Thieàn Sö NHAÁT ÑÒNH

(1784 - 1847)

Thieàn sö Nhaát Ñònh phaùp danh laø Taùnh Thieân, ngöôøi Quaûng Trò, sinh naêm 1784. Thieàn Sö xuaát gia hoài coøn nhoû, lôùn leân ñöôïc Thieàn sö Phoå Tònh chuøa Thieân Thoï laøm leã theá ñoä cho laøm Sa-di. Sau Sö thoï giôùi cuï tuùc vôùi Thieàn sö Maät Hoaèng ôû chuøa Quoác AÂn. Vaâng meänh vua Gia Long Sö giöõ chöùc vuï Truï trì chuøa Thieân Thoï.

Naêm 1833, vua Minh Maïng thænh Sö Truï trì chuøa Linh Höïu. Naêm 1839 vua laïi thænh Sö laøm Taêng cang chuøa Giaùc Hoaøng. Tính Sö öa vaân du neân khoâng thích quaûn ñoác caùc chuøa quoác töï. Naêm 1843, Sö xin töø chöùc Taêng cang chuøa Giaùc Hoaøng, ñöôïc vua Thieäu Trò chaáp nhaän. Sö raát haøi loøng, noùi:

          Giaø roài, may ñöôïc vua thöông,

          Moät thaân, moät baùt, roäng ñöôøng vaân du.

          (Haïnh phuøng taáu ñaéc nhöng hoài laõo,

          Nhaát baùt coâ thaân vaïn lyù du.)

Maáy naêm sau ñoù, Sö leân nuùi Döông Xuaân Thöôïng quaän Höông Thuûy, tænh Thöøa Thieân, döïng moät thaûo am ñeå ôû, goïi laø An Döôõng Am. Caûnh trí ôû ñaây u nhaøn ñeïp ñeõ. Sö tu ôû ñaây cho ñeán naêm 1874  thì tòch, thoï ñuùng 64 tuoåi. Ba ngöôøi ñeä töû xuaát saéc nhaát cuûa Sö laø Löông Duyeân, Cöông Kyû vaø Linh Cô.

Thaùi giaùm vieän nöông vaøo ñöùc ñoä cuûa Sö, döïng chuøa lôùn taïi ñòa ñieåm An Döôõng Am, ñaët teân laø chuøa Töø Hieáu, kieán truùc töông tôï kieán truùc laêng vua Töï Ñöùc. Teân chuøa laø Töø Hieáu vì caùc ñeä töû Sö vaãn nhôù luùc sinh tieàn Sö raát coù hieáu vôùi cha meï, duø ñaõ ñi xuaát gia.

]

Taêng Cang TIEÂN GIAÙC HAÛI TÒNH

(1788 - 1875)-(Ñôøi  phaùp thöù 37, toâng Laâm Teá)

Taêng cang Tieân Giaùc Haûi Tònh teân tuïc laø Nguyeãn Taâm Ñoan, sanh ngaøy 30 thaùng 5 naêm Maäu Thaân (1788), con cuûa oâng Nguyeãn Haàu Caåm, queâ ôû Gia Ñònh.

Naêm Nhaâm Tuaát (1802), oâng Nguyeãn Haàu Caåm daãn con trai laø Nguyeãn Taâm Ñoan (15 tuoåi), vaøo chuøa Töø AÂn ôû Gia Ñònh (thaønh phoá Hoà Chí Minh ngaøy nay), laøm leã xin Hoøa thöôïng Phaät YÙ Linh Nhaïc cho Taâm Ñoan xuaát gia tu haønh.

Hoøa thöôïng Linh Nhaïc giao Taâm Ñoan cho Thieàn sö Toå Toâng Vieân Quang, Truï trì chuøa Giaùc Laâm daïy doã. Thieàn sö Vieân Quang ñaët phaùp danh cho Taâm Ñoan laø Tieân Giaùc, hieäu laø Haûi Tònh. Nhö vaäy, Sa-di Haûi Tònh ñöôïc theo hoïc vôùi hai vò Thieàn sö taøi ñöùc vaø noåi danh thôøi ñoù ôû Gia Ñònh (Nam Boä ngaøy nay) laø Toå Phaät YÙ Linh Nhaïc vaø Hoøa thöôïng Toå Toâng Vieân Quang.

Sa-di Tieân Giaùc Haûi Tònh chí taâm tu hoïc ôû chuøa Giaùc Laâm vaø chuøa Töø AÂn, chaêm lo nghieân cöùu, tham hoïc kinh ñieån vaø haønh trì thieàn ñònh mieân maät; neân sau moät thôøi gian tu hoïc, Thieàn sö Tieân Giaùc Haûi Tònh sôùm trôû thaønh moät danh taêng uyeân baùc.

Naêm Taân Tî (1821), Toå Phaät YÙ Linh Nhaïc vieân tòch ôû chuøa Töø AÂn, coù leõ Hoøa thöôïng Vieân Quang cöû Thieàn sö Haûi Tònh ra troâng coi chuøa Töø AÂn, trong khi Hoøa thöôïng Lieân Hoa (töùc Thieàn sö Thieät Thaønh Lieãu Ñaït) ñang baän hoaèng hoùa ôû kinh ñoâ Hueá.

Thaùng 3 naêm AÁt Daäu (1825), vua Minh Maïng cho vôøi Thieàn sö Haûi Tònh ra Truï trì chuøa Thieân Muï ôû kinh ñoâ Hueá. Saùch Ñaïi Nam Thöïc Luïc chaùnh bieân, ñeä nhò kyû ghi: “Naêm AÁt Daäu, Minh Maïng thöù saùu, thaùng 3... cho vôøi Sö chuøa Töø AÂn ôû Phieân An laø Nguyeãn Taâm Ñoan, khieán sung laøm Truï trì chuøa Thieân Muï.”

Thieàn sö Tieân Giaùc Haûi Tònh giöõ chöùc Taêng cang chuøa Thieân Muï ôû kinh ñoâ Hueá moät thôøi gian, chöa roõ bao laâu; Taêng cang Haûi Tònh bò toäi, chöa bieát roõ toäi gì, neân bò caùch chöùc Taêng cang, bò ñaøy laøm vieäc naëng ôû chuøa naøy, chöa roõ bò baét laøm vieäc naëng trong thôøi gian bao laâu, maõi ñeán khi vua Thieäu Trò leân ngoâi (naêm 1841), Thieàn sö Haûi Tònh môùi ñöôïc vua tha toäi vaø cho phuïc hoài chöùc Taêng cang, tuy nhieân luùc ñoù ôû chuøa Thieân Muï ñaõ coù Taêng cang Nguyeãn Vaên Thöôøng (Teá Boån Vieân Thöôøng?), neân Taêng cang Haûi Tònh vaãn phaûi ôû chuøa Thieân Muï, chôø khi naøo coù chuøa quan (chuøa do vua laäp) naøo thieáu Taêng cang thì seõ cöû thay theá.

Trong tôø duï ngaøy 16 thaùng 3 naêm Thieäu Trò nguyeân nieân (1841) vieát nhö sau: “Nguyeân Truï trì chuøa Thieân Muï laø Nguyeãn Taâm Ñoan, tröôùc nhaân can aùn phaïm loãi bò caùch chöùc boû Taêng cang, nhöng chuaån cho ôû chuøa aáy laøm coâng vieäc naëng nhoïc ñeå chuoäc toäi, gaàn ñaây ñaõ bieát xaáu hoå aên naên loãi tröôùc, truyeàn gia aân khoan mieãn cho Nguyeãn Taâm Ñoan. Boä Leã haõy caáp hoaøn moät vaên baèng Taêng cang vaø vaãn chuaån cho ôû taïi chuøa naøy laøm vieäc, chôø khi coù chuøa quan naøo khuyeát Truï trì seõ boå sung. Khaâm thöû.”

