Thieàn Sö ÑAÏO TRUNG THIEÄN HIEÁU

(TOÅ ÑÆA)-(Ñôøi thöù 38, toâng Laâm Teá)

Thieàn sö Thieän Hieáu huùy Ñaïo Trung, thöôøng ñöôïc toân goïi laø Toå Ñæa, thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá ôû Ñaøng Trong theá heä thöù 38.

Hieän chöa bieát roõ teân tuïc, queâ quaùn vaø haønh traïng, chæ bieát roõ Toå Ñæa laø vò khai sôn chuøa Linh Sôn treân nuùi Baø Ñen (Taây Ninh) vaø chuøa Long Höng (thöôøng ñöôïc goïi laø chuøa Toå) ôû tænh Soâng Beù.

Theo truyeàn thuyeát, Thieàn sö Thieän Hieáu töø chuøa Baø Tang (?) ñi qua chuøa nuùi Baø Ñen (Taây Ninh), thöôøng gheù nghæ taïm döôùi moät goác caây traâm ôû ven “Böng Ñæa”, thuoäc Caàu Ñònh (tænh Thuû Daàu Moät ngaøy xöa). Goïi laø Böng Ñæa vì vuøng böng naøy ñaát phì nhieâu nhöng coù raát nhieàu ñæa. Noâng daân ôû Böng Ñæa ngheøo naøn vì thieáu ruoäng troàng luùa trong khi böng laïi boû hoang vì ñæa. Duø ngheøo nhöng noâng daân ôû ñaây thaáy Sö thöôøng nghæ ñeâm ôû goác caây traâm ven bìa Böng Ñæa neân phaùt taâm döïng cho Sö moät am tranh ñeå nghæ ngôi treân ñöôøng vaân du hoaèng hoùa. Trong luùc ñoù, Sö thaáy daân ôû ñòa phöông coù ñöôïc moät vuøng ñaát böng phì nhieâu vaø roäng lôùn nhöng laïi phaûi boû hoang vì naïn ñæa nhieàu. Moät hoâm, Sö ra giöõa Böng Ñæa ngoài thieàn ñeå caàu nguyeän cho caùc con ñæa ôû ñoù ñöôïc vaõng sanh, cho böng bôùt ñæa haàu giuùp daân chuùng coù theå laøm ruoäng troàng luùa ñöôïc.

Khi Sö ngoài thieàn, ñæa bu quanh vaø boø leân mình Sö raát nhieàu, nhöng Sö vaãn an nhieân tieáp tuïc ngoài nhö khoâng. Trong caùc con ñæa baùm vaøo mình Sö, coù moät con ñæa traéng raát to (coù leõ laø ñæa chuùa) boø leân naèm ngay treân ñænh ñaàu cuûa Sö. Sö vaãn tieáp tuïc ngoài thieàn, con ñæa traéng to töø ñænh ñaàu Sö rôi xuoáng nöôùc vaø cheát, moät soá ñæa nhoû khaùc quanh ñoù cuõng töï nhieân cheát. Sau ñoù, vuøng Böng Ñæa, soá ñæa giaûm daàn vaø ngöôøi daân ñòa phöông baét ñaàu xuoáng böng laøm ruoäng ñöôïc vaø daàn daàn vuøng Böng Ñæa bò boû hoang trôû thaønh moät vuøng ruoäng luùa phì nhieâu, ngöôøi daân ñòa phöông troàng troït ñöôïc, laøm aên phaùt ñaït vaø sung tuùc hôn. Töø ñoù daân ñòa phöông toân goïi Sö laø “Toå Ñæa”. [Luùc coøn ñöông thôøi, daân ñòa phöông vì toân quí Sö neân goïi Sö laø Toå, Sö khoâng cho vaø daïy khi naøo Sö tòch ñem thieâu neáu coøn ñeå laïi moät caùnh tay thì haõy goïi Sö laø Toå. Quaû nhieân khi Sö tòch ñem thieâu coøn laïi moät caùnh tay, chöùng toû Sö laø ngöôøi ñaõ ñaéc ñaïo]Naêm Giaùp Daàn (1794) daân ñòa phöông boû am tranh cuûa Toå Ñæa, laäp thaønh moät ngoâi chuøa lôùn, ñöôïc Toå ñaët teân laø Long Höng, nhöng daân ñòa phöông ít goïi teân chuøa Long Höng maø thöôøng goïi laø chuøa Toå.

Theo lôøi truyeàn Toå Ñæa laäp taát caû baûy ngoâi chuøa (hieän chuùng ta chæ bieát hai chuøa: Linh Sôn vaø Long Höng).

Ngaøy 20 thaùng 12 naêm Kyû Muøi [Naêm Kyû Muøi coù theå laø naêm 1859 hay 1799] vaøo giôø Muøi, Toå Ñæa vieân tòch taïi chuøa Long Höng. Ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa.

]

Thieàn Sö  NHÖ NHAÕN TÖØ PHONG

(1864 - 1938)-(Ñôøi thöù 39, toâng Laâm Teá)

Thieàn sö Töø Phong, huùy Nhö Nhaõn, teân laø Nguyeãn Vaên Töôøng, sanh naêm Giaùp Tyù (1864), nieân hieäu Töï Ñöùc thöù 18, taïi thoân Ñöùc Hoøa thöôïng (soâng Tra), toång Döông Hoøa thöôïng, huyeän Bình Döông, tænh Gia Ñònh (quaän Ñöùc Hoøa, tænh Long An sau naøy).

