NHÔN DUYEÂN NGOÄ ÑAÏO

DÒCH:

Kinh noùi: “Chöõa beänh khoâng theå nhaát ñònh, do trí kheùo thi haønh, thuoác khoâng coá chaáp toa, tuøy nghi söû duïng.” Hoøa Thöôïng Tueä Ñaêng hieån baøy taâm toâng cuûa Phaät, chæ thaúng taâm ngöôøi thaáy taùnh thaønh Phaät.

Bôûi vì phaùp giôùi voán khoâng chuùng sanh, chuùng sanh duyeân nôi voïng kieán. Ñaïo Phaät voán khoâng ngoân thuyeát, ngoân thuyeát laø vì höõu tình. Ñeán nhö Chaân nhö laø bình ñaúng, voán khoâng chö Phaät vaø chuùng sanh, haù coù vaên töï vaø ngoân thuyeát? Cho neân ngoân thuyeát ñeàu laø ñoái vôùi voïng töôûng cuûa chuùng sanh, vieäc baát ñaéc dó maø coù ngoân thuyeát. Do chuùng sanh coù caùc thöù voïng töôûng, neáu chaúng tuøy cô ñaët giaùo phaùp thì khoâng coù giaùo phaùp. Khoâng Phaùp thì khoâng Phaät, khoâng Phaät thì khoâng Taêng. Tam Baûo ñeàu khoâng thì ai vì noùi phaùp, noùi phaùp cho ai? Theá laø khoâng coù ngöôøi noùi phaùp, khoâng coù chuùng nghe phaùp.

Song sau naøy coù phaùp ñeå noùi, töùc laø giaùo phaùp töø duyeân maø döïng laäp, ñeàu laø naém laù vaøng doã con nít khoùc, thì coù thaät sao? Ngöôøi ngu coøn coù theå nhieàu kinh nhieàu thuyeát, ngöôøi trí thì chöa döùt tieáng heùt, tieáng cöôøi ñaõ choùng ngoä töï taùnh. Keä raèng:

                        Höõu thuyeát giai thaønh baùng,

                        Voâ ngoân dieät baát dung.

                        Vò quaân thoâng nhaát tuyeán,

                        Nhaät xuaát laõnh ñoâng hoàng.

            Dòch:

                        Coù thuyeát thaønh nhaïo baùng,

                        Khoâng lôøi cuõng chaúng xong.

                        Vì anh vaïch moät loái,

Trôøi leân nuùi ñoâng hoàng.Trong kinh Laêng Giaø quyeån hai (cuoái quyeån ba), Phaät baûo Boà Taùt Ñaïi Hueä: “Chaúng phaûi taát caû coõi nöôùc coù ngoân thuyeát. Ngoân thuyeát laø taïo taùc. Hoaëc coù coõi Phaät nhìn xem maø hieån baøy phaùp, hoaëc coù coõi taïo hình töôùng, hoaëc coù coõi chôùp maét, hoaëc cöôøi, hoaëc ngaùp, hoaëc taèng haéng, hoaëc nghó coõi nöôùc, hoaëc dao ñoäng. Ñaïi Hueä! Nhö theá giôùi Chieâm Thò vaø Höông Tích, coõi nöôùc Phoå Hieàn Nhö Lai chæ do nhìn xem khieán caùc Boà Taùt ñöôïc voâ sanh phaùp nhaãn vaø caùc tam muoäi thuø thaéng. Theá neân chaúng phaûi ngoân thuyeát coù taùnh, coù taát caû taùnh”. Phaät laïi baûo Boà Taùt Ñaïi Hueä: “Thaáy theá giôùi naøy coù caùc loaøi ruoài, laèng (nhaëng), truøng, kieán, chuùng noù khoâng coù ngoân thuyeát maø moãi loaøi ñeàu laøm xong vieäc.” Cho neân Theá Toân duøng nhöõng caên cô naøy maø thay cho thuyeát phaùp. Theá laø saùu caên ñeàu coù theå thuyeát phaùp, ñaâu haún möôïn mieäng löôõi thoát ra aâm thinh môùi laø thuyeát phaùp. Vì theá, haèng ngaøy nôi cöûa saùu caên cuûa chuùng sanh ñeàu laø nôi nhaäp lyù. Do ñoù ba ñôøi chö Phaät “boán maét nhìn nhau”, saùu ñôøi Toå sö “thoái thaân coù phaàn”. Tuy nhieân nhö theá, Nieát baøn khoâng hai ñöôøng, phöông tieän coù nhieàu cöûa. Vì vaäy, Phaät noùi Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa, Kinh coù Ñoán giaùo, Tieäm giaùo. Chaúng nhôø ngoùn tay chæ thì ñaâu theå thaáy maët traêng, chæ ñöôïc caù môùi coù theå queân noâm. Lôøi noùi naøy ñaëc bieät vì keû sô cô. Neáu baäc maét saùng naøo ngaïi moät tieáng cöôøi, khoâng truyeàn maø truyeàn, khoâng ñöôïc maø ñöôïc, laáy caùi khoâng choã ñöôïc aán chöùng Boà ñeà. Theá Toân ñöa caønh hoa, Toå Ca Dieáp mæm cöôøi, hoïc giaû caàn phaûi bieát ñoàng moät taùnh vaäy.

AÂM:

                        NIEÂM TAÂM HOA KEÄ

1.         Thích Ca xuaát theá ñaïi nhaân duyeân,

            Ca Dieáp ñaàu cô ñaéc aán truyeàn.

            Nieâm hoa vi tieáu nghieãm nhieân taïi,

            Laïc dieäp phaân phöông bieán ñaïi thieân.

2.         Nieâm hoa vi tieáu chæ truyeàn lai,

            Chaùnh phaùp tuøng tö xöù xöù khai.

            Ñieän quyeän phong trì höu nghó nghò,

            Ñöùc Sôn, Laâm Teá haùt nhö loâi.

3.         Linh Sôn hoäi thöôïng nieâm hoa nhaät,

            Ca Dieáp thaân truyeàn höôùng thöôïng cô.

            Tuøng thöû tueä ñaêng quang hieån haùch,

            Phoå thieân ñaïi ñòa maõn tröôøng huy.

DÒCH:

                        KEÄ ÑÖA HOA TAÂÁM

1.         Theá Toân xuaát hieän ñaïi nhaân duyeân,

            Ca Dieáp hôïp cô ñöôïc aán truyeàn.

            Ñöa hoa cöôøi mæm vaãn coøn ñaáy,

            Laù ruïng höông thôm khaép ñaïi thieân.

2.         Ñöa hoa cöôøi mæm chæ truyeàn ñaây,

            Chaùnh phaùp töø nay choán choán baøy.

            Ñieän cuoán gioù ñuøa thoâi nghó tính,

            Ñöùc Sôn, Laâm Teá heùt vang tai.

3.         Treân hoäi Linh Sôn dôû caønh hoa,

            Thaân truyeàn Ca Dieáp nhaèm thöôïng cô.

            Ñeøn tueä töø ñaây caøng röïc rôõ,

            Ñaát trôøi ñaày khaép maõi saùng loøa.

AÂM:

                        MAÄT THOÏ TAÂM ÑAÊNG

            Nhaát ñieåm taâm ñaêng Phaät nhaõn sanh,

            Töông truyeàn töù muïc coá phaân minh.

            Lieân phöông tuïc dieäm quang voâ taän,

            Phoå phoù thieàn laâm thoï höõu tình.

DÒCH:

                        THAÀM TRAO ÑEØN TAÂM

            Moät ngoïn ñeøn taâm maét Phaät sanh,

            Ñoàn raèng boán maét ngoù phaân minh.

            Tieáp höông noái löûa saùng khoâng döùt,

            Trao khaép röøng thieàn chuùng höõu tình.

AÂM:

                        TÖÏ TAÙNH ÖÙNG DUÏNG

1.         Hieån haùch phaân minh thaäp nhò thôøi,

            Thöû chi töï taùnh nhaäm thi vi.

            Luïc caên vaän duïng chaân thöôøng kieán,

            Vaïn phaùp tung hoaønh chaùnh bieán tri.

2.         Cuøng kim caéng coå boån nhö nhö,

            Phaùp taùnh vieân ñoàng thöôùc thaùi hö.

            Öng xuaát luïc caên naêng vaän duïng,

            Tinh thoâng vaïn phaùp trieät voâ dö.

DÒCH:

                        ÖÙNG DUÏNG TAÙNH MÌNH

            Röïc rôõ roõ raøng suoát caû ngaøy,

            Ñaây laø töï taùnh maëc hieän baøy.

            Saùu caên vaän duïng chaân thöôøng thaáy,

            Muoân phaùp doïc ngang giaùc ngoä ngay.

            Toät cuøng kim coå voán nhö nhö,

            Phaùp taùnh troøn ñoàng khaép thaùi hö.

            ÖÙng hieän saùu caên hay vaän duïng,

            Roõ raønh muoân phaùp toät khoâng thöøa.

