phaøm phu. Nhö theá ñeå quí vò hieåu raèng muoán ñöôïc giaûi thoaùt laø y theo lôøi Phaät daïy maø töï tu söûa phieàn naõo che laáp baûn taâm. Do tu söûa roài töï mình saùng, töï mình giaùc, caùi saùng, caùi giaùc ñoù laøm cho mình ñöôïc giaûi thoaùt, chôù khoâng ai laøm cho mình giaûi thoaùt caû.

Vì côù sao ? Trong töï taâm coù tri thöùc töï ngoä, neáu khôûi taø meâ voïng nieäm ñieân ñaûo thì Thieän tri thöùc beân ngoaøi tuy coù giaùo hoùa chæ daïy, cöùu cuõng khoâng theå ñöôïc.

Nghóa laø trong taâm mình töï  coù  Thieän  tri thöùc, neáu mình khôûi nieäm xaáu thì nieäm thieän cuûa taâm quôû traùch caùi xaáu, caùi xaáu heát. Nieäm thieän bieát quôû traùch caùi xaáu laø Thieän tri thöùc cuûa töï taâm. Coøn neáu quí vò khôûi nieäm xaáu, ví nhö ra chôï, ai noùi töùc, quí vò giaän muoán maéng chöûi ngöôøi, khi aáy Thieän tri thöùc ôû chuøa laøm sao gaëp quí vò maø khuyeân cho kòp. Khi muoán maéng ngöôøi, chæ Thieän tri thöùc cuûa töï taâm khôûi leân môùi chaän kòp, chôù Thieän tri thöùc ôû chuøa xa quaù khoâng theå ñeán chaän kòp. Nhö vaäy ñeå bieát raèng cöùu mình gaàn nhaát laø Thieän tri thöùc cuûa töï taâm, coøn Thieän tri thöùc ôû xa nhö thaày baïn khoù cöùu mình kòp. Thaønh ra thaày baïn chæ laø ngöôøi höôùng daãn cho mình bieát ñaïo lyù roài töï öùng duïng haèng ngaøy haèng giôø töï tu.

Neáu khôûi chaùnh chaân Baùt-nhaõ quaùn chieáu thì trong khoaûng moät saùt-na voïng nieäm ñeàu dieät. Neáu bieát töï taùnh moät phen ngoä töùc ñeán quaû vò Phaät. 

Phaät ñòa töùc laø quaû vò Phaät. Ñoaïn tröôùc Ngaøi daïy neáu khôûi taâm taø meâ, sanh ñieân ñaûo thì Thieän tri thöùc ôû ngoaøi cöùu khoâng  ñöôïc. Ñoaïn naøy Ngaøi daïy neáu chuùng ta khôûi taâm chaân chaùnh, duøng trí tueä Baùt-nhaõ quaùn chieáu thì chæ trong khoaûng moät saùt-na hay laø trong khoaûng moät phuùt, moät giaây bao nhieâu voïng nieäm ñeàu heát, ñoù laø töï bieát ñöôïc töï taùnh roài töï ngoä maø ñeán Phaät ñòa. Chuùng ta phaûi hieåu thaät roõ, Baùt-nhaõ chia ra laøm ba phaàn: Vaên töï Baùt-nhaõ, Quaùn chieáu Baùt-nhaõ vaø Thaät töôùng Baùt-nhaõ. Nhö quí vò thöôøng tuïng moät thôøi ba bieán, ñoïc chöõ, ñoïc nghóa, ñoù laø Vaên töï Baùt-nhaõ. Coøn Quaùn chieáu Baùt-nhaõ laø sao ? Neáu ñoïc ñi ñoïc laïi baøi Baùt-nhaõ ñeán thuoäc laøu, ñoù chæ laø thuoäc vaên töï thoâi. Nay ñoïc “Quaùn Töï Taïi Boà-taùt haønh thaâm Baùt-nhaõ Ba-la-maät-ña thôøi, chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng...”, chieáu kieán laø quaùn chieáu. Quaùn chieáu nhö theá naøo ? Töùc ngay thaân naêm uaån, chuùng ta phaân tích caùi gì laø saéc uaån ? Saéc uaån laø phaàn hình thöùc vaät chaát. Trong phaàn hình thöùc vaät chaát naøy coù nhöõng thöù naøo keát hôïp laïi ? Ñaát nöôùc gioù löûa. Caùi gì laø ñaát ? Töùc laø nhöõng chaát cöùng nhö toùc, loâng, raêng, moùng, da thòt, gaân xöông v.v... Caùi gì laø chaát öôùt ? Maùu muû, moà hoâi v.v... Chuùng ta phaân tích, quaùn chieáu nhö theá. Ví nhö quí vò ñang phieàn naõo vì bò ngöôøi hieáp ñaùp hoaëc noùi xaáu v.v... quí vò khoâng nhôù caâu hoï noùi maø laïi quaùn chieáu thaân naøy coù thaät hay khoâng, quaùn kyõ noù do ñaát nöôùc gioù löûa keát hôïp v.v... quaùn moät luùc quí vò coøn saân si vôùi caâu ngöôøi ta noùi khoâng ? Neáu quaùn chieáu thaáy thaân khoâng thaät thì noùi toát, noùi xaáu, hoaëc khen, hoaëc cheâ cuõng laø thöøa. Theá neân noùi khi duøng Quaùn chieáu Baùt-nhaõ thì taát caû voïng nieäm ñeàu dieät. Traùi laïi chuùng ta cöù ñoïc Vaên töï Baùt-nhaõ maõi neân khoâng dieät ñöôïc gì caû, roài noùi toâi tu maáy möôi naêm, Thaày daïy tuïng Baùt-nhaõ nhöng ñeán nay phieàn naõo vaãn coøn ! Muoán heát phieàn naõo phaûi Quaùn chieáu Baùt-nhaõ, nhôø quaùn chieáu chuùng ta môùi thaáy roõ thaân laø duyeân hôïp hö giaû; töø thaân ñeán taâm cuõng xeùt noù laø duyeân hôïp khoâng thaät. Nhö vaäy caû thaân laãn taâm bieát roõ laø töôùng duyeân hôïp khoâng thaät thì bao nhieâu phieàn naõo ñeàu heát. Quaùn chieáu ñeán ñoù thì phieàn naõo döùt, Thaät töôùng Baùt-nhaõ hieän. Nhö vaäy töø Vaên töï ñeán Quaùn chieáu, Quaùn chieáu roài môùi hieän Thaät töôùng. Chuùng ta tu chæ môùi phaàn ñaàu thoâi, chæ Vaên töï ñaõ thaáy laø ñuû neân khoâng Quaùn chieáu, vì theá khoâng heát phieàn naõo. Quí vò thaáy roõ trong kinh Baùt-nhaõ noùi: Boà-taùt Quaùn Töï Taïi khi duøng trí Baùt-nhaõ quaùn chieáu naêm uaån laø khoâng thaät lieàn qua taát caû khoå naïn. Khoå naïn naøo Ngaøi cuõng qua, coøn chuùng ta vì khoâng quaùn chieáu neân qua khoå naïn khoâng noåi ! Vaäy muoán qua khoå naïn phaûi quaùn chieáu chôù khoâng ñöôïc noùi toâi tuïng Baùt-nhaõ qua heát khoå naïn ! Tuïng maõi cuõng khoâng qua heát, chæ khi naøo quaùn chieáu nhö theá môùi heát. Vaäy chuùng ta thaáy roõ trong söï tu haønh, muoán dieät phieàn naõo phaûi duøng trí tueä maø dieät, töùc laø ñuùng nhö trong kinh Baùt-nhaõ daïy laø haèng duøng trí ñeå quaùn saùt. Nhö vaäy môùi ñuùng caâu: “Moài ñuoác trí tueä cuûa mình töø ñuoác cuûa Phaät”. Nhaân lôøi Phaät Toå daïy, chuùng ta ñem trí tueä mình quaùn chieáu, do ñoù môùi coù trí saùng. Nay chuùng ta nghe ñoïc suoâng, ñoïc thuoäc loøng, nhöng khoâng quaùn chieáu thì laøm sao coù saùng, khoâng saùng thì laøm sao heát phieàn naõo ? Ñaây laø coäi goác cuûa söï tu haønh, Toå daïy nhöõng leõ thaät, chuùng ta phaûi thaáy roõ. Theá neân Ngaøi baûo neáu döùt phieàn naõo thì töï thaáy baûn taùnh, thaáy baûn taùnh laø ngoä, ngoä töùc nhieân ñeán quaû vò Phaät.

Naøy Thieän tri thöùc, trí tueä quaùn chieáu trong ngoaøi saùng suoát, bieát baûn taâm mình, neáu bieát baûn taâm töùc laø goác cuûa söï giaûi thoaùt. Neáu ñöôïc giaûi thoaùt töùc laø Baùt-nhaõ tam-muoäi, töùc laø voâ nieäm. 

Ngaøi daïy cho chuùng ta thaáy do duøng trí tueä Baùt-nhaõ quaùn chieáu, neân trong ngoaøi chuùng ta ñeàu roãng suoát, do ñoù chuùng ta môùi nhaän ra ñöôïc baûn taâm. Toâi thöôøng noùi vôùi quí vò muoán bieát ñöôïc caùi thaät thì ñieàu kieän tieân quyeát laø phaûi nhaän ra caùi giaû. Bieát ñöôïc caùi giaû roõ raøng thì treân caùi giaû ñoù mình môùi nhaän ra maët thaät. Vì vaäy töø Quaùn chieáu Baùt-nhaõ chuùng ta môùi thaáy ñöôïc voïng nieäm laø hö giaû, voïng nieäm heát roài thì töï taùnh chaân thaät môùi hieån baøy. Töï taùnh chaân thaät hieån baøy laø mình thaáy ñöôïc baûn taâm cuûa mình; thaáy ñöôïc baûn taâm laø goác cuûa giaûi thoaùt. Theá neân toâi thöôøng noùi giaùc ngoä môùi giaûi thoaùt. Thaáy ñöôïc baûn taâm töùc laø thaáy ñöôïc caùi chaân thaät, nhaân thaáy ñöôïc caùi chaân thaät neân taát caû nhöõng voïng töôûng phieàn naõo hö giaû khoâng coøn ñuû söùc loâi cuoán chuùng ta nöõa, nhö vaäy môùi goïi laø thoaùt ly sanh töû. Neáu khoâng coù giaùc ngoä thì khoâng bao giôø giaûi thoaùt, maø muoán giaùc ngoä laø phaûi thaáy ñöôïc caùi thaät. Muoán thaáy caùi thaät thì tröôùc phaûi bieát caùi giaû. Muoán bieát caùi giaû phaûi duøng trí tueä Baùt-nhaõ quaùn chieáu. Chuùng ta quaùn thaáy caùc phaùp laø duyeân hôïp hö giaû, nhöng khoâng phaûi laø bi quan, vì chuùng ta bieát roõ caùi giaû ñeå nhaän ra caùi thaät, chôù khoâng phaûi ñeå chaùn. Neáu khoâng nhaän ra caùi thaät thì ngöôøi ta coù theå bi quan, coøn chuùng ta bieát ngay caùi giaû ñoù coù caùi thaät, nhö vaäy söï tu môùi ñöa chuùng ta ñeán choã vieân maõn cöùu kính. Ngaøi daïy raèng ñöôïc giaûi thoaùt nhö theá laø ñöôïc Baùt-nhaõ tam-muoäi, ñoù laø voâ nieäm.

Sao goïi laø voâ nieäm ? Neáu thaáy taát caû phaùp maø taâm khoâng nhieãm tröôùc, aáy laø voâ nieäm. 

Thaät laø ñôn giaûn ! Voâ nieäm laø gì ? Thaáy taát caû phaùp maø taâm khoâng nhieãm. Khoâng nhieãm tröôùc laø khoâng dính, khoâng maéc. Thaáy ngöôøi, thaáy vaät, thaáy ñuû caû, bieát roõ raøng maø khoâng dính maéc nôi ngöôøi, nôi vaät, ñoù laø voâ nieäm. Coøn dính laø coù nieäm. Suy nghó veà ngöôøi, veà vaät thì söï suy nghó ñoù laøm cho chuùng ta coù nieäm thöông gheùt... ñoù laø chuùng ta dính maéc. Theá neân khi chuùng ta thaáy taát caû maø khoâng suy nghó vieäc ñoù theá naøy, theá kia v.v... thì ñoù laø voâ nieäm. Neáu voâ nieäm thì theá naøo ?

Duïng töùc khaép taát caû choã, cuõng khoâng dính maéc taát caû choã, chæ thanh tònh nôi baûn taâm, khieán saùu thöùc ra saùu cöûa ñoái trong saùu traàn khoâng nhieãm khoâng taïp, ñi laïi töï do, thoâng duïng khoâng keït töùc laø Baùt-nhaõ tam-muoäi, töï taïi giaûi thoaùt goïi laø voâ nieäm haïnh. 

Ngaøi daïy thaät laø cuï theå. Ngaøi baûo raèng ñoái vôùi taát caû phaùp maø taâm khoâng nhieãm, khoâng tröôùc, ñoù laø voâ nieäm; vì khoâng nhieãm khoâng tröôùc neân duïng khaép taát caû choã nhöng khoâng dính maéc ôû taát caû choã, chæ baûn taâm mình thanh tònh. Khi baûn taâm thanh tònh thì saùu thöùc ra saùu cöûa: Loã tai coù caùi bieát cuûa loã tai, con maét cuõng coù caùi bieát cuûa con maét... , saùu thöùc ra vaøo ñoái tieáp vôùi saùu traàn nhöng khoâng dính, khoâng laãn trong saùu traàn, ñi laïi töï do, nhö vaäy goïi laø Baùt-nhaõ tam-muoäi. Ñöøng nghe noùi tam- muoäi laø chaùnh ñònh roài töôûng raèng ngoài moät choã, ngoù xuoáng, taâm yeân heát thì goïi laø chaùnh ñònh Baùt-nhaõ. Laøm theá naøo saùu caên tieáp xuùc saùu traàn vaãn coù saùu thöùc phaân bieät, nhöng khoâng dính, khoâng keït laãn trong saùu traàn thì ñoù laø Baùt-nhaõ tam-muoäi. Nhö vaäy tu Baùt-nhaõ tam-muoäi deã hay
khoù ? Ñaâu coù baét chuùng ta ngoài moät choã keàm cho ñöôïc yeân laëng roãng rang, chæ laøm sao saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn, coù saùu thöùc theo ñoù nhöng khoâng dính khoâng keït vôùi saùu traàn, ñoù laø Baùt-nhaõ tam-muoäi. Nhö theá quí vò coù theå caû ngaøy ñi ngoaøi ñöôøng ngoaøi chôï maø vaãn Baùt-nhaõ tam-muoäi nhö thöôøng. Traùi laïi neáu bò dính maéc thì heát tam-muoäi ! Ñaáy söï tu haønh roõ raøng nhö theá, neân Ngaøi noùi “khieán cho saùu thöùc ra saùu cöûa tieáp xuùc saùu traàn maø khoâng nhieãm, khoâng taïp, ñi laïi töï do, thoâng duïng khoâng keït, ñoù laø Baùt-nhaõ tam-muoäi, töï taïi giaûi thoaùt goïi laø voâ nieäm haïnh”. Nhö vaäy khoâng dính khoâng maéc roài giaûi thoaùt töï taïi ñoù goïi laø voâ nieäm haïnh, nghóa laø caùi haïnh voâ nieäm. Trong khi haønh ñoäng ñoái vôùi moïi caûnh, moïi ngöôøi chuùng ta haèng soáng trong voâ nieäm. Ñeán ñaây Ngaøi môùi quôû choã beänh:

Neáu traêm vaät chaúng nghó, chính khi ñoù khieán cho nieäm baët ñi, aáy laø phaùp phöôïc, aáy goïi laø bieân kieán. 

Qua ñoaïn naøy quí vò thaáy loái tu cuûa Luïc Toå roõ raøng khaùc vôùi loái tu cuûa nhöõng ngöôøi keàm giöõ. Ngaøi noùi raèng neáu traêm vaät chaúng nghó töùc laø mình choái boû taát caû khoâng daùm thaáy, khoâng daùm bieát gì heát, chæ ngoài moät choã keàm, ñeø taâm mình xuoáng khoâng cho noù nhôù nghó ñieàu gì, chính khi aáy khieán cho nieäm baët ñi, neáu khieán cho nieäm baët laø phaùp phöôïc. Phaùp phöôïc laø bò phaùp troùi. Nghe noùi taâm mình thanh tònh khoâng ñoäng, chuùng ta cöù ñeø cho noù thanh tònh, khoâng ñoäng thì ñoù laø bò phaùp troùi, ñoù laø bieân kieán chôù chöa phaûi thaáy ñaïo. Ñoaïn naøy phaûi hieåu kyõ ñeå quí vò khoûi ñaâm ra nghi ngôø. Vaäy Luïc Toå cho nghó hay khoâng cho nghó ? Nhö ngoài suy nghó oâng A sôùm mai noùi caùi gì, coâ B ban chieàu noùi ñieàu gì, nghó vieäc naøy vieäc kia v.v... cho laø ñuùng. Choã naøy toâi thaáy deã bò laàm laém. Toå baûo traêm vaät khoâng nghó töùc ñeø cho nieäm baët ñoù laø bieân kieán. Nhö vaäy chuùng ta tu theá naøo ñeå khoâng phaûi laø bieân kieán ? Töùc laø phaûi tu “voâ nieäm” nhö Ngaøi daïy, nghóa laø thaáy nghe taát caû maø khoâng dính khoâng maéc vôùi taát caû. Coù ngöôøi khi ngoài thieàn nghe tieáng noùi beân ngoaøi hoï sôï laém, cho raèng nghe tieáng laø ñoäng, thaáy boùng ngöôøi ñi qua cuõng sôï, hoï coá ñöøng nghe ñöøng thaáy ñeå ñeø taâm xuoáng, nhö vaäy laø bieân kieán. Coøn chuùng ta ngoài thieàn thì cöù ngoài, ngöôøi ta noùi chuùng ta cuõng nghe, nhöng khoâng suy nghó xem ngöôøi ñoù noùi caùi gì, khen ai, cheâ ai... nghe thì bieát mình ñang nghe. Coù ai ñi tôùi cuõng thaáy vaø bieát mình ñang thaáy, chôù khoâng coù caùi “khoâng bieát”. Thaønh ra hai vieäc khaùc nhau, toâi noùi cho quí vò ñöøng laàm. Neáu ngoài thieàn maø sôï tieáng, sôï thaáy, sôï taát caû, chæ ñeø taâm mình xuoáng cho noù laëng, nhö vaäy chæ coù moät caùch ñeø thoâi, neân khoâng coù caùi giaùc. Traùi laïi chuùng ta ngoài thieàn maø haèng giaùc, tai nghe, maét thaáy, taát caû cô quan ñeàu coù caûm giaùc, nhöng khoâng chaïy theo traàn caûnh beân ngoaøi. Ngöôøi ta noùi caùi gì mình cuõng nghe, bieát maø khoâng chaïy theo, suy nghó theâm caùi ñoù hay dôû ra sao, nhö vaäy khoâng phaûi laø traêm vaät khoâng nghó. Choã naøy raát teá nhò vaø ña soá ngöôøi tu hay bò keït trong hai traïng thaùi: hoaëc laø khoâng nghó töùc laø ñeø, hoaëc laø nghó töùc laø suy nghó ñuû thöù... Chuùng ta thöôøng bò keït vaøo moät trong hai ñieàu ñoù, chôù khoâng chòu ôû khoaûng giöõa nhö Luïc Toå daïy. Choã Luïc Toå daïy laø thaáy nghe ñeàu bieát maø khoâng chaïy theo, nghe noùi vaãn bieát caâu noùi ñoù theá naøo, ngöôøi noùi laø nam hay nöõ, bieát roõ raøng nhöng khoâng theâm caùi gì trong caâu ñoù; thaáy ngöôøi ñi bieát ngöôøi, thaáy vaät bieát vaät, thaáy caùi gì bieát caùi aáy nhöng khoâng theâm ñieàu gì trong caùi thaáy ñoù. Nhö vaäy ngoài thieàn vaãn tænh, vaãn saùng khoâng coù ñeø; haèng thaáy haèng bieát neân laø tænh, vì tænh neân vôùi taâm ñoù mình khoâng bao giôø maát. Neáu chuùng ta chæ ñeø cho noù laëng xuoáng thì moät luùc coi nhö caây khoâ; neáu noù laëng ñöôïc nhö caây khoâ laø voâ tri vì khoâng nghe, khoâng thaáy, khoâng bieát gì caû, nhö ngoài cheát khoâ. Caùi ñoù laø moät söùc maïnh nhöng chính laø ñònh cuûa Tieåu thöøa, thöôøng trong kinh Ñaïi thöøa Phaät quôû laø traàm khoâng treä tòch. Coøn caùi ñònh cuûa Thieàn toâng, ñònh maø nhö khoâng ñònh. Ngöôøi ta noùi mình nghe roõ raøng, noùi tieáng naøo mình bieát tieáng aáy, ngöôøi ta ñi tôùi ñi lui mình thaáy roõ raøng nhöng khoâng chaïy theo, ñoù laø ñònh. Bôûi vì taâm khoâng daáy khôûi, ñoù laø ñònh, khoâng daáy khôûi maø haèng tri haèng giaùc, ñoù môùi laø quí. Choã maø Luïc Toå daïy ñaây laø saùu caên tieáp xuùc vôùi saùu traàn, saùu thöùc vaãn ra tieáp nhöng khoâng dính, khoâng maéc vôùi saùu traàn, ñoù laø ñònh, ñoù laø voâ nieäm, chôù khoâng phaûi ñeø laø voâ nieäm. Vì vaäy neáu tu theo Luïc Toå thì ít coù dòp ngoài thieàn laém. Khi Luïc Toå coøn ôû ñôøi, coù laàn thaáy moät oâng Taêng ngoài thieàn nôi haønh lang, Ngaøi ñeán keâ mieäng vaøo tai thoåi pheøo moät caùi; laïi moät laàn khaùc Ngaøi thaáy moät vò Taêng ngoài thieàn ôû moät goùc vöôøn, Ngaøi caàm gaäy ñaäp. Nhöng sau naøy caùc Toå thaáy chuùng ta khoâng thöïc haønh noåi lôøi daïy cuûa Luïc Toå, saùu caên cuûa chuùng ta vöøa tieáp xuùc thì noù chaïy ra hoøa vôùi saùu traàn roài, noù daãn chuùng ta chaïy maõi neân chö Toå baét ngoài laïi cho ñôõ moät chuùt. Nhöng vieäc ngoài cuûa chuùng ta khaùc hôn, laø khi ngoài khoâng coù ñeø, cuõng khoâng baët heát khoâng bieát gì, maø laø haèng bieát taát caû vaät nhöng khoâng chaïy theo, nghóa laø kia noùi “baùch vaät baát tö” coøn chuùng ta “baùch vaät haèng tri” nhöng khoâng chaïy theo vaät naøo caû, nhö theá môùi ñuùng vôùi lôøi daïy cuûa Luïc Toå. Hieåu nhö theá, chuùng ta môùi thaáy Luïc Toå chæ phöông phaùp tu raát laø ñôn giaûn, raát laø thaúng taét, ñöôøng loái cuûa Luïc Toå laø ngay trong cuoäc soáng hieän taïi, chuùng ta haèng hoaït ñoäng maø haèng tu, chôù khoâng phaûi ngoài moät choã môùi tu. Saùu caên tieáp xuùc saùu traàn, saùu thöùc vaãn ra nhöng khoâng bò dính, bò keït, ñoù laø thoâng suoát, maø thoâng suoát nhö vaäy goïi laø voâ nieäm haïnh.

Naøy Thieän tri thöùc, ngöôøi ngoä ñöôïc phaùp voâ nieäm thì muoân phaùp ñeàu thoâng, ngöôøi ngoä ñöôïc phaùp voâ nieäm thì thaáy caûnh giôùi cuûa chö Phaät, ngöôøi ngoä ñöôïc phaùp voâ nieäm thì ñeán ñòa vò Phaät. 

Trong ñoaïn naøy Toå khen ngôïi phaùp moân voâ nieäm. Ngöôøi ngoä ñöôïc phaùp moân voâ nieäm thì muoân phaùp ñeàu thoâng, nghóa laø phaùp naøo cuõng thaáu suoát ñöôïc. Vaäy muoán ñeán ñòa vò Phaät, muoán thaáy ñöôïc caûnh giôùi Phaät vaø muoán thoâng ñöôïc taát caû phaùp thì phaûi tu voâ nieäm. Voâ nieäm laø gì ? Ñoaïn tröôùc ñaõ giaûng voâ nieäm laø ñoái vôùi taát caû caûnh, taát caû xöù, trong taát caû thôøi maø khoâng dính maéc. Voâ nieäm laø nhö vaäy vaø ngöôøi ñöôïc nhö theá laø thoâng taát caû phaùp, laø thaáy ñöôïc caûnh giôùi Phaät, laø ñeán ñöôïc quaû vò Phaät. Nhö vaäy quí vò thaáy thaønh Phaät hình nhö khoâng khoù. Bôûi vì ñoái vôùi taát caû caûnh mình khoâng dính maéc laø ñöôïc, nhöng khoâng hieåu taïi sao chuùng ta khoâng chòu nhö theá, maø cöù dính maéc hoaøi ! Ñaâu caàn theâm ñieàu gì, chæ ñöøng dính, ñöøng maéc laø ñöôïc. Vì vaäy khoù laø taïi chuùng ta dính maéc, chôù neáu y lôøi Toå daïy, gaëp taát caû caûnh maø khoâng dính maéc thì caûnh giôùi Phaät ñaâu coøn khoù ñoái vôùi mình.

Naøy Thieän tri thöùc, ñôøi sau ngöôøi ñöôïc phaùp cuûa ta, ñem phaùp moân ñoán giaùo naøy, ñoái vôùi haøng ngöôøi ñoàng kieán ñoàng haønh phaùt nguyeän thoï trì nhö laø thôø Phaät. 

Ngaøi noùi theâm cho chuùng ta bieát veà sau nhöõng ngöôøi ñöôïc phaùp moân ñoán giaùo naøy töùc laø phaùp moân voâ nieäm do Toå daïy, neân ñem phaùp moân aáy ñoái vôùi ngöôøi maø truyeàn baù, ñoái vôùi ngöôøi ñoàng tu haønh vaø phaùt nguyeän thoï trì phaùp moân ñoán giaùo naøy, nhöõng ngöôøi truyeàn phaùp moân ñoán giaùo naøy thì mình thôø kính nhö laø thôø kính Phaät.

Coá gaéng tu thaân khoâng daùm lui suït thì quyeát ñònh vaøo quaû vò Thaùnh; nhöng phaûi truyeàn trao, töø tröôùc ñeán giôø, thaàm truyeàn trao phoù chôù khoâng ñöôïc giaáu kín chaùnh phaùp. 

Ngaøi baûo taát caû chuùng ta khi nhaän hieåu ñöôïc phaùp moân ñoán giaùo naøy roài, phaûi y theo söï truyeàn thöøa cuûa caùc baäc tieàn boái maø truyeàn laïi cho keû haäu lai, khoâng ñöôïc  aån  giaáu  phaùp  moân naøy.

Neáu khoâng phaûi laø haøng ñoàng kieán ñoàng haønh, ôû trong phaùp moân khaùc thì khoâng ñöôïc truyeàn trao, e toån tieàn nhaân kia, cöùu kính voâ ích, sôï ngöôøi ngu khoâng hieåu, cheâ bai phaùp moân naøy roài traêm kieáp ngaøn ñôøi ñoaïn chuûng taùnh Phaät. 

Ñoaïn tröôùc noùi gaëp ngöôøi ñoàng kieán ñoàng haønh, ñaây noùi tröôøng hôïp khoâng phaûi ñoàng kieán ñoàng haønh. Chöõ tieàn nhaân kia, ôû ñaây coù hai yù: Tieàn nhaân laø ngöôøi tröôùc, ngöôøi hieän ñoái maët vôùi mình cuõng laø ngöôøi tröôùc, hoaëc ngöôøi thuoäc quaù khöù cuõng laø ngöôøi tröôùc, trong ñoaïn naøy caû hai ñeàu coù nghóa. Ñoái vôùi ngöôøi tröôùc nhö baäc toân tuùc cuûa chuùng ta chæ cho chuùng ta phaùp moân ñoán giaùo, phaùp ñoù cao, nay chuùng ta ñem chaùnh phaùp cao quí nhö vaäy daïy ngöôøi trình ñoä thaáp quaù, khoâng hôïp neân hoï khinh lôøn, nhö vaäy laø laøm cho giaù trò ngöôøi tröôùc bò toån giaûm, ñoù laø taïi chuùng ta sai. Ñoái vôùi ngöôøi ñoái dieän mình, neáu hoï khoâng hieåu noåi phaùp moân ñoán giaùo, tæ duï hoï chæ caàn Thaày daïy tu theá naøo ñeå ñôøi sau hoï sung söôùng hôn ñôøi naøy, maø chuùng ta daïy vieäc giaûi thoaùt, phaùp voâ nieäm thì hoï khoâng hieåu gì caû. Nhö vaäy khoâng coù lôïi cho hoï, khoâng ñuùng ñieàu hoï muoán, dó nhieân hoï ñaâm ra chaùn khinh phaùp cao caû cuûa Phaät Toå, khinh phaùp laø coù toäi cuõng laø toån giaûm cho hoï. Theá neân caû hai ñeàu coù toån giaûm. Nhöng ôû ñaây chöõ tieàn nhaân chæ cho ngöôøi ñoái dieän nhieàu hôn, vì nhöõng caâu sau Ngaøi noùi “cöùu kính voâ ích” nghóa laø chuùng ta trao phaùp cho hoï roài laøm toån haïi tieàn nhaân kia, cöùu kính laø voâ ích. “Sôï ngöôøi ngu khoâng hieåu, cheâ bai phaùp moân naøy roài traêm kieáp ngaøn ñôøi ñoaïn chuûng taùnh Phaät”. Nhö vaäy hình nhö nhaém vaøo ngöôøi ñoái dieän nhieàu hôn. Vì e hoï khoâng hieåu roài khinh cheâ laøm cho traêm kieáp ngaøn ñôøi ñoaïn chuûng taùnh Phaät. Taïi sao ? Ngay nôi taâm mình töùc laø Phaät, meâ laø chuùng sanh, ngoä laø Phaät, nay khoâng hieåu, cheâ phaùp ñoù laø sai thì chöøng naøo hoï tìm ra Phaät ? Ngay nôi taâm mình ñaõ coù Phaät maø khoâng chaáp nhaän thì bao giôø tìm ra Phaät ? Theá neân ñoù laø laøm cho hoï traêm kieáp ngaøn ñôøi ñoaïn chuûng taùnh Phaät.

Naøy Thieän tri thöùc, toâi coù moät baøi tuïng Voâ töôùng, moãi ngöôøi phaûi tuïng laáy, ngöôøi taïi gia, ngöôøi xuaát gia chæ y ñaây maø tu, neáu khoâng töï tu, chæ ghi nhôù lôøi cuûa toâi thì cuõng khoâng coù ích gì. Nghe toâi tuïng ñaây. 

Toå daïy chung khoâng daïy rieâng cho giôùi naøo. Taïi gia hay xuaát gia, neáu hieåu ñöôïc, y nhö vaäy tu ñeàu coù lôïi, chôù ñöøng nhôù lôøi daïy, nhôù suoâng khoâng coù ích gì. Nhöng ña soá chuùng ta hieän nay hay thuoäc loøng, nghe Toå noùi baøi tuïng hay quaù, cöù hoïc thuoäc laøu maø khoâng chòu tu gì caû.

Tieáp theo giaûi thích töøng ñoaïn boán caâu cuûa baøi tuïng:            

                        Thuyeát thoâng caäp taâm thoâng,

                        Nhö nhaät xöû hö khoâng,

                        Duy truyeàn kieán taùnh phaùp,

                        Xuaát theá phaù taø toâng.

Thuyeát laø chæ cho giaùo lyù, taâm chæ cho Thieàn. Môû ñaàu baøi tuïng Ngaøi baûo: Ngöôøi hoïc ñaïo neáu thoâng caû hai maët thuyeát vaø taâm thì chaúng khaùc naøo maët trôøi ôû giöõa hö khoâng. Ngoân ngöõ thoâng, taâm theå cuõng thaáy ñöôïc, thì ngöôøi ñoù nhö maët trôøi ôû giöõa hö khoâng, roïi saùng khaép moïi nôi. Chæ truyeàn phaùp kieán taùnh, ra ñôøi phaù taø toâng. Chuû yeáu cuûa Luïc Toå laø truyeàn phaùp thaáy taùnh (kieán taùnh thaønh Phaät), phaùp ñoù ra ñôøi ñeå phaù nhöõng toâng taø leäch. Nhö vaäy laø noùi laäp tröôøng, chuû tröông cuûa Ngaøi, nghóa laø bao nhieâu phaùp Ngaøi chæ daïy nhaém thaúng choã kieán taùnh, neáu khoâng kieán taùnh thì chöa ñuùng choã Ngaøi muoán daïy, kieán taùnh töùc laø nhaän ra mình coù baûn taùnh.          

                        Phaùp töùc voâ ñoán tieäm,

                        Meâ ngoä höõu trì taät,

                        Chæ thöû kieán taùnh moân,

                        Ngu nhaân baát khaû taát.