Cha meï laø noâng daân, naêm Canh Thìn (1880), cha meï ñònh lo cöôùi vôï cho, nhöng Nguyeãn Vaên Töôøng boû nhaø leân chuøa Thieàn Laâm taïi laøng Hieäp Ninh quaän Chaâu Thaønh, tænh Taây Ninh qui y thoï giaùo vôùi Thieàn sö Minh Ñaït. Sau khi tu hoïc ôû ñaây moät thôøi gian, Nguyeãn Vaên Töôøng xuoáng chuøa Giaùc Vieân (laøng Bình Thôùi, Gia Ñònh) xin thoï giaùo vôùi Thieàn sö Minh Khieâm Hoaèng AÂn, ñöôïc ban phaùp danh laø Töø Phong, huùy Nhö Nhaõn; luùc ñoù sö Töø Phong cuõng ñaõ thoâng hieåu kinh phaùp neân ñöôïc Thieàn sö Hoaèng AÂn cöû laøm thô kyù ôû chuøa Giaùc Vieân.

Naêm 1887, baø Traàn Thò Lieãu, queâ ôû laøng Taân Hoøa Ñoâng (Phuù Laâm), xaây döïng xong moät ngoâi chuøa; baø ñeán xin Thieàn sö Hoaèng AÂn cöû Sö veà chuøa môùi naøy ñeå lo hoaèng döông Phaät phaùp. Thieàn sö Hoaèng AÂn ñaët teân chuøa laø Giaùc Haûi vaø cöû sö Nhö Nhaõn Töø Phong veà truï trì chuøa naøy.

Naêm Kyû Daäu (1909), chuøa Long Quang ôû Chaâu Thaønh Vónh Long khai tröôøng Höông, thænh Thieàn sö Töø Phong laøm Phaùp sö.

Naêm Kyû Muøi (1919), Thieàn sö Chaùnh Haäu (thöôøng ñöôïc goïi laø Hoøa thöôïng Toàn) ôû chuøa Vónh Traøng (chôï cuõ-Myõ Tho) khai tröôøng Höông, Thieàn sö Töø Phong ñöôïc thænh laøm Phaùp sö.

Cuõng trong naêm ñoù, baø Traàn Thò Thoï cuõng muoán khai tröôøng Höông taïi chuøa Böûu Long cuûa baø ôû thoân Trung Tín, toång Bình Trung huyeän Vuõng Lieâm, tænh Vónh Long. Thieàn sö Chaùnh Haäu phaûi nhôø Thieàn sö Töø Phong vaø sö Truï trì chuøa Long Quang (Vónh Long) xin baø Thoï dôøi laïi naêm sau. Vì vaäy, naêm Canh Thaân (1920) chuøa Böûu Long ôû Vuõng Lieâm (Vónh Long) khai tröôøng Höông, Thieàn sö Töø Phong cuõng ñöôïc thænh laøm Phaùp sö.

Trong khoaûng thôøi gian 1920-1925, Thieàn sö Töø Phong xaây döïng moät chuøa môùi ôû Goø Keùn, thoân Thaùi Hieäp Thaïnh, gaàn tænh lî Taây Ninh, ñaët teân laø chuøa Thieàn Laâm, ñeå nhôù laïi chuøa Thieàn Laâm xöa cuûa Thieàn sö Minh Ñaït ôû chaâu thaønh Taây Ninh (chuøa naøy nhoû heïp, khoâng coù ñaát troáng neân khoâng theå xaây caát lôùn hôn ñöôïc).

Naêm 1926, ñaïo Cao Ñaøi ôû Taây Ninh môùi thaønh laäp, chöa coù truï sôû chaùnh thöùc, ñaõ phaûi möôïn Thieàn sö Töø Phong chuøa Thieàn Laâm ñeå thieát Ñaøn, caàu cô buùt. Sau ñoù, ñaïo Cao Ñaøi môùi xaây döïng Thaùnh thaát ôû Long Hoa (Taây Ninh).

Nhôø aûnh höôûng cuûa phong traøo Chaán höng Phaät giaùo ôû Trung Hoa sau Caùch maïng Taân Hôïi (1911), ôû Vieät Nam cuõng daáy leân phong traøo Chaán höng Phaät giaùo.

Trong thôøi gian 1911-1930 phong traøo Chaán höng Phaät giaùo ôû Nam Kyø phaùt trieån nhôø hoaït ñoäng tích cöïc cuûa chö thieàn ñöùc noåi danh thôøi ñoù nhö Hoøa thöôïng Khaùnh Hoøa Nhö Trí (chuøa Tuyeân Linh quaän Moû Caøy, Beán Tre), Hoøa thöôïng Minh Khieâm Hoaèng AÂn (chuøa Giaùc Laâm), Hoøa thöôïng Chaân Thanh Töø Vaên (chuøa Hoäi Khaùnh-Thuû Daàu Moät); Thieàn sö Thieän Chieáu (chuøa Linh Sôn-Saøi Goøn), Thieàn sö Nhö Phoøng Hoaèng Nghóa (chuøa Giaùc Vieân-Phuù Laâm), Thieàn sö Nhö Nhaõn Töø Phong (chuøa Giaùc Haûi)... Thieàn sö Töø Phong tuy hoïc vaán khoâng noåi tieáng uyeân baùc, nhöng taùc phong ñaïo ñöùc cao, coù oùc canh taân vaø nhieät taâm xieån döông chaùnh phaùp, coá heát söùc lo chænh lyù laïi taêng ñoà vaø caûi caùch sinh hoaït Phaät giaùo ñeå tröø caùc teä ñoan trong Phaät giaùo Vieät Nam (nhaát laø ôû Nam Kyø).

Naêm 1920, Hoøa thöôïng Töø Phong hôïp cuøng Hoøa thöôïng Khaùnh Hoøa (chuøa Tuyeân Linh) vaän ñoäng thaønh laäp “Hoäi Luïc Hoøa” hay “Luïc Hoøa Lieân Hieäp” ñeå ñoaøn keát chö taêng trong nhöõng ngaøy gioã Toå ôû caùc chuøa vaø phaùt ñoäng phong traøo Chaán höng Phaät giaùo Nam Kyø. [Hoäi Luïc Hoøa naøy khoâng phaûi laø “Luïc Hoøa Taêng” ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1952 sau naøy]

Trong thôøi gian 1920-1930, caùc chuøa lôùn thöôøng môû tröôøng Höông hoaëc môû caùc lôùp giaûng daïy kinh, luaät...Hoøa thöôïng Khaùnh Hoøa vaø Hoøa thöôïng Töø Phong thöôøng ñöôïc thænh laøm Phaùp sö. Hoøa thöôïng Töø Phong vaø Hoøa thöôïng Khaùnh Hoøa coù coâng trong vieäc phaùt trieån Phaät giaùo ôû    Nam Kyø.

- Naêm 1931 “Hoäi Nam Kyø Nghieân Cöùu Phaät Hoïc” ñaët truï sôû taïi chuøa Linh Sôn (149 ñöôøng Coâ Giang Saøi Goøn). Hoäi ra taïp chí “Töø Bi AÂm” (naêm 1932) ñeå truyeàn baù giaùo lyù, thænh Tam taïng kinh töø Trung Hoa veà taøng tröõ ôû Phaùp Baûo Ñöôøng ôû chuøa Linh Sôn.

- Naêm 1933, “Lieân Ñoaøn Hoïc Xaõ” ñöôïc thaønh laäp ôû Nam Kyø ñeå ñaøo taïo taêng taøi vaø hoaèng döông Phaät phaùp. Caùc chuøa luaân phieân môû Phaät hoïc ñöôøng ba thaùng, moãi chuøa phaûi lo nuoâi aên ôû cho taêng sinh ba thaùng vaø lo thænh Phaùp sö giaûng daïy. Nhöng Lieân Ñoaøn Hoïc Xaõ chæ hoaït ñoäng moät thôøi gian ngaén thì gaëp nhieàu khoù khaên, phaûi tan raõ.

- Naêm 1934, “Hoäi Löôõng Xuyeân Phaät Hoïc” ñöôïc thaønh laäp. Hoäi naøy môû “Phaät Hoïc Ñöôøng Löôõng Xuyeân” ôû Traø Vinh ñeå ñaøo taïo Taêng Ni (naêm 1935, tröôøng ni dôøi veà chuøa Vónh Böûu ôû Thoâm-Beán Tre). Phaät Hoïc Ñöôøng Löôõng Xuyeân ñaøo taïo ñöôïc moät soá taêng só noåi danh sau naøy nhö Chö Hoøa thöôïng: Thích Thieän Hoøa, Thích Thieän Hoa, Haønh Truï, Quaûng Lieân... Hoäi naøy xuaát baûn taïp chí Duy Taâm Phaät Hoïc ñeå laøm cô quan hoaèng phaùp.

Hoøa thöôïng Hueä Quang (chuøa Long Hoøa,Traø Vinh) laøm chaùnh Toång lyù, Hoøa thöôïng An Laïc (chuøa Vónh Traøng-Myõ Tho) laøm chaùnh Hoäi tröôûng, Hoøa thöôïng Khaùnh Anh laøm Phaùp sö vaø Hoøa thöôïng Töø Phong giöõ chöùc Ñaïi ñaïo sö.

Naêm Maäu Daàn (1938), Hoøa thöôïng Nhö Nhaõn Töø Phong vieân tòch taïi chuøa Thieàn Laâm (Taây Ninh), thoï 74 tuoåi. Ñoà chuùng laäp thaùp thôø taïi chuøa Thieàn Laâm vaø  Giaùc Haûi.

]

Thieàn sö HAÛI BÌNH BAÛO TAÏNG

(1818 - 1862)-(Ñôøi thöù 40, toâng Laâm Teá)

Thieàn sö Baûo Taïng, huùy Haûi Bình, thuoäc theá heä 40 cuûa phaùi thieàn Laâm Teá, chi phaùi Lieãu Quaùn (truyeàn theo baøi keä: “Thieät Teá Ñaïi Ñaïo, Taùnh Haûi Thanh Tröøng...”) teân tuïc laø Leâ Chi [Teân tuïc cuûa Thieàn sö Baûo Taïng laø Leâ Chi queâ ôû laøng Nguyeãn Chi theo lôøi keå cuûa Sö Minh Ñöùc, Truï trì chuøa Coå Thaïch], queâ ôû laøng Nguyeãn Chi thuoäc Phuù Yeân, sanh naêm Maäu Daàn (1818).

Thieàn sö Baûo Taïng qui y thoï giôùi vôùi Hoøa thöôïng Sôn Nhaân (töùc Thieàn sö Taùnh Thoâng Giaùc Ngoä), ôû chuøa Baùt Nhaõ treân nuùi Long Sôn (Phuù Yeân).

Sau thôøi gian tu hoïc ôû chuøa Baùt-nhaõ, Thieàn sö Baûo Taïng cuøng hai sö huynh laø Thieàn sö Baûo Thanh vaø Baûo Chaân vaân du hoaèng hoùa veà phöông Nam. Trong khi hai sö huynh Baûo Thanh vaø Baûo Chaân vaøo hoaèng hoùa ôû vuøng Ñoàng Nai (mieàn ñoâng Nam Boä ngaøy nay), Thieàn sö Baûo Taïng ñeán nuùi Traø Bang (laøng Bình An-Phuù Quí-Phan Rang) tu haønh. Sau ñoù, sö Baûo Taïng ñeán vuøng Vónh Haûo, laäp chuøa Linh Sôn ñeå hoaèng döông Phaät phaùp ôû vuøng Phan Rang-Phan Rí.

Naêm 1845, Thieàn sö Baûo Taïng ñeán hoaèng hoùa ôû nuùi Coå Thaïch, caùch xaõ Bình Thaïnh, huyeän Tuy Phong, tænh Thuaän Haûi veà phía ñoâng baéc 2km [Coå Thaïch ôû saùt bôø bieån, thuoäc xaõ Bình Thaïnh, huyeän Tuy Phong, tænh Thuaän Haûi, caùch thaønh phoá Hoà Chí Minh gaàn 300km]. Höông haøo Hoà Coâng Ñieåm ôû xaõ Bình Thaïnh khoâng coù con, gaëp Thieàn sö Baûo Taïng xin caàu töï, sau ñoù vôï oâng Ñieåm sanh moät trai vaø moät gaùi. Mang ôn ñoù, vaø tin theo Phaät phaùp do Thieàn sö Baûo Taïng giaûng daïy, oâng Ñieåm phaùt taâm xaây döïng moät ngoâi chuøa baèng caây, lôïp laù raát khang trang ôû Coå Thaïch. Sau moät thôøi gian ngaén ôû chuøa Coå Thaïch, Thieàn sö Baûo Taïng laïi tieáp tuïc vaøo phöông Nam baèng ñöôøng bieån.

Thieàn sö Baûo Taïng ñeán Baøo Traâm, gaàn muõi Keâ Gaø (Haøm Taân) hoaèng döông Phaät phaùp. Sö Thoâng AÂn khai sôn chuøa Kim Quang nghe danh tieáng sö Baûo Taïng neân ñeán thænh sö Baûo Taïng veà chuøa vaø xin thoï giôùi cuï tuùc vôùi Thieàn sö Baûo Taïng ñöôïc ban phaùp danh laø Höõu Ñöùc.

Trong thôøi gian hoaèng hoùa ôû vuøng Tam Phan (Phan Rang-Phan Rí-Phan Thieát), coù laàn Thieàn sö Baûo Taïng vaân du vaøo vuøng Ñoàng Nai thaêm hai sö huynh laø Baûo Thanh vaø Baûo Chaân.

Trong thôøi gian hoaèng hoùa ôû Baøo Traâm, Thieàn sö Baûo Taïng tìm ñöôïc ñöôøng ngaàm vaøo nuùi Traø Cuù [Nuùi Traø Cuù ôû gaàn Haøm Taân (tænh Thuaän Haûi), caùch Phan Thieát 26km, vaø caùch thaønh phoá Hoà Chí Minh 173km veà phía Baéc.] vaø nhaän thaáy nuùi naøy laø nôi “ñòa linh”, coù nhieàu long maïch hoäi tuï, Thieàn sö Baûo Taïng tu haønh trong moät hang ñaù gaàn ñænh nuùi Traø Cuù, phía döôùi hang coù maïch nöôùc trong maùt, sau naøy ñöôïc goïi laø “hang Toå”.

Thieàn sö Baûo Taïng khi ñeán hang naøy thì caû nuùi laø röøng saâu hoang vaéng, laø nôi hang oå cuûa caùc loaøi coïp soùi. Sö xuoáng baøn thaïch döôùi hang toïa thieàn, khi ñoùi chæ duøng rau röøng qua ngaøy. Ngaøi tu nhö theá traûi maáy naêm daøi, daàn daàn coïp soùi trôû thaønh laø baïn thaân thieát vôùi Ngaøi. Nhôø yù chí quaû caûm lieàu cheát ñeå tu haønh, Ngaøi ñaéc ñaïo nôi ñaây. Sau ñoù, do nhöõng ngöôøi ñi röøng phaùt giaùc ñöôïc choã Ngaøi tu, hoï veà xoùm gaàn nuùi baùo tin cho nhau hay, roài ruû nhau leân nuùi ñaûnh leã Ngaøi vaø chaët caây beän tranh caát cho Ngaøi moät chieác am ñeå ôû tu. Khi ra khoûi hang thì raâu toùc Ngaøi daøi löôït thöôït, bôûi maáy naêm khoâng coù phöông tieän caïo. Khi vaøo ôû trong am, moãi toái Ngaøi toïa thieàn, hoaëc tuïng kinh ñeàu coù hai con coïp haàu beân caïnh.  Chieác am tranh naøy veà sau trôû thaønh chuøa Toå, hai con coïp ñaõ cheát, ñöôïc caùc sö trong chuøa caát ngoâi mieáu nhoû beân caïnh chuøa thôø, goïi laø mieáu OÂng Hoå.

Thôøi gian sau, Thieàn sö Baûo Taïng rôøi am theo ñöôøng bieån vaøo phía Nam, ñeå ñeä töû laø Höõu Ñöùc ôû laïi am tu haønh. Sau naøy sö Höõu Ñöùc döïng chuøa Linh Sôn Tröôøng Thoï ôû phía döôùi thaáp tröôùc hang Toå ñeå hoaèng hoùa (caùch hang Toå ñoä vaøi traêm thöôùc).

Thieàn sö Baûo Taïng ñeán nuùi Chaâu Vieân ôû Phöôùc Haûi (Ñaát Ñoû, Baø Ròa), huyeän Long Ñaát, Baø Ròa-Vuõng Taøu laäp chuøa ñeå hoaèng hoùa, ñaët teân chuøa Chaâu Vieân Sôn Töï, sau ñoù Thieàn sö Baûo Taïng coøn truøng tu vaø troâng coi nhieàu chuøa khaùc ôû vuøng Baø Ròa nhö chuøa Long An, chuøa Böûu An, chuøa Long Höng...Coù theå Toå Baûo Taïng laäp chuøa hay truøng höng chuøa Böûu Long ôû xaõ Phöôùc Haûi (huyeän Ñaát Ñoû tænh Baø Ròa nay thuoäc huyeän Long Ñaát, tænh Baø Ròa-Vuõng Taøu), vì chuøa naøy töø xöa ñeán nay vaãn laøm leã gioã Toå vaøo ngaøy 25 thaùng 5, töùc nhaèm ñuùng ngaøy Toå Baûo Taïng vieân tòch vaø chuøa Böûu Long naèm saùt bôø bieån (ngay vò trí tröôøng phoå thoâng cô sôû Phöôùc Haûi ngaøy nay), töø ñoù ñi vaøo ñaát lieàn khoaûng 2km môùi ñeán nuùi Kyø Vaân vaø nuùi Chaâu Vieân. Toå Baûo Taïng laäp chuøa “Chaâu Vieân Sôn Töï” treân nuùi Chaâu Vieân vaø chuøa Ngoïc Tuyeàn treân nuùi Kyø Vaân.