AÂM:

                        TÖÏ TAÙNH ÖÙNG HIEÄN

            Phaùp taùnh chaân khoâng voâ töù ñaïi,

            Saéc töôùng hình dung höõu luïc caên.

            Haûi ñeå kim oâ thieân thöôïng nhaät,

            Nhaõn trung ñoàng töû dieän tieàn nhaân.

DÒCH:

                        TÖÏ TAÙNH ÖÙNG HIEÄN

            Phaùp taùnh chaân khoâng chaúng töù ñaïi,

            Hình dung saéc töôùng coù saùu caên.

            Ñaùy bieån quaï vaøng treân maët nhaät.

            Con ngöôøi trong maét nôi maët ngöôøi.

AÂM:

                        THAÀN CÔ HIEÅN HOÙA

1.         Phaät phaùp dieäu lyù voâ ña töï,

            Toå ñaïo huyeàn cô haùt nhaát thinh.

            Baát thò xuaân loâi aâm nhaát chaán,

            Tranh giao haøm giaùp taän khai minh.

2.         Nhaát haùt ñöông döông tuyeät ñieåm ai,

            Vaïn truøng quan toûa hoaùt nhieân khai.

            Minh minh ñaïi ñaïo bình nhö chöôûng,

            Caäp ñeä taâm khoâng qui khöù lai.

DÒCH:

                        CÔ THAÀN BAØY LOÄ

            Lyù maøu Phaät phaùp khoâng nhieàu chöõ,

            Ñaïo Toå cô huyeàn tieáng heùt to.

            Neáu chaúng saám xuaân vang moät tieáng,

            Laøm sao trong voû maàm nôû tung.

            Moät heùt ñang thôøi baët ñieåm nhô,

            Muoân voøng coång khoùa boãng tung ra.

            Ñaïi ñaïo saùng ngôøi nhö tay môû,

            Taâm khoâng thi ñaäu thaûnh thôi veà.

AÂM:

                        LIEÃU VOÂ SÔÛ LIEÃU

            Lieãu lieãu lieãu kieán voâ nhaát vaät,

            Dieäc voâ nhaân heà dieäc voâ Phaät.

            Ñaïi thieân sa giôùi haûi trung aâu,

            Nhaát thieát thaùnh hieàn nhö ñieän phaát.

DÒCH:

                        ROÕ KHOÂNG BÒ ROÕ

            Roõ roõ roõ thaáy khoâng moät vaät,

            Cuõng khoâng ngöôøi chöø cuõng khoâng Phaät.

            Theá giôùi ñaïi thieân boït trong bieån,

            Taát caû thaùnh hieàn nhö ñieän chôùp.

AÂM:

                        XAÛ HUYEÃN CHÖÙNG CHAÂN

            Phaùp taùnh vieân minh thöôùc thaùi hö,

            Chæ nhaân voïng ñoäng keát thaønh khu.

            Nhöôïc naêng tònh toïa tröøng thanh chieáu,

            Thöôøng tòch quang trung nhaát vaät voâ.

DÒCH:

                        XAÛ HUYEÃN CHÖÙNG CHAÂN

            Phaùp taùnh saùng troøn khaép thaùi hö,

            Bôûi vì voïng ñoäng keát thaønh thaân.

            Neáu hay tònh toïa loùng trong saùng,

            Trong thöôøng tòch quang moät vaät khoâng.

AÂM:

                        CHAÂN NGUYEÂN TRAÏM TÒCH

1.         Thieân ñòa phuï maãu vò sanh tieàn,

            Tòch quang vieân traïm thò chaân nguyeân.

            Töï giaùc giaùc tha danh vieát Phaät,

            Töø bi thuyeát phaùp lôïi nhaân thieân.

2.         Vaïn phaùp khoâng hoa giai baát thaät,

            Vò ñoä quaàn sanh giaû laäp quyeàn.

            Lieãu lieãu boån lai voâ nhaát vaät,

            Chaân nguyeân traïm tòch phuïc hoaøn nguyeân.

DÒCH:

                        CHAÂN NGUYEÂN LAËNG LEÕ

            Trôøi ñaát meï cha khi chöa sanh,

            Tòch quang troøn laëng laø chaân nguyeân.

            Töï giaùc giaùc tha goïi raèng Phaät,

            Töø bi thuyeát phaùp lôïi ngöôøi trôøi.

            Muoân phaùp khoâng hoa ñeàu chaúng thaät,

            Vì ñoä quaàn sanh taïm laäp quyeàn.

            Roõ roõ xöa nay khoâng moät vaät,

            Chaân nguyeân laëng leõ laïi hoaøn nguyeân.

AÂM:

Nam moâ Phaùp thaân traïm tòch vieân ñoàng thaùi hö chaân khoâng voâ töôùng Phaät.

DÒCH:

Nam moâ Phaät phaùp thaân laëng leõ troøn ñoàng thaùi hö chaân khoâng khoâng töôùng.

GIAÛNG:

Baøi Nhaân Duyeân Ngoä Ñaïo, nguyeân baûn chöõ Haùn laø Ngoä Ñaïo Nhaân Duyeân, taùc giaû laø Thieàn sö Chaân Nguyeân, ñôøi Leâ.

Ngaøi sinh naêm 1647, tòch naêm 1726, töùc laø giöõa theá kyû 17 vaø ñaàu theá kyû 18, vaøo ñôøi vua Leâ Hy Toâng. Ngaøi phaùt taâm xuaát gia vôùi Thieàn sö Chaân Truù treân nuùi Yeân Töû, ñöôïc hieäu laø Tueä Ñaêng. Tuy ôû chuøa nhöng chöa ngoä ñaïo, neân Ngaøi ñi tìm thieän tri thöùc ñeå hoïc ñaïo. Moät hoâm Ngaøi gaëp Thieàn sö Minh Löông, ñeä töû Hoøa thöôïng Chuyeát Coâng, doøng Laâm Teá, Ngaøi lieàn hoûi: “Bao naêm doàn chöùa ngoïc trong ñaõy, hoâm nay taän maët thaáy theá naøo, laø sao?” Khi aáy Thieàn sö Minh Löông ñöa maét nhìn thaúng vaøo maët Ngaøi, Ngaøi nhìn laïi, ngay ñoù Ngaøi ngoä ñaïo. Theá neân coù caâu “Töù muïc töông coá.”

Chuùng ta hoïc baøi Nhaân duyeân ngoä ñaïo ñeå thaáy roõ yù nghóa vaø söï dieãn taû vieäc ngoä ñaïo cuûa Ngaøi. Nhöng giaùo sö Hoaøng Xuaân Haõn coù nghi xuaát xöù cuûa baøi naøy, ñoïc qua ñoaïn ñaàu chuùng ta seõ thaáy.

“Kinh noùi: “Chöõa beänh khoâng theå nhaát ñònh, do trí kheùo thi haønh, thuoác khoâng coá chaáp toa, tuøy nghi söû duïng”. Hoøa Thöôïng Tueä Ñaêng hieån baøy taâm toâng cuûa Phaät, chæ thaúng taâm ngöôøi thaáy taùnh thaønh Phaät”. Qua caâu naøy giaùo sö Hoaøng Xuaân Haõn nghi neáu laø taùc phaåm cuûa Ngaøi sao laïi xöng Hoøa thöôïng Tueä Ñaêng, vì Tueä Ñaêng laø teân hieäu cuûa Ngaøi. Giaùo sö cho raèng baøi naøy do moät vò khaùc vieát neân môùi noùi “Hoøa thöôïng Tueä Ñaêng”, nhöng khoâng ngôø ñaây laø thoùi quen cuûa Ngaøi. Trong nhöõng quyeån saùch khaùc nhö Tònh ñoä yeáu nghóa v.v..., Ngaøi cuõng töï xöng nhö vaäy, neân chuùng ta thaáy khoâng ñaùng nghi.

Laïi nöõa trong baøi naøy coù ba ñieåm cho chuùng ta khoâng nghi:

- Ñieåm thöù nhaát laø Ngaøi ngoä ñaïo do choã “Töù muïc töông coá”, maø trong baøi naøy laëp ñi laëp laïi raát nhieàu laàn yù nghóa Töù muïc töông coá, ñoù laø nhaân duyeân ngoä ñaïo raát roõ raøng.

- Ñieåm thöù hai laø ñoaïn Ngaøi daãn Kinh Laêng Giaø. Ñoaïn naøy Ngaøi ñaõ daãn trong Thieàn Toâng Baûn Haïnh, ñeán ñaây Ngaøi laïi daãn nöõa, roõ raøng ñoù laø sôû tröôøng cuûa Ngaøi, laø taâm tö cuûa Ngaøi. Thích hieåu ñieàu gì saâu thì Ngaøi nhaéc ñi nhaéc laïi cho moïi ngöôøi nhôù.

- Ñieåm thöù ba laø trong phaàn cuoái, coù baøi keä noùi veà Chaân Nguyeân. Baøi keä naøy chia laøm hai phaàn giaûi thích töø ngöõ Chaân Nguyeân, neáu khoâng phaûi laø ngaøi Chaân Nguyeân thì ai giaûi teân, ai giaûi nghóa?

