THIEÀN TOÂNG BAÛN HAÏNH

(tt)

GIAÛNG: 

1.  LÔØI MAØO:

            Thôøi vöøa ñaàu tieát xuaân thieân,

            Khí döông ñaàm aám daân yeân thaùi hoøa.

            Buït sinh Hoaøng Giaùc Leâ gia,

            Thaùnh chuùa voã trò gaàn xa lai haøng.

            Boán phöông khoùi taét löûa lang,

            Phong ñieàu vuõ thuaän daân khang thaùi bình.

            Ñöôïc muøa haûi yeán haø thanh,

                Gia gia nghinh chuùc Thaùnh Minh cöûu tröôøng.

            Daân noâng thònh vöôïng taøm tang,

            Thoùc Haùn gaïo Ñöôøng ñaïi naäm phong nieân.

                Tueä Ñaêng Hoøa thöôïng Chaân Nguyeân,

            Truï trì Long Ñoäng töï Thieàn Döôïc Am.

            Voán xöa coå tích danh lam,

                Traàn trieàu khai saùng ñænh nham tu Thieàn.

            Yeân sôn caûnh töïa Taây Thieân,

                Phaàn höông chuùc Thaùnh khoûe beàn ñeá ñoâ.

            Vieät Nam boán beå cöûu chu,

                Höng suøng ñaïo Buït chôï queâ khaép mieàn.

            Gioù thoâng thoåi loït am hieân,

            Tinh thaàn saûng nhôù loøng Thieàn cheùp ra.

* * *

            Lôøi maøo laø lôøi môû ñaàu.

            Thôøi vöøa ñaàu tieát xuaân thieân,

            Khí döông ñaàm aám daân yeân thaùi hoøa.

            Buït sinh Hoaøng Giaùc Leâ gia,

            Thaùnh chuùa voã trò gaàn xa lai haøng.

Thôøi gian ngaøi Chaân Nguyeân vieát quyeån saùch naøy laø vaøo ñaàu tieát xuaân, khí trôøi aám aùp, daân chuùng yeân hoøa.

“Buït sinh Hoaøng Giaùc Leâ gia”. Ñaây laø choã nhieàu ngöôøi thaéc maéc. Buït laø Phaät, sinh Hoaøng Giaùc Leâ gia laø sinh trong gia ñình doøng hoï Leâ, töùc laø trieàu ñình nhaø Leâ. Trieàu Leâ coù ai tu xöùng ñaùng maø goïi laø Buït?

Nguyeân laø vaøo thôøi vua Leâ Hy Toâng coù Thieàn sö Toâng Dieãn(*) (1640 - 1711) thuoäc toâng Taøo Ñoäng, sanh tröôùc ngaøi Chaân-Nguyeân 7 naêm. Ngoaøi Baéc goïi Ngaøi laø Hoøa thöôïng Caùy, töùc Hoøa thöôïng Cua, Ngaøi laäp ra chuøa Hoàng Phuùc coøn goïi laø chuøa Hoeø Nhai ôû Haø Noäi hieän nay.

Luùc baáy giôø vua Leâ Hy Toâng khoâng bieát gì veà ñaïo Phaät, nghe lôøi caùc nhaø Nho cheâ bai nhaø Phaät, neân vua ra lònh taát caû taêng ni ñeàu phaûi lui vaøo röøng nuùi ôû, khoâng ñöôïc ôû nôi thaønh thò. Bieát ñöôïc tin naøy, ngaøi Toâng Dieãn raát ñau loøng, nghó raèng: '' Duø cho ai coù taøi ba loãi laïc gì, hieåu ñaïo lyù thaâm saâu ñeán ñaâu, neáu ôû trong röøng nuùi thì bieát daïy ai ñaây, xem nhö ñaïo Phaät heát cô giaùo hoùa, laøm sao ñoä ñöôïc chuùng sanh trong beå khoå!” Ngaøi môùi tìm caùch ñeå khuyeân can nhaø vua.

Ngaøi ñeán kinh ñoâ Thaêng Long, vaøo ôû troï nhaø cuûa moät ngöôøi lính gaùc nguïc ñeå xin pheùp ñöôïc trieàu kieán vua. Ngaøi nghó ra moät keá, baùo cho caùc quan giöõ thaønh noùi raèng: '' Toâi ôû nuùi ñöôïc moät vieân ngoïc quí voâ giaù, mang ñeán ñaây ñeå hieán taëng vua, xin cho toâi ñem ngoïc daâng cho vua ''. Caùc quan vaøo trieàu taâu leân vua Leâ Hy Toâng. Vua khoâng chòu tieáp vaø noùi neáu coù ngoïc quí thì cho quan ra nhaän ngoïc ñem vaøo vua xem, chôù khoâng cho Sö vaøo trong cung.

