Thieàn Sö ÑAÏO CHAÂN vaø Thieàn Sö ÑAÏO TAÂM

(Theá kyû 17)

Thieàn sö Ñaïo Chaân tuïc danh Vuõ Khaéc Minh, sinh ngaøy 15 thaùng 11 khoaûng 1579 xaõ Gia Phuùc, huyeän Phuùc Kheâ. Sö theo hoïc vôùi Hoøa thöôïng Ñaïo Long, ngöôøi xaõ Thaïch Loãi, huyeän Ñoâng Sôn, phuû Thieäu Thieân, nay thuoäc tænh Thanh Hoùa. Sö truï trì chuøa Phaùp Vuõ cuõng teân chuøa Thaønh Ñaïo, ñòa phöông goïi laø chuøa Ñaäu vì ôû laøng Ñaäu, hieän nay thuoäc thoân Gia Phuùc, xaõ Nguyeãn Traõi, huyeän Thöôøng Tín, tænh Haø Sôn Bình, caùch Haø Noäi 23 km veà phía Nam. Tröôùc khi saép tòch, Sö toïa thieàn trong thaát nhoû cho ñeán khi tòch. Sö tòch khoaûng naêm 1638, thoï khoaûng 59 hay 60 tuoåi. Thaáy thaân Sö khoâng thoái röõa, tín ñoà ñeå laïi thôø cho ñeán  ngaøy nay vaãn coøn. Veû vui nheø nheï treân göông maët cuûa Sö khi thò tòch maõi hôn ba traêm naêm vaãn coøn, ngöôøi nay goïi laø nuï cöôøi haïnh phuùc.

Thieàn sö Ñaïo Taâm tuïc danh Vuõ Khaéc Tröôøng, sinh ngaøy 15 thaùng 8 khoâng bieát naêm, laø chaùu keâu Thieàn sö Ñaïo Chaân baèng chuù, cuøng moät queâ quaùn. Sau khi Thieàn sö Ñaïo Chaân tòch, Sö thay truï trì chuøa Phaùp Vuõ vaøo khoaûng naêm 1639. Vì Sö coù laøm taám bia khaéc noùi veà Thieàn sö Ñaïo Chaân... neân bieát naêm aáy Sö ñaõ theá truï trì. Khi saép tòch, Sö cuõng vaøo thaát ngoài thieàn roài thò tòch, xaùc thaân cuûa Sö vaãn khoâng thoái röõa, tín ñoà ñeå nguyeân toân thôø. Sau naøy bò moät traän luït naêm AÁt Maõo, xaùc thaân Sö bò ngaäp ñeán ñaàu coù hö ñoâi chuùt, daân chuùng toâ ñaép laïi neân khoâng coøn nguyeân veïn nhö xöa.

Hai Thieàn sö Ñaïo Chaân vaø Ñaïo Taâm tu haønh ñaéc ñaïo, khi tòch coøn löu nhuïc thaân laïi cho ñeán ngaøy nay, maø chuùng ta khoâng bieát thuoäc heä phaùi naøo vaø tu haønh nhö theá naøo ?

]

TOÂNG TAØO ÑOÄNG TRUYEÀN SANG MIEÀN BAÉC VIEÄT NAM

(ÑAØNG NGOAØI)

Ñôøi 35 : Thieàn sö Nhaát Cuù Tri Giaùo (ngöôøi Trung Hoa).

Ñôøi 36 : Thieàn sö Thuûy Nguyeät phaùp huùy Thoâng Giaùc Ñaïo Nam.

Ñôøi 37 : Thieàn sö Chaân Dung phaùp huùy Toâng Dieãn.

Ñôøi 38 : Thieàn sö Tónh Giaùc phaùp huùy Töø Sôn Haønh Nhaát.

Ñôøi 39 : Thieàn sö Baûn Lai Thieän Thuaän phaùp huùy Tænh Chuùc Ñaïo Chu.

Ñôøi 40 : Thieàn sö Vieân Thoâng Laïi Nguyeân phaùp huùy Haûi Ñieän Maät Ña.

          Thieàn sö Töï Taïi phaùp huùy Haûi Hoaèng Tònh Ñöùc.

          Thieàn sö Thanh Töø phaùp huùy Khoan Nhaân Phoå Teá.

Ñôøi 41: Thieàn sö Ñaïo Nguyeân Thanh Laõng phaùp huùy Khoan Döïc Phoå Chieáu.

          Thieàn sö Thieän Caên phaùp huùy Khoan Giaùo Nhu Hoøa.

          Thieàn sö Thanh Quang phaùp huùy Khoan Thoâng Chính Trí.              

          Thieàn sö Thanh Nguyeân phaùp huùy Giaùc Baûn Minh Nam.

Ñôøi 42 : Thieàn sö Thanh Ñaøm phaùp huùy Giaùc Ñaïo Taâm Minh Chaùnh Hoaèng Quang.

Ñôøi 43 :  Thieàn sö Luïc Hoøa phaùp huùy Giaùc Laâm Minh Lieãu.

Ñôøi 44 : Thieàn sö Thanh Nhö Chieáu phaùp huùy Ñaïo Sinh Quang Lòch Minh Ñaït.

Ñôøi 45 : Thieàn sö Hoàng Phuùc phaùp huùy Quang Löï Thích Ñöôøng Ñöôøng hieäu Nhö Nhö.

Ñôøi 46 : Thieàn sö Hoøa Thaùi phaùp huùy Chính Bænh Thích Bình Bình Voâ Töôùng.

Ñôøi 47 :  Thieàn sö Taâm Nghóa Thích Nhaøn Töø.

Nhöõng Sö truï trì caùc chuøa Hoøe Nhai, Haøm Long, Traán Quoác ôû Haø Noäi hieän nay ñeàu thuoäc toâng Taøo Ñoäng.

]

Thieàn Sö NHAÁT CUÙ TRI GIAÙO

(Ñôøi phaùp thöù 35, toâng Taøo Ñoäng)

Sö truï trì taïi nuùi Phuïng Hoaøng, Hoà Chaâu, Trung Hoa. Trong luùc ñi tham vaán, Sö ñeán tham yeát Hoøa thöôïng Tònh Chu ôû An Kieát.

Sö thöa:- Ngoài vöõng treân soùng döùt buïi baëm, laø yù chæ theá naøo?

Tònh Chu ñaùp baèng baøi keä. Sö lieàn ñaûnh leã.

Tònh Chu hoûi:- Ngöôøi hieåu ñöôïc caùi gì maø ñaûnh leã?

Sö thöa:- Löûa to ñoát nuùi, moät ñoám töï rôi.

Tònh Chu baûo:

          - Löûa taøn tro laïnh khoùi hôi baët

          Gioù thoåi traêng trong söông muø tan.

          Haõy noùi khi aáy theá naøo?

Sö thöa:- Khoâng ñaùp ñöôïc.

Tònh Chu baûo:

          - Ngoïn nuùi caàn nhoùm löûa

            Döôùi maây gioù thoåi nhanh.

