Thieàn Sö HUYEÀN QUANG

(1254 - 1334)-(Toå thöù 3, phaùi Truùc Laâm)

Sö teân Lyù Ñaïo Taùi, sanh naêm Giaùp Daàn (1254) ôû laøng Vaïn Taûi thuoäc loä Baéc Giang. Thaân phuï laø Hueä Toå doøng doõi quan lieâu, nhöng ñeán ñôøi oâng thì khoâng thích coâng danh, chæ öa ngao du sôn thuûy. Tuy coù coâng deïp giaëc Chieâm Thaønh, maø oâng khoâng nhaän chöùc quan. Thaân maãu hoï Leâ laø ngöôøi hieàn ñöùc.

Nhaø Sö ôû phía nam chuøa Ngoïc Hoaøng. Naêm Sö sanh, moät hoâm thaày truï trì chuøa Ngoïc Hoaøng laø Thieàn sö Hueä Nghóa, toái tuïng kinh treân chuøa xong, xuoáng phoøng ngoài treân gheá tröôøng kyû, chôït nguû queân moäng thaáy treân chuøa ñeøn ñuoác saùng tröng, chö Phaät tuï hoäi ñoâng vaày, Kim Cang Long Thaàn chaät nöùt, Phaät chæ toân giaû A-nan baûo: “Ngöôi thaùc sanh laøm phaùp khí coõi Ñoâng.” Chôït coù oâng ñaïo goõ cöûa, OÂng chôït tænh giaác, laøm baøi keä vieát trong vaùch chuøa:

          Ngöôøi maø vì ñaïo chôù tìm ñaâu

          Phaät voán taâm mình, taâm Phaät saâu

          Moäng thaáy ñieàm laønh laø aûnh höôûng

          Ñôøi naøy aét gaëp baïn taâm ñaàu.

          (Nhaân chi vò ñaïo khôûi tha taàm

          Taâm töùc Phaät heà Phaät töùc taâm

          Tueä ñòch kieát töôøng vi aûnh höôûng

          Thöû sanh taát kieán haûo tri aâm.)

Thuôû nhoû Sö dung nhan kyø laï, yù chí xa vôøi, cha meï meán yeâu daïy caùc hoïc thuaät. Sö hoïc moät bieát möôøi, bieän taøi hieån Thaùnh. Nieân hieäu Baûo Phuø thöù hai (1274), ñôøi vua Traàn Thaùnh Toâng, Sö thi ñoã Tieán só (Traïng nguyeân), luùc aáy ñöôïc 21 tuoåi. Cha meï tuy ñaõ ñònh hoân cho Sö, nhöng chöa cöôùi. Sau khi thi ñaäu, nhaø vua gaû coâng chuùa cho, Sö vaãn töø choái.

Sö ñöôïc boå laøm quan ôû Haøn laâm vieän vaø phuïng maïng tieáp ñoùn söù Trung Hoa. Vaên chöông ngoân ngöõ cuûa Sö vöôït hôn söù Trung Hoa, khieán hoï phaûi neå phuïc.

Moät hoâm, Sö theo vua Anh Toâng ñeán chuøa Vónh Nghieâm ôû huyeän Phuïng Nhaõn nghe Thieàn sö Phaùp Loa giaûng kinh, Sö chôït tænh ngoä duyeân tröôùc, khen ngôïi quí meán, töï than: “Laøm quan ñöôïc leân ñaûo Boàng, ñaéc ñaïo thì ñeán Phoå Ñaø, ñaûo treân nhaân gian laø baäc tieân, caûnh giôùi Taây thieân laø coõi Phaät. Söï giaøu sang phuù quí nhö laù vaøng muøa thu, maây traéng muøa haï, ñaâu neân meán luyeán ?”

Sö maáy phen daâng bieåu xin töø chöùc ñeå xuaát gia tu haønh. Chính nhaø vua raát meán troïng Phaät giaùo, neân sau cuøng môùi cho. Ñeán nieân hieäu Höng Long thöù möôøi ba (1305), Sö xuaát gia thoï giôùi taïi chuøa Vónh Nghieâm, theo laøm thò giaû Ñieàu Ngöï, ñöôïc phaùp hieäu laø Huyeàn Quang.

Nieân hieäu Höng Long thöù möôøi baûy (1309), Sö theo haàu Phaùp Loa y theo lôøi phoù chuùc cuûa Ñieàu Ngöï. Naêm Ñaïi Khaùnh thöù 4 (1317), Sö ñöôïc Phaùp Loa truyeàn y cuûa Ñieàu Ngöï vaø taâm keä. Sö vaâng leänh truï trì chuøa Vaân Yeân treân nuùi Yeân Töû. Do Sö ña vaên baùc hoïc, tinh thaâm ñaïo lyù, neân hoïc ñoà boán phöông nghe danh tuï hoäi veà tham vaán thöôøng xuyeân khoâng döôùi ngaøn ngöôøi.

Sö thöôøng phuïng chieáu ñi giaûng kinh daïy caùc nôi vaø tuyeån Chö Phaåm Kinh, Coâng Vaên v.v... Nhöõng khoa giaùo trong nhaø thieàn moãi moãi ñeàu phaûi qua tay Sö caû.

Ngaøy raèm thaùng gieâng naêm Quí Söûu (1313) vua Anh Toâng môøi veà kinh ôû chuøa Baùo AÂn giaûng kinh Laêng Nghieâm. Sau ñoù, Sö daâng chieáu xin veà queâ thaêm vieáng cha meï. Nhaân ñaây, laäp ngoâi chuøa phía taây nhaø Sö ñeå hieäu laø chuøa Ñaïi Bi.

Sö trôû veà chuøa Vaân Yeân, luùc ñoù ñaõ 60 tuoåi. Nhaø vua muoán thöû loøng Sö neân cho Thò Bích laø moät cung nhaân tìm caùch gaàn Sö ñeå laáy baèng chöùng ñem veà daâng vua. Thò Bích duøng man keá gôïi loøng töø bi cuûa Sö, roài veà taâu doái vôùi vua. Vì theá, Sö bò tai tieáng khoâng toát. Nhöng sau cuoäc leã chaån teá cuûa Sö, thaáy nhöõng söï linh nghieäm laï thöôøng, nhaø vua khoâng coøn nghi ngôø. Vua lieàn phaït Thò Bích laøm keû noâ boäc queùt chuøa trong cung Caûnh Linh ôû noäi ñieän.(Moät thieàn sö ngoä ñaïo, ñaõ 60 tuoåi maø nghi ngôø veà tình duïc laø  ñieàu khoâng bao giôø coù. Song vì thaáy trong söû cheùp, buoäc loøng chuùng toâi phaûi toùm löôïc neâu ra.)

Sau, Sö truï trì ôû Thanh Mai Sôn saùu naêm. Keá sang Coân Sôn giaùo hoùa ñoà chuùng. Ñeán ngaøy 23 thaùng gieâng naêm Giaùp Tuaát (1334) Sö vieân tòch taïi Coân Sôn, thoï 80 tuoåi.

Vua Traàn Minh Toâng phong thuïy laø Truùc Laâm Thieàn Sö Ñeä Tam Ñaïi, ñaëc phong Töø Phaùp Huyeàn Quang Toân Giaû.

Nhöõng taùc phaåm cuûa Sö:

          - Ngoïc Tieân Taäp

          - Chö Phaåm Kinh

          - Coâng Vaên Taäp

          - Phoå Tueä Ngöõ Luïc.

*

*  *

PHUÏ BAÛN

1. CUÙC HOA

          Vong thaân vong theá dó ñoâ vong

          Toïa cöûu tieâu nhieân nhaát thaùp löông

          Tueá vaõn sôn trung voâ lòch nhaät

          Cuùc hoa khai xöù töùc truøng döông.

Dòch: HOA CUÙC

          Baüng queân thaân theá chaúng heà vöông

          Laëng leõ ngoài laâu laïnh thaáu giöôøng

          Naêm heát trong non khoâng saün lòch

          Nhìn xem cuùc nôû bieát truøng döông (Ngaøy 9 thaùng 9 aâm lòch goïi laø tieát truøng döông)

2. SÔN VUÕ

          Thu phong ngoï daï phaát thieàm nha

          Sôn vuõ tieâu nhieân chaåm luïc la

          Dó thò thaønh thieàn taâm nhaát phieán

          Cung thanh töùc töùc vò thuøy ña.

Dòch: CHUØA NUÙI

          Gioù thu ñeâm vaéng thoåi hieân ngoaøi

          Chuøa nuùi im lìm goái coû may

          Ñaõ ñöôïc thaønh thieàn taâm moät khoái

          Reø reø tieáng deá goïi keâu ai ?