Vieäc Taêng cang Haûi Tònh bò keát toäi vaø bò caùch chöùc Taêng cang chuøa Thieân Muï coù theå xaûy ra vaøo khoaûng naêm 1833-1835, vì sau khi Toång traán thaønh Gia Ñònh laø Taû quaân Leâ Vaên Duyeät cheát, vua Minh Maïng vì tö thuø, cho ñieàu tra ñeå keát toäi Leâ Vaên Duyeät, vì vaäy naêm 1833, con nuoâi cuûa Leâ Vaên Duyeät laø Leâ Vaên Khoâi noåi loaïn, chieám thaønh Phieân An (Saøi Goøn) vaø choáng laïi quaân trieàu ñình Hueá, maõi ñeán naêm 1835, quaân cuûa trieàu ñình môùi chieám laïi ñöôïc thaønh Phieân An vaø deïp tan cuoäc noåi loaïn naøy.

Taêng cang Haûi Tònh laø ngöôøi Gia Ñònh, hoaèng hoùa ôû Gia Ñònh, coù leõ laø coù lieân heä vôùi Toång traán Gia Ñònh thaønh Leâ Vaên Duyeät vaø coù theå Toång traán Leâ Vaên Duyeät ñeà nghò vôùi vua Minh Maïng cho Thieàn sö Haûi Tònh ñöôïc laøm Taêng cang chuøa Thieân Muï. Vì vaäy, khi Leâ Vaên Khoâi noåi loaïn, vua Minh Maïng keát toäi Taêng cang Haûi Tònh, caùch chöùc Taêng cang vaø baét laøm vieäc naëng ôû chuøa Thieân Muï. Ñeán khi vua Minh Maïng cheát, vua Thieäu Trò leân ngoâi (naêm 1841) môùi xeùt laïi vuï aùn Leâ Vaên Khoâi, Taêng cang Haûi Tònh môùi ñöôïc aân xaù vaø cho phuïc chöùc Taêng cang. Nhö vaäy thôøi gian Taêng cang Haûi Tònh bò keát toäi “oan” laø töø naêm 1833 ñeán naêm 1841.

Sau ñoù, Taêng cang Tieân Giaùc Haûi Tònh ñöôïc boå Truï trì chuøa Long Quang (1841-1842).

Ngaøy 16 thaùng 9 naêm Thieäu Trò thöù hai (1842), Taêng cang Haûi Tònh ñöôïc trieàu ñình cöû ñeán Truï trì chuøa Giaùc Hoaøng ôû trong kinh thaønh Hueá, thay theá cho Taêng cang Nguyeãn Nhaát Ñònh (töùc Thieàn sö Taùnh Thieân Nhaát Ñònh). Boä Leã ñaõ ñeà nghò leân vua theo phieáu taáu nhö sau:

“Boïn thaàn boä Leã kính caån taâu veà vieäc laøm phieáu taáu. Nhaân hoâm qua coù sôù cuûa Thò veä noùi Truï trì chuøa Giaùc Hoaøng laø Nguyeãn Nhaát Ñònh bò beänh, khoâng kham noåi vieäc chuøa, xin cho veà sôn daõ. Phuïng chæ ban raèng: “Caên cöù lôøi taâu Nguyeãn Nhaát Ñònh ñaõ  giaø bònh, ñaõ saùt nghieäm ñuùng nhö vaäy. Nay chuaån cho thaûy veà sôn daõ. Coøn Truï trì chuøa naøy (Giaùc Hoaøng) truyeàn Nguyeãn Vaên Thöôøng (Taêng cang Vieân Thöôøng Teá Boån - Truï trì  chuøa Thieân Muï) vaø Nguyeãn Taâm Ñoan (Taêng cang Haûi Tònh Tieân Giaùc - Truï trì chuøa Long Quang) laäp töùc tuyeån trong soá taêng só caùc chuøa ôû kinh ñoâ (Hueá), ngöôøi naøo kieân trì giôùi luaät, khaù thuoäc kinh giaùo, choïn laáy moät teân, roài do Boä (Leã) saùt haïch, chieáu caáp vaên baèng Taêng cang boå vaøo laøm Truï trì chuøa naøy ñeå lo vieäc chuøa. Khaâm thöû.”

Boä ñaõ ra lònh cho boïn Nguyeãn Vaên Thöôøng. Nay theo khai baåm cuûa Nguyeãn Vaên Thöôøng thì boïn y ñaõ hoïp Hoäi ñoàng chö sôn caùc chuøa, tuyeån choïn hai ba laàn, nhöng chæ coù Nguyeãn Taâm Ñoan, hieän sung chöùc Taêng cang chuøa Long Quang laø ngöôøi am töôøng kinh giaùo, giôùi luaät tinh trì, quaû laø ngöôøi maãn caùn trong thieàn gia, coù theå choïn sung laøm Taêng cang chuøa Giaùc Hoaøng vaø boïn y ñaõ cuøng nhau laøm tôø Tuyeån cöû vaø trình baøy caùc lyù leõ.

Boä cung kính suy nghó kyõ lôøi Chæ ban raèng: khuyeát Taêng cang chuøa Giaùc Hoaøng thì do Nguyeãn Vaên Thöôøng vaø Nguyeãn Taâm Ñoan löïa cöû. Nay Nguyeãn Vaên Thöôøng cuøng chö taêng caùc chuøa laïi thaáy Nguyeãn Taâm Ñoan sung tuyeån, nhö theá cuõng khaù ngaïi, neân ñaõ ra leänh cho Nguyeãn Vaên Thöôøng cöû laïi.

Cöù theo Nguyeãn Vaên Thöôøng noùi thì chuøa Giaùc Hoaøng laø nôi quan troïng, khoâng nhö caùc chuøa khaùc, taêng só tuy nhieàu nhöng khoù choïn ñöôïc, chæ coù Nguyeãn Taâm Ñoan laø ngöôøi gioûi thieàn giaùo, coù theå quaûn suaát taêng chuùng ñöôïc v.v...

Boïn thaàn thieát töôûng, caùc chuøa ñaõ hoïp nhau laøm tôø Baûo cöû, nhö vaäy cuõng coù yù kieán thaän troïng ñoái vôùi chuøa quan. Vaäy cuõng neân laáy Nguyeãn Taâm Ñoan ñieàn boå laøm Taêng cang chuøa Giaùc Hoaøng. Nhö ñöôïc chuaån cho, Boä seõ chieáu leä, caûi caáp vaên baèng ñeå thöøa haønh coâng vieäc. Coøn khuyeát Truï trì chuøa Long Quang thì seõ do Boä saéc baûo Nguyeãn Vaên Thöôøng tuyeån cöû ngöôøi khaùc ñieàn vaøo.

          Vaäy kính daâng phieáu taáu ñaày ñuû, chôø Thaùnh chæ. Kính taâu.

          Ngaøy 16 thaùng 9 naêm Thieäu Trò thöù hai.

          Thaàn Leâ Vaên Ñöùc kyù, thaàn Lyù Vaên Phöùc kyù.

          Thaàn Nguyeãn Vaên Thi kyù

*

*  *

Ñaàu thaùng 5 naêm Thieäu Trò thöù saùu (1846), vua cho laäp trai ñaøn Töù tuaàn Thaùnh thoï ôû chuøa Dieäu Ñeá moät thaát baûy ngaøy. Tieáp ñoù, caùc Hoaøng nam, Hoaøng nöõ xin môû tieáp trai ñaøn tuïng kinh chuùc thoï moät thaát.

Ngaøy 22 thaùng ñoù, caùc Taêng cang chuøa Thieân Muï (Teá Boån Vieân Thöôøng), Taêng cang chuøa Giaùc Hoaøng vaø Taêng cang chuøa Dieäu Ñeá (Thieàn sö Nguyeãn Vaên Chaân) xin tieáp tuïc tuïng kinh chuùc thoï cho vua ôû chuøa Dieäu Ñeá moät thaát nöõa (töø 23 ñeán 29 thaùng 5).

Naêm 1847, vua Thieäu Trò baêng, vua Töï Ñöùc leân keá vò, coù leõ luùc ñoù, Thieàn sö Tieân Giaùc Haûi Tònh xin töø chöùc Taêng cang ôû chuøa Giaùc Hoaøng ñeå veà Gia Ñònh Truï trì chuøa Giaùc Laâm nhö xöa.

Naêm Kyû Daäu (1849), Thieàn sö Haûi Tònh thieát laäp “Giôùi Ñaøn” (ñaøn truyeàn giôùi) cho taêng só vaø cö só. Chö taêng nhaân giôùi  ñaøn ñoù, cuøng suy toân Thieàn sö Haûi Tònh laøm Hoøa thöôïng ñöôøng ñaàu truyeàn giôùi, luùc ñoù Hoøa thöôïng Haûi Tònh ñöôïc 62 tuoåi.

