SÔ TOÅ PHAÙI TRUÙC LAÂM TRAÀN NHAÂN TOÂNG

(1258 - 1308)

Ngaøi teân huùy laø Khaâm con tröôûng vua Traàn Thaùnh Toâng vaø Nguyeân Thaùnh hoaøng thaùi haäu. Ngaøi tuy ôû vò sang caû maø taâm haâm moä Thieàn toâng töø thuôû nhoû. Naêm 16 tuoåi ñöôïc laäp laøm Hoaøng thaùi töû, Ngaøi coá töø ñeå nhöôøng laïi cho em, maø vua cha khoâng chòu. Vua cöôùi tröôûng nöõ cuûa Nguyeân Töø quoác maãu cho Ngaøi töùc laø Khaâm Töø  thaùi haäu sau naøy. Soáng trong caûnh vui hoøa haïnh phuùc aáy maø taâm Ngaøi vaãn thích ñi tu.

Moät hoâm vaøo luùc giöõa ñeâm, Ngaøi treøo thaønh troán ñi, ñònh vaøo nuùi Yeân Töû. Ñeán chuøa Thaùp ôû nuùi Ñoâng Cöùu thì trôøi vöøa saùng, trong ngöôøi meät nhoïc quaù, Ngaøi beøn vaøo naèm nghæ trong thaùp. Vò Sö truï trì ôû ñaây thaáy Ngaøi töôùng maïo khaùc thöôøng, lieàn laøm côm theát ñaõi. Vua cha hay tin, sai caùc quan ñi tìm thaáy, Ngaøi baát ñaéc dó phaûi trôû veà.

Naêm 21 tuoåi, Ngaøi leân ngoâi Hoaøng ñeá (1279). Tuy ôû ñòa vò cöûu truøng, maø Ngaøi vaãn giöõ mình thanh tònh ñeå tu taäp. Thöôøng ngaøy, Ngaøi ñeán chuøa Tö Phöôùc trong ñaïi noäi tu taäp. Moät hoâm nghæ tröa, Ngaøi thaáy trong roán moïc leân moät hoa sen vaøng lôùn baèng baùnh xe, treân hoa sen coù ñöùc Phaät vaøng. Coù ngöôøi ñöùng beân caïnh chæ Ngaøi noùi: “Bieát oâng Phaät naøy chaêng? Laø ñöùc Phaät Bieán Chieáu.” Tænh giaác, Ngaøi ñem vieäc ñoù taâu leân vua cha. Vua Thaùnh Toâng khen laø vieäc kyø ñaëc.

Ngaøi thöôøng aên chay laït thaân theå gaày oám. Thaùnh Toâng thaáy theá laáy laøm laï, neân hoûi nguyeân do. Ngaøi trình thaät vôùi cha. Thaùnh Toâng khoùc baûo : “Nay ta ñaõ giaø, chæ troâng caäy moät mình con, con laïi laøm nhö theá, laøm sao gaùnh vaùc ñöôïc söï nghieäp cuûa Toå tieân?” Ngaøi nghe daïy cuõng rôi nöôùc maét.

Con ngöôøi Ngaøi raát thoâng minh hieáu hoïc, ñoïc heát caùc saùch vôû, suoát thoâng noäi ñieån (kinh) vaø ngoaïi ñieån (saùch ñôøi). Nhöõng khi nhaøn roãi, Ngaøi môøi caùc thieàn khaùch baøn giaûi veà taâm toâng (thieàn) tham hoïc thieàn vôùi Thöôïng Só Tueä Trung, thaâm ñaéc ñeán choã Thieàn tuûy. Ñoái vôùi Thöôïng Só, Ngaøi kính leã laøm thaày.

Nhöõng khi giaëc Nguyeân sang quaáy roái, Ngaøi phaûi xeáp vieäc kinh keä ñeå lo giöõ gìn xaõ taéc. Nhôø tình ñoaøn keát quaân daân, Ngaøi ñaõ hai laàn ñuoåi ñöôïc quaân Nguyeân giöõ gìn troïn veïn ñaát nöôùc.

Naêm Quí Tî (1293), Ngaøi nhöôøng ngoâi laïi cho con laø Traàn Anh Toâng, leân laøm Thaùi thöôïng hoaøng. ÔÛ ngoâi Thaùi thöôïng hoaøng ñeå chæ daïy cho con ñöôïc saùu naêm, Ngaøi saép ñaët vieäc xuaát gia.

Ñeán thaùng möôøi, naêm Kyû Hôïi (1299) Ngaøi xuaát gia vaøo tu ôû nuùi Yeân Töû. ÔÛ ñaây, Ngaøi chuyeân caàn tu taäp theo haïnh ñaàu-ñaø (khoå haïnh) laáy hieäu laø Höông Vaân Ñaïi Ñaàu-ñaø. Sau ñoù Ngaøi laäp chuøa, caát tònh xaù, khai giaûng ñeå tieáp ñoä chuùng taêng. Hoïc chuùng ñua nhau ñeán raát ñoâng. Sau, Ngaøi ñeán chuøa Phoå Minh ôû phuû Thieân Tröôøng laäp giaûng ñöôøng, giaûng daïy maáy naêm. Ngaøi laïi vaân du ñeán traïi Boá Chaùnh laäp am Tri Kieán roài ôû ñoù.

Ñeán naêm Giaùp Thìn (1304), Ngaøi daïo ñi khaép nôi khuyeân daân deïp boû nhöõng daâm töø (mieáu thôø thaàn khoâng chaùnh ñaùng), vaø daïy hoï tu haønh Thaäp thieän. Vaøo muøa ñoâng naêm aáy, vua Anh Toâng daâng bieåu thænh Ngaøi veà ñaïi noäi ñeå truyeàn giôùi Boà-taùt taïi gia.

Sau ñoù, Ngaøi choáng gaäy ñeán chuøa Suøng Nghieâm ôû nuùi Linh Sôn ñeå truyeàn baù Thieàn toâng.

Môû ñaàu phaùp hoäi, Ngaøi nieâm höông baùo aân xong böôùc leân toøa. Vò Thöôïng thuû baïch chuøy v.v... roài Ngaøi noùi:

- Thích-ca Vaên Phaät vì moät ñaïi söï maø xuaát hieän giöõa coõi ñôøi naøy, suoát boán möôi chín naêm chuyeån ñoäng ñoâi moâi maø chöa töøng noùi moät lôøi. Nay ta vì caùc ngöôi leân ngoài toøa naøy, bieát noùi chuyeän gì ñaây ?

          Ngoài giaây laâu, Ngaøi ngaâm:

          Thaân nhö hôi thôû ra vaøo muõi

          Ñôøi gioáng maây troâi ñænh nuùi xa,

          Tieáng quyeân töøng chaäp vaàng traêng saùng,

          Ñaâu phaûi taàm thöôøng qua moät xuaân.

          (Thaân nhö hoâ haáp tyõ trung khí,

          Theá tôï phong haønh laõnh ngoaïi vaân.

          Ñoã quyeân ñeà ñoaïn nguyeät nhö truù,

          Baát thò taàm thöôøng khoâng quaù xuaân.)

Ngaøi voã baøn moät caùi, noùi:- Khoâng coù gì sao ?  Ra ñaây ! Ra ñaây !

*

*  *

Coù vò taêng hoûi:- Theá naøo laø Phaät ?

Ngaøi ñaùp:

- Nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi.

- Theá naøo laø Phaùp ?

- Nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi.

- Theá naøo laø Taêng ?

- Nhaän ñeán nhö xöa vaãn chaúng phaûi.

- Cöùu caùnh theá naøo?

          - Chöõ baùt ñaõ baøy trao heát saïch

            Ñaâu coøn coù vieäc noùi cuøng ngöôi.

            (Baùt töï ñaû khai phaân phoù lieãu

             Caùnh voâ dö söï khaû trình quaân.)

Laïi hoûi:- Theá naøo laø moät vieäc höôùng thöôïng ?

Ngaøi ñaùp:

- Ñaàu gaäy kheâu nhaät nguyeät.

- Duøng coâng aùn cuõ laøm gì ?

- Moät laàn nhaéc laïi moät laàn môùi.

- Theá naøo laø giaùo ngoaïi bieät truyeàn ?   

- EÃnh öông nhaûy khoâng khoûi ñaáu.

- Sau khi ra khoûi ñaáu thì theá naøo ?

- Laïi theo con eách nhaûy xuoáng buøn.

- Vaãn laø nhaûy chaúng khoûi.

Ngaøi beøn lôùn tieáng naït:

- Keû muø! Thaáy caùi gì ?

- Ñaïi toân ñöùc löøa ngöôøi laøm gì ?

Ngaøi lieàn “höø, höø”.

Vò taêng suy nghó.

Ngaøi lieàn ñaùnh. Vò taêng laïi suy nghó ñeå hoûi.

Ngaøi lieàn heùt. Vò taêng cuõng heùt.

Ngaøi hoûi:

- Laõo taêng bò moät caùi heùt, hai caùi heùt cuûa ngöôi, roát cuoäc theá naøo ? Noùi mau ! Noùi mau !

Vò taêng suy nghó.

Ngaøi laïi heùt moät tieáng, noùi:

- Con choàn hoang quæ quaùi! Vöøa roài tinh lanh giôø ôû choã naøo ?

Vò taêng leã baùi lui ra.

Taêng hoûi:

- Ñaïi toân ñöùc khoå nhoïc tu haønh, ñaõ traûi qua nhieàu naêm, ñoái vôùi saùu thoâng cuûa Phaät, Ngaøi ñaõ ñöôïc maáy thoâng ?

Ngaøi ñaùp:

- Cuõng ñöôïc saùu thoâng.

- Naêm thoâng kia gaùc qua, theá naøo laø tha taâm thoâng ?

- Ñaày caû quoác ñoä, coù bao nhieâu thöù taâm, Nhö Lai ñeàu bieát, Nhö Lai ñeàu thaáy.

Vò taêng lieàn ñöa naém tay leân noùi:

- Ñaõ bieát heát thaáy heát, vaäy bieát caùi naøy coù vaät gì ?

Ngaøi ñaùp:

- Nhö coù nhö khoâng, chaúng phaûi khoâng chaúng phaûi saéc.

- Xöa taêng hoûi Hoøa thöôïng Lang Gia: “Thanh tònh baûn nhieân, vì sao chôït sanh sôn haø ñaïi ñòa?” yù chæ theá naøo?

- Thaät gioáng thuyeàn chaøi ra bieån.

- YÙ naøy theá naøo ?

- Ai bieát nôi choán khoùi soùng xa khôi kia, rieâng coù choã neân suy nghó.

*
*  *

Hoûi:- Theá naøo laø gia phong Phaät quaù khöù ?

Ñaùp:

          - Vöôøn röøng vaéng veû ai chaêm soùc

            Lyù traéng ñaøo hoàng hoa töï nhieân.

- Theá naøo laø gia phong Phaät hieän taïi ?

          - Gia phong soùng baïc meâ yeán sôùm

            Tieân uyeån ñaøo hoàng say gioù xuaân.

- Theá naøo laø gia phong Phaät vò lai?

          - Baõi bieån chôø trieàu trôøi ñôïi nguyeät,

            Xoùm chaøi nghe saùo khaùch nhôù nhaø.

- Gia phong Hoøa thöôïng theá naøo ?

          - AÙo raùch che maây, saùng aên chaùo

            Bình xöa töôùi nguyeät, toái uoáng traø.

Laïi hoûi:- Ngaøi Linh Vaân khi xem hoa ñaøo ngoä thì theá naøo ?

Ñaùp:

          - Töï nôû töï taøn theo thôøi tieát

            Ñoâng quaân bò hoûi cuõng khoân lôøi.

- Khi gieát ngöôøi khoâng nhìn laïi thì sao ?

- Gan daï cuøng mình.

- Ngöôøi ñaïi tu haønh laïi rôi vaøo nhaân quaû hay khoâng?

          - Mieäng döôøng chaäu maùu cheâ Phaät Toå

            Raêng nhö kieám beùn gaëm röøng thieàn.

            Moät mai cheát ñoïa A-tyø nguïc

            Cöôøi ngaát, Nam-moâ Quaùn Theá AÂm.

Hoûi:

          - “Döôùi ruoäng baày coø ngaøn ñieåm tuyeát

            Treân caây oanh ñaäu moät caønh hoa”, thì theá naøo ?

Ñaùp:- Laàm!

- Theo Ñaïi toân ñöùc thì theá naøo ?

          - Döôùi ruoäng baày coø ngaøn ñieåm tuyeát

            Treân caây oanh ñaäu moät caønh hoa.

- Ñoù laø caâu noùi cuûa toâi.

          - Muoán bieát thaàn tieân loø luyeäïn thuoác

            Linh ñôn voán thieät töû chaâu sa.

Hoûi:- Theá naøo laø Thanh tònh phaùp thaân ?

Ñaùp:

          - Ñuïc vaøng rôi trong phaân sö töû

            Ngöôøi ñen ñuùa vaùc boù höông thôm.

- Hoïc nhaân khoâng hieåu   ?

          - Chôù hoïc thoùi hoà ñoà traû giaù

            Cöôøi ngöôøi chaân thaät doái laàm nhau.

- Theá naøo laø Vieân maõn baùo thaân ?

          - Caùnh baèng bay boång döøng côn gioù

            Ly chaâu laéng laïnh bieån trong ngaàn.

Vò taêng leã baùi.

Ngaøi baûo:

          - Nguyeân lai ñaày ñuû nhieàu coâng duïng

            Bôûi chuù quaøng xieân chaúng ñöôïc thaønh.

Hoûi:- Theá naøo laø Thieân baùch öùc hoùa thaân ?

Ñaùp:

          - Maây doàn söông phuû trôøi muø mòt

            Taác nöôùc nhö xöa tröôùc ñænh ñaàu.

Taêng noùi:- Ñuùng theá.

Ngaøi baûo:

          - Cöôøi ngaát keû gom maây döôùi ñaûnh

            Boán beà nuoát laáy hoøn saét troøn.

Vò taêng leã baùi lui ra.

*
*  *

Phaùp Loa hoûi:

- Noùi huyeàn noùi dieäu, luaän coå baøn kim, ñeàu thuoäc thöù noùi ñuøa, moät caâu khoâng keït trong ngoân ngöõ laøm sao noùi ñöôïc ?

Ngaøi ñaùp:

          - Gioù ñoâng dìu dòu ngaøn hoa nôû

            Laùch caùch vaønh xe moät tieáng vang.

Phaùp Loa toan môû mieäng noùi, Ngaøi lieàn baûo:

          - Chim hoùt maùu tuoân vaãn voâ duïng

            Non taây nhö tröôùc phuû maây chieàu.

- Khi muoân daëm maây taïnh thì theá naøo ?

- Möa taàm taõ.

- Khi muoân daëm maây che kín thì theá naøo ?

- Traêng vaèng vaëc.

- Cöùu caùnh theá naøo ?

- Chôù ñoäng ñeán, ñoäng ñeán aên ba möôi gaäy.

- Theá naøo laø baûn lai dieän muïc ?

Ngaøi im laëng giaây laâu hoûi:- Hieåu chaêng ?

- Chaúng hieåu.

Ngaøi lieàn ñaùnh.

Phaùp Loa hoûi: - Theá naøo laø ba möôi hai töôùng toát taùm möôi veû ñeïp ?

Ngaøi ñaùp:

          - Neáu duøng saéc thaáy ta,

            Duøng aâm thanh caàu ta,

            Ngöôøi aáy haønh ñaïo taø,

            Khoâng theå thaáy Nhö Lai.

- Theá naøo laø Phaät ?

- Taám caùm ôû döôùi coái.

- Theá naøo laø yù Toå sö  töø AÁn sang ?

- Baùnh veõ.

- Theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp ?

- Cuøng haàm, ñaát khoâng khaùc.

- Xöa coù vò taêng hoûi Trieäu Chaâu “con choù coù Phaät taùnh khoâng” Trieäu Chaâu noùi “khoâng” yù chæ theá naøo ?

          - Chaát muoái ôû trong nöôùc,

            Keo xanh ôû trong saéc.

- Höõu cuù voâ cuù nhö bìm leo caây, khi aáy theá naøo ?

Ngaøi beøn noùi keä:

          Höõu cuù voâ cuù

          Bìm khoâ caây ngaõ

          Maáy keû naïp taêng

          U ñaàu söùt traùn.

          Höõu cuù voâ cuù

          Theå loä gioù thu

          Haèng haø sa soá

          Va dao chaïm beùn.

          Höõu cuù voâ cuù

          Laäp toâng laäp chæ

          Ñaäp ngoùi duøi ruøa

          Treøo non loäi nöôùc.

          Höõu cuù voâ cuù

          Chaúng coù chaúng khoâng

          Khaéc thuyeàn tìm kieám

          Tìm ngöïa cöù hình (baûn ñoà).

          Höõu cuù voâ cuù

          Hoài hoã, hay khoâng

          Noùn tuyeát giaøy hoa

          OÂm caây ñôïi thoû.

          Höõu cuù voâ cuù

          Töï xöa töï nay

          Chaáp tay queân traêng

          Ñaát baèng cheát chìm.

          Höõu cuù voâ cuù

          Nhö theá nhö theá

          Chöõ baùt môû ra

          Sao khoâng naém muõi ?

          Höõu cuù voâ cuù

          Ngoù taû ngoù höõu

          Lau chau moàm meùp

          OÀn aøo naùo ñoäng.

          Höõu cuù voâ cuù

          Ñau ñaùu lo sôï

          Caét ñöùt saén bìm

          Ñoù ñaây vui thích.

          (Höõu cuù voâ cuù      

          Ñaèng khoâ thoï ñaûo 

          Cô caù naïp taêng     

          Haøng ñaàu khaùi naõo.       

          Höõu cuù voâ cuù       

          Theå loä kim phong  

          Haèng haø sa soá      

          Phaïm nhaãn thöông phong.

          Höõu cuù voâ cuù       

          Laäp toâng laäp chæ   

          Ñaû ngoûa toaûn qui  

          Ñaêng sôn thieäp thuûy.      

          Höõu cuù voâ cuù       

          Phi höõu phi voâ      

          Khaéc chu caàu kieám

          Saùch kò aùn ñoà.      

          Höõu cuù voâ cuù       

          Hoã baát hoài hoã       

          Laïp tuyeát haøi hoa  

          Thuû chu ñaõi thoá.   

          Höõu cuù voâ cuù       

          Töï coå töï kim

          Chaáp chæ vong nguyeät     

          Bình ñòa luïc traàm. 

          Höõu cuù voâ cuù       

          Nhö thò nhö thò     

          Baùt töï ñaû khai      

          Toaøn voâ ba tyõ.      

          Höõu cuù voâ cuù       

          Coá taû coá höõu        

          A thích thích ñòa   

          Naùo quaùt quaùt ñòa. 

          Höõu cuù voâ cuù       

          Ñao ñao phaï phaï  

          Tieät ñoaïn caùt ñaèng

          Bæ thöû khoaùi hoaït.)

Ngaøi beøn böôùc xuoáng toøa.

*
*  *

Ngaøy muøng moät thaùng gieâng naêm Maäu Thaân (1308) Ngaøi sai Phaùp Loa ñeán huyeän Sieâu Loaïi taïi Baùo AÂn thieàn töï khai giaûng truï trì. Thaùng tö naêm aáy, Ngaøi ñeán chuøa Vónh Nghieâm ôû Löôïng Giang kieát haï vaø sai Phaùp Loa khai giaûng truï trì. Chính Ngaøi giaûng Truyeàn Ñaêng Luïc, baûo Quoác sö Ñaïo Nhaát vì chuùng giaûng kinh Phaùp Hoa. Baõi haï, Ngaøi vaøo nuùi Yeân Töû, ñuoåi heát nhöõng ngöôøi cö só theo haàu haï vaø nhöõng keû noâ dòch trong chuøa, khoâng ñöôïc chöïc haàu nhö tröôùc. Chæ ñeå laïi möôøi vò thò giaû thöôøng theo Ngaøi. Ngaøi leân ôû am Töû Tieâu, vì Phaùp Loa giaûng Truyeàn Ñaêng Luïc. Thò giaû xuoáng nuùi gaàn heát, duy coù ñeä töû thöôïng tuùc laø Phaùp Loa coøn ôû thoâi.

Töø ñaây, Ngaøi leo khaép caùc nuùi, tìm kieám caùc hang ñoäng, ôû taïi thaïch thaát. Phaùp Loa thaáy theá baïch:

- Toân ñöùc tuoåi ñaõ giaø yeáu, maø xoâng pha trong söông tuyeát, lôõ coù beà gì thì maïng maïch Phaät phaùp troâng caäy  vaøo ai ?

 Ngaøi baûo:

- Ta thôøi tieát ñaõ ñeán, muoán taïo caùi keá laâu daøi vaäy.

Ngaøy muøng naêm thaùng möôøi naêm aáy, ngöôøi nhaø cuûa coâng chuùa Thieân Thuïy leân nuùi baïch Ngaøi: “Coâng chuùa Thieân Thuïy beänh naëng mong ñöôïc thaáy Toân ñöùc roài cheát.” Ngaøi buøi nguøi baûo: “Thôøi tieát ñaõ ñeán vaäy.” Ngaøi beøn choáng gaäy xuoáng nuùi, chæ cho theo moät ngöôøi thò giaû. Ngaøy muøng möôøi Ngaøi veà ñeán kinh, daën doø xong, ngaøy raèm Ngaøi trôû veà nuùi. Ngaøi döøng nghæ ôû chuøa Sieâu Loaïi. Hoâm sau vöøa raïng ñoâng, Ngaøi ñi boä ñeán chuøa laøng Coå Chaâu, töï ñeà baøi keä raèng:

          Soá ñôøi moät hôi thôû

          Loøng ngöôøi hai bieån vaøng

          Cung ma doàn quaù laém

          Coõi Phaät vui naøo hôn.

          (Theá soá nhaát töùc maëc     

          Thôøi tình löôõng haûi ngaân 

          Ma cung hoàn quaûn thaäm 

          Phaät quoác baát thaéng xuaân.)

Ñeán ngaøy 17, Ngaøi döøng nghæ ôû chuøa Suøng Nghieâm taïi Linh Sôn, Tuyeân Töø hoaøng thaùi haäu thænh Ngaøi vaøo am Bình Döông cuùng trai. Ngaøi vui veû noùi: “Ñaây laø böõa cuùng döôøng roát sau.”

Ngaøy 18, Ngaøi laïi ñi boä ñeán chuøa Tuù Laâm ôû ngoïn An Kyø Sanh. Nghe nhöùc ñaàu, Ngaøi goïi hai vò Tyø-kheo trong chuøa baûo:

- Ta muoán leân ngoïn Ngoïa Vaân maø chaân khoâng theå leo noåi, phaûi laøm sao ?

Hai vò Tyø-kheo baïch:- Hai ñeä töû coù theå giuùp ñöôïc.

Ñeán am Ngoïa Vaân, Ngaøi taï hai vò Tyø-kheo raèng:

- Xuoáng nuùi tu haønh ñi, chôù xem thöôøng vieäc sanh töû.

Ngaøy 19, Ngaøi sai thò giaû Phaùp Khoâng leân am Töû Tieâu ôû nuùi Yeân Töû goïi Baûo Saùt ñeán ñaây gaáp.

Ngaøy 20, Baûo Saùt quaûy goùi sang, ñi ñeán Doanh Tuyeàn thaáy moät vaàng maây ñen töø ngoïn Ngoïa Vaân bay qua Loãi Sôn vaø haï xuoáng Doanh Tuyeàn, nöôùc ñaàây traøn leân cao maáy tröôïng, giaây laùt laïi bình xuoáng. Laïi thaáy hai con roàng ñaàu baèng ñaàu ngöïa ngoùc cao hôn tröôïng, hai con maét nhö sao, choác laùt laïi laën xuoáng. Ñeâm aáy Baûo Saùt nghæ trong quaùn troï döôùi nuùi, moäng thaáy ñieàm chaúng laønh.

Ngaøy 21, Baûo Saùt ñeán am Ngoïa Vaân. Ngaøi troâng thaáy mæm cöôøi baûo:

- Ta saép ñi ñaây, nhaø ngöôi ñeán sao treã vaäy ? Ñoái vôùi Phaät phaùp, ngöôi coù choã naøo chöa roõ haõy hoûi mau.

Baûo Saùt hoûi:

- Nhö khi Maõ Toå beänh, Vieän chuû hoûi: “Nhöõng ngaøy gaàn ñaây Toân ñöùc theá naøo?” Maõ Toå baûo: “Nhaät dieän Phaät, Nguyeät dieän Phaät.” Noùi theá yù chæ laøm sao ?

Ngaøi lôùn tieáng ñaùp: - Nguõ ñeá Tam hoaøng laø vaät gì ?

Baûo Saùt laïi hoûi:

- Chæ nhö “Hoa sum seâ chöø gaám sum seâ, tre ñaát nam chöø caây ñaát baéc”, laïi laø sao ?

Ngaøi ñaùp:- Laøm muø maét ngöôi.

Baûo Saùt beøn thoâi.

Suoát maáy hoâm trôøi ñaát u aùm, chim vöôïn keâu hoùt raát bi thaûm.

Ñeán ngaøy muøng 1 thaùng 11, ñeâm nay trôøi trong sao saùng, Ngaøi hoûi Baûo Saùt: - Hieän giôø laø giôø gì ?

Baûo Saùt baïch: - Giôø Tyù.

Ngaøi laáy tay veùn maøn cöûa soå nhìn xem, noùi: - Ñeán giôø ta ñi.

Baûo Saùt hoûi:- Toân ñöùc ñi ñeán choã naøo?

Ngaøi noùi keä ñaùp:

          Taát caû phaùp chaúng sanh

          Taát caû phaùp chaúng dieät

          Neáu hay hieåu nhö theá

          Chö Phaät thöôøng hieän tieàn.

          (Nhaát thieát phaùp baát sanh

          Nhaát thieát phaùp baát dieät  

          Nhöôïc naêng nhö thò giaûi  

          Chö Phaät thöôøng hieän tieàn.)

Naøo coù ñeán ñi aáy vaäy.

Baûo Saùt hoûi:- Chæ nhö khi chaúng sanh chaúng dieät laø theá naøo ?

Ngaøi lieàn nhaèm mieäng Baûo Saùt taùt cho moät caùi, noùi:- Chôù noùi môù.

Noùi xong, Ngaøi beøn naèm nhö sö töû laëng leõ maø tòch. Vaøo nieân hieäu Höng Long thöù möôøi saùu (1308), thoï 51 tuoåi.

Phaùp Loa theo lôøi di chuùc cuûa Ngaøi laøm leã hoûa taùng, löôïm ngoïc coát coù naêm maøu ñeå vaøo bình. Vua Anh Toâng cuøng ñình thaàn ñem long giaù röôùc ngoïc coát veà toân thôø nôi Ñöùc Laêng vaø xaây thaùp ôû chuøa Vaân Yeân treân nuùi Yeân Töû, ñeå hieäu laø Hueä Quang Kim Thaùp vaø daâng toân hieäu laø Ñaïi Thaùnh Traàn Trieàu Truùc Laâm Ñaàu-ñaø Tónh Tueä Giaùc Hoaøng Ñieàu Ngöï Toå Phaät.

Ngaøi coøn löu laïi nhöõng taùc phaåm:

          1) Thieàn Laâm Thieát Chuûy Ngöõ Luïc

          2) Ñaïi Höông Haûi AÁn thi taäp

          3) Taêng-giaø Toaùi Söï

          4) Thaïch Thaát Mò Ngöõ do Phaùp Loa soaïn laïi lôøi cuûa Ngaøi.

*

Phuï trích vaøi baøi thô cuûa Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng:

1. ÑAÊNG BAÛO ÑAØI SÔN      

          Ñòa tòch ñaøi du coå 

          Thôøi lai xuaân vò thaâm     

          Vaân sôn töông vieãn caän  

          Hoa kính baùn tình aâm,    

          Vaïn söï thuûy löu thuûy       

          Baùch nieân taâm ngöõ taâm  

          YÛ lan hoaønh ngoïc ñòch    

          Minh nguyeät maõn hung khaâm.

Dòch: LEÂN NUÙI BAÛO ÑAØI

          Ñaát vaéng ñaøi theâm coå

          Ngaøy qua xuaân chöûa noàng.

          Gaàn xa maây nuùi ngaát

          Naéng rôïp ngoõ hoa thoâng.

          Muoân vieäc nöôùc troâi nöôùc

          Traêm naêm loøng nhuû loøng.

          Töïa lan, naâng oáng saùo

          Ñaày ngöïc aùnh traêng loàng.

                                   (Ngoâ Taát Toá)

2. XUAÂN VAÕN

          Nieân thieáu haø taèng lieãu saéc khoâng

          Nhaát xuaân taâm söï baùch hoa trung.

          Nhö kim khaùm phaù Ñoâng hoaøng dieän

          Thieàn baûn boà ñoaøn khaùn truïy hoàng.

Dòch: CUOÁI XUAÂN

          Thuôû beù chöa töøng roõ saéc khoâng

          Xuaân veà hoa nôû roän trong loøng

          Chuùa xuaân nay bò ta khaùm phaù

          Chieáu traûi giöôøng thieàn ngaém caùnh hoàng.

3. SÔN PHOØNG MAÏN HÖÙNG

                    I        

          Thuøy phöôïc caùnh töông caàu giaûi thoaùt

          Baát phaøm haø taát mích thaàn tieân

          Vieân nhaøn maõ quyeän nhaân öng laõo

          Y cöïu vaân trang nhaát thaùp thieàn.

                    II

          Thò phi nieäm truïc trieâu hoa laïc

          Danh lôïi taâm tuøy daï vuõ haøn

          Hoa taän vuõ tình sôn tòch tòch

          Nhaát thanh ñeà ñieåu höïu xuaân taøn.

Dòch: PHOØNG NUÙI KHÔÛI HÖÙNG

                    I        

          Ai troùi laïi mong caàu giaûi thoaùt

          Chaúng phaøm naøo phaûi kieám thaàn tieân

          Vöôïn nhaøn, ngöïa moûi, ngöôøi ñaõ laõo

          Nhö cuõ vaân trang moät choõng thieàn.

                    II

          Phaûi quaáy nieäm rôi hoa buoåi sôùm

          Lôïi danh taâm laïnh vôùi möa ñeâm

          Möa taïnh, hoa trô, non vaéng laëng

          Chim keâu moät tieáng laïi xuaân taøn.

4. ÑEÀ PHOÅ MINH TÖÏ THUÛY TAÏ

          Huaân taän thieân ñaàu maõn toïa höông

          Thuûy löu sô khôûi baát ña löông

          Laõo dung aûnh lyù taêng quan beá

          Ñeä nhaát thieàn thanh thu töù tröôøng.

Dòch: ÑEÀ NHAØ THUÛY TAÏ CHUØA PHOÅ MINH

          Nghìn höông thaép heát ngaùt ñaày toøa

          Laøn nöôùc nheï nhaøng gioù laïnh qua

          Döôùi boùng ña giaø chuøa cöûa ñoùng

          Ve ngaâm daáy khôûi töù thu xa.

*

Chaúng nhöõng Truùc Laâm Ñaàu-ñaø laøm thô chöõ Haùn maø coøn laøm phuù, ca chöõ noâm nöõa. Nhö Cö Traàn Laïc Ñaïo Phuù vaø Ñaéc Thuù Laâm Tuyeàn Thaønh Ñaïo Ca... ÔÛ ñaây chuùng ta trích vaøi hoäi trong baøi Cö Traàn Laïc Ñaïo ñeå thaáy roõ tinh thaàn cuûa Ngaøi.

?

CÖ TRAÀN LAÏC ÑAÏO PHUÙ

- Hoäi thöù nhaát-

Mình ngoài thaønh thò.

Neát duøng sôn laâm

Muoân nghieäp laëng an nhaøn theå taùnh,

Nöûa ngaøy roài töï taïi thaân taâm.

Tham aùi nguoàn döøng, chaúng coøn nhôù chaâu yeâu ngoïc quí,

Thò phi tieáng laëng, ñöôïc daàu nghe yeán thoát oanh ngaâm.

Chôi nöôùc bieác, aån non xanh, nhaân gian coù nhieàu ngöôøi ñaéc yù,

Bieát ñaøo hoàng, hay lieãu luïc, thieân haï naêng maáy chuù tri aâm.

Nguyeät baïc, vöøng xanh, soi moïi choã thieàn haø lai laùng,

Lieãu meàm hoa toát, ngaát quaàn sinh tueä nhaät saâm laâm.

Lo hoaùn coát, öôùc phi thaêng, ñan thaàn môùi phuïc,

Nhaém tröôøng sinh, veà thöôïng giôùi, thuoác thoû coøn ñaâm.

Saùch dòch xem chôi, yeâu tính saùng hôn yeâu chaâu baùu,

Kinh nhaøn ñoïc daáu, troïng loøng roài troïng nöûa hoaøng kim.

                              - Hoäi thöù hai -

Bieát vaäy !

Mieãn ñöôïc loøng roài,

Chaúng coøn pheùp khaùc.

Gìn tính saùng, tính môùi haàu an,

Neùn nieàm voïng, nieàm döøng chaúng thaùc.

Döùt tröø nhaân ngaõ thì ra töôùng thöïc kim cöông,

Döøng heát tham saân môùi laûu loøng maàu vieân giaùc.

Tònh ñoä laø loøng trong saïch, chôù coøn ngôø hoûi ñeán Taây phöông,

Di-ñaø laø tính saùng soi, möïa phaûi nhoïc tìm veà Cöïc laïc.

Xeùt thaân taâm, reøn tính thöùc, haù raèng mong quaû baùo phoâ khoe,

Caàm giôùi haïnh, ñòch voâ thöôøng, naøo coù saù caàu danh baùn chaùc.

AÊn rau aên traùi, nghieäp mieäng chaúng hieàm thöûa ñaéng cay.

Vaän giaáy vaän soài, thaân caên coù ngaïi chi ñen baïc.

Nhöôïc chæn vui beà ñaïo ñöùc, nöûa gian leàu quí  nöõa thieân cung,

Daàu hay meán thöûa nhaân nghì, ba phieán ngoùi yeâu hôn laàu gaùc...

Ñeán sau hoäi thöù möôøi, keát thuùc baèng baøi keä chöõ Haùn. Keä raèng:

          ÔÛ traàn vui ñaïo haõy tuøy duyeân,

          Ñoùi ñeán thì aên nhoïc nguû lieàn,

          Trong nhaø coù baùu thoâi tìm kieám,

          Ñoái caûnh khoâng taâm chôù hoûi thieàn.

          (Cö traàn laïc ñaïo thaû tuøy duyeân,

          Cô taéc xan heà khoán taéc mieân,

          Gia trung höõu baûo höu taàm mích,

          Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn.)

]

Thieàn Sö PHAÙP LOA

(1284 - 1330)

(Toå thöù hai phaùi Truùc Laâm)

Sö teân thöïc laø Ñoàng Kieân Cöông, sinh naêm Thieäu Baûo thöù saùu (1284) ngaøy muøng 7 thaùng 5, queâ laøng Cöûu La, phuû Nam Saùch, tænh Haûi Döông. Cha laø Ñoàng Thuaàn Maäu, meï laø Vuõ Töø Cöùu. Tröôùc khi sanh Sö, thaân maãu naèm moäng thaáy coù ngöôøi trao cho thanh thaàn kieám, baø thích laém nhaän laáy. Töø ñoù, baø bieát coù thai. Vì tröôùc kia baø sanh lieàn taùm ngöôøi con gaùi neân chaùn ngaùn, phen naøy baø coá tình uoáng thuoác phaù thai, nhöng ñeàu voâ hieäu. Ñeán khi sinh ra Sö, baø möøng laém, ñaët teân laø Kieân Cöông. Sö thieân tö dónh ngoä, mieäng khoâng noùi lôøi aùc, aên khoâng thích thòt caù.

Nieân hieäu Höng Long thöù möôøi hai (1304), Ñieàu Ngöï (Nhaân Toâng) daïo ñi caùc nôi, phaù daâm töø (mieáu thôø thaàn khoâng chaùnh ñaùng) vaø ban phaùp döôïc, ñeán maïn soâng Nam Saùch. Sö ñeán leã baùi xin xuaát gia, naêm naøy Sö ñöôïc 21 tuoåi. Ñieàu Ngöï troâng thaáy baèng loøng, noùi: “Keû naøy coù ñaïo nhaõn, sau aét laøm phaùp khí, vui veû töï ñeán ñaây.” Ngaøi beøn cho hieäu laø Thieän Lai, daãn veà lieâu Kyø Laân ôû Linh Sôn caïo toùc vaø thoï giôùi Sa-di. Ngaøi daïy ñeán tham vaán vôùi Hoøa thöôïng Taùnh Giaùc ôû Quyønh Quaùn. ÔÛ ñaây, Sö tìm ñuû caùch thöa hoûi maø khoâng ñöôïc khai ngoä. Sö töï ñoïc boä kinh Haûi Nhaõn (coù leõ kinh Laêng Nghieâm) ñeán baûy choã hoûi taâm vaø ñoaïn duï khaùch traàn ôû sau, xem ñi xem laïi nhieàu laàn, boãng nhieân Sö coù choã vaøo. Sö töø taï Hoøa thöôïng Taùnh Giaùc, trôû veà tham yeát vôùi Ñieàu Ngöï.

Gaëp luùc Ñieàu Ngöï thöôïng ñöôøng, Sö ra thöa hoûi lieàn ñöôïc tænh. Ñieàu Ngöï nhaän bieát beøn cho Sö theo haàu haï Ngaøi. Moät hoâm, Sö trình caû ba baøi tuïng, bò Ñieàu Ngöï cheâ caû. Sö thöa thænh maáy phen, Ñieàu Ngöï daïy phaûi töïï tham. Sö vaøo phoøng ñaàu oùc naëng tróu, thöùc ñeán quaù nöûa ñeâm, troâng thaáy boâng ñeøn taøn ruïng xuoáng, Sö chôït ñaïi ngoä. Sö ñem choã ngoä trình leân Ñieàu Ngöï, Ngaøi thaàm nhaän aán khaû. Töø ñaây, Sö theä tu theo möôøi hai haïnh Ñaàu-ñaø (khoå haïnh).

*

*  *

Ñeán nieân hieäu Höng Long thöù möôøi ba (1305). Ñieàu Ngöï ñem Sö leân lieâu Kyø Laân cho thoï giôùi Tyø-kheo vaø giôùiø Boà-taùt. Thaáy choã tham hoïc cuûa Sö ñaõ haønh ñaït, Ñieàu Ngöï cho hieäu laø Phaùp Loa.

Naêm Höng Long thöù möôøi laêm (1307), Sö ñöôïc 24 tuoåi, Ñieàu Ngöï truï ôû am Thieân Baûo Quan coù baûy taùm ngöôøi thò giaû maø Sö laø ñöùng ñaàu. Ñieàu Ngöï vì Sö giaûng Ñaïi Hueä Ngöõ Luïc. Ñeán thaùng naêm, Ñieàu Ngöï leân ôû am treân ñaûnh Ngoïa Vaân Phong. Ngaøy raèm laøm leã Boá-taùt (saùm hoái tuïng giôùi) xong, Ñieàu Ngöï ñuoåi moïi ngöôøi xuoáng, laáy y baùt vaø vieát taâm keä trao cho Sö daïy kheùo gìn giöõ.

Naêm Höng Long thöù möôøi saùu (1308) vaøo ngaøy muøng moät thaùng gieâng, Sö vaâng leänh Ñieàu Ngöï laøm leã noái phaùp Truï trì taïi nhaø Cam Loà chuøa Sieâu Loaïi. Khai leã coù vua Anh Toâng vaø ñình thaàn ñeán döï. Ñieàu Ngöï leân ñaøn thuyeát phaùp roài nhöôøng choã cho Sö giaûng ñaïo. Leã xong, Ñieàu Ngöï ñaët Sö keá theá truï trì chuøa Sieâu Loaïi vaø laøm chuû sôn moân Yeân Töû, laø ñôøi thöù hai cuûa phaùi Truùc Laâm. Ñieàu Ngöï coøn trao cho Sö hôn hai traêm boä kinh söû vaø baûo Anh Toâng sung cuùng vaøo chuøa caû traêm khoaûnh ruoäng.

Thaùng möôøi moät naêm aáy (1308), Ñieàu Ngöï tòch, Sö phuïng maïng cung nghinh xaù-lôïi veà kinh ñoâ. Trôû veà nuùi, Sö soaïn laïi nhöõng baøi tuïng cuûa Ñieàu Ngöï luùc ôû Thaïch Thaát laøm thaønh quyeån Thaïch Thaát Mò Ngöõ.

Naêm Höng Long thöù möôøi chín (1311), Sö phuïng chieáu tieáp tuïc khaéc baûn Ñaïi Taïng Kinh. Sö giao Baûo Saùt laøm chuû vieäc naøy. Thaùng tö, Sö  giaûng Truyeàn Ñaêng Luïc taïi chuøa Sieâu Loaïi. Sau ñoù, Huyeàn Quang trình kieán giaûi, Sö ñeàu chaáp nhaän.

Naêm Höng Long thöù hai möôi moát (1313) vaøo thaùng 9, Sö phuïng chieáu ñeán chuøa Vónh Nghieâm ôû Löôïng Giang ñònh chöùc cho taêng ñoà. Chuùng taêng töø ñaây môùi coù soå boä, chính Sö laø ngöôøi caàm soå boä aáy. Luùc ñoù, Sö ñoä hôn moät ngaøn vò taêng. Veà sau cöù ba naêm moät laàn ñoä taêng nhö theá.

Naêm Ñaïi Khaùnh thöù tö (1317) ñôøi Traàn Minh Toâng, vaøo thaùng 2, Sö beänh naëng. Sö ñem y cuûa Ñieàu Ngöï vaø vieát baøi taâm keä trao cho Huyeàn Quang, phaùp khí vaø gaäy trao cho Caûnh Ngung, phaát töû trao cho Caûnh Huy, gaäy tre trao cho Hueä Quaùn, phaùp thô vaø phaùp cuï trao cho Hueä Nhieân, linh vaøng trao cho Haûi AÁn, söû vaøng trao cho Hueä Chuùc. Sau ít hoâm, beänh Sö ñöôïc laønh.

Nhöõng haøng Thaùi haäu, Coâng chuùa, Vöông coâng, quí khanh ñeàu thænh Sö truyeàn giôùi xuaát gia hoaëc giôùi Boà-taùt, cho ñeán vua Traàn Anh Toâng cuõng xem nhö ñeä töû. Hoï ñua nhau cuùng ñaát, vaøng, tieàn ñeå Sö laäp chuøa, ñuùc töôïng Phaät, in kinh quaù nhieàu, ñeán noãi Sö phaûi töï xin giaûm daàn nhöõng soá quyeân cuùng, thuyeàn cuûa vua caáp cho Sö tieän vieäc ñi laïi vaø veà kinh ñoâ, Sö cuõng töø choái khoâng nhaän.

Naêm ñaàu Khai Höïu (1329), ñôøi Traàn Hieán Toâng, Sö môû theâm caûnh Coân Sôn vaø Thanh Mai Sôn, laøm thaønh danh lam thaéng caûnh. Sö coù laøm baøi thô ñeà laø Luyeán Thanh Sôn:

          Thöa gaày laøn nöôùc vuùt,

          Choùt voùt aùnh soi trong.

          Ngaång ñaàu coi chaúng heát,

          Ñöôøng tôùi laïi truøng truøng.

                    (Traàn Tuaán Khaûi)

          (Sô saáu cuøng thu thuûy     

          Saøm nham laïc chieáu trung        

          Ngang ñaàu khaùn baát taän  

          Lai loä höïu truøng truøng.)

Moät hoâm môû hoäi thuyeát phaùp, Sö leân toøa noùi:

- Ñaïi chuùng ! Neáu nhaém thaúng vaøo ñeä nhaát nghóa ñeá maø noùi, thì ñoäng nieäm lieàn sai, môû mieäng laø laàm, laøm sao maø xeùt ? Laøm sao maø quaùn ? Hoâm nay caên cöù vaøo ñaàu thöù hai maø noùi, cuõng khoâng ñöôïc theá aáy.

Sö beøn nhìn hai beân noùi:

- Trong ñaây coù ngöôøi naøo ñaày ñuû con maét lôùn chaêng? Neáu coù, hai caëp chaân maøy chaúng caàn veùn leân. Baèng khoâng, baàn ñaïo chaúng khoûi mieäng noùi ba hoa, ñeà ra nhöõng ñieàu huû muïc, ñaùp nhöõng lôøi taïp nhaïp. Chæ vì caùc oâng nhoài laïi thaønh moät khoái hoãn ñoän. Laéng nghe ! Laéng nghe !

Ñaïi ñaïo roäng suoát naøo coù raøng buoäc, baûn taùnh laëng leõ khoâng thieän khoâng aùc. Bôûi do choïn löïa chôït sanh nhieàu loãi, vöøa khôûi maûy may ñaõ caùch xa trôøi ñaát. Phaøm thaùnh voán ñoàng moät moái, phaûi quaáy ñaâu coù hai ñöôøng. Cho neân bieát, toäi phöôùc voán khoâng, cöùu caùnh nhaân quaû chaúng thaät. Ngöôøi ngöôøi saün ñuû, keû keû troïn thaønh. Phaät taùnh Phaùp thaân nhö hình nhö boùng, tuøy aån tuøy hieän, chaúng töùc chaúng ly. Loã muõi duoãi thaúng xuoáng, chaân maøy naèm ngang maët, ôû treân maét maø khoâng deã gì nhìn thaáy. Caàn phaûi tìm xeùt, ñaâu chaúng nghe noùi “Ba ngaøn phaùp moân ñoàng veà taác vuoâng, haø sa dieäu duïng ñeàu ôû nguoàn taâm” neân noùi: Cöûa giôùi cöûa ñònh cöûa tueä, oâng khoâng thieáu soùt, caàn phaûi phaûn quaùn nôi mình. Phaøm nhöõng tieáng ho tieáng taèng haéng, nhöôùng maøy chôùp maét, tay caàm, chaân ñi, aáy laø taùnh gì ? Bieát ñöôïc taùnh naøy, aáy laø taâm gì ? Taâm taùnh roãng saùng, caùi naøo phaûi, caùi naøo chaúng phaûi ? Phaùp töùc laø taùnh, Phaät töùc laø taâm. Taùnh naøo chaúng phaûi laø phaùp ? Taâm naøo chaúng phaûi laø Phaät ? Töùc taâm töùc Phaät, töùc taâm töùc phaùp. Phaùp voán chaúng phaûi phaùp, phaùp töùc laø taâm. Taâm voán chaúng phaûi taâm, taâm töùc laø Phaät.

Caùc nhaân giaû ! Ngaøy thaùng deã daøng qua, maïng ngöôøi khoâng chôø ñôïi, sao cam aên chaùo aên côm maø chaúng roõ vieäc baùt vieäc muoãng ? Tham !

*
*  *

Coù vò taêng böôùc ra noùi:

- Maëc aùo aên côm laø vieäc taàm thöôøng, ñaâu caàn phaûi sanh nghi ngôø ?

OÂng leã baùi xong, ñöùng daäy hoûi:- Coõi thieàn khoâng duïc laø khoûi hoûi, coõi duïc khoâng thieàn xin noùi cho moät caâu.

Sö laáy tay ñieåm trong hö khoâng.

Vò taêng noùi:

- Duøng ñaøm daõi coå nhaân laøm gì ?

- Moãi laàn nhaéc laïi moãi laàn môùi.

Vò taêng thöa:

- Coå nhaân ñeàu hoûi: “Theá naøo laø Phaät, theá naøo laø Phaùp, theá naøo laø Taêng.” Chæ ñaây theá naøo ? Vieäc aáy theá naøo ?

Sö ñaùp:- Theá naøo ? Vieäc aáy theá naøo ?

Vò taêng thöa:

          -Treân ñaøn khoâng daây tri aâm ít.

          Cao vuùt tieáng ñaøn cha con hoøa...

          (Moät huyeàn caàm thöôïng tri aâm thieåu

          Phuï töû ñaøn lai caùch ñieäu cao...)

*
*  *

Moät hoâm Sö nghe ñoà chuùng tuïng kinh, beøn hoûi:- Chuùng laøm gì ?

Coù vò taêng ra thöa:- Chuùng nieäm Phaät taâm.

Sö baûo:

- Neáu noùi laø taâm, taâm töùc khoâng Phaät. Neáu baûo laø Phaät, Phaät töùc khoâng taâm. Theá goïi caùi gì laø taâm ?

Vò taêng aáy ñaùp khoâng ñöôïc.

Sö laïi hoûi vò taêng khaùc:- Chuùng laøm gì ?

Taêng thöa:- Nieäm Phaät.

Sö baûo:- Phaät voán khoâng taâm thì nieäm caùi gì ?

Taêng thöa:- Chaúng bieát.

Sö baûo:- Ngöôi ñaõ chaúng bieát, vaäy noùi ñoù laø ai ?

Taêng khoâng ñaùp ñöôïc.

*

*  *

Gaàn maõn ñôøi Sö, kieåm nhöõng coâng taùc Phaät söï: ñuùc töôïng Phaät keå caû lôùn vaø nhoû coù hôn moät ngaøn ba traêm (1300) vò; taïo ñaïi giaø-lam ñöôïc hai ngoâi. Xaây thaùp ñöôïc naêm ngoïn; laäp taêng ñöôøng hôn hai traêm (200) sôû; ñoä taêng vaø ni hôn moät muoân naêm ngaøn (15000) ngöôøi; in ñöôïc moät boä Ñaïi Taïng Kinh; ñeä töû ñaéc phaùp hôn ba ngaøn (3000) ngöôøi; thaønh Ñaïi phaùp sö coù saùu vò.

Naêm Khai Höïu thöù hai (1330) ngaøy muøng 5 thaùng 2, Sö phaùt beänh, trong hoäi giaûng kinh Hoa Nghieâm taïi An Laïc taøng vieän. Ñeán ngaøy 11 thì beänh raát naëng. Ban ñeâm Huyeàn Quang ñöùng haàu, thaáy Sö nguû maø noùi ra tieáng: “Hoàng ! Hoàng !” Huyeàn Quang lieàn thöa:

- Toân giaû noùi môù chaêng ?

Sö ñaùp:- Nguû thì noùi môù, chaúng nguû thì chaúng noùi môù.

Huyeàn Quang:- Ñaâu theå nguû vôùi thöùc laø moät ?

Sö baûo: - Nguû vôùi thöùc laø moät.

Huyeàn Quang :- Ñaâu theå beänh cuøng chaúng beänh laø moät ?

Sö baûo:- Beänh cuõng chaúng coù can gì y, chaúng beänh cuõng chaúng can gì y.

Huyeàn Quang:- Taïi sao laïi coù tieáng noùi ra ngoaøi ?