Ngaøi baûo phaùp khoâng chia laø ñoán hay tieäm, phaùp chæ nhö vaäy, nhöng ñoán tieäm laø tuøy theo caên cô cuûa ngöôøi. Vì coù ngöôøi meâ, coù ngöôøi ngoä neân coù mau, coù chaäm; mau goïi laø ñoán, chaäm goïi laø tieäm. Sôû dó phaùp thaønh ñoán tieäm laø tuøy caên cô meâ ngoä cuûa ngöôøi. Nhöng phaùp kieán taùnh naøy ngöôøi ngu khoâng theå hieåu. Taïi sao ? Bôûi vì chæ thaúng baûn taùnh cho hoï, neáu hoï meâ khoâng nhaän thì laøm sao hieåu ñöôïc. Theá neân phaûi nhaän ra ñöôïc baûn taùnh mình môùi hieåu ñöôïc phaùp cuûa Toå daïy.

                        Thuyeát töùc tuy vaïn ban,

                        Hieäp lyù hoaøn quy nhaát,

                        Phieàn naõo aùm traïch trung,

                        Thöôøng tu sanh tueä nhaät.

Noùi tuy coù muoân thöù nhöng hôïp vôùi lyù, trôû veà lyù thì chæ coù moät. ÔÛ trong nhaø toái phieàn naõo, thöôøng phaûi sanh maët trôøi trí tueä. Ngaøi noùi veà danh ngoân thì coù muoân thöù, nhöng veà lyù thaät thì chæ coù moät, chôù khoâng coù nhieàu. Duï nhö hieän nay chuùng ta hoïc naøo laø Chaân taâm, Phaät taùnh, naøo laø Nieát-baøn, Chaân nhö v.v... teân thì caû traêm, nhöng veà lyù thì chæ moät söï thaät ñoù thoâi, chôù khoâng coù caùi khaùc. Vì tuøy choã maø ñaët teân neân kinh luaän ñaët raát nhieàu teân goïi laø thuyeát, töùc laø treân danh ngoân, chôù ñeán choã chaân thaät chæ coù moät, neân noùi lyù thì trôû veà moät. Ñieåm quan troïng nhaát laø ngay trong nhaø toái phieàn naõo, chuùng ta phaûi laøm sao cho maët trôøi trí tueä xuaát hieän. Ñoù môùi laø vieäc quan troïng trong söï tu haønh. Hieän nay nhaø chuùng ta toái hay saùng ? Toái thì phaûi cho maët trôøi trí tueä moïc leân seõ heát toái, chôù khoâng coù gì khaùc.     

                        Taø lai phieàn naõo chí,

                        Chaùnh lai phieàn naõo tröø,

                        Taø chaùnh caâu baát duïng,

                        Thanh tònh chí voâ dö.

Taø ñeán thì phieàn naõo theo ñoù sanh, chaùnh ñeán thì phieàn naõo heát. Taïi sao taø lai phieàn naõo chí ? Ví nhö tröôùc maët chuùng ta coù ngöôøi ñeå moät vaät quí, xong hoï ñi vaéng. Neáu khi aáy chuùng ta daáy nieäm taø thì theá naøo ? Bao nhieâu phieàn naõo töø ñoù sanh. Neáu cuõng vaät ñoù, ngöôøi chuû vaéng maët, nhöng chuùng ta coù nieäm chaùnh thì phieàn naõo heát. Nhö chuùng ta vöøa coù nieäm taø, muoán coù vaät quí aáy thì phieàn naõo daáy leân; neáu nieäm chaùnh ñeán, chuùng ta töï traùch sao mình laïi xaáu nhö vaäy thì bao nhieâu phieàn naõo cuõng theo ñoù heát. Nhö vaäy chæ coù moät nieäm thoâi, nhöng sai ñi thì bao nhieâu phieàn naõo daãn ñeán. Theá neân trong kinh thöôøng noùi “Nhaát ba taøi ñoäng vaïn ba tuøy”, töùc laø moät löôïn soùng vöøa noåi leân, muoân löôïn soùng keùo theo. Cuõng theá, moät nieäm sai thì bao nhieâu nieäm khaùc daãn, cho neân vöøa coù moät nieäm sai laø phaûi deïp vaø phieàn naõo cuõng theo ñoù döùt, nhö vaäy laø laáy chaùnh ñoä taø. Trong töông ñoái phaûi  nhö theá, nhöng ñeán choã cöùu  kính thì sao ? Caû taø laãn chaùnh ñeàu khoâng duøng, môùi hoaøn toaøn thanh tònh khoâng coøn thöøa gì nöõa caû. Vaäy laø tu töø caùi ñoái ñaõi, laàn laàn ñeán choã vöôït khoûi ñoái ñaõi. Hieän nay chuùng ta trong giai ñoaïn ñaàu kheùo öùng duïng caùi ñoái ñaõi maø tu, roài laàn laàn seõ ñi tôùi choã heát ñoái ñaõi. Toùm laïi, Ngaøi chæ cho chuùng ta tu töø caùi ñoái ñaõi, kheùo tu thì phieàn naõo  heát,  roài caû hai beân taø chaùnh ñeàu buoâng thì luùc ñoù môùi laø hoaøn toaøn thanh tònh.

                        Boà-ñeà baûn töï taùnh,

                        Khôûi taâm töùc thò voïng,

                        Tònh taâm taïi voïng trung,

                        Ñaõn chaùnh voâ tam chöôùng.

Boà-ñeà laø giaùc, caùi giaùc ñoù ôû ñaâu ? Voán laø töï taùnh cuûa mình. Giaùc voán khoâng phaûi caùi gì xa, maø ngay nôi töï taùnh cuûa chuùng ta, cho neân kieán taùnh laø thaáy Boà-ñeà, laø giaùc. Khôûi taâm töùc laø voïng. Nhö vaäy töï taùnh haèng tri haèng giaùc laø Boà-ñeà, vöøa daáy nieäm leân laø voïng. Taâm tònh ôû trong voïng, chæ ngay ñoù maø chaùnh laïi thì khoâng coù ba chöôùng. Ba chöôùng laø gì ? Laø nghieäp chöôùng, phieàn naõo chöôùng, baùo chöôùng. Nghieäp chöôùng laø nhöõng thoùi quen, vieäc laøm cuûa mình. Thí duï nhö chuùng ta quen huùt thuoác, ngaøy naøo khoâng coù thuoác thì ngaùp tôùi ngaùp lui ñoù laø nghieäp chöôùng, vì caùi nghieäp quen huùt thuoác nay thieáu, noù sanh chöôùng laøm phieàn mình. Ñoù laø noùi nghieäp nhoû, nghieäp lôùn cuõng vaäy. Phieàn naõo chöôùng töùc tham saân si. Baùo chöôùng töùc laø thaân beänh hoaïn, muoán tu, muoán laøm laønh laøm coâng ñöùc, nhöng cöù beänh maõi neân tu khoâng ñöôïc. Ña soá ngöôøi tu hieän nay bò ba chöôùng laøm khoå sôû laøm trôû ngaïi, coù ngöôøi thì bò nghieäp chöôùng thoùi quen daãn chaïy hoaøi, döøng khoâng noåi; coù ngöôøi bò phieàn naõo chöôùng, moãi laàn nghe ngöôøi noùi theá naøy, theá kia laø noåi saân leân; coù ngöôøi khoâng coù hai chöôùng treân nhöng thaân cöù ñau maõi. Nay muoán heát ba chöôùng, phaûi laøm sao ? Phaûi ngay trong voïng maø taâm mình thanh tònh thì ba chöôùng heát, nghóa laø nhöõng voïng töôûng laëng, taâm thanh tònh hieän thì chöôùng döùt. Vì soáng vôùi taâm thanh tònh thì khoâng coù baùo chöôùng, cuõng khoâng coù nghieäp chöôùng, cuõng khoâng caû phieàn naõo chöôùng. Traùi laïi soáng vôùi thaân naøy laø bò baùo chöôùng, nghieäp chöôùng... Toùm laïi, Ngaøi chæ cho chuùng ta bieát roõ baûn taùnh mình laø Boà-ñeà, baûn taùnh mình laø caùi haèng tri haèng giaùc saün coù. Chöa daáy nieäm thì baûn taùnh ñoù laø Boà-ñeà, vöøa daáy nieäm laø voïng, voïng laëng, taâm thanh tònh thì thoaùt khoûi ba chöôùng. Thaät deã daøng nhö vaäy ñoù !

                        Theá nhaân nhöôïc tu ñaïo,

                        Nhaát thieát taän baát phoøng,

                        Thöôøng töï kieán kyû quaù,

                        Döõ ñaïo töùc töông ñöông.

Ngöôøi ñôøi neáu  muoán  tu  haønh thì  taát  caû troïn khoâng coù chöôùng ngaïi. Ai tu cuõng ñöôïc caû, nhöng muoán tu haønh cho deã, tröôùc thöôøng töï thaáy loãi mình. Neáu thöôøng thaáy loãi cuûa mình töùc laø hôïp vôùi ñaïo. Treân theá gian naøy ai cuõng tu ñöôïc caû, khoâng coù löïa ngöôøi naøo, nhöng muoán tu cho gaàn vôùi ñaïo laø phaûi thöôøng thaáy loãi cuûa mình. Thí duï nhö ñang ñi, vöøa khôûi moät nieäm gì lieàn bieát nieäm laø sai, döøng noù laïi, thöôøng thaáy nhö vaäy laø cuøng ñaïo töông ñöông. Traùi laïi, thì cuøng ñaïo khoâng töông ñöông.

                        Saéc loaïi töï höõu ñaïo,

                        Caùc baát töông phoøng naõo.

                        Ly ñaïo bieät mích ñaïo,

                        Chung thaân baát kieán ñaïo.

Caùc loaïi coù hình saéc töï coù ñaïo, moãi caùi khoâng phoøng naõo nhau, khoâng laøm chöôùng ngaïi nhau, neáu lìa ñaïo rieâng tìm ñaïo, töùc lìa saéc loaïi v.v... tìm ñaïo thì troïn ñôøi khoâng bao giôø thaáy ñaïo. Taïi sao saéc coù ñaïo ? Thí duï nhö caùi ñoàng hoà naøy coù ñaïo khoâng ? Neáu thaáy ñoàng hoà maø chuùng ta khoâng daáy nieäm gì caû thì coù ñaïo, coøn neáu thaáy ñoàng hoà maø sanh nieäm xaáu toát thì khoâng coù ñaïo.  Nhö vaäy treân theá gian naøy taát caû hình saéc ñeàu khoâng coù gì chöôùng ngaïi, khoâng coù loãi laàm, chæ taïi taâm chuùng ta chaïy theo caûnh neân thaønh chöôùng ngaïi, thaønh loãi laàm. Neáu taâm khoâng theo caûnh thì caûnh ñaâu coù loãi laàm gì, khi aáy thaáy caùi gì cuõng laø thaáy ñaïo caû, cho neân goïi laø “Kieán saéc minh taâm”, thaáy saéc bieát laø mình coù caùi hay thaáy töùc nhieân laø thaáy ñaïo roài ! Nhö vaäy caùi gì khoâng phaûi ñaïo ? Ñaâu phaûi thaáy ñaïo laø khoâng thaáy gì caû, nhaø cöûa caây coái ngöôøi vaät ñeàu laø hieän töôùng cuûa ñaïo, neáu taâm mình thaáy maø khoâng dính khoâng maéc. Traùi laïi neáu taâm mình dính maéc thì ñoù laø chöôùng ngaïi, chôù khoâng phaûi laø ñaïo. Theá neân, noùi taát caû saéc loaïi ñeàu laø ñaïo. Chuùng ta thöôøng noùi: Theá gian naøy traàn tuïc laém, caùi gì cuõng khoâng coù ñaïo lyù heát, khoù tu  laém ! Phaûi ñi ñaâu tu môùi heát thaáy ngöôøi, thaáy caûnh ? Leân treân nuùi ôû moät mình nhöng heát gaïo cuõng phaûi xuoáng nuùi gaëp ngöôøi theá gian, quaàn aùo raùch röôùi cuõng phaûi xuoáng theá gian... nhö vaäy troán ôû ñaâu baây giôø ? Sao baèng ngay trong theá gian naøy chuùng ta thaáy taát caû ñeàu laø ñaïo, nhö theá môùi tu ñöôïc, chôù troán taát caû caûnh ñeå caàu ñaïo thì khi naøo ñöôïc ? Vì theá Toå baûo: Ly ñaïo bieät mích ñaïo, Chung thaân baát kieán ñaïo, töùc laø lìa ñaïo, lìa caùi hieän höõu ôû ñaây ñi tìm ñaïo nôi naøo khaùc thì troïn ñôøi khoâng bao giôø thaáy ñaïo. Coù nhieàu ngöôøi tu khoâng bao giôø haøi loøng, ôû thaønh thò thì noùi thaønh thò oàn quaù, muoán ñeán thoân queâ ôû, veà thoân queâ cuõng thaáy nhöõng caùi phieàn cuûa thoân queâ, muoán vaøo trong nuùi cuõng gaëp nhöõng caùi phieàn cuûa nuùi... Söï thaät ñi suoát kieáp cuõng khoâng coù choã naøo nhö yù mình ñöôïc, vì moãi choã coù caùi phieàn khaùc nhau, chæ laø ngay ñoù chuùng ta ñöøng  dính  ñöøng  keït  thì  ñoù laø  ñaïo, ñaïo  ngay trong theá gian.

                        Ba ba ñoä nhaát sanh,

                        Ñaùo ñaàu hoaøn töï aùo,

                        Duïc ñaéc kieán chaân ñaïo,

                        Haïnh chaùnh töùc thò ñaïo.

“Ba ba ñoä nhaát sanh” töùc laø laêng xaêng qua moät ñôøi, nay ôû choã naøy, mai dôøi choã kia, troïn moät ñôøi chöa tìm ñöôïc choã ôû. “Ñaùo ñaàu hoaøn töï aùo” laø roát cuoäc roài cuõng töï phieàn, töï buoàn, khoâng haøi loøng. Muoán thaáy ñaïo chaân thaät, haïnh chaùnh ñoù laø ñaïo roài, chôù khoâng tìm ñaâu caû, nghóa laø trong moïi caûnh chuùng ta ñöøng dính maéc beân naøy beân kia thì ñoù laø ñaïo. Ngay caùi chaùnh naøy laø ñöøng dính maéc hai beân coù khoâng, phaûi quaáy, toát xaáu, thì ngay ñoù laø ñaïo. Traùi laïi neáu chuùng ta coøn coù taâm nieäm dính maéc, duø chaïy vaøo röøng hay leân nuùi leân non cuõng khoâng bao giôø thaáy ñaïo. Nhö vaäy laø quaù roõ ! Chuùng ta phaûi bieát nhö vaäy maø tu. Coù nhöõng ngöôøi cöù laêng xaêng nay choã naøy mai nôi kia ñeå tìm ñaïo, roát cuoäc laøm gì coù ñaïo. Theá neân Ngaøi daïy laêng xaêng qua moät ñôøi, cuoái cuøng roài töï phieàn muoän; muoán thaáy ñaïo chaân thaät khoâng gì hôn laø haïnh ñuùng ñaén töùc laø haïnh khoâng keït vaøo beân naøy hoaëc beân kia thì ñaïo hieän tieàn.

                        Töï nhöôïc voâ ñaïo taâm,

                        AÙm haïnh baát kieán ñaïo,

                        Nhöôïc chaân tu ñaïo nhaân,

                        Baát kieán theá gian quaù.

AÙm haïnh töùc laø haïnh môø toái. Toå daïy vì trong taâm mình khoâng coù ñaïo neân haïnh mình môø toái, do ñoù khoâng thaáy ñaïo. Neáu ngöôøi chaân chaùnh tu haønh thì khoâng thaáy loãi cuûa theá gian. Trong ñoaïn tröôùc Ngaøi baûo ngöôøi naøo khoâng thaáy loãi cuûa keû khaùc thì ngöôøi ñoù gaàn vôùi ñaïo, töông ñöông vôùi ñaïo. Trong ñoaïn naøy Ngaøi nhaéc ngöôøi chaân chaùnh tu haønh laø khoâng thaáy loãi theá gian. Coøn chuùng ta hieän nay theá naøo ? - Thaáy loãi ngöôøi nhieàu quaù ! ÔÛ chung naêm, ba chò em thì chò naøo cuõng coù loãi caû. Ngoài laïi noùi chuyeän vôùi ngöôøi khaùc thì chò soá moät loãi naøy, chò soá hai loãi kia, chò soá ba loãi noï... chæ coù mình laø khoâng keå loãi. Vì thaáy loãi theá gian nhieàu quaù neân khoâng laøm sao gaàn ñaïo ñöôïc. Theá neân Ngaøi daïy ngöôøi tu haønh chaân chaùnh phaûi khoâng thaáy loãi cuûa theá gian.

