THIEÀN TOÂNG BAÛN HAÏNH

(tt)

GIAÛNG: (tt)

3.4 TRAÀN THUÛ ÑOÄ EÙP VUA TRÔÛ VEÀ CUNG

            Thì vöøa thieân haï tìm ñoøi,

            Traàn coâng Thaùi teå thöông oâi nhöõng laø.

            Leänh rao khaép heát gaàn xa,

            Tìm ñoøi daáu ngöïa khaép hoøa ñoâng taây.

            Sang khoù giaø treû thuôû naây,

            Cuøng tìm Hoaøng Ñeá ñeâm ngaøy taân toan.

            Tìm leân ñeán Yeân Töû san,

            Thaáy Vua tuïng kinh, thieân ban loøng saàu.

            Laõo thaàn quyø laïy tröôùc sau:

            “Vua ñi tu ñaïo toâi haàu laøm sao?”

            Trieàu ñình taû höõu cuøng vaøo,

            Traàn ngoân thoáng thieát thaáp cao moïi loøng.

            “Chuùng toâi phuø raäp quoác trung,

            Thieân haï phuù quyù, taây ñoâng an nhaøn.

            Baèng nay Vua ñeå nhaø quan,

            Hoøa ñi tu ñaïo, daân gian cöïc saàu.

            Nguyeàn Vua naïp ngoân toâi taâu,

            Xaù veà trò nöôùc, sau giaø seõ hay.

            Loøng Vua chaúng toan veà raøy,

            Thieân haï cuøng thaùc ôû ñaây chaúng veà.”

            Vua thaáy thieân haï saàu bi,

            Loøng lo thaûm thieát, moät khi trình thaày:

            “Thieân haï röôùc Traãm veà raøy,

            Loøng muoán tu ñaïo nguyeän thaày daïy sao?”

            Doøng doøng nöôùc maét nhuoám traøo,

            Moät laø tieác ñaïo, hai laø thöông daân.

            Thuôû aáy Thieàn sö Truùc Laâm,

            Thaáy Vua thoát vaäy, boäi phaàn khaù thöông.

            Trí khoân taâu ñoäng Thaùnh Hoaøng:

            “Ñöôïc loøng thieân haï môùi löôøng raèng bay.

                        Phuø vi nhaân quaân giaû,

                        Dó thieân haï chi taâm vi taâm,

                        Dó thieân haï chi duïc vi duïc.

                        Kim thieân haï duïc nghinh,

                        Nguyeän Beä Haï qui chi.

                        Nhieân noäi ñieån chi cöùu,

                        Voâ vong tu Taâm luyeän Tính nhó.”

            Naày ñoaïn thaày phoù chuùc Vua:

            “Duø veà trò nöôùc ñeá ñoâ kinh thaønh.

            Ngaøy thì xem vieäc trieàu ñình,

            Ñeâm thì haèng nhôù tuïng kinh toïa thieàn.

            Phaät phaùp laø ñaïi nhaân duyeân,

            Con caû noái nghieäp thay quyeàn laïi ñi.”

            Trieàu ñình kính chuùc tung hoâ,

            Kieäu duø taøn taùn röôùc Vua ngöï veà.

            Thieân haï möøng thay boán beà.

            Vua laïi xem trò, nöôùc thì ñieän an.

* * *

            Thì vöøa thieân haï tìm ñoøi,

            Traàn coâng Thaùi teå thöông oâi nhöõng laø.

            Leänh rao khaép heát gaàn xa,

            Tìm ñoøi daáu ngöïa khaép hoøa ñoâng taây.

            Sang khoù giaø treû thuôû naây,

            Cuøng tìm Hoaøng Ñeá ñeâm ngaøy taân toan.

Khi hay tin nhaø vua ñaõ boû cung ñieän troán ñi, oâng Traàn Thuû Ñoä lo laéng thöông xoùt, neân noùi: “Traàn coâng Thaùi teå thöông oâi nhöõng laø”, oâng raát laø thaát voïng.

“Leänh rao khaép heát gaàn xa”, cho neân ra leänh truyeàn khaép xa gaàn.

“Tìm ñoøi daáu ngöïa khaép hoøa ñoâng taây”. “Tìm ñoøi daáu ngöïa” laø tìm kieám theo daáu ngöïa. “Khaép hoøa ñoâng taây” laø khaép nôi ñoâng taây nam baéc.

“Sang khoù giaø treû thuôû naây”. Sang laø ngöôøi giaøu, khoù laø ngöôøi ngheøo. Nhöõng ngöôøi giaøu ngheøo, giaø treû luùc naày.

“Cuøng tìm Hoaøng Ñeá ñeâm ngaøy taân toan”. Taân laø cay, toan laø chua. Taát caû moïi ngöôøi cuøng nhau ñi tìm nhaø vua suoát ñeâm ngaøy, tìm cuøng khaép thaät laø chua cay.

            Tìm leân ñeán Yeân Töû san,

            Thaáy vua tuïng kinh, thieân ban loøng saàu.

            Laõo thaàn quyø laïy tröôùc sau:

            “Vua ñi tu ñaïo toâi haàu laøm sao?”

“Tìm leân ñeán Yeân Töû san, Thaáy vua tuïng kinh, thieân ban loøng saàu”. Baûn naày laø tuïng kinh, baûn 1932 laø tuïng nieäm. “Thieân ban loøng saàu”, nghóa laø caû traêm ngöôøi ñeàu buoàn. Caùc ngöôøi tìm ñeán nuùi Yeân Töû, vaøo chuøa thaáy nhaø vua ñang tuïng kinh taát caû ñeàu buoàn.

“Laõo thaàn quyø laïy tröôùc sau: Vua ñi tu ñaïo toâi haàu laøm sao?”  OÂng Traàn Thuû Ñoä quyø xuoáng laïy thöa: Vua ñi tu, baây giôø toâi phaûi laøm sao?

            Trieàu ñình taû höõu cuøng vaøo,

            Traàn ngoân thoáng thieát thaáp cao moïi loøng:

            “Chuùng toâi phuø raäp quoác trung,

            Thieân haï phuù quyù, taây ñoâng an nhaøn.

            Baèng nay Vua ñeå nhaø quan,

            Hoøa ñi tu ñaïo, daân gian cöïc saàu.”

Luùc baáy giôø oâng Traàn Thuû Ñoä thoáng thieát thöa vôùi nhaø vua:

“Chuùng toâi phuø raäp quoác trung”. Baûn 1932 laø phuø laäp, laäp laø khoâng ñuùng , baûn naày laø phuø raäp, raäp laø taát caû ñeàu moät loøng, phuø raäp töùc laø heát loøng phoø vua, quoác trung laø trong nöôùc. Nghóa laø chuùng toâi ôû trong nöôùc ñeàu heát loøng phoø vua.

“Thieân haï phuù quí taây ñoâng an nhaøn”. Moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc giaøu sang phuù quí, ñoâng taây ñeàu ñöôïc thaûnh thôi an nhaøn.

“Baèng nay vua ñeå nhaø quan”. Ngaøy nay vua troán ñi tu, boû ngoâi baùu laïi cho caùc quan.

“Hoøa ñi tu ñaïo daân gian cöïc saàu”. Nghe vua ñi tu, daân gian raát buoàn khoå.

Ñoaïn naày laø lôøi than: Taát caû ñeàu ñoàng taâm phoø vua, daân chuùng trong nöôùc ñeàu ñöôïc bình an no aám. Nay vua boû ngai vaøng ñi tu, thì daân gian raát buoàn khoå.

            “Nguyeàn Vua naïp ngoân toâi taâu,

            Xaù veà trò nöôùc, sau giaø seõ hay.

            Loøng Vua chaúng toan veà raøy,

            Thieân haï cuøng thaùc ôû ñaây chaúng veà.”

Nhöõng lôøi naày ñaët nhaø vua trong theá baát khaû khaùng. OÂng Traàn Thuû Ñoä thöa: Xin nhaø vua nhaän lôøi toâi taâu, baây giôø Ngaøi trôû veà trò nöôùc. “Xaù veà” laø boû ñi, ñöøng coù ñi tu. Sau naày khi giaø lôùn tuoåi Ngaøi seõ ñi tu, coøn baây giôø ñang khoeû, ñang laøm ñöôïc vieäc nöôùc maø Ngaøi ñi tu thì raát uoång khoâng theå ñöôïc, ñeán giaø seõ hay.

“Loøng vua chaúng toan veà raøy”. Neáu vua khoâng öng trôû veà, thì:

“Thieân haï cuøng thaùc ôû ñaây chaúng veà”. Taát caû quaàn thaàn ñeàu cheát taïi ñaây, khoâng veà. ÔÛ hoaøn caûnh naày, vua phaûi xöû trí nhö theá naøo? Vua ñi tu yeân thaân mình, nhöng thieân haï ñoàng ñeán thöa: Neáu nhaø vua khoâng veà, chuùng toâi cuøng cheát taïi ñaây. Vì töø bi, laøm sao Ngaøi ñaønh loøng thaáy caûnh nhö vaäy. Theá neân nhaø vua noùi:

            Vua thaáy thieân haï saàu bi,

            Loøng lo thaûm thieát, moät khi trình thaày:

            “Thieân haï röôùc Traãm veà raøy,

            Loøng muoán tu ñaïo nguyeän thaày daïy sao?”

            Doøng doøng nöôùc maét nhuoám traøo,

            Moät laø tieác ñaïo, hai laø thöông daân.

Vua ôû trong hoaøn caûnh raát khoù xöû:

            “Vua thaáy thieân haï saàu bi,

            Loøng lo thaûm thieát, moät khi trình thaày:”

Thaáy thieân haï buoàn thaûm quaù, loøng nhaø vua cuõng lo buoàn thaûm thieát, neân môùi trình laïi vôùi Thieàn sö Vieân Chöùng:

            “Thieân haï röôùc Traãm veà raøy,

            Loøng muoán tu ñaïo nguyeän thaày daïy sao?”