*

*  *

Vaøo giöõa theá kyû 19, ôû Nam Kyø, vaán ñeà nghi leã trong Phaät giaùo xuaát hieän phong traøo “ÖÙng Phuù”.

ÖÙng Phuù laø duøng aâm nhaïc coå truyeàn cuûa ñaïo Phaät vaø daân toäc vaøo caùc buoåi leã taïi chuøa hay caùc leã caàu an, tang leã, caàu sieâu... ôû nhaø caùc tín ñoà.

Nguyeân nghóa cuûa ÖÙng Phuù: ÖÙng laø lôøi môøi, Phuù laø ñi ñeán. ÖÙng Phuù coù nghóa laø lôøi môøi chö taêng ñeán nhaø ñeå laøm leã veà Phaät giaùo; danh töø bình daân goïi laø “ñi ñaùm”.

Qua kinh nghieäm trong thôøi gian hoaèng döông ñaïo phaùp töø Gia Ñònh ra ñeán kinh ñoâ Hueá; qua kinh nghieäm trong vieäc haønh leã veà toân giaùo töø nôi thoân queâ, ñeán thaønh thò vaø ngay taïi nôi choán trieàu ñình, Hoaøng cung; qua kinh nghieäm giaûng daïy chö taêng ôû caùc chuøa vaø caùc thôøi thuyeát phaùp, Hoøa thöôïng Haûi Tònh nhaän thaáy raèng: chö taêng ni vaø tín ñoà thôøi ñoù öa “ÖÙng Phuù” hôn laø ñeán phaùp hoäi nghe thuyeát giaûng kinh phaùp.

Trong khoa ÖÙng Phuù, khi haønh leã, chö taêng tuïng kinh, taùn xöôùng...theo gioïng traàm boång cuûa tieáng nhaïc, cuûa daøn nhaïc coå truyeàn (goàm keøn, troáng, ñaåu, chuoâng...) laøm cho aâm ñieäu du döông truyeàn caûm deã thaâm nhaäp vaøo taâm hoàn ngöôøi nghe; lôøi tuïng kinh thöôøng aâm thanh khoâ khan, ñeàu ñeàu, laøm cho ngöôøi nghe mau chaùn vaø ít thaâm nhaäp vaøo taâm hoàn ngöôøi nghe kinh.

Ngoaøi nhöõng caùi lôïi ñoù, khoa ÖÙng Phuù coøn coù theå giuùp cho Phaät giaùo ñöôïc truyeàn baù roäng raõi khaép nôi, nhôø chö taêng ñeán taän nhaø cuûa tín ñoà laøm leã, taïo nhaân duyeân cho nhöõng ngöôøi ôû ñòa phöông coù dòp nghe ñöôïc kinh ñieån, bieát theâm leã nghi Phaät giaùo, giuùp cho baù taùnh phaùt taâm theo ñaïo Phaät.

Tuy nhieân, beân caïnh nhöõng caùi lôïi ñoù, khoa ÖÙng Phuù coøn coù nhöõng baát lôïi vaø nguy haïi khaùc:

Chö taêng ñeán nhaø Phaät töû nhieàu quaù, giao thieäp vôùi nhieàu thaønh phaàn trong xaõ hoäi, deã bò tieâm nhieãm phaøm tuïc; neáu khoâng giöõ giôùi luaät nghieâm minh, chö taêng coù theå bò taøi, saéc, danh, lôïi quyeán ruõ sa ngaõ, coù theå laøm maát phaåm caùch, ñaïo haïnh cuûa baäïc tu haønh caàu giaûi thoaùt.

Tröôùc nhöõng ñieàu lôïi vaø haïi ñoù cuûa khoa ÖÙng Phuù, Hoøa thöôïng Haûi Tònh phaân vaân, chöa bieát coù neân phoå bieán hay haïn cheá khoa ÖÙng Phuù.

Trong thôøi gian ñoù, khoa ÖÙng Phuù ñaõ phaùt trieån maïnh ôû Luïc tænh Nam Kyø vaø caùc tænh mieàn Trung. Hoøa thöôïng Haûi Tònh nhaän thaáy raèng: khoa ÖÙng Phuù ñang lan traøn khaép nôi, töø thaønh thò ñeán thoân queâ...khoâng theå ngaên chaën ñöôïc, vì vaäy, phöông caùch toát hôn heát laø tham gia vaøo phong traøo ÖÙng Phuù ñoù ñeå tìm caùch höôùng daãn phong traøo ÖÙng Phuù ñi theo ñuùng höôùng trong giôùi luaät ñaïo Phaät, traùnh bôùt nhöõng haønh ñoäng cuûa chö taêng bò phaøm tuïc loâi cuoán, laøm maát phaåm caùch, giôùi haïnh cuûa taêng só, aûnh höôûng khoâng toát cho tieàn ñoà Phaät giaùo.

Vì vaäy, vaøo khoaûng naêm 1850, Hoøa thöôïng Haûi Tònh trieäu taäp moät cuoäc ñaïi hoäi cuûa chö taêng vaø caùc thaày theo khoa ÖÙng Phuù taïi chuøa Giaùc Laâm ñeå phoå bieán chuû tröông “baûo veä vaø phaùt huy tinh hoa cuûa khoa ÖÙng Phuù theo ñuùng vôùi ñaïo Phaät coå truyeàn”, ñoàng thôøi Hoøa thöôïng Haûi Tònh cuõng ñeà nghò thaønh laäp cô sôû hoïc taäp cho khoa ÖÙng Phuù ñeå thöïc hieän chuû tröông ñoù. Chö taêng vaø caùc thaày theo khoa ÖÙng Phuù tham döï cuoäc hoäi ñeàu taùn ñoàng yù kieán ñoù cuûa Hoøa thöôïng Haûi Tònh.

Ngay trong naêm ñoù (1850), Hoøa thöôïng Haûi Tònh cho truøng tu vieän Quan AÂm thaønh chuøa Giaùc Vieân ñeå duøng chuøa naøy laøm cô sôû hoïc taäp cho khoa ÖÙng Phuù.

Trong khi ñoù Hoøa thöôïng Haûi Tònh vaãn phaùt trieån vieäc giaûng daïy cho chö taêng ôû chuøa Giaùc Laâm nhö Toå Vieân Quang ñaõ thöïc hieän töø tröôùc.

Chuøa Giaùc Vieân luùc ñoù trôû thaønh trung taâm cuûa khoa ÖÙng Phuù ôû Luïc tænh Nam Kyø, daàn daàn aûnh höôûng lan roäng khaép nôi. Tín ñoà Phaät giaùo vaø daân chuùng khaép Nam Kyø ñeàu nghe danh cuûa chö taêng ÖÙng Phuù ôû chuøa Giaùc Vieân. Moãi khi trong gia ñình coù toå chöùc caàu an, caàu sieâu, trai taêng, boá thí...boån ñaïo thöôøng ñeán chuøa Giaùc Vieân laøm leã “Ñaïi Naïp” ñeå caàu taêng só ÖÙng Phuù ñeán nhaø laøm leã.

Naêm 1852, oâng Höông ñaêng (chöa roõ phaùp danh) saùng laäp vaø troâng coi chuøa Giaùc Vieân vieân tòch, Hoøa thöôïng Haûi Tònh cöû ñeä töû laø Thieàn sö Minh Vi Maät Haïnh Truï trì chuøa Giaùc Vieân.

Nhôø khoa ÖÙng Phuù, chuøa Giaùc Vieân höng thònh, boån ñaïo ñeán chuøa ngaøy caøng ñoâng, nhieàu ngöôøi ñeán xin qui y thoï giôùi, nhieàu ngöôøi ñeán chuøa cuùng döôøng laøm coâng quaû..., kinh teá cuûa chuøa sung tuùc. Trong khi ñoù, chuøa Giaùc Laâm ít coù ngöôøi lui tôùi, laïi phaûi ñaøi thoï cho vieäc aên hoïc cuûa taêng sinh neân kinh teá gaëp khoù khaên. Hoøa thöôïng Haûi Tònh phaûi dung hoøa taøi chaùnh ôû hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân, thöïc haønh thuyeát luïc hoøa ôû hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân laáy tieàn cuûa dö thöøa ôû chuøa Giaùc Vieân boå khuyeát cho chuøa Giaùc Laâm.