            YÙ naøy theá naøo ?

Sö ñaùp:- Tieáng chuoâng troáng hoøa nhau

            Nöôùc soùng coàn theo vaäy.

Tònh Chu thaáy Sö lôïi caên beøn cho nhaäp chuùng. Sau Tònh Chu truyeàn taâm aán cho Sö vaø cho hieäu laø Nhaát Cuù. Sö baùi töø trôû veà nuùi Phuïng Hoaøng.

Veà ñaây, Sö khai ñöôøng daïy chuùng, ñaïo phaùp raát tinh nghieâm. Hoïc giaû boán phöông nghe danh qui tuï veà raát ñoâng.

Khi saép tòch, Sö truyeàn taâm aán cho ñeä töû laø Thoâng Giaùc ñeå keá thöøa toâng Taøo Ñoäng. Baøi keä phoù phaùp:

          Xuaân saëc sôõ, coû nhö nhung

          Khaép choán ngaøn caây boâng troå gaáp

          Moät caønh döông lieãu naûy truøng truøng

          Traêng chìm ñaùy bieån nöôùc loùng laëng

          Ñaûnh nuùi nhaät leân baøy choùt cao.

          (Xuaân saéc saéc, thaûo nhung nhung

          Vaïn vuõ chi ñieàu khai thieát thieát

          Nhaát haønh döông phaùt saûn truøng truøng

          Thuûy taåm nguyeät vieân tröøng haûi ñeå

          Sôn ñaàu nhaät xuaát loä nham phong.)

Noùi keä xong Sö töø giaõ chuùng, ngoài yeân nhaäp Nieát-baøn. Ñoà chuùng xaây thaùp toân thôø.

]

Thieàn Sö  THUÛY NGUYEÄT hieäu THOÂNG GIAÙC

(1637 - 1704)-(Ñôøi phaùp thöù 36, toâng Taøo Ñoäng)

Sö sanh naêm Ñinh Söûu (1637), queâ ôû Thanh Trieàu, huyeän Ngöï Thieân, phuû Tieân Höng, ñaïo Sôn Nam, con nhaø hoï Ñaëng. Vöøa lôùn leân, Sö theo hoïc Nho giaùo, ñeán 18 tuoåi thi ñaäu Coáng cöû töù tröôøng. Ñeán naêm 20 tuoåi, Sö chaùn caûnh ñôøi boït beøo daâu beå, thích ñi tu theo caùc Thieàn sö. Sö boû nghieäp Nho, tìm ñeán chuøa xaõ Hoã Ñoäi, huyeän Thuïy Anh xin xuaát gia hoïc ñaïo. ÔÛ ñaây saùu naêm hoïc caùc kinh saùch, Sö chöa thoûa maõn, xin pheùp thaày ñi du phöông tham vaán. Ñi tham vaán heát caùc baäc toân tuùc trong nöôùc, maø taâm chöa saùng ñaïo. Laàn löôït ñaõ 28 tuoåi ñaàu, Sö quyeát chí sang Trung Quoác taàm hoïc. Thaùng 3 naêm Giaùp Thìn (1664) nieân hieäu Caûnh Trò trieàu Leâ, Sö cuøng hai ñeä töû leân ñöôøng sang Trung Quoác.

Treân ñöôøng ñi raát vaát vaû nhoïc nhaèn, vöøa tôùi tænh Cao Baèng thì moät ngöôøi ñeä töû maéc beänh naëng, thuoác thang khoâng khoûi phaûi cheát. Sö choân caát beân veä ñöôøng vaø daën raèng: “Nay ngöôi söùc moûi khoâng theå theo ta ñöôïc, thoâi taïm nghæ nôi ñaây, khi ta ngoä ñaïo trôû veà seõ teá ñoä cho ngöôi.” Töø ñaây chæ coøn hai thaày troø vai mang bình baùt chaúng quaûn ngaïi ñöôøng saù xa xoâi, haêm hôû tieán tôùi vôùi taám loøng vui vôùi ñaïo. Moät hoâm treân ñöôøng treøo ñeøo loäi suoái, Sö caûm höùng ngaâm:

          Non nöôùc vôùi ta coù nhaân duyeân

          Ñaõ loäi suoái roài laïi vöôït non

          Nöôùc röûa buïi traàn nhoïc nhaèn heát

          Nuùi naâng chaân böôùc ngaøn ñaïo cao.

Traûi maáy tinh söông ñeán naêm AÁt Tî (1665) môùi ñeán ñaát Chaâu Hoã cuõ, heát bao thaùng ngaøy loäi laën ñeán thaêm caùc tuøng laâm danh tieáng maø tuùc duyeân chaúng hôïp. Sö ñang baên khoaên trong loøng, khoâng bieát phaûi tìm ñeán ñaâu? Moät hoâm Sö leân nuùi naèm nghæ treân taûng ñaù lôùn, boãng moäng thaáy moät cuï giaø khí saéc trang nghieâm, tinh thaàn thanh saûng, ñi ñeán tröôùc ngaâm raèng:

          Ñieåu hoaøng phong haï löôõng mieân man

          Ly khaûm gia phu höõu tuùc duyeân

          Taûo thoaùt duïc thinh voâ thöôïng khuùc

          Ñaõng nhai ñaûnh leã yeát toân nhan.

Tænh daäy, Sö ñem vieäc naøy baøn vôùi ngöôøi cuøng ñi raèng: ÔÛ trong caâu phaù treân chöõ Phong coù chöõ Ñieåu chöõ Hoaøng, töùc laø Phöôïng Hoaøng; caâu giöõa coù chöõ Ly chöõ Khaûm, Ly laø hoûa thuoäc veà Nam, Khaûm laø thuûy thuoäc veà Baéc, töùc laø Nam Baéc. Caâu keát coù chöõ Ñaõng Nhai, chöõ Nhai hai chöõ Thoå choàng leân nhau, theâm chöõ Thaïch ôû  giöõa Ñaõng, töùc laø nuùi cao. Ñaây ñuùng laø thaàn nhaân baùo cho ta bieát ta coù duyeân vôùi nuùi Phuïng Hoaøng cao, muoán nghe tieáng phaùp voâ thöôïng phaûi leân nuùi aáy ñaûnh leã baäc toân tuùc. Ñoaùn xong, Sö cuøng ñoà ñeä laïi mang haønh lyù ñi tìm caùc nôi hoûi thaêm nuùi Phuïng Hoaøng, quanh quaån maát hôn moät thaùng môùi tôùi nuùi Phuïng Hoaøng. ÔÛ ñaây chuøa ñieän nguy nga, nuùi cao choùt voùt, töôûng chöøng nhö nuùi Linh Thöùu khi xöa hieån hieän nôi ñaây. Ñeán ñaây loøng Sö nöûa möøng nöûa sôï, möøng laø ñöôïc thieän thaàn giuùp, sôï laø vì ngoân ngöõ baát ñoàng khoù khaên cho vieäc thöa hoûi. Ñeán coång tam quan, Sö lieàn vieát hoï teân vaø choã ôû trình leân cho vò taêng gaùc coång xin yeát kieán Hoøa thöôïng Toân sö. Vò taêng naøy baûo: “Baéc Nam hai ngaû, noùi naêng khoâng hôïp, tuy laø ñaïo vaãn ñoàng ñöôøng, song leõ ñaâu môùi ñeán laïi ñöôïc xoâng xaùo nhö theá.”

Baáy giôø, Sö xin ôû nhôø ngoaøi coång tam quan, ban ngaøy hoïc tieáng Hoa, ban ñeâm toïa thieàn. Qua ba thaùng, Sö noùi ñöôïc tieáng Trung Quoác. Ñeán ngaøy muøng moät ñaàu thaùng, Sö xin ñöôïc yeát kieán ngaøi Thöôïng Ñöùc. Vò taêng aáy baûo: “Ñaïo ôû phöông Nam hôi gioáng phöông Baéc, vaäy muoán yeát kieán haõy vieát bieåu ñöa toâi vaøo baïch tröôùc, xem coù ñöôïc khoâng”. Sö nghe qua lieàn vieát tôø bieåu: “... con tröôùc ñaõ theo thaày thuï nghieäp ôû nöôùc nhaø, song chöa roõ toâng chæ tinh vi uyeân aùo, cho neân khoâng ngaïi treøo ñeøo loäi suoái traûi qua nghìn daëm xa xoâi, chæ mong gaëp ñöôïc nhaân duyeân ngoä ñaïo, cuùi mong Phöông tröôïng Ñaïi hoøa thöôïng thuyeàn töø roäng chôû moïi ngöôøi xa gaàn ñeàu qua khoûi soâng meâ...” Sö trao tôø bieåu daâng leân Hoøa thöôïng.

Hoøa thöôïng xem qua, caûm lôøi khaån khoaûn vaø thaáu roõ nguyeân nhaân, tuy chöa thaáy maët maø ñaõ roõ tình yù trong lôøi, beøn baûo vò taêng giöõ cöûa daãn Sö vaøo. Sö theo vò taêng daãn ñeán taêng phoøng, thaáy Hoøa thöôïng ngoài kieát giaø giöõa nhaø raát ñoan nghieâm, taêng chuùng ñöùng haàu hai beân raát chænh tuùc. Sö ñaûnh leã Hoøa thöôïng roài, quì thaúng chaép tay tröôùc Hoøa thöôïng. Hoøa thöôïng caát tieáng hoûi:

- Tröôùc khi cha meï chöa sanh, trong aáy caùi gì laø baûn lai dieän muïc cuûa ngöôi ?

Sö thöa: - Maët trôøi saùng giöõa hö khoâng.

Hoøa thöôïng noùi:- Ba möôi gaäy, moät gaäy khoâng tha.

Sö laïi leã roài cuoán chieáu. Hoøa thöôïng baûo:

- Cho ngöôi nhaäp chuùng, tuøy theo chuùng tham vaán.

Sö töø ñaây ngaøy thì laøm vieäc tuøng laâm, ñeâm thì nghieân cöùu kinh luaät, chuyeân caàn khoâng heà löôøi treã. Ñöôïc moät naêm, Sö muoán caàu thoï giôùi Tyø-kheo lieàn leân phöông tröôïng ñaûnh leã Hoøa thöôïng, quì thöa: “Trong cöûa Phaät coù ba moân hoïc, laáy giôùi laøm ñaàu, cuùi xin Hoøa thöôïng cho con ñöôïc thoï giôùi cuï tuùc.” Hoøa thöôïng daïy: “Muoán thoï giôùi cuï tuùc phaûi saém ñuû baûy vaät (ca-sa, bình baùt... ), ñeán thaùng tö môùi ñaêng ñaøn truyeàn giôùi.” Ñeán ngaøy muøng 8 thaùng 4, Hoøa thöôïng thieát laäp ñaøn traøng coù ñuû tam sö thaát chöùng, baïch töù yeát-ma, truyeàn giôùi cho Sö. Luùc baáây giôø, Sö ñöôïc 30 tuoåi.

Laät baät ñaõ heát saùu naêm, moät hoâm Hoøa thöôïng goïi Sö vaøo phöông tröôïng hoûi:- Ñaõ thaáy taùnh chöa ?

Sö ra leã baùi, trình keä:

          Saùng troøn thöôøng ôû giöõa hö khoâng

          Bôûi bò maây meâ voïng khôûi loàng

          Moät phen gioù thoåi maây töù taùn

          Theá giôùi haø sa saùng chieáu thoâng.

          (Vieân minh thöôøng taïi thaùi hö trung

          Cöông bò meâ vaân voïng khôûi lung.

          Nhaát ñaéc phong xuy vaân töù taùn,

          Haèng sa theá giôùi chieáu quang thoâng.)

Hoøa thöôïng ñöa tay ñieåm treân ñaàu Sö cho hieäu laø Thoâng Giaùc Ñaïo Nam Thieàn sö vaø baøi keä:

          Tònh trí thoâng toâng

          Töø tính haûi khoan

          Giaùc ñaïo sinh quang

          Chính taâm maät haïnh

          Nhaân ñöùc vi löông

          Tueä ñaêng phoå chieáu

          Hoaèng phaùp vónh tröôøng.

Ñeå veà Vieät Nam truyeàn toâng Taøo Ñoäng. Hoøa thöôïng laïi daïy:

-  Ngöôi veà neân tinh taán laøm Phaät söï, giaûng noùi ñeà cao chaùnh phaùp, khoâng neân chaàn chôø ñeå taâm theo vôùi voïng traàn, traùi lôøi Phaät, Toå daën doø; ngöôi thaønh taâm ñi muoân daëm ñeán ñaây nay toâi cho moät baøi keä ñeå gaéng tieán:

          Röøng queá göông ñöa ñeøn noái saùng

          Thu veà ñaâu ñaáy ngaùt muøi höông

          Vì ngöôøi xa ñeán treo göông baùu

          Töø bieät ta veà chæ sôïi vaøng.

          Ai vaøo nuùi Phöôïng nghìn truøng tuyeát

          Döôøng coù An Nam moät vò taêng

          Nöûa ñeâm aùo gaám ra sau nuùi

          Nhö ôû chaân trôøi thaáy maët traêng.

          (Queá nham suy phöùc tuïc truyeàn ñaêng

          Thu nhaäp tröôøng khoâng queá bích ñaèng

          Trì nhó vieãn lai khai baûo kính

          Töø dö qui khöù thò kim thaèng.

          Thuøy thaâm Phöôïng lónh thieân truøng tuyeát

          Caùp thuï An Nam nhaát caù taêng

          Daï baùn caåm haø sôn haäu khôûi

          Haïo tuøng thieân teá thöùc thaêng haèng.)

Trong luùc Sö giao tieáp töø taï veà nöôùc, caùc thaân baèng thieän höõu hoaëc laøm thô kyû nieäm chia tay, hoaëc tieäc traø laøm leã tieãn bieät, ñaõi ñaèng ñeán ba ngaøy môùi xong. Thaày troø Sö môùi caát böôùc leân ñöôøng veà coá quoác. Treân ñöôøng veà, Sö caûm höùng ngaâm raèng:

          Sang Baéc trình roài laïi veà Nam

          Baéc Nam ñeàu ñöôïc thoûa thueâ loøng

          Caát böôùc yeân haø caøng vui thích

          Ngöïa veà chuoàng cuõ, vöôït muoân truøng.

          (Baéc lai trình dó höïu Nam lai

          Nam Baéc song thanh saûng ngaõ hoaøi.

          Cöôùc ñeå yeân haø tuøy tieáu ngaïo

          Maõ hoaøn traïi thöôïng, xuaát thieân nhai.)

Hai thaày troø ñi maát naêm thaùng môùi veà tôùi tænh Cao Baèng, ñi vaøo ñöôøng cuõ gheù laïi moä ngöôøi ñeä töû ñaõ maát luùc tröôùc. Thaày troø taïm döïng leàu coû, thieát laäp baøn Phaät tuïng kinh sieâu ñoä, ñöôïc ba ngaøy thì boãng nhieân treân moä moïc moät hoa sen. Baáy giôø nhaân daân thaáy ñieàu laï ñua nhau ñeán xem khaùc naøo thaéng hoäi. Nhieàu ngöôøi phaùt taâm thænh Sö cuùng döôøng trai phaïn, hoaëc caàu xin qui y thoï giôùi. Traûi qua moät thaùng môùi veà ñeán Coân Sôn, Sö thaáy caûnh non xanh nöôùc bieác raát thích, lieàn leân chuøa leã Phaät xong, ngoài treân toøa ngaâm:

          Nöôùc bieác non xanh khaùc haún phaøm

          Taøo Kheâ ñoäc chieám caûnh trôøi Nam

          Khoâng rieâng thôø phuïng tam thaân Phaät

          Coù moät traïng nguyeân giöõ Truï trì.

          (Sôn thuûy thanh heà, caûnh thaéng heà

          Nam thieân bieät chieám nhaát Taøo Kheâ

          Baát ñoà toân phuïng tam thaân Phaät,

          Thaëng höõu khoâi nguyeân thích Truï trì.)

Sö ñi khaép caùc danh thaéng, naøo ôû chuøa Voïng Laõo nuùi Yeân Töû, naøo ôû Quyønh Laâm ñeå tìm ngöôøi kheá hôïp. Sau tôùi Ñoâng Sôn ôû huyeän Ñoâng Trieàu, treân Thöôïng Long ñaõ coù vò cao taêng truï trì roài, Sö beøn döøng truï ôû Haï Long ñeå khuoâng ñoà laõnh chuùng. Coù khi Sö leân ngoïn nuùi ñaøm ñaïo vôùi vò cao taêng thaät laø töông öùng. Sö ôû ñaây khoâng bao laâu daân chuùng ñeán nghe phaùp vaø qui y raát ñoâng. Keå caû nhöõng vò thaân haøo nhaân só, taêng chuùng ñua nhau taáp naäp keùo ñeán tham vaán.

Moät hoâm Sö ngoài töïa gheá thaáy con chim xanh bay ñeán, lieàn giaùc bieát töï ngaâm:

          Hoa Xuaân nôû heát laïi söông thu

          Phuø theá cuoäc ñôøi khoù beàn laâu

          Ra thaúng ngoaøi trôøi cho thoûa chí

          Caøn khoân nôi aáy coù chöøng ñaâu.

          (Xuaân hoa khai lieãu phuïc thu söông

          Phuø theá ninh naêng ñaéc cöûu tröôøng.

          Tranh töï tieâu dao thieân ngoaïi thích

          Caøn khoân ö thöû höõu haø phöông.)

Sau ñoù, Sö leân Thöôïng Long noùi vôùi thieän höõu raèng: “Nay tuoåi cuûa toâi ñaõ giaø, naêm thaùng daøi laâu, nay laø thôøi thanh bình an oån, toâi muoán cuøng Thaày leân nuùi nhaäp Nieát-baøn.” Thieän höõu noùi: “Ñaïo quaû cuûa huynh nay ñaõ chín muoài xin haõy veà nghæ ngôi tröôùc, toâi coøn ôû laïi coõi ñôøi ñeå ñoä nhöõng keû coù duyeân, ñeán khi ñaïo quaû vieân thaønh, toâi seõ cuøng theo huynh chaúng muoän.” Chieàu hoâm aáy, Sö trôû veà chuøa, cho goïi Toâng Dieãn ñeán, noùi keä:  

          Nöôùc coát tuoân ra röûa buïi traàn

          Saïch roài nöôùc laïi trôû veà chaân

          Cho ngöôi baùt nöôùc cam loà quí

          AÂn töôùi chan hoøa ñoä vaïn daân.

          (Thuûy xuaát ñoan do taåy theá traàn

          Traàn thanh thuûy phuïc nhaäp nguyeân chaân.

          Döõ quaân nhaát baùt cam loà thuûy,

          Saùi taùc aân ba ñoä vaïn daân.)         

Vaø tieáp baøi keä truyeàn phaùp:

          Nuùi deät gaám, nöôùc veõ hình

          Suoái ngoïc chaûy, tuoân röôïu ñaø toâ.

          Bôø cuùc nôû hoa hoaøng oanh hoùt

          Nöôùc trong soùng bieác caù Ñieäp nhaøo.

          Traêng saùng rôõ raøng oâng chaøi nguû

          Trôøi soi röøng röïc keùn naèm nhoâ.

          Sôn chöùc caåm thuûy hoïa ñoà

          Ngoïc tuyeàn duõng xuaát baïch ñaø toâ

          Ngaïn thöôïng hoaøng hoa oanh loäng ngöõ

          Ba trung bích thuûy ñieäp quaàn hoâ.

          Nguyeät baïch ñöôøng ñöôøng ngö phuû tuùy

          Nhaät hoàng caûnh caûnh kieån baø boâ.)

          Sö baûo boán chuùng raèng:

- Nay ta leân chôi treân nuùi Nhaãm Döông neáu baûy ngaøy khoâng trôû veà, caùc ngöôi tìm thaáy choã naøo coù muøi thôm thì ta ôû ñaáy.

Töù chuùng buøi nguøi maø khoâng daùm theo. Ñôïi ñuùng baûy ngaøy khoâng thaáy Sö trôû veà, töù chuùng cuøng nhau keùo leân nuùi Nhaãm Döông nghe gioù thoåi muøi höông ngaøo ngaït, moïi ngöôøi tìm ñeán moät caùi hang thaáy Sö ngoài kieát giaø treân taûng ñaù trong hang. Thaân theå Sö meàm maïi, xoâng ra muøi thôm gioáng höông traàm baïch ñaøn. Baáy giôø laø ngaøy 6 thaùng 3 naêm Giaùp Thìn, nieân hieäu Chính Hoøa thöù hai möôi, ñôøi vua Leâ Hi Toâng (1704), Sö thoï 68 tuoåi. Töù chuùng thænh nhuïc thaân Sö veà hoûa taùng chia linh coát thôø hai nôi, moät ôû chuøa Haï Long, moät ôû hang nuùi Nhaãm.

]

Thieàn Sö TOÂNG DIEÃN hieäu CHAÂN DUNG

(1640 - 1711)

(Ñôøi phaùp thöù 37, toâng Taøo Ñoäng)

Thieàn sö Toâng Dieãn khoâng bieát teân tuïc, queâ quaùn coù theå ôû thoân Phuù Quaân, huyeän Caåm Giang. Nghe keå raèng: Khi Sö coøn beù cha maát sôùm, meï taûo taàn buoân gaùnh baùn böng ñeå nuoâi con. Khi Sö ñöôïc 12 tuoåi, moät hoâm baø meï chuaån bò gaùnh haøng ra chôï baùn, daën con: “Meï coù mua saün moät gioû caùy (cua) ñeå saün ôû ao, tröa nay con giaõ caùy naáu canh, tröa veà meï con mình duøng.” Baø gaùnh haøng ñi roài, gaàn ñeán giôø naáu côm, Sö ra ao xaùch gioû caùy leân ñònh ñem giaõ naáu canh nhö lôøi meï daën, song nhìn thaáy nhöõng con caùy tuoân nhöõng haït boït ra, döôøng nhö khoùc rôi töøng gioït nöôùc maét. Xoùt thöông quaù, Sö khoâng ñaønh ñem giaõ, laïi ñem ñeán ao giôûû naép gioû thaû heát.

Tröa baø meï ñi baùn veà, vöøa nhoïc nhaèn vöøa ñoùi buïng, hai meï con leân maâm côm ngoài aên, baø khoâng thaáy moùn canh caùy lieàn hoûi lyù do. Sö thöa: “Con ñònh ñem ñi giaõ, thaáy chuùng noù khoùc, con thöông quaù ñem thaû heát.” Baø meï noåi traän loâi ñình, khoâng aên côm, chaïy laáy roi ñaùnh Sö. Sôï quaù, Sö chaïy moät maïch khoâng daùm ngoù laïi. Baø meï ñuoåi theo khoâng kòp, meät laû ñi trôû veà. Ngang ñaây ñöùa con trai baø   maát  luoân.

Khoaûng hôn ba möôi naêm sau, ñaõ thaønh Hoøa thöôïng Truï trì, Sö nhôù ñeán meï lieàn veà queâ cuõ tìm kieám. Ñeán moät caùi quaùn baùn nöôùc traø, moät baø laõo ñaàu toùc baïc phô ñang chaâm traø baùn cho khaùch. Sö vaøo quaùn ngoài, chôø baø laõo raûnh, hoûi thaêm lai lòch baø laõo. Baø thôû daøi than:

- Toâi choàng maát sôùm, coù moät ñöùa con trai maø noù boû ñi maát töø khi ñöôïc möôøi hai tuoåi. Thaân giaø hoâm sôùm khoâng ai, toâi phaûi laäp quaùn baùn nöôùc traø, kieám chuùt ít tieàn soáng laây laát qua ngaøy.

 Sö hoûi:

- Baø laõo öng ôû chuøa khoâng, chuùng toâi thænh baø veà chuøa ñeå nöông boùng töø bi trong nhöõng ngaøy giaø yeáu beänh  hoaïn.

Baø noùi:

- Toâi giaø roài ñaâu laøm gì noåi maø vaøo chuøa coâng quaû, khoâng laøm maø aên côm chuøa toäi laém.

Sö noùi:

- Baø ñöøng ngaïi, ôû chuøa coù nhieàu vieäc, ngöôøi maïnh gaùnh nöôùc böûa cuûi, naáu côm, ngöôøi yeáu queùt saân, nhoå coû, mieãn coù laøm chuùt ít, coøn thì giôø tuïng kinh nieäm Phaät laø toát.

 Baø laõo thaáy thaày coù loøng toát beøn noùi:

- Neáu Thaày thöông giuùp keû coâ quaû naøy, toâi raát  mang  ôn.

Sö heïn ít hoâm sau seõ coù ngöôøi ñeán ñoùn baø veà chuøa. Veà chuøa, Sö hoïp taêng chuùng hoûi yù kieán coù thuaän cho baø laõo coâ quaû aáy ôû chuøa khoâng. Toaøn chuùng ñeàu ñoäng loøng töø bi ñoàng yù môøi baø laõo veà chuøa. Sö cho caát moät am tranh gaàn chuøa, cho ngöôøi ñi röôùc baø laõo veà ôû ñaây. Moãi hoâm, Sö phaân coâng baø laõo queùt saân chuøa hay nhoå coû, tuøy söùc khoûe cuûa baø. Sö luoân luoân nhaéc nhôû Baø tu haønh.

Thôøi gian sau, baø laõo beänh, Sö caûm bieát baø khoâng soáng ñöôïc bao laâu, song vì coù duyeân söï phaûi ñi vaéng naêm baûy hoâm. Tröôùc khi ñi, Sö daën doø trong chuùng: “Neáu baø laõo coù meänh heä gì thì chuùng Taêng neân ñeå baø trong aùo quan ñöøng ñaäy naép, ñôïi toâi veà seõ ñaäy sau.” Ñuùng nhö lôøi Sö ñoaùn, boán naêm hoâm sau baø taét thôû, Taêng chuùng laøm ñuùng nhö lôøi Sö daën, chæ ñeå baø trong aùo quan maø khoâng ñaäy naép. Vaøi hoâm sau Sö veà, nghe baø laõo maát coøn ñeå trong aùo quan. Sö veà nhìn maët laàn choùt roài ñaäy naép quan laïi. Sö noùi to:

- Nhö lôøi Phaät daïy: Moät ngöôøi tu haønh ngoä ñaïo cha meï sanh thieân, neáu lôøi aáy khoâng ngoa xin cho quan taøi bay leân hö khoâng ñeå chöùng minh lôøi Phaät.

Sö lieàn caàm tích tröôïng goõ ba caùi, quan taøi töø töø bay leân hö khoâng, roài haï xuoáng. Ngang ñaây moïi ngöôøi môùi bieát baø laõo laø meï cuûa Sö.

Trong quyeån Hoàng Phuùc Phoå Heä coù nhöõng ñoaïn taùn thaùn coâng ñöùc cuûa Sö:

“Dieâu vaên Ñaïi Thaùnh Sö, thaàn ñöùc nan tuyeân giaû, chæ tích maãu quan phi, nieäm kinh Baûo Lieân Hoa, ñaàu ñôn ñeá nhaõn minh, tieán ngoïc quaân vöông taï...”

Nghóa laø: “Xa nghe thaày Ñaïi Thaùnh, thaàn ñöùc khoù noùi heát, gaäy chæ quan (taøi) meï bay, tuïng kinh Baûo Lieân Hoa, naïp ñôn vua maét saùng, daâng ngoïc quaân vöông taï (ôn)...”

Sau naøy, choã quaùn baùn traø cuûa meï, Sö laäp moät ngoâi chuøa teân “Maïi Traø Lai Töï” ôû thoân Phuù Quaân, huyeän Caåm Giang. Am baø ôû ñeå teân laø “Döôõng Maãu Ñöôøng” ôû phuû  Vónh An.

Laïi moät ñoaïn khaùc cuõng taùn thaùn loøng hieáu thaûo cuûa Sö coù hai caâu:

“Döôõng Maãu Ñöôøng linh theá thaùi vónh tröôøng khan, Voïng Maãu thaùp trí traø lai nhaân tònh ñoå.”

Nghóa laø:

“Döôõng Maãu Ñöôøng khieán ngöôøi ñôøi maõi nhôù,

Voïng maãu thaùp trí traø lai moïi ngöôøi thaáy.”

*

Sö truï trì ôû Ñoâng Sôn nghe Thieàn sö Thoâng Giaùc töø Trung Quoác ñaéc ñaïo trôû veà ôû chuøa Voïng Laõo treân nuùi Yeân Töû, lieàn tìm ñeán yeát kieán. Thieàn sö Thoâng Giaùc hoûi:

- Nhö khi ta ñang nghæ, ñôïi ñeán bao giôø coù tin töùc?

Sö ñaùp: - Ñuùng ngoï thaáy boùng troøn, giôø daàn maët trôøi moïc.

Thoâng Giaùc hoûi: - Baûo nhaäm theá naøo?

Sö baïch baèng keä:

          Caàn coù muoân duyeân coù

          Öng khoâng taát caû khoâng

          Coù khoâng hai chaúng laäp

          AÙnh nhaät hieän leân cao.

          (Öng höõu vaïn duyeân höõu 

          Tuøy voâ nhaát thieát voâ       

          Höõu voâ caâu baát laäp

          Nhaät caûnh boån ñöông boâ.)

Thoâng Giaùc böôùc xuoáng baûo:

- Taøo Ñoäng hôïp quaàn thaàn, tieáp noái doøng cuûa ta, neân cho ngöôi phaùp danh Toâng Dieãn.

Ngaøi noùi keä trao phaùp:

          Taát caû phaùp chaúng sanh

          Taát caû phaùp chaúng dieät

          Phaät Phaät, Toå Toå truyeàn

          Uaån khoâng sen ñaàu löôõi.

          (Nhaát thieát phaùp baát sanh

          Nhaát thieát phaùp baát dieät  

          Phaät Phaät, Toå Toå truyeàn  

          Uaån khoâng lieân ñaàu thieät.)

Töø ñaây Sö luoân theo haàu döôùi goái, cho ñeán khi Thieàn sö Thoâng Giaùc veà truï trì chuøa Haï Long. ÔÛ chuøa Haï Long, Sö cuõng sôùm hoâm khoâng rôøi taû höõu. Ban ngaøy Sö ñi khuyeán hoùa cuùng döôøng chuùng taêng, ban ñeâm thì thöa hoûi dieäu nghóa thaâm huyeàn, coù khi suoát ñeâm ngoài thieàn khoâng ñaët löng xuoáng chieáu. Sö chòu vaát vaû nhoïc nhaèn khoâng tieác thaân maïng. Ñeán naêm 32 tuoåi, Sö thoï giôùi cuï tuùc. Sau ñoù, Sö xin pheùp Thieàn sö Thoâng Giaùc ñi haønh cöôùc tham vaán caùc nôi.

Naêm nieân hieäu Vónh Trò (1678) vua Leâ Hy Toâng ra leänh cho caùc quan khaép nöôùc baát cöù ôû ñaâu Taêng Ni hoaëc giaø hoaëc treû ñeàu ñuoåi heát veà röøng nuùi. Sö bieát ñöôïc tin naøy raát ñau loøng, töï nghó: “Taïi sao nhaø vua ñoái vôùi ñaïo Phaät laïi cho laø voâ duïng? Neáu ôû nuùi röøng, duø thuyeát phaùp ñaù phaûi gaät ñaàu, giaûng kinh ñöôïc hoa trôøi rôi loaïn, cuõng chaúng coù lôïi ích gì cho chuùng sanh. Neáu khoâng hoaèng döông ñöôïc chaùnh phaùp thì laøm sao ñaùng ñeàn ôn Phaät Toå! Chæ rieâng toát cho mình thì laøm sao ñoä ñöôïc haøm linh trong beå khoå, thaät uoång coâng vaøo cöûa Phaät, luoáng troâi qua moät ñôøi.” Sö beøn quyeát taâm rôøi choán sôn daõ veà ñaát thaàn kinh, mong caûnh tænh nhaø vua, cöùu vaõn Phaät phaùp trong khi tai naïn. Sö trôû veà trình thaày ñeå xin pheùp ñeán kinh ñoâ, Thieàn sö Thoâng Giaùc hoan hæ. Sö ñi maáy hoâm ñeán chuøa Coå Phaùp, xin pheùp nghæ laïi trong chuøa, vò Truï trì ôû ñaây tieáp ñaõi raát aân caàn. Suoát ñeâm, Sö toïa thieàn ñeán khi nghe tieáng chuoâng saùng môùi xaû thieàn, leân ñieän leã Phaät. Khi leã, Sö nhìn leân thaáy töôïng ñöùc Ñieàu Ngöï, Sö lieàn vieát baøi thô daâng leân nhö sau:

          Tröôùc laø vua sau cuõng laø vua

          Xöa sao kính moä nay chaúng öa?

          Coù linh xin nguyeän phen naøy ñeán

          Cöûa khuyeát ra vaøo ñöôïc töï do.

          ( Tieàn Quoác vöông heà haäu Quoác vöông

          Tieàn haø kænh moä haäu haø mang

          Höõu linh töông nguyeän kim phieân xuaát

          Ö cöûu truøng moân nhaäp baát phöông.)

Ba hoâm sau, Sö ñeán kinh ñoâ vaøo cöûa Ñoâng thì trôøi ñaõ toái, nghe coù tieáng moõ ôû gaàn khaùm ñöôøng, ngôõ ñaây laø nhaø Phaät töû, beøn goõ cöûa. Chuû nhaân môû cöûa troâng thaáy Sö lieàn thænh vaøo nhaø. Vaøo nhaø, Sö thaáy treân baøn thôø Phaät höông ñeøn trang nghieâm, beøn hoûi:

- Töôïng Phaät thôø laø töø ñaâu coù ?

Chuû nhaø ñaùp:

- Toâi laø cai nguïc, nhaân ñaøo ñaát ñöôïc töôïng ñoàng neân ñem veà thôø.

 Sö baûo chuû nhaø:

- Töôïng Phaät quí nhö theá leõ naøo laïi thôø nôi thaáp beù theá naøy, toâi muoán cuøng anh mai ra thaønh phoá quyeân taûi nhöõng nhaø haûo taâm ñeå mua caây goã caát moät ngoâi chuøa nhoû thôø Phaät môùi xöùng ñaùng.

Chuû nhaø lieàn baèng loøng.

Saùng hoâm sau, Sö ra phoá phöôøng quyeân tieàn, gaëp quan Ñeà Lónh baét ñem veà dinh chaát vaán:

- Hieän nay leänh vua truyeàn khaép nöôùc, taát caû Taêng Ni giaø treû ñeàu phaûi vaøo ôû trong röøng nuùi. OÂng laø ngöôøi theá naøo daùm boû nuùi röøng veà kinh kyø ñi laïi töï nhieân nhö theá naøy ? Coù phaûi khinh thöôøng phaùp luaät cuûa vua khoâng ?

Sö traû lôøi:

- Meänh leänh cuûa vua maø coù ai daùm traùi phaïm, chæ vì keû taêng queâ muøa naøy ôû trong nuùi saâu ñöôïc moät vieân ngoïc quí, mang ñeán ñaây ñeå daâng hieán nhaø vua, xin oâng ñaïo ñaït leân vua cho toâi daâng ngoïc, daâng xong toâi seõ trôû veà nuùi.

 Quan Ñeà Lónh nghe xong lieàn vaøo trieàu taâu leân vua. Vua sai quan Ñeà Lónh ra nhaän ngoïc ñem vaøo vua xem. Ñeà Lónh veà thuaät laïi Sö nghe.

Sö noùi:

- Vieân ngoïc quí raát thieâng lieâng voâ giaù, ngöôøi aên caù thòt hoâi tanh khoâng theå caàm giöõ ñöôïc, daùm phieàn oâng trình leân nhaø vua cho töï tay keû heøn naøy daâng leân nhaø vua, cho maõn nguyeän cuûa keû trung thaønh ôû nôi hoang vaéng.

Quan Ñeà Lónh vaøo taâu laïi, nhaø vua khoâng baèng loøng. Sö than: “Maët trôøi tuy saùng toû, khoâng khoûi bò maây che. Maët traêng duø raïng ngôøi, khoù khoûi ñaùm maây phuû, vieäc naøy nhö theá ta bieát  laøm sao?” Sö ôû ñaây ba thaùng maø khoâng vaøo ñöôïc trieàu ñình, beøn suy nghó vieát moät tôø bieåu, noùi roõ vieäc tu haønh caùch thöùc laøm yeân nhaø lôïi nöôùc moät caùch raønh maïch roõ raøng. Thí duï ñaïo Phaät nhö laø hoøn ngoïc quí soi saùng möôøi phöông, phaù deïp moïi maây môø u toái. Vieát xong, Sö ñeå trong caùi hoäp ñem daùn kín caån maät, xin caàu quan Ñeà Lónh vaøo trieàu taâu leân Thaùnh thöôïng moät laàn nöõa raèng: “Xin nhaø vua choïn laáy moät oâng quan vaên trung tröïc thanh lieâm, taém goäi vaø trai giôùi ba ngaøy, seõ ra nhaän ngoïc quí daâng leân vua.” Vua nghe xong lieàn phaùn cho vieän Haøn laâm choïn moät ngöôøi raát tín caån, thaønh taâm trai giôùi ba ngaøy roài ñeán choã vò taêng queâ nhaän laáy hoøn ngoïc daâng leân vua. Vò quan vaên ñöôïc ñeà cöû giöõ ñuùng trai giôùi ba ngaøy xong, lieàn ñeán dinh quan Ñeà Lónh hoûi vò taêng ñeå nhaän ngoïc. Sö trao caùi hoäp, daën doø caån thaän daâng leân taän tay vua. Vò quan vaên böng hoäp ngoïc ñeán tröôùc trieàu daâng leân vua, khi môû ra xem chæ laø moät tôø bieåu, chôù khoâng coù hoøn ngoïc naøo. Vua phaùn vò quan vaên ñoïc tôø bieåu cho vua nghe. Vò quan quì ñoïc xong, vua nghe qua thaáy lyù leõ roõ raøng, söï tình ñaày ñuû, lôøi vaên saùng suoát, yù töù thaâm traàm, beøn ra leänh quan Ñeà Lónh daãn vò taêng naøy vaøo trieàu.

Khi vaøo trieàu, vua cho Sö ngoài moät beân tröôùc maët vua. Vua hoûi nhöõng saùch löôïc trò daân, Sö öùng ñoái söï lyù raát dung thoâng. Khi aáy, vua phaùn: “Ñaïo Phaät laø vieân ngoïc quí, chaúng leõ trong nöôùc chuùng ta khoâng duøng, Taêng Ni hay khuyeân ngöôøi laøm thieän, taïi sao laïi vaát boû ñi? Ngöôøi ñem Phaät phaùp khai hoùa daân chuùng cuõng laø phöông phaùp toát giuùp cho trieàu ñình trò daân.” Vua lieàn môøi Sö ôû laïi chuøa Baùo Thieân ñeå baøn luaän ñaïo lyù. Thöôïng hoaøng nghe tieáng sai Trung söù ñeán noùi vôùi vua thænh Sö vaøo cung dieãn giaûng kinh phaùp. Vua cuõng ñeán döï nghe thaáu hieåu ñaïo lyù, lieàn ban cho Sö ñöôïc quyeàn ra vaøo noäi cung ñeå tuyeân döông chaùnh phaùp, ñoàng thôøi ra leänh thu hoài leänh tröôùc, ñeå Taêng Ni töï yù trôû veà chuøa mình ôû ñaâu tuøy duyeân giaùo hoùa.

Vua Leâ Hy Toâng ñaõ thaám nhuaàn ñaïo lyù, thaønh taâm saùm hoái loãi tröôùc cuûa mình, neân taïc hình vua quì moïp ñeå töôïng Phaät treân löng ñeå toû loøng thaønh saùm hoái. Töôïng naøy hieän coøn thôø ôû chuøa Hoàng Phuùc.

Ñaõ giaûi ñöôïc aùch naïn cuûa Taêng Ni (Phaät phaùp) vaø giaùo hoùa ñöôïc vua chuùa trong trieàu, Sö nghæ vieäc xin vua veà nuùi thaêm thaày. Vua baèng loøng lieàn ban aùo gaám cho Hoøa thöôïng ôû nuùi ñeå an uûy, taëng tieàn baïc ñeå Sö laøm loä phí, heïn thôøi gian ngaén gaëp laïi.

Hoâm aáy, Sö leân ñöôøng khi ñeán beán ñoø Boà-ñeà, thaáy nöôùc soâng Nhò trong veo thuyeàn lôùn nhoû qua laïi töï do, lieàn caûm höùng laøm baøi thô:

          Ngaøn taàm soâng Nhò ñuïc roài trong

          Qua laïi thuyeàn beø raát thong dong

          Möøng gaëp Boà-ñeà ñoàng ñeán beán

          Toaïi loøng ta nguyeän ñoä quaàn sanh.

          (Thieân taàm Nhò thuûy troïc hoaøn thanh

          Phao quaù ñoâng taây vaõng phuïc haønh

          Hæ ñaùo Boà-ñeà ñoàng ñaùo ngaïn

          Toaïi dö xuaát theá ñoä quaàn sanh.)

Sau ñoù, veà ñeán Ñoâng Trieàu, roài tôùi Haï Long, Sö leân ñieän leã Phaät, vaøo phöông tröôïng leã thaày, moïi ngöôøi gaëp laïi trong nieàm hoan hæ. ÔÛ laïi thôøi gian, Sö töø giaõ trôû laïi kinh ñoâ. Veà ñeán kinh vua chuùa ñeàu möøng rôõ. Vua ban cho Sö chöùc Ngöï  Tieàn Chi Quaân (ngoài ôû tröôùc vua) vaø aùo gaám. Sö töø choái chöùc töôùc, chæ nhaän aùo gaám cho vui loøng vua. Sö toå chöùc khaéc baûn in kinh Hoa Nghieâm ñeå ôû chuøa Baùo Thieân, khaéc baûn kinh Phaùp Hoa in ñeå ôû chuøa Khaùn Sôn. Baáy giôø baø Quoác nhuõ (meï vuù cuûa vua) queâ ôû Hoøe Nhai môøi caäu vua phaùt taâm cuùng döôøng cho Sö tu söûa chuøa Hoàng Phuùc. Sö nhaän lôøi khôûi coâng xaây döïng khoâng bao laâu thì ñöôïc hoaøn thaønh. Laøm chuøa xong coøn dö tieàn, Sö saùng laäp chuøa Caàu Ñoâng, xong xuoâi Sö xin vua cho ngöôøi cai nguïc luùc tröôùc laøm taêng gìn giöõ chuøa Caàu Ñoâng.

Sau Sö truï trì ôû chuøa Hoàng Phuùc, thöôøng tôùi lui giaûng ñaïo cho vua chuùa nghe. Ngaøy thaùng troâi qua, Sö thaáy tuoåi giaø saép ñeán ngaøy vieân tòch, beøn goïi ñeä töû laø Thieàn sö Tónh Giaùc hieäu Haïnh Nhaát ñeán daïy: “Gioù töø thoåi maïnh cuoán saïch maây muø, vaàng maët trôøi trí tueä saùng ngôøi, gioù laønh thoåi maùt trong trieàu ngoaøi noäi, nhöng khoâng heà truï tröôùc, vì khoâng cuõng hoaøn khoâng. Tröôùc sau nhö moät cho ngöôi hieåu roõ ba ñieåm hieån maät, cho ngöôi giöõ laáy trung ñaïo, ra ñôøi ñoä ngöôøi nay cuõng nhö xöa, trôøi Taây, coõi Ñoâng ñaïo voán nhö nhau.” Daën doø xong Sö noùi keä:

          Xuaân ñeán hoa chôùm nôû

          Thu veà laù vaøng rôi

          Ñaàu caønh söông loùng laùnh

          Caùnh hoa tuyeát raïng ngôøi.

          Buoåi saùng trôøi trong roàng baøy vaûy

          Ngaøy tröa maây saùng voi hieän hình

          Vaèn coïp tuy thaáy moät

          Baày phuïng theå toaøn ñoàng.

          Ñaït-ma Taây sang truyeàn phaùp gì?

          Caønh lau qua bieån noåi phau phau.

          (Hoa khai xuaân phöông ñaùo

          Dieäp laïc tieän tri thu

          Chi ñaàu söông oaùnh ngoïc

          Ngaïc thöôïng tuyeát lieân chaâu.

          Thanh thaàn vaân taùn saûn long giaùp

          Baïch nhaät haø quang loûa töôïng khu

          Baùo vaên tuy kieán nhaát

          Phuïng chuùng theå toaøn caâu.

          Ñaït-ma Taây lai truyeàn haø phaùp ?

          Loâ hoa thieäp haûi thuûy phuø phuø.)

Truyeàn phaùp xong, Sö baûo: “Baùo thaân cuûa ta ñeán ñaây ñaõ heát.” Noùi roài, Sö ngoài treân giöôøng thieàn yeân laëng thò tòch. Baáy giôø laø ngaøy 16 thaùng 7 naêm Taân Söûu nhaèm nieân hieäu Vónh Thònh thöù naêm (1711) trieàu Leâ Duï Toâng, Sö thoï 72 tuoåi. Ñeä töû laøm leã hoûa taùng xong, thu xaù-lôïi xaây thaùp ôû Ñoâng Sôn ñeå thôø.

]

Thieàn Sö THANH NGUYEÂN

(Ñôøi thöù 41, toâng Taøo Ñoäng)

Thieàn sö Thanh Nguyeân hieäu Minh Nam, laø ngöôøi vieát baøi töïa cho saùch Phaùp Hoa Ñeà Cöông cuûa Thanh Ñaøm. Hai vò coù leõ cuøng moät boån sö vaø moät moân phaùi. Sau ñaây laø baøi keä cuûa Sö taùn döông saùch Phaùp Hoa Ñeà Cöông:

          Hoà xanh trong bieác naûy sen thôm

          Kinh muïc neâu baøy nghóa ñaïi cöông

          Minh Chaùnh nhaát thöøa ñaø quaûng baù

          Ñaïo trung taâm yeáu laïi hoaèng döông.

          Quaàn phöông toû ngoä taâm vieân tònh

          Ñaïi chuùng ñoàng tham lyù vónh tröôøng

          Thanh tònh sen kia ngôøi phaùp giôùi

          Töï tính Tyø-loâ kheùo xieån döông.

          ( Bích thanh ñaøm xuaát dieäu lieân höông

          Hoa muïc chi tieâu toång phaùp cöông

          Minh Chaùnh nhaát thöøa khai toá quaûng

          Ñaïo trung taâm yeáu thò hoaèng döông.

          Quaàn phöông hoäi ngoä vieân taâm tònh

          Chuùng ñaúng ñeá quan nhaäp lyù tröôøng

          Thanh tònh lieân hoa quang phaùp giôùi

          Tyø-lö tính haûi dieãn chaân thöôøng.)

Baøi töïa saùch Phaùp Hoa Ñeà Cöông ñöôïc vieát vaøo thaùng taùm aâm lòch naêm 1820. Hai chöõ Minh Chaùnh trong baøi thô laø phaùp hieäu cuûa Thanh Ñaøm.

]

Thieàn Sö THANH ÑAØM hieäu MINH CHAÙNH

(Ñôøi phaùp thöù 42, toâng Taøo Ñoäng)

Thieàn sö Thanh Ