TUEÄ TRUNG THÖÔÏNG SÓ TRAÀN TUNG

(1230 - 1291)

Thöôïng Só laø con ñaàu cuûa Khaâm Minh Töø Thieän Thaùi Vöông Traàn Lieãu, laø anh caû cuûa Hoaøng thaùi haäu Nguyeân Thaùnh Thieân Caûm. Khi Ñaïi vöông maát, Hoaøng ñeá Traàn Thaùi Toân caûm nghóa phong cho Thöôïng Só töôùc Höng Ninh Vöông.

Luùc nhoû, Thöôïng Só ñaõ toû ra baåm chaát cao saùng, thuaàn haäu coù tieáng. Ñöôïc cöû  traán giöõ quaân daân ñaát Hoàng Loä, Ngaøi ñaõ hai laàn ngaên giaëc Baéc xaâm laêng, coù coâng vôùi nöôùc, laàn hoài ñöôïc thaêng chuyeån giöõ chöùc Tieát Ñoä Söù traán cöûa bieån Thaùi Bình.

Veà con ngöôøi, Thöôïng Só voán khí löôïng thaâm traàm, phong thaàn nhaøn nhaõ. Luùc coøn ñeå choûm, Ngaøi ñaõ chuoäng cöûa khoâng. Ñeán tham vaán Thieàn sö Tieâu Dao ôû tinh xaù Phöôùc Ñöôøng, Ngaøi laõnh hoäi ñöôïc yeáu chæ, beøn doác loøng thôø laøm thaày, laáy thieàn duyeät laøm caùi vui haèøng ngaøy, khoâng laáy coâng danh laøm choã sôû thích, Ngaøi lui veà aáp Tònh Bang do vua phong caáp cho, ñoåi teân laïi laø laøng Vaïn Nieân.

Troän laãn theá tuïc, hoøa cuøng aùnh saùng, trong vieäc ñoái xöû Ngaøi chöa heà phuï loøng ai, nhaân ñoù tieáp maïnh haït gioáng phaùp, dìu daét ñöôïc ngöôøi sô cô. Ngöôøi naøo ñeán hoûi han cuõng ñöôïc Ngaøi chæ cho choã cöông yeáu khieán taâm taùnh hoï öùng duïng ñöôïc nheï nhaøng, khi haønh cuõng nhö luùc taøng, khoâng gì nhaát ñònh caû.

Töø laâu, nhaø vua nghe ñoàn ñaõi veà Ngaøi beøn cho söù thænh vaøo cöûa khuyeát. Ngaøi haàu chuyeän lôøi lôøi ñeàu toû ra sieâu tuïc, nhaân ñoù vua toân Ngaøi laø Sö huynh, taëng cho hieäu Thöôïng Só.

*

*   *

Moät hoâm, coù vò taêng ñeán hoûi:

- Baïch Thöôïng Só, toâi vì sanh töû laø vieäc lôùn, voâ thöôøng nhanh choùng, song chöa bieát thaân naøy töø ñaâu sanh ra ? Cheát seõ ñi veà ñaâu ?

Ngaøi ñaùp:

          -Giöõa trôøi duø coù ñoâi vaønh chuyeån,

           Bieån caû ngaïi gì hoøn boït sanh.

          (Tröôøng khoâng tuùng söû song phi coác,

          Cöï haûi haø phoøng nhaát ñieåm aâu.)

Laïi hoûi:- Theá naøo laø ñaïo ?

Ngaøi ñaùp:

          - Ñaïo khoâng coù trong caâu hoûi

          Caâu hoûi khoâng coù trong ñaïo.

- Coå nhaân noùi: “Khoâng taâm töùc laø ñaïo.” Ñuùng chaêng ?

          - Khoâng taâm chaúng phaûi ñaïo,

            Khoâng ñaïo cuõng khoâng taâm.

Neáu hoï noùi “Khoâng taâm laø ñaïo” thì taát caû caây coû ñeàu laø ñaïo caû sao ? Baèng ngöôïc laïi noùi “Khoâng taâm chaúng phaûi ñaïo” thì caàn gì noùi coù khoâng? Laéng nghe ta noùi keä ñaây:

          Voán khoâng taâm khoâng ñaïo,

          Coù ñaïo chaúng khoâng taâm.

          Taâm ñaïo voán roãng laëng,

          Choã naøo ñaâu ñuoåi taàm ?

          (Baûn voâ taâm voâ ñaïo

          Höõu ñaïo baát voâ taâm

          Taâm ñaïo nguyeân hö tòch

          Haø xöù caùnh truy taàm ?)

Vò Taêng chôït nhaän ra yù chæ, xaù laïy lui ra.

*

*   *

Coù vò taêng hoûi:- Baïch Thöôïng Só, theá naøo laø ñaïi yù Phaät phaùp ?

Ngaøi ñaùp:- Ñaàu traïnh voã soùng maét saâu boï

            Caùnh baèng nhoát gioù ruoät kieán truøng.

          (Ngao ñaàu ñaû laõng tieâu minh nhaõn

           Baèng döïc ñoaøn phong luõ nghò tröôøng.)

Laïi hoûi:- Nhö vaäy, ngöôøi hoïc nhaân ñaâu vaøo ñöôïc choã ñaàu ?

Ngaøi ñaùp:

          - Gaõi ngöùa phaûi ñaâu ngöôøi khaùc ngöùa

            Ñoùi aên chính thaät nhaø ngöôi aên.

- Theá naøo laø Thanh tònh phaùp thaân ?

          - Ra vaøo trong vuõng nöôùc traâu

            Nghieàn ngaãm trong ñoáng cöùt ngöïa.

- Theá aáy thì khoâng theå chöùng nhaäp ?

- Khoâng coù nieäm nhô bôïn töùc Phaùp thaân thanh tònh.