3. THAÏCH THAÁT

          Baùn gian thaïch thaát hoøa vaân truï

          Nhaát lónh thueá y kinh tueá haøn

          Taêng taïi thieàn saøng kinh taïi aùn

          Loâ taøn coát ñoát nhaät tam can.

Dòch: THAÁT ÑAÙ

          Nöûa gian nhaø ñaù laãn trong maây

          Moät maûnh aùo loâng traûi thaùng ngaøy

          Taêng ôû treân giöôøng, kinh taïi aùn

          Loø höông taøn luïn, maët trôøi leân.

4. TAËNG SÓ ÑOÀ TÖÛ ÑEÄ

          Phuù quí phuø vaân trì vò ñaùo

          Quang aâm löu thuûy caáp töông thoâi

          Haø nhö tieåu aån laâm tuyeàn haï

          Nhaát thaùp tuøng phong, traø nhaát boâi.

Dòch: TAËËNG CON EM LAØM QUAN

          Giaøu sang maây noåi ñeán daàn daø

          Ngaøy thaùng troâi nhanh chaúng ñôïi maø

Chi baèng tieåu aån nôi röøng suoái (Tieåu aån laø ôû nôi röøng nuùi, trung aån laø laøm quan nhoû, ñaïi aån laø ôû trieàu ñình.)

          Moät giöôøng gioù maùt, moät chung traø.

5. AN TÖÛ SÔN CÖ AM

          Am böùc thanh tieâu laõnh

          Moân khai vaân thöôïng taàng

          Dó can Long Ñoäng nhaät

          Do xích Hoå Kheâ baêng.

          Baûo chuyeát voâ dö saùch

          Phuø suy höõu saáu ñaèng

          Truùc Laâm ña tuùc ñieåu

          Quaù baùn baïn nhaøn taêng.

Dòch: ÔÛ AM YEÂN TÖÛ

          Cao ngaát am laïnh leõo

          Cöûa môû taän töøng maây

          Maët trôøi soi Long Ñoäng

          Tuyeát daày che Hoå Kheâ

          Vuïng veà khoâng möu löôïc

          Nöông gaäy ñôõ thaân gaày

          Truùc Laâm nhieàu chim nguû

          Quaù nöûa baïn vôùi thaày.

6. NHAÂN SÖÏ ÑEÀ CÖÙU LAN TÖÏ

          Ñöùc baïc thöôøng taøm keá Toå ñaêng

          Khoâng giao Haøn Thaäp khôûi oan taêng.

          Tranh nhö truïc baïn qui sôn khöù,

          Ñieäp chöôùng truøng sôn vaïn vaïn taèng.

Dòch: NHAÂN VIEÄC ÑEÀ CHUØA CÖÙU LAN

          Ñöùc moûng theïn mình noái Toå ñaêng

          Luoáng cho Haøn, Thaäp daáy hôøn caêm.

          Chi baèng theo baïn veà non quaùch

          Nuùi chaát chaäp chuøng muoân vaïn taàng.

*
*  *

7. XUAÂN NHAÄT TÖÙC SÖÏ

          Nhò baùt giai nhaân thích tuù trì,

          Töû kinh hoa haï chuyeån hoaøng ly.

          Khaû lieân voâ haïn thöông xuaân yù,

          Taän taïi ñình chaâm baát ngöõ thì.

Dòch: TÖÙC CAÛNH NGAØY XUAÂN

          Theâu gaám thöa tay daùng myõ nhaân

          Líu lo oanh hoùt, khoùm hoa gaàn.

          Ñaùng thöông voâ haïn, thöông xuaân yù

          Chæ taïi döøng kim, chaúng môû lôøi.

LÔØI NGÖÔØI SOAÏN: Baøi thô naøy khieán nhieàu hoïc giaû hieåu laàm: Taùc giaû laø moät thieàn sö, laïi laø Toå thöù ba cuûa Thieàn phaùi Truùc Laâm Yeân Töû maø coøn tình caûm doài daøo öôùt aùt nhö theá, thì laøm sao ñöôïc giaûi thoaùt? Song, nhaän xeùt nhö vaäy laø moät hieåu laàm ñaùng tieác. Bôûi vì taùc giaû taû caûnh xuaân, neân möôïn hình aûnh ngöôøi con gaùi ñeïp, hoa nôû, chim hoùt ñeå laøm noåi baät ngaøy xuaân. Nhöng ñeán keát thuùc, taùc giaû noùi leân loøng thöông voâ haïn cuûa mình, chính laø khi “döøng kim, khoâng noùi”. Ñaâu khoâng phaûi caâu “ngoân ngöõ ñaïo ñoaïn, taâm haønh xöù dieät”. Baët ñöôøng ngoân ngöõ, döùt loái taâm haønh - ñaây laø choã keát quaû cuûa ngöôøi tu thieàn. Ngöôøi tu ñeán ñaây môùi giaûi thoaùt ñöôøng sanh töû, maø khoâng thöông tha thieát sao ñöôïc? Choã naøy chính laø muøa xuaân baát taän cuûa ngöôøi tu.

*
*  *

Sö coøn laøm phuù chöõ noâm, nhö baøi Vònh Vaân Yeân Töû phuù:

          Buoâng nieàm traàn tuïc;

          Naùu tôùi Vaân Yeân.

          Chim thuïy doõi tieáng ca chim thuïy.

          Gioù tieân ñöa ñoâi böôùc thaàn tieân.

          Baàu ñuûng ñænh giang hoøa theá giôùi;

          Haøi thong thaû daïo khaép sôn xuyeân.

          Ñaát phuùc ñòa nhaän xem luoáng keå,

          Keå bao nhieâu dö traêm phuùc ñòa;

          Trôøi Thieàn thieân thaäp thu thöûa laï,

          Laï hôn ba möôi saùu Thieàn thieân.

Thaáy ñaây:

          Ñaát töïa vaøng lieàn;

          Caûnh baèng ngoïc ñuùc.

          Maây naêm thöùc che phuû ñeàn Nghieâu;

          Nuùi nghìn taàng quanh co ñöôøng Thuïc.

          La ñaù taàng thang doác, moät hoøn öôùm vòn moät hoøn;

          Nöôùc suoái chaûy laøn saâu, ñoøi khuùc nhöõng doø ñoøi khuùc.

          Coû chieàu gioù löôùt, dôïm vui vui;

          Non taïnh möa daàm, maøu thuùc thuùc.

          Ngaøn caây phôi caùnh phöôïng,

          Vöôøn thöôïng uyeån ñoùa toát rôøn rôøn;

          Hang nöôùc töôùi haøm roàng, nhaû ly chaâu hoät saên muïc muïc.

          Nhöïa ñoâng hoå phaùch, saùng khaép röøng thoâng;

          Da ñieåm ñoài moài, gioáng hoøa vöôøn truùc.

          Gaùc veõ tieáng boà lao thoác, gioù vaät ñoaønh ñoaønh,

          Ñeàn ngoïc phieán boái dieäp che, möa tuoân tuùc tuùc.

          Caûnh toát vaø laønh;

          Ñoà töïa veõ tranh.

          Chæn aáy trôøi thieâng meõ kheùo

          Nheøn chi vua Buït tu haønh.

          Hoà sen tröông taùn luïc;

          Suoái truùc baám ñaøn tranh.

          Ngöï söû mai hai haøng chaàu raäp;

          Tröôïng phu tuøng maáy chaïnh phoø quanh.

          Phæ thuùy saép hai haøng loan phöôïng;

          Töû vi baøy lieät vò coâng khanh.

          Chim oùc baïn caén hoa naâng cuùng;

          Vöôïn boàng con keà cöûa nghe kinh.

          Nöông am vaéng Buït hieän töø bi, gioù hiu hiu, maây nheø nheï.

Keà song thöa thaày ngoài thieàn ñònh, traêng vaëc vaëc, nuùi xanh xanh .                    

Huoáng chi,

Vaân thuûy baèng loøng;

Yeân haø phaûi thuù.

Vui thay caûnh khaùc caûnh hoaøng kim;

Troïng thay ñöôøng hôn ñöôøng caåm tuù.

Phaân aân aùi, am Naõo am Long;

Döùt nhaân duyeân, laøng Nöôøng laøng Muï.

Maëc ca-sa naèm tröôùng giaáy, maøng chi chaâu ñaày laãm, ngoïc ñaày röông;

Queân ngoïc thöïc boû höông giao, caép naïnh caø moät voø, töông moät huõ.

Chaëp tieát döông tieáng nhaïc doõi truyeàn;

Voi la ñaù tính töø chaúng ñoá.