Qua ba ñieåm treân chuùng ta thaáy roõ khoâng nghi laø chính Hoøa thöôïng Chaân Nguyeân laøm baøi Nhaân duyeân ngoä ñaïo.

Trong baøi naøy, tröôùc heát laø phaàn vaên xuoâi, sau ñoù coù nhöõng baøi keä.

Kinh noùi: “Chöõa beänh khoâng theå nhaát ñònh, do trí kheùo thi haønh, thuoác khoâng coá chaáp toa, tuøy nghi söû duïng”. Ngaøi daãn kinh Phaät ñeå dieãn ñaït yù Ngaøi. Trong kinh Phaät noùi: “Chöõa beänh khoâng theå nhaát ñònh”. Ñoái vôùi beänh nhaân, thaày thuoác khoâng theå chæ duøng moät thöù thuoác trò taát caû beänh. Moãi ngöôøi beänh coù moät thöù thuoác, beänh khaùc neân thuoác phaûi khaùc. Neáu chaáp moät thöù thuoác trò taát caû beänh, ñoù laø thaày thuoác dôû, trò khoâng laønh beänh laïi laøm taêng beänh. Duø thuoác hay ñeán ñaâu cuõng chæ coù giaù trò vôùi loaïi beänh xöùng hôïp, chôù khoâng phaûi thuoác hay vôùi ngöôøi naøy roài cuõng hay vôùi ngöôøi kia. Hieän giôø coù nhieàu vò “lang baêm” thaáy thuoác naøo trò vaøi ngöôøi heát beänh, lieàn cho laø thuoác hay, xuùi nhöõng ngöôøi khaùc mua uoáng, ñoù laø haïi ngöôøi. Cho neân tuøy nghi tuøy beänh maø cho thuoác, chôù khoâng phaûi baát cöù beänh naøo cuõng chæ duøng moät thöù thuoác. Duø thuoác hay, thuoác quí nhöng khoâng phaûi trò laønh taát caû beänh.

Thuoác khoâng coá ñònh, neân thaày thuoác “do trí kheùo thi haønh”, töùc laø khoân ngoan kheùo leùo, linh ñoäng cheá bieán chôù khoâng phaûi ai ai cuõng duøng moät thöù thuoác gioáng nhö nhau.

“Thuoác khoâng coá chaáp toa, tuøy nghi söû duïng”. Gaëp khi beänh naëng, thaày thuoác cho toa hôïp vôùi côn beänh. Khi beänh giaûm, mình noùi toa thuoác hay quaù roài uoáng maõi toa thuoác ñaàu tieân thì khoâng ñöôïc. Giaû söû beänh soát naëng, thaày thuoác cho toa, uoáng thuoác nhieät ñoä xuoáng bình thöôøng, khi ñoù mình cho laø toa thuoác thaät hay, neân uoáng theâm maõi thì coù theå ñeán töû vong. Nhö vaäy tuøy theo beänh, beänh naëng thì duøng thuoác maïnh, nhöng qua côn beänh naëng roài thì nhöõng toa sau phaûi nheï hôn, töø töø beänh laønh. Theá neân noùi thuoác khoâng coá chaáp toa, maø phaûi tuøy nghi söû duïng, nghóa laø tuøy theo tröôøng hôïp, tuøy theo beänh traïng maø duøng thuoác cho ñuùng.

Hoøa thöôïng Tueä Ñaêng hieån baøy taâm toâng cuûa Phaät, chæ thaúng taâm ngöôøi, thaáy taùnh thaønh Phaät. Ñaây laø Ngaøi töï xöng, Ngaøi muoán hieån baøy Taâm toâng töùc laø Thieàn toâng. Taïi sao goïi Thieàn toâng laø Taâm toâng? Vì thieàn luoân luoân chæ thaúng baûn taâm. Toâng hay chuû ñeà, hay muïc ñích nhaém thaúng taâm, neân noùi laø Taâm toâng. Ñoù laø chæ thaúng taâm ngöôøi. Hieån baøy Taâm toâng cuûa Phaät töùc laø hieån baøy ñöôøng höôùng Phaät chæ daïy veà taâm. Thieàn sö Chaân Nguyeân cuõng chæ thaúng cho moãi ngöôøi thaáy ñöôïc taâm cuûa mình. Thaáy taâm mình goïi laø kieán taùnh hay thaáy taùnh. Thaáy taùnh nhö thaáy ñöôïc caùi nhaân thì seõ ñöôïc thaønh Phaät, neân goïi laø “kieán taùnh thaønh Phaät”. Caâu naøy nhieàu ngöôøi raát nghi. Kieán taùnh laø thaáy ñöôïc hay nhaän ra baûn taùnh cuûa mình thì thaønh Phaät. Trong nhaø thieàn coù nhieàu thieàn sö kieán taùnh, sao chöa ai thaønh Phaät maø chæ goïi laø Toå? Tæ duï nhö ngaøi Ca Dieáp cuõng kieán taùnh maø goïi laø Toå Ca Dieáp, ngaøi Hueä Naêng cuõng kieán taùnh, maø goïi laø Toå Hueä Naêng, chôù khoâng goïi laø Phaät. Nhö vaäy kieán taùnh thaønh Phaät laø theá naøo? Toâi thöôøng ví duï kieán taùnh laø nhaän ra Phaät nhaân, coøn thaønh Phaät laø Phaät quaû. Cuõng nhö chuùng ta muoán coù côm aên, neáu ñöôïc gioáng luùa toát thì tin chaéc raèng mình gieo troàng seõ coù luùa coù gaïo, coù côm aên khoâng nghi. Nhö vaäy coù gioáng luùa toát nhaát ñònh seõ coù côm. Tuy nhieân nhaát ñònh khoâng phaûi laø coá ñònh. Neáu kheùo söû duïng ñuùng nguyeân taéc, gieo troàng hôïp phaùp thì gioáng luùa seõ trôû thaønh caây luùa, coù boâng luùa coù haït luùa roài seõ coù gaïo coù côm. Neáu khoâng phaûi töø gioáng luùa thì khoâng bao giôø coù côm. Vì vaäy chöõ kieán taùnh naøy duï nhö chuùng ta ñöôïc gioáng luùa toát vaø coù saün ñaát toát. Khoâng phaûi nhaän ñöôïc gioáng luùa chuùng ta coù côm aên lieàn. Nhöng neáu chuùng ta khoâng coù gioáng luùa maø muoán coù côm thì khoù. Kieán taùnh cuõng nhö vaäy. Ngöôøi tu phaûi qua nhieàu giai ñoaïn, neáu nhaän ra baûn taùnh cho laø xong thì ngaøi Traàn Toân Tuùc khoâng nhaéc: “Vieäc lôùn chöa saùng nhö ñöa ma meï, vieäc lôùn ñaõ saùng cuõng nhö ñöa ma meï”. Chöa saùng töùc laø chöa kieán taùnh, chöa ngoä ñaïo thì phaûi noã löïc, phaûi chuyeân caàn gioáng nhö ñöa ma meï. Khi nhaän ra baûn taùnh roài cuõng phaûi caàn maãn sieâng naêng môùi coù keát quaû. Cuõng nhö chöa coù haït gioáng phaûi raùn tìm cho ra gioáng, nhöng coù haït gioáng trong tay roài cuõng phaûi sieâng naêng caàn maãn môùi coù côm aên. Neáu khi tìm ñöôïc gioáng roài haøi loøng khoâng laøm gì nöõa, hoaëc khoâng bieát gieo troàng, khoâng caàn maãn saên soùc... thì khoâng coù côm aên. Vì vaäy giai ñoaïn thöù hai cuõng gian nan khoâng keùm giai ñoaïn thöù nhaát. Nhöng trong giai ñoaïn thöù hai, chuùng ta ñöôïc an loøng laø neáu chòu khoù gieo troàng chaéc chaén seõ coù côm aên khoâng nghi. Nhö vaäy coù gioáng laø moät chaëng raát quan troïng trong coâng vieäc cuûa ngöôøi noâng phu. Nhöng töø khi coù gioáng ñeán khi coù gaïo, coù côm aên cuõng laø quan troïng khoâng keùm. Hieåu nhö vaäy ngöôøi tu môùi khoâng laàm.

Toâi ñaõ thaáy coù moät soá ngöôøi tu laàm laãn ñieàu naøy, khi chöa tænh chöa giaùc thì buoàn, raùn tu cho tænh giaùc. Khi ñöôïc tænh giaùc roài haøi loøng, vui quaù neân ñi “noùi doùc” hoaøi, roát cuoäc cuõng khoâng ra gì. Theá neân trong nhaø thieàn coù nhaéc: Ngoä ñaïo roài chöa phaûi laø ñaõ thuaàn thuïc. Khi gaëp duyeân gaëp caûnh, töùc laø taùm gioù thoåi maø khoâng lung lay, ñoù môùi laø thaät, nghóa laø caùi ngoä ñaõ thaám nhuaàn töø da thòt vaøo tôùi xöông tuûy. Neáu môùi ngoä ngoaøi da, tuy noùi ngoä nhöng gaëp caûnh thì ñoäng, khoâng ñöôïc thuûy chung thích hôïp nhau. Khi ngoä thaáy mình vaø ngöôøi khoâng khaùc, mình vôùi ngöôøi laø moät taâm theå truøm khaép... Nhöng khi ngöôøi ñoäng ñeán baûn ngaõ, mình noåi saân lieàn, coù saân töùc laø coù khaùc, ñoù laø ñieåm heát söùc teá nhò. Trong nhaø thieàn thöôøng noùi: Muoán bieát ngöôøi thaät ñeán hay chöa, chæ duøng taùm gioù thöû. Quí vò nhôù khi naøo taùm gioù thoåi maø vaãn cöôøi, ñoù môùi laø thöù thaät. Coøn neáu moät ngoïn gioù thoåi maø rung rinh thì chæ môùi phôùt ngoaøi da, chôù chöa thaám ñeán xöông tuûy. Noùi cho thaät kyõ ñeå nhieàu khi quí vò hieåu laàm, vì chuùng ta tu thì töï nhieân coù nhöõng böôùc tieán, nhöng nhöõng böôùc tieán ñoù phaûi vaøo saâu ñeán xöông tuûy, neáu chöa ñöôïc nhö vaäy thì chöa toát.

Bôûi vì phaùp giôùi voán khoâng chuùng sanh, chuùng sanh duyeân nôi voïng kieán. Ñaïo Phaät voán khoâng ngoân thuyeát, ngoân thuyeát laø vì höõu tình.

“Bôûi vì phaùp giôùi voán khoâng chuùng sanh”. Phaùp laø töøng söï vaät, giôùi laø giôùi haïn. Phaùp giôùi, trong nhaø Phaät thöôøng goïi laø phaùp giôùi taùnh, töùc laø theå taùnh cuûa taát caû phaùp trong vuõ truï. Theå taùnh ñoù voán khoâng coù chuùng sanh, nhöng taïi sao coù chuùng sanh hieän nay? Vì do voïng kieán, duyeân nôi voïng kieán maø coù chuùng sanh, chôù ñöùng veà maët phaùp giôùi taùnh thì khoâng coù chuùng sanh.

“Ñaïo Phaät voán khoâng ngoân thuyeát, ngoân thuyeát laø vì höõu tình”. Ñaïo Phaät chæ thaúng taâm theå baát sanh baát dieät cuûa chuùng ta, taâm theå ñoù khoâng coù khôûi nghó, khoâng coù daáy nieäm. Sôû dó coù noùi naêng laø vì coù khôûi nghó, maø taâm theå ñoù khoâng ñoäng laøm gì coù khôûi? Khoâng khôûi nghó, khoâng daáy nieäm laøm sao coù ngoân thuyeát? Nhöng vì chuùng höõu tình meâ muoäi, neân töø choã voâ ngoân maø daáy leân ngoân thuyeát ñeå giaùo hoùa chuùng höõu tình. Nhö theá chuùng ta môùi hieåu taïi sao caùc Thieàn sö khi coù ngöôøi ñeán hoûi ñaïo, caùc Ngaøi ngoài im khoâng noùi. Khoâng noùi laø coù noùi chöa? Vì ñaïo voán laø voâ ngoân, khoâng noùi töùc laø chæ thaúng theå Phaät baát ñoäng, baát sanh baát dieät. Nhöng hoûi maø khoâng ñöôïc traû lôøi laø ñieàu chuùng ta khoâng vui, khoâng chaáp nhaän. Cho neân caùc Ngaøi buoäc loøng phaûi noùi, nhöng noùi thì maát caùi goác roài.

Ñeán nhö chaân nhö laø bình ñaúng, voán khoâng chö Phaät vaø chuùng sanh, haù coù vaên töï vaø ngoân thuyeát? Theå chaân nhö bình ñaúng khoâng coù ñoái ñaõi neân khoâng coù Phaät vaø chuùng sanh. Trong choã khoâng ñoái ñaõi thì laøm gì coù vaên töï ngoân thuyeát, bôûi vaên töï ngoân thuyeát laäp cöôùc treân phaùp ñoái ñaõi.

Cho neân ngoân thuyeát ñeàu laø ñoái vôùi voïng töôûng cuûa chuùng sanh, vieäc baát ñaéc dó maø coù ngoân thuyeát. Nhö vaäy taát caû ngoân thuyeát laø vieäc baát ñaéc dó, vì chuùng ta voïng töôûng nhieàu, buoäc loøng Phaät phaûi noùi phaùp naøy, phaùp kia ñeå ñoái trò. Neáu chuùng ta khoâng ñieân ñaûo voïng töôûng thì Phaät khoâng noùi phaùp gì caû.

Do chuùng sanh coù caùc thöù voïng töôûng, neáu chaúng tuøy cô ñaët giaùo phaùp thì khoâng coù giaùo phaùp. Vì voïng töôûng cuûa chuùng ta coù nhieàu loaïi, neân ñöùc Phaät tuøy theo ñoù maø ñaët ra giaùo phaùp thích hôïp, goïi laø tuøy cô ñaët giaùo phaùp. Thí duï chuùng ta noùng giaän nhieàu thì Phaät giaûng töø bi nhaãn nhuïc ñeå chuùng ta bôùt noùng giaän. Neáu chuùng ta tham lam nhieàu, Phaät daïy phaûi quaùn phaùp voâ thöôøng hoaëc phaûi taäp haïnh boá thí v.v... Nhö vaäy moãi moät beänh cuûa chuùng sanh, Phaät chæ ra nhieàu phaùp ñeå ñoái trò, ai thích hôïp phaùp naøo thì duøng phaùp ñoù, neân noùi do caùc thöù voïng töôûng ñöùc Phaät môùi tuøy cô, neáu khoâng tuøy cô ñaët giaùo phaùp thì khoâng coù phaùp cuûa Phaät. Nhö vaäy coù phaùp thì coù Phaät, neáu khoâng phaùp thì khoâng Phaät. Cho neân ñaây môùi noùi:

Khoâng Phaùp thì khoâng Phaät, khoâng Phaät thì khoâng Taêng. Tam Baûo ñeàu khoâng thì ai vì noùi phaùp, noùi phaùp cho ai? Nhö vaäy phaùp cuûa Phaät noùi ra laø tuøy theo caên cô, tuøy theo chöùng beänh cuûa moãi chuùng sanh. Phaùp ñoù xuaát phaùt töø ñöùc Phaät, nhö vaäy coù phaùp laø coù Phaät. Coù Phaät neân Phaät môùi daïy ñeä töû xuaát gia tu haønh, töùc coù taêng, ñoù goïi laø Tam Baûo: Phaät, Phaùp, Taêng. Neáu khoâng coù Tam Baûo thì khoâng coù ngöôøi noùi phaùp vaø cuõng khoâng coù ai nghe phaùp. Nhöng ñieåm naøy coù ngöôøi nghi, noùi raèng phaùp laø do Phaät noùi, nhö caùc kinh ñieån chuùng ta hoïc, vaäy taïi sao trong kinh coù caâu: Phaùp tam theá chö Phaät chi maãu, nghóa laø Phaùp laø meï cuûa ba ñôøi chö Phaät. Nhö vaäy laø phaùp sanh ra Phaät, taïi sao ñaây noùi Phaät noùi ra phaùp? Vaäy Phaät coù tröôùc hay phaùp coù tröôùc? Traû lôøi caâu hoûi naøy chuùng ta phaûi chia ra laøm hai phaàn. Phaùp naøy laø chæ cho phaùp taùnh. Thí duï nhö nhaø cöûa nuùi soâng, ngöôøi vaät treân theá gian, moãi caùi rieâng bieät, ñoù goïi laø phaùp. Nhöng moãi caùi ñoù ñeàu do nhaân duyeân tuï hoäi maø thaønh, do duyeân hôïp thaønh thì khoâng coù caùi theå chaân thaät. Ñöùc Phaät ngoä ñöôïc lyù nhaân duyeân, töùc laø Ngaøi thaáy ñöôïc phaùp taùnh, thaáy ñöôïc phaùp taùnh thì thaønh Phaät. Nhö vaäy phaùp taùnh coù tröôùc Phaät hay Phaät coù tröôùc phaùp taùnh? Phaùp taùnh laø theå ñöông nhieân cuûa muoân söï muoân vaät, coù söï vaät laø coù noù. Phaùp taùnh laø caùi muoân ñôøi, maø taát caû chuùng ta khoâng hieåu khoâng thaáy, ñeán khi Phaät tu, taâm Ngaøi trong saùng, Ngaøi nhaän ra, Ngaøi thaáy roõ taùnh ñoù thì goïi laø ngoä ñaïo. Töø phaùp taùnh Ngaøi ngoä ñaïo thaønh Phaät, vaäy phaùp taùnh laø tröôùc, phaùp taùnh ñoù laø meï chö Phaät. Ñoù laø phaùp coù tröôùc, Phaät coù sau. Coøn phaùp maø chuùng ta nghe, chuùng ta hoïc töø kinh ñieån hieän nay laø phaùp sau khi Phaät ngoä, Ngaøi thaáy bieát ñuùng leõ thaät, ñem ñieàu ñoù trình baøy cho ngöôøi sau hieåu bieát thì goïi laø phaùp do Phaät noùi, ñoù laø phaùp sau Phaät, Phaät tröôùc phaùp sau. Nhö vaäy chuùng ta khoâng nghi ngôø coù choã noùi phaùp coù tröôùc Phaät coù sau, coù choã noùi Phaät coù tröôùc phaùp coù sau. Ñoù laø tuøy theo moãi phöông dieän maø nhìn. Ñöùng veà phaùp taùnh thì phaùp coù tröôùc Phaät coù sau, ñöùng veà Phaät thuyeát töùc nhieân Phaät coù tröôùc phaùp coù sau. Nhö vaäy môùi hieåu ñöôïc yù nghóa trong kinh khoâng laàm.