Haõy nghe ta keä ñaây:

          Xöa nay khoâng dô saïch

          Dô saïch toaøn teân suoâng

          Phaùp thaân chaúng ngaên ngaïi

          Gì ñuïc laïi gì trong?

          (Baûn lai voâ caáu tònh                             

          Caáu tònh toång hö danh               

          Phaùp thaân voâ quaùi ngaïi              

          Haø tröôïc phuïc haø thanh ?)

*

*    *

Laïi hoûi:

- Toå Qui Sôn noùi: “Traêm naêm sau, laõo taêng seõ xuoáng nuùi laøm con traâu nöôùc”, yù muoán noùi gì ?

          - Luùa neáp ñoû keâu thöøa anh voõ hoät

          Caây ngoâ bieác ñaäu phöôïng hoaøng caønh.

          (Hoàng ñaïo vònh taøn anh voõ laïp

                Bích ngoâ theâ laõo phuïng hoaøng chi) (Hai caâu thô trong khuùc Thu höùng cuûa thi haøo Ñoã Phuû, duøng theo pheùp ñaûo ngöõ.)

- Xöa Thaùi töû Taát-ñaït-ña vaøo mieáu thaàn, töôïng thaàn suïp xuoáng laïy döôùi chaân, vieäc aáy theá naøo?

          - Naém xoøe vaãn moät baøn tay

           AÁn maét hoùa ngaøn sai khaùc.

- Ngaøi Nam Tuyeàn baùn mình (Nam Tuyeàn ngaøy kia baûo taêng chuùng: “Vöông laõo sö baùn mình, coù ai mua chaêng?” Moät vò taêng ñaùp: “Con mua.” Sö noùi: “Giaù baùn oâng ta khoâng quí cuõng khoâng maït, Thaày laøm sao mua ñöôïc?” Vò taêng khoâng ñaùp ñöôïc.) yù  aáy laø sao ?

- Coøn luùc Ngaøi chöa baùn maïng thì yù aáy laø sao ?

Vò taêng khoâng  ñaùp ñöôïc.

Sö heùt, ñuoåi ra.

*

*  *

Moät vò taêng hoûi:

- Hoøa thöôïng Thuûy Laïo laàn ñaàu tieân ñeán tham baùi Maõ Toå hoûi veà yù nghóa vieäc Toå sö Ñaït-ma töø AÁn  sang, Maõ Toå ñaïp cho moät ñaïp teù nhaøo. Thuûy Laïo loàm coàm ngoài daäy, chôït toû ngoä ngay, voã tay cöôøi haû haû. AÁy laø nghóa gì ?

Ngaøi ñaùp:- Caùi ñaïp cuûa roàng voi chaúng phaûi söùc löøa chòu noåi.

Laïi hoûi:

- Sau ñoù Thuûy Laïo coøn noùi vôùi hoïc troø raèng töø luùc aên caùi ñaïp cuûa Maõ Toå ñeán nay, oâng ta cöôøi maõi khoâng thoâi. Theá laïi laø nghóa gì ?

Ngaøi ñaùp:

          - Thöïc laø tieáng gaàm hoáng cuûa loaøi sö töû

            Phaûi ñaâu gioïng keâu the theù cuûa choù röøng.

- Toâi khoâng hieåu.

Ngaøi beøn ñoïc baøi keä chæ cho:

          - Moät ñaïp ngaõ nhaøo,

          Ai hay tìm xeùt.

          Ñöùng daäy cöôøi to,

          Laïi sanh buoàn thaûm.

          Caàn hieåu Taây sang,

          Ngöïa tô aên coû.

          (Nhaát ñaïp ñaïp ñaùo

          Thuøy giaûi taàm thaûo

          Ñaïi tieáu khôûi lai

          Taêng sanh aùo naõo

          Yeáu thöùc Taây lai

          Maõ caâu kheá thaûo.)

Vò taêng xaù lui ra.

*

*   *

Vò taêng khaùc hoûi:

- Baïch Thöôïng Só, lôøi xöa noùi: “Xanh xanh truùc bieác thaûy laø phaùp thaân”, coù ñuùng chaêng ?

Ngaøi ñaùp:- Sa-di aên maêng röøng böõa tröôùc

            Ñaâu phaûi nhö phaùp thaân ngöôi hoâm nay.

Laïi hoûi:- Coøn caâu noùi “Raäm raäm hoa vaøng ñeàu laø Baùt-nhaõ” laø yù noùi gì ?

          - Hoa ñaøo ñaâu phaûi caây boà-ñeà

            Sao laïi Linh Vaân nhaäp ñöôïc ñaïo. [Thieàn sö Linh Vaân ôû choã Toå Qui Sôn laâu naêm khoâng ngoä, moät hoâm nhôn nhìn xem hoa ñaøo nôû chôït ngoä laøm baøi keä:

Tam thaäp nieân lai taàm kieám khaùch

Kæ hoài laïc dieäp höïu söu chi

Töï toøng nhaát kieán ñaøo hoa haäu

Tröïc chí nhö kim caùnh baát nghi.]

*

*   *

Laïi hoûi:- Coù ba vò taêng ñi haønh khöôùc giöõa ñöôøng gaëp coïp, ngöôøi naøo cuõng neù qua moät beân maø ñi. Baáy giôø nhö theá naøo ?

Ngaøi ñaùp:- Gioù thoåi ngaïi gì ñaùm hoa raäm

          Traêng taø ñaâu quaûn ñaùy khe saâu.

          (Phong xuy baát ngaïi hoa gian maät

          Nguyeät laïc voâ phoøng giaûn ñeå thaâm.)

Laïi hoûi:

- Luùc aáy Qui Toâng noùi “Gioáng tôïï con meøo”. Ñoù laø  yù gì ?

- Mieäng noùi khoâng phaûi töï mình gaëp.

- Coøn ngaøi Trí Kieân noùi “Gioáng tôï con choù”. Ñoù laø yù gì ?

- Laõo aáy naém ñöôïc thôøi cô gom queùt saïch heát, nhöng coù ñieàu ñaùng tieác.

- Coøn Ngaøi yù theá naøo ?

- Con choù.

- Ñeán Sö Nam Tuyeàn noùi “ñoù laø moät con coïp”. YÙ chæ theá naøo ?

- Goùt chaân chaúng chaám ñaát.

*

*   *

Taêng hoûi:- Theá naøo laø Phaùp thaân ?

Ngaøi ñaùp:- Beân ao thaáy hai caùi,

            Döôùi traêng vui ba ngöôøi.

- Phaùp thaân vôùi Saéc thaân gioáng nhau ? Khaùc nhau ?

          - Göôm mang hieäu long tuyeàn

            Ngoïc xöng teân  hoå phaùch.

*

*  *

Taêng hoûi:

- Phaät Theá Toân noùi: “Suoát boán möôi chín naêm, ta chöa töøng noùi moät chöõ.” Vaäy möôøi hai phaàn giaùo töø ñaâu maø ñöôïc ?

Ngaøi ñaùp:- Hôi xoâng khoûi hoäp mong khoâi phuïc,

            Thuoác thaùnh môû bình muoán beänh tieâu.

- Theá naøo laø Phaät cuûa chính mình ?

          - Chaúng ñeán röôïu boà ñaøo,

           Khoù gaëp ngöôøi ñaäp huõ.

- Phaûi hieåu theá naøo ?

          - Nhaø lôùn moät ñeâm nguû,

            Soâng daøi chung ñoø qua.

- Theá naøo laø taâm cuûa coå Phaät ?

          - Troïn noùi khaép thaønh khoâng quoác saéc,

            Ñaâu hay cöûa tía coù thuyeàn quyeân.

- Coå nhaân noùi “Töùc taâm töùc Phaät”, maø sao khoâng hieän tröôùc maét ?

          - Phanh trai tìm ngoïc duø khoù gaëp,

          Moå caù caàu chaâu uoång coâng thoâi.

*
*   *

Daùm hoûi:- Theá naøo laø gia phong cuûa Thöôïng Só ?

Ngaøi ñaùp:- Raûnh, neùm traùi röøng keâu vöôïn tieáp,

            Löôøi, caâu caù suoái khieán haïc tranh.

          (Nhaøn phao nham quaû hoâ vieân tieáp,

           Laõn ñieáu kheâ ngö daãn haïc tranh.)

Laïi hoûi:- Toå yù vaø giaùo yù laø ñoàng hay khaùc ?

Ngaøi ñaùp:- Soùng, nöôùc teân tuy khaùc,

          Buùp, nôû moät ñoùa hoa.

- Boà-ñeà vôùi phieàn naõo, khaùc nhau, gioáng nhau theá naøo ?

          - Trong nöôùc coù vò muoái,

            Giöõa saéc coù maøu keo.

- Theá naøo laø nghieäp sanh töû ?

          - Söông thu laùc ñaùc bôø lau

          Trôøi ñeâm tuyeát xuoáng nhuoäm maøu traêng thanh.

          (Söông thu trích trích loâ hoa ngaïn

           Daï tuyeát phaân phaân nguyeät saéc thieân.)

Laïi hoûi:- Ngaøi Daät-ña (Di-laëc) khoâng tu ñònh tueä thì laøm sao thaønh Phaät ñöôïc ?

Ngaøi ñaùp:- Ñaøo ñoû treân caây thôøi tieát ñuùng

          Cuùc vaøng beân giaäu chaéc gì xuaân.

          (Hoàng ñaøo thoï thöôïng chaân thôøi tieát

           Hoaøng cuùc li bieân baát thò xuaân.)

- Khi ngoài thieàn taäp ñònh thì theá naøo ?

- Vua chuùa xuoáng xe choïi eách nhaùi.

- Khi khoâng ngoài thieàn taäp ñònh thì theá naøo ?

- Thuyeàn Phaïm Laõi soâng hoà vui thuù.

*

*  *

Coù vò taêng hoûi:

- Kinh noùi: “Muoán ñaït ñeán con ñöôøng voâ sanh, caàn bieát roõ coäi nguoàn.” Theá naøo laø coäi nguoàn ?

Ngaøi ñaùp:

          - Tìm nguoàn chaúng coù coäi,

            Naém coäi cuõng khoâng nguoàn.

Laïi hoûi:

- Trong kinh noùi: “Khoâng töùc laø saéc, saéc töùc laø khoâng”, yù aáy theá naøo ?

Ngaøi im laëng giaây laâu, roài hoûi laïi:

- OÂng hieåu chöa?

- Chöa hieåu.

- OÂng coù saéc thaân chöù ?

- Coù.

- Sao noùi saéc töùc laø khoâng ? OÂng thaáy “caùi khoâng” coù töôùng maïo gì khoâng ?

- Khoâng.

- Sao noùi khoâng töùc laø saéc ?

- Roát cuoäc laø theá naøo ?

- Saéc voán khoâng khoâng, khoâng voán khoâng saéc.

Vò taêng leã taï.

Ngaøi noùi:- Nghe keä ta ñaây:

          Saéc töùc khoâng khoâng töùc saéc,

          Ba ñôøi Nhö Lai phöông tieän ñaët.

          Khoâng voán khoâng saéc, saéc khoâng khoâng,

          Theå taùnh saùng ngôøi khoâng ñöôïc maát.

          (Saéc töùc thò khoâng khoâng thò saéc,

          Tam theá Nhö Lai phöông tieän löïc.

          Khoâng boån voâ saéc saéc voâ khoâng,

          Theå taùnh minh minh phi thaát ñaéc.)

*
*   *

Ngaøy kia, Thaùi Haäu môû tieäc thònh soaïn. Ngaøi döï tieäc gaëp caù thòt cöù aên. Thaùi Haäu thaáy laï hoûi:

- Anh tu thieàn maø aên caù thòt thì thaønh Phaät sao ñöôïc?

 Thöôïng Só cöôøi ñaùp:

- Phaät laø Phaät, anh laø anh. Anh chaû caàn laøm Phaät, Phaät chaû caàn laøm anh. Thaùi Haäu chaúng nghe coå ñöùc noùi: “Vaên-thuø laø Vaên-thuø, Giaûi Thoaùt laø Giaûi Thoaùt” ñoù sao ?

Khi Thaùi Haäu qua ñôøi, nhaø vua cuùng chay ôû cung caám. Nhaân leã khai ñöôøng, vua thænh caùc vò toân tuùc boán phöông moãi vò laøm moät baøi keä ngaén trình baøy choã kieán giaûi cuûa mình. Keát quaû baøi naøo cuõng queán sình uûng nöôùc, chöa toû ngoä.

Nhaø vua beøn trao giaáy möïc cho Thöôïng Só. Thöôïng Só vieát moät hôi baøi tuïng töï thuaät:

          Kieán giaûi trình kieán giaûi,

          Tôï duïi maét thaáy quaùi.

          Duïi maét thaáy quaùi roài,

          Rôõ raøng luoân töï taïi.

          (Kieán giaûi trình kieán giaûi,

          Tôï nieát muïc taùc quaùi.

          Nieát muïc taùc quaùi lieãu,

          Minh minh thöôøng töï taïi.)

Nhaø vua vöøa ñoïc xong beøn pheâ tieáp theo sau:

          Roõ raøng thöôøng töï taïi,

          Cuõng aán maét laøm quaùi.

          Thaáy quaùi chaúng thaáy quaùi,

          Quaùi aáy aét töï hoaïi.

          (Minh minh thöôøng töï taïi,

          Dieäc nieát muïc sanh quaùi.

          Kieán quaùi baát kieán quaùi,

          Kyø quaùi taát töï hoaïi.)

          Thöôïng Só ñoïc, thaàm nhaän ñoù.

*
*   *

Sau vua keùm vui, Thöôïng Só vieát thô hoûi thaêm beänh tình. Vua ñoïc thô, traû lôøi baèng baøi keä nhö sau:

          Höøng höïc hôi noùng moà hoâi toaùt,

          Chöa heà thaám öôùt khoá meï sanh. (baûn lai dieän muïc.)

          (Vieâm vieâm thöû khí haõn thoâng thaân

          Vò taèng uyeån ngaõ nöông sanh khoá.)

Thöôïng Só ñoïc keä than thôû giaây laâu. Ñeán khi nhaø vua nhuoám beänh naëng. Thöôïng Só khaáp kheånh veà kinh tröôùc ñeå chòu tang, nhöng vua ñaõ qui tieân maát roài.

*

*   *

Thöôïng Só vôùi tö caùch moät cö só thoï Boà-taùt giôùi, soáng ñuùng theo tinh thaàn Thieàn neân taâm tö raát phieâu daät phoùng khoaùng. Nhöõng ñieàu luaän baøn huyeàn dieäu cuûa Ngaøi, cuõng nhö caâu chuyeän gioù maùt traêng thanh, haøng thaïc ñöùc ñöông thôøi ñeàu kính troïng.

Sau, beänh sô saøi, Ngaøi khoâng naèm ôû phoøng rieâng, maø naèm ôû Döôõng Chaân Trang. Taïi ñaây, giöõa nhaø troáng, Ngaøi keâ moät giöôøng goã, naèm theo pheùp kieát töôøng, maét nhaém xuoâi. Caùc ngöôøi haàu haï vaø theâ thieáp khoùc roáng leân. Thöôïng Só môû maét ngoài daäy, sai laáy nöôùc röûa tay suùc mieäng, ñoaïn quôû nheï raèng:

- Soáng cheát laø leõ thöôøng, sao buoàn thaûm luyeán tieác chi maø laøm naõo chaân taùnh ta.

Döùt lôøi, Ngaøi eâm thaám maø tòch. Baáy giôø nhaèm nieân hieäu Truøng Höng thöù baûy (1291), ñôøi Traàn Nhaân Toâng, naêm Taân Maõo, ngaøy muøng moät thaùng tö, Ngaøi thoï 62 tuoåi.

Vua Nhaân Toâng nhôù ôn Ngaøi daïy doã, sai thôï veõ chaân dung ñeå thôø vaø laáy ñaïo cuûa Ngaøi truyeàn cho maø tuyeân döông, laäp neân phaùi Truùc Laâm.

*

*  *

Nhöõng taùc phaåm cuûa Ngaøi coøn löu laïi khaù nhieàu, ôû ñaây löôïc cheùp moät ít taùc phaåm quan troïng.

AÂm: (TUEÄ TRUNG THÖÔÏNG SÓ)

1. PHAÄT TAÂM CA

          Phaät ! Phaät ! Phaät ! baát khaû kieán !

          Taâm ! Taâm ! Taâm ! baát khaû thuyeát !

          Nhöôïc taâm sanh thôøi thò Phaät sanh

          Nhöôïc Phaät dieät thôøi thò taâm dieät.

          Dieät taâm toàn Phaät thò xöù voâ

          Dieät Phaät toàn taâm haø thôøi yeát

          Duïc tri Phaät taâm sanh dieät taâm

          Tröïc ñaõi ñöông lai Di-laëc quyeát.

          Tích voâ taâm, kim voâ Phaät

          Phaøm thaùnh nhaân thieân nhö ñieän phaát

          Taâm theå voâ thò dieäc voâ phi

          Phaät taùnh phi hö höïu phi thöïc.

          Hoát thôøi khôûi, hoát thôøi chæ

          Vaõng coå lai kim ñoà nghó nghò

          Khôûi duy mai moät toå toâng thöøa

          Caùnh khôûi yeâu ma töï gia tuùy.

          Duïc caàu taâm, höu ngoaïi mích

          Baûn theå nhö nhieân töï khoâng tòch

          Nieát-baøn sanh töû maïn la lung

          Phieàn naõo boà-ñeà nhaøn ñoái ñòch.

          Taâm töùc Phaät, Phaät töùc taâm

          Dieäu chæ linh minh ñaït coå caâm

          Xuaân lai töï thò xuaân hoa tieáu

          Thu ñaùo voâ phi thu thuûy thaâm.

          Xaû voïng taâm, thuû chaân taùnh

          Tôï nhaân taàm aûnh nhi vong kính

          Khôûi tri aûnh hieän kính trung lai

          Baát giaùc voïng tuøng chaân lyù bính

          Voïng lai phi thöïc dieäc phi hö

          Kính thoï voâ taø dieäc voâ chính.

          Daõ voâ toäi, daõ voâ phuùc

          Thaùc tyû ma-ni kieâm baïch ngoïc

          Ngoïc höõu haø heà chaâu höõu loãi

          Taùnh ñeå voâ hoàng dieäc voâ luïc.

          Dieäc voâ ñaéc, dieäc voâ thaát

          Töù thaäp cöûu lai thò thaát thaát

          Luïc ñoä vaïn haïnh haûi thöôïng ba

          Tam ñoäc cöûu tình khoâng lyù nhaät.

          Maëc ! maëc ! maëc ! Traàm ! traàm ! traàm !

          Vaïn phaùp chi taâm töùc Phaät taâm

          Phaät taâm khöôùc döõ ngaõ taâm hieäp

          Phaùp nhó nhö nhieân caéng coå caâm.

          Haønh dieäc thieàn, toïa dieäc thieàn

          Nhaát ñoùa hoàng loâ hoûa lyù lieân

          Moät yù khí thôøi thieâm yù khí

          Ñaéc an tieän xöù thaû an tieän.

          Di ! di ! di ! Ñoát ! ñoát ! ñoát !

          Ñaïi haûi trung aâu nhaøn xuaát moät

          Chö haïnh voâ thöôøng nhaát thieát khoâng

          Haø xöù tieân sö mòch linh coát.

          Tænh tænh tröôùc! Tröôùc tænh tænh  !

          Töù laêng ñaïp ñòa vaät khi khuynh

          A thuøy ö thöû tín ñaéc caäp

          Cao boä Tyø-loâ ñænh thöôïng haønh.

          Haùt !

Dòch: KHUÙC CA PHAÄT TAÂM

          Phaät ! Phaät !Phaät ! khoâng theå thaáy !

          Taâm ! Taâm ! Taâm ! khoâng theå noùi !

          Khi taâm sanh töùc laø Phaät sanh

          Baèng Phaät dieät laø luùc taâm dieät.

          Dieät taâm coøn Phaät chuyeän khoâng ñaâu

          Dieät Phaät coøn taâm bao giôø heát.

          Muoán bieát taâm Phaät, taâm sanh dieät

          Haõy chôø Di-laëc sau seõ quyeát.

          Xöa khoâng taâm, nay khoâng Phaät,

          Phaøm Thaùnh trôøi ngöôøi nhö ñieän phaát.

          Taâm theå khoâng thò cuõng khoâng phi,

          Phaät taùnh chaúng hö cuõng chaúng thöïc.

          Boãng döng khôûi, boãng döng döøng,

          Xöa nay qua laïi luoáng laån quaån.

          Haù chæ choân vuøi neáp toå toâng,

          Laïi khieán yeâu ma vaøo nhaø loäng.

          Muoán caàu taâm, chôù tìm ngoaøi,

          Baûn theå nhö nhieân voán khoâng tòch.

          Nieát-baøn sanh töû buoäc raøng suoâng,

          Phieàn naõo boà-ñeà hö giaû nghòch.

          Taâm töùc Phaät, Phaät töùc taâm,

          Linh dieäu chieáu cuøng kim coå thoâng.

          Xuaân ñeán, töï hoa xuaân mæm mieäng,

          Thu veà, ñaâu chaúng nöôùc thu trong.

          Boû voïng taâm, giöõ chaân taùnh,

          Khaùc naøo tìm aûnh maø queân kính.

          Naøo hay aûnh voán töï göông ra,

          Chaúng bieát voïng do töø chaân hieän.

          Voïng leân chaúng thöïc cuõng chaúng hö,

          Göông nhaän khoâng taø cuõng khoâng chính.

          Vaãn khoâng toäi, vaãn khoâng phuùc,

          Laàm saùnh ma-ni cuøng baïch ngoïc.

          Ngoïc coù veát chöø chaâu coù tyø,

          Taùnh voán khoâng hoàng cuõng khoâng luïc.

          Cuõng khoâng ñöôïc, cuõng khoâng maát,

          Boán möôi chín aáy laø thaát thaát.

          Saùu ñoä muoân haïnh: bieån soùng traøo,

          Ba ñoäc chín tình: giöõa khoâng nhaät.

          Laëng ! laëng ! laëng ! Chìm ! chìm ! chìm !

          Taâm cuûa muoân loaøi töùc Phaät taâm.

          Phaät taâm beøn vôùi taâm ta hieäp,

          Phaùp voán nhö nhieân suoát coå kim.

          Ñi cuõng thieàn, ngoài cuõng thieàn,

          Giöõa loø löûa röïc moät caønh sen.

          YÙ khí maát ñi theâm yù khí,

          Ñöôïc an tieän ñaáy cöù an tieän.

          Chao ! chao ! chao ! OÁi ! oái ! oái !

          Boït trong bieån caû uoång chìm noåi.

          Caùc haïnh voâ thöôøng thaûy thaûy khoâng,

          Linh coát tieân sö taàm ñaâu taù!

          Thöùc thöùc tænh ! Tænh tænh thöùc !

          Daãm ñaát boán beà chôù leäch nghieâng.

          Ai coù nhö lôøi tin ñöôïc vaäy,

          Ñaïp ñaûnh Tyø-loâ böôùc böôùc leân.

          Haùt !

2. PHOÙNG CUOÀNG NGAÂM

          Thieân ñòa thieáu voïng heà haø mang mang

          Tröôïng saùch öu du heà phöông ngoaïi phöông

          Hoaëc cao cao heà vaân chi sôn

          Hoaëc thaâm thaâm heà thuûy chi döông.

          Cô taéc xan heà hoøa la phaïn

          Khoán taéc mieân heà haø höõu höông

          Höùng thôøi xuy heà voâ khoång ñòch

          Tònh xöù phaàn heà giaûi thoaùt höông.

          Quyeän tieåu kheá heà hoan hæ ñòa

          Khaùt baûo xuyeát heà tieâu dao thang

          Qui Sôn taùc laân heà muïc thuûy coå

          Taï Tam ñoàng chu heà ca thöông lang.

          Phoûng Taøo Kheâ heà aáp Lö Thò

          Yeát Thaïch Ñaàu heà saøi laõo Baøng

          Laïc ngoâ laïc heà Boá Ñaïi laïc

          Cuoàng ngoâ cuoàng heà Phoå Hoùa cuoàng.

          Ñoát ñoát phuø vaân heà phuù quí

          Hu hu quaù khích heà nieân quang

          Hoà vi heà quan ñoà hieåm trôû

          Phaû naïi heà theá thaùi vieâm löông.

          Thaâm taéc leä heà thieån taéc yeát

          Duïng taéc haønh heà xaû taéc taøng

          Phoùng töù ñaïi heà maïc baû troùc

          Lieãu nhaát sanh heà höu boân mang

          Thích ngaõ nguyeän heà ñaéc ngaõ sôû

          Sanh töû töông böùc heà ö ngaõ haø phöông.

Dòch: KHUÙC HAÙT ÑIEÂN QUAØNG

          Trôøi ñaát lieác troâng chöø sao theânh thang

          Choáng gaäy chôi rong chöø phöông ngoaøi phöông

          Hoaëc cao cao chöø maây ñaûnh nuùi

          Hoaëc saâu saâu chöø nöôùc truøng döông.

          Ñoùi thì aên chöø côm möôøi phöông goùp

          Meät thì nguû chöø nôi chaúng queâ höông

          Höùng leân chöø thoåi saùo khoâng loã

          Laëng xuoáng chöø ñoát giaûi thoaùt höông.

          Moûi nghæ chuùt chöø ñaát hoan hæ

          Khaùt uoáng no chöø tieâu dao thang

          Qui Sôn laùng gieàng chöø chaên con traâu nöôùc

          Taï Tam ñoàng thuyeàn chöø thoåi khuùc thöông lang.

          Thaêm Taøo Kheâ chöø ra maét Lö Thò

          Vieáng Thaïch Ñaàu chöø saùnh laõo Baøng

          Vui ta vui chöø Boá Ñaïi vui söôùng

          Ñieân ta ñieân chöø Phoå Hoùa ñieân gaøn.

          Chaø chaø, boùng ngaøy chöø qua khe cöûa

          OÁi oái, maây noåi chöø moäng giaøu sang

          Chòu sao chöø thoùi ñôøi aám laïnh

          Ñi chi chöø gai goùc ñöôøng quan.

          Saâu xoaén aùo chöø caïn nhoùn goùt

          Duøng phoâ ra chöø boû aån taøng.

          Buoâng boán ñaïi chöø ñöøng naém baét

          Tænh moät ñôøi chöø thoâi chaïy quaøng.

          Thoûa nguyeän ta chöø ñöôïc ngaõ sôû

          Soáng cheát böùc nhau chöø ta vaãn nhö thöôøng.

3. SANH TÖÛ NHAØN NHI DÓ

          Taâm chi sanh heà sanh töû sanh

          Taâm chi dieät heà sanh töû dieät

          Sanh töû nguyeân lai töï taùnh khoâng

          Thöû huyeãn hoùa thaân dieäc ñöông dieät.

          Phieàn naõo boà-ñeà aùm tieâu ma

          Ñòa nguïc thieân ñöôøng töï khoâ kieät

          Hoaïch thang loâ thaùn ñoán thanh löông

          Kieám thoï ñao sôn laäp toài chieát.

          Thanh vaên toïa thieàn ngaõ voâ toïa

          Boà-taùt thuyeát phaùp ngaõ thöïc thuyeát.

          Sanh töï voïng sanh, töû voïng töû

          Töù ñaïi boån khoâng tuøng haø khôûi.

          Maïc vi khaùt loäc saán döông dieäm

          Ñoâng taåu taây trì voâ taïm dó

          Phaùp thaân voâ khöù dieäc voâ lai

          Chaân taùnh voâ phi dieäc voâ thò.

          Ñaùo gia tu tri baõi vaán trình

          Kieán nguyeät an naêng khoå taàm chæ

          Ngu nhaân ñieân ñaûo boá sanh töû

          Trí giaû ñaït quan nhaøn nhi dó.

Dòch : SOÁNG CHEÁT NHAØN MAØ THOÂI

          Taâm maø sanh chöø sanh töû sanh

          Taâm maø dieät chöø sanh töû dieät

          Sanh töû xöa nay voán taùnh khoâng

          Thaân huyeãn hoùa naøy roài cuõng dieät.

          Phieàn naõo boà-ñeà boãng maát tieâu

          Ñòa nguïc thieân ñöôøng töï khoâ kieät

          Chaûo daàu loø löûa chôït maùt lieàn

          Nuùi kieám röøng ñao choác gaõy heát.

          Thanh vaên ngoài thieàn ta khoâng ngoài

          Boà-taùt noùi phaùp ta noùi thieät

          Sanh doái sanh cheát doái cheát

          Boán ñaïi voán khoâng nöông ñaâu daáy.

          Chôù nhö höôu khaùt ñuoåi boùng naéng

          Naém ñoâng baét taây khoâng ngôùt chaïy

          Phaùp thaân khoâng laïi cuõng khoâng qua

          Chaân taùnh chaúng phaûi cuõng chaúng quaáy.

          Ñeán nhaø thoâi chôù hoûi ñöôøng chi

          Thaáy nguyeät tìm gì ngoùn tay aáy

          Keû ngu soáng cheát maõi lo aâu

          Ngöôøi trí roõ khoâng nhaøn thoâi vaäy.

4. PHAØM THAÙNH BAÁT DÒ

          Thaân tuøng voâ töôùng baûn lai khoâng

          Huyeãn hoùa phaân sai thaønh nhò kieán

          Ngaõ nhaân tôï loä dieäc tôï söông

          Phaøm thaùnh nhö loâi dieäc nhö ñieän.

          Coâng danh phuù quí ñaúng phuø vaân

          Thaân theá quang aâm nhöôïc phi tieãn

          Mieát khôûi tinh nhi taéng aùi tình

          Tôï mòch man ñaàu nhi khí mieán

          Mi mao tieâm hoaønh tyû khoång thuøy

          Phaät döõ chuùng sanh ñoâ nhaát dieän

          Thuïc thò phaøm heà thuïc thò thaùnh

          Quaûng kieáp söu taàm moät caên taùnh.

          Phi taâm voâ thò dieäc voâ phi

          Voâ kieán phi taø dieäc phi chaùnh

          Quaûng Ngaïch ñoà nhi quaû nguyeän vöông

          Khaùnh Hyû tyø-kheo coâng ñöùc thaùnh.

          Giaùc tha giaùc töï baït meâ ñoà

          Bieán giôùi thanh löông toâ nhieät beänh.

          Quaân baát kieán

          Tieàn thaát giaû thò a thuøy ?

          Haäu ñaéc giaû höïu thò thuøy ?

          Löôõng giaù ban taâm nhaát ban maïng

          Ñaùo ñaàu baùt vaïn töù thieân ñaø-la-ni chi phaùp moân

          Ñoàng nhieáp nhaäp Nhö Lai quaûng ñaïi vieân trí chi kính.

          Ñoát !.

Dòch: PHAØM THAÙNH CHAÚNG HAI

          Thaân töø voâ töôùng xöa nay khoâng

          Giaû doái neân chia thaønh “nhò kieán”

          Ta ngöôøi nhö moùc cuõng nhö söông

          Phaøm thaùnh nhö saám cuõng nhö ñieän.

          Giaøu sang söï nghieäp ñaùm maây troâi

          Ngaøy thaùng teân bay thaân theá huyeãn

          Chuùt tình thöông gheùt thoaùng xeït qua

          Khaùc naøo boû boät ñi tìm baùnh.

          Maøy ngang muõi doïc cuõng nhö nhau

          Phaät vôùi chuùng sanh ñoàng saéc maët

          Ai laø phaøm chöø ai laø thaùnh

          Muoân kieáp kieám tìm maát caên taùnh.

          Khoâng taâm thì khoâng phaûi cuøng khoâng quaáy

          Chaúng kieán thì khoâng taø cuõng khoâng chaùnh

          Ñoà teå Quaûng Ngaïch: troøn nguyeän vöông [Ñoà teå Quaûng Ngaïch laø anh chaøng laøm haøng thòt, khi nghe Phaät noùi kinh Ñaïi Baùt Nieát-baøn lieàn ngoä ñaïo thaønh chaùnh quaû. Trong kinh Ñaïi Nieát-baøn noùi roõ.]

          Tyø-kheo Khaùnh Hyû: coâng ñöùc thaùnh [Khaùnh Hyû laø ngaøi A-nan ñeä töû ña vaên baäc nhaát cuûa Phaät.]

          Giaùc ta giaùc ngöôøi khoûi ñöôøng meâ

          Maùt röôïi möôøi phöông döùt taät beänh.

          Anh thaáy chaêng

          Ngöôøi maát tröôùc ñoù laø ai ?

          Ngöôøi ñöôïc sau ñoù laø ai ?

          Hai taâm sai khaùc chung doøng maïng

          Roát cuøng taùm vaïn boán ngaøn phaùp moân ñaø-la-ni

          Cuøng nhieáp vaøo göông troøn ñaày roäng lôùn trí Nhö Lai.

          Ñoát !

5. THÖÔÏNG PHÖÔÙC ÑÖÔØNG TIEÂU DAO THIEÀN SÖ

          Cöûu vi phong theå

          Kieàu kyù hoang thoân

          Thaân tuy thieân ngoaïi chi saâm thöông

          YÙ höõu kính trung chi loan phöôïng.

          Nhaøn xöôùng voâ sanh chi khuùc

          Duïng thuø phaùp nhuõ chi aân

          Laïm traùt giaø ñaø

          Thöôïng trình toïa haï.

          Thaân tuy phì ñoän nguï höông quan

          Töù troïng aân thaâm vò caûm haøn

          YÙ chuyeát thieåu phuøng thieâm yù khí

          Taâm khoâi coâ thuû thoán taâm ñan.