Xem phong caûnh hôn caûnh Baø Roi;

Phoùng tay caàu chöng caàu Thaèng Nguï.

Bao nhieâu phong nguyeät, vaøo coõi voâ taâm;

Chôi daáu nöôùc non, döôõng ñôøi thaùnh thoï.

Ta nay,

Ngoài ñænh Vaân Tieâu;

Côõi chôi Caùnh Dieàu.

Coi Ñoâng sôn töïa hoøn kim luïc;

Xem Ñoâng haûi töïa mieäng con ngao.

Nöùc ñaøi lan nghó höông ñan queá;

Nghe Haèng Nga thieát khuùc tieâu thieàu.

Quaùn thaát baûo veõ bao Buït hieän;

AÙo luïc thuø tieáng gioù tieân phieâu.

Thaày tu tröôùc ñaõ leân Phaät quaû;

Tieåu tu sau coøn vò Tyø-kheo.

          . . .

Keä raèng:

          Ruõ khoâng thay thaûy aùnh phoàn hoa,

          Laáy choán thieàn laâm laøm cöûa nhaø.

          Khuya sôùm saùng choang ñeøn baùt-nhaõ,

          Hoâm mai röûa saïch nöôùc ma-ha.

          Loøng thieàn vaèng vaëc traêng soi giaïi,

          Theá söï hiu hiu gioù thoåi qua.

          Coác ñöôïc tính ta neân Buït thöïc,

          Ngaïi chi non nöôùc caûnh ñöôøng xa.

                                        (Hueä Chi)

]

Quoác Sö  QUAÙN VIEÂN

(Cuoái theá kyû 13 ñaàu theá kyû 14)

Sö hieäu laø Quaùn Vieân ôû chuøa Ñoâng Sôn, giôùi haïnh thanh baïch, tueä giaûi troøn ñaày, maáy möôi naêm maø khoâng xuoáng nuùi.

Gaëp khi vua Traàn Anh Toâng (1293-1314) ñau maét ñaõ hôn thaùng, chöõa trò khoâng hieäu quaû, ngaøy ñeâm ñau nhöùc. Boãng vua naèm moäng thaáy moät vò sö laáy tay xoa vaøo maét. Vua hoûi sö töø ñaâu ñeán vaø teân gì? Sö ñaùp: “Toâi laø Quaùn Vieân, ñeán cöùu maét vua.” Tænh moäng, maét lieàn heát ñau, qua vaøi ngaøy maét vua khoûi haún. Vua cho ngöôøi tìm hoûi trong giôùi taêng só, quaû coù ngöôøi teân Quaùn Vieân ôû chuøa Ñoâng Sôn. Nhaø vua sai ngöôøi môøi ñeán, roõ raøng laø vò sö ñaõ thaáy trong moäng. Vua raát laáy laøm laï, phong chöùc Quoác Sö, ban thöôûng raát haäu. Sö ñeàu ñem phaân phaùt heát khoâng ñeå laïi moät ñoàng naøo, vaãn maëc y vaù trôû veà nuùi, döôøng nhö chaúng quan taâm.

Töø ñoù veà sau, Sö ñi vaân du khaép nuùi soâng chaâu huyeän laøng maïc, neáu ôû ñaâu coù mieáu thôø thaàn khoâng chính ñaùng, laøm haïi daân, ñeàu bò Sö quôû traùch ñuoåi ñi, deïp phaù mieáu ñeàn. Coøn nhöõng thaàn lôùn maïnh meõ, phaàn nhieàu hieån hieän hay baùo moäng ñoùn tieáp Sö vaø xin qui y thoï giôùi, giaûm bôùt cuùng kieán sinh vaät vaø khieán baûo veä daân chuùng, khoâng ai daùm xuùc phaïm. Ngöôøi ñôøi sau vaãn kính troïng Sö.

Khoâng bieát Sö tòch luùc naøo, ôû ñaâu vaø thuoäc heä phaùi naøo.

(Trích dòch Nam OÂng Moäng Luïc)

]

Thieàn Sö ÑÖÙC MINH

Sö ngöôøi laøng Boái Kheâ, huyeän Thanh Oai, hoï Nguyeãn, teân Bình An, ñaïo hieäu laø Ñöùc Minh. Cha teân Höông, meï laø Traàn Thò Hoa. Moät hoâm, meï moäng thaáy Phaät giaùng haï, roài coù mang sinh ra Sö.

Naêm leân saùu tuoåi, cha meï maát caû, phaûi ôû nhaø baø coâ. Coâ voán nhaø laøm ruoäng, baét Sö chaên traâu. Sö vaãn coøn nhoû, nhöng raát moä ñaïo Phaät, ôû tuùp nhaø tranh beân ñöôøng, baøy baøn thôø Phaät beân taû, thöôøng laáy côm laøm oaûn cuùng. Vieäc chaên traâu Sö thöôøng giao cho boïn treû khaùc. Gaëp luùc trôøi ñaïi haïn, ao ñaàm khoâ caïn, Sö thöông loaøi toâm caù bò cheát khoâ, lieàn cuøng boïn muïc ñoàng ra caùc ao ñaàm vôùt laáy, ñem thaû vaøo soâng Vónh Höïu. Baø coâ thaáy theá giaän laém, traùch maéng Sö cay ñaéng. Sö coá nhaãn nhuïc ôû, ñeán naêm leân chín tuoåi lieàn xuaát gia, tu taïi chuøa Ñaïi Bi trong laøng. Ngöôøi laøng ñeàu khen Sö laø ngöôøi coù giôùi haïnh.

Naêm 15 tuoåi, Sö ñi vaân du khaép nôi, ñeán xaõ Tieân Löõ, huyeän An Sôn, leân nuùi ngaém caûnh raát thích thuù. Nuùi naøy coù chuøa moät gian hai chaùi, moät vò Tröôûng laõo tu taïi ñaây. Sö yeát kieán Tröôûng laõo xin theo tu haønh. Tröôûng laõo giaûng daïy kinh keä, Sö hoïc tinh taán, khoâng bao laâu hieåu thoâng moïi phaùp linh thoâng. ÔÛ chuøa Tieân Löõ möôøi naêm, Sö noåi tieáng “ñaéc ñaïo”. Vua Traàn nghe tieáng saéc phong laø Hoøa thöôïng, cho hieäu laø Ñöùc Minh, roài môøi veà ôû chuøa Tröôøng An.

Sau khi tin Tröôûng laõo tòch, Sö veà thôø phuïng ba naêm. Sö veà laøng thaêm, baø coâ giao traû laïi nhöõng ruoäng cuûa cha Sö ñeå laïi tröôùc. Sö coá töø choái khoâng nhaän, trôû veà chuøa nuùi Tieân Löõ ôû tu. Sö xaây döïng laïi ngoâi chuøa môùi. Thôï laøm hôn traêm ngöôøi, Sö chæ ñeå moät noài côm nhoû vaø moät ít muoái treân baøn, moät laùt bieán thaønh coã chay la lieät, moïi ngöôøi aên maõi khoâng heát. Luùc chuøa ñang xaây döïng, Sö ñi guoác goã qua laïi treân caây keøo xem thôï laøm, ñi laïi bình thöôøng nhö ñi treân ñaát. Thôï thaày troâng thaáy ñeàu baùi phuïc thaàn thoâng cuûa Sö.

Sö tuoåi ñaõ 95, moät hoâm vaøo ngoài trong am goã, goïi chö taêng ñeán baûo: “Nay ta ñaõ heát traàn duyeân seõ tòch. Caùc oâng ñoùng cöûa am laïi, sau ba thaùng môû ra, neáu thaáy muøi thôm thì ñeå thôø, neáu thaáy hoâi thoái thì ñem taùng ôû ngoaøi ñoàng.” Noùi xong, Sö lieàn ngoài yeân thò tòch. Sau moät traêm ngaøy, chö taêng môû cöûa am, nghe muøi höông thôm phöùc, moïi ngöôøi lieàn laøm leã phuïng thôø, nhaân daân khaép mieàn chung quanh ñeàu suøng baùi. Xaõ Boái Kheâ cuõng laäp ñeàn thôø phuïng, haøng naêm cöù ngaøy 12 thaùng gieâng taïi caùc nôi thôø Sö ñeàu coù hoäi teá leã, ngöôøi ñeán xem hoäi raát ñoâng. Ngöôøi ñôøi goïi Sö laø Thaùnh Boái.