Theá laø khoâng coù ngöôøi noùi phaùp, khoâng coù chuùng nghe phaùp, töùc laø neáu khoâng coù Tam Baûo thì khoâng coù ngöôøi noùi phaùp vaø cuõng khoâng coù chuùng sanh nghe phaùp.

Song sau naày coù phaùp ñeå noùi, töùc laø giaùo phaùp töø duyeân maø döïng laäp, ñeàu laø naém laù vaøng doã con nít khoùc, thì coù thaät sao?  “Sau naøy coù phaùp ñeå noùi” töùc laø ñöùc Phaät coù phaùp giaûng daïy chuùng ta, phaùp ñoù laø phaùp töø duyeân maø döïng laäp neân gioáng nhö naém laù vaøng doã con nít khoùc. Taïi sao? Trong kinh keå: Moät baø meï xaùch gioû ñi chôï, ñöùa con nhoû thaáy lieàn khoùc leân ñoøi theo. Ngöôøi meï thaáy coù maáy chieác laù vaøng rôi döôùi ñaát, baø löôïm naém trong tay duï: Nín ñi con, maù cho baùnh ñaây. Nghe noùi baùnh noù möøng quaù nín khoùc ngay, baø meï môû tay ra, chæ coù laù vaøng khoâng coù baùnh. Nhö vaäy muoán cho con nít nín khoùc, naém laù vaøng goïi laø baùnh, ñaùnh löøa cho noù möøng khoâng coøn khoùc nöõa. Cuõng vaäy, taát caû giaùo phaùp Phaät laø phöông tieän giuùp chuùng sanh bôùt khoå, chôù khoâng coù leõ thaät. Phaùp noùi ra laø töông ñoái, khoâng phaûi cöùu kính, neân noùi "töø duyeân maø döïng laäp ñeàu laø naém laù vaøng doã con nít khoùc, thì coù thaät sao?" Nhö trong kinh Phaät daïy ngöôøi noùng giaän nhieàu phaûi tu quaùn töø bi. Vì coù taâm thöông ngöôøi thì mình khoâng böïc boäi, khoâng giaän töùc khi hoï laøm nhöõng ñieàu sai traùi. Thöông thì ít giaän, giaän thì ít thöông. Theá neân Phaät duøng phaùp quaùn töø bi ñeå daïy nhöõng ngöôøi noùng giaän nhieàu, quaùn nhö vaäy maõi taâm nguoäi daàn khoâng coøn noùng giaän nöõa. Nhöng vôùi ngöôøi aùi duïc nhieàu, baûo hoï quaùn töø bi thì khoâng ñöôïc vì seõ theâm beänh. Chuùng ta thaáy khoâng phaûi phaùp cuûa Phaät ai cuõng öùng duïng ñöôïc, nghóa laø tuøy theo beänh maø duøng thuoác, coù thuoác duøng cho beänh naøy thì ñuùng, coøn beänh khaùc thì sai. Nhö vaäy phaùp cuûa Phaät laø phöông tieän trò beänh cho chuùng sanh chôù khoâng phaûi laø cöùu kính.

Toâi cuõng ñaõ nhaéc nhieàu laàn caâu chuyeän: Khi xöa Phaät daïy caùc Thaày Tyø kheo quaùn thaân baát tònh, quaùn maõi roài caùc Ngaøi thaáy thaân nhôùp quaù chòu khoâng noåi, thaáy nhö ñi ñaâu cuõng mang theo moät ñaõy da hoâi thuùi neân naên næ nhôø ngöôøi caét coå giuøm roài taëng heát y baùt, trong moät luùc cheát ñeán maáy möôi Tyø kheo. Ñeán ngaøy boá taùt, Phaät kieåm laïi thaáy chö taêng vaéng nhieàu, Phaät hoûi, caùc Tyø kheo thuaät laïi vieäc treân neân Phaät quôû: Ta daïy caùc oâng quaùn baát tònh laø trò beänh aùi duïc, neáu beänh aùi duïc heát thì phaûi quaùn tònh laïi. Caùc oâng khoâng quaùn tònh laïi ñi töï töû, ñoù laø chaáp thuoác thaønh beänh. Nhö vaäy chuùng ta thaáy phaùp cuûa Phaät khoâng coá ñònh, tuøy tröôøng hôïp beänh naëng thì phaûi duøng phaùp maïnh ñeå trò, ñeán khi beänh heát phaûi ñoåi phaùp khaùc... Cuõng nhö toâi ñaõ noùi khi beänh soát quaù phaûi duøng thuoác trò cho haï nhieät, nhöng khi soát haï roài phaûi ñoåi thuoác khaùc, khoâng theå uoáng maõi thuoác ñoù. Vì vaäy giaùo phaùp Phaät chuùng ta xem nhö khuoân vaøng thöôùc ngoïc, nhöng thaät ra Phaät thaáy giaùo phaùp Ngaøi laø phöông tieän trò beänh cho chuùng sanh nhö caùc thöù thuoác trò beänh cho ngöôøi."Tuøy beänh döõ döôïc" laø theo beänh maø cho thuoác, khoâng phaûi coù caùi coá ñònh, neân môùi duøng hình aûnh naém laù vaøng doã con nít khoùc. Laïi trong kinh khaùc ví duï phaùp Phaät gioáng nhö ngoùn tay chæ maët traêng hoaëc nhö chieác beø ñöa ngöôøi qua soâng. Nghóa laø noù chæ laø phöông tieän duøng moät luùc ñeå giaûi quyeát söï khoù khaên khoå sôû cuûa chuùng ta, khi qua roài phaûi boû chôù khoâng giöõ maõi ñôøi ñôøi. Ngöôøi tu cuõng vaäy, khi môùi tu toâi daïy soå töùc nghóa laø ñeám hôi thôû. Neáu noùi ñeám hôi thôû maõi ñeán thaønh Phaät coù ñöôïc khoâng? Ñeám hôi thôû moät luùc ñöôïc yeân thì boû ñeå qua theo hôi thôû. Theo hôi thôû ñöôïc yeân thì boû ñeå qua bieát voïng khoâng theo... mình phaûi chuyeån töø thoâ laàn ñeán teá, tu Phaät laø nhö vaäy. Khoâng phaûi chæ moät beà nghe noùi phaùp gì ñoù roài ñeo ñaúng suoát kieáp maø khoâng bieát tuøy luùc töø caùi thoâ cuûa voïng töôûng ñeán caùi teá cuûa voïng töôûng, ñeán khi heát voïng töôûng cuõng khoâng bieát thì ñieàu ñoù khoâng ñöôïc. Cho neân trong nhaø thieàn noùi raèng neáu khoâng kheùo thì ñaàu laïi theâm ñaàu, töùc laø tôùi choã thaät roài maø cöù tìm theâm caùi thaät. Vì vaäy ñeán choã thaät roài khoâng caàn tìm caùi thaät nöõa. Ñoù laø toâi noùi cho quí vò hieåu roäng moät chuùt chôù khoâng thì deã nghi ngôø.

Ngöôøi ngu coøn coù theå nhieàu kinh nhieàu thuyeát, ngöôøi trí thì chöa döùt tieáng heùt, tieáng cöôøi ñaõ choùng ngoä töï taùnh. Nhö vaäy chaéc chuùng ta ñeàu trong boïn ngöôøi ngu neân môùi caàn nhieàu kinh nhieàu thuyeát, chôù ngöôøi trí nghe moät tieáng heùt hoaëc moät tieáng cöôøi laø ngoä töï taùnh cuûa mình. Noùi ñeán tieáng heùt tieáng cöôøi toâi daãn thí duï, nhö coù ngöôøi ñeán hoûi ngaøi Laâm Teá: Theá naøo laø Phaät? Ngaøi heùt leân moät tieáng. Neáu laø ngöôøi saùng nghe tieáng heùt lieàn ngoä, lieàn thaáy Phaät, coøn ngöôøi ngu thì giaät mình, boû ñi. Ñoù laø choã ngu vôùi trí. Moät tieáng cöôøi ngoä ñaïo, nhö caâu chuyeän Thieàn sö Thuû Ñoan ôû Baïch Vaân. Sö laø ñeä töû UÙc Sôn Chuû ôû Traø Laêng. UÙc Sôn Chuû cöôõi ngöïa qua caàu vaùn, con ngöïa suïp chaân, oâng teù, nhôn ñaây ngoä ñaïo laøm moät baøi keä khaù hay, Sö thuoäc loøng. Khi Sö ñeán tham vaán Döông Kyø, Döông Kyø hoûi: Ta nghe thaày oâng qua caàu bò teù coù tænh, laøm moät baøi keä kyø ñaëc, oâng coù nhôù chaêng? Sö lieàn ñoïc thuoäc loøng baøi keä, ñoïc xong Thieàn sö Döông Kyø cöôøi leân moät tieáng. Sö thaéc maéc taïi sao baøi keä cuûa thaày mình hay nhö vaäy maø Hoøa thöôïng laïi cöôøi, cöôøi coù nghóa laø cheá nhaïo, thaønh suoát ñeâm Sö khoâng nguû ñöôïc. Saùng hoâm sau Sö ñeán baïch: Hoâm qua con ñoïc baøi keä coù choã naøo sai laàm maø Hoøa thöôïng cöôøi?

Döông Kyø baûo: Ngöôi coù thaáy maáy ngöôøi haùt sôn ñoâng ngoaøi ñöôøng khoâng?

Sö thöa: Thaáy.

Döông Kyø baûo: Ngöôi coøn thua y moät baäc.

Sö laáy laøm laï thöa: YÙ chæ theá naøo?

- Y thích ngöôøi cöôøi, ngöôi sôï ngöôøi cöôøi.

Nghe caâu ñoù Sö lieàn ñaïi ngoä. Nhö vaäy chæ moät tieáng cöôøi maø ngoä ñöôïc ñaïo. Coøn chuùng ta hieän nay, cöôøi cuõng khoâng ngoä, heùt cuõng khoâng ngoä. Vaäy môùi thaáy chuùng ta thuoäc haïng toái quaù.

Ngaøi noùi keä:

                        Höõu thuyeát giai thaønh baùng,

                        Voâ ngoân dieäc baát dung.

                        Vò quaân thoâng nhaát tuyeán,

                        Nhaät xuaát laõnh ñoâng hoàng.

Toâi nhaéc laïi, Nhaân duyeân ngoä ñaïo laø noùi thaúng taét choã ngoä ñaïo cuûa caùc Thieàn sö, neân coù theå raát khoù so vôùi nhöõng baøi hoïc tröôùc. Baøi keä naøy chæ thaúng choã ñeå chuùng ta ngoä. Toâi dòch:

                        Coù thuyeát thaønh nhaïo baùng,

                        Khoâng lôøi cuõng chaúng xong.

                        Vì anh vaïch moät loái,

                        Trôøi leân nuùi ñoâng hoàng.

“Coù thuyeát thaønh nhaïo baùng”, phaøm coù noùi naêng laø nhaïo baùng, khoâng phaûi chaân lyù, khoâng phaûi choã cöùu kính.

“Khoâng lôøi cuõng chaúng xong”, töùc laø laøm thinh cuõng khoâng ñöôïc. Nhö vaäy noùi laø cheâ bai nhaïo baùng, laøm thinh cuõng khoâng ñöôïc. Caû hai noùi vaø nín ñeàu khoâng ñöôïc, vaäy phaûi laøm sao?

            “Vì anh vaïch moät loái,

            Trôøi leân nuùi ñoâng hoàng.”

Buoåi saùng maët trôøi leân, nhìn treân nhöõng nuùi ôû phöông ñoâng thaáy aùnh saùng döôøng nhö coù maøu hoàng, maøu vaøng. Nhö vaäy laø vaïch moät loái cho chuùng ta ñi. Khoâng phaûi noùi, khoâng phaûi nín, noùi traät nín sai, chæ coù thaáy maët trôøi leân, nuùi phía ñoâng saùng hoàng. Ñoù laø moät loái, loái gì? Coù phaûi laø cöûa maø ngaøi Chaân Nguyeân vaøo khoâng? Nhìn thaáy nuùi phía ñoâng khi maët trôøi leân chieáu saùng hoàng, ñoù laø moät loái chæ cho chuùng ta ngoaøi noùi vaø nín. Ai lanh lôïi thì thaáy, coøn khoâng lanh lôïi thì ñeå daønh, chôù toâi khoâng coøn ngoân thuyeát naøo noùi ñöôïc.

Trong kinh Laêng Giaø quyeån hai - thaät ra laø cuoái quyeån ba - Phaät baûo Boà taùt Ñaïi Hueä: “Chaúng phaûi taát coõi nöôùc coù ngoân thuyeát. Ngoân thuyeát laø taïo taùc. Hoaëc coù coõi Phaät nhìn xem maø hieån baøy phaùp, hoaëc coù coõi taïo hình töôùng, hoaëc coù coõi chôùp maét, hoaëc cöôøi, hoaëc ngaùp, hoaëc taèng haéng, hoaëc nghó coõi nöôùc, hoaëc dao ñoäng”. Ngaøi daãn kinh Laêng Giaø ñeå chöùng minh khoâng phaûi taát caû coõi nöôùc chö Phaät ñeàu duøng ngoân thuyeát ñeå giaûng daïy nhö ñöùc Phaät Thích Ca ôû coõi Ta baø. Vì sao? Vì ngoân thuyeát thuoäc veà taïo taùc, cho neân “hoaëc coù coõi Phaät nhìn xem maø hieån baøy phaùp”, nghóa laø chæ nhìn lieàn thaáy ñöôïc phaùp. “Hoaëc coù coõi taïo hình töôùng”, nghóa laø laøm ra hình töôùng thì lieàn hieåu ñöôïc giaùo phaùp. “Hoaëc coù coõi chôùp maét”, trong caùi chôùp maét lieàn hieåu ñöôïc phaùp. “Hoaëc cöôøi, hoaëc ngaùp, hoaëc taèng haéng”, coù coõi gaëp nhau cöôøi hoaëc ngaùp thì hieåu ñöôïc phaùp, coù coõi nghe tieáng taèng haéng lieàn hieåu ñöôïc phaùp. “Hoaëc nghó coõi nöôùc, hoaëc dao ñoäng”, laø töôûng ra coõi nöôùc nhö hieän nay coù nhieàu vò tu quaùn coõi Cöïc Laïc coù hoà sen hoa sen v.v... hoaëc thaáy moät caùi dao ñoäng nhö giô tay... thì lieàn bieát ñöôïc phaùp. Choã naøy thaáy khoù hieåu, vì ôû coõi chuùng ta do nghe noùi maø hieåu ñaïo chôù khoâng theå naøo do nhöõng caùi khaùc. Nhöng thaät ra trong nhaø thieàn ñeàu coù nhöõng hieän töôïng ñoù, nghóa laø khoâng phaûi taát caû ñeàu do ngoân thuyeát. Nhö tröôøng hôïp ngaøi Chaân Nguyeân chæ do nhìn lieàn ngoä ñaïo chôù khoâng phaûi do ngoân thuyeát. Cuõng nhö trong hoäi Linh Sôn, ñöùc Phaät Thích Ca ñöa caønh hoa sen leân, nhìn ngaøi Ca Dieáp, ngaøi Ca Dieáp nhìn Phaät, ngay ñoù Ngaøi ngoä. Theá neân noùi hoaëc coù coõi Phaät nhìn xem maø hieån baøy phaùp, ñaây laø tröôøng hôïp thöù nhaát. Hoaëc cöôøi lieàn ngoä ñaïo nhö tröôøng hôïp Thieàn sö Thuû Ñoan ôû Baïch Vaân v.v... Vaäy chuùng ta ñöøng ñem ngoân thuyeát cuûa ñöùc Phaät Thích Ca ôû coõi naøy laøm tieâu chuaån cho taát caû coõi khaùc, vì caùc coõi Phaät coù söï sai bieät nhau. Hieän nay chuùng ta ñöøng nghó coù daïy môùi ngoä, coù giaûi môùi hieåu. Coù ngöôøi chæ nhìn laø hieåu roài ngoä, coù ngöôøi nghe cöôøi laø hieåu roài ngoä, coù ngöôøi nhìn thaáy hoa ñaøo nôû lieàn ngoä, coù ngöôøi chôït nghe tieáng soûi chaïm caây truùc lieàn ngoä v.v... Nhö vaäy ngay trong coõi naøy khoâng bieát bao nhieâu sai bieät trong söï ngoä ñaïo. Ngoä ñaïo töùc laø thaáy phaùp.

“Ñaïi Hueä! Nhö theá giôùi Chieâm Thò vaø Höông Tích, coõi nöôùc Phoå Hieàn Nhö Lai chæ do nhìn xem khieán caùc Boà taùt ñöôïc voâ sanh phaùp nhaãn vaø caùc tam muoäi thuø thaéng. Theá neân chaúng phaûi ngoân thuyeát coù taùnh, coù taát caû taùnh”. Ñöùc Phaät daãn chöùng: “Nhö ôû theá giôùi Chieâm Thò”, Chieâm Thò laø nhìn xem, nhìn xem lieàn ngoä ñaïo. Coøn coõi nöôùc Höông Tích thì aên côm lieàn ngoä ñaïo. Neáu chuùng ta ñöôïc leân coõi Höông Tích chaéc laø khoûe laém, nghóa laø khi naøo muoán ngoä ñaïo thì aên côm, ngay muøi côm thôm lieàn ngoä ñaïo, khoâng caàn tu haønh gì caû.

“Coõi nöôùc Phoå Hieàn” cuõng vaäy, nhìn thaáy coõi nöôùc Ngaøi saùng rôõ baèng löu ly pha leâ lieàn ngoä ñaïo, chöùng ñöôïc voâ sanh phaùp nhaãn vaø caùc tam muoäi thuø thaéng. Cho neân ñöøng baûo raèng ngoân thuyeát laø coá ñònh. Coù taùnh laø coù coá ñònh, coù taát caû taùnh, töùc laø khoâng coù coá ñònh gì caû. Ngoân thuyeát chæ laø phöông tieän, khoâng phaûi coá ñònh. Hieän nay chuùng ta tu veà ngoân thuyeát hay veà caùi gì? Nhö khi quí vò ngoài thieàn yeân tònh laëng leõ, thaáy nieäm khôûi. Khi nieäm laëng baát thaàn quí vò saùng ra, thì saùng ra laø töø ngoân thuyeát hay töø caùi gì? Ñaâu phaûi töø ngoân thuyeát, neáu töø ngoân thuyeát laø saùng tuïng kinh, chieàu tuïng kinh. Coøn taâm thanh tònh laëng leõ roài ñöôïc saùng ñaïo, ñoù khoâng phaûi laø ngoân thuyeát. Theá neân ñöøng nghó phaûi laø ngoân thuyeát môùi ngoä ñaïo.

Phaät laïi baûo Boà taùt Ñaïi Hueä: “Thaáy theá giôùi naøy coù caùc loaøi ruoài, laèng (nhaëng), truøng, kieán, chuùng noù khoâng coù ngoân thuyeát maø moãi loaøi ñeàu laøm xong vieäc.” Phaät daãn nhö theá giôùi chuùng ta hieän ñang soáng, loaøi kieán coù noùi gì ñaâu maø chuùng toå chöùc coù kieán chuùa, kieán thôï laøm toå, kieán ñi kieám moài v.v... Tuy chuùng khoâng noùi maø vaãn bieát toå chöùc laøm xong vieäc. Caùc loaøi coân truøng khaùc nhö ong, ruoài, laèng v.v... cuõng khoâng ngoân thuyeát maø cuõng coù toå chöùc, bieát laøm nhöõng vieäc caàn thieát trong cuoäc soáng cuûa chuùng.

Cho neân Theá Toân duøng nhöõng caên cô naøy maø thay cho thuyeát phaùp. Theá laø saùu caên ñeàu coù theå thuyeát phaùp, ñaâu haún möôïn mieäng löôõi thoát ra aâm thinh môùi laø thuyeát phaùp. Ngaøi keát luaän laø saùu caên ñeàu thuyeát phaùp, khoâng phaûi duøng mieäng löôõi noùi ra lôøi môùi goïi laø thuyeát phaùp. Quí vò nghó saùu caên coù theå thuyeát phaùp khoâng? Thí duï coù ngöôøi hoûi theá naøo laø ñaïo, quí vò ñöa tay leân, hoaëc toû moät haønh ñoäng, neáu ai nhaân haønh ñoäng ñoù maø ngoä ñaïo thì ñoù laø thuyeát phaùp baèng thaân caên. Hoaëc nhö coù ngöôøi hoûi ñaïo, chuùng ta nhöôùng maøy leân, ngöôøi ñoù ngoä, ñoù laø thuyeát phaùp baèng caên gì? Nhö vaäy ñeán choã ngoä khoâng phaûi chæ do noùi. Toâi noùi ñaây khoâng phaûi töôûng töôïng, treân thöïc teá quí vò thaáy ñaâu phaûi taát caû ñeàu do mieäng noùi. Thí duï nhö chuùng ta noùi lôøi döõ thì ngöôøi giaän, nhöng neáu ai ñi ngang, chuùng ta lieác maét hoaëc nhìn coù veû khoâng deã thöông thì ngöôøi cuõng giaän. Cuõng khoâng phaûi chuùng ta noùi lôøi hieàn hoøa ngöôøi môùi thöông, maø coù khi nhìn vôùi ñoâi maét hieàn hoøa ngöôøi ta cuõng thöông. Nhö vaäy ñaâu phaûi coù lôøi noùi ra ngöôøi môùi bieát, maø chæ aùnh maét nhìn ngöôøi cuõng bieát roài. Coù khi haønh ñoäng hoaëc daùng ñi cuûa chuùng ta cuõng laøm ngöôøi gheùt hoaëc ngöôøi thöông. Ñaâu phaûi chæ coù lôøi noùi, maø caùc caên cuûa chuùng ta cuõng coù ñuû ñieàu kieän ñeå taïo söï thöông gheùt nôi moïi ngöôøi, nhöng nhöõng ñieàu chuùng ta taïo ra thì taàm thöôøng, khaùc vôùi caùc theá giôùi kia.

Vì theá haèng ngaøy nôi cöûa saùu caên cuûa chuùng sanh ñeàu laø nôi nhaäp lyù. Nôi saùu caên ñeàu laø nôi nhaäp lyù, neân coù vò chæ caàn moät luoàng gioù thoåi maùt cuõng ngoä ñaïo, coù vò thaáy hoa ñaøo lieàn ngoä ñaïo, coù vò nghe tieáng ñoäng cuõng ngoä ñaïo, coù vò nghe tieáng heùt cuõng ngoä ñaïo, coù vò thaáy laøm thinh cuõng ngoä ñaïo... hoaëc baïo moät chuùt nhö Maõ Toå ñaïp cho moät caùi cuõng ngoä ñaïo. Nhö vaäy ñaâu chæ moät vieäc noùi phaùp môùi ngoä ñaïo, nôi saùu caên ñeàu coù theå laø cöûa nhaäp lyù, nghóa laø chuùng ta tu ñeán luùc chín muoài roài thì caùi gì cuõng coù theå laøm cô hoäi cho chuùng ta ngoä.

Do ñoù ba ñôøi chö Phaät boán maét nhìn nhau, ba ñôøi chö Phaät boán maét nhìn nhau lieàn ngoä ñaïo. Saùu ñôøi Toå sö thoái thaân coù phaàn, nghóa laø böôùc luøi laïi moät caùi laø ngoä ñaïo.

Tuy nhieân nhö theá, Nieát Baøn khoâng hai ñöôøng, phöông tieän coù nhieàu cöûa. Nieát Baøn thaät ra khoâng coù hai loái, nhöng phöông tieän thì coù nhieàu cöûa, hoaëc ñi cöûa naøy hoaëc ñi cöûa kia. Böôùc vaøo nhaø Nieát Baøn khoâng coù hai, maø coù hai ba boán... ñoù laø töø cöûa. Toâi thöôøng ví duï nhö ôû trong nhaø coù thaép moät ngoïn ñeøn ñieän saùng. Neáu nhaø ñoù coù saùu cöûa thì ngöôøi ñöùng ngoaøi nhìn vaøo saùu cöûa ñeàu thaáy coù aùnh saùng phaùt ra. Nhö vaäy nhaân aùnh saùng nôi saùu cöûa, chuùng ta bieát trong nhaø coù ngoïn ñeøn. Töø saùu cöûa, ngöôøi thích ñi cöûa naøy, ngöôøi thích ñi cöûa kia ñeå böôùc vaøo nhaø, nhöng khi vaøo trong nhaø thì ngoïn ñeøn chæ laø moät. AÙnh saùng töø saùu cöûa thaáy döôøng nhö saùu, nhöng thöïc laø töø moät ngoïn ñeøn. Ñoù laø ñeå noùi chuùng ta ñaït ñöôïc lyù ñaïo khoâng phaûi chæ coù ngoân thuyeát maø coù theå do nhieàu phöông tieän.