Traûi qua ba thaùng, Ngaøi khoâng vaøo ñöôïc trieàu ñình, bieát bao giôø gaëp ñöôïc vua ñeå can giaùn. Ngaøi suy nghó vieát moät tôø bieåu raát laø chí lyù, thí duï ñaïo Phaät nhö hoøn ngoïc quí soi saùng möôøi phöông, phaù deïp moïi maây môø u toái. Vieát xong Ngaøi ñeå tôø bieåu vaøo hoäp daùn kín caån maät vaø yeâu caàu vò quan taâu leân vua: Neáu vua khoâng cho Sö gaëp, thì xin cho moät vò quan vaên trung tröïc thanh lieâm, trai giôùi ba ngaøy ñeán nhaän ngoïc quí. Vua lieàn choïn moät quan vaên tín caån, thaønh taâm trai giôùi ba ngaøy, roài ñeán choã Sö nhaän ngoïc. Ngaøi trao hoäp ñöïng ngoïc, daën doø ñöøng môû ra vaø ñeán tröôùc trieàu daâng taän tay vua. Vò quan cung kính nhaän hoäp ngoïc ñem veà, ñeán giöõa trieàu môû hoäp cho vua xem, khoâng thaáy ngoïc ñaâu, chæ coù tôø bieåu. Vua baûo ñoïc tôø bieåu, nghe thaáy lyù leõ roõ raøng lôøi vaên saùng suoát yù töù thaâm traàm, vua lieàn coù tænh, bieát ñaïo Phaät laø quí maø mình laàm. Vua ra lònh cho môøi Sö vaøo trieàu. Nhaân ñoù Ngaøi giaûng daïy ñaïo lyù, vua thöùc tænh, thu hoài leänh tröôùc khoâng coøn ñaøy taêng ni vaøo nuùi röøng nöõa, laïi cho trôû veà chuøa tuøy duyeân giaùo hoùa.

Sau khi ñaõ thaám nhuaàn ñaïo lyù, vua Leâ Hy Toâng thaønh taâm  saùm hoái loãi tröôùc cuûa mình, neân taïc hình vua quì moïp ñeå töôïng Phaät Thích Ca treân löng ñeå toû loøng saùm hoái. Töôïng naøy hieän coøn thôø taïi chuøa Hoøe Nhai (Hoàng Phuùc töï) beân caïnh chaùnh ñieän.

Nhö vaäy ngöôøi caûnh tænh ñöôïc vua Leâ Hy Toâng laø Thieàn sö Toâng Dieãn. Sau naøy khi tænh roài, nhaø vua bieát tu haønh vaø kính troïng Phaät phaùp, cho neân Thieàn sö Chaân Nguyeân khi vieát quyeån Thieàn Toâng Baûn Haïnh laø luùc nhaø vua lôùn tuoåi, neân toân xöng laø oâng vua giaùc, goïi laø Hoaøng Giaùc. “Buït sinh Hoaøng Giaùc Leâ gia” laø oâng vua Phaät, oâng vua giaùc ngoä ñôøi nhaø Leâ.

Baûn in 1932: “Buït sinh Hoaøng ñeá Leâ gia”, moät beân laø chöõ giaùc, moät beân laø chöõ ñeá.

“Thaùnh chuùa voã trò gaàn xa lai haøng”. Thaùnh chuùa laø chæ chuùa Trònh, cai trò xa gaàn ñeàu quy phuïc. Thôøi aáy trong laø trieàu ñình nhaø Leâ, ngoaøi laø dinh chuùa Trònh, goïi laø thôøi vua Leâ chuùa Trònh. Cuõng nhö ngaøy nay caùc nöôùc toå chöùc theo quaân chuû laäp hieán, treân laø vua, döôùi coù thuû töôùng ñieàu haønh vieäc nöôùc.

            Boán phöông khoùi taét löûa lang,

            Phong ñieàu vuõ thuaän daân khang thaùi bình.

            Ñöôïc muøa haûi yeán haø thanh,

            Gia gia nghinh chuùc Thaùnh Minh cöûu tröôøng.