                        Nhöôïc kieán tha nhaân phi,

                        Töï phi khöôùc thò taû,

                        Tha phi ngaõ baát phi,

                        Ngaõ phi töï höõu quaù.

Trong ñoaïn naøy Ngaøi chæ thaúng cho chuùng ta thaáy caên baûn cuûa söï tu haønh. Neáu thaáy loãi cuûa ngöôøi khaùc thì loãi cuûa chính mình ñaõ tôùi beân taû, töùc laø beân caïnh roài. Ngöôøi khaùc quaáy, ta chaúng quaáy, ta quaáy töï nhieân ta coù loãi. Neáu cöù thaáy loãi ngöôøi naøy ngöôøi kia, ñeán ñaâu cuõng keå loãi ngöôøi töùc mình ñaõ coù loãi, loãi cuûa mình ñaõ sôø sôø ñoù roài ! Ñieàu ñoù deã hieåu laém. Ngöôøi loãi ta chaúng loãi, ta quaáy töï ta coù loãi. Taïi sao ngöôøi loãi maø ta khoâng loãi ? Töùc laø ngöôøi ñoù coù caùi dôû, nhöng laø chuyeän cuûa hoï, chuùng ta ñöøng can thieäp vaøo, nhö vaäy hoï coù loãi maø ta khoâng loãi. Taïi sao caû ngaøy chuùng ta cöù laøm vieäc thieân haï, ñi xoùm naøy noùi chuyeän cuûa xoùm kia, ñi xoùm kia noùi chuyeän cuûa xoùm naøy. Chuùng ta khoâng töï thaáy loãi maø cöù thaáy loãi cuûa ngöôøi, roài chen vaøo vieäc cuûa hoï, neáu chuùng ta chen vaøo loãi cuûa ngöôøi thì ta thaønh coù loãi. Neáu chuùng ta coù loãi thì töï thaáy roài töï söûa, taïi sao chæ thaáy loãi cuûa ngöôøi roài ñem maùch ngöôøi naøy ngöôøi kia chi cho theâm phieàn, cho thaønh loãi ? Thaät ra haàu heát chuùng ta ñeàu coù beänh hay ñem chuyeän ngöôøi ra noùi, coøn chuyeän cuûa mình, ñieàu hay thì noùi, ñieàu dôû thì giaáu kín, töø ñoù sanh ra töï cao. Vì thaáy ngöôøi coù loãi neân ai cuõng thua mình, coøn loãi mình thì giaáu maát neân thaáy mình cao hôn thieân haï, ñoù laø ngaõ maïn. Traùi laïi, chuùng ta  thaáy loãi mình thì ñaâu coù töï cao, ñaâu daùm töï xöng ta hôn ngöôøi; khoâng thaáy loãi ngöôøi thì ñaâu daùm xem ngöôøi thaáp, ñaâu bieát ai dôû maø daùm khi, nhö vaäy ngaõ maïn theo ñoù heát. Vieäc tu haønh teá nhò nhö vaäy, neáu thaáy loãi ngöôøi maø khoâng thaáy loãi mình thì sanh ngaõ maïn, ñoù laø beänh laøm cho ngöôøi tu bò chöôùng ngaïi.

                        Ñaõn töï khöôùc phi taâm,

                        Ñaû tröø phieàn naõo phaù,

                        Taéng aùi baát quan taâm,

                        Tröôøng thaân löôõng cöôùc ngoïa.

Toå noùi thaät laø deã daøng, chæ töï mình deïp loãi nôi taâm mình, tröø heát caùc phieàn naõo, yeâu gheùt ñeàu khoâng baän loøng thì duoãi thaúng hai chaân nguû. Thöông gheùt khoâng coù baän loøng thì duoãi thaúng hai chaân nguû khoø ! Chuùng ta nguû khoâng ñöôïc laø taïi coøn thöông gheùt. Ngöôøi thöông maø xa thì nhôù nguû khoâng ñöôïc, ngöôøi gheùt maø gaàn cuõng töùc nguû khoâng ñöôïc. Nhö vaäy hai vieäc laøm cho chuùng ta aên khoâng ngon, nguû khoâng yeân laø thöông vaø gheùt, nay thöông gheùt khoâng baän loøng thì duoãi chaân nguû. Ñöùc Phaät cuõng ñaõ daïy ngöôøi naøo khoâng baän ñeán chuyeän thöông gheùt, hôn thua thì ngöôøi ñoù nguû ngon. Ñoaïn naøy Toå cuõng noùi nhö vaäy, ai maø yeâu gheùt khoâng baän trong loøng thì duoãi thaúng hai chaân naèm nguû. Ngöôøi ñeán giôø nguû, duoãi chaân nguû khoø, ñoù laø ngöôøi sung söôùng. Chaéc ai cuõng muoán vaäy maø laøm khoâng ñöôïc laø vì boû hai ñieàu thöông gheùt chöa ñöôïc, boû khoâng ñöôïc neân nguû heát ngon ! Ñoù laø söï thaät traêm phaàn traêm.

                        Duïc nghó  hoùa tha nhaân,

                        Töï tu höõu phöông tieän,

                        Vaät linh bæ höõu nghi,

                        Töùc thò töï taùnh hieän.

Tieáp theo Ngaøi daïy muoán lôïi tha, muoán nghó giaùo hoùa ngöôøi khaùc thì töï mình phaûi coù phöông tieän, töùc laø mình phaûi thoâng phaûi hieåu, nhö ñoaïn tröôùc noùi thuyeát thoâng, taâm thoâng, ñoù laø phöông tieän ñaàu. Muoán giaùo hoùa ngöôøi maø mình chöa coù gì caû thì daïy ngöôøi ñieàu gì ? Nhieàu khi daïy khoâng ñuùng khieán ngöôøi ñi quaøng trong luøm buïi caøng khoå hôn, cho neân muoán giaùo hoùa ngöôøi thì tröôùc chuùng ta phaûi coù phöông tieän, chôù khieán ngöôøi kia coøn nghi ngôø. Daïy laø ñeå giaûi quyeát nghi ngôø cho ngöôøi thaáy ñaïo, neáu chuùng ta daïy maø ngöôøi caøng nghi, khoâng bieát Thaày daïy coù ñuùng lôøi Phaät daïy khoâng, thöû hoûi daïy laøm gì ? Neáu hoï khoâng coøn nghi töùc laø töï taùnh hieän. Chuùng ta daïy cho hoï heát nghi ngôø, taâm khoâng coøn thaéc maéc baên khoaên thì phieàn naõo laëng, phieàn naõo laëng thì töï taùnh hieän, ñoù laø caên baûn giaùo hoùa.

Boán caâu keä tieáp theo ñaây, haàu heát ngöôøi ñoïc kinh Phaùp Baûo Ñaøn ñeàu thuoäc.

                        Phaät phaùp taïi theá gian,

                        Baát ly theá gian giaùc,

                        Ly theá mích Boà-ñeà,

Khaùp nhö caàu thoá giaùc(Coù quyeån khaùc ghi laø “Khaùp nhö taàm thoá giaùc”.).

Phaät phaùp ôû ngay nôi theá gian naøy, chôù khoâng ôû ñaâu xa laï. Khoâng theå lìa theá gian maø coù söï giaùc ngoä. Ñöùc Phaät giaùc ngoä ngay nôi thaân naøy, caûnh naøy. Vaäy thì chuùng ta giaùc ngoä cuõng laø giaùc ngoä ngay thaân caûnh naøy. Tæ duï nhö ngay trong thaân naøy chuùng ta bieát caùi naøo laø giaû, caùi naøo laø thaät, thaáy ñöôïc chaân taùnh cuûa mình thì ñoù laø giaùc ngoä. Ngay nôi caûnh naøy chuùng ta bieát caùi gì laø töôùng duyeân hôïp, bieát roõ noù thì ñoù laø giaùc. Nhö vaäy laø giaùc treân caûnh hieän taïi, ngay nôi thaân hieän taïi. Theá neân noùi: Khoâng lìa theá gian maø coù giaùc ngoä, neáu lìa theá gian maø tìm Boà-ñeà (töùc laø caàu giaùc ngoä) gioáng nhö chuùng ta tìm caùi söøng cuûa con thoû. Tìm chöøng naøo ñöôïc ? Chính ñoaïn naøy noùi leân tinh thaàn thöïc teá cuûa Luïc Toå, Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy roõ söï thaät laø nhö theá. Khoâng phaûi chæ Luïc Toå maø chö Toå vaø caû ñöùc Phaät cuõng laø giaùc ngoä ngay nôi caûnh theá gian, vì theá bao nhieâu lôøi daïy cuûa Phaät, bao nhieâu kinh ñieån cuõng chæ thaúng cho chuùng ta thaáy ñöôïc leõ thaät cuûa caûnh theá gian naøy. Neáu boû theá gian maø tìm giaùc ngoä thì ñoù laø chuyeän xa xoâi, voâ nghóa. Nhö vaäy chuû yeáu chuùng ta muoán giaùc ngoä laø phaûi giaùc ngoä ngay nôi theá gian.