Sau vua Traàn Haäu Ñeá [Traàn Haäu Ñeá: Giaûn Ñònh Vöông Traàn Ngoãi (1407-1409), Traàn Quí Khoaùng (1409-1413).] tuoåi cao chöa coù con trai, leân chuøa Tieân Löõ caàu ñaûo, sinh ñöôïc Hoaøng töû, lieàn taëng phong Sö laø “Ñaïi Thaùnh Khai Sôn Nghóa Toàn Bình Ñaúng Haønh Thieän Ñaïi Boà-taùt”, vaø xuoáng chieáu cho ñòa phöông phaûi phuïng thôø nghieâm khaån [Phoûng theo taäp “Quaûng Nghieâm Töï Thaùnh Toå Di Tích”.]

Ñeán nay chöa bieát Sö tu theo toâng phaùi naøo cuûa ñaïo Phaät. Song chuùng toâi ñoïc thaáy moät ñoaïn trong “Thænh Thaùnh Toå Khoa” ôû chuøa Quaûng Nghieâm theá naøy:

“Nhaát taâm phuïng thænh, thieàn löu dieãn phaùi, Phaät Toå truyeàn ñaêng, ñöông giaùc haûi chi ba lan, dieäu meâ ñoà chi nhaät nguyeät. Thaàn thoâng nhaäp thaùnh, taâm töùc Phaät, Phaät töùc taâm; phaûn chieáu hoài quang, saéc thò khoâng, khoâng thò saéc. Tòch dieät thöôøng toàn chaân taùnh, laïc phong traàn baát ñoäng thuûy ba thanh. Hoä giaùng kieát töôøng, baûo an nhaân vaät.

Cung duy, Nam Vieät Khai Tieân Löõ Sôn Nghóa Toàn Bình Ñaúng Haønh Thieän Boà-taùt.”

Dòch: Moät loøng phuïng thænh, doøng thieàn traøn ngaäp, Phaät Toå trao ñeøn; daäy soùng moøi nôi bieån giaùc, soi nhaät nguyeät nôi ñöôøng meâ; thaàn thoâng nhaäp thaùnh, taâm laø Phaät, Phaät laø taâm; hoài quang phaûn chieáu, saéc laø khoâng, khoâng laø saéc; chaân taùnh tòch dieät thöôøng coøn, öa phong traàn chaúng ñoäng soùng nöôùc trong; hoä xuoáng ñieàm laønh, baûo an nhaân vaät.

Cuùi mong, Nam Vieät Khai Tieân Löõ Sôn Nghóa Toàn Bình Ñaúng Haønh Thieän Boà-taùt.

]

Ni Sö TUEÄ THOÂNG

(Giöõa theá kyû 14)

Ni Sö hoï Phaïm, con gaùi cuûa moät gia ñình ñôøi ñôøi laøm quan. Ni Sö xuaát gia tu ôû am treân nuùi Thanh Löông. Ni Sö tu khoå haïnh, trì giôùi chuyeân caàn, tueä giaûi  thoâng suoát, thöôøng ngoài thieàn ñònh, dieän maïo gioáng heät La-haùn. Keû ñaïo ngöôøi tuïc xa gaàn ñeàu kính moä, danh tieáng Ni Sö löøng laãy, laø baäc toâng sö cuûa ni chuùng caû nöôùc, teân tuoåi ngang haøng vôùi caùc baäc cao taêng. Vua Traàn Ngheä Toâng (1370-1372) ban hieäu laø “Tueä Thoâng Ñaïi Sö”.

Veà giaø, Ni Sö dôøi veà ôû Ñoâng Sôn. Moät hoâm, Sö baûo ñeä töû raèng: “Ta muoán ñem thaân hö aûo naøy thí cho hoå lang moät böõa no.” Sö beøn vaøo giöõa nuùi saâu ngoài kieát giaø, khoâng aên uoáng hai möôi moát ngaøy, hoå lang ngaøy ngaøy tôùi ngoài chung quanh maø khoâng daùm ñeán gaàn. Ñoà ñeä naøi næ Sö trôû veà am. Veà am, Sö ñoùng cöûa nhaäp ñònh qua moät muøa heø, roài taäp hôïp ñeä töû laïi giaûng ñaïo, boãng nhieân ngoài tòch, tuoåi ngoaøi taùm möôi. Luùc hoûa taùng coù raát nhieàu xaù-lôïi. Quan sôû taïi xaây thaùp cho Sö ngay treân nuùi aáy.

Tröôùc khi tòch Sö daïy ñeä töû: “Sau khi ta ñi neân chia bôùt xöông ta laïi ñaây ñeå maøi röûa taät bònh cho ngöôøi ñôøi.” Ñeán khi nhaët xöông, thaáy khoâng ñaønh beøn cho heát vaøo trong hoäp phong laïi. Qua ñeâm, boãng moät chieác xöông cuøi tay treân baøn, beân ngoaøi hoäp, moïi ngöôøi ñeàu kinh ngaïc veà söï linh nghieäm cuûa Sö. Veà sau, coù ngöôøi maéc beänh ñeán khaån caàu, ñeä töû ñem xöông maøi vôùi nöôùc cho röûa, moïi ngöôøi ñeàu laønh beänh ngay. Söï theä nguyeän cuûa Sö saâu roäng nhö theá.

          Khoâng bieát Sö thuoäc heä phaùi naøo.

          (Trích dòch Nam OÂng Moäng Luïc)

]

Thieàn Sö  HÖÔNG HAÛI

(1628 - 1715)-(Phaùi Truùc Laâm)

Toå tieân Sö queâ ôû laøng AÙng Ñoä, huyeän Chaâu Phuùc. OÂng Toå naêm ñôøi cuûa Sö laøm quan Quaûn Chu Töôïng coi thôï ñoùng thuyeàn cho trieàu ñình. OÂng sanh ñöôïc hai ngöôøi con trai, con caû troâng coi Laõng doanh, töôùc Huøng Quaän Coâng, quaûn ñoác ba traêm lính thôï. Con thöù laøm chöùc Phoù cai quan töôùc Trung Loäc Haàu, laø oâng Toå boán ñôøi cuûa Sö. Khoaûng nieân hieäu Chaùnh Trò ñôøi vua Leâ Anh Toâng (1558-1571), Trung Loäc Haàu theo Ñoan quoác coâng Nguyeãn Hoaøng vaøo traán Quaûng Nam. OÂng ñöôïc Nguyeãn Hoaøng tin duøng neân thaêng chöùc Chaùnh cai quan, quaûn laõnh caùc lính thôï ñoùng thuyeàn. Nguyeãn Hoaøng laïi daâng sôù veà trieàu keå roõ coâng traïng, vua Leâ phong cho oâng hieäu Khôûi Nghóa Kieät Tieát Coâng Thaàn, caáp cho ba möôi maãu ruoäng, vaø con chaùu ñöôïc theá taäp.

*
*  *

Sö thuôû nhoû ñaõ thoâng minh taøi gioûi, naêm 18 tuoåi thi ñoã Höông tieán (Cöû nhaân) ñöôïc choïn vaøo laøm Vaên chöùc trong phuû chuùa Nguyeãn. Sau laïi boå Sö ra laøm Tri phuû phuû Trieäu Phong (nay laø tænh Quaûng Trò). Naêm Sö 25 tuoåi raát haâm moä Phaät phaùp neân tìm vaøo hoïc ñaïo vôùi Thieàn sö Vieân Caûnh ôû Luïc Hoà. Ñöôïc Thieàn sö ñaët phaùp danh laø Huyeàn Cô Thieän Giaùc, phaùp töï Minh Chaâu Höông Haûi. Sau, Sö laïi tìm ñeán Thieàn sö Ñaïi Thaâm Vieân Khoan ñeå tham hoïc.

Hôn ba naêm sau, Sö töø quan xin xuaát gia, roài dong thuyeàn ra bieån Nam Haûi truï treân ngoïn nuùi Tim Buùt La, caát ba gian nhaø tranh ôû tu. ÔÛ ñaây, Sö chuyeân tu thieàn ñònh vaø gìn giöõ giôùi luaät tinh nghieâm ñöôïc hôn taùm thaùng. Gaàn ñoù coù bieån teân laø Ngoïa Long Haûi vaø cuø lao Ñaïi Laõnh, hai nôi naøy ít ngöôøi ñi ñeán, laø choã hang oå cuûa ma quaùi. Chuùng ma ñaõ nhieàu laàn keùo ñeán laøm ngaên trôû söï tu haønh cuûa Sö, maø taâm Sö vaãn khoâng lay ñoäng.

Moät ñeâm vaøo luùc canh hai, nhöõng ñoà ñeä cuûa Sö boãng troâng thaáy moät con ma lôùn ñen sì cao chöøng hai tröôïng (8 th) soàng soäc chaïy vaøo, moät luùc roài bieán ñi ñaâu maát. Ñeán cuoái canh ba, boãng coù moät con raén lôùn boø ñeán quaán chaët mình Sö, Sö khoâng cöïa ñoäng ñöôïc, coá nhích mình laàn tôùi baøn Phaät, nieäm chuù thaàn ñao, moät laùt con raén aáy bieán maát.