“Boán phöông khoùi taét löûa lang”. Chöõ lang laø chæ con choù soùi. Khi xöa nhöõng ngöôøi ôû ñoàn binh bieân giôùi thöôøng laáy phaân choù soùi phôi khoâ ñeå daønh. Luùc coù binh bieán lieàn ñoát phaân ñoù, löûa boác leân cao, khoùi bay thaúng baùo hieäu cho caùc ñoàn binh nôi khaùc bieát tin ñeå ñeán cöùu trôï. “Khoùi taét löûa lang” laø chæ thôøi thaùi bình.

“Phong ñieàu vuõ thuaän daân khang thaùi bình”. Gioù hoøa möa thuaän neân daân chuùng ñöôïc an khang thaùi bình.

“Ñöôïc muøa haûi yeán haø thanh”. Ñöôïc muøa laø truùng muøa, haûi yeán laø bieån yeân, haø thanh laø soâng trong, töùc laø ngoaøi bieån yeân laëng khoâng soùng gioù, nöôùc soâng trong treûo khoâng ngaøu ñuïc. Ñaây dieãn taû thôøi töông ñoái thaùi bình.

“Gia gia nghinh chuùc Thaùnh Minh cöûu tröôøng”. Nhaø nhaø ñeàu chuùc möøng ñöùc vua ñöôïc soáng laâu maõi maõi.

            Daân noâng thònh vöôïng taøm tang,

            Thoùc Haùn gaïo Ñöôøng ñaïi naäm phong nieân.

Ngöôøi noâng phu laøm aên thònh vöôïng veà ngheà nuoâi taèm troàng daâu. Luùa Haùn gaïo Ñöôøng laø noùi thôøi Haùn thôøi Ñöôøng laø hai thôøi phoàn thònh, daân chuùng laøm luùa ñöôïc muøa. Ñaïi naäm hay ñaïi naãm laø ñöôïc muøa hay truùng muøa, töùc ñöôïc nhieàu luùa. Phong nieân laø naêm an oån phong nhaõ. Ñaây laø chæ thôøi an khang thònh vöôïng.

            Tueä Ñaêng Hoøa thöôïng Chaân Nguyeân,

            Truï trì Long Ñoäng töï Thieàn Döôïc Am.

            Voán xöa coå tích danh lam,

            Traàn trieàu khai saùng ñænh nham tu Thieàn.

Ñieåm ñaëc bieät ôû ñaây laø ngaøi Tueä Ñaêng töï noùi teân mình. Môùi ñoïc qua töôûng nhö ngöôøi khaùc vieát chôù khoâng phaûi Ngaøi. Tueä Ñaêng laø phaùp danh, Chaân Nguyeân laø phaùp hieäu cuûa Ngaøi. Ngaøi laøm truï trì chuøa Long Ñoäng vaø cuõng ôû Thieàn Döôïc Am töùc am thuoác Thieàn. Nôi naøy laø coå tích danh lam thôøi Traàn, neân trieàu Traàn khai saùng ñænh nuùi ñeå tu thieàn.

            Yeân sôn caûnh töïa Taây Thieân,

            Phaàn höông chuùc Thaùnh khoûe beàn ñeá ñoâ.

Caûnh nuùi Yeân Töû raát ñeïp gioáng nhö beân Taây Thieân Truùc. Phaàn höông laø thaép höông chuùc tuïng nhaø vua maïnh khoûe, kinh ñoâ vöõng beàn.

            Vieät Nam boán beå cöûu chu,

            Höng suøng ñaïo Buït chôï queâ khaép mieàn.

Nöôùc Vieät Nam boán beå chín chaâu, töø thaønh thò ñeán thoân queâ, nôi naøo cuõng toân suøng ñaïo Phaät.

            Gioù thoâng thoåi loït am hieân,

            Tinh thaàn saûng nhôù loøng Thieàn cheùp ra.

Ngoài nghe gioù thoåi vaøo am maùt röôïi, tinh thaàn saûng khoaùi, Ngaøi lieàn nhôù cheùp laïi söï tích naøy.

Ñaây laø lôøi môû ñaàu ca tuïng thôøi bình yeân. Thaät ra thôøi ñoù ñaát nöôùc chia ra Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi. Ñaøng Trong coù chuùa Nguyeãn, Ñaøng Ngoaøi coù chuùa Trònh vaø vua Leâ. Hai beân ñang ngöng chieán, cho neân chæ töông ñoái chôù chöa thaät söï bình yeân.

?