Naêm Nhaâm Ngoï (1858), Thieàn sö Baûo Taïng ôû chuøa nuùi Chaâu Vieân in laïi saùch Kim Cang Chuù Giaûi (chöõ Nho), ñöôïc söï chöùng minh cuûa sö huynh laø Hoøa thöôïng Baûo Thanh ôû chuøa nuùi Chöùa Chan. Saùch naøy do Toân giaû Qui Phaùp chuù giaûi vaø Toân giaû Qui Phaät taäp chuù.

Sau ñoù, Thieàn sö Baûo Taïng coù theå veà truï trì chuøa Thaïch Sôn, Phuù Yeân.

Naêm Taân Daäu (1861), Thieàn sö Baûo Taïng laïi lo vieát chöõ ñeå khaéc leân baûng goã ñeå in saùch Kim Cang Dieãn Nghóa.

Keá sau ñoù, Thieàn sö Baûo Taïng laïi vaøo hoaèng hoùa ôû chuøa Ngoïc Tuyeàn treân nuùi Kyø Vaân (xaõ Phöôùc Haûi, huyeän Long Ñaát, tænh Baø Ròa-Vuõng Taøu).

Thieàn sö Haûi Bình Baûo Taïng vieân tòch taïi chuøa Ngoïc Tuyeàn, treân bia coù ghi:

“Töø Laâm Teá chaùnh toâng, töù thaäp theá, huùy Haûi Bình, thöôïng Baûo haï Taïng Hoøa thöôïng Giaùc linh.” (Giaùc linh Hoøa thöôïng Haûi Bình Baûo Taïng ñôøi thöù 40, Phaùi Laâm Teá chaùnh toâng.)

Haøng beân phaûi ghi: “Maäu Daàn... sanh” (sanh naêm Maäu Daàn).

Haøng beân traùi ghi: “Töû ö Nhaâm Tuaát nieân, nguõ ngoaït, nhò thaäp nguõ nhaät, Daàn nhi trung” (maát giôø Daàn, ngaøy 25 thaùng 5 naêm Nhaâm Tuaát 1862).

Baûo thaùp cuûa Thieàn sö Baûo Taïng ôû chuøa Ngoïc Tuyeàn bò hö chuùt ít, bia thaùp baèng ñaù xanh bò beå nhöng coøn ñaày ñuû nhö treân.

Chuøa Long Quang (Baø Ròa, Vuõng Taøu) vaãn thôø cuùng Toå Baûo Taïng vaø cuùng gioã haøng naêm.

]

Thieàn Sö  NGOÄ CHAÂN

(Hoøa thöôïng LONG COÁC)                   

Thieàn sö Ngoä Chaân thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, chöa roõ naêm sanh, chæ bieát Sö ñeán laäp chuøa Hang ôû treân nuùi Chöùa Chan (hay nuùi Gia Ray), ôû khe Gia Laøo ñeå tu haønh, Sö goïi hang nuùi naøy laø “Long Coác” (hang Roàng) vì vaäy Thieàn sö Ngoä Chaân coøn ñöôïc toân goïi laø “Hoøa thöôïng Long Coác”.

Trong saùch Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí coù keå veà Thieàn sö Ngoä Chaân nhö sau:

“Nuùi Chöùa Chan ôû phía Baéc huyeän Phöôùc Khaùnh (Long Khaùnh ngaøy nay) 56 daëm, nuùi cao söøng söõng giöõa khu röøng raäm hoang vu. Gaàn chaân nuùi coù khe Gia Laøo, giaùp giôùi huyeän Long Khaùnh vaø huyeän Phöôùc Bình. Nuùi coù nhieàu goã quí, coù caû caây traàm höông, vaø nhieàu loaïi daây maây taøu. ÔÛ löng chöøng nuùi coù thaïch ñoäng vaø gieáng ñaù, Thieàn sö Ngoä Chaân ñeán ñoù ñeå tu.

Sau khi Thieàn sö Ngoä Chaân vaân du (hoaèng hoùa ôû nôi khaùc), thoå daân nhôù töôûng Sö laø ngöôøi ñaéc ñaïo neân laáy ñaát ñaù laáp cöûa ñoäng laïi.”

Sau ñoù, Thieàn sö Ngoä Chaân ñeán nuùi Traán Bieân (hay nuùi Moâ Xoaøi, nay goïi laø nuùi Dinh, ôû gaàn Baø Ròa) laäp chuøa Ñöùc Vaân ñeå tu trì.

Thieàn sö Ngoä Chaân tòch coác (khoâng aên côm), chæ aên rau quaû, tu haønh khoå haïnh tinh nghieâm, ñaït ñöôïc ñaïo quaû neân giaùo hoùa ñöôïc caû thuù döõ (huøm beo, traên raén...), duøng Maät toâng trò beänh cho baù taùnh. Trong saùch Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí, An toaøn haàu Trònh Hoaøi Ñöùc coù keå veà Thieàn sö Ngoä Chaân nhö sau:

“Nuùi Traán Bieân tuïc danh nuùi Moâ Xoaøi (hay nuùi Moãi Xuy) caùch phía ñoâng traán Bieân Hoøa 154 daëm. Hình nuùi cao ngaát, xanh um, coù nhöõng hang nai, ñoài thoâng, maây phuû, suoái reo, caûnh trí u tòch, chaàu veà Gia Ñònh, hình dung daõy nuùi thanh tuù, traûi roäng theânh thang. Löng chöøng nuùi laïi coù ñoäng ñaù thaâm u khuaát khuùc chaät heïp, ñi vaøo khoâng cuøng taän. Coù thaày taêng tòch coác teân laø Ngoä Chaân, caát chuøa Ñöùc Vaân nôi cöûa ñoäng ñeå tu trì; haèng ngaøy chæ aên rau quaû ñeå nieäm Phaät, luyeän taäp ñöôïc caû huøm beo; laïi hay veõ buøa chöõa beänh, thaâu ñöôïc leã taï thì ñem phaân phaùt cho nhöõng ngöôøi ngheøo ñoùi khoán khoå, cuõng laø moät vò cao taêng ñaéc ñaïo vaäy.” [Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí. Baûn dòch cuûa Tu Trai Nguyeãn Vaên Taïo,quyeån thöôïng, trang 17]

]

Hoøa Thöôïng  HOAØNG LONG

( ? - 1737)-(Hoaèng hoùa ôû traán Haø Tieân)

Hoøa thöôïng Hoaøng Long queâ ôû Bình Ñònh vaân du vaøo Haø Tieân, ñeán ôû phía Baéc nuùi Vaân Sôn 5 daëm laäp chuøa tu haønh (sau goïi laø nuùi Baïch Thaùp). Caûnh chuøa thanh tònh, u tòch, theá nuùi quanh co, coù caây caûnh ñeïp.

Hoøa thöôïng Hoaøng Long vaøo hoaèng hoùa ôû Haø Tieân vaøo thôøi Toång binh Cöûu Ngoïc Haàu Maïc Cöûu (?-1735). Cöûu Ngoïc Haàu Maïc Cöûu laø moät Phaät töû thuaàn thaønh, coù lieân heä vôùi chuøa Thaäp Thaùp Di-ñaø ôû Bình Ñònh, coù leõ do ñoù maø Hoøa thöôïng Hoaøng Long vaøo Haø Tieân hoaèng döông Phaät phaùp.

Naêm AÁt Maõo (1735), Cöûu Ngoïc Haàu Maïc Cöûu cheát, con laø Maïc Thieân Töù ñöôïc chuùa Nguyeãn Phöôùc Truù ban cho chöùc Khaâm Sai Ñoâ Ñoác, töôùc Toâng Ñöùc Haàu, thay theá cha cai trò traán Haø Tieân.

Naêm Bính Thìn (1736), Toâng ñöùc haàu Maïc Thieân Töù laäp Chieâu Anh Caùc ñeå môøi caùc vaên nhaân taøi hoa hoäi hoïp, xöôùng hoïa thô. Hoøa thöôïng Hoaøng Long cuõng ñöôïc môøi vaøo Chieâu Anh Caùc.

Naêm Ñinh Tî (1737), Hoøa thöôïng Hoaøng Long vieân tòch ôû chuøa treân nuùi, moân ñeä laäp thaùp baûy töøng ñeå taùng haøi coát, thaùp maøu traéng, neân töø ñoù daân ñòa phöông goïi nuùi ñoù laø nuùi Baïch Thaùp.

Theo lôøi töông truyeàn: Vaøo leã Phaät Ñaûn hay tieát Tam Nguyeân (Raèm thaùng gieâng, thaùng 7, thaùng 10), coù con haïc ñen ñeán chaàu vaø con vöôïn xanh ñem traùi caây ñeán cuùng.

Trong saùch “Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí” phaàn cheùp veà nuùi soâng ôû traán Haø Tieân, khi vieát veà nuùi Baïch Thaùp, An toaøn haàu Trònh Hoaøi Ñöùc ñaõ vieát nhö sau:

“ÔÛ phía Baéc Vaân Sôn naêm daëm (nuùi Baïch Thaùp) coù theá nuùi quanh co, caây xanh töôi toát, coù thaày taêng ôû Qui Nhôn (Bình Ñònh) laø Ñaïi Hoøa thöôïng Hoaøng Long ñeán laäp chuøa   ôû ñaáy.

Ñôøi vua Tuùc Toâng Hieáu Minh Hoaøng Ñeá naêm thöù 13,  laø naêm Ñinh Tî (1737), Hoøa thöôïng maát, ñoà ñeä cuûa oâng xaây thaùp baûy töøng ñeå traân taøng coát xaù-lôïi. Moãi khi ñeán thôøi tieát Tam Nguyeân [Tam Nguyeân: Thöôïng Nguyeân (Raèm thaùng gieâng), Trung Nguyeân (Raèm thaùng 7), Haï Nguyeân (Raèm thaùng 10).] vaø Phaät Ñaûn [Phaät Ñaûn: Muøng 8 thaùng 4 aâm lòch.] thì coù con haïc ñen ñeán chaàu con vöôïn xanh daâng cuùng quaû, löu luyeán boài hoài nhö coù yù muoán tham thieàn thính phaùp; ñaùng goïi laø nôi tònh ñoä tieâu dao vaäy !” [Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí, Bd. cuûa Tu Trai Nguyeãn Vaên Taïo, quyeån Thöôïng, trang 104-105.]

]

Thieàn Sö  HOÀNG AÂN vaø TRÍ NAÊNG haï maõnh hoå

Hieän chöa bieát Thieàn sö Hoàng AÂn thuoäc phaùi thieàn naøo, truï trì chuøa naøo, vaø haønh traïng ra sao.