Laïi moät hoâm, ñang giöõa ban ngaøy boãng maây ñen keùo ñeán tröôùc saân muø mòt, gioù cuoán aàm aàm, caây gaãy caùt bay, maùi nhaø bung toác. Boãng nghe tieáng nhö ngaøn muoân con meøo keâu ran leân moät chaäp. Sö vaãn ñieàm nhieân khoâng chuùt sôï haõi.

Laïi moät laàn, canh vaéng ñeâm khuya, Sö ñang ngoài thieàn tröôùc ñieän Phaät, höông ñeøn saùng choang. Boãng thaáy quaân ma vöøa trai vöøa gaùi ñöùng vaây töù phía, ñöùa caàm giaùo, ñöùa caàm maùc, ñöùa daét traâu, ñöùa daét ngöïa, ñöùa daét voi, nhieàu thöù quaùi töôïng. Sö caûm thaáy ñau buïng, maét môø, khoâng thaáy aùnh saùng cuûa ñeøn. Sö lieàn laäp chí Kim Cöông töôûng löûa tam-muoäi, quyeát ñoát chaùy thaân mình vaø thieâu caû theá giôùi. Moät laùt chuùng ma bieán ñaâu maát, caûnh saéc laïi quang minh nhö tröôùc.

Sö cho raèng ñaát naøy laø aùc ñòa, khoù giaùo hoùa ñöôïc, beøn trôû veà queâ cuõ laø laøng Bình An thöôïng, phuû Thaêng Hoa, xöù Quaûng Nam. Moät ñeâm coù ngöôøi Maùn laïi goõ cöûa Sö vaø thieát tha môøi Sö ra ñaûo Tim Buùt La laïi. Hoûi nguyeân do, ngöôøi Maùn thöa: Sö cuï veà ñöôïc boán ngaøy, thì caû ba ñeàn ôû ñaûo Tim Buùt La, ñeàn Cao Caùc Ñaïi Vöông, ñeàn Phuïc Ba Ñaïi Vöông vaø ñeàn Boâ Boâ Ñaïi Vöông ñeàu phuïc ñoàng leân noùi raèng: “Hoâm noï boïn ma tinh taùc quaùi maáy laàn ñeå laøm naõo haïi Phaùp sö, chuùng ta ngoài yeân xem thöû coi ai thaéng ai baïi. Chuùng ta thaáy Phaùp sö bieán hình bieán töôùng chaúng bieát ôû ñaâu, khieán chuùng ma tinh phaûi lui heát. Chuùng ta thaáy Phaùp sö thaät laø ñaïo haïnh kieâm toaøn, vì vaäy neân baùo cho daân laøng bieát ñi thænh Sö veà truï trì ôû ñaây.” Sö laïi moät phen cuøng ñeä töû xuoáng thuyeàn trôû ra ñaûo Tim Buùt La. Töø ñaây Sö ôû chuyeân tu hôn taùm naêm maø khoâng coù gì chöôùng ngaïi. Nhaân daân raát ngöôõng moä.

Thuaàn quaän coâng traán thuû Quaûng Nam coù baø vôï ñau ñaõ laâu maø khoâng trò laønh, nghe danh tieáng cuûa Sö cho ngöôøi ñeán röôùc. Sö laäp ñaøn tuïng kinh baûy ngaøy ñeâm thì beänh baø laønh. Caû nhaø ñeàu kính phuïc, ñoàng xin qui y vôùi Sö. Xong vieäc, Sö trôû laïi ñaûo Tim Buùt La.

Hôn nöûa naêm sau, quan Toång thaùi giaùm laø Hoa Leã Haàu ôû Quaûng Nam maéc beänh lao ñaõ ba naêm, nghe danh Sö cho thuyeàn ra ñoùn veà trò hoä. Sö veà laäp ñaøn Ñaïi saùm hoái trong voøng möôøi ngaøy beänh ñöôïc khoûi. Hoa Leã Haàu veà Thuaän Hoùa ñem vieäc ñoù keå laïi cho Duõng quoác coâng Nguyeãn Phuùc Taàn (chuùa Hieàn 1648-1687) nghe. Quoác Coâng ngöôõng moä sai söù ra thænh Sö veà doanh phuû. Quoác Coâng ra cöûa ñoùn Sö vaøo, thaêm hoûi vaø luaän baøn ñaïo lyù roài laäp Thieàn Tónh Vieän ôû nuùi Qui Kính môøi Sö truï trì.

Sö ôû nuùi Qui Kính hoaèng hoùa, baø Quoác Thaùi phu nhôn cuøng ba coâng töû laø Phuùc Myõ, Hieäp Ñöùc vaø Phuùc Toä ñeàu xin qui y, quan daân quaân lính ñeàu kính moä, xin qui y coù ñeán moät ngaøn ba traêm ngöôøi (1300).

Baáy giôø coù quan thò noäi giaùm laø Gia quaän coâng ngöôøi laøng Thuïy Baùi huyeän Gia Ñònh ngoaøi Baéc, toøng quaân vaøo ñaùnh Thuaän Hoùa bò Phuùc Taàn baét ñöôïc, nhöng tha cho ñeå ra vaøo daïy noäi cung. Gia quaän coâng thöôøng tôùi lui nghe Sö thuyeát phaùp. Coù keû ganh gheùt taâu vôùi chuùa Nguyeãn laø hai ngöôøi aâm möu ñònh troán veà Baéc. Chuùa Nguyeãn sanh nghi, lieàn baét Sö vaø Gia quaän coâng ñem tra taán, nhöng roát cuoäc khoâng coù baèng chöùng gì. Chuùa Nguyeãn ra leänh cho Sö veà Quaûng Nam.

Bôûi lyù do aáy, Sö quyeát chí trôû veà Baéc thöïc söï. Sö ngaàm döï bò moät chieác thuyeàn cuøng naêm möôi ñoà ñeä vöôït bieån. Veà ñeán ñoàn Traán Lao ñeán yeát kieán quan Ñoác Sö laø Yeân quaän coâng Trònh Na. Trònh Na daâng sôù veà trieàu taâu cho vua Leâ hay. Baáy giôø laø thaùng ba naêm Nhaâm Tuaát, naêm thöù ba nieân hieäu Chính Hoøa (1682). Chuùa Trònh (Trònh Taïc) sai Ñöôøng quaän coâng ñem thuyeàn ñoùn Sö veà kinh. Sö ñeán kinh ôû taïm laïi coâng quaùn, Chuùa Trònh sai Noäi Giaùm laø Nhöông quaän coâng vaø Boài Tuïng laø Leâ Hy ñeán hoûi tra lyù lòch, laïi ñoøi ngöôøi laøng AÙng Ñoä ñeán nhaän thöïc.

Bieát ñuùng leõ thöïc roài, Chuùa Trònh cho môøi Sö vaøo trieàu thaêm hoûi vaø phong cho chöùc Vuï Söû, thöôûng ba traêm quan tieàn, moãi naêm caáp hai möôi boán laâu thoùc, ba möôi saùu quan tieàn, moät taám vaûi traéng. Ñoà ñeä cuûa Sö moãi ngöôøi moät naêm caáp möôøi hai laâu thoùc, möôøi hai quan tieàn. Chuùa sai Sö veõ ñòa ñoà cuûa hai xöù Thuaän Hoùa, Quaûng Nam, Sö vaâng leänh veõ raát roõ raøng daâng leân. Chuùa khen ngôïi thöôûng hai ngaøn quan tieàn.

Thaùng taùm naêm aáy, Chuùa Trònh sai ñöa Sö veà ôû nhaø coâng quaùn traán Sôn Taây. ÔÛ ñaây hôn taùm thaùng, Chuùa laïi dôøi Sö veà ôû traán Sôn Nam vaø ra leänh quan traán thuû laø Leâ Ñình Kieân ño ba maãu quan thoå caát am cho Sö, luùc naøy Sö ñöôïc 56 tuoåi.

Sö veà am naøy laïi caøng tinh taán, haèng giöõ taâm chaùnh ñònh, giôùi luaät tinh nghieâm, sôùm hoâm khoâng khi naøo löôøi moûi. Sö laïi chuù giaûi caùc kinh ra chöõ noâm ñöôïc ba möôi thieân, khaéc baûn aán haønh.