          Xuaân hoài hö ñoái khai ñaøo nhuïy

          Phong khôûi khoâng vaên kích truùc can

          Ñöông nhöït ñaùo gia tham vaán baõi

          Moät huyeàn caàm töû thænh kim ñaøn.

          Taïm lai tænh vaán coå chuøy thieàn

          Töôùng maïo kyø di traùng thaû kieân

          Hueä Khaû thaân taøm bì tuûy kyù

          Trieäu Chaâu thieân döõ haïc qui nieân.

          Tu tri theá höõu nhaân trung Phaät

          Höu quaùi loâ khai hoûa lyù lieân

          Traân troïng giaø-ñaø tuøy höùng leã

          Kyû ña maïn khöôùc töû nhung thieàn.

Dòch: LEÃ THIEÀN SÖ TIEÂU DAO ÔÛ TINH XAÙ PHÖÔÙC ÑÖÔØNG

          Heøn laâu xa aùnh saùng

          ÔÛ gôûi choán hoang thoân

          Thaân tuy ngoaøi coõi saâm thöông

          YÙ vaãn trong göông loan vaø phöôïng.

          Nhaøn nhaõ ngaâm khuùc voâ sanh

          Haàu ñaùp aân Thaày môùm söõa

          Troäm coù lôøi thô tuïng

          Cuùi daâng leân phaùp toøa.

          Thaân tuy cuïc mòch nguï queâ naøy

          Boán troïng aân naøo daùm laõng khuaây

          YÙ vuïng sôùm nhôø theâm yù khí

          Loøng taøn rieâng giöõ chuùt loøng ngay.

          Xuaân veà ngaém löõng hoa ñaøo nôû

          Gioù ñoäng nghe hôø khoùm truùc lay

          Ngaøy tröôùc ñeán nhaø thaêm hoûi heát

          Nay ñaøn chuû thænh khuùc khoâng daây.

Thoaét qua thaêm hoûi coå chuøy thieàn (Coå chuøy: Caùi duøi xöa, töôïng tröng haøng coå laõo ñaïo cao ñöùc troïng.)

          Töôùng maïo möôøi möôi ñöôïc khoûe beàn

Tuøng Thaåm tuoåi theo ruøa haïc thoï (Thieàn sö Tuøng Thaåm soáng ñeán 120 tuoåi.)

Thaàn Quang ñaïo ruùt tuûy da truyeàn. (Toå Ñaït-ma muoán bieát choã thaâm ngoä cuûa ñeä töû, neân baûo moãi ngöôøi trình choã sôû ngoä. Qua söï trình baøy cuûa moïi ngöôøi, Toå pheâ bình: Ñaïo Phoù ñöôïc phaàn da cuûa ta, Ni Toång Trì ñöôïc phaàn thòt, Ñaïo Duïc ñöôïc phaàn xöông, Hueä Khaû ñöôïc phaàn tuûy.)

          Vaãn hay Phaät saün trong ñôøi coù

          Ñöøng laï sen böøng giöõa löûa leân

          Traân troïng daâng theo lôøi tuïng hieán

Coøn gì leã moïn chuùt quaø rieâng. (Phaàn lôùn nhöõng baøi dòch veà Tueä Trung Thöôïng Só ñeàu nöông theo baûn cuûa Truùc Thieân  trong Tueä Trung Thöôïng Só Ngöõ Luïc.)

 6. THÒ CHUÙNG

          Höu taàm Thieáu Thaát döõ Taøo Kheâ,

          Theå tính minh minh vò höõu meâ.

          Coå nguyeät chieáu phi quan vieãn caän,

          Thieân phong xuy baát giaûn cao ñeâ.

          Thu quang haéc baïch tuøy duyeân saéc,

          Lieân nhuïy hoàng höông baát tröôùc neâ.

          Dieäu khuùc baûn lai tu cöû xöôùng,

          Maïc taàm nam baéc döõ ñoâng teâ (taây).

Dòch: BAÛO CHUÙNG

          Thoâi tìm Thieáu Thaát vôùi Taøo Kheâ,

          Theå tính saùng troøn chaúng töøng meâ.

          Naøo ngaïi xa gaàn traêng vaãn chieáu,

          Thaáp cao gioù thoåi chaúng öa cheâ.

          AÙnh thu ñen traéng tuøy duyeân hieän,

          Sen nôû höông noàng chaúng dính nhô.

          Khuùc nhaïc xöa nay neân gaåy haùt,

          Chôù tìm nam baéc vôùi ñoâng taây.

7. KHUYEÁN THEÁ TIEÁN ÑAÏO

          Töù töï tuaàn hoaøn xuaân phuïc thu,

          Xaâm xaâm dó laõo thieáu nieân ñaàu.

          Vinh hoa khaúng coá nhaát tröôøng moäng,

          Tueá nguyeät khoâng hoaøi vaïn hoäc saàu.

          Khoå thuù luaân hoài nhö chuyeån coác,

          AÙi haø xuaát moät ñaúng phuø aâu.

          Phuøng tröôøng dieäc baát moâ lai tyõ,

          Voâ haïn löông duyeân chæ ma höu.

Dòch: KHUYEÂN NGÖÔØI ÑÔØI TIEÁN TU

          Ngaøy thaùng xoay vaàn xuaân laïi thu,

          Xaêm xaêm toùc baïc ñaùp leân ñaàu.

          Giaøu sang, nhìn laïi moät tröôøng moäng,

          Naêm thaùng mang theo vaïn hoäc saàu.

          Neûo khoå luaân hoài nhö chuyeån baùnh,

          Soâng yeâu, chìm noåi tôï phuø aâu.

          Gaëp tröôøng chaúng chòu sôø leân muõi,

          Voâ haïn duyeân laønh chæ theá thoâi.

]