THIEÀN TOÂNG BAÛN HAÏNH

(tt)

GIAÛNG: (tt)

3.  CHUYEÄN TRAÀN THAÙI TOÂNG

3.1  VOÁN MUOÁN TU THIEÀN.

            AÁy söï chö Toå truyeàn Loøng,

            Naøy ñoaïn laïi noùi Nam cung nhöõng laø.

            Chö Toå truyeàn ñeøn nöôùc ta,

            Thieàn toâng yù chæ cheùp ra lôøi naøy:

            Tröôùc keå Traàn trieàu cho hay,

            Ñeá Vöông hoïc ñaïo laø Traàn Thaùi Toâng.

            Trò vì thieân haï taây ñoâng,

            Vaïn daân phuù quí no loøng aâu ca.

            Thaùi Toâng trò vì quoác gia,

            Loøng muoán tu ñaïo ñeå hoøa ñoä thaân.

            Beà treân baùo ñöôïc töù aân,

            Beà döôùi chöõa khoûi traàm luaân Tam ñoà.

            Thaân tuy coøn ôû thaønh ñoâ,

            Loøng ñaõ töôûng chuøa non vaéng am maây.

            Loøng vua nhöõng lo ñeâm ngaøy,

            Hai möôi saùu tuoåi haàu hay chöôùc naøo.

            Sinh laõo beänh töû thöông sao,

            Tuoåi giaø raëp raëp nan ñaøo töû sinh.

            Ngaøy thaùng baèng chôùp laõng minh,

            Thaân ngöôøi aûo hoùa nhieàu haønh khaù thöông.

            Theá tình tham nhöõng giaøu sang,

            Ñam say naøo coác Suoái Vaøng Phong ñoâ.

            Tam Hoaøng Nguõ Ñeá ñôøi xöa,

            Löõa laàn thay ñoåi bieát qua maáy ñôøi.

            Cuøng nhôø uy phuùc ôn trôøi,

            Thònh suy bó thaùi vaõng lai Ta Baø.

            Chí thaân maïc ñaïi chi gia,

            Tình thaâm phuï maãu cuøng laø ñeä huynh,

            Phu theâ nghóa caû chí tình,

            Ñeán khi soá heát moät mình Dieâm La.

            Chaúng ai thay ñöôïc ñaâu laø,

            Ruoäng nöông laïi ñeå ngöôøi ta aên roài.

            Cuõng nhö boït noåi doøng xuoâi,

            Ñeøn soi maët nöôùc ai ai cuõng vaày.

            Thaân ngöôøi aûo hoùa bao chaày,

            Nhö baèng nguû maét naèm ngaøy chieâm bao.

            Töû sinh chaúng bieát khi naøo,

            Phaát phô ñeøn gioù ngöôøi naøo bieát hay,

            Ai khoân coác tính chôù chaày,

            Lo lieäu thaân naøy ñoä laáy thaân sau.

            Chôù coøn bòn ròn hoøa laâu,

            Quyeát hoïc ñaïo maàu phaùt tuùc sieâu phöông.

* * *

Ñaây nhaéc laïi söï ñi tu cuûa vua Traàn Thaùi Toâng.

            AÁy söï chö Toå truyeàn Loøng,

            Naøy ñoaïn laïi noùi Nam cung nhöõng laø.

            Chö Toå truyeàn ñeøn nöôùc ta,

            Thieàn toâng yù chæ cheùp ra lôøi naøy:

“Chö Toå truyeàn Loøng” laø nhaéc laïi vieäc chö Toå truyeàn taâm. Nam cung laø chæ cho Nam trieàu töùc laø vua nöôùc Vieät Nam. Chö Toå truyeàn baù Thieàn toâng lieân tuïc ñeán nöôùc Vieät Nam chuùng ta. YÙ chæ trong Thieàn toâng cheùp ra nhö theá naøy:

            Tröôùc keå Traàn trieàu cho hay,

            Ñeá Vöông hoïc ñaïo laø Traàn Thaùi Toâng.

            Trò vì thieân haï taây ñoâng,

            Vaïn daân phuù quí no loøng aâu ca.

Ñôøi Traàn, vua ñaàu tieân laø Traàn Thaùi Toâng ñi hoïc ñaïo Thieàn. Thôøi vua Traàn Thaùi Toâng trò vì, thieân haï ôû phöông taây phöông ñoâng, laø chæ daân chuùng trong nöôùc, ñeàu ñöôïc giaøu sang no aám, vui veû aâu ca.

            Thaùi Toâng trò vì quoác gia,

            Loøng muoán tu ñaïo ñeå hoøa ñoä thaân.

            Beà treân baùo ñöôïc töù aân,

            Beà döôùi chöõa khoûi traàm luaân Tam ñoà.

Thaùi Toâng trò vì ñaát nöôùc, nhöng loøng Ngaøi laïi muoán ñi tu. Tu ñeå laøm gì?

Tröôùc laø ñeå ñoä thaân mình, keá ñeán laø treân ñeàn ñaùp töù aân, döôùi cöùu vôùt tam ñoà khoå.

Töù aân laø boán troïng aân:

1- AÂn cha meï,

2- AÂn Thaày Toå,

3- AÂn quoác gia thuûy thoå,

4- AÂn ñaøn na thí chuû.

Tam ñoà khoå laø ba coõi khoå: Ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh. Nhö vaäy troïng traùch ngöôøi tu khoâng coù ñôn giaûn. Môùi nhìn thaáy nhö tu laø tieâu cöïc, thaät ra ñi tu tröôùc laø ñoä cho mình ñöôïc giaùc ngoä saùng suoát, sau laø treân ñeàn ñaùp boán aân, döôùi cöùu giuùp ba coõi khoå.

            Thaân tuy coøn ôû thaønh ñoâ,

            Loøng ñaõ töôûng chuøa non vaéng am maây.

            Loøng vua nhöõng lo ñeâm ngaøy,

            Hai möôi saùu tuoåi haàu hay chöôùc naøo.

Ñaây keå laïi taâm tö cuûa nhaø vua. Tuy thaân ôû taïi trieàu ñình, nhöng taâm Ngaøi luoân luoân nhôù töôûng nuùi non, chuøa vaéng. Nhö theá laø thaân ñang soáng trong caûnh giaøu sang quyeàn theá, laø baäc chí toân cuûa thieân haï, maø loøng Ngaøi laïi muoán laøm thaày tu ôû nôi röøng nuùi.

“Loøng vua nhöõng lo ñeâm ngaøy”, baûn naøy laø lo, baûn in 1932 laø löï. Lo vaø löï cuõng cuøng moät nghóa. Naêm ñoù Ngaøi ñöôïc 26 tuoåi.

            Sinh laõo beänh töû thöông sao,

            Tuoåi giaø raëp raëp nan ñaøo töû sinh.

            Ngaøy thaùng baèng chôùp laõng minh,

            Thaân ngöôøi aûo hoùa nhieàu haønh khaù thöông.

Trong loøng Ngaøi luoân luoân nhôù nghó veà thaân phaän con ngöôøi, ai coù sinh ñeàu phaûi giaø, roài beänh vaø cheát, ai cuõng ñi ñeán choã cuoái cuøng ñoù, thaät laø ñaùng thöông. Theá maø chuùng ta ngaøy nay khoâng töï thöông mình, cöù nghó ñeán chuyeän hôn thua, ñöôïc maát ôû theá gian..., laïi queân ñi tuoåi giaø ñang ñuoåi gaáp khoâng theå naøo troán ñöôïc chuyeän cheát soáng naøy. Cho neân noùi:

“Tuoåi giaø raëp raëp nan ñaøo töû sinh.” Baûn naøy laø raëp raëp, töùc laø tuoåi giaø ñuoåi doàn gaáp. Baûn 1932 laø laäp caäp töùc laø tuoåi giaø ñi ñöùng khoâng vöõng... Noùi tuoåi giaø ñuoåi gaáp thì coù yù nghóa hôn.

“Ngaøy thaùng baèng chôùp laõng minh,” thaùng ngaøy qua nhanh nhö aùnh chôùp, chôùp saùng roài maát. Baûn naøy laø chöõ laõng, baûn kia laø loaùng nghóa laø ngaøy thaùng raát nhanh nhö caùi chôùp saùng, khoâng coù laâu daøi.

“Thaân ngöôøi aûo hoùa nhieàu haønh khaù thöông”. Thaân ngöôøi chæ laø moät kieáp soáng taïm bôï nhö huyeãn nhö hoùa, khoâng coù gì laâu beàn. Chöõ aûo coù choã ñoïc laø huyeãn, haønh töùc laø nghieäp. Nhöng trong kieáp soáng aûo hoùa ñoù laïi mang nhieàu nghieäp ñaùng thöông, ñeå roài phaûi chòu khoå trong nhöõng kieáp keá tieáp. Ñôøi naøy taïo nghieäp, ñôøi sau thoï khoå, cöù lieân mieân nhö vaäy, ñoù laø moät ñieàu raát ñaùng thöông.

            Theá tình tham nhöõng giaøu sang,

            Ñam say naøo coác Suoái Vaøng Phong ñoâ.

Theá tình laø tình ñôøi, noùi chung laø taát caû con ngöôøi, ai cuõng tham muoán ñöôïc giaøu sang, maø ñaâu bieát caûnh khoå döôùi ñòa nguïc! Chöõ coác laø bieát, Suoái Vaøng Phong ñoâ laø caûnh khoå döôùi Dieâm Vöông töùc laø caûnh ñòa nguïc. Nhö vaäy treân theá gian con ngöôøi ñaém meâ giaøu sang danh lôïi, maø khoâng bieát mai kia cheát ñi seõ vaøo ñòa nguïc chòu khoå. Ñoù laø caùi si meâ muø toái ñaùng thöông maø cuõng ñaùng traùch.

            Tam Hoaøng Nguõ Ñeá ñôøi xöa,

            Löõa laàn thay ñoåi bieát qua maáy ñôøi.

            Cuøng nhôø uy phuùc ôn trôøi,

            Thònh suy bó thaùi vaõng lai Ta Baø.

Ngaøy xöa ôû Trung Hoa, Tam Hoaøng Nguõ Ñeá laàn löôït thay ñoåi ñôøi naøy qua ñôøi kia, tieáp noái maõi cho ñeán ngaøy nay. Tam Hoaøng laø ba vò vua thôøi toái coå: 1- Thieân Hoaøng, 2- Ñòa Hoaøng, 3- Nhaân  Hoaøng. Nguõ Ñeá laø naêm ñôøi vua, coù hai thuyeát: Moät thuyeát laø: 1- Thaùi Hieäu, 2- Thaàn Noâng, 3- Hoaøng Ñeá, 4- Thieáu Hieäu, 5- Chuyeân Huùc. Thuyeát khaùc laø: 1- Phuïc Hy, 2- Thaàn Noâng, 3- Hoaøng Ñeá, 4- Ñöôøng Nghieâu, 5- Ngu Thuaán. Nhöõng vò vua thôøi xöa ôû Trung Quoác cuõng thöù lôùp ngöôøi naøy maát nhöôøng cho ngöôøi kia keá vò, cöù nhö vaäy maø tieáp noái khoâng cuøng.

Nhôø coâng ôn trôøi ñaát maø con ngöôøi coù khi thònh khi suy, coù khi bó khi thaùi. Bó thaùi laø gì? Ngöôøi ñôøi coù caâu: “Coù khi bó cöïc, coù hoài thaùi lai”. Bó laø khoù khaên khoå nhoïc, thaùi laø thaûnh thôi nhaøn haï. Trong cuoäc soáng chuùng ta coù luùc thònh luùc suy, coù khi khoù khaên khoå cöïc, coù khi thaûnh thôi nheï nhaøng, cöù nhö theá maø qua laïi trong coõi ta baø.

            Chí thaân maïc ñaïi chi gia,

            Tình thaâm phuï maãu cuøng laø ñeä huynh,

            Phu theâ nghóa caû chí tình,

            Ñeán khi soá heát moät mình Dieâm La.

            Chaúng ai thay ñöôïc ñaâu laø,

            Ruoäng nöông laïi ñeå ngöôøi ta aên roài.

Ñaây giaûi thích tình caûnh cuûa cuoäc soáng.

“Chí thaân maïc ñaïi chi gia”. Chí thaân laø raát thaân thieát, maïc laø ñaâu, ñaïi laø lôùn, chi gia laø gia ñình. Nghóa laø ngöôøi raát thaân thieát cuûa mình ñaâu gì hôn laø gia ñình, vì ôû theá gian tình gia ñình laø treân heát, gia ñình laø coäi nguoàn thaân thieát." Tình thaâm phuï maãu cuøng laø ñeä huynh". Tình thaâm gia ñình laø cha meï anh em. Keá ñeán laø “Phu theâ nghóa caû chí tình”. Nhö vaäy cha meï, anh em, vôï choàng laø tình lôùn cuûa gia ñình. Trong gia ñình chí thaân ñoù, ngöôøi lôùn coù traùch nhieäm lo laéng baûo boïc cho ngöôøi nhoû, nhö cha meï lo cho con caùi roài ñeán chaùu chaét... lo maõi khoâng coù ngaøy nghæ ngôi! Nhöng “Ñeán khi soá heát moät mình Dieâm La”, ñeán khi taét thôû chæ coù moät mình ñi xuoáng Dieâm ñaøi, khoâng coù ai theo caû. Vì theá toâi thöôøng noùi tình ñôøi baïc beõo!

Noùi tình ñôøi baïc beõo khoâng phaûi laø ngöôøi naøy phuï raãy ngöôøi kia, maø cha con hay meï con trong gia ñình laïi raát laø baïc beõo. Khi ngöôøi cha hay ngöôøi meï maát, oâng thaày coi ngaøy noùi cheát nhaèm ngaøy truøng thì phaûi eám ñeå ngöôøi cheát khoâng veà daãn ngöôøi khaùc ñi theo. Vì theá khi soáng thì cha meï anh em thaân thieát bieát bao, ñeán khi maát nghe noùi nhaèm ngaøy truøng, ngöôøi thaân chaúng nhöõng khoâng thöông laïi coøn eám khoâng cho trôû veà nöõa, nhö theá tình nghóa ôû choã naøo? Coù phaûi thaät laø baïc beõo khoâng?

Baây giôø chuùng ta thay ñoåi quan nieäm, cha meï hay anh em maát maø gaëp ngaøy truøng thì mình möøng voã tay cöôøi,caû nhaø phaûi cheát theo thì gia ñình ñöôïc sum hoïp, thaät laø vui. Taïi sao laïi eám khoâng cho trôû veà? Coù phaûi laø quaù ích kyû, quaù xaáu xa khoâng? Neáu mình voã tay cöôøi thì caùc oâng thaày coi ngaøy chaéc heát laøm aên ñöôïc.

Do vì theá gian meâ muoäi neân bò ñaùnh löøa, nghe noùi cheát truøng roài ñaâm ra sôï khieán cho tình nghóa khoâng coøn, vaø khieán cho mình xöû söï vieäc ñôøi moät caùch voâ yù thöùc. Taïi sao möôïn thaày eám khoâng cho veà, laïi röôùc vong veà thôø? Theá neân noùi theá gian meâ muoäi thaät laø ñaùng thöông­­! Chæ vì sôï cheát neân khoâng coøn tình nghóa, khoâng coù moät nhaän ñònh chín chaén, chaúng ñaùng thöông sao? Nhö vaäy cha meï hay anh em maát maø ñi coi ngaøy laø chuyeän neân laøm hay khoâng?  Giaû söû mình khoâng sôï cheát theo, cuõng khoâng sôï ngheøo, thì khi cha meï maát mình cöù lo choân caát chu ñaùo cho troøn boån phaän laøm con, bieát thöông quí cha meï laø ñöôïc roài. Neáu coøn löïa choïn ngaøy giôø cho mình laøm aên phaùt ñaït, cho mình ñöôïc soáng dai, coøn cha meï ñi ñaâu maëc keä thì voâ tình voâ nghóa quaù. Ñoù laø taäp tuïc khoâng hay, chuùng ta phaûi nhaän ñònh cho chín chaén ñeå söûa laïi, ñöøng laøm nhöõng chuyeän voâ tình voâ nghóa khoâng toát. Nhö hieän giôø luùc soáng khi ñi ñeán choã hieåm nguy thì anh em ruû nhau ñi hai ba ngöôøi cho coù baïn, coù tai naïn gì thì coù nhau. Taïi sao khi cha meï xuoáng Dieâm chuùa coù moät mình bò haønh hung khoå sôû laïi boû maëc khoâng ñi theo, nghieäm laïi cuoäc ñôøi thaät laø voâ nghóa!

“Chaúng ai thay ñöôïc ñaâu laø”. Khi cheát, ngöôøi ra ñi chæ coù moät mình, nhö cha meï maát con caùi cuõng khoâng thay theá ñöôïc. Khi soáng mình chæ lo cho ngöôøi chung quanh, khoâng nghó tôùi ñaïo ñöùc tu haønh, ñeán chöøng ra ñi khoâng ai ngoù ngaøng tôùi, muoán veà thaêm laïi bò ngaên eám!

“Ruoäng nöông laïi ñeå ngöôøi ta aên roài”. Taïo ra ruoäng vöôøn ñeå laïi theá gian, ai höôûng cuõng khoâng bieát. Khi taïo taøi saûn, mình laøm nhöõng ñieàu sai quaáy toäi loãi thì phaûi laõnh laáy nghieäp quaû. Ñeán khi ra ñi laïi khoâng höôûng ñöôïc caùi gì!

            Cuõng nhö boït noåi doøng xuoâi,

            Ñeøn soi maët nöôùc ai ai cuõng vaày.

Ñaây laø cuoäc ñôøi qua caùi nhìn cuûa vua Traàn Thaùi Toâng, cuõng laø caùi nhìn cuûa ngöôøi vieát baøi naøy laø Thieàn sö Chaân Nguyeân. Cuoäc ñôøi con ngöôøi gioáng nhö hoøn boït noåi, troâi theo doøng nöôùc, noù coù beàn chaéc khoâng? Nhö ngoïn ñeøn roïi xuoáng nöôùc, chuùng ta nhìn thaáy coù boùng ñeøn döôùi nöôùc, noù coù thaät khoâng? Ñôøi ngöôøi ai cuõng vaäy, gioáng nhö boït noåi, nhö boùng ñeøn hay boùng traêng ñaùy nöôùc, ñaâu coù gì laâu beàn!

            Thaân ngöôøi aûo hoùa bao chaày,

            Nhö baèng nguû maét naèm ngaøy chieâm bao.

Baûn naøy laø nguû maét, baûn 1932 laø chôùp maét. Chôùp maét nghe hay hôn, nhöng nguû maét laïi hôïp lyù hôn.

Thaân ngöôøi laø aûo hoùa, khoâng coù gì beàn chaéc laâu daøi. Nhö ngöôøi naèm nhaém maét nguû ngaøy roài chieâm bao. Ñaây laø hình aûnh ngöôøi naèm nguû tröa maø chieâm bao. Neáu noùi nguû ñeâm chieâm bao thì keùo daøi ñoä nöûa tieáng ñoàng hoà, coøn nguû tröa chieâm bao thì chöøng naêm phuùt ba phuùt thoâi. Noùi chôùp maét chieâm bao thì quaù nhanh khoâng hôïp lyù. Duøng hình aûnh chôùp maét hay ñieän xeït laø ñeå chæ caùi gì raát nhanh, noùi chieâm bao huyeãn hoùa laø trong moäng hoùa ra ngöôøi ra vaät, keùo daøi möôi phuùt chôù khoâng phaûi nhanh nhö chôùp maét.

            Töû sinh chaúng bieát khi naøo,

            Phaát phô ñeøn gioù ngöôøi naøo bieát hay.

Ñaây dieãn taû taâm tö cuûa vua Traàn Thaùi Toâng khi Ngaøi chuaån bò troán ñi tu. Ngaøi suy nghó veà cuoäc ñôøi vôùi nhieàu hình aûnh, nhö boït noåi doøng xuoâi, nhö ñeøn soi maët nöôùc, nhö thaân ngöôøi aûo hoùa, nhö nguû maét naèm ngaøy chieâm bao, nhö ñeøn treo tröôùc gioù v.v..., moãi caâu Ngaøi duøng moät hình aûnh ñeå dieãn taû cuoäc ñôøi taïm bôï, vaø söû duïng caâu vaên coù heä thoáng tröôùc sau.

Vieäc soáng cheát cuûa chuùng ta khaùc naøo nhö ngoïn ñeøn treo tröôùc gioù. Ñaây laø chæ ngoïn ñeøn daàu treo tröôùc gioù ñöôïc duøng khi xöa, côn gioù thoåi maïnh ñeøn taét phuït, chôù khoâng phaûi boùng ñeøn ñieän hieän giôø treo ngoaøi trôøi möa gioù cuõng khoâng taét.

            Ai khoân coác tính chôù chaày,

            Lo lieäu thaân naøy ñoä laáy thaân sau.

            Chôù coøn bòn ròn hoøa laâu,

            Quyeát hoïc ñaïo maàu phaùt tuùc sieâu phöông.

“Ai khoân coác tính chôù chaày”. Baûn naøy laø coác tính, coác laø bieát, baûn kia laø ngoä tính, chöõ ngoä nghe maïnh quaù. Ngöôøi naøo khoân ngoan saùng suoát thì phaûi lo tính, ñöøng ñeå chaäm treã muoän maøng.

“Lo lieäu thaân naøy ñoä laáy thaân sau”. Phaûi laøm sao ngay thaân naøy chuùng ta tu haønh cho coù coâng ñöùc ñeå ñoä thaân sau khoâng bò traàm luaân khoå sôû, khoâng bò rôi trong ba ñöôøng aùc. Ñoù laø ngöôøi khoân ngöôøi saùng, bieát tính toaùn lo lieäu.

“Chôù coøn bòn ròn hoøa laâu”. Neáu coøn oâm aáp bòn ròn thöông xoùt, maø chaäm treã thì khoâng neân.

“Quyeát hoïc ñaïo maàu phaùt tuùc sieâu phöông”. Quyeát hoïc ñaïo maàu laø quyeát chí hoïc Phaät, töùc laø hoïc ñaïo giaûi thoaùt. Phaùt tuùc sieâu phöông laø caát böôùc vöôït ra choán thöôøng cuûa mình, tieán vaøo ñaïo giaûi thoaùt.

Ñaây laø taâm tö cuûa vua Traàn Thaùi Toâng, Ngaøi suy gaãm veà cuoäc ñôøi, veà thaân phaän con ngöôøi, thaáy roõ noù huyeãn hoùa taïm bôï, khoâng coù laâu daøi beàn chaéc. Töø tröôùc ñeán nay muoân vieäc ñoåi thay, duø laø vua chuùa roài cuõng phaûi cheát, ngöôøi naøy tieáp noái ngöôøi kia, khoâng ai soáng maõi treân ñôøi. Cho ñeán nhöõng ngöôøi trong gia ñình laø choã tình nghóa raát chí thieát, theá maø khi heát duyeân ra ñi, khoâng ai thay theá cho ai!

Cuoäc ñôøi ñaõ taïm bôï giaû doái, khoâng laâu beàn, taïi sao chuùng ta laïi chaàn chôø khoâng chòu khoân ngoan toan tính? Sao khoâng lôïi duïng ngay thaân naøy laøm phöông tieän tu haønh ñeå taïo phöôùc duyeân cho ñôøi sau ñöôïc toát laønh, cao sieâu ñöùc haïnh, coù phaûi laø quí baùu hôn khoâng? Nghó nhö vaäy, Ngaøi quyeát chí laùnh mình leân nuùi Yeân Töû tìm thaày hoïc ñaïo...

3.2  LAÙNH LEÂN YEÂN TÖÛ

            Thuôû aáy Thieân ÖÙng ñaïi töôøng,

            Chính Bình nguõ taûi thuïy quang ñöôïm nhuaàn.

            Töù nguyeät vöøa naêm Bính Thaân,

            Moàng moät thaùng boán maït xuaân sang heø.

            Hôïi maït haàu ban Tí thì,

            Vua phaùn taû höõu moät khi lôøi naøy:

            “Loøng Traãm thöông thieân haï thay,

            Phuù quyù baàn baïc chaúng hay döôøng naøo.

            Thò tuøng bay ñi cuøng tao,

            Thaêm xem daân theá döôøng naøo cho hay.

            Thieân haï ñoùi raùch thöông thay,

            Thaáy no phuù quyù Traãm nay möøng loøng.”

            Baûy ngöôøi taû höõu ñi cuøng,

            Qua ñoø ñoâng khöù taét moâng tìm ngaøn.

            Ngaøy sau ñeán ñoø Baøn Than,

            Leä ngöôøi hay maët nhaø quan thuôû naøy.

            Tay aùo che maët baèng nay,

            Sang ñoø cho khoûi, vaéng raøy laïi ñi.

            Non cao röøng quaïnh sôn kheâ,

            Ñöôøng ñi hieåm trôû nhieàu beà thieát thay.

            “Loøng thaät Traãm baûo chuùng bay,

            Traãm ñi tu ñaïo chuùng bay trôû  veà.”

            Baûy ngöôøi laên khoùc ngaõ keà,

            “Vua ñeå thieân haï saàu bi ñoaïn tröôøng.”

            Ngaøy aáy phaûi toái giöõa ñöôøng,

            Vaøo naèm taêng Giaùc chuøa laøng moät ñeâm.

            Hoûi thaêm ñöôøng leân Hoa Yeân,

            Doác loøng tìm Buït chaúng phieàn ñöôøng xa.

            Non cao röøng quaïnh daõ hoa,

            Sôn truøng vaïn ñieäp Quoác gia ñoã ngoài.

            Ngöïa nhoïc ñi chaúng ñeán nôi,

            Loøng lo baùt ngaùt, haàu ngoài laïi ñi.

            Vaøo ñeán Long Ñoäng moät khi,

            Coi thaáy khí töôïng loøng thì ñaõ vui.

            Tuyeàn kheâ, suoái maùt taém ngôi,

            Hieäu laø Coùc Ñoã nöôùc soâi ñuøng ñuøng.

            Troâng thaáy Cöûa Ngaên laï xong,

            Ñoâi nuùi giao laïi ngaên loøng theá gian.

            Ñoà nhö thaïch bích tam quan,

            Duø ai ñeán ñaáy Giaûi Oan môùi vaøo.

            Trong cöûa Thaïch Töôïng laï bao!

            Coù voi la ñaù uy haøo cöïc thieâng;

            Choáng ngöï ngoaïi ñaïo tai öông,

            Hoä ngöôøi coù ñöùc ñoøi phöông ñöôïc laønh.

            Laïi ñi moät daëm ngaøn xanh,

            Ñeán Tieát Döông suoái, nöôùc thanh laøu laøu.

            Traêm ñöôøng phieàn naõo chaúng aâu,

            Taém qua nöôùc aáy ñaõ haàu khinh thaân.

            Treøo leân Ñoã kieäu haàu gaàn,

            Muøi höông phöùc phöùc phaøm traàn ñaõ khoâng.

            Röôøm raø haøng truùc haøng thoâng,

            Theá gian ñeán ñaáy thì loøng ñaõ thanh.

            Suoái ñaøn tieáng nhaïc ñoaønh ñoaønh,

            Chim keâu vöôïn hoùt ñaõ khuynh loøng thieàn.

* * *

            Thuôû aáy Thieân ÖÙng ñaïi töôøng,

                Chính Bình nguõ taûi thuïy quang ñöôïm nhuaàn.

            Töù nguyeät vöøa naêm Bính Thaân,

            Moàng moät thaùng boán maït xuaân sang heø.

            Hôïi maït haàu ban Tí thì,

            Vua phaùn taû höõu moät khi lôøi naøy:

Ñoaïn naày dieãn taû luùc vua Traàn Thaùi Toâng chuaån bò troán ñi tu. Ngaøi ra ñi nhaèm nieân hieäu Thieân ÖÙng Chính Bình thöù naêm, ngaøy moàng moät thaùng tö naêm Bính Thaân (1236), cuoái muøa xuaân ñaàu muøa heø. Naêm aáy Ngaøi ñöôïc 26 tuoåi((( . Khi suy gaãm kyõ veà cuoäc ñôøi, Ngaøi quyeát ñònh troán ñi tu. Theá neân ñeâm ñeán heát giôø hôïi saép qua giôø tí, luùc gaàn 12 giôø khuya, Ngaøi goïi keû taû höõu laïi phaùn raèng:

            “Loøng Traãm thöông thieân haï thay,

            Phuù quyù baàn baïc chaúng hay döôøng naøo.

            Thò tuøng bay ñi cuøng tao,

            Thaêm xem daân theá döôøng naøo cho hay.

            Thieân haï ñoùi raùch thöông thay,

            Thaáy no phuù quyù Traãm nay möøng loøng.”

            Baûy ngöôøi taû höõu ñi cuøng,

            Qua ñoø ñoâng khöù taét moâng tìm ngaøn.

Ngaøi baûo nhöõng ngöôøi haàu caän: Loøng ta raát thöông thieân haï, khoâng bieát daân chuùng ñöôïc giaøu sang hay laø ngheøo naøn. Caùc ngöôi haõy ñi theo cuøng ta ñeå thaêm xem daân chuùng soáng nhö theá naøo. Neáu thaáy hoï ngheøo ñoùi thì thaät ñaùng thöông. Neáu thaáy thieân haï giaøu coù no aám thì ta raát vui möøng.

Coù baûy ngöôøi taû höõu cuøng ñi vôùi nhaø vua. “Qua ñoø ñoâng khöù taét moâng tìm ngaøn”. Qua ñoø phía ñoâng, ñi taét leân ñeå tìm bôø. Ñoø ñoâng khöù laø ñoø phía ñoâng, tìm ngaøn laø tìm bôø. Baûn naày laø qua ñoø, baûn 1932 laø sang ñoø, nghóa khoâng coù khaùc bao nhieâu.

            Ngaøy sau ñeán ñoø Baøn Than,

            Leä ngöôøi hay maët nhaø quan thuôû naøy.

            Tay aùo che maët baèng nay,

            Sang ñoø cho khoûi, vaéng raøy laïi ñi.

            Non cao röøng quaïnh sôn kheâ,

            Ñöôøng ñi hieåm trôû nhieàu beà thieát thay.

Saùng hoâm sau Ngaøi ñeán beán ñoø Baøn Than, “Leä ngöôøi hay maët nhaø quan thuôû naøy”. Leä laø e sôï, ngaïi nguøng, hay maët laø bieát maët, nhaø quan laø ngöôøi ôû trong trieàu. Nghóa laø Ngaøi sôï e ngöôøi ta bieát maët mình laø ngöôøi ôû trong trieàu, cho neân Ngaøi laáy tay aùo che maët cho nhöõng ngöôøi trong chuyeán ñoø khoâng bieát Ngaøi laø vua, e ngöôøi baùo laïi trieàu ñình, Ngaøi bò môøi trôû veà. Khi qua khoûi ñoø, vaéng khaùch roài Ngaøi buoâng tay aùo xuoáng vaø tieáp tuïc ñi.

“Non cao röøng quaïnh sôn kheâ”. Nuùi cao röøng vaéng, caùc doøng suoái quanh co boïc theo söôøn nuùi. “Ñöôøng ñi hieåm trôû nhieàu beà thieát thay”. Ñöôøng ñi raát laø nguy hieåm khoù khaên.

            “Loøng thaät Traãm baûo chuùng bay,

            Traãm ñi tu ñaïo chuùng bay trôû veà.”

            Baûy ngöôøi laên khoùc ngaõ keà,

            “Vua ñeå thieân haï saàu bi ñoaïn tröôøng.”

Treân ñöôøng ñi veà nuùi, Ngaøi baûo nhöõng keû taû höõu: Loøng thaät ta noùi vôùi caùc ngöôi, ta ñi tu, caùc ngöôi haõy trôû veà. Ngaøi noùi döùt khoaùt nhö vaäy. Khi coøn ôû trieàu, Ngaøi noùi laø ñi ra ngoaøi thaønh ñeå doø daãm tình hình xem daân chuùng sinh soáng ra sao. Baây giôø ñeán ñaây Ngaøi noùi thaúng: Nay ta ñi tu, caùc ngöôi haõy trôû veà. Nghe noùi nhö vaäy caùc ngöôøi haàu caän hoaûng sôï ngaõ laên than khoùc: Neáu nhaø vua ñi tu thì thieân haï lo buoàn khoå sôû. Ñoaïn tröôøng laø ñöùt ruoät, töùc laø buoàn raàu ñau khoå. Töø ñaây Ngaøi döùt khoaùt ñi moät mình, khoâng cho ai theo haàu haï nöõa.

            Ngaøy aáy phaûi toái giöõa ñöôøng,

            Vaøo naèm taêng Giaùc chuøa laøng moät ñeâm.

            Hoûi thaêm ñöôøng leân Hoa Yeân,

            Doác loøng tìm Buït chaúng phieàn ñöôøng xa.

            Non cao röøng quaïnh daõ hoa,

            Sôn truøng vaïn ñieäp Quoác gia ñoã ngoài.

Ngaøi ñi suoát ngaøy, ñeán giöõa ñöôøng thì trôøi toái, phaûi nghæ nhôø qua ñeâm taïi chuøa taêng Giaùc Haïnh, ñaây laø ngoâi chuøa laøng cuûa chö taêng, coù moät vò taêng teân Giaùc Haïnh. Ngaøi hoûi thaêm ñöôøng leân nuùi Hoa Yeân, quyeát taâm tìm Phaät, khoâng ngaïi ñöôøng nuùi xa xoâi.

Ñaây taû caûnh ñöôøng leân nuùi: “Non cao röøng quaïnh daõ hoa”. Nuùi cao röøng vaéng, hoa daïi moïc ñaày ñöôøng. Daõ hoa laø hoa daïi. “Sôn truøng vaïn ñieäp Quoác gia ñoã ngoài”. Sôn truøng laø nuùi choàng chaäp leân nhau, vaïn ñieäp laø muoân lôùp. Quoác gia ñoã ngoài laø Ngaøi döøng laïi ngoài nghæ. Nuùi non truøng ñieäp choàng chaát leân nhau muoân lôùp. Moät mình moät ngöïa, Ngaøi leo nuùi heát ngoïn naøy qua ngoïn khaùc, nhoïc nhaèn moûi meät neân döøng laïi ngoài nghæ.

            Ngöïa nhoïc ñi chaúng ñeán nôi,

            Loøng lo baùt ngaùt, haàu ngoài laïi ñi.

            Vaøo ñeán Long Ñoäng moät khi,

            Coi thaáy khí töôïng loøng thì ñaõ vui.

Ngöïa nhoïc quaù khoâng ñöa Ngaøi ñeán treân nuùi ñöôïc.

“Loøng lo baùt ngaùt haàu ngoài laïi ñi”. Baûn naøy laø “loøng lo baùt ngaùt”, baûn 1932 laø “loøng lo baét laïi”, vì Ngaøi sôï trieàu ñình cho ngöôøi leân baét Ngaøi trôû veà. “Loøng lo baùt ngaùt” laø loøng lo theânh thang nhieàu vieäc, khoâng phaûi chæ lo bò baét laïi maø thoâi. “Haàu ngoài laïi ñi” nghóa laø khi meät Ngaøi ngoài xuoáng nghæ, moät luùc laïi ñi, chôù khoâng daùm ngoài laâu.

            Vaøo ñeán Long Ñoäng moät khi,

            Coi thaáy khí töôïng loøng thì ñaõ vui.

Ñeán chuøa Long Ñoäng nhìn thaáy khí töôïng chung quanh, loøng Ngaøi ñaõ vui roài. Vì caùc vua ngaøy xöa ñeàu hoïc kyõ veà vaên chöông chöõ nghóa vaø hoïc caû ñòa lyù ñeå xaây caát ñeàn ñaøi cho ñuùng theo ñòa lyù, neân khi ñeán chuøa Long Ñoäng nhìn thaáy khí töôïng chung quanh Ngaøi raát vui thích.

            Tuyeàn kheâ, suoái maùt taém ngôi,

            Hieäu laø Coùc Ñoã nöôùc soâi ñuøng ñuøng.

            Troâng thaáy Cöûa Ngaên laï xong,

            Ñoâi nuùi giao laïi ngaên loøng theá gian.

            Ñoà nhö thaïch bích tam quan,

            Duø ai ñeán ñaáy Giaûi Oan môùi vaøo.

Töø chuøa Long Ñoäng leân ñeán nuùi Hoa Yeân phaûi qua chín doøng suoái.

“Tuyeàn kheâ suoái maùt taém ngôi”, ñi moät ñoãi gaëp doøng suoái maùt, Ngaøi döøng laïi taém vaø nghæ ngôi, xong laïi ñi.

“Hieäu laø Coùc Ñoã nöôùc soâi ñuøng ñuøng”. Ñi ñeán caùi thaùc nhoû teân laø Coùc Ñoã, thaùc naøy gioáng nhö mieäng con coùc ñang phun nöôùc tuoân xuoáng ñuøng ñuøng, neân goïi laø hang Coùc Ñoã.

“Troâng thaáy Cöûa Ngaên laï xong”. Cöûa Ngaên laø teân chôù khoâng phaûi cöûa ngaên theo nghóa thöôøng. Coùc Ñoã vaø Cöûa Ngaên chæ hai ñòa danh. Vì sao goïi laø Cöûa Ngaên? Vì “Ñoâi nuùi giao laïi ngaên loøng theá gian”. Nôi ñoù coù hai ngoïn nuùi giao saùt laïi nhö ngaên chaän hai beân, beân naøy laø caûnh theá gian traàn tuïc, beân kia laø caûnh xuaát theá sieâu thoaùt, neân goïi choã ñoù laø Cöûa Ngaên.

“Ñoà nhö thaïch bích tam quan”. Ñoà töùc laø nhöõng caùi nhö baûn veõ, thaïch bích laø vaùch ñaù, tam quan laø ba coång. “Duø ai ñeán ñaáy Giaûi Oan môùi vaøo”. Ngöôøi naøo muoán leân choã thaïch bích vaø tam quan thì phaûi xuoáng suoái Giaûi Oan taém saïch roài haõy leân.

            Trong cöûa Thaïch Töôïng laï bao!

            Coù voi la ñaù uy haøo cöïc thieâng;

            Choáng ngöï ngoaïi ñaïo tai öông,

            Hoä ngöôøi coù ñöùc ñoøi phöông ñöôïc laønh.

“Trong cöûa Thaïch Töôïng laï bao”. Qua khoûi suoái Giaûi Oan nhìn leân cöûa Thaïch Töôïng thaáy nhöõng töôïng baèng ñaù raát laï. “Coù voi la ñaù uy haøo cöïc thieâng”, treân vaùch ñaù coù hình daùng voi ñaù raát linh thieâng. “Choáng ngöï ngoaïi ñaïo tai öông”, voi thieâng ôû ñoù ñeå choáng ngöøa chuùng ngoaïi ñaïo ñeán phaù phaùch gieo raéc tai öông. “Hoä ngöôøi coù ñöùc ñoøi phöông ñöôïc laønh”. Baûn naøy laø ñoøi phöông, baûn 1932 laø ñoâi phöông. Nghóa laø uûng hoä ngöôøi coù ñöùc ñöôïc luoân laønh maïnh, vui töôi.

            Laïi ñi moät daëm ngaøn xanh,

            Ñeán Tieát Döông suoái, nöôùc thanh laøu laøu.

            Traêm ñöôøng phieàn naõo chaúng aâu,

            Taém qua nöôùc aáy ñaõ haàu khinh thaân.

            Treøo leân Ñoã kieäu haàu gaàn,

            Muøi höông phöùc phöùc phaøm traàn ñaõ khoâng.

Ñaây dieãn taû tieáp con ñöôøng leân nuùi.

“Laïi ñi moät daëm ngaøn xanh”. Ngaøn xanh laø röøng xanh, ñi theâm moät daëm röøng xanh. “Ñeán Tieát Döông suoái, nöôùc thanh laøu laøu”, ñeán suoái Tieát Döông, nöôùc xanh trong vaét. “Traêm ñöôøng phieàn naõo chaúng aâu”, ngöôøi naøo duø coù phieàn naõo nhieàu ñeán ñaâu cuõng khoâng coøn lo aâu nöõa. “Taém qua nöôùc aáy ñaõ haàu khinh thaân”, vì taém qua nöôùc suoái thì bao nhieâu phieàn naõo cuõng ñeàu döùt saïch.

“Treøo leân Ñoã kieäu haàu gaàn”. Ñoã kieäu laø haï kieäu, töùc laø choã nhaø vua xuoáng kieäu. Sau naày khi vua Traàn Nhaân Toâng leân tu treân nuùi, laâu laâu vua Anh Toâng leân thaêm, ñi ñeán ñaây vua phaûi xuoáng kieäu ñi boä, neân ñaët teân choã naøy laø Ñoã kieäu. Gaàn ñeán Ñoã Kieäu thì “Muøi höông phöùc phöùc phaøm traàn ñaõ khoâng”, töùc laø ngöûi muøi höông thôm ngaøo ngaït thì loøng traàn tuïc ñaõ saïch. Nghe dieãn taû caûnh naøy, khoâng caàn tu maø phieàn naõo cuõng saïch, loøng phaøm cuõng döùt!

            Röôøm raø haøng truùc haøng thoâng,

            Theá gian ñeán ñaáy thì loøng ñaõ thanh.

            Suoái ñaøn tieáng nhaïc ñoaønh ñoaønh,

            Chim keâu vöôïn hoùt ñaõ khuynh loøng thieàn.

Nôi ñaây naøo truùc naøo thoâng ñaày daãy hai beân ñöôøng. Ngöôøi theá gian ñeán ñaây thì loøng traàn ñaõ trong saïch khoâng coøn ngaøu ñuïc nöõa.

“Suoái ñaøn tieáng nhaïc ñoaønh ñoaønh”. Chæ nghe tieáng suoái ñoå aàm aàm döôøng nhö tieáng ñaøn tieáng nhaïc. Baûn naøy laø tieáng nhaïc ñoaønh ñoaønh, baûn 1932 laø tieáng nhaïc inh inh. Tieáng nhaïc ñoaønh ñoaønh nghe hôi quaù ñaùng gioáng nhö tieáng suùng.

“Chim keâu vöôïn hoùt ñaõ khuynh loøng thieàn”. Tieáng chim keâu vöôïn hoùt laøm cho loøng mình nghieâng veà thieàn.

Toùm laïi baøi naøy dieãn taû caûnh nhaø vua sau khi troán trieàu ñình, leân nuùi Yeân Töû ñeå tu. Ñang laø vua maø Ngaøi töø boû taát caû, vöôït hoaøng cung troán ñi giöõa ban ñeâm. Ñi moät ñoaïn ñöôøng Ngaøi baûo nhöõng keû taû höõu haõy trôû veà. Coøn laïi moät mình moät ngöïa, Ngaøi tieáp tuïc ñi. Ñeán khi ngöïa moûi meät khoâng ñi ñöôïc nöõa, Ngaøi boû ngöïa laïi, moät mình laàn theo vaùch ñaù leo leân nuùi, khoâng ngaïi khoù khaên, khoâng neà nguy hieåm... Nhö vaäy môùi thaáy loøng chí thaønh thieát tha moä ñaïo cuûa Ngaøi!

3.3  GAËP  THAÀY VIEÂN CHÖÙNG

            Böôùc leân ñeán chuøa Hoa Yeân,

            Boán beà caûnh giôùi ñoäng tieân khaùc thöôøng.

            Traêm hoa ñua nôû muøi höông,

            Loøng Vua ñeán ñaáy moät döôøng vui thay.

            Truùc Laâm Vieân Chöùng laø thaày,

            Ra möøng Hoaøng Ñeá noùi baøy Thieàn gia:

            “Thieàn Taêng khoå haïnh ôû giaø,

            Côm aên döa muoái daàu laø ñoùi no.

            Mình gaày caät vaän aùo vo,

            Loøng baèng maây nöôùc chaúng lo ñieàu gì.

            Vua laøm Thaùnh Ñeá trò vì,

            Ñeàn roàng gaùc phöôïng cuûa thì nhieàu thay.

            Cung phi myõ nöõ chaàu baøy,

            Traø thang ngoïc thöïc ñeâm ngaøy xöôùng ca.

            Ngai vaøng ngoài ngöï trung hoa,

            Man, Di, Laøo, Leã gaàn xa phuïc raøy.

            Sôn laâm ñöôøng hieåm döôøng naøy,

            Vua tìm vaøo ñeán, chaúng hay söï gì?

            Naày Vua giaän ai maø ñi?

            AÉt laø coù söï vaäy thì chaúng khoâng.”

            Vua thaáy thaày thoát tòn loøng,

            Hai haøng nöôùc maét doøng doøng nhoû sa.

            “Traãm laøm Hoaøng Ñeá quoác gia,

            Kim ngaân chaâu baùu ñeà ña thieáu gì.

            Loøng Traãm thaáy cuûa maøng chi,

            Thaân ngöôøi aûo hoùa ñöôïc thì bao laâu.

            Laïi lo phuï maãu tröôùc sau,

            AÂn thaâm ñöùc haäu laáy gì baùo ôn.

            Nay Traãm tìm vaøo laâm sôn,

            Tu caàu laøm Buït chaúng toan söï naøo.”

            Thaày thaáy vua thoát, caûm sao,

            Thieàn toâng troû baûo thaáp cao söï loøng:

            “Sôn voán voâ Phaät laøm xong,

            Buït ôû trong loøng, Phaät taïi hoà taâm.

            Hieän ra nhaõn, nhó, thanh aâm,

            Döông mi, thuaán muïc, chaúng taâm thì gì?

            Taâm nguyeân khoâng tòch voâ vi,

            Ngoä ñöôïc töùc thì quaû chöùng Nhö Lai.

            Tính ta haù phaûi caàu ai,

            Gia trung Phaät baùu muoân ñôøi saùng soi.”

* * *

            Böôùc leân ñeán chuøa Hoa Yeân,

            Boán beà caûnh giôùi ñoäng tieân khaùc thöôøng.

            Traêm hoa ñua nôû muøi höông,

            Loøng vua ñeán ñaáy moät döôøng vui thay.

            Truùc Laâm Vieân Chöùng laø thaày,

Ra möøng Hoaøng Ñeá noùi baøy Thieàn gia:

Nhaø vua ñeán chuøa Hoa Yeân, nhìn caûnh quanh chuøa chaúng khaùc naøo ñoäng tieân. Nghe dieãn taû ai cuõng muoán ñeán ñaây vieáng caûnh.

“Traêm hoa ñua nôû muøi höông”. Ñôøi Traàn, chuøa teân laø Vaân Yeân, nhöng ñeán ñôøi Leâ, khi vua Leâ(*) leân vieáng chuøa ñuùng muøa hoa nôû neân ñoåi teân chuøa laø Hoa Yeân. “Traêm hoa ñua nôû” laø dieãn taû ñuùng yù nghóa Hoa Yeân.

“Loøng vua ñeán ñaáy moät döôøng vui thay”. Khi ñeán chuøa loøng vua vui möøng khaáp khôûi.

“Truùc Laâm Vieân Chöùng laø thaày”. Luùc baáy giôø Thieàn sö Vieân Chöùng ñang truï trì taïi Hoa Yeân, vuøng ñoù goïi laø Truùc Laâm. Thieàn sö nhaän bieát Ngaøi laø vua, cho neân:

“Ra möøng Hoaøng Ñeá noùi baøy Thieàn gia”. Thieàn sö ra möøng nhaø vua vaø noùi yù nghóa trong nhaø thieàn. Sau ñaây laø lôøi ngaøi Vieân Chöùng:

            “Thieàn Taêng khoå haïnh ôû giaø,

            Côm aên döa muoái daàu laø ñoùi no.

            Mình gaày caät vaän aùo vo,

            Loøng baèng maây nöôùc chaúng lo ñieàu gì.

            Vua laøm Thaùnh Ñeá trò vì,

            Ñeàn roàng gaùc phöôïng cuûa thì nhieàu thay.

            Cung phi myõ nöõ chaàu baøy,

            Traø thang ngoïc thöïc ñeâm ngaøy xöôùng ca.

            Ngai vaøng ngoài ngöï trung hoa,

            Man, Di, Laøo, Leã gaàn xa phuïc raøy.

            Sôn laâm ñöôøng hieåm döôøng naøy,

            Vua tìm vaøo ñeán chaúng hay söï gì?

            Naày Vua giaän ai maø ñi?

            AÉt laø coù söï vaäy thì chaúng khoâng.”

Tröôùc khi hoûi lyù do taïi sao nhaø vua ñeán ñaây, Thieàn sö dieãn taû caûnh taêng tu ôû nuùi, lôøi leõ raát hay.

“Thieàn Taêng khoå haïnh ôû giaø”, chöõ giaø laø giaø lam töùc laø chuøa chieàn, nghóa laø toâi laø moät thieàn taêng tu khoå haïnh ôû chuøa.

“Côm aên döa muoái daàu laø ñoùi no”, aên côm vôùi döa muoái khoâng ngaïi gì ñoùi no, maëc tình coù nhieàu thì no coù ít thì ñoùi cuõng ñeàu chaáp nhaän. Hieän giôø chuùng ta cuõng ñang ôû nuùi, maø ñoùi no coù maëc tình hay khoâng? Neáu no thì ñöôïc, coøn ñoùi thì chaéc xaùch duø xuoáng nuùi chôù khoâng baèng loøng. Ñoù laø vì thieáu tö caùch cuûa moät thieàn taêng khi xöa.

“Mình gaày caät vaän aùo vo”. Thaân gaày oám vì aên böõa ñoùi böõa no, quaàn xaên leân aùo vo laïi vì phaûi cuoác ñaát troàng khoai. Ñaây ñuùng laø hình daùng cuûa moät thieàn taêng tu ôû nuùi. Nhìn laïi chuùng ta hieän nay töø saùu möôi kyù trôû leân, quaàn daøi döôùi maét caù, aùo cuõng daøi neân khoâng gioáng ngöôøi tu khi xöa.

“Loøng baèng maây nöôùc chaúng lo ñieàu gì”. Loøng nhö maây troâi nöôùc chaûy khoâng bò dính keït moät ñieàu gì. Ñoaïn naày dieãn taû thaät kheùo moät thieàn taêng thuôû xöa tu ôû nuùi, thaân gaày, quaàn vaän aùo vo, ñôøi soáng raát lam luõ, nhöng taâm hoàn khoâng dính keït ñieàu gì. Coøn chuùng ta ngaøy nay soáng thaûnh thôi maø buoàn ngöôøi naày phieàn ngöôøi kia, dính maéc ñuû ñieàu!

Sau ñaây laø dieãn taû oâng vua ôû trieàu ñình:

“Vua laøm Thaùnh Ñeá trò vì”. Ngaøi laø moät oâng vua thaùnh trò vì muoân daân.

“Ñeàn roàng gaùc phöôïng cuûa thì nhieàu thay”. Baûn naày laø ñeàn roàng, baûn 1932 laø ñieän roàng. Vua ôû ñeàn chaïm hình roàng, gaùc veõ hình chim phöôïng, tieàn cuûa thì raát nhieàu.

“Cung phi myõ nöõ chaàu baøy”. Trong cung vua, cung phi myõ nöõ haàu haï chaàu chöïc moät beân.

“Traø thang ngoïc thöïc ñeâm ngaøy xöôùng ca”, vua uoáng traø thôm, duøng thöùc aên ngon quí, laïi coøn ca xöôùng suoát ngaøy ñeâm. Ñaâu coù thieáu thöù gì!

“Ngai vaøng ngoài ngöï trung hoa”. Baûn naøy laø trung hoa, baûn 1932 laø treân hoa. Vua ngoài ngöï treân ngai vaøng treân thaûm hoa.

“Man, Di, Laøo, Leã, gaàn xa phuïc raøy”.  ÔÛ mieàn Baéc coù nhieàu gioáng daân nhö daân Man laø ngöôøi Maùn, Di laø ngöôøi Moïi, Laøo laø ngöôøi Laøo, Leã laø ngöôøi Thaùi, nhöõng gioáng daân naày gaàn xa ñeàu qui phuïc nhaø vua. Ngaøi ôû ñòa vò moät oâng vua cai trò ñaát nöôùc, töø nôi ôû, ñeán ngöôøi haàu haï, nöôùc uoáng thöùc aên khoâng thieáu thöù chi vaø ñöôïc moïi ngöôøi ñeàu quí kính phuïc tuøng.

            “Sôn laâm ñöôøng hieåm döôøng naøy,

            Vua tìm vaøo ñeán, chaúng hay söï gì?

            Naày Vua giaän ai maø ñi?

            AÉt laø coù söï vaäy thì chaúng khoâng.”

Sö hoûi: Treân ñöôøng nuùi röøng nguy hieåm theá naày, khoâng bieát vua coù vieäc gì quan troïng maø tìm ñeán ñaây? Hay laø vua giaän ai maø boû trieàu ñình ra ñi nhö vaäy? Haún laø coù vieäc gì chôù chaúng phaûi khoâng. Sö ñaët caâu hoûi ñeå vua traû lôøi:

            Vua thaáy thaày thoát tòn loøng,

            Hai haøng nöôùc maét doøng doøng nhoû sa.

            “Traãm laøm Hoaøng Ñeá quoác gia,

            Kim ngaân chaâu baùu ñeà ña thieáu gì.

            Loøng Traãm thaáy cuûa maøng chi,

            Thaân ngöôøi aûo hoùa ñöôïc thì bao laâu.

            Laïi lo phuï maãu tröôùc sau,

            AÂn thaâm ñöùc haäu laáy gì baùo ôn.

            Nay Traãm tìm vaøo laâm sôn,

            Tu caàu laøm Buït chaúng toan söï naøo.”

Nhaø vua traû lôøi raát tha thieát taïi sao Ngaøi ñeán ñaây.

            “Vua thaáy thaày thoát tòn loøng,

            Hai haøng nöôùc maét doøng doøng nhoû sa”.

Tòn loøng nghóa laø ñoäng loøng. Nghe Sö hoûi, vua ñoäng loøng rôi nöôùc maét thöa:

            “Traãm laøm Hoaøng Ñeá quoác gia,

            Kim ngaân chaâu baùu ñeà ña thieáu gì”.

Toâi laø vua caû nöôùc, vaøng baïc chaâu baùu raát nhieàu, ñaâu coù thieáu thöù gì. Ñeà ña laø raát nhieàu.

            “Loøng Traãm thaáy cuûa maøng chi,

            Thaân ngöôøi aûo hoùa ñöôïc thì bao laâu”.

Trong taâm tö, toâi thaáy cuûa caûi söï nghieäp raát nhieàu nhöng khoâng maøng, vì bieát roõ thaân ngöôøi aûo hoùa taïm bôï. Thaáy thaân laø thaät, thì môùi quí cuûa ñeå höôûng, neáu thaáy thaân khoâng thaät, coøn quí cuûa caûi laøm gì? 

            “Laïi lo phuï maãu tröôùc sau,

            AÂn thaâm ñöùc haäu laáy gì baùo ôn?”

Laïi nghó ñeán coâng ôn cha meï raát saâu daày, bieát laáy gì ñeàn ñaùp?

            “Nay Traãm tìm vaøo laâm sôn,

            Tu caàu laøm Buït chaúng toan söï naøo”.

Nay toâi vaøo trong nuùi saâu naày, chæ mong tu laøm Phaät, chôù khoâng tính chuyeän gì khaùc. Theá laø nhaø vua ñaõ traû lôøi döùt khoaùt caâu hoûi cuûa Sö roài. Sö hoûi: Vua laø ngöôøi ôû taïi ngai vaøng ñaày ñuû caùc ñieàu sung söôùng, taïi sao vaøo nuùi non naày ñeå laøm gì? AÉt coù vieäc chi ñaây? Vua môùi traû lôøi: Theo caùi nhìn cuûa toâi, thaân naày laø aûo hoùa. Duø cho cuûa caûi söï nghieäp nhieàu bao nhieâu, giaøu sang sung söôùng ñeán ñaâu, cuõng khoâng nghóa lyù gì! Hôn nöõa nhôù laïi coâng ôn cha meï sanh thaønh döôõng duïc raát saâu daày maø chöa coù cô hoäi baùo ñaùp, neân hoâm nay toâi tìm leân nuùi naày, muoán tu caàu thaønh Phaät ñeå ñeàn coâng ôn cha meï.

Nhöõng lôøi vua thoát ra noùi leân taám loøng haâm moä caàu ñaïo cuûa Ngaøi.

            Thaày thaáy Vua thoát, caûm sao,

            Thieàn toâng troû baûo thaáp cao söï loøng:

            “Sôn voán voâ Phaät laøm xong,

            Buït ôû trong loøng, Phaät taïi hoà taâm.

            Hieän ra nhaõn, nhó, thanh aâm,

            Döông mi, thuaán muïc, chaúng taâm thì gì?

            Taâm nguyeân khoâng tòch voâ vi,

            Ngoä ñöôïc töùc thì quaû chöùng Nhö Lai.

            Tính ta haù phaûi caàu ai,

            Gia trung Phaät baùu muoân ñôøi saùng soi.”

Nghe nhaø vua noùi taâm traïng ñi tu cuûa mình, Sö raát laø thöông xoùt. Moät ngöôøi thöùc tænh cuoäc ñôøi laø aûo hoùa taïm bôï, vaø nhôù laïi ôn sanh thaønh döôõng duïc chöa ñeàn ñaùp, neân quyeát taâm ñi tu thaønh Phaät ñeå ñeàn ñaùp coâng ôn cha meï, vaäy ñaây laø con ngöôøi hieáu thaûo ñaùng thöông. Theá neân Sö môùi noùi thaúng ñaïo lyù thieàn cho nhaø vua nghe:

            “Sôn voán voâ Phaät laøm xong,

            Buït ôû trong loøng, Phaät taïi hoà taâm”.

Trong nuùi voán khoâng coù Phaät, Phaät ôû ngay loøng mình, ôû taïi taâm mình, chôù khoâng phaûi ôû ñaâu xa. Baûn naøy laø hoà taâm nghóa laø nôi taâm, baûn 1932 laø moã taâm, chöõ moã laø ta, laø mình. Nhö vaäy laø xaùc nhaän Phaät ôû taïi taâm mình. Theá nhöng laøm sao bieát coù Phaät?

            “Hieän ra nhaõn nhó thanh aâm,

            Döông mi thuaán muïc, chaúng taâm thì gì?”

Phaät töï taâm phaùt hieän ra nôi maét, nôi tai, nôi tieáng noùi... Döông mi thuaán muïc laø nhöôùng maøy chôùp maét (baûn 1932 laø töù muïc töông coá), ñoù chaúng phaûi laø taâm sao? Theá thì maét thaáy, tai nghe, mieäng noùi, nhöôùng maøy chôùp maét ñoù laø hieän töôùng cuûa taâm, töùc laø cuûa Phaät, ñöøng coù tìm kieám ôû ñaâu nöõa. Nhö vaäy laø ngaøi Vieân Chöùng ñaõ chæ moät caùch cuï theå khoâng coù nghi ngôø.

Toùm laïi, khi nhaø vua xaùc ñònh Ngaøi leân nuùi tu ñeå caàu laøm Phaät thì Thieàn sö noùi treân nuùi khoâng coù Phaät. Vaäy Phaät ôû ñaâu? Phaät ôû trong loøng, Phaät ôû taïi taâm. Laøm sao bieát Phaät ôû taïi taâm mình? Vì neáu khoâng coù Phaät ôû taâm thì laøm sao maét thaáy, tai nghe, mieäng noùi. Neáu khoâng coù Phaät ôû taâm thì laøm sao coù nhöõng hieän töôïng nhöôùng maøy, chôùp maét? Taát caû hieän töôïng ñeàu töø taâm, töø taâm töùc laø töø Phaät. Töø nhöõng hieän töôïng ñoù quay nhìn laïi thì thaáy Phaät roõ raøng. Khi nhaän ñöôïc Phaät ñaày ñuû nôi saùu caên, chuùng ta seõ bieát oâng Phaät ñoù nhö theá naøo.

            “Taâm nguyeân khoâng tòch voâ vi,

            Ngoä ñöôïc töùc thì quaû chöùng Nhö Lai”.

Nguoàn taâm mình laø khoâng tòch voâ vi, töùc roãng laëng khoâng coù haønh ñoäng khoâng coù chuyeån bieán. Nguoàn taâm laø tri giaùc, khoâng coù hình töôùng neân goïi laø khoâng tòch, khoâng coù taïo taùc neân goïi laø voâ vi. Neáu ai ngoä ñöôïc taâm naày thì chöùng quaû Nhö Lai, töùc laø chöùng quaû Phaät.

            “Tính ta haù phaûi caàu ai,

            Gia trung Phaät baùu muoân ñôøi saùng soi”.

Phaät laø taâm laø tính cuûa mình, khoâng phaûi caàu kieám ôû ngöôøi naøo khaùc. Chính trong nhaø chuùng ta ñaõ saün coù Phaät saùng soi muoân ñôøi, taïi sao laïi khoâng tìm khoâng nhaän? Qua lôøi naày, ngaøi Vieân Chöùng ñaõ chæ Phaät töôøng taän cho vua Traàn Thaùi Toâng roài. Ngaøi ñaõ noùi roõ tinh thaàn Thieàn toâng cho vua nghe. Hoïc ñoaïn naày neáu kheùo nhaän chuùng ta thaáy roõ tu caàu Phaät laø Phaät taïi taâm, chôù khoâng phaûi Phaät ôû ñaâu xa.

?