Naêm Canh Thìn nieân hieäu Chính Hoøa (1700), Sö sang ôû chuøa Nguyeät Ñöôøng, hoïc troø theo hôn baûy möôi ngöôøi ñeàu tinh thoâng kinh luaät. Sö xaây döïng laïi ngoâi chuøa Nguyeät Ñöôøng raát roäng raõi vaø ñeïp ñeõ. Chính nôi ñaây, Sö laøm höng thònh laïi phaùi Truùc Laâm.

Vua Leâ Duï Toâng vì hieám hoi con, môøi Sö vaøo noäi ñieän laäp ñaøn caàu töï, baáy giôø Sö ñaõ 78 tuoåi. Luùc vaøo chaàu, vua raát kính troïng, hoûi Sö raèng:

- Traãm nghe Laõo sö hoïc roäng nhôù nhieàu, vaäy xin Laõo sö thuyeát phaùp cho traãm nghe ñeå traãm ñöôïc lieãu ngoä.

Sö taâu:

- Xin beä haï chí taâm nghe cho thaät hieåu boán caâu keä naøy:

          Haèng ngaøy quaùn laïi chính nôi mình

          Xeùt neùt kyõ caøng chôù deã khinh

          Trong moäng tìm chi ngöôøi tri thöùc

          Maët thaày seõ thaáy treân maët mình.

          (Phaûn vaên töï kyû moãi thöôøng quan

          Thaåm saùt tö duy töû teá khan

          Maïc giaùo moäng trung taàm tri thöùc

          Töông lai dieän thöôïng ñoå sö nhan.)

Vua laïi hoûi:- Theá naøo laø yù cuûa Phaät?

Sö lieàn ñaùp:

          Nhaïn bay treân khoâng

          Boùng chìm ñaùy nöôùc

          Nhaïn khoâng yù ñeå daáu

          Nöôùc khoâng taâm löu boùng.

          (Nhaïn quaù tröôøng khoâng 

          AÛnh traàm haøn thuûy

          Nhaïn voâ di tích chi yù       

          Thuûy voâ löu aûnh chi taâm.)

Vua khen ngôïi:- Laõo sö thoâng suoát thay !

*
*  *

Thaùng saùu naêm Giaùp Ngoï nieân hieäu Vónh Thònh (1714), Sö ñaõ ñöôïc 87 tuoåi, chuùa Trònh Cöông (Hi Toå) nhaân ñi kinh lyù gheù thaêm chuøa, phaùt moät ngaøn quan tieàn ñeå cuùng chuøa.

Baáy giôø hoïc troø cuûa Sö ñoâng laém. Sö sai laøm soå ñaët phaùp hieäu, ñöôïc baûy möôi vò laø phaùp töû, döï vaøo haøng ñeä nhaát Thöôïng toïa nhieàu laém. Caùc phaùp töû ñaët phaùp hieäu cöù theo thöù töï cuûa nhöõng chöõ maø Sö ñaõ cho saün, nhö Vieân Thoâng, Chaân Lyù v.v... Coøn caùc phaùp ñieät (chaùu trong ñaïo) thì ñoâng laém khoâng theå keå xieát.

Sö thöôøng ñoïc laïi nhöõng caâu keä xöa ñeå daïy ñoà chuùng nhö :

1. AÂm:Sö töû quaät trung sö töû

          Chieân-ñaøn laâm lyù chieân-ñaøn

          Nhaát thaân höõu laïi caøn khoân khoaùt

          Vaïn söï voâ öu nhaät nguyeät tröôøng.

Dòch : Sö töû trong hang sö töû

          Chieân-ñaøn trong röøng chieân-ñaøn

          Moät thaân nhôø coù trôøi ñaát roäng

          Muoân vieäc khoâng lo ngaøy thaùng daøi.

2. AÂm:Long ñaéc thuûy thôøi thieâm yù khí

          Hoå phuøng sôn xöù tröôûng uy nanh

          Nhaân qui ñaïi quoác phöông tri quí

          Thuûy ñaùo Tieâu Töông nhaát daïng thanh.

Dòch : Ñöôïc nöôùc roàng caøng theâm yù khí

          Gaëp non coïp môùi troå oai huøng

          Ngöôøi veà ñaïi quoác thaønh cao quí

          Nöôùc ñeán Tieâu Töông moät saéc trong.

Treân choã Sö ngoài thöôøng yeát ba baøi tuïng naøy:

1.      Phu töû baát thöùc töï  

          Ñaït-ma baát hoäi thieàn      

          Huyeàn dieäu voâ ngoân ngöõ 

          Thieát maïc voïng löu truyeàn.

Dòch : Khoång Töû khoâng bieát chöõ

          Ñaït-ma chaúng hoäi thieàn

          Huyeàn dieäu khoâng lôøi noùi

          Coát ñöøng doái löu truyeàn.

2.       Taàm ngöu tu phoûng tích  

          Hoïc ñaïo quí voâ taâm       

          Tích taïi ngöu hoaøn taïi     

          Voâ taâm ñaïo dò taàm.        

Dòch : Tìm traâu phaûi noi daáu

          Hoïc ñaïo quí voâ taâm

          Daáu coøn traâu naøo maát

          Voâ taâm ñaïo deã taàm.

3.       Sanh tuøng haø xöù lai

          Töû tuøng haø xöù khöù 

          Tri ñaéc lai khöù xöù 

          Phöông danh hoïc ñaïo nhaân.

Dòch : Sanh töø choã naøo ñeán?

          Cheát seõ ñi nôi naøo?

          Bieát ñöôïc choã ñi ñeán.

          Môùi goïi ngöôøi hoïc ñaïo.

Khi nhaøn haï Sö thöôøng ngaâm hai baøi keä naøy:

1.AÂm: Thaønh thò du lai nguï töï trieàn

          Tuøy cô öùng bieán moãi thôøi nhieân

          Song chieâu nguyeät ñaùo thieàn saøng maät

          Tuøng tieáu phong xuy tónh khaùch mieân.

          Saéc aûnh laâu ñaøi minh saéc dieäu

          Thanh truyeàn chung coå dieãn thanh huyeàn

          Nguyeân lai tam giaùo ñoàng nhaát theå

          Nhaäm vaän haø taèng lyù höõu thieân.

Dòch : Daïo qua thaønh thò nghæ chuøa chieàn

          Tuøy cô öùng bieán leõ ñöông nhieân

          Traêng doøm cöûa môû giöôøng keâ saùt

          Gioù thoåi thoâng cöôøi khaùch nguû yeân.

          Laàu ñaøi röïc rôõ maàu ñeïp ñeõ

          Chuoâng troáng vang reàn tieáng dieäu huyeàn.

          Ba giaùo nguyeân lai cuøng moät theå

          Xoay vaàn ñaâu coù leõ naøo thieân.

2.AÂm: Thöôïng só thöôøng du Baùt-nhaõ laâm

          Traàn cö baát nhieãm lieãu thieàn taâm

          Lieâm Kheâ Trình Thò minh cao thöùc

          Toâ Töû Haøn Vaên kheá dieäu aâm.

          Vaïn töôïng sum la cao dò hieån

          Nhaát bieàu taïo hoùa maät nan taàm

          Nho nguyeân ñaõng ñaõng ñaêng di khoaùt

          Phaùp haûi truøng truøng nhaäp chuyeån thaâm.

Dòch : Thöôïng só thöôøng chôi caûnh tuøng laâm

          Phong traàn khoâng vöôùng hoäi thieàn taâm

          Lieâm Kheâ, Trình Hieäu ngöôøi thoâng suoát

          Toâ Töû, Haøn Vaên hieåu dieäu aâm.

          Muoân ngaøn caûnh vaät baøy deã thaáy

          Taïo hoùa moät baàu khoù truy taàm

          Nguoàn Nho thaêm thaúm leân caøng roäng

          Beå Thích truøng truøng xuoáng laïi thaâm.

Sö thöôøng thuaät laïi nhöõng dieäu ngöõ cuûa caùc ñaáng cao taêng ñeå daïy chuùng:

- Muoán caàn thaáy Phaät cöù nhaän nôi chuùng sanh, chæ vì chuùng sanh meâ khoâng töï bieát coù Phaät, chôù Phaät ñaâu coù laøm meâ chuùng sanh. Ngoä ñöôïc töï taùnh cuûa mình thì chuùng sanh laø Phaät, meâ töï taùnh cuûa mình thì Phaät laø chuùng sanh. Giöõ ñöôïc töï taùnh cuûa mình bình ñaúng thì chuùng sanh laø Phaät, ñeå töï taùnh mình gian hieåm thì Phaät laø chuùng sanh. Taâm ta saün coù Phaät, coøn tìm Phaät nôi naøo? Neân kinh noùi: “Taâm sanh thì caùc phaùp sanh, taâm dieät thì caùc phaùp dieät.” Phaøm phu töùc laø Phaät, phieàn naõo töùc laø boà-ñeà. Nieäm tröôùc meâ laø phaøm phu, nieäm sau giaùc laø Phaät. Nieäm tröôùc chaáp caûnh laø phieàn naõo, nieäm sau ly caûnh laø boà-ñeà.