Hieäp bieän Ñaïi hoïc só Trònh Hoaøi Ñöùc coù keå laïi vieäc Thieàn sö Hoàng AÂn vaø Trí Naêng haï maõnh hoå ôû chôï Taân Kieång trong saùch Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí nhö sau:

“Chôï Taân Kieång (Taân Caûnh) ôû phía Nam traán Phieân An hôn 6 daëm, chôï phoá truø maät, thöôøng naêm ñeán dòp Teát Nguyeân Ñaùn, coù cuoäc chôi “ñaùnh ñu tieân” vaø “Vaân xa” [Vaân xa: baùnh xe lôùn nhö quaït nöôùc (xa nöôùc) ôû noâng thoân, treân ñoù coù 8 caùi gheá vaø taùm coâ gaùi ngoài treân ñoù, ñaåy cho baùnh xe lôùn quay voøng troøn ,caùc coâ gaùi maëc quaàn aùo nhieàu maøu saéc ñeïp, bay phaáp phôùi giöõa khoâng trung, xem raát ñeïp.]

Ngaøy 25 thaùng gieâng naêm Canh Daàn (1770), vaøo thôøi chuùa Dueä Toâng (Nguyeãn Phöôùc Thuaàn), sau khi moïi ngöôøi ñeàu an nghæ, coù moät con maõnh hoå vaøo nhaø ngöôøi daân ôû phía Nam chôï Taân Kieång keâu gaøo döõ tôïn, daân chuùng kinh haõi, khoâng ai daùm xuùc phaïm ñeán. Daân baùo vôùi ñoàn dinh Phieân Traán ñeå phaùt binh vaây baét maõnh hoå. Sau ñoù, quaân lính vaø daân chuùng phaûi trieät haï nhieàu nhaø cöûa laøm nhieàu lôùp raøo bao vaây, nhöng coïp raát döõ, khoâng ai daùm ñeán.

Qua ñeán ngaøy thöù ba, quaân daân vaãn chöa coù caùch naøo tröø ñöôïc coïp; tình côø Thieàn sö Hoàng AÂn vaø ñoà ñeä laø Trí Naêng ñeán xin vaøo dieät coïp giuøm cho daân chuùng.

Thieàn sö qua caùc lôùp raøo, vaøo ñaùnh vôùi coïp moät chaäp laâu, coïp bò ñaùnh ñau, chaïy nuùp trong luøm tre. Sö Hoàng AÂn röôït theo, coïp bò doàn vaøo ñöôøng cuøng neân quay laïi quyeát ñaáu vôùi Sö. Thieàn sö Hoàng AÂn lui böôùc, chaúng may chaân böôùc loït vaøo möông nhoû, teù xuoáng, con coïp nhaûy ñeán voà xeù, ñeä töû Trí Naêng nhaûy ñeán tieáp cöùu, ñaùnh truùng ñaàu coïp, coïp cheát ngay. Thieàn sö Hoàng AÂn bò thöông naëng vaø cuõng cheát lieàn trong luùc aáy.

Daân chuùng ôû vuøng chôï Taân Kieång kính phuïc nghóa khí cuûa Thieàn sö Hoàng AÂn, neân ñem choân taïi nôi traän chieán vaø xaây thaùp thôø.” [Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc, quyeån Haï, Bd. cuûa Tu Trai Nguyeãn Vaên Taïo. Nhaø Vaên hoùa xuaát baûn Saøi Goøn-1972]

]

Thieàn Sö KHAÙNH LONG

Thieàn sö Khaùnh Long chöa roõ queâ quaùn, toâng phaùi vaø haønh traïng; chæ bieát Sö laäp chuøa Khaùnh Long ôû goø Quít huyeän Phöôùc Chaùnh, traán Bieân Hoøa. Caûnh chuøa Khaùnh Long ñöôïc du khaùch ñaët baøi thô ca ngôïi nhö sau:

          Tieâu sô caây nuùi boùng taø döông

          Khe suoái ñi qua vieáng ñaïo tröôøng

          Khoâng khoùi ñun traø haïc trong oå

          Meán thay thieàn vò thaät thanh löông.

          (Tieâu sô laõnh thoï quaûi taø döông

          Boä nhaäp kheâ nham phoûng ñaïo tröôøng

          Chöû daùnh voâ yeân saøo haïc tónh

          Khaû lieân thieàn vò chính kheâ löông.)      

Sau ñoù, Thieàn sö Khaùnh Long ñeán nuùi Chaâu Thôùi, nôi goø cao, thuoäc thoân Long Tuy, huyeän Long Thaønh, traán Bieân Hoøa laäp chuøa Hoäi Sôn.

Trong saùch Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí, An Toaøn Haàu vieát veà chuøa Hoäi Sôn cuûa Thieàn sö Khaùnh Long nhö  sau:

“Nuùi Chaâu Thôùi caùch phía Nam traán Bieân Hoøa 11 daëm röôõi, caùc töøng nuùi cao xanh, caây coái laâu ñôøi raäm toát, laøm taám bình phong trieàu veà traán thaønh, hình nuùi nhaáp nhoâ cao thaáp khuaát khuùc, chaïy qua höôùng Ñoâng, giaùp haï löu soâng Ñoàng Nai (soâng Phöôùc Giang) roài ñeán Goø Coâng thì döùt.

ÔÛ ñuoâi daõy nuùi Chaâu Thôùi, veà phía Baéc, nöùt ra moät chi chaïy ñeán ñòa phaän thoân Long Tuy, roài noåi leân goø cao baèng phaúng roäng raõi; ôû treân nuùi coù hang hoå vaø suoái nöôùc, daân chuùng ôû doïc theo ñoù; treân nuùi coù chuøa Hoäi Sôn, laø choã Thieàn sö Khaùnh Long saùng taïo ñeå tu haønh. Chuøa Hoäi Sôn treân nuùi nhìn xuoáng soâng Ñoàng Nai, khaùch haønh höông leo leân nuùi du ngoaïn, coù caûm töôûng tieâu dao thoaùt ngoaøi coõi   tuïc luïy.”