Vì vaäy Phaät noùi Ñaïi thöøa Tieåu thöøa, kinh coù Ñoán giaùo Tieäm giaùo”. Phaät noùi coù phaùp Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa, coøn kinh thì coù Ñoán giaùo, Tieäm giaùo. Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa laø nhöõng töø ngöõ khi xöa duøng, hieän nay khoâng coøn thích hôïp nöõa. Giaùo hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam hieän nay duøng töø ngöõ Phaät giaùo Nguyeân thuûy, Phaät giaùo Phaùt trieån hay Baéc toâng. Nhöõng kinh ngaøy xöa goïi laø kinh Ñaïi thöøa nay noùi laø kinh Baéc toâng hay kinh Phaùt trieån. Cuøng tu theo ñaïo Phaät nhöng phaùp tu coù sai bieät, chuùng ta ñöøng vì söï giaûn traïch sai bieät maø cho beân keùm beân hôn. Chuùng ta nhieàu khi coù beänh gaëp ai cuõng hoûi thaày tu theo phaùi naøo cuûa Phaät giaùo? Hoaëc noùi toâi tu theo Ñaïi thöøa, vò kia tu theo Tieåu thöøa v.v... Noùi Ñaïi thöøa nhöng neáu tu loâi thoâi khoâng ra gì thì cuõng khoâng coù giaù trò. Coøn tu theo Tieåu thöøa maø tu ñeán nôi ñeán choán vaãn coù giaù trò. Nhö vaäy ai hôn? Töø ngöõ Ñaïi thöøa, Tieåu thöøa khoâng phaûi coá ñònh, maø nhieàu khi chuùng ta chaáp thaønh coá ñònh. Nghóa laø ngöôøi naøo tu hay, coù taâm hoàn cao thöôïng thì toát, ngöôøi naøo tu dôû, taâm hoàn ích kyû thì khoâng toát.

“Kinh coù Ñoán giaùo, Tieäm giaùo”, ñoán laø nhanh choùng, tieäm laø thöù lôùp, töø töø. Giaùo lyù daïy tu nhanh choùng goïi laø ñoán giaùo, giaùo lyù daïy tu töø töø goïi laø tieäm giaùo. Nhöõng boä kinh chæ thaúng chuùng ta coù taùnh giaùc, cho chuùng ta thaáy roõ nôi mình saün coù oâng Phaät, tu haønh thaønh Phaät nhö nhöõng kinh Phaùp Hoa, Hoa Nghieâm, Nieát Baøn, Laêng Giaø thuoäc ñoán giaùo. Tieäm giaùo laø nhöõng kinh chæ chuùng ta dieät heát phieàn naõo, töø töø seõ ngoä ñaïo nhö caùc boä kinh A Haøm.

Chaúng nhôø ngoùn tay chæ thì ñaâu theå thaáy maët traêng, chæ ñöôïc caù môùi coù theå queân noâm. Lôøi noùi naøy ñaëc bieät vì keû sô cô. Ngaøi duøng nhöõng hình aûnh ñeå thí duï. Trong kinh Vieân Giaùc, Phaät baûo lôøi Phaät daïy nhö ngoùn tay chæ maët traêng. Muoán thaáy maët traêng chuùng ta phaûi nöông theo ngoùn tay, neáu khoâng thì khoâng theå thaáy maët traêng. Ñeâm raèm traêng saùng vaèng vaëc, chuùng ta khoâng caàn ngoùn tay chæ. Nhöng trong baøi laø noùi tröôøng hôïp ñeâm muøng ba ñeán muøng saùu, nhöõng ñeâm ñoù maët traêng löôõi lieàm nhoû, ôû xa, coù ngöôøi khoâng thaáy. Chuùng ta thaáy môùi chæ cho ngöôøi. Nhìn theo höôùng ngoùn tay chæ, ngöôøi thaáy ñöôïc maët traêng. Nhö theá khoâng phaûi maët traêng ôû taïi ñaàu ngoùn tay maø nöông ngoùn tay ñeå thaáy maët traêng. Cuõng vaäy chuùng ta nöông kinh Phaät ñeå thaáy chaân lyù. Theá neân lôøi noùi, chöõ vieát trong kinh chæ laø phöông tieän gioáng nhö ngoùn tay chæ maët traêng. Maët traêng duï cho chaân lyù. Chuùng ta khoâng chaáp ngoùn tay laø maët traêng vì ñoù laø sai laàm, nhöng chuùng ta cuõng khoâng theå boû ngoùn tay maø thaáy ñöôïc maët traêng. Theá neân nöông ngoùn tay ñeå thaáy maët traêng laø ngöôøi khoân.

“Chæ ñöôïc caù môùi coù theå queân noâm”, thí duï naøy raát coå. Thöôû xöa ngöôøi ta ñi noâm coát baét caù, khi ñöôïc caù môùi coù theå boû noâm xaùch caù veà. Ñöôïc caù laø duï cho ngoä ñaïo, noâm laø duï cho phöông tieän. Nghóa laø khi ngoä ñaïo roài chuùng ta môùi boû phöông tieän. Coøn chöa ngoä ñaïo maø boû phöông tieän laø sai, khoâng ñöôïc keát quaû. Cho neân noùi: “Lôøi noùi naøy ñaëc bieät vì keû sô cô”. Toùm laïi noùi ñöôïc caù queân noâm hay nöông ngoùn tay ñeå thaáy maët traêng laø vì keû sô cô.

Neáu baäc maét saùng naøo ngaïi moät tieáng cöôøi, khoâng truyeàn maø truyeàn, khoâng ñöôïc maø ñöôïc, laáy caùi khoâng choã ñöôïc, aán chöùng Boà ñeà. Maét saùng laø ngoä ñaïo. Ngöôøi ngoä ñaïo roài thì chæ moät tieáng cöôøi, khoâng truyeàn phaùp gì caû maø ñoù laø ñaõ truyeàn, khoâng ñöôïc phaùp gì caû maø ñoù laø ñaõ ñöôïc.

“Laáy caùi khoâng choã ñöôïc aán chöùng Boà ñeà”. Ñöôïc maø khoâng choã ñöôïc, laáy caùi ñoù aán chöùng Boà ñeà. Taïi sao ñöôïc maø khoâng choã ñöôïc? Nhöõng töø ngöõ naøy nghe thaät khoù hieåu. Toâi thöôøng ví duï toâi ñi ñöôøng thaáy ai rôùt caây vieát toâi löôïm vaø noùi toâi ñöôïc caây vieát. Caây vieát laø moät vaät ôû ngoaøi, toâi naém ñöôïc noù thì noùi toâi löôïm. Coøn tính giaùc Phaät Toå truyeàn cho chuùng ta noù ôû ñaâu? Noù laø vaät ngoaøi chuùng ta hay ôû ngay nôi chuùng ta? Ngay nôi chuùng ta töùc laø cuûa mình maø mình queân, neân Phaät Toå môùi chæ, mình nhaän ra neân noùi mình ñöôïc. Ñöôïc cuûa mình thì ñöôïc maø khoâng ñöôïc. Noùi “voâ sôû ñaéc”, khoâng coù choã ñöôïc vì noù laø cuûa mình. Caây vieát laø caùi sôû ñaéc vì noù ôû ngoaøi. Nhö theá chuùng ta hieåu roõ caâu: “Dó voâ sôû ñaéc coá” trong kinh Baùt Nhaõ. Vì khoâng coù sôû ñaéc neân Boà taùt chöùng ñöôïc ñaïo quaû. Tu Phaät laø nöông theo lôøi daïy cuûa Phaät ñeå öùng duïng deïp phieàn naõo voïng töôûng. Phieàn naõo voïng töôûng döùt thì taùnh giaùc hieän ra. Thaáy taùnh giaùc thì goïi laø ñöôïc chôù thaät ra khoâng ñöôïc caùi gì heát, ñöôïc cuûa mình thì ñöôïc maø khoâng ñöôïc. "Khoâng truyeàn" vì ñaâu coù caùi gì maø truyeàn trao. Thöôøng noùi truyeàn laø Phaät hay Toå truyeàn y baùt. Y baùt ôû ngoaøi trao cho ñeä töû, ñoù laø truyeàn, coøn thaày nhaän mình coù taùnh giaùc, chæ cho ñeä töû nhaän ñöôïc taùnh giaùc thì ñaâu coù caùi gì truyeàn trao neân noùi khoâng truyeàn maø truyeàn. Laáy caùi khoâng choã ñöôïc aán chöùng Boà ñeà, chính choã khoâng choã ñöôïc ñoù maø mình ngoä ñöôïc Boà ñeà.

Theá Toân ñöa caønh hoa, Toå Ca Dieáp mæm cöôøi, hoïc giaû caàn phaûi bieát ñoàng moät taùnh vaäy. Phaät ñöa caønh hoa, Toå Ca Dieáp nhìn roài mæm cöôøi, nhö vaäy Phaät truyeàn taâm aán cho Toå Ca Dieáp laø truyeàn caùi gì? Chæ laø söï caûm thoâng nhau. Phaät muoán chæ caùi ñoù nôi ngaøi Ca Dieáp neân ñöa caønh hoa, Ca Dieáp nhìn bieát Phaät muoán chæ caùi saün cuûa mình lieàn mæm cöôøi, ñoù laø caûm thoâng, ñoù laø ñöôïc truyeàn taâm aán neân noùi khoâng truyeàn maø truyeàn laø vaäy.

]