Chaân taâm töï coù theå, khoâng phaûi do ta bòa ñaët ra. Noù trong suoát nhö hö khoâng, nhö taám göông trong saïch troøn saùng. Khoâng theå laáy caùi coù caùi khoâng, nôi naøy choán noï maø xeùt toät ñöôïc choã u huyeàn cuûa noù. Cuõng khoâng theå laáy trí khoân vaø ngoân ngöõ maø baøn ñeán choã huyeàn dieäu cuûa noù. Chæ coù ai ngoä ñöôïc chaân taâm thì hieåu ngay ôû nôi mình. Ví nhö muoân thöù höông thôm, chæ ñoát moät loø laø hieåu heát muøi thôm. Nhö vaøo beå caû taém, chæ caàn hôùp moät hôùp nöôùc laø bieát heát toaøn vò cuûa beå caû.

Choán chaân thaät thaâm saâu laëng leõ, giaùc ngoä thì buïi traàn laéng saïch taâm theå trong ngaàn; döùt heát moái manh danh töôùng cuûa ngoaïi caûnh, saïch heát nhöõng naêng sôû ôû trong taâm. Bôûi ban ñaàu baát giaùc, boãng khôûi ra voïng ñoäng, chieáu soi laïi töï taâm, theo caùi chieáu soi aáy maø sanh ra taâm traàn. Nhö göông hieän hình töôïng, thoaéùt coù thaân caên. Töø ñoù, chaân taâm bò dôøi ñoåi, caên taùnh bò sai laïc, chaáp vaøo töôùng ñuoåi theo danh, chöùa maõi nhöõng voïng traàn öù ñoïng, keát maõi nhöõng soùng thöùc lieân mieân. Ñem tuùm boïc chaân giaùc vaøo giaác meâ ñeâm, ñaém chìm meâ muoäi trong tam giôùi. Laøm muø loøa con maét trí ôû trong ngoõ toái, khuùm nuùm cuùi loøn trong chín loaøi. ÔÛ treân coõi chaúng ñoåi dôøi, boãng döng luoáng chòu kieáp luaân hoài. Trong phaùp voâ thoaùt, maø töï chuoác söï troùi buoäc nôi thaân. Nhö con taèm muøa xuaân laøm keùn töï giam mình, con thieâu thaân muøa thu töï nhaøo voâ ñeøn thieâu xaùc. Ñem nhöõng sôïi daây meâ môø buoäc laáy nghieäp caên khoå sôû, duøng ñoâi caùnh cuûa loøng tham muø quaùng toan daäp taét voøng löûa töû sanh.

Laïi coù nhöõng keû taø caên ngoaïi nhaäp, cuøng nhöõng keû tieåu khí möu moâ. Chuùng khoâng hieåu roõ nguoàn beänh cuûa sanh töû, khoâng bieát goác chung cuûa ngaõ nhaân (ta ngöôøi). Chæ muoán traùnh choã huyeân naùo, boû nôi hoaït ñoäng, coá phaù töøng caùi töôùng, taùch töøng maûnh buïi cuûa moïi vaät theå ñeå tìm hieåu bieát. Laøm nhö theá, tuy choã tónh laëng coát ngoä lyù khoâng, nhöng khoâng bieát ñoù cuõng laø caùi loái laøm choân vuøi chaân tính laáp maát chaân giaùc. Theá chaúng khaùc naøo keû thaáy ngoïn ñeøn coù nhöõng tia saùng xanh ñoû, muoán khoâng thaáy nhöõng tia aáy beøn ñi taét ngoïn ñeøn; keû troâng thaáy boùng theo doõi mình döôùi boùng maët trôøi, beøn chaïy ra ngoaøi trôøi cho traùnh khoûi boùng. Nhö theá, chæ lao nhoïc tinh thaàn, toán hao söùc löïc. Chaúng khaùc gì gaùnh nöôùc ñoå vaøo ñoáng baêng, vaùc cuûi vaát vaøo ñaùm löûa ñang chaùy. Coù bieát ñaâu nhöõng tia saùng trong ngoïn ñeøn kia laø do maét beänh, boùng ñuoåi theo mình voán ôû thaân mình. Neáu chöõa khoûi beänh loøa ôû maét thì nhöõng tia saùng töï maát, dieät thaân huyeãn chaát naøy thì boùng noï khoâng coøn.

Neáu bieát quay aùnh saùng soi laïi nôi mình boû ngoaïi caûnh maø xem ôû töï taâm, thì Phaät nhaõn saùng suoát, boùng nghieäp töï tan, phaùp thaân hieän ra, nhöõng veát traàn töï dieät. Ta phaûi laáy löôõi dao khoân ngoan cuûa taâm töï giaùc caét ñöùt nhöõng moái daây trieàn phöôïc trong loøng ñeå bieán noù thaønh taâm chaâu. Phaûi duøng muõi giaùo tueä cuûa chaân nhö chaët tan nhöõng lôùp buïi traàn keát thaønh kieán voõng(Kieán voõng: Traàn caûnh laøm môø maét chuùng ta chaúng khaùc naøo löôùi che maét.). AÁy chính laø caùi toâng chæ cuøng taâm, caùi chaân truyeàn ñaït lyù ñoù vaäy.

*

*  *

Sö laïi noùi:

- Voïng thaân tôùi göông soi boùng, boùng vôùi voïng thaân gioáng nhau. Chæ muoán ñeå thaân boû boùng, thì thaân coù thöïc ñaâu naøo ! Thaân voán khoâng khaùc gì boùng, moät khoâng, moät coù ñöôïc sao ? Neáu muoán laáy moät, boû moät, haèng cuøng chaân lyù caùch xa. Laïi meán Thaùnh gheùt phaøm, noåi chìm trong bieån sanh töû. Phieàn naõo nhaân taâm  neân coù, taâm khoâng phieàn naõo ôû ñaâu ? Chaúng nhoïc phaân bieät laáy töôùng, töï nhieân ñöôïc ñaïo choùng mau.

Ba ñôøi chö Phaät ñeàu ôû trong thaân ta, chæ vì taäp khí laøm môø aùm, ngoaïi caûnh laøm ngaên trôû, khieán ta töï meâ ñi. Neáu trong loøng ta ñöôïc voâ taâm laø Phaät quaù khöù. Trong laëng leõ maø khôûi taùc duïng laø Phaät vò lai. Tuøy cô öùng vaät laø Phaät hieän taïi. Ta thanh tònh khoâng nhieãm oâ luïc traàn laø Phaät Ly Caáu. Ta ra vaøo khoâng gì laøm trôû ngaïi laø Phaät Thaàn Thoâng. Ñeán ñaâu cuõng an vui laø Phaät Töï Taïi. Moät taâm trong saùng laø Phaät Quang Minh. Taâm ñaïo beàn chaéc laø Phaät Baát Hoaïi. Ta bieán hoùa voâ cuøng chæ do moät chaân taùnh maø thoâi.

*
*  *

Chí ñaïo goác ôû taâm phaùp, taâm phaùp goác ôû voâ truï. Caùi baûn theå cuûa taâm vaø chaân töôùng cuûa taùnh, voán laëng leõ chaúng phaûi coù, chaúng phaûi khoâng; khoâng coù sanh cuõng khoâng coù dieät. Ta tìm noù thì khoâng thaáy, boû noù vaãn chaúng rôøi. Neáu ta meâ caùi hieän löôïng cuûa noù thì khoå sôû laàm laãn laêng xaêng, neáu ngoä ñöôïc chaân taùnh cuûa noù thì tinh thoâng saùng suoát. Tuy taâm töùc laø Phaät, Phaät töùc laø taâm, song chæ coù ngöôøi chöùng môùi bieát.

Song coøn chaáp coù chöùng, coù bieát thì maët trôøi trí tueä rôi vaøo ñaát coù. Neáu taâm môø mòt khoâng chieáu khoâng saùng thì ñaùm maây hoân traàm ñaõ che laáp cöûa khoâng. Chæ coù taâm khoâng sanh moät nieäm thì khoâng coøn ngaên caùch tröôùc sau; chaân taùnh ñöùng rieâng thì ta ngöôøi naøo khaùc. Nhöng meâ ñoái vôùi ngoä, ngoä troâng vaøo meâ, voïng ñoái vôùi chaân, chaân nöông nôi voïng. Neáu ta caàu chaân maø boû voïng, nhö ngöôøi chaïy troán boùng luoáng nhoïc hình. Neáu ta nhaän chaân chính nôi voïng, nhö ngöôøi vaøo choã maùt thì boùng maát. Neáu taâm khoâng voïng chieáu thì voïng löï töï heát. Töø caùi tòch tri maø khôûi duïng thì caùc thieän haïnh phaán khôûi. Theá neân, caùi ngoä tòch maø khoâng tòch, caùi chaân tri döôøng nhö voâ tri. Laáy taâm nhaát trí khoâng phaân chia tòch vaø tri, hôïp vôùi leõ huyeàn dieäu dung thoâng nhau. Coù vaø khoâng ñeàu khoâng chaáp khoâng maéc, phaûi quaáy ñeàu queân, naêng sôû cuõng döùt. Caùi döùt aáy cuõng baët luoân thì hoa baùt-nhaõ lieàn nôû, moãi taâm ñeàu thaønh Phaät, khoâng taâm naøo chaúng phaûi taâm Phaät; choán choán ñeàu laø ñaïo thì khoâng choã naøo chaúng phaûi coõi Phaät.

Theá neân, chaân vôùi voïng, vaät vôùi ngaõ ñeàu do ôû moät taâm ta, Phaät vôùi chuùng sanh cuõng ñeàu chung nhau moät taâm aáy. Neáu meâ thì ngöôøi theo söï vaät, söï vaät thì voâ vaøn neân ngöôøi chaúng gioáng nhau. Neáu ngoä thì söï vaät theo ngöôøi, ngöôøi ñem moät trí maø dung hoøa muoân caûnh. Ñeán ñaây thì heát choã noùi naêng baët ñöôøng tö töôûng, coøn gì maø noùi nhaân tröôùc quaû sau? Taâm theå roãng laëng, coøn gì laø ngöôøi naøy gioáng, keû kia khaùc? Chæ coøn moät taâm trong saùng, taêng giaûm chan hoøa. Nhö taám göông saùng, tuy khoâng coù hoa maø boùng hoa hieän, göông vaãn voâ taâm, tuy thaáy aûnh töôïng chieáu trong göông, maø aûnh töôïng vaãn haèng khoâng vaäy.

Sö cuõng thöôøng ñoïc nhöõng baøi keä naøy daïy chuùng:

1.AÂm :Coâ vieân khieáu laïc thieân nham nguyeät

          Daõ khaùch ngaâm taøn nguõ daï ñaêng

          Thöû caûnh thöû thôøi thuøy hoäi ñaéc

          Baïch vaân thaâm xöù toïa thieàn taêng.

Dòch : Vöôïn leû huù rôi traêng ngaøn nuùi

          Khaùch queâ ngaâm luïn ngoïn ñeøn khuya,

          Caûnh aáy ngöôøi ñaây ai bieát ñöôïc

          Thieàn taêng ngoài laëng nuùi saâu kìa.                  

2. AÂm:Nam ñaøi tónh toïa nhaát loâ höông

          Chung nhaät ngöng nhieân nieäm löï vöông

          Baát thò töùc taâm tröø voïng töôûng

          Chæ duyeân voâ söï khaû tö löông.

Dòch : Ñaøi nam tónh toïa moät loø höông

          Laëng leõ suoát ngaøy nieäm löï khoâng

          Chaúng phaûi döùt taâm tröø voïng töôûng

          Chæ vì khoâng vieäc ñaùng ño löôøng.

3.AÂm: Khoâ moäc nham tieàn sai loä ña

          Haønh nhaân ñaùo thöû taän tha ñaø

          Loä loan laäp tuyeát phi ñoàng saéc

          Minh nguyeät loâ hoa baát tôï tha.

          Lieãu lieãu lieãu thôøi voâ sôû thieåu

          Huyeàn huyeàn huyeàn xöù dieäc tu ña

          AÂn caàn vò xöôùng huyeàn trung khuùc

          Khoâng lyù thieàm quang yeát ñaéc ma?

Dòch : Caây khoâ tröôùc nuùi deã laïc ñaøng

          Ngöôøi ñi ñeán ñoù thaûy mô maøng

          Tuyeát trong coø traéng ñaâu ñoàng saéc

          Traêng saùng hoa lau chaúng gioáng maøu.

          Lieãu, lieãu, lieãu roài khoâng thieáu soùt

          Huyeàn, huyeàn, huyeàn ñoù cuõng theânh thang

          AÂn caàn haùt khuùc “huyeàn trung” aáy

          AÙnh saùng trong khoâng baøy ñöôïc sao?

4.AÂm: Nhaát döôùc, döôùc phieân töù ñaïi haûi

          Nhaát quyeàn, quyeàn ñaûo Tu-di sôn

          Phaät Toå vò trung löu baát truï

          Höïu xuy ngö ñòch baïc La loan.

Dòch : Moät nhaûy, nhaûy khoûi boán beå caû

          Moät ñaám, ñaám nhaøo nuùi Tu-di

          Trong ngoâi Phaät Toå môøi chaúng ôû

Laïi thoåi saùo chaøi thaúng La loan. (La loan: Choã bieån cuûa quæ La-saùt ôû, noù laø loaøi quæ döõ nhaát maø theá gian ñeàu kinh sôï.)

5.AÂm: Phaûn voïng qui chaân vaïn luïy khoâng

          Haø sa phaøm thaùnh baûn lai ñoàng

          Meâ lai taän thò nga ñaàu dieäm

          Ngoä khöù phöông tri haïc xuaát lung.

          Phieán nguyeät aûnh phaân thieân giaûn thuûy

          Coâ tuøng thinh nhaäm töù thôøi phong

          Tröïc tu maät kheá taâm taâm ñòa

          Thuûy ngoä bình sanh thuøy moäng trung.

Dòch : Boû voïng veà chaân muoân luïy khoâng

          Thaùnh phaøm öùc trieäu xöa nay ñoàng

          Meâ ñi caû thaûy ngaøi vaøo löûa(Ngaøi: laø con thieâu thaân)

          Ngoä laïi môùi hay haïc soå loàng.

          Moät maûnh boùng traêng phaân ngaøn suoái

          Thoâng coâi reo maõi boán muøa rung

          Caàn phaûi thaàm thoâng taâm ñòa aán

          Môùi ngoä bình sinh moät giaác noàng.

6.AÂm: Taâm phaùp song vong du caùch voïng

          Saéc khoâng baát nhò thöôïng dö traàn

          Baùch ñieåu baát lai xuaân höïu quaù

          Baát tri thuøy thò truï am nhaân.

Dòch : Taâm, phaùp ñeàu queân coøn caùch voïng

          Saéc, khoâng nhö moät vaãn thöøa traàn

          Traêm chim chaúng ñeán, xuaân cöù tieán

          Naøo bieát laø ai ngöôøi truï am ?

*

*  *

Ñeán naêm AÁt Muøi nieân hieäu Vónh Thònh thöù möôøi moät (1715) ñôøi Leâ Duï Toâng, saùng ngaøy 13 thaùng 5, Sö taém röûa xong, maëc aùo ca-sa, ngoài kieát giaø an nhieân thò tòch, thoï 88 tuoåi. Moân ñeä xaây ngoâi thaùp ba taàng thôø Sö. Toâng phong cuûa Sö coøn thònh maõi maáy ñôøi veà sau. Chuøa Nguyeät Ñöôøng laø moät thieàn laâm lôùn nhaát trong nöôùc. Sö laø ngöôøi gaây aâm höôûng cuûa doøng thieàn Truùc Laâm ñöôïc vang leân trong khoaûng maáy traêm naêm chìm laëng.

Taùc phaåm cuûa Sö coù:

            1) Giaûi Phaùp Hoa Kinh

            2) Giaûi Kim Cöông Kinh Lyù Nghóa

            3) Giaûi Sa Di  Giôùi Luaät

            4) Giaûi Phaät Toå Tam Kinh 3 quyeån

            5)  Giaûi A Di Ñaøø Kinh

            6) Giaûi Voâ Löôïng Thoï Kinh

            7) Giaûi Ñòa Taïng Kinh

            8) Giaûi Taâm Kinh Ñaïi Ñieân

            9) Giaûi Taâm Kinh Nguõ Chæ

           10) Giaûi Chaân Taâm Tröïc Thuyeát

           11) Giaûi Phaùp Baûo Ñaøn Kinh 6 quyeån

           12) Phoå Khuyeán Tu Haønh 1 quyeån

           13) Baûng Ñieàu Nhaát Thieân

           14) Cô Duyeân Vaán Ñaùp Tinh Giaûi

           15) Lyù Söï Dung Thoâng

           16) Quaùn Voâ Löôïng Thoï Kinh Quoác Ngöõ

]