          (Theo saùch Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí Q. thöôïng tr. 14)

]

Ni Coâ hoïÏ LE VÔÙI NUÙI THÒ VAÕI

Ni coâ teân Leâ Thò Nöõ, khoâng bieát queâ quaùn ôû ñaâu, chæ bieát luùc chöa xuaát gia coâ thuoäc gia ñình nhaø giaøu, treû ñeïp, hieáu thaûo, lo phuïng döôõng cha meï, khoâng chòu laáy choàng. Sau khi cha meï maát môùi chòu xuaát giaù, nhöng khoâng bao laâu thì choàng cheát. Baø khoâng chòu taùi giaù, nhöng bò nhaø quyeàn theá aùp böùc, vì vaäy baø xuoáng toùc xuaát gia tu haønh.

Ni coâ laäp am treân nuùi gaàn Baø Ròa, giöõ giôùi luaät tinh nghieâm, chí taâm tu haønh, ñaït thaønh chaùnh quaû. Vì vaäy, ngöôøi ñôøi sau goïi nuùi ñoù laø nuùi Thò Vaõi hay nuùi Nöõ Taêng.

Saùch Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí vieát: “Nuùi Nöõ Taêng” ôû ñoâng nam huyeän Long Thaønh 12 daëm, tuïc goïi laø nuùi Thò Vaõi, ñaát ñaù xen loän, caây coái leân cao, töø tænh Gia Ñònh troâng ñeán nhö hoøn ngoïc Thöôïng ñeá tröng baøy, töôïng tröng toát ñeïp. Nhaân daân ôû ñaây nhôø nhieàu moùn lôïi (caây goã, daàu thoâng, chim muoâng, than cuûi). Xöa coù Ni coâ laø Leâ Thò Nöõ döïng am ôû taïi nuùi aáy, neân goïi laø “Nuùi Nöõ Taêng”. [Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí Bd. N.V.Taïo taäp Thöôïng, tr.14]

Saùch Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc coù vieát: “Nuùi Nöõ Taêng, tuïc goïi laø nuùi Baø Vaõi, ôû ñòa phaän Long Thaønh, xöa coù ngöôøi con gaùi hoï Leâ, gia tö giaøu coù, nhöng bò lôõ thôøi, sau khi cha meï maát roài môùi coù choàng, khoâng ñöôïc bao laâu choàng cheát, baø theà khoâng taùi giaù, laïi bò keû cöôøng haøo caäy mai moái thöôøng ñeán quaáy nhieãu. Baø beøn caïo ñaàu laäp am ôû ñænh nuùi, töï laøm thaày Caû cuøng boïn ñoàng toäc giöõ loøng tu trì, sau thaønh chaùnh quaû. Ngöôøi ta nhaân ñoù ñaët teân nuùi.” [Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí Bd. N.V.Taïo taäp Thöôïng, tr.16, 17.]

]

Ni Coâ hoï TOÁNG ôû HAØ TIEÂN

Ni coâ Toáng Thò Löông laø con moät nhaø giaøu ôû Haø Tieân, thuøy mò, sieâng naêng, gioûi veà nöõ coâng, giaøu nöõ haïnh.

Khi coâ ñeán tuoåi möôøi saùu, nhieàu nhaø quyeàn theá caäy ngöôøi mai moái ñeán caàu hoân, nhöng taát caû ñeàu bò töø choái. Cha meï traùch cöù, coâ cöù thöa: “Nhaân duyeân cuûa con phaûi nhôø ñöùc Phaät chæ giaùo.”

Töông truyeàn boãng moät hoâm, coù moät vò sö laï vaøo nhaø coâ thuyeát giaûng Phaät phaùp, ngöôøi nhaø cho gì Sö cuõng khoâng laáy maø Sö chæ naèng naëc ñoøi xin chieác aùo loùt ñang phôi ngoaøi saân, aùo aáy laïi laø cuûa coâ. Cha meï coâ thaáy vieäc baát nhaõ nhö theá neân la maéng, xua ñuoåi lôùn tieáng. Coâ chaïy ra khuyeân can cha meï, vò sö chæ mæm moät nuï cöôøi roài ñi thaúng. Sau khi nhaø sö ñi khoûi, luùc naøo coâ cuõng thaáy hình nhö coù ñöùc Phaät hieän ôû beân mình, neân xin cha meï cho theá phaùt ñi tu. Cha meï khuyeân nhuû heát lôøi maø coâ vaãn khaêng khaêng moät möïc, neân veà sau cuõng phaûi ñaønh chieàu theo yù cuûa coâ, cho laäp am Quan AÂm ôû beân traùi nuùi Ñaïi Kim treân ñaûo Ñaïi Kim cho coâ tuïng nieäm tu haønh.

Coâ theâu moät böùc hình Boà-taùt Quan Theá AÂm raát lôùn, cöù moãi muõi kim laïi nieäm Phaät moät caâu, suoát ba thaùng môùi xong. Böùc tranh treo leân troâng raát soáng ñoäng nhö vò Phaät soáng, ñeå thôø trong am. [Ñaïi Nam Tieàn Lieät Truyeän Tieàn Bieân, quyeån 6]

Am Quan AÂm cuûa Ni coâ Toáng Thò Löông ôû nuùi Ñaïi Kim naèm treân ñaûo Ñaïi Kim. Ñaûo Ñaïi Kim naèm ôû phía Nam traán, chu vi 139 tröôïng 5 thöôùc. Ñaûo naøy ngaên ñoùn soùng coàn, laøm haït ngoïc bieån cuûa traán. Nôi bôø coù baéc caùi caàu vaùn ñeå thoâng ra vaøo, phía sau coù vieän Quan AÂm, phía taû coù Ñieáu ñình, ngöôøi du ngoaïn thöôøng khi traêng thanh gioù maùt ñeán ñaây thaû caâu ngaâm vònh thong dong. Ñaây laø caûnh “Kim döï lan ñaøo” (Ñaûo Kim ngaên soùng) trong möôøi caûnh ñeïp cuûa traán Haø Tieân.

]