Nay thieân haï leân röôùc Traãm veà, nhöng Traãm raát muoán tu, thaày daïy phaûi laøm sao? Vua toû loøng nhö vaäy roài nöôùc maét tuoân traøo:

            “Doøng doøng nöôùc maét nhuoám traøo,

            Moät laø tieác ñaïo, hai laø thöông daân”.

Taïi sao Ngaøi buoàn rôi nöôùc maét? Vì Ngaøi thaáy ñaïo muoán tu, song loøng thöông daân khoâng nôõ, neân Ngaøi ôû trong theá raát laø khoù xöû.

Ñeán phaàn Thieàn sö Truùc Laâm traû lôøi:

            Thuôû aáy Thieàn sö Truùc Laâm,

            Thaáy vua thoát vaäy, boäi phaàn khaù thöông.

            Trí khoân taâu ñoäng Thaùnh Hoaøng:

            “Ñöôïc loøng thieân haï môùi löôøng raèng bay.”

Baûn naày laø chöõ “bay”, coù theå chöõ “hay” laø ñuùng hôn, “Ñöôïc loøng thieân haï môùi löôøng raèng hay".

Ngaøi Vieân Chöùng nghe vua noùi thaät laø ñaùng thöông, môùi thöa raèng (ñaây laø nguyeân vaên chöõ Haùn):

            “Phuø vi nhaân quaân giaû,

            Dó thieân haï chi taâm vi taâm,

            Dó thieân haï chi duïc vi duïc.

            Kim thieân haï duïc nghinh,

            Nguyeän Beä Haï qui chi.

            Nhieân noäi ñieån chi cöùu,

            Voâ vong tu Taâm luyeän Tính nhó.”

YÙ ñoaïn naày noùi:

“Phuø vi nhaân quaân giaû, dó thieân haï chi taâm vi taâm, dó thieân haï chi duïc vi duïc”. Phaøm laøm ñaáng nhaân quaân, phaûi laáy taâm thieân haï laøm taâm mình, laáy söï mong muoán cuûa thieân haï laøm söï mong muoán cuûa mình.

“Kim thieân haï duïc nghinh, nguyeän Beä haï qui chi.” Nay thieân haï muoán ñoùn Ngaøi veà, xin Beä haï haõy trôû veà.

“Nhieân noäi ñieån chi cöùu, voâ vong tu Taâm luyeän Tính nhó”. Nhöng veà phaàn noäi ñieån, töùc laø kinh ñieån, Ngaøi phaûi nghieân cöùu, khoâng coù queân tu taâm luyeän tính vaäy.

Ñoaïn naày laø trích nguyeân vaên chöõ Haùn trong lôøi töïa baøi Thieàn Toâng Chæ Nam cuûa Ngaøi Traàn Thaùi Toâng. Nhöõng lôøi naày noùi raát roõ, ngöôøi sau ai ai cuõng quí troïng. Moät vò Thieàn sö khuyeân vua: Phaøm laøm vua, phaûi laáy taâm thieân haï laøm taâm mình, laáy choã mong muoán cuûa thieân haï laøm choã mong muoán cuûa mình. Töùc laø mình laøm vua laø vì ñuùng theo söï mong muoán cuûa muoân daân, chôù khoâng phaûi laøm theo loøng rieâng tö caù nhaân cuûa mình. Lôøi daïy raát laø thoáng thieát. Baây giôø thaàn daân muoán röôùc Beä haï veà thì Beä haï phaûi veà, khoâng coù caùch naøo khaùc hôn. Tuy nhieân xin nhaéc Ngaøi khi veà phaûi xem kinh ñieån vaø kheùo tu taâm luyeän tính ñöøng coù queân. Ñoù laø lôøi nhaéc cuûa ngaøi Vieân Chöùng.

Nhö vaäy chuùng ta thaáy ngöôøi xöa khoâng coù caùi nhìn thieån caän, khi nghe noùi vua muoán tu thì khuyeân vua trôû veà lo vieäc nöôùc, khoâng giöõ vua ôû laïi chuøa tu cho mình ñöôïc noåi danh. Theá neân khi vua xin ñi tu, nhöng coøn ñang lo vieäc nöôùc, thì phaûi khuyeân vua laøm cho troøn boån phaän ñoái vôùi muoân daân, ñöøng boû ngoâi boû nöôùc. Coøn ñi tu laø chuyeän rieâng cuûa mình, khi raûnh thì tu hoaëc khi thanh tónh yeân laëng thì xem laïi kinh ñieån vaø tu taâm luyeän tính.

Sau ñaây Thieàn sö Chaân Nguyeân dieãn taû theâm cho roõ raøng:

            Naày ñoaïn thaày phoù chuùc Vua:

            “Duø veà trò nöôùc ñeá ñoâ kinh thaønh,

            Ngaøy thì xem vieäc trieàu ñình,

            Ñeâm thì haèng nhôù tuïng kinh toïa thieàn.

            Phaät phaùp laø ñaïi nhaân duyeân,

            Con caû noái nghieäp thay quyeàn laïi ñi.”

Ngaøi Vieân Chöùng daën doø nhaø vua: Duø veà trò nöôùc ôû choán ñeá ñoâ kinh thaønh, nhöng ban ngaøy thì vua xem vieäc trieàu chính, coøn ban ñeâm nhôù tuïng kinh toïa thieàn.

            “Phaät phaùp laø ñaïi nhaân duyeân,

            Con caû noái nghieäp thay quyeàn laïi ñi.”

Gaëp ñöôïc Phaät phaùp laø ngöôøi coù nhaân duyeân lôùn, khoâng phaûi laø thöôøng. Vì theá sau naày khi Beä haï coù con lôùn roài, haõy trao ngoâi laïi cho con ñeå ñi tu. Ñoù laø lôøi daën theo loái nhìn roäng raõi cuûa ngaøi Chaân Nguyeân.

            Trieàu ñình kính chuùc tung hoâ,

            Kieäu duø taøn taùn röôùc Vua ngöï veà.

            Thieân haï möøng thay boán beà,

            Vua laïi xem trò, nöôùc thì ñieän an.

Nghe Thieàn sö Vieân Chöùng khuyeân vua trôû veà theo loøng daân, neân moïi ngöôøi ñeàu hoan ngheânh. Luùc ñoù naøo kieäu naøo duø, naøo taøn naøo taùn che ñaày khaép ñeå ñoùn röôùc vua trôû veà trieàu, ai naáy ñeàu möøng rôõ haân hoan. Khi vua trôû veà coi vieäc nöôùc thì nöôùc ñöôïc bình an thònh trò.

Qua ñoaïn naày chuùng ta thaáy ñieåm ñaëc bieät cuûa nhaø vua cuõng nhö cuûa vò Thieàn sö. Ñieåm ñaëc bieät cuûa vua Traàn Thaùi Toâng laø trong loøng Ngaøi oâm aáp hai vieäc: Moät laø moä ñaïo tha thieát, hai laø thöông daân chí tình, moä ñaïo thöông daân, beân naøo cuõng naëng. Cho neân troán ñöôïc thì troán ñi tu, nhöng nghe daân saün saøng ñoùn mình veà, lieàu cheát ñoùn mình veà, thì Ngaøi khoâng nôõ boû, vì theá maø bò giaèng co giöõa ñaïo vaø ñôøi, khoâng theå naøo döùt khoaùt ñöôïc. Hoaøn caûnh cuûa Ngaøi ñi tu roài phaûi trôû veà laø vì loøng daân mong muoán, neân Ngaøi phaûi trôû veà.

Coøn hieän nay chuùng ta ñi tu, laâu laâu muoán trôû veà laø taïi sao? Thaät thaø maø noùi, nhieàu ngöôøi tu moät thôøi gian, baát thaàn nhôù cha nhôù meï, cha meï khoâng goïi veà cuõng leân xin thaày cho con veà thaêm. Loøng cha meï chöa muoán maø mình muoán. Cha meï muoán con tu cho ñeán ngaøy ñaït ñaïo nhöng nhôù cha meï laïi xaùch goùi chaïy veà! Ñoù laø vì söï quyeát taâm cuûa mình chöa tha thieát chöa vöõng maïnh nhö ngöôøi xöa. Moät oâng vua thöông daân thöông nöôùc laïi coøn quí kính ñaïo ñöùc, nhö theá khoâng phaûi laø moät vò vua hieàn hay sao?

Ñeán ñieåm ñaëc bieät cuûa vò thaày, cuûa moät Thieàn sö. Sö hoûi: Nhaø vua ñi ñaâu? Thöa: Con leân nuùi tu ñeå caàu thaønh Phaät. Sö lieàn chæ roõ: Phaät ôû ngay nôi taâm mình, ôû ngay loøng mình, chôù khoâng phaûi Phaät ôû nuùi. Muoán thaáy Phaät ôû taâm mình ôû loøng mình, laøm sao thaáy? Qua saùu caên, nhöõng cöû ñoäng cuûa saùu caên, ñoù laø hieän töôùng Phaät, chæ ñöøng coù nieäm thöù hai. Maét thaáy, tai nghe, muõi ngöûi, löôõi neám, thaân xuùc chaïm, yù duyeân theo phaùp, nhöng ñöøng coù nieäm thöù hai. Thaáy ngöôøi laø ngöôøi, thaáy caùi nhaø laø caùi nhaø, thaáy caây gaäy laø caây gaäy, laø caùi thaáy cuûa ai? Ñoù laø caùi thaáy cuûa Thieàn sö. Vaäy laø coù nieäm thöù hai khoâng? Neáu thaáy ngöôøi, laïi noùi ñeïp xaáu, laø coù nieäm thöù hai, thaáy caây gaäy cuõng ñeïp xaáu, thaáy caùi nhaø cuõng ñeïp xaáu, laø coù nieäm thöù hai. Coù nieäm thöù hai thì maát Phaät roài, ñoù laø phaøm chôù khoâng coøn Phaät nöõa. Neáu thaáy nghe ngöûi neám v.v... chæ moät nieäm ñaàu khoâng coù nieäm thöù hai thì Phaät hieän tieàn, neáu coù nieäm thöù hai, töùc laø chuùng sanh.

Thöû hoûi taát caû chuùng ta khi thaáy nghe ngöûi neám coù ñeán nieäm thöù maáy? Thaáy ngöôøi thì khôûi nieäm ngöôøi naày ñeïp ngöôøi kia xaáu, ngöôøi ñeïp deã thöông ngöôøi xaáu deã gheùt, laø ñeán nieäm thöù maáy roài? Ñoù laø phaøm tuïc, khoâng phaûi Phaät, cuõng laø taâm nhöng laø taâm phaøm tuïc. Neáu chæ coù moät nieäm ñaàu khoâng coù nieäm thöù hai, ñoù laø taâm Phaät, raát laø roõ raøng, khoâng coù giaáu gieám, khoâng coù che ñaäy chuùt naøo. Nhö theá chuùng ta neân tìm Phaät ôû ñaâu? Ngay nôi mình, chôù khoâng ôû ñaâu xa caû. Ñoù laø lôøi noùi chí thieát ñeå chuùng ta bieát ngöôøi thaáy ñaïo roài thì noùi ñieàu gì cuõng khoâng ngoaøi caùi thaáy cuûa mình. Ñöùng veà maët chæ thaúng ñaây goïi laø thieàn tröïc chæ, tröïc chæ nhaân taâm laø nhö vaäy, Thieàn sö ñaõ chæ thaúng cho nhaø vua roài.

Ñaây noùi ñeán caùch xöû söï, neáu laø moät oâng vua thì phaûi nhö theá naøo? Laø vua thì phaûi laáy taâm cuûa ngöôøi daân laøm taâm cuûa mình, laáy caùi mong muoán cuûa ngöôøi daân laøm caùi mong muoán cuûa mình. Neáu laø thaày tu thì phaûi nhö theá naøo? Laø thaày tu thì phaûi laáy taâm mong muoán cuûa Phaät töû laøm taâm cuûa mình. Phaät töû cuùng döôøng cho Taêng Ni coù côm aên aùo maëc laø muoán Taêng Ni tu, thì mình phaûi raùn tu. Neáu khoâng muoán thì Phaät töû ñaâu coù cuùng döôøng. Theá neân khi Phaät töû uûng hoä, thì chuùng ta phaûi raùn tu. Cho neân coù theå noùi: “Phaøm Taêng Ni giaû, dó Phaät töû chi taâm vi taâm, dó Phaät töû chi duïc vi duïc”. Nhö vaäy môùi ñuùng yù muoán cuûa Phaät töû lo cho Taêng Ni coù côm aên aùo maëc ñeå tu. Neáu Taêng Ni khoâng lo tu haønh, laïi laøm nhöõng chuyeän voâ ích khoâng ñaâu laø traùi vôùi sôû nguyeän cuûa Phaät töûã, traùi vôùi sôû nguyeän cuûa chuùng sanh. Vì vaäy ngöôøi tu laø phaûi laøm theo sôû nguyeän cuûa Phaät töû, töùc laø hoï muoán mình tu thì mình phaûi tu. Khi naøo khoâng ai ngoù ngaøng tôùi, khoâng ai uûng hoä ngöôøi tu nöõa, thì trôû veà coøn khaû dó. Coøn baây giôø Phaät töû uûng hoä ñaày ñuû côm no aùo aám maø chuùng ta nghó ñeán vieäc lui böôùc laø traùi vôùi sôû nguyeän cuûa Phaät töû, töùc laø traùi vôùi taâm yù cuûa chuùng sanh, thaät laø khoâng toát. Ñaây laø lôøi chuùng toâi nhaéc nhôû quí vò treân ñöôøng tu phaûi thaáy cho thaät kyõ boån phaän cuûa mình.

3.5 VUA TU THIEÀN TAÏI GIA

            Trò vì ñöôïc möôøi ba xuaân,

            Choác moøng ñaïo Buït, laïi toan söï loøng.

            Nhôù lôøi thaày daïy chaúng vong,

            Môøi chö Thieàn Ñöùc Laõo Taêng vaøo chaàu.

            Thaêm hoûi kinh giaùo tröôùc sau,

            Kim Cöông thöôøng tuïng leõ maàu tinh thoâng.

            Lieãu ñaït taùm chöõ laøm xong,

            Öng Voâ Sôû Truï Nhi Sanh Kyø Taâm.

            Vua ngoài töùc löï traàm ngaâm,

            Hoaùt nhieân ñaïi ngoä môùi thaâm vaøo loøng.

            Ngoû ñöôïc Baùt Nhaõ Taâm Toâng,

            Vaïn Phaùp dieäu duøng, töï tính hieån döông.

            Baûn lai dieän muïc chaân thöôøng,

                Vieân dung Phaùp giôùi ñöôøng ñöôøng tòch quang.

            Khi thì ngoài ngöï ngai vaøng,

            Khi thì toïa ñònh thieàn saøng boùng caây.

            Loøng Thieàn nghieâm caån ai hay,

            Quaû Boà Ñeà chín, ñeán ngaøy thu coâng.

            Thieân haï Nam Baéc Taây Ñoâng,

            Thaáy Vua ñaéc ñaïo cong loøng vui thay!

            Sang khoù giaø treû thuôû nay,

            Cuøng ñi hoïc ñaïo soá raày ñeà ña.

            Ñaéc ñaïo baèng caùt soâng Haø,

            Nhôø ôn Hoaøng Ñeá quoác gia phaùt loøng.

            Duø ai tính ñaõ baïo hung,

            Laïi hoài chaùnh thieän, ra loøng ñi tu.

            Vaïn daân Kích nhöôõng Khang cuø,

            Nhaø nhaø thôø Buït Nam Moâ Di Ñaø.

            Naøy ñoaïn Laõo Taêng thaày giaø,

            ÔÛ Yeân Töû giaø, tìm xuoáng thaønh ñoâ.

            Vua möøng taëng phong Quoác sö,

                Troïng Taêng kính Phaät phuïng thôø nghieâm trang.

            Phaùn ôû Thaéng Ñöùc ñieän ñöôøng,

            Söûa kinh soaïn luïc ñeå truyeàn haäu lai.

            Thieân Phong laø thaày nöôùc ngöôøi,

            Trí tueä cao taøi, kinh lòch chö bang.

            Tieáng ñoàn Vieät quoác Ñeá Vöông,

            Coù Vua tu Ñaïo, ngöôøi thöôøng xaûy qua.

            Xöng raèng: “Laâm Teá toâng xöa,

            Phaùp phaùi dieãn thöøa, vaân thuûy A Nam.

            Hoäi thieän tri thöùc laïi tham,

            Ích minh toân chæ caøng thaâm loøng Thieàn.

            Sö tröôûng laø ñaïi nhaân duyeân,

            Thieän höõu trôï giaùo hoä quyeàn Nam Moâ.

            Thaùi Toâng môû Phaät tröôøng ñoà,

            Quyønh Laâm, Tö Phuùc cuøng chuøa Hoa Yeân.

            Trai Taêng nguõ baùch dö vieân,

            Theá phaùt thuï giaùothieân thieân vaøn vaøn.

            Thaønh thò cho ñeán laâm san,

            Tuøy caên tu chöùng, thanh nhaøn yeân cö.

* * *

Ñoaïn naøy raát quan troïng.

            Trò vì ñöôïc möôøi ba xuaân,

            Choác moøng ñaïo Buït, laïi toan söï Loøng.

            Nhôù lôøi thaày daïy chaúng vong,

            Môøi chö Thieàn Ñöùc Laõo Taêng vaøo chaàu.

“Trò vì ñöôïc möôøi ba xuaân”. Ngaøi trôû veà laøm vua ñöôïc möôøi ba xuaân töùc laø möôøi ba naêm.

“Choác moøng ñaïo Buït laïi toan söï loøng”. Choác moøng laø nhôù ñeán, choác moøng ñaïo Buït laø nhôù ñeán ñaïo Phaät. Laïi toan söï loøng laø khi veà laøm vua, vì coù giaëc giaõ baän roän neân Ngaøi queân. Nay nhôù ñeán ñaïo Phaät, trong loøng Ngaøi laïi lo laéng.

“Nhôù lôøi thaày daïy chaúng vong”. Nhôù lôøi thaày Vieân Chöùáng daïy, Ngaøi chaúng daùm queân.

“Môøi chö Thieàn Ñöùc Laõo Taêng vaøo chaàu”. Khi aáy Ngaøi môøi caùc vò Thieàn Ñöùc, caùc baäc Laõo Taêng ñeán ñeå thöa hoûi ñaïo lyù.

            Thaêm hoûi kinh giaùo tröôùc sau,

            Kim Cöông thöôøng tuïng leõ maàu tinh thoâng.

            Lieãu ñaït taùm chöõ laøm xong,

            Öng Voâ Sôû Truï Nhi Sanh Kyø Taâm.

Khi thöa hoûi ñaïo lyù roài, Ngaøi chuyeân trì tuïng kinh Kim Cöông. Moät hoâm caàm quyeån kinh Kim Cöông, ñoïc ñeán caâu: “Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, Ngaøi ñeå kinh xuoáng traàm ngaâm giaây laâu, cho neân noùi:

            Vua ngoài töùc löï traàm ngaâm,

            Hoaùt nhieân ñaïi ngoä môùi thaâm vaøo loøng.

            Ngoû ñöôïc Baùt Nhaõ Taâm Toâng,

            Vaïn Phaùp dieäu duøng, töï tính hieån döông.

            Baûn lai dieän muïc chaân thöôøng,

            Vieân dung Phaùp giôùi ñöôøng ñöôøng tòch quang.

“Vua ngoài töùc löï traàm ngaâm”. Vua ngoài traàm ngaâm, ñoïc ñi ñoïc laïi caâu “Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”.

“Hoaùt nhieân ñaïi ngoä môùi thaâm vaøo loøng”. Khi aáy boãng nhieân ñaïi ngoä ñöôïc yù nghóa caâu kinh “Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, neân trong loøng ñöôïc thaáu suoát.

“Ngoû ñöôïc Baùt Nhaõ Taâm Toâng”. Chöõ ngoû laø hieåu. Hieåu ñöôïc taâm toâng Baùt Nhaõ.

“Vaïn Phaùp dieäu duøng, töï tính hieån döông”. Muoân phaùp ñeàu laø dieäu duïng, taùnh mình hieån baøy ra khoâng coøn giaáu gieám nöõa.

Nhö vaäy laø vua Traàn Thaùi Toâng ñang ôû ngoâi trò vì, chæ trì kinh Kim Cöông, ñeán khi nghieàn ngaãm caâu “Öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm”, Ngaøi hoaùt nhieân ñaïi ngoä. Sau khi ngoä Ngaøi coù vieát quyeån “Thieàn Toâng Chæ Nam”. Khi Thieàn sö Vieân Chöùng ñeán thaêm, vua trình quyeån saùch, Thieàn sö xem qua lieàn noùi: Ñaây laø thaáu suoát ñöôïc Taâm toâng. Theá neân ñieåm ñaëc bieät cuûa tinh thaàn Thieàn toâng ñôøi Traàn laø ñang laøm vua maø tu vaãn ngoä ñaïo, chôù khoâng phaûi laø ngöôøi baàn haøn hay ngöôøi ôû trong non trong nuùi tu môùi ngoä ñaïo. Coøn chuùng ta hieän nay laø Taêng Ni ôû trong thieàn vieän yeân tónh maø khoâng ngoä ñaïo, nghó coù buoàn khoâng? Laøm vua tu ngoä ñaïo laø moät khích leä cho taát caû ngöôøi cö só thôøi nay. Caùc cö só khi ñeán chuøa cöù than: Chuùng con baän quaù khoâng coù thì giôø tu. Baän vieäc gì? Saùng lo ñi laøm, hoaëc ñi chôï naáu aên, roài tieáp khaùch, ñeán chieàu laøm vaøi vieäc laët vaët, roài toái ñi nguû. Chæ coù bao nhieâu vieäc ñoù maø tu khoâng ñöôïc, thaät laø quaù dôû. Neáu vì baän, tu khoâng ñöôïc thì vua Traàn Thaùi Toâng baän bao nhieâu vieäc nöôùc aét khoâng ngoä ñaïo. Nhöng vua tu ngoä ñaïo thì chuùng ta khoâng coøn lyù do gì ñoå loãi baän quaù tu khoâng ñöôïc. Chæ vì chuùng ta tu coøn dôû, coøn yeáu, chöa coù thieát tha, chôù khoâng phaûi vì baän roän! Thaät vaäy neáu thieát tha tu thì duø ôû nhaø hay ôû chôï tu cuõng ngoä ñaïo. ÔÛ ñaây chuùng ta thaáy ñieåm kyø ñaëc cuûa ngöôøi xöa, khi quyeát taâm tu thì ngoä ñaïo. Ngoä ñöôïc Taâm toâng roài môùi thaáy caùi dieäu duïng cuûa muoân phaùp, môùi hieån baøy ñöôïc töï taùnh cuûa mình.

“Baûn lai dieän muïc chaân thöôøng”. Baûn lai dieän muïc cuûa mình laø caùi chaân thaät thöôøng coøn, khoâng phaûi chuùng ta chæ coù töôùng cuûa thaân sanh dieät voâ thöôøng, cuûa taâm laêng xaêng dao ñoäng. Thaân sanh dieät, taâm dao ñoäng khoâng phaûi laø caùi thaät cuûa mình, maø caùi thaät cuûa mình laø caùi baûn lai dieän muïc, chöa töøng sanh chöa töøng dieät, chaân thaät, thöôøng coøn. Caùi ñoù ôû ñaâu?

“Vieân dung Phaùp giôùi ñöôøng ñöôøng tòch quang”. “Vieân dung phaùp giôùi”, töùc laø truøm khaép phaùp giôùi, “ñöôøng ñöôøng tòch quang” laø roõ raøng trong saùng laëng leõ. Theá thì ngay nôi chuùng ta saün coù caùi baûn lai dieän muïc thöôøng coøn khoâng giôùi haïn, bao dung caû phaùp giôùi vaø luoân luoân thöôøng giaùc.

            Khi thì ngoài ngöï ngai vaøng,

            Khi thì toïa ñònh thieàn saøng boùng caây.

            Loøng Thieàn nghieâm caån ai hay,

            Quaû Boà Ñeà chín, ñeán ngaøy thu coâng.

            Thieân haï Nam Baéc Taây Ñoâng,

            Thaáy vua ñaéc ñaïo cong loøng vui thay!

Laø moät oâng vua coù khi ngoài treân ngai vaøng ñeå lo vieäc nöôùc, coù khi raûnh roãi ra vöôøn ngöï uyeån ngoài thieàn döôùi coäi caây. Nhö theá thì ôû treân ngai vaøng, hay ôû ngoaøi vöôøn ngöï uyeån, tuøy duyeân maø öùng duïng.

            “Loøng Thieàn nghieâm caån ai hay,

            Quaû Boà Ñeà chín, ñeán ngaøy thu coâng”.

ÔÛ trong moïi hoaøn caûnh maø taâm thieàn cuûa Ngaøi raát laø caån maät, khoâng ai hay bieát. Ñeán khi quaû Boà ñeà chín, Ngaøi thu nhaët ñöôïc coâng phu keát quaû cuûa mình.

            “Thieân haï Nam Baéc Taây Ñoâng,

            Thaáy Vua ñaéc ñaïo cong loøng vui thay.”

“Cong loøng” laø trong loøng, vì ngaøy xöa ñoïc nhö vaäy. Taát caû thieân haï ñoâng taây nam baéc nghe nhaø vua ngoä ñaïo, trong loøng ai cuõng vui möøng sung söôùng.

            Sang khoù giaø treû thuôû nay,

            Cuøng ñi hoïc ñaïo soá raày ñeà ña.

            Ñaéc ñaïo baèng caùt soâng Haø,

            Nhôø ôn Hoaøng Ñeá quoác gia phaùt loøng.

Khi aáy nhöõng ngöôøi giaø treû ngheøo giaøu, nghe vua tu haønh ñaéc ñaïo, ai naáy ñeàu ruû nhau ñi tu raát nhieàu.

            “Ñaéc ñaïo baèng caùt soâng Haø,

            Nhôø ôn Hoaøng Ñeá quoác gia phaùt loøng”.

Soá ngöôøi sau naày ngoä ñaïo nhieàu nhö caùt soâng Hoàng Haø. Taïi sao ñöôïc ngoä ñaïo? Nhôø ôn nhaø vua ñi tu cho neân moïi ngöôøi phaùt taâm cuøng ñi tu. Vua ñi tu ñaéc ñaïo, thì taát caû ngöôøi cö só giaøu ngheøo gì cuõng coù theå tu ñöôïc. Theá neân ngaøy nay chuùng toâi chuû tröông khoâi phuïc Thieàn Toâng ñôøi Traàn. Bieát ñaâu mai kia chuùng ta seõ: “Cuøng ñi hoïc ñaïo soá raøy ñeà ña”, soá ngöôøi cö só seõ ruû nhau ñi tu ñaïo raát laø nhieàu.

            Duø ai taùnh ñaõ baïo hung,

            Laïi hoài chaùnh thieän, ra loøng ñi tu.

            Vaïn daân Kích nhöôõng Khang cuø,

            Nhaø nhaø thôø Buït Nam Moâ Di Ñaø.

Nghe nhaø vua ñi tu, taát caû ngöôøi daân trong nöôùc duø laø nhöõng keû taùnh tình hung baïo cuõng caûi thieän, cuõng laàn hoài tu taäp.

“Vaïn daân Kích nhöôõng Khang cuø”. Kích nhöôõng laø teân moät baøi ca ñôøi vua Nghieâu, Khang cuø laø teân moät baøi ca dao ñôøi vua Thuaán, yù noùi muoân daân ñeàu ñöôïc haùt ca vui veû trong caûnh thaùi bình.

“Nhaø nhaø thôø Buït Nam Moâ Di Ñaø”. Nhaø nhaø ñeàu thôø Phaät, vaø nieäm Nam Moâ Di Ñaø. Ñaây laø caùch nhìn cuûa ngaøi Chaân Nguyeân vì taùc phaåm naày laø cuûa Ngaøi. Ngaøi thuaät laïi ñôøi tu cuûa caùc vua Thieàn sö ñôøi Traàn. Caùc vua Traàn tu Thieàn ngoä ñaïo, ngaøi Chaân Nguyeân cuõng tu Thieàn ngoä ñaïo, nhöng Ngaøi ôû vaøo theá kyû XVII, caùch ñôøi Traàn ñeán boán theá kyû, neân vì hoaøn caûnh Ngaøi höôùng nhieàu veà Tònh ñoä. Ngaøi coù vieát nhöõng quyeån nhö Yeáu Nghóa Tònh Ñoä, Ñöôøng Loái Tu Tònh Ñoä vaø laäp ñaøi Cöûu Phaåm Lieân Hoa. Taïi sao? Vì coù hai lyù do:

Lyù do thöù nhaát laø thôøi nhaø Traàn laø thôøi chuyeân tu Thieàn, laáy söï tu Thieàn laøm goác. Caùc Thieàn sö nhaø Traàn laïi laø nhöõng vò laõnh ñaïo ñaát nöôùc, cho neân daân chuùng ñua nhau tu Thieàn, neáu coù nieäm Phaät cuõng nieäm theo loái Töï taùnh Di Ñaø, duy taâm Tònh Ñoä. Sau ñôøi Traàn ñeán ñôøi Hoà, roài nhaø Minh qua cai trò. Sau ñoù laø ñôøi Haäu Leâ, caùc vua chuùa thôøi ñoù troïng Nho khinh Phaät, cho neân Phaät giaùo khoâng ñöôïc giôùi trí thöùc ngöôõng moä nöõa, traùi laïi Phaät giaùo ñi thaúng vaøo quaàn chuùng bình daân ôû mieàn queâ. Tuy caùc Thieàn sö vaãn ngoä ñaïo töø Thieàn, nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Phaät giaùo laø Thieàn sö, nhöng ña soá quaàn chuùng theo ñaïo Phaät khoâng hieåu ñöôïc lyù Thieàn, cho neân caùc Ngaøi môùi daïy Tònh Ñoä. Vì theá vaøo thôøi cuoái Leâ, Tònh Ñoä baét ñaàu phaùt ñaït.

Lyù do thöù hai, cuoái ñôøi Leâ laø thôøi kyø Nam Baéc phaân tranh, ñaát nöôùc Vieät Nam bò chia ñoâi, laáy soâng Gianh laøm ranh giôùi, Ñaøng Ngoaøi töø soâng Gianh trôû ra, Ñaøng Trong töø soâng Gianh trôû vaøo. Ñaát nöôùc bò chia ñoâi, laïi theâm giaëc giaõ lieân mieân cho neân loøng ngöôøi thôøi ñoù yeáu ñi, khoâng coøn ñöùc töï tin vöõng maïnh. Vì theá quí Ngaøi thaáy daïy nieäm Phaät deã hôn, coù moät nguoàn an uûi troâng caäy töø beân ngoaøi thì thích hôïp hôn. Do ñoù thôøi naày baét ñaàu höôùng ngöôøi Phaät töû vaøo phöông phaùp tu Tònh ñoä. Cho neân vaøo theá kyû XVII, ngaøi Chaân Nguyeân laø moät Thieàn sö maø noùi caâu: “Nhaø nhaø thôø Buït, Nam Moâ Di Ñaø”, laø tu nieäm Phaät Di Ñaø, töùc laø tu Tònh ñoä. Vì theá chuùng ta phaûi thaáy roõ yù nghóa cuûa ñoaïn naày.

            Naøy ñoaïn Laõo Taêng thaày giaø,

            ÔÛ Yeân Töû giaø, tìm xuoáng thaønh ñoâ.

            Vua möøng taëng phong Quoác sö,

            Troïng Taêng kính Phaät phuïng thôø nghieâm trang.

            Phaùn ôû Thaéng Ñöùc ñieän ñöôøng,

            Söûa kinh soaïn luïc ñeå truyeàn haäu lai.

ÔÛ Yeân Töû giaø laø ôû chuøa  nuùi Yeân Töû, giaø laø giaø lam, laø chuøa. Ñaây noùi ñeán ñoaïn vò thaày lôùn tuoåi ôû  chuøa nuùi Yeân Töû tìm xuoáng thaønh ñoâ, töùc laø chæ Thieàn sö Vieân Chöùng. Luùc tröôùc nhaø vua coù leân nuùi Yeân Töû xin tu, neân khi gaëp laïi Thieàn sö, vua raát möøng, phong taëng Ngaøi hieäu Quoác sö, neân luùc baáy giôø goïi ngaøi laø Quoác sö Vieân Chöùng. Vôùi loøng troïng Taêng kính Phaät, vua thôø phuïng Ngaøi raát laø trang nghieâm. ÔÛ ñieän Thaéng Ñöùc, vua yeâu caàu Quoác sö “söûa kinh soaïn luïc ñeå truyeàn haäu lai” töùc laø söûa nhöõng baûn dòch kinh, soaïn laïi nhöõng baøi luïc ñeå truyeàn baù sau naày.

            Thieân Phong laø thaày nöôùc ngöôøi,

            Trí tueä cao taøi, kinh lòch chö bang.

            Tieáng ñoàn Vieät quoác Ñeá Vöông,

            Coù Vua tu Ñaïo, ngöôøi thöôøng xaûy qua.

Ñaây noùi ñeán Thieàn sö Thieân Phong ôû Trung Hoa, nöôùc ngöôøi laø chæ nöôùc Trung Hoa. Ngaøi laø moät Thieàn sö trí tueä taøi cao, ñi caùc nôi ñeå truyeàn baù Thieàn Toâng. Nghe ñoàn ôû Vieät Nam coù oâng vua tu ngoä ñaïo neân Ngaøi tìm ñeán ñeå hieåu bieát vaø höôùng daãn theâm.

“Coù vua tu Ñaïo, ngöôøi thöôøng xaûy qua”. Baûn naày laø “ngöôøi thöôøng xaûy qua”, chöõ xaûy qua nghóa laø chôït ñeán. Baûn 1932 laø “ngöôøi thöôøng tinh thoâng” laø chæ cho nhaø vua tinh thoâng . Chöõ xaûy qua thích hôïp hôn. YÙ caâu naày noùi Thieàn sö Thieân Phong nghe ñoàn vua nhaø Traàn hieåu ñaïo cho neân Ngaøi môùi qua ñeán Vieät Nam.

            Xöng raèng: “Laâm Teá toâng xöa,

            Phaùp phaùi dieãn thöøa, vaân thuûy A Nam.

            Hoäi thieän tri thöùc laïi tham,

            Ích minh toân chæ caøng thaâm loøng thieàn.

            Sö tröôûng laø ñaïi nhaân duyeân,

            Thieän höõu trôï giaùo hoä quyeàn Nam Moâ”.

Ngaøi Thieân Phong töï xöng laø Ngaøi keá thöøa toâng Laâm Teá vaø theo phaùp phaùi cuûa toâng Laâm Teá. Ngaøi vaân du sang Vieät Nam, hoïp nhöõng baäc thieän tri thöùc laïi ñeå cuøng tham thieàn. Tham thieàn laø tham vaán thöa hoûi veà thieàn.

“Ích minh toân chæ caøng thaâm loøng Thieàn”, ích laø caøng , minh laø saùng, töùc laø laøm saùng theâm toâng chæ vaø laøm saâu theâm loøng tu thieàn vaø hieåu thieàn.

“Sö tröôûng laø ñaïi nhaân duyeân”. Ngöôøi tu thieàn cuõng nhö taát caû ngöôøi tu Phaät, gaëp ñöôïc baäc thieän tri thöùc, baäc Sö tröôûng xöùng ñaùng haøng thaày ñeå höôùng daãn laø moät nhaân duyeân lôùn.

“Thieän höõu trôï giaùo hoä quyeàn Nam Moâ”. Coøn baïn beø huynh ñeä laø ngöôøi giuùp ñôõ cho mình tu haønh, cho neân noùi laø “hoä quyeàn Nam Moâ”.

            Thaùi Toâng môû Phaät tröôøng ñoà,

            Quyønh Laâm, Tö Phuùc cuøng chuøa Hoa Yeân.

            Trai Taêng nguõ baùch dö vieân,

            Theá phaùt thuï giaùo thieân thieân vaøn vaøn.

            Thaønh  thò cho ñeán laâm san,

            Tuøy caên tu chöùng, thanh nhaøn yeân cö.

Ngaøi Traàn Thaùi Toâng “môû Phaät tröôøng ñoà” töùc laø môû tröôøng daïy Phaät phaùp cho ñoà chuùng. Tröôøng ñoù môû taïi chuøa Quyønh Laâm, chuøa Tö Phuùc vaø chuøa Hoa Yeân. Ba chuøa naày laø nôi ñeå chö taêng ñeán tu hoïc.

Ngaøi cuùng döôøng “trai Taêng nguõ baùch dö vieân” laø cuùng döôøng hôn naêm traêm vò taêng chuùng.

“Theá phaùt thuï giaùo thieân thieân vaøn vaøn”. Nhöõng ngöôøi xuaát gia tu thieàn “thieân thieân vaøn vaøn” laø nhieàu ñeán ngaøn muoân ngöôøi.

“Thaønh thò cho ñeán laâm san”. Töø thaønh thò cho ñeán nôi röøng nuùi.

“Tuøy caên tu chöùng, thanh nhaøn yeân cö”. Tuøy theo caên cô maø coù söï tu chöùng ñöôïc yeân oån tu haønh. Ñoaïn naày keå laïi thôøi ngaøi Traàn Thaùi Toâng môû mang Phaät phaùp.

3.6 SÖ TOÁNG ÑÖÙC THAØNH TÔÙI THAM THIEÀN

            Thuôû aáy ngoaïi quoác toâng sö,

            Laïi nghe Nam Vieät coù Vua tu haønh.

            Teân ngöôøi laø Toáng Ñöùc Thaønh,

            Treøo non laën suoái moät mình tìm sang.

            Vaøo chaàu baùi taï thieân nhan,

            Thieàn gia laøm leã, daùm tham lôøi raèng:

                        Ñöùc Thaønh vaán vieát:

                        “Tích Thích Ca Theá Toân

                        Vò ly Ñaâu Suaát,

                        Dó giaùng Vöông cung,

                        Vò xuaát maãu thai,

                        Ñoä nhaân dó taát. Thì nhö haø?”

                        Thaùi Toâng Hoaøng Ñeá ñaùp vaân:

                        “Thieân giang höõu thuûy thieân giang nguyeät,

                        Vaïn lyù voâ vaân vaïn lyù thieân.”

                        Ñöùc Thaønh höïu vaán:

                        “Vò ly vò xuaát moâng khai thò,

                        Dó ly dó xuaát söï nhöôïc haø?”

                        Thaùi Toâng ñaùp vaân:

                        “Vaân sinh nhaïc ñænh ñoâ loâ baïch,

                        Thuûy ñaùo Tieâu Töông nhaát daïng thanh.”

            “Maây leân nuùi baïc baèng lau,

            Nöôùc xuoáng nguoàn Taøo vaëc vaëc laëng thanh.

            Phaùp thaân traïm tòch vieân minh,

            Töï taïi tung hoaønh phoå maõn thaùi hö.

            Tuøy hình öùng vaät töï nhö,

            Hoùa thieân baùch öùc ñoä chö moïi loaøi.

            ÖÙng hieän döôùi ñaát treân trôøi,

            Khaép hoøa theá giôùi moïi nôi trong ngoaøi.

            Ñaõ ñaët hieäu laø Nhö Lai,

            Sao coøn hoûi xuaát maãu thai laøm gì?

            Nguyeät luaân bieán chieáu quang huy,

            Thieân giang höõu thuûy cuõng thì boùng in.”

            Ñöùc Thaønh laïi hoûi caên nguyeân:

            “Ñeá vöông ngoä ñaïo nhaân duyeân nhö haø?”

            Naøy lôøi Thaùi Toâng thöa ra:

            “Löôõng moäc ñoàng hoûa, ñoâi ta khaùc gì.

            Ñöông cô ñoái ñaùp thò thuøy,

            Thaät tính thi duïng cuøng thì nhaát ban.

            Phoùng ra boïc heát caøn khoân,

            Thu laïi hoaøn nhaát mao ñoan nhöõng laø.

            Ma Ha Baùt Nhaõ Ba La,

            Tam theá Chö Phaät chöùng ñaø neân coâng.

            Thieân giang vaïn thuûy trieàu ñoâng,

            Ngoä ñaùo giaù lyù thaät cuøng taøy nhau.

            Phaät tieàn, Phaät haäu tröôùc sau,

            Baùt Nhaõ huyeàn chæ ñaïo maàu truyeàn cho.

            Ai ai ñaït giaû ñoàng ñoà,

            Moãi ngöôøi moãi coù minh chu trong nhaø,

            Muøa xuaân vaïn thuï khai hoa,

            Caønh cao caønh thaáp vaäy hoøa chöùng neân.

            Vi nhaát ñaïi söï nhaân duyeân.

            Xuaát hieän vu theá Tam Thieân Ta Baø.

            Ngai roàng truùt ñeå böôùc ra,

            Theá phaùt ôû giaø, nieäm Buït tuïng kinh.

            Khaùc naøo döôïc xuaát kim bình,

            Haù ñi tu haønh, cöùu ñöôïc vaïn daân.

            Baûn lai thanh tónh Phaùp thaân,

            Vieân dung phaùp giôùi, ñaâu gaàn ñaâu xa.

            Coù chöõ Ñaàu Phaät Xuaát Gia,

            Vì vaäy Traãm phaûi böôùc chaân ra ngoaøi.”

            Ñöùc Thaønh toân phuïc moïi lôøi,

            Thaät quyeàn Hoaøng Giaùc ra ñôøi ñoä nhaân!

            Ñöùc Thaønh baùi taï Thaùnh Quaân,

            Thöôïng hoaèng Phaät Ñaïo, haï caàn Vöông gia.

            Ñöùc Thaønh leã baùi trôû ra,

                Toáng quoác khieâm nhöôïng nöôùc ta Thaùnh Hieàn.

* * *

Sö Toáng Ñöùc Thaønh töùc laø nhaø Sö hieäu Ñöùc Thaønh, ngöôøi nöôùc Toáng ôû Trung Hoa.

            Thuôû aáy ngoaïi quoác toâng sö,

            Laïi nghe Nam Vieät coù Vua tu haønh.

            Teân ngöôøi laø Toáng Ñöùc Thaønh,

            Treøo non laën suoái moät mình tìm sang.

            Vaøo chaàu baùi taï thieân nhan,

            Thieàn gia laøm leã, daùm tham lôøi raèng:

Luùc aáy coù moät vò toâng sö laø moät vò sö tu Thieàn, nghe ôû Vieät Nam coù oâng vua tu haønh, cho neân töø xa treøo non laën suoái tìm ñeán Vieät Nam. Sö vaøo chaàu ñaûnh leã nhaø vua, roài tham hoûi. Ñaây daãn nguyeân vaên caâu chöõ Haùn:

                        Ñöùc Thaønh vaán vieát:

                        “Tích Thích Ca Theá Toân

                        Vò ly Ñaâu Suaát,

                        Dó giaùng Vöông cung,

                        Vò xuaát maãu thai,

                        Ñoä nhaân dó taát. Thì nhö haø?”

Ngaøi Ñöùc Thaønh hoûi:

            Xöa ñöùc Thích Ca Theá Toân,

            Chöa rôøi cung trôøi Ñaâu Suaát,

            Ñaõ giaùng sanh ôû cung vua Tònh Phaïn,

            Chöa ra thai meï,

            Ñoä ngöôøi ñaõ xong. Ñoù laø theá naøo?

Ñaây laø moät caâu hoûi coù taùnh caùch thieàn.

            Thaùi Toâng Hoaøng Ñeá ñaùp vaân:

            “Thieân giang höõu thuûy thieân giang nguyeät,

            Vaïn lyù voâ vaân vaïn lyù thieân.”

Nhaø vua ñaùp:

            Ngaøn soâng coù nöôùc thì ngaøn soâng coù maët traêng,

            Muoân daëm khoâng maây thì coù muoân daëm trôøi.

Nhö vaäy caâu hoûi tröôùc vaø caâu ñaùp naày coù dính daùng gì khoâng? Caâu hoûi laø muoán hoûi caùi gì? Caâu ñaùp laø ñaùp caùi gì?

Caâu hoûi laø: “Phaät chöa rôøi cung trôøi Ñaâu Suaát”, theo söû noùi Ngaøi laø moät vò Boà taùt ôû cung trôøi Ñaâu Suaát giaùng sanh xuoáng theá gian. Nhöng luùc chöa rôøi cung trôøi Ñaâu Suaát, “ñaõ ñeán vöông cung”, laø ñaõ ñeán choã thoï sanh. “Chöa ra khoûi thai meï” laø chöa coù sanh ra, maø luùc ñoù, “ñoä ngöôøi ñaõ xong”. Caâu naày laø daãn trong kinh Hoa Nghieâm. YÙ nghóa theá naøo? Ñoä ngöôøi baèng caùch naøo?

Ngaøi Thaùi Toâng ñaùp baèng hai caâu thô:

“Ngaøn soâng coù nöôùc thì coù ngaøn boùng maët traêng”. Maët traêng ôû treân hö khoâng laø moät, nhöng ôû döôùi theá gian coù ngaøn con soâng nöôùc trong thì ngöôøi ta nhìn seõ thaáy coù moät ngaøn boùng maët traêng.

“Muoân daëm khoâng maây thì coù muoân daëm trôøi”. Trôøi cao theânh thang, neáu coù maây che thì thaáy khoâng roäng, khi maây tan môùi thaáy trôøi meânh moâng theânh thang. Nhö vaäy khi maây tan thì thaáy trôøi roäng, cuõng nhö chæ moät vaàng traêng nhöng tuøy theo soâng coù nhieàu hay ít lieàn thaáy boùng traêng coù nhieàu hay ít.

Ñoù laø ñeå noùi phaùp thaân Phaät khoâng coù hai, khoâng coù ñeán khoâng coù ñi, nhöng tuøy duyeân theá gian thaáy nhö Ngaøi coù ñeán, coù giaùo hoùa chuùng sanh, thaät ra treân maët phaùp thaân, thì duïng khoâng rôøi theå. Cuõng nhö maët traêng coù ñeán vôùi hoà vôùi soâng hay khoâng? Nhöng coù hoà coù soâng nöôùc trong thì thaáy maët traêng.

Toùm laïi yù nghóa caâu ñaùp laø: Phaät chöa rôøi cung trôøi Ñaâu Suaát, ñaõ ñeán vöông cung, chöa ra khoûi thai meï maø ñoä ngöôøi ñaõ xong, ñoù laø noùi theå phaùp thaân saün coù truøm khaép, tuøy duyeân giaùo hoùa, chôù khoâng phaûi noùi thaân Ngaøi hieän ra ôû AÁn Ñoä, thaân ñoù goïi laø hoùa thaân hay baùo thaân, chôù khoâng phaûi phaùp thaân.

Nghe caâu ñaùp, ngaøi Ñöùc Thaønh hieåu, neân môùi hoûi theâm caâu thöù hai:

            Ñöùc Thaønh höïu vaán:

            “Vò ly vò xuaát moâng khai thò,

            Dó ly dó xuaát söï nhöôïc haø?”

Nghóa laø chöa coù rôøi, chöa coù ra ñôøi, ñaõ nhôø Ngaøi chæ daïy roài. Baây giôø ñaõ rôøi Ñaâu Suaát, ñaõ xuoáng vöông cung vaø ñaõ ra khoûi thai meï, vieäc ñoù theá naøo?

            Thaùi Toâng ñaùp vaân:

            “Vaân sinh nhaïc ñænh ñoâ loâ baïch,

            Thuûy ñaùo Tieâu Töông nhaát daïng thanh”.

“Vaân sinh nhaïc ñænh ñoâ loâ baïch”, maây sanh treân ñænh nuùi, vôùi ñaùm lau cuøng moät maøu traéng. Hoa lau vôùi maây traéng treân ñænh nuùi hoøa nhau cuøng moät maøu.

“Thuûy ñaùo Tieâu Töông nhaát daïng thanh” laø nöôùc ñeán soâng Tieâu soâng Töông chæ coù moät maøu trong.

Nhö vaäy Sö hoûi: Sau khi ñaõ rôøi khoûi thai meï ra ñôøi, thì theá naøo? Vua ñaùp: Nhö maây töïa treân ñænh nuùi vôùi hoa lau gioáng nhau cuøng moät maøu traéng. Nhö nöôùc ñeán soâng Tieâu soâng Töông gaëp nhau cuõng chæ moät maøu trong. Ñoaïn naày ngaøi Chaân Nguyeân giaûi raát roõ ôû phaàn sau ñaây:

            “Maây leân nuùi baïc baèng lau,

            Nöôùc xuoáng nguoàn Taøo vaëc vaëc laëng thanh.

            Phaùp thaân traïm tòch vieân minh,

            Töï taïi tung hoaønh phoå maõn thaùi hö.

            Tuøy hình öùng vaät töï nhö,

            Hoùa thieân baùch öùc ñoä chö moïi loaøi.

            ÖÙng hieän döôùi ñaát treân trôøi,

            Khaép hoøa theá giôùi moïi nôi trong ngoaøi”.

Ngaøi noùi: Maây leân treân nuùi cuøng vôùi hoa lau ñoàng maøu traéng nhö nhau. Nöôùc chaûy veà nguoàn Taøo ñeàu trong laëng nhö nhau. Baûn naày laø laëng thanh, baûn 1932 laø saùng thanh. Ñoù laø ñeå chæ:

“Phaùp thaân traïm tòch vieân minh”, phaùp thaân laø laëng leõ vaø troøn saùng.

“Töï taïi tung hoaønh phoå maõn thaùi hö”, doïc ngang töï taïi khaép caû baàu trôøi.

“Tuøy hình, öùng vaät töï nhö”, tuøy theo hình, öùng theo vaät maø vaãn nhö nhö.

“Hoùa thieân baùch öùc ñoä chö moïi loaøi”, hoùa ra traêm ngaøn muoân öùc hoùa thaân ñeå ñoä caùc loaøi chuùng sanh.

“ÖÙng hieän döôùi ñaát treân trôøi”, öùng hieän caû döôùi ñaát laãn treân trôøi.

“Khaép hoøa theá giôùi moïi nôi trong ngoaøi”, khaép theá giôùi trong ngoaøi ñeàu ñuû caû.

Nhö vaäy ñoaïn naày ngaøi Chaân Nguyeân giaûi thích roõ raèng: Noùi “ñaõ ra” hay laø “chöa ra” ñeàu laø caên cöù treân phaùp thaân. Töø phaùp thaân hieän ra hoùa thaân thì hoùa thaân ñaâu coù ngoaøi phaùp thaân, vì vaäy maø hai beân khoâng khaùc. Cho neân noùi “dó ly” hay “vò ly” ñeàu cuøng moät yù nghóa chæ cho phaùp thaân. Phaùp thaân tuøy duyeân öùng hieän hoùa thaân, ñoù goïi laø “dó ly”, phaùp thaân nguyeân veïn goïi laø “vò ly”. Vì theá noùi “ñaõ ra” laø chæ phaùp thaân öùng hieän, coøn noùi “chöa ra” laø phaùp thaân nguyeân theå, ñaâu coù hai ñaâu coù khaùc.

            “Ñaõ ñaët hieäu laø Nhö Lai,

            Sao coøn hoûi xuaát maãu thai laøm gì?

            Nguyeät luaân bieán chieáu quang huy,

            Thieân giang höõu thuûy cuõng thì boùng in.”

Ngaøi Chaân Nguyeân noùi laïi cho thaät roõ yù nghóa hai caâu ñaùp cuûa vua Traàn Thaùi Toâng.

“Ñaõ ñaët hieäu laø Nhö Lai”, ñaõ noùi hieäu Phaät laø Nhö Lai. Nhö laø sao? Lai laø sao? Nhö laø theå, Lai laø duïng. Nhö laø chæ cho phaùp thaân, Lai laø chæ cho hoùa thaân. Hoùa thaân hay phaùp thaân khoâng coù hai, cho neân goïi laø Nhö Lai. Vì theá môùi hoûi:

“Sao coøn hoûi xuaát maãu thai laøm gì?” Trong kinh Kim Cang coù giaûi thích Nhö Lai laø: “Voâ sôû tuøng lai, dieäc voâ sôû khöù, coá danh Nhö Lai” töùc laø Khoâng töø ñaâu ñeán cuõng khoâng ñi ñaâu, goïi ñoù laø Nhö Lai. Ñaõ goïi laø Nhö Lai, sao coøn noùi ra khoûi thai meï laøm gì?

“Nguyeät luaân bieán chieáu quang huy”, nguyeät luaân laø vaàng maët traêng, bieán chieáu quang huy laø soi saùng cuøng khaép.

“Thieân giang höõu thuûy cuõng thì boùng in”, cuøng moät maët traêng maø hieän boùng trong caû ngaøn soâng. Ñoù laø noùi yù nghóa phaùp thaân tuøy duyeân maø coù hoùa thaân, hoùa thaân khoâng rôøi phaùp thaân.

            Ñöùc Thaønh laïi hoûi caên nguyeân:

            “Ñeá vöông ngoä ñaïo nhaân duyeân nhö haø?”

            Naøy lôøi Thaùi Toâng thöa ra:

            “Löôõng moäc ñoàng hoûa, ñoâi ta khaùc gì?

            Ñöông cô ñoái ñaùp thò thuøy,

            Thaät tính thi duïng cuøng thì nhaát ban.”

Sö Ñöùc Thaønh môùi hoûi caên nguyeân nhaø vua ngoä ñaïo, hoûi raèng: “Ñeá vöông ngoä ñaïo nhaân duyeân nhö haø?” Töùc laø nhaân duyeân nhaø vua ngoä ñaïo nhö theá naøo?

Ngaøi Thaùi Toâng ñaùp: “Löôõng moäc ñoàng hoûa ñoâi ta khaùc gì?” Löôõng moäc ñoàng hoûa laø hai caùi caây cuøng coù löûa, thì oâng vaø toâi coù khaùc gì ñaâu? Ai cuõng coù caùi theå ñoù, nhaân duyeân toâi ngoä ñaïo laø ngoä caùi ñoù. Nhö hai caây ôû trong ñeàu coù löûa, oâng coù taùnh Phaät, toâi cuõng coù taùnh Phaät, ñoù laø choã toâi ngoä.

“Ñöông cô ñoái ñaùp thò thuøy” nghóa laø ngay khi oâng hoûi toâi, toâi ñaùp oâng, ñoù laø caùi gì?

“Thaät tính thi duïng cuøng thì nhaát ban”. Baûn naày laø thi duïng, baûn 1932 laø öùng duïng. “Thi duïng” töùc laø thi thoá ñeå öùng duïng. “Cuøng thì nhaát ban”, noù ñeàu cuøng moät loaïi. Nhö vaäy caùi tính thaät tuøy duyeân öùng duïng, voán laø moät theå chôù khoâng coù hai, khoâng coù khaùc. Toâi khoâng khaùc oâng, oâng cuõng khoâng khaùc toâi.

            “Phoùng ra boïc heát caøn khoân,

            Thu laïi hoaøn nhaát mao ñoan nhöõng laø.

            Ma Ha Baùt Nhaõ Ba La,

            Tam theá Chö Phaät chöùng ñaø neân coâng”.

Ngaøi Thaùi Toâng giaûi thích theâm: Caùi theå ñoù phoùng ra thì bao boïc heát caû caøn khoân, neáu thu laïi thì treân ñaàu sôïi loâng cuõng ñuû.

“Ma Ha Baùt Nhaõ Ba La”, töùc laø trí tueä cöùu kính chaân thaät.

“Tam theá chö Phaät chöùng ñaø neân coâng”, ba ñôøi chö Phaät ñeàu chöùng ñöôïc trí tueä cöùu kính ñoù. Nhö theá thì toâi coù trí tueä ñoù, oâng cuõng coù trí tueä ñoù.

            “Thieân giang vaïn thuûy trieàu ñoâng,

            Ngoä ñaùo giaù lyù thaät cuøng taøy nhau.

            Phaät tieàn, Phaät haäu tröôùc sau,

            Baùt Nhaõ huyeàn chæ ñaïo maàu truyeàn cho.

            Ai ai ñaït giaû ñoàng ñoà,

            Moãi ngöôøi moãi coù minh chu trong nhaø”.

“Thieân giang vaïn thuûy trieàu ñoâng”, ngaøn soâng muoân doøng ñeàu chaûy veà ñoâng, töùc laø chaûy veà bieån.

“Ngoä ñaùo giaù lyù thaät cuøng taøy nhau”. Baûn naày laø taøy nhau, baûn kia laø teà nhau. “Ngoä ñaùo giaù lyù” laø ngoä ñeán choã ñoù, “Thaät cuøng taøy nhau”, laø thaät cuøng baèng nhau, ngang nhau. Ngaøi ví duï: Ngaøn doøng soâng hay muoân doøng nöôùc ñeàu chaûy doàn veà bieån. Bieån laø duï cho phaùp thaân, coøn taát caû doøng soâng, doøng nöôùc laø duï cho hoùa thaân hay baùo thaân. Ngöôøi naøo ngoä ñeán choã thaät ñoù thì ñeàu ñoàng nhau, khoâng ai khaùc. Cho neân:

“Phaät tieàn, Phaät haäu tröôùc sau” laø Phaät tröôùc, Phaät sau, tröôùc sau gì ñeán choã " Baùt Nhaõ huyeàn chæ ñaïo maàu truyeàn cho " töùc laø ñeán choã yeáu chæ maàu nhieäm cuûa Baùt Nhaõ thì ñaïo maàu ñeàu truyeàn gioáng nhau.

“Ai ai ñaït giaû ñoàng ñoà”, moãi ngöôøi moãi ngöôøi khi ñaït ñaïo roài thì ñoàng moät loái ñi. “Ñoàng ñoà” laø ñoàng moät con ñöôøng, ñoàng moät loái ñi. Ai ai ñaït ñeán choã ñoù roài thì ñeàu ñoàng nhau.

“Moãi ngöôøi moãi coù minh chu trong nhaø”. Baûn naày ñoïc laø minh chu, baûn 1932 ñoïc laø minh chaâu. Chöõ chu naày ñoïc laø chaâu thì ñuùng hôn. Moãi ngöôøi ai cuõng coù haït minh chaâu trong nhaø. Nhö vaäy taát caû chuùng ta Taêng Ni vaø Phaät töû, moãi ngöôøi ñeàu coù haït minh chaâu trong nhaø. Nhöng haït minh chaâu ñoù saùng khoâng? Ai cuõng coù haït minh chaâu trong nhaø, song raát tieác laø haït minh chaâu ñoù ñeå cho ngaøn lôùp muoân lôùp buïi phuû che, tuy coù minh chaâu maø vaãn toái. Lyù ñaùng coù minh chaâu trong nhaø thì saùng, nhöng vaãn toái, laø loãi taïi ai? Loãi taïi haït minh chaâu thieáu aùnh saùng, hay loãi taïi “traàn lao quan toûa”, buïi traàn buûa khaép phuû che?

Nhöõng buïi traàn phuû haït minh chaâu laø gì? Chuùng toâi cho ví duï ñeå thaáy raát deã. Nhö hai huynh ñeä xuoáng nhaø beáp, ngöôøi naày thoi ngöôøi kia moät caùi, thì buïi hieän ra lieàn. Hoaëc giaû hai ngöôøi ngoài noùi chuyeän moät luùc, roài baét beû nhau noùi naëng vaøi caâu thì buïi hieän ra ngay. Vì theá buïi phuû caû ngaøy, khoâng coù khi naøo troáng hôû. Chöøng naøo ñem löûa thöû vaøng maø vaøng vaãn saùng röïc, ñoù môùi laø thöù thieät. Coøn neáu gaëp duyeân traùi nghòch lieàn phaûn öùng thì bieát coøn ñang bò traàn lao che phuû, neân haït minh chaâu chöa saùng. Ai saïch heát buïi roài thì haït minh chaâu chieáu saùng!

Nhö chuùng ta hieän giôø coù ai daùm töï xöng laø toâi saïch buïi roài, haït minh chaâu toâi saùng khoâng? Tin raèng chuùng ta coù haït minh chaâu saùng, nhöng khoâng daùm noùi. Thaät ra ngöôøi tu Phaät raát laø quí, bieát ñem nhöõng chaát buïi baëm nhô baån loaïi boû ra, vì chuùng laø thöù voâ duïng khoâng duøng ñöôïc. Coøn haït minh chaâu chaéc ai cuõng muoán nhaän giöõ. Tuy bieát mình coù haït minh chaâu, song chuùng ta cöù duøng maõi nhöõng buïi nhô khoâng coù gan daï loaïi boû noù ra, khieán cho haït minh chaâu bò buïi traàn che phuû. Coù ai laøm ñieàu gì traùi yù thì noåi saân ngay, neáu coù ngöôøi khuyeân can thì baûo veä caùi saân cuûa mình cho laø ñuùng laø phaûi. Cöù nhö theá maø baûo veä caùi sai laàm troïn ñôøi troïn kieáp, thì bieát ñeán bao giôø môùi thaáy aùnh saùng cuûa haït minh chaâu? Nghó thaät kyõ xem chuùng ta coù khoân ngoan khoâng? Chæ caàn phuûi boû heát nhöõng thöù nhô nhôùp, thì hoøn ngoïc quí hieän ra, chôù khoâng coù chôø ñôïi caùi gì khaùc. Theá maø chuùng ta khoâng chòu phuûi caùi nhô, neân caùi saùng bò khuaát laáp ñi, roài than thôû sao theá gian nhieàu ñau khoå quaù! Neáu ñöôïc laøm Phaät, nhìn thaáy chuùng sanh ñau khoå, chaéc chuùng ta cuõng raát buoàn, khoâng bieát laøm sao cöùu! Ngoài gaãm laïi thaáy sao chuùng ta khôø daïi quaù, hoøn ngoïc quí ñaõ ñöôïc chæ, roài laâu laâu noù loeù saùng moät chuùt, theá maø cöù ñeå buïi ñaát phuû hoaøi khoâng lau chuøi cho saïch, chaúng khôø daïi laø gì?

Theá neân ngöôøi tu laø laøm moät vieäc raát quí, töùc laø boû caùi nhô ñeå giöõ cuûa baùu, ñoù laø chuyeän quaù toát, laø ñieàu heát söùc cao caû; loaïi caùi nhô ñeå caùi quí baøy hieän laø chuyeän laøm quaù cao thöôïng. Giaû söû baây giôø coù ai ñem ñoà nhô phuû leân ngoïc quí cuûa mình, thì chuùng ta phaûi laøm sao? Chaéc laø phaûi töø choái! Theá nhöng ít ai chòu töø choái. Thí duï nhö mình ñang maëc aùo traéng saïch, coù ngöôøi caàm naém buïi nhoû neùm vaøo mình, chuùng ta khoâng lo phuûi aùo cho saïch, laïi kieám naém buïi khaùc neùm vaøo ngöôøi. Ngöôøi ta laïi tìm hai ba naém buïi neùm traû laïi. Roát cuoäc roài ngöôøi vaø mình ñeàu nhô caû. Phaûi chi khi bò neùm buïi vaøo aùo traéng ñeïp, chuùng ta lo phuûi aùo cho saïch, thì hoï ñaâu coù neùm nöõa, phaûi hay hôn khoâng, mình saïch maø ngöôøi cuõng saïch, thì toát bieát bao nhieâu.

Nhö vaäy tu laø moät vieäc laøm raát thöïc teá. Tu laøm sao cho ñôøi mình caøng ngaøy caøng trong saùng caøng vui töôi, chôù khoâng phaûi tu caøng ngaøy caøng u toái caøng buoàn thaûm. Neáu tu laâu laâu maø thaáy maët maøy buoàn baõ khoâng vui, hoaëc coù nhöõng traän saân si maét nhìn toeù löûa thì khoâng hôïp lyù chuùt naøo. Chuùng ta hoïc ñaïo phaûi nhôù ñieàu naày ñöøng coù queân. Chuùng ta phaûi luoân luoân nhôù caâu: “Moãi ngöôøi moãi coù minh chaâu trong nhaø”. Nhôù ñeán haït minh chaâu, thì cuõng nhôù khoâng ñeå cho buïi traàn che phuû.

            “Muøa xuaân vaïn thuï khai hoa,

            Caønh cao caønh thaáp vaäy hoøa chöùng neân.

            Vi nhaát ñaïi söï nhaân duyeân,

            Xuaát hieän vu theá Tam Thieân Ta Baø”.

Khi muøa xuaân ñeán muoân caây coû ñeàu nôû hoa, duø caây cao caây thaáp cuõng ñeàu troå hoa caû. Cuõng nhö theá, chö Phaät vì moät ñaïi söï nhaân duyeân maø xuaát hieän treân theá gian khaép coõi Tam thieân. Duø taát caû chuùng sinh coù trình ñoä sai bieät, cao thaáp khaùc nhau, nhöng khi ñöùc Phaät ra ñôøi, thì moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc lôïi ích, ñeàu bieát choã tu haønh, gioáng nhö khi xuaân veà caây cao caây thaáp ñeàu troå hoa.

            “Ngai roàng truùt ñeå böôùc ra,

            Theá phaùt ôû giaø, nieäm Buït tuïng kinh.

            Khaùc naøo döôïc xuaát kim bình,

            Haù ñi tu haønh, cöùu ñöôïc vaïn daân.

            Baûn lai thanh tónh Phaùp thaân,

            Vieân dung phaùp giôùi, ñaâu gaàn ñaâu xa.”

ÔÛã ñaây noùi sau naày nhaø vua ñi tu. Nhöng trong söû khoâng coù ghi ngaøi Traàn Thaùi Toâng ñi tu, tuy cuõng coù choã noùi Ngaøi veà coá ñoâ Hoa Lö laäp am Thaùi Vi ôû ñoù tu haønh, khoâng bieát laø xuaát gia hay taïi gia. Coøn ôû ñaây noùi laø Ngaøi xuaát gia.

“Ngai roàng truùt ñeå böôùc ra”, nhaø vua nhöôøng ngoâi laïi cho con ñeå ra khoûi ngai roàng.

“Theá phaùt ôû giaø, nieäm Buït tuïng kinh”, ôû giaø töùc laø ôû chuøa, giaø coøn goïi laø chieàn giaø hay taêng giaø lam. “Nieäm Buït tuïng kinh”, laø nieäm Phaät tuïng kinh, vì thôøi naày ngaøi Chaân Nguyeân hay noùi nhieàu veà Tònh ñoä.

“Khaùc naøo döôïc xuaát kim bình”, gioáng nhö laø thuoác quí ra khoûi bình vaøng. Thöôøng thöôøng thuoác quí ñeå trong bình vaøng. Thuoác duøng ñeå cöùu laønh beänh chuùng sanh, neáu coøn ñeå trong bình vaøng thì chöa cöùu ñöôïc ai. Cho neân noùi thuoác quí ra khoûi bình vaøng laø ñeå chæ Ngaøi ngoä ñaïo roài ñi tu ñeå giaùo hoùa chuùng sanh, gioáng nhö thuoác quí ra khoûi bình vaøng vaäy.

“Haù ñi tu haønh, cöùu ñöôïc vaïn daân”, baûn naày laø “haù ñi tu haønh”, baûn 1932 laø “vua ñi tu haønh”, chöõ vua thì hôïp hôn. Nhaø vua ñi tu cöùu ñöôïc muoân daân.

“Baûn lai thanh tónh Phaùp thaân”, töùc laø phaùp thaân thanh tònh xöa nay.

“Vieân dung phaùp giôùi, ñaâu gaàn ñaâu xa”, phaùp thaân vieân dung khaép caû phaùp giôùi, khoâng noùi laø gaàn khoâng noùi laø xa, ñaâu ñaâu cuõng truøm khaép.

            “Coù chöõ Ñaàu Phaät Xuaát Gia,

            Vì vaäy Traãm phaûi böôùc chaân ra ngoaøi.”

            Ñöùc Thaønh toân phuïc moïi lôøi.

            “Thaät quyeàn Hoaøng Giaùc ra ñôøi ñoä nhaân!”

“Coù chöõ Ñaàu Phaät Xuaát Gia” töùc laø Ngaøi theo Phaät xuaát gia.

“Vì vaäy Traãm phaûi böôùc chaân ra ngoaøi”, vì vaäy maø Ngaøi phaûi boû ngai vaøng ñi tu.

“Ñöùc Thaønh toân phuïc moïi lôøi”, nghe lôøi nhaø vua noùi, ngaøi Ñöùc Thaønh raát laø kính phuïc, môùi khen raèng:

“Thaät quyeàn Hoaøng Giaùc ra ñôøi ñoä nhaân”, oâng vua giaùc töùc laø oâng vua Phaät ra ñôøi ñeå ñoä chuùng sanh.

            Ñöùc Thaønh baùi taï Thaùnh Quaân,

            Thöôïng hoaèng Phaät Ñaïo, haï caàn Vöông gia.

            Ñöùc Thaønh leã baùi trôû ra,

            Toáng quoác khieâm nhöôïng nöôùc ta Thaùnh Hieàn.

Thieàn sö Ñöùc Thaønh töø taï nhaø vua ñeå ra ñi laøm Phaät söï, giuùp cho Vöông gia, töùc laø “Thöôïng hoaèng Phaät Ñaïo, haï caàn Vöông gia”. Khi Ngaøi trôû veà thì ngöôøi nöôùc Toáng ñeàu kính nöôùc Vieät Nam coù baäc vua Thaùnh Hieàn.

?