Naêm Maäu Ngoï (1858) quaân Phaùp ñaùnh chieám Ñaø Naüng. Naêm Kyû Muøi (1859), nieân hieäu Töï Ñöùc thöù 12, quaân Phaùp ñem quaân vaøo ñaùnh chieám thaønh Gia Ñònh, san baèng dinh luõy cuûa Nam Trieàu. Chuøa Saéc Töù Töø AÂn vaø chuøa Quoác AÂn Khaûi Töôøng naèm trong voøng löûa ñaïn cuûa chieán tranh. Truï trì chuøa Töø AÂn luùc ñoù laø Thieàn sö Tieân Tín Chaùnh Tröïc (huynh ñeä cuûa Hoøa thöôïng Haûi Tònh) phaûi boû chuøa chaïy giaëc, trong khi voäi vaøng, chæ ñem  giaáu ñöôïc moät vaøi kyû vaät nhoû cuûa chuøa. Sau naøy, khi xaây döïng laïi chuøa Töø AÂn ôû Chôï Gaïo (Phuù Laâm), chuøa coøn giöõ ñöôïc vaøi kyû vaät.

Chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân ôû xa chieán traän neân khoâng bò nguy haïi gì. Naêm sau (1860), vua Töï Ñöùc cöû Nguyeãn Tri Phöông laøm Thoáng ñoác quaân vuï, Phaïm Theá Hieån laøm Tham taù quaân vuï vaøo Gia Ñònh hôïp cuøng Toân Thaát Hieäp lo choáng laïi quaân Phaùp. Quaân Phaùp taán coâng vaøo ñoàn Kyø Hoøa, sau khi ñoàn naøy thaát thuû, chieán tranh Vieät Phaùp lan roäng daàn khaép Gia Ñònh vaø caùc tænh Bieân Hoøa, Ñònh Töôøng. Daân chuùng ôû Saøi Goøn chaïy taûn cö, chö taêng ôû chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân cuõng boû chaïy, chæ coøn Hoøa thöôïng Haûi Tònh (73 tuoåi) vaø vaøi vò sö giaø ôû laïi chuøa.

Naêm 1862, trieàu ñình Hueá phaûi kyù hieäp öôùc nhöôïng cho Phaùp ba tænh mieàn ñoâng Nam Kyø. Naêm 1867, quaân Phaùp ñaùnh chieám heát caû saùu tænh Nam Kyø, Nam Kyø trôû thaønh thuoäc ñòa cuûa Phaùp.

Naêm Kyû Tî (1869) Hoøa thöôïng Haûi Tònh ñaõ 82 tuoåi, bieát raèng mình khoâng coøn truï theá bao laâu nöõa neân saép ñaët vieäc thöøa keá ôû hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân nhö sau:

- Ñeä töû lôùn laø Thieàn sö Minh Vi Maät Haïnh Truï trì chuøa Giaùc Laâm, Thieàn sö Minh Lyù Quaûng An laøm tri khaùch vaø phuï giuùp cho Sö huynh Maät Haïnh.

- Ñeä töû nhoû hôn laø Thieàn sö Minh Khieâm Hoaèng AÂn Truï trì chuøa Giaùc Vieân.

Naêm Taân Muøi (1871), Hoøa thöôïng Tieân Giaùc Haûi Tònh hôïp cuøng chö Hoøa thöôïng ôû caùc tænh Nam Kyø toå chöùc Ñaïi giôùi ñaøn taïi chuøa Taây An, ôû nuùi Sam, Chaâu Ñoác (An Giang).

Naêm AÁt Hôïi (1875), Hoøa thöôïng Haûi Tònh laïi toå chöùc Giôùi ñaøn (ñaøn truyeàn giôùi) ôû chuøa Thieân AÂn (Gia Ñònh), ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Haûi Tònh laø Minh Khieâm Hoaèng AÂn ñöôïc phong laøm giaùo thoï.

Ngaøy muøng 8 thaùng 11 naêm AÁt Hôïi, naêm Töï Ñöùc thöù 29 (1875), Hoøa thöôïng Tieân Giaùc Haûi Tònh cho goïi caùc ñeä töû veà chuøa Giaùc Laâm ñeå phoù chuùc. Hoøa thöôïng daïy caùc ñeä töû phaûi chaêm lo tham hoïc nghieân cöùu kinh ñieån, trau doài ñaïo ñöùc phaåm haïnh, khoâng neân ham thích theo khoa ÖÙng Phuù deã bò sa ngaõ, maø caàn phaûi tu taäp thieàn ñònh ñeå giaûi thoaùt caûnh luaân hoài sanh töû. Ñuùng giôø Ngoï ngaøy hoâm ñoù, Hoøa thöôïng Tieân Giaùc Haûi Tònh an nhieân vieân tòch, thoï 88 tuoåi.

Ñoà chuùng laäp thaùp thôø Hoøa thöôïng Haûi Tònh ôû khuoân vieân chuøa Giaùc Laâm.

Moät taêng só (chöa roõ phaùp danh) ca ngôïi coâng ñöùc cuûa Hoøa thöôïng Haûi Tònh trong vieäc khai môû caùc tröôøng Höông ôû Nam Kyø qua baøi thô sau:

          “Caám tuùc an cö  theo giôùi thieàn,

          Tröôøng Höông ba thaùng môû ñaàu tieân.

          Daét dìu taêng chuùng phaêng nguoàn ñaïo,

          Goäi ñöùc töø  bi HAÛI TÒNH truyeàn.”

]

Thieàn Sö MINH VI MAÄT HAÏNH

(1828-1898)-Ñôøi phaùp thöù 38, toâng Laâm Teá)

Thieàn sö Maät Haïnh, huùy Minh Vi, thoï giôùi qui y vôùi Hoøa thöôïng Tieân Giaùc Haûi Tònh taïi chuøa Giaùc Laâm.

Naêm Canh Tuaát (1850), Hoøa thöôïng Haûi Tònh cho ñoåi vieän Quan AÂm thaønh chuøa Giaùc Vieân. Naêm Nhaâm Tyù (1852) oâng Höông ñaêng Truï trì chuøa Giaùc Vieân (chöa roõ phaùp danh) qui tòch, Hoøa thöôïng Haûi Tònh cöû Thieàn sö Maät Haïnh thay theá Truï trì chuøa Giaùc Vieân.

Theo söï toå chöùc phaân coâng cuûa Hoøa thöôïng Haûi Tònh: chuøa Giaùc Laâm chuyeân lo phaàn giaùo phaùp, daïy kinh ñieån Phaät phaùp cho taêng chuùng vaø thuyeát phaùp cho Phaät töû; chuøa Giaùc Vieân chuyeân lo phaàn ÖÙng Phuù, chö taêng ôû chuøa naøy lo vieäc tuïng kinh, teá leã ôû nhaø tín ñoà (caàu an, caàu sieâu, trai taêng...) Vôùi nhieäm vuï ÖÙng Phuù naøy, chuøa Giaùc Vieân tieáp xuùc nhieàu vôùi Phaät töû, neân tín ñoà ñeán vieáng leã, cuùng döôøng vaø xin qui y thoï giôùi ôû chuøa Giaùc Vieân raát ñoâng ñaûo, boån ñaïo cuûa chuøa naøy ngaøy caøng ñoâng, sinh hoaït chuøa phaùt trieån maïnh; trong khi ñoù, Phaät töû ñeán chuøa Giaùc Laâm ít hôn, chæ coù nhöõng tín ñoà thaâm hieåu Phaät phaùp vaø chí taâm tham hoïc kinh ñieån môùi ñeán vieáng leã cuùng döôøng vaø qui y thoï giôùi ôû chuøa Giaùc Laâm, do ñoù, kinh teá chuøa Giaùc Laâm keùm suùt, khoâng ñuû ñaøi thoï cho chö taêng tu hoïc ôû ñaây. Chuøa Giaùc Vieân phaûi trôï duyeân.

Naêm Kyû Tî (1869), Hoøa thöôïng Haûi Tònh ñaõ quaù lôùn tuoåi (82 tuoåi), neân cöû ñeä töû keá theá Truï trì:

- Thieàn sö Minh Vi Maät Haïnh Truï trì chuøa Giaùc Laâm, phuï giuùp coù Tri khaùch Minh Lyù Quaûng An.

- Thieàn sö Minh Khieâm Hoaèng AÂn Truï trì chuøa Giaùc Vieân.

Naêm AÁt Hôïi (1875), Hoøa thöôïng Tieân Giaùc Haûi Tònh vieân tòch taïi chuøa Giaùc Laâm, thoï 88 tuoåi, Thieàn sö Maät Haïnh môùi thaät söï chaùnh thöùc Truï trì chuøa Giaùc Laâm. Thieàn sö Maät Haïnh raát quan taâm ñeán vieäc tu hoïc cuûa taêng chuùng, thaáy Sö ñeä laø Thieàn sö Hoaèng AÂn Truï trì chuøa Giaùc Vieân coù ñuû taøi ñöùc giaùo hoùa chö taêng neân sö Maät Haïnh cho taêng chuùng ôû chuøa Giaùc Laâm xuoáng tham hoïc giaùo lyù vôùi Thieàn sö Hoaèng AÂn.

Naêm Quí Tî (1893), Thieàn sö Maät Haïnh thaáy söùc khoûe mình quaù yeáu keùm, khoâng theå kham noåi vieäc chuøa, neân trao quyeàn Truï trì chuøa Giaùc Laâm cho Sö ñeä Hoaèng AÂn, vaø Thieàn sö Maät Haïnh nguyeän nhaäp thaát tu thieàn cho ñeán ngaøy qui tòch.

Luùc ñoù, Thieàn sö Minh Khieâm Hoaèng AÂn veà Truï trì chuøa Giaùc Laâm, giao cho ñeä töû Truï trì chuøa Giaùc Vieân: Thieàn sö Nhö Nhu Chaân Khoâng laøm chaùnh vaø Thieàn sö Nhö Phoøng Hoaèng Nghóa laøm phoù.

Giôø Thìn ngaøy 14 thaùng 11 naêm Maäu Tuaát (1898), Thieàn sö Minh Vi Maät Haïnh qui tòch taïi chuøa Giaùc Laâm, thoï 71 tuoåi.

]

Thieàn Sö  MINH KHIEÂM HOAÈNG AÂN

hieäu DIEÄU NGHÓA

(1850 - 1914)-(Ñôøi thöù 38, toâng Laâm Teá)

Thieàn sö Hoaèng AÂn huùy laø Minh Khieâm, hieäu Dieäu Nghóa, sanh ngaøy 15 thaùng 7 naêm Canh Tuaát (1850).

Thieàn sö Hoaèng AÂn qui y thoï giôùi vôùi Hoøa thöôïng Tieân Giaùc Haûi Tònh töø nhoû, tu hoïc ôû chuøa Giaùc Laâm, tinh taán tham hoïc kinh saùch, hoïc roäng hieåu nhieàu.

Naêm Kyû Tî (1869), Hoøa thöôïng Haûi Tònh ñaõ 82 tuoåi, thaáy mình tuoåi giaø, söùc yeáu, neân cöû tröôûng töû laø Minh Vi Maät Haïnh truï trì chuøa Giaùc Laâm vaø ñeä töû coøn treû (20 tuoåi) nhöng coù taøi laø Minh Khieâm Hoaèng AÂn truï trì chuøa Giaùc Vieân.

Naêm Taân Muøi (1871), Hoøa thöôïng Haûi Tònh hôïp cuøng chö Hoøa thöôïng ôû Nam Kyø toå chöùc Ñaïi giôùi ñaøn taïi chuøa Taây An ôû nuùi Sam, Chaâu Ñoác (tænh An Giang); Thieàn sö Hoaèng AÂn môùi 22 tuoåi maø ñöôïc cöû laøm Daãn Thænh Sö trong giôùi ñaøn naøy.

Naêm AÁt Hôïi (1875), Hoøa thöôïng Haûi Tònh môû giôùi ñaøn taïi chuøa Töø AÂn (Gia Ñònh), Thieàn sö Minh Khieâm Hoaèng AÂn ñöôïc cöû laøm Giaùo thoï, luùc môùi 26 tuoåi.

Qua caùc giôùi ñaøn naøy, Thieàn sö Hoaèng AÂn ñaõ ñöôïc giöõ vai troø quan troïng trong luùc tuoåi coøn quaù treû, chöùng toû Thieàn sö Hoaèng AÂn laø moät vò sö coù taøi ñöùc, ñöôïc chö sôn toân troïng.

Thaùng 11 naêm AÁt Hôïi (1875), Hoøa thöôïng Tieân Giaùc Haûi Tònh vieân tòch, tröôûng töû laø Thieàn sö Minh Vi Maät Haïnh (40 tuoåi) Truï trì chuøa Giaùc Laâm, nhöng veà Phaät hoïc Thieàn sö Maät Haïnh keùm hôn Sö ñeä laø Minh Khieâm Hoaèng AÂn, vì vaäy, Thieàn sö Maät Haïnh cho Taêng chuùng ôû chuøa Giaùc Laâm qua chuøa Giaùc Vieân hoïc kinh taïng vôùi Giaùo thoï Hoaèng AÂn. 

Naêm Canh Thìn (1880), Thieàn sö Hoaèng AÂn (hieäu Dieäu Nghóa) ñöùng ra khaéc in laïi taäp truyeän thô “Höùa Söû Truyeän Vaõn” do Thieàn sö Toaøn Nhaät Quang Ñaøi san ñònh laïi, baûn goã khaéc in taäp truyeän naøy coøn löu giöõ taïi chuøa  Giaùc Vieân.

Naêm Ñinh Hôïi (1887) baø Traàn Thò Lieãu ôû laøng Taân Hoøa Ñoâng coù caát moät ngoâi chuøa môùi xin Thieàn sö Hoaèng AÂn cho ñeä töû ñeán troâng nom vieäc hoaèng phaùp. Thieàn sö ñaët teân chuøa laø Giaùc Haûi, vaø cöû ñeä töû laø Nhö Nhaõn Töø Phong ñeán truï trì chuøa naøy.

Naêm Quí Tî (1893), Thieàn sö Minh Vi Maät Haïnh truï trì chuøa Giaùc Laâm ñaõ 65 tuoåi, thaáy söùc khoûe yeáu keùm neân Sö nhaäp thaát cho ñeán ngaøy vieân tòch, trao chöùc Truï trì chuøa Giaùc Laâm cho Sö ñeä Hoaèng AÂn. Luùc ñoù, Hoøa thöôïng Minh Khieâm Hoaèng AÂn truï trì caû hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân, nhöng chuøa Giaùc Laâm laø Toå ñình cuûa moân phaùi neân Sö veà truï ôû chuøa naøy, giao chöùc Truï trì chuøa Giaùc Vieân cho ñeä töû laø Thieàn sö Nhö Nhu Chaân Khoâng vôùi söï phuï giuùp cuûa Thieàn sö Nhö Phoøng Hoaèng Nghóa.

Thieàn sö Minh Khieâm Hoaèng AÂn (Dieäu Nghóa) thaáy boä luaät “Tyø-ni” vieát baèng chöõ Haùn khoù hieåu neân Sö ra söùc toùm taét luaät “Tyø-ni” laïi cho goïn vaø chuù giaûi boä luaät “Thieàn Moân Tröôøng Haøng Luaät: Tyø-ni Sa-di Oai Nghi Caûnh Saùch” hay “Tyø-ni Nhaät Duïng Yeáu Löôïc” baèng chöõ noâm (luùc ñoù chöõ noâm coøn ñöôïc coi laø chöõ quoác ngöõ cuûa Vieät Nam, coøn chöõ quoác ngöõ vieát theo maãu töï La Tinh hieän taïi chöa ñöôïc thoâng duïng).

Sau maáy naêm coâng phu  chuù giaûi, hieäu ñính vaø khaéc in, boä saùch “Tyø-ni Nhaät Duïng Yeáu Löôïc” ñöôïc in phoå bieán vaøo naêm Giaùp Ngoï (1894).

Trong coâng trình in boä saùch naøy, Thieàn sö Hoaèng AÂn nhôø Thieàn sö Ñaït Lyù Hueä Löu Truï trì chuøa Hueâ Nghieâm (Thuû Ñöùc) phuï giuùp phaàn sao cheùp ñeå khaéc vaøo baûn goã. Vieäc khaéc baûn goã vaø in boä saùch naøy ñöôïc thöïc hieän ngay taïi chuøa Giaùc Vieân, thôï khaéc vaø thôï in ñöôïc nuoâi aên ôû taïi chuøa naøy [Sau khi hoaøn thaønh vieäc in boä luaät naøy, coù hai cö só laø ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn cuùng döôøng tieàn coâng vaø chi phí aên uoáng cuûa thôï khaéc baûn vaø thôï in.]

Sau khi boä luaät Tröôøng Haøng “Tyø-ni Nhaät Duïng Yeáu Löôïc” ñöôïc in phoå bieán, chö taêng ôû khaép nôi gôûi thô veà chuøa Giaùc Vieân ca tuïng, Thieàn sö Hoaèng AÂn môøi chö taêng veà hoïp ôû chuøa Giaùc Vieân ñeå thaûo luaän veà boä saùch luaät naøy. Chö taêng trong cuoäc hoïp naøy ñeà nghò duøng boä saùch ñoù laøm saùch giaùo khoa sô caáp trong giaùo trình daïy ñaïo ôû caùc chuøa thuoäc caùc tænh Nam Kyø. Chö taêng trong cuoäc hoïp cuõng ñoàng yù: caùc chuù Ñaïo, chuù Tieåu môùi tu hoïc ôû chuøa phaûi hoïc thuoäc loøng boä saùch naøy. Ñoàng thôøi, trong caùc “Ñaøn truyeàn giôùi” (tröôøng Höông, tröôøng Kyø), duøng boä luaät naøy laøm ñeà taøi khaûo thí.

Naêm Maäu Tuaát (1898), Thieàn sö Minh Vi Maät Haïnh thò tòch taïi chuøa Giaùc Laâm, thoï 71 tuoåi, Thieàn sö Hoaèng AÂn cho laäp thaùp thôø taïi khuoân vieân chuøa Giaùc Vieân vaø laäp long vò thôø ôû hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân.

Naêm Kyû Hôïi (1899), Thieàn sö Hoaèng AÂn lo truøng tu chuøa Giaùc Vieân, giao cho ñeä töû laø Nhö Lôïi ñöùng ra cuøng taêng chuùng hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân tu söûa. Laàn truøng tu naøy, Thieàn sö Hoaèng AÂn cho söûa ñoåi haún caùch kieán truùc vaø laøm roäng lôùn hôn.

Coâng vieäc truøng tu chuøa Giaùc Vieân ñöôïc thöïc hieän hôn ba naêm môùi xong, leã laïc thaønh vaøo naêm Nhaâm Daàn (1902).

Naêm Quyù Maõo (1903), Thieàn sö Nhö Nhu Chaân Khoâng tòch, Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn cöû Thieàn sö Nhö Phoøng Hoaèng Nghóa thay theá truï trì chuøa Giaùc Vieân vaø Thuû toïa Nhö Lôïi truï trì chuøa Giaùc Laâm, Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn laäp moät caùi am rieâng ôû hai chuøa (vò trí laø ñoàn Nguyeãn Vaên Cöï sau naøy), goïi laø am Giaùc Ñeá.

Naêm AÁt Tî (1905), Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn nhaän thaáy hai ñeä töû cuûa mình laø Nhö Phoøng vaø Nhö Lôïi coù ñuû khaû naêng haønh ñaïo vaø toå chöùc cuøng gaùnh vaùc vieäc truï trì hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân neân Hoøa thöôïng quyeát ñònh vaân du hoaèng hoùa trong vaøi naêm. Hoøa thöôïng cho hai ñeä töû bieát laø Hoøa thöôïng seõ ñi vaân du caùc tænh ñeå tìm theâm thieän tri thöùc, tìm hieåu veà caên cô haønh ñaïo cuûa Phaät töû boán phöông, thænh thoaûng Hoøa thöôïng seõ veà thaêm chuøa.

Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn moät mình, moät y moät baùt vaân du veà mieàn taây Nam Kyø. Ñi ñeán ñaâu, Hoøa thöôïng taïm nguï ôû caùc chuøa. Sö truï trì naøo bieát Hoøa thöôïng thì vui möøng tieáp ñoùn vaø giöõ Hoøa thöôïng ôû laïi, cho trieäu taäp boån ñaïo ñeán vieáng vaø thænh Hoøa thöôïng thuyeát phaùp. Coù chuøa, Sö truï trì khoâng bieát Hoøa thöôïng thì tieáp ñaõi lô laø, boû Ngaøi ôû chuøa, hoï lo “ñi ñaùm” (öùng phuù). Khi naøo bieát ñi ñaùm (caàu sieâu, caàu an, trai taêng...), Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn cuõng xin ñi theo phuï tuïng kinh, khoâng nhaän tieàn coâng ñöùc.

Ñaàu tieân, Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn xuoáng Myõ Tho, ôû ñoù suoát maáy thaùng. Hoøa thöôïng coù thaùi ñoä giao tieáp bình ñaúng, khoan hoøa, laøm cho haàu heát moïi ngöôøi ñeàu coi Ngaøi nhö moät vò sö taàm thöôøng nhö caùc sö khaùc, ñeán chöøng bieát ñöôïc taøi ñöùc cuûa Ngaøi, hoï caøng kính troïng.

Coù moät laàn, Hoøa thöôïng ñeán taïm nguï taïi moät chuøa nhoû ôû Myõ Tho, vò Truï trì naøy khoâng bieát; vò sö naøy ñi ñaùm tang cuûa moät Phaät töû laø vôï cuûa oâng Höông chuû trong laøng. Ñaùm ma nhaø giaøu, keùo daøi trong boán, naêm ngaøy môùi choân. Khi aên côm vò sö öùng phuù ñoù aên maën, Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn aên chay, ngöôøi nhaø doïn moät baøn aên hai maâm côm, moät chay, moät maën; maâm ñoà chay quaù sô saøi, Hoøa thöôïng aên khoâng ñuû, chuû nhaø raày maáy ngöôøi laøm beáp: chæ coù moät ngöôøi aên maø naáu khoâng ñuû. Ngöôøi laøm beáp quyùnh leân. Ngaøi nghe xaàm xì nhö theá neân noùi: Bao nhieâu cuõng ñuû, bao nhieâu cuõng thieáu. Xong Ngaøi cöôøi vaø uoáng nöôùc.

Trong soá ngöôøi döï böõa ñoù coù baø Hoäi ñoàng, baø veà nhaø keå chuyeän vò sö aên chay cho choàng nghe. OÂng Hoäi ñoàng nghe laï, baûo ngöôøi vôï taû laïi hình daùng vò sö. Sau khi nghe xong, oâng Hoäi ñoàng nghi laø Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn, neân noùi: Chaéc oâng sö ñoù laø Boån sö cuûa toâi, maáy naêm nay maûi lo laøm aên khoâng coù dòp leân thaêm Thaày, böõa nay Thaày ñi ñaâu maø laïi ñeán ñaùm ma aên côm. OÂng Hoäi ñoàng voäi vaøng ñeán ñaùm xem coù phaûi Hoøa thöôïng Boån sö cuûa mình khoâng, ñeå thænh veà nhaø mình nghæ ngôi cho ñuû tieän nghi.

OÂng Höông chuû thaáy oâng Hoäi ñoàng ñeán, laät ñaät ra saân ñoùn röôùc, oâng Hoäi ñoàng noùi: Toâi muoán gaëp oâng thaày aên chay. Vöøa thaáy Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn, oâng Hoäi ñoàng baûo vôï laøm leã ra maét Ngaøi vaø thænh Hoøa thöôïng veà nhaø nghæ. Moïi ngöôøi khi bieát “vò sö aên chay” laø Hoøa thöôïng ñöôøng ñaàu cuûa hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân, haàu heát ñeàu ra laøm leã Hoøa thöôïng. Em chuû ñaùm laø oâng Cai toång, tuy chöa phaûi laø tín ñoà ñaïo Phaät, nhöng khi thaáy ñöôïc ñöùc ñoä vaø trí tueä cuûa Hoøa thöôïng cuõng quaán quít beân caïnh ñeå nghe Hoøa thöôïng thuyeát giaûng giaùo lyù cho boån ñaïo. Ñeâm ñeán, oâng Cai toång thænh Hoøa thöôïng ngoài gheá giöõa nhaø, kính daâng leã vaät xin qui y thoï nguõ giôùi vôùi Hoøa thöôïng. Sau khi laøm leã xong, Hoøa thöôïng trao phaàn leã vaät cho Sö öùng phuù vaø noùi: “Phaàn naøy toâi taëng cho oâng, nhôø oâng maø thaày troø toâi gaëp gôõ nôi ñaây”. Hoøa thöôïng noùi chöa heát lôøi, coù moät ñoaøn Taêng Ni vaø Phaät töû cuûa chuøa boån sö cuûa baø chuû ñeán hoä nieäm. Khi oâng ñaïi dieän ñoaøn Phaät töû gaëp Hoøa thöôïng, beøn vaân taäp caû ñoaøn laøm leã Hoøa thöôïng tröôùc roài môùi khai kinh caàu sieâu. OÂng Sö öùng phuù thaáy söï vieäc baát ngôø doàn daäp neân quyùnh leân, khi nhaän maâm leã vaät maø vaãn quì tröôùc Hoøa thöôïng. Sau khi ñoaøn hoä nieäm laøm leã xong, oâng Sö öùng phuù ñeán daâng maâm leã vaät tröôùc Hoøa thöôïng roài cuùi laïy vaø noùi: Con xin troïn ñôøi haàu haï Toå.

Sau ñoù, Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn ñeán chaâu thaønh Myõ Tho, taïm nguï taïi chuøa Böûu Laâm, ngöôøi moä ñaïo ñeán qui y thoï giôùi vôùi Hoøa thöôïng raát nhieàu. Phaät töû ñeán vieáng Hoøa thöôïng quaù ñoâng, sôï laøm phieàn chuøa neân Hoøa thöôïng xin sö Truï trì chuøa cho caát moät caùi am beân caïnh chuøa ñeå taïm nguï, ñaët teân laø am Vieân Giaùc.

Hoaèng hoùa taïi Myõ Tho maáy naêm, Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn ñi daàn xuoáng caùc tænh Vónh Long, Sa Ñeùc, Long Xuyeân, vaø sau cuøng Hoøa thöôïng ñeán hoaèng hoùa ôû chuøa Taây An, taïi chaân nuùi Sam (Chaâu Ñoác). Chuøa Taây An laø nôi Phaät Thaày Taây An hoaèng phaùp trong thôøi gian 1847-1856, Phaät Thaày Taây An laø vò khai saùng ra phaùi “Böûu Sôn Kyø Höông”, coù sinh hoaït khaùc vôùi Phaät giaùo thuaàn tuùy: Caùc tu só cuûa “Böûu Sôn Kyø Höông” ñöôïc goïi laø oâng Ñaïo (nhö Ñaïo Xuyeán, Ñaïo Laäp...), caùc oâng Ñaïo khoâng caïo ñaàu maø ñeå toùc daøi, maëc quaàn aùo maøu ñen (aùo daøi, aùo baø ba); caùc oâng Ñaïo ôû chuøa haèng ngaøy vaãn laøm ruoäng raãy ñeå soáng, ñeâm ñeán caùc oâng Ñaïo môùi leã saùm vaø giaûng ñaïo, thænh thoaûng caùc oâng Ñaïo cuõng thoï laõnh tieàn cuûa baù taùnh cuùng döôøng. Caùc oâng Ñaïo coøn thænh thoaûng trò beänh cho baù taùnh baèng nöôùc laïnh hoaëc phuø chuù.

Hoøa thöôïng Minh Khieâm Hoaèng AÂn nguï taïi chuøa Taây An moät thôøi gian, ñaïo haïnh vaø trí tueä thoâng ñaït Phaät phaùp cuûa Hoøa thöôïng caûm hoùa ñöôïc caùc oâng Ñaïo ôû chuøa, hoï giao cho Hoøa thöôïng chuyeân lo phaàn tuïng kinh, giaûng ñaïo, caùc oâng Ñaïo chæ chuyeân lo trò beänh cöùu daân ñoä theá. Caùc oâng Ñaïo cuõng giao vieäc thu xuaát tieàn cuûa, leã vaät cuûa baù taùnh cuùng döôøng vaø quaûn lyù vieäc chuøa. Sau moät thôøi gian, Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn ñeà nghò vôùi caùc oâng Ñaïo neân duøng tieàn cuûa chuøa ñeå thay chuøa tranh baèng chuøa caây, lôïp ngoùi cho chuøa ñöôïc trang nghieâm traùng leä vaø vöõng chaéc.

Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn hoaèng hoùa ôû nuùi Sam moät thôøi gian laâu neân veà sau, trong giôùi Phaät giaùo ôû mieàn Nam goïi Hoøa thöôïng laø “Toå Nuùi Sam”.

Trong thôøi gian vaân du hoaèng hoùa, Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn soáng vôùi tö töôûng sieâu thoaùt cuûa ñaïo Phaät, ñuùng vôùi caâu thô:

          Tuùy thöôûng yeân haø thaân ngoaïi caûnh,

          Loäng thaønh sanh dieät voïng trung chaân.

          (Baïn vôùi khoùi maây, thaân ngoaøi caûnh,

          Ñuøa cuøng sanh dieät, voïng trong chaân.)

Hoaèng hoùa ôû chuøa vôùi “taâm ñaïo”, khoâng coøn nghó ñeán khoâng gian, thôøi gian, ñuùng vôùi caâu ñoái ôû chuøa:

          Töï coå thanh nhaøn, thöôøng daãn yeân haø vi baïn löõ,

          Sôn thaâm theá caùch, chæ baèng thaûo moäc kyù xuaân thu.

          (Chuøa coå sö nhaøn, thöôøng tieáp khoùi maây laøm baïn thieát,     

          Nuùi cao khaùch vaéng, chæ nöông caây coû bieát xuaân thu.)

Vaøo khoaûng naêm Canh Tuaát (1910), Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn trôû veà thaêm chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân (xem nhö laø laàn cuoái cuøng tröôùc khi vieân tòch). Thieàn sö Nhö Lôïi xin Hoøa thöôïng cho töø chöùc Truï trì chuøa Giaùc Laâm vì töï caûm thaáy khoâng ñuû söùc ñaûm traùch nhieäm vuï naøy. Sau moät thaùng theo doõi ñieàu tra vaø xem xeùt, Hoøa thöôïng chaáp thuaän lôøi xin ñoù vaø cöû oâng thuû khoá chuøa Giaùc Vieân, laø moät ñeä töû cuûa Thieàn sö Nhö Phoøng, phaùp danh Hoàng Höng Thaïnh Ñaïo leân thay theá truï trì chuøa Giaùc Laâm. Luùc ñoù Thieàn sö Thaïnh Ñaïo môùi 24 tuoåi.

Sau moät thôøi gian taïm nghæ ôû am Giaùc Ñeá vaø hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân, Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn nhaän thaáy Phaùp toân Hoàng Höng Thaïnh Ñaïo tuy coøn nhoû tuoåi (tuoåi ñôøi) vaø ít tuoåi haï (tuoåi ñaïo) nhöng coù taøi ñöùc coù khaû naêng ñaûm traùch ñöôïc vieäc truï trì ôû ngoâi chuøa lôùn vaø xöa laø chuøa Giaùc Laâm, Hoøa thöôïng môùi yeân taâm, tieáp tuïc caát böôùc vaân du hoaèng döông Phaät phaùp ôû caùc tænh mieàn taây Nam Kyø (moät soá ñoâng taêng só ôû caùc chuøa mieàn Taây laø ñeä töû vaø phaùp toân cuûa Hoøa thöôïng).

Hoøa thöôïng nghó raèng :

          “Kieáp ngöôøi thaønh truï hoaïi roài khoâng,

          Ñeo ñaúng sao cho vöôït khoûi voøng,

          Chay laït tònh thieàn vui giaûi thoaùt,

          AÁp yeâu xuùc caûm, roái boøng bong.

          Voâ duyeân saåy böôùc trieàn mieân kieáp,

          Höõu haïnh beàn coâng döùt tuyeät voøng.

          Thöøa keá ñaïo töø ngaøn vaïn caùch,

          Phaân thaân bieán theá ñeå hoøa ñoàng.” [Thieàn sö Hueä Chí vieát trong “Lòch Söû Toå Ñình Giaùc Laâm”.]

Sau ñoù Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn cho trieäu taäp taêng chuùng ôû hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân taïi am Giaùc Ñeá ñeå daën doø: “Toâi vaân du laàn naøy khoâng ñònh luùc naøo môùi veà, thaày Nhö Phoøng neân chín chaén löïa ngöôøi laäp laøm tröôûng töû ñeå truyeàn thöøa Phaät phaùp, nhaát laø phaûi giöõ moái lieân laïc chaët cheõ veà ñaïo phaùp, cuõng nhö veà ñôøi soáng kinh teá ôû hai chuøa. Coøn thaày Hoàng Höng, toâi thaáy ñuû khaû naêng ñaûm ñöông chuøa Giaùc Laâm, nhöng tuoåi treû, taùnh trung thöïc thaúng thaén, caàn laéng bôùt taùnh khí khaùi... Veà am Giaùc Ñeá, hai oâng Truï trì neân hoäi nhau, xeùt thaáy vò sö naøo ngheøo tuùng quaù maø chöa coù chuøa ôû thì cho am ñoù ñeå ôû, ñeå hoï khoâng daùm queân Phaät phaùp.”

Sau khi daën doø vieäc haäu söï  ôû hai chuøa xong, vaøi ngaøy sau, Hoøa thöôïng töø giaõ ñoà chuùng, roài taùi böôùc vaân du.

Hoøa thöôïng taïm döøng chaân ôû Myõ Tho, nguï taïi am Vieân Giaùc maáy thaùng, sau ñoù Hoøa thöôïng ñeán Chaâu Ñoác, döøng chaân ôû chuøa Taây An hoaèng döông Phaät phaùp theâm moät naêm nöõa. Ñeán ñaây tuoåi ñaõ lôùn, söùc khoûe ñaõ yeáu, Hoøa thöôïng caûm thaáy caàn phaûi an truï tònh thieàn ñeå chuaån bò cho ngaøy “trôû veà queâ”.

Naêm Quí Söûu (1913), Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn töø Chaâu Ñoác trôû veà Myõ Tho thaêm chuøa Böûu Laâm, roài truï taïi am Vieân Giaùc saép xeáp nhaäp thaát tu thieàn laâu daøi tröôùc khi vieân tòch.

Sau moät thôøi gian an truï taïi am Vieân Giaùc, söùc khoûe Hoøa thöôïng ñaõ yeáu nhieàu, ñeä töû ôû caùc nôi hay tin ñeàu veà am Vieân Giaùc ñeå thaêm vieáng Hoøa thöôïng. Rieâng ñoà chuùng ôû hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân taäp trung raàm roä xuoáng Myõ Tho thaêm söùc khoûe Hoøa thöôïng. Ñoà chuùng hai chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân muoán thænh Hoøa thöôïng veà chuøa Giaùc Laâm ñeå chaêm lo söùc khoûe, nhöng taêng só vaø tín ñoà ôû Myõ Tho cuõng muoán giöõ Hoøa thöôïng ôû laïi taïi am Vieân Giaùc, neân lyù luaän: “Hoøa thöôïng ôû am Vieân Giaùc (Myõ Tho) laø coâng baèng nhaát, vì ôû Myõ Tho laø ôû ngay giöõa, ñeä töû Saøi Goøn-Chôï Lôùn vaø ñeä töû ôû Long Xuyeân, Chaâu Ñoác ñeán thaêm vieáng Hoøa thöôïng thì ñöôøng ñi gaàn baèng nhau, tieän chung cho taát caû ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng”. Thaáy lyù luaän naøy ñuùng, neân ñoà chuùng ôû chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân phaûi chaáp thuaän yù kieán ñoù, ñoàng thôøi hai chuøa naøy phaùi ngöôøi thay phieân thöôøng tröïc haàu haï Hoøa thöôïng taïi am Vieân Giaùc.

Giôø Thìn ngaøy 29 thaùng gieâng naêm Giaùp Daàn (1914), Hoøa thöôïng Minh Khieâm Hoaèng AÂn cho goïi caùc ñeä töû theo haàu haï ñeán ñuû maët, Hoøa thöôïng chaàm chaäm ñoïc hai caâu:

          “Phaät phaùp mieân tröôøng,

          Chuùng sanh dò ñoä.”

Roài töø töø nhaém maét an nhieân vieân tòch, thoï 65 tuoåi.

Thieàn sö Nhö Phoøng Hoaèng Nghóa cuøng ñeä töû laø Thieàn sö Hoàng Höng Thaïnh Ñaïo taäp hoïp ñoà chuùng ôû hai chuøa Giaùc Vieân vaø Giaùc Laâm, cuøng chö taêng vaø tín ñoà ôû vuøng Saøi Goøn-Chôï Lôùn ñeå xuoáng Myõ Tho röôùc linh cöõu Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn veà chuøa Giaùc Laâm laøm leã nhaäp thaùp vì chuøa Giaùc Laâm laø Toå ñình cuûa phaùi Laâm Teá, coù truyeàn thöøa theo doøng keä “Ñaïo Boån Nguyeân Thaønh Phaät Toå Tieân, Minh Nhö Hoàng Nhöït Leä Trung Thieân...” cuûa Hoøa thöôïng Minh Khieâm Hoaèng AÂn.

Linh cöõu cuûa Hoøa thöôïng Hoaèng AÂn ñöôïc quaøn taïi chuøa Giaùc Laâm hai ngaøy, Thieàn sö Nhö Phoøng Hoaèng Nghóa laø tröôûng töû, ñöùng haøng ñaàu trong moãi thôøi teá leã.

Thaùp cuûa Hoøa thöôïng Minh Khieâm Hoaèng AÂn ñöôïc xaây caïnh thaùp cuûa chö Toå: Phaät YÙ Linh Nhaïc, Toå Toâng Vieân Quang vaø Tieân Giaùc Haûi Tònh ôû chuøa Giaùc Laâm.

Bia thaùp coù ghi:

“Töø Laâm Teá chaùnh toâng, tam thaäp baùt theá, thöôïng Hoaèng haï AÂn, huùy Minh Khieâm, Hoøa thöôïng Toân sö chi böûu thaùp”.

Treân thaùp coù baøi keä:

          “Boån troïng naêng phuû chöôûng,

          Thaïch nöõ giaûi hanh traø,

          Thieän Taøi tham bieán xöù,

          Haéc ñaäu vò sanh nha,

          Vaân tan thieân bieân nguyeät,

          Xuaân lai thoï thöông hoa.”

          (Goác naëng tay thöôøng voã,

          Gaùi ñaù bieát naáu traø,

          Thieän Taøi tham khaép xöù,

          Ñaäu ñen maàm chöa ra,

          Maây tan traêng vaèng vaëc,

          Xuaân ñeán caây nôû hoa.)

Hoøa thöôïng Minh Khieâm Hoaèng AÂn coù raát nhieàu ñeä töû noåi danh:

- Thieàn sö Nhö Phoøng Hoaèng Nghóa Truï trì chuøa Giaùc Laâm.

- Thieàn sö Nhö Lôïi Truï trì chuøa Giaùc Laâm.

- Thieàn sö Nhö Nhu Chaân Khoâng Truï trì chuøa Giaùc Vieân.

- Thieàn sö Nhö Nhaõn Töø Phong khai sôn chuøa Giaùc Haûi (Phuù Laâm, Gia Ñònh) vaø chuøa Thieàn Laâm (Goø Keùn, Taây Ninh).

- Thieàn sö Nhö Hoùa Hoaèng Ñaïo Truï trì chuøa Ñaïi Giaùc (Bieân Hoøa).

- Thieàn sö Nhö Hieån Chí Thieàn Truï trì chuøa Phi Lai (gaàn nuùi Caám, Chaâu Ñoác).

]