Sö baûo:- Nghe tieáng gioù thoåi caây thì theá naøo ?

Huyeàn Quang :- Tieáng gioù  thoåi caây, ngöôøi nghe chaúng laàm, trong khi nguû maø noùi môù thì deã laàm ngöôøi.

Sö baûo:- Ngöôøi ngu cuõng vaãn laàm tieáng gioù thoåi caây.

Huyeàn Quang:- Chæ moät beänh naøy ñeán cheát cuõng chaúng maïnh.

Sö beøn ñaïp. Huyeàn Quang lui ra.

Töø ñaây beänh laïi giaûm xuoáng. Ñeán ngaøy 13, Sö trôû veà vieän Quyønh Laâm nôi phöông tröôïng cuõ maø naèm. Ñeä töû caùc nôi doàn veà thöa hoûi xin keä. Sö vaãn ñoái ñaùp vaø tuøy ngöôøi cho keä, khoâng bieát meät moûi.

Ñeán ngaøy muøng 1 thaùng 3, Thöôïng hoaøng Traàn Minh Toâng ñích thaân ñeán thaêm beänh vaø goïi Thaùi y ñeán trò cho Sö.

Ñeán toái muøng 3 beänh Sö trôû laïi naëng.

Huyeàn Quang thöa:

- Xöa nay ñeán choã aáy, buoâng ñi laø toát hay naém laïi  laø toát ?

Sö baûo:- Thaûy ñeàu khoâng can heä.

Huyeàn Quang:- Khi thaûy ñeàu khoâng can heä thì theá naøo ?

Sö baûo:- Tuøy xöù taùt-baø-ha.

Ñeä töû ñoàng ñeán thænh:

- Ngöôøi xöa luùc saép tòch ñeàu coù ñeå keä daïy ñeä töû sao rieâng Thaày khoâng coù ?

Sö quôû traùch hoï. Giaây laâu beøn ngoài daäy baûo ñem giaáy vieát laïi. Sö vieát moät baøi keä:

          Muoân duyeân caét ñöùt, moät thaân nhaøn

          Hôn boán möôi naêm giaác moäng traøng

          Nhaén baûo moïi ngöôøi thoâi chôù hoûi

          Beân kia traêng gioù roäng theânh thang.

          (Vaïn duyeân taøi ñoaïn nhaát thaân nhaøn

          Töù thaäp dö nieân moäng huyeãn gian

          Traân troïng chö nhôn höu taù vaán

          Na bieân phong nguyeät caùnh man khoan.)       

Vieát xong, Sö neùm buùt, an nhieân thò tòch, thoï 47 tuoåi. Ñeä töû theo lôøi phoù chuùc cuûa Sö, ñem nhuïc theå leân nhaäp thaùp taïi Thanh Mai Sôn.

Ñeán ngaøy 11 thaùng 3, Thaùi Thöôïng Hoaøng ngöï buùt ban hieäu Sö laø Tònh Trí Toân Giaû, thaùp teân Vieân Thoâng, taëng möôøi löôïng vaøng ñeå xaây thaùp vaø ñeà moät baøi thi vaõn:

          Ñaõ heát duyeân traàn thoõng tay ñi

          Giaùc Hoaøng kim tuyeán ñöôïc truyeàn y

          Thanh Sôn coû moïc che phaàn moä

          Caây bieác trong söông ñeå xaùc ve.

          Ñeâm phuû giaûng ñöôøng traêng kim coå

          Ngaøy ngaøy tröôïng thaát khoùi môø che

          Thaân meán bieát bao, oâi luyeán tieác !

          Nhôù coâng giaùo hoùa leä ñaày mi.

          (Thuøy thuû traàn hoaøn dó lieãu duyeân

          Giaùc Hoaøng kim luõ ñaéc nhaân truyeàn

          Thanh Sôn maïn thaûo quan taøng lyù

          Bích thoï thaâm söông xaùc thueá thieàn.

          Daï yeåm giaûng ñöôøng kim coå nguyeät

          Hieåu meâ tröôïng thaát höõu voâ yeân

          Töông ñaàu chaâm giôùi ta phi tích

          Traùc töïu ai chöông theá leä huyeàn.)

Nhöõng taùc phaåm cuûa Sö coøn löu truyeàn laïi coù:

          - Ñoaïn Saùch Luïc

          - Tham Thieàn Chæ Yeáu (Thieàn Ñaïo Yeáu Hoïc ?)

          - Kim Cöông Ñaïo Traøng Ñaø-la-ni Kinh.

          - Taùn Phaùp Hoa Kinh Khoa Soá.

          - Baùt-nhaõ Taâm Kinh Khoa

          - vaø moät baøi keä thò tòch...

*
*  *

PHAÀN PHUÏ.- Chuùng toâi trích dòch vaøi baøi trong taäp “Thieàn Ñaïo Yeáu Hoïc” cuûa Sö ñeå chuùng ta hieåu phaàn naøo tö töôûng Sö ñoái vôùi Thieàn ñaïo.

1. LÔØI KHUYEÂN XUAÁT GIA TIEÁN ÑAÏO

(Khuyeán xuaát gia tieán ñaïo ngoân)

Kính khuyeân chuùng xuaát gia hoïc ñaïo, haõy xeùt kyõ nhöõng lôøi naøy: Chuùng ta nghieäp daày phöôùc moûng, ra ñôøi chaúng gaëp thôøi chaùnh phaùp, ñöùc Thích-ca ñaõ nhaäp dieät, ñöùc Di-laëc chöa sanh, Thaùnh Hieàn aån boùng, taø phaùp thaïnh haønh, than oâi buoàn thay !

Nhöõng vò xuaát gia, voán vì ñeàn ñaùp boán troïng aân, nghó cöùu giuùp ba ñöôøng khoå. Neáu muoán ñaït ñöôïc taâm Phaät yù Toå, bieát sanh hieåu töû, tröôùc phaûi hoïc hai phaùp.

Theá naøo laø hai ? Moät, phaûi hoïc ba thöù phaùp. Hai, phaûi hoïc phaùp caàu thaày.

Ba thöù phaùp laø: 1. Roõ toâng sö 2. Bieän phaùp chaân nguïy 3. Bieát thieän aùc.

1. Roõ toâng sö - Kinh Boån Haïnh noùi : Töø tröôùc Toå Sö thuyeát phaùp nhöõng gì ? Coù bao nhieâu ngöôøi ñaéc ñaïo noái phaùp truyeàn toâng, ñeán nay thaày naøo, chuùng naøo ñaùng hoïc ?

2. Bieän phaùp chaân nguïy - Neáu phaùp chaân laø thöôøng giöõ giôùi luaät, y phaùp tieán tu. Neáu phaùp nguïy, nhö trong lôøi luïc cuûa Ñaïi Hueä noùi: Baøn luaän ngoaïi ñaïo, phoûng ñoaùn nghóa lyù, laäp laøm toâng chæ, roài trao truyeàn cho nhau.

3. Bieát thieän aùc - Neáu gaàn guõi baïn laønh laø thöôøng khuyeân mình saùm hoái ñeå dieät nhöõng toäi loãi tröôùc, sieâng naêng tìm thieän tri thöùc, tu haønh tinh taán... Neáu gaàn guõi baïn aùc thì mieäng noùi xuaát gia maø taâm laøm theo nghieäp theá tuïc, töï laøm vaø daïy ngöôøi laøm, taâm khoâng bieát hoå theïn.

Treân laø ba phaùp neân gaàn guõi vaø khoâng neân gaàn guõi.

Hai, phaûi hoïc phaùp caàu thaày. Nhö trong Leã Taùn noùi: Thöôøng ôû trong tuøng laâm cuûa thieän tri thöùc, haèng naèm trong khuoân vöùc cuûa Toå sö. Ñoù laø phöông phaùp choïn baïn tìm thaày vaäy.

Neáu ngöôøi ñaày ñuû caû hai phaùp treân, töùc laø ñaït ñöôïc taâm Phaät yù Toå vaø bieát sanh hieåu töû.

Naøy caùc ngöôøi! Beân trong ñaõ boû cha meï, beân ngoaøi thì khoâng thoâng Phaät phaùp, töï xöng laø tu haønh, vaäy tu haønh laø caùi ñaïo gì ? Caùc ngöôøi neân xeùt kyõ lôøi noùi naøy. Trong kinh Ñaïi Baùo Phuï Maãu AÂn noùi: “Möôøi thaùng mang thai, ba naêm buù suù, aân naøo saùnh baèng” maø caùc ngöôi coøn boû ñöôïc, huoáng laø nhöõng keû beân ngoaøi? Theá laïi bo bo chaáp tình thaày troø, khoâng theå coåi boû, khoâng phöôïc trôû laïi tìm phöôïc, khoâng troùi laïi caàu troùi. Chæ vì tham caàu lôïi döôõng, chaúng sôï traàm luaân. Hoaëc ñaém meâ danh voïng ôû ñôøi, hoaëc töï mình khoâng hieåu khoâng bieát, aáy ñeàu laø boïn voâ minh vaäy.