                        Chaùnh kieán danh xuaát theá,

                        Taø kieán thò theá gian,

                        Taø chaùnh taän ñaû khöôùc,

                        Boà-ñeà taùnh uyeån nhieân.

Chaùnh kieán goïi laø xuaát theá, taø kieán goïi laø theá gian. Taïi sao ? Taø kieán laø thaáy leäch töùc laø hieåu leäch, keït vaøo hai beân, hoaëc laø chaáp coù chaáp khoâng, hoaëc laø chaáp phaûi chaáp quaáy... Chaáp leäch moät beân laø theá gian. Chaùnh kieán töùc laø thaáy ñuùng, thaáy khoâng keït vaøo hai beân, ñoù laø xuaát theá. Caû hai “chaùnh” vaø “taø” ñeàu deïp heát thì taùnh Boà-ñeà hieän roõ raøng khoâng nghi ngôø. Trong nhöõng ñoaïn tröôùc Ngaøi noùi yeâu gheùt khoâng baän loøng thì nguû ngon, hoaëc taø chaùnh ñeàu khoâng duøng thì thanh tònh ñeán voâ dö. Trong ñoaïn naøy Ngaøi laëp laïi moät laàn nöõa: Caû hai “taø, chaùnh” ñeàu deïp thì taùnh Boà-ñeà saùng rôõ. Nhö vaäy chuùng ta thaáy coát yeáu muoán taùnh Boà-ñeà hieän thì ñöøng keït hai beân, chôù khoâng coù gì laï.

                        Thöû tuïng thò ñoán giaùo,

                        Dieäc danh ñaïi phaùp thuyeàn,

                        Meâ vaên kinh luïy kieáp,

                        Ngoä taéc saùt-na gian.

Baøi tuïng naøy goïi laø ñoán giaùo, cuõng  goïi  laø thuyeàn ñaïi phaùp, thuyeàn phaùp lôùn. Ngöôøi meâ nghe thì traûi qua nhieàu kieáp, coøn ngöôøi ngoä nghe thì chæ trong khoaûng saùt-na lieàn ngoä.

Toùm laïi trong baøi tuïng naøy Ngaøi chæ thaúng cho chuùng ta bieát roõ ñaâu laø meâ, ñaâu laø ngoä. Toâi giaûn traïch chuû yeáu Ngaøi daïy chuùng ta tu haønh laø ñöøng keït ôû hai beân.

Giai ñoaïn ñaàu khi tu phaûi giöõ caùi chaùnh boû caùi taø, taø ñeán thì deïp, chaùnh ñeán thì giöõ, duøng chaùnh phaù taø, khi taø heát roài thì caùi chaùnh cuõng phaûi buoâng, taø chaùnh ñeàu khoâng duøng thì ñeán choã thanh tònh.

Thöù hai laø phaûi thaáy mình chôù ñöøng thaáy ngöôøi. Thaáy loãi mình nghóa laø thaáy töø voïng töôûng cho ñeán haønh ñoäng, ngoân ngöõ, ñieàu gì sô soùt mình phaûi söûa. Tu laø söûa, neáu khoâng thaáy loãi thì laøm sao söûa ? Theá neân töø taâm nieäm ñeán thaân mieäng, thaáy ñöôïc ñieàu gì sai, ñieàu gì loãi thì söûa, ñoù laø tu. Traùi laïi thaáy ngöôøi maø khoâng thaáy mình, ñoù laø loãi, ñoù laø taïo nghieäp. Vì vaäy muoán gaàn vôùi ñaïo, ngöôøi tu phaûi haèng thaáy mình, ñuùng tinh thaàn nhaø Thieàn goïi laø phaûn quan töï kyû. Phaûn quan töùc laø soi laïi, töï kyû laø chính mình, haèng soi laïi chính mình, nhôø soi laïi môùi thaáy mình loãi, ñoù laø tu. Chuùng ta coù taät laø hay soi ra ngoaøi, con maét luoân nhìn ra, vì theá chæ thaáy ngöôøi khaùc maø khoâng thaáy mình. Nay phaûi nhìn trôû vaøo, soi trôû laïi mình ñeå thaáy töøng haønh ñoäng, töøng taâm nieäm, thaáy nhö vaäy môùi tu ñöôïc, coøn neáu chæ thaáy ngöôøi laø tu khoâng ñöôïc. Theá neân ngöôøi tu Thieàn laø phaûi phaûn quan, ñoù laø goác cuûa söï tu haønh. Ngöôøi naøo thaáy ñöôïc mình thì cuøng vôùi ñaïo töông ñöông, töùc laø gaàn vôùi ñaïo.

Ñieåm thöù ba, Ngaøi daïy chuùng ta tu thì phaûi haèng duøng taâm chaân chaùnh deïp boû nhöõng taâm taø vaïy, nhaát laø laøm sao döùt saïch caùc thöù phieàn naõo. Muoán deïp saïch phieàn naõo thì ñöøng baän loøng veà söï yeâu gheùt. Yeâu gheùt khoâng baän loøng thì phieàn naõo theo ñoù döùt, traùi laïi neáu baän loøng veà yeâu gheùt thì phieàn naõo khoâng döùt.

Ñieåm thöù tö, Ngaøi chæ thaúng cho chuùng ta thaáy tu laø tu ngay trong theá gian naøy chôù khoâng phaûi ôû nôi naøo khaùc. Ngay treân theá gian maø tænh giaùc ñoù laø tu, neáu boû theá gian ñeå tìm nôi huyeàn bí naøo, boû theá gian ñeå caàu giaùc ngoä (thí duï nhö xuaát hoàn vaøo trong hö khoâng ñeå tìm ñaïo) thì ñoái vôùi Toå cuõng nhö tìm loâng ruøa, söøng thoû. Phaûi ngay theá gian maø giaùc chôù ñöøng tìm  caàu  ôû ñaâu xa.

Chuùng ta thaáy baøi tuïng tuy daøi nhöng coù theå toùm laïi maáy ñieåm chaùnh yeáu ñeå laøm then choát cho söï tu haønh. Neáu chuùng ta haèng thaáy haèng bieát nhö vaäy laø chuùng ta haèng tu, quí vò nhôù kyõ bieát nhö vaäy laø tu, chôù khoâng phaûi thuoäc loøng baøi tuïng naøy laø tu. Toâi nhaéc laïi moät laàn nöõa: Yeáu chæ cuûa Ngaøi daïy chuùng ta laø ñöøng thaáy loãi ngöôøi maø phaûi thaáy loãi mình (ñieåm naøy tuy ôû giöõa nhöng ñuùng ra phaûi ôû ñaàu) vì thaáy nhö vaäy raát caàn thieát cho söï tu, keá ñoù phaûi boû hai beân, taø chaùnh ñeàu buoâng, tieáp ñeán caû taéng aùi cuõng phaûi deïp, sau cuøng thaáy roõ theá gian laø ñaïo, chôù khoâng phaûi tìm ñaïo ôû ngoaøi theá gian.     

Toå laïi baûo: “Nay ôû chuøa Ñaïi Phaïm noùi phaùp ñoán giaùo naøy, khaép nguyeän caû phaùp giôùi chuùng sanh ngay lôøi noùi naøy ñeàu ñöôïc thaáy taùnh thaønh Phaät”. Khi aáy Vi Söû quaân cuøng quan lieâu ñaïo tuïc nghe Toå noùi, khoâng ai maø chaúng tænh ngoä, ñoàng thôøi laøm leã ñeàu taùn thaùn: “Laønh   thay ! Ñaâu ngôø ôû Laõnh Nam coù Phaät ra ñôøi !” 

Moïi ngöôøi ñeàu hoan hæ taùn thaùn: Ñaâu ngôø ôû Laõnh Nam coù Phaät ra ñôøi. Vì nhöõng lôøi Toå noùi gioáng nhö lôøi Phaät daïy neân khen Ngaøi cuõng nhö laø Phaät vaäy. Taát caû khoâng ai maø chaúng tænh ngoä, quí vò nghe  coù  tænh chöa ? Ñieàu  ñoù laø  caàn ñaáy ! Phaûi raùn tænh ! 

]