Töø tröôùc, caùc Toå sö haønh ñaïo tu thieàn, taâm ñoàng vôùi hö khoâng, maëc ñeán maëc ñi, hoaëc Nam hoaëc Baéc, tham thieàn hoûi ñaïo, nhaân duyeân hoäi ngoä thì töï lôïi lôïi tha, aáy môùi thaät laø Phaät phaùp.

*
*  *

2. KHUYEÂN CHUÙNG THÖÔÏNG THÖØA TAM HOÏC

(Thöôïng thöøa tam hoïc khuyeán chuùng phoå thuyeát)

Laø ngöôøi hoïc Phaät, tröôùc phaûi thaáy taùnh. Thaáy taùnh, khoâng phaûi coù taùnh bò thaáy. Noùi thaáy, laø thaáy choã khoâng theå thaáy maø thaáy vaäy. Cho neân noùi thaáy, thaáy khoâng phaûi thaáy, thì chaân taùnh hieän. Taùnh thaáy laø voâ sanh, sanh thaáy thì chaúng phaûi coù, chaúng coù caùi taùnh thaät, maø thaáy thaät khoâng dôøi ñoåi. Theá neân goïi laø chaân thaät thaáy taùnh.

Sau khi thaáy taùnh, phaûi gìn giöõ giôùi cho thanh tònh. Theá naøo laø giôùi thanh tònh? Nghóa laø trong möôøi hai giôøø, ngoaøi döùt caùc duyeân, trong taâm khoâng loaïn. Vì taâm khoâng loaïn ñoäng neân caûnh ñeán vaãn an nhaøn. Maét khoâng vì caùi sôû duyeân cuûa thöùc maø chaïy ra, thöùc khoâng vì caùi sôû duyeân cuûa caûnh maø chun vaøo. Ra, vaøo khoâng giao thieäp neân goïi laø ngaên chaän. Tuy noùi ngaên chaän maø khoâng phaûi ngaên chaän. Tai, muõi, löôõi, thaân, yù cuõng nhö theá. Ñoù goïi laø giôùi ñaïi thöøa, laø giôùi voâ thöôïng cuõng goïi laø giôùi voâ ñaúng ñaúng. Tònh giôùi naày, duø Tieåu taêng cho ñeán baäc Ñaïi taêng ñeàu phaûi gìn giöõ.

Nhaân giöõ giôùi vöõng chaéc khoâng ñoäng, keá ñoù môùi taäp Thieàn. Caùi yeáu chæ cuûa Thieàn ñònh laø thaân taâm ñeàu xaû. Tröôùc taäp ñònh taâm, thöôøng töï suy xeùt: Thaân naøy töø ñaâu maø ñeán? Taâm naøy töø ñaâu maø coù? Taâm khoâng thaät coù thì töø ñaâu coù thaân? Thaân taâm ñeàu khoâng thì phaùp töø ñaâu maø coù? Phaùp khoâng thaät coù, vì khoâng coù caùi coù, caùi coù coù ñoù töø ñaâu maø coù? Caùi coù coù ñoù ñaõ khoâng thì khoâng coù phaùp coù. Moãi phaùp chaúng phaûi phaùp, thì moãi phaùp nöông vaøo ñaâu ? Khoâng coù choã döïa nöông thì phaùp khoâng phaûi moãi phaùp. Phaùp naøy khoâng thaät cuõng chaúng phaûi khoâng thaät. Chöùng ñöôïc thaät phaùp, môùi hay chöùng nhaäp thieàn.

Ngöôøi tu taäp thieàn ñònh khoâng ñöôïc chaáp duïng coâng, duïng maø khoâng coù choã duïng, goïi laø Thieàn thöôïng thöøa. Ngoaøi tham thoaïi ñaàu khoâng cho giaùn ñoaïn, mieân maät lieân tuïc khoâng coù keõ hôû, cuõng khoâng ñieân ñaûo, khoâng traïo cöû cuõng khoâng hoân traàm. Phaûi trong treûo nhö vieân ngoïc laên treân maâm, phaûi saùng suoát nhö göông treân ñaøi. Ñeán choã ñaát naøy, ñi cuõng ñöôïc, ñöùng cuõng ñöôïc, ngoài cuõng ñöôïc, naèm cuõng ñöôïc, noùi hay nín ñeàu cuõng ñöôïc, coù choã naøo laïi khoâng ñöôïc ?

Ñaõ ñöôïc theá roài, veà sau môùi neâu leân nhöõng caâu ngoä: Tam quan, tam huyeàn, tam yeáu, nguõ vò, töù lieäu giaûn, töù taân chuû, töù chieáu duïng v.v... caùc cô quan cuûa Thieàn toå. Baûy phen soi taùm phen duøi, nhoài ñi eùp laïi, thaáu trieät chaân nguyeân, chöøng ñoù, môùi hay möôïn phaùp toøa cuûa Phaät Ñaêng Vöông, naém söøng thoû, nhoå loâng ruøa, tay hoa moät phen chuyeån, boán chuùng thaûy mòt môø. Phaùt sanh voâ thöôïng Dieäu Hueä, chieáu soi khoâng cuøng. Ñoái vôùi töù voâ löôïng taâm, töù nieäm xöù, töù voâ uùy, baùt chaùnh ñaïo, thaäp löïc cuûa Phaät, möôøi taùm phaùp baát coïng, cho ñeán taùm muoân boán ngaøn moân ñaø-la-ni, traàn traàn saùt saùt, taát caû moân tam-muoäi ñeàu töø nôi mình löu xuaát moãi moãi ñeàu ñaày ñuû.

Tueä ñaõ ñaày ñuû, ban cho chuùng sanh, nguyeän löïc khoâng cuøng taän, töï giaùc giaùc tha, töù sanh vaø cöûu loaïi, taát caû ñeàu ñöôïc thaám nhuaàn. Neáu Tueä maø khoâng ñònh goïi laø caøn tueä (tueä khoâ), ñònh maø khoâng tueä goïi laø si thieàn.

Thieàn coù chia laøm naêm:

          1) Phaøm phu thieàn,

          2) Ngoaïi ñaïo thieàn,

          3) Tieåu thöøa thieàn,

          4) Ñaïi thöøa thieàn,

          5) Thöôïng thöøa thieàn.

Ñaây noùi thieàn, chính laø Thöôïng thöøa thieàn vaäy. Thieàn naøy, töø ñöùc Phaät Tyø-loâ-giaù-na traûi qua soá kieáp baát khaû thuyeát baát khaû thuyeát ñeán ñöùc Phaät Thích-ca Maâu-ni. Ñöùc Thích-ca truyeàn xuoáng cho hai möôi taùm vò Toå ôû AÁn Ñoä vaø saùu vò Toå ôû Trung Hoa, roài Toå Toå trao tay cho nhau truyeàn baù khaép nôi, tính khoâng theå heát ñöôïc. Caùc vò ñeàu do giôùi naøy, ñònh naøy, hueä naøy maø ñöôïc chöùng ngoä, thaät khoâng coù phaùp naøo khaùc.

Caùc chuù! Caùc chuù ñaõ vaøo trong chuøa laøm oâng ñaïo, laøm hoïc troø, chæ caàu danh döï maø chaúng chòu tham ñeán choã, caùi gì laø choã haï thuû cuûa Phaät, Toå? Caùi gì laø choã duïng taâm cuûa ngoaïi ñaïo, tieåu thöøa? Luoáng ñeå cho ngaøy laïi thaùng qua, laêng xaêng tìm caàu beân ngoaøi. Moät phen caùi cheát ñeán roài phaûi laøm sao? Ñaâu laø nôi an thaân laäp maïng? Vaû laïi, ba ngaøn oai nghi taùm muoân teá haïnh, chính mình khoâng coù moät maûy may. Moät hoâm naøo ñoù, vua Dieâm-la ñeán aét khoâng theå tha cho ngöôi. Ngöôi sao chaúng chòu xeùt laïi, chôù laáy caùc vieäc trong moäng, roài baùc khoâng nhaân quaû “meânh mang baùt ngaùt chieâu öông hoïa”. Nhö theá chaúng nhöõng laøm ñoài baïi toâng moân, maø cuõng khieán suy taøn chaùnh phaùp.

          OÂi ! Toâi coøn bieát noùi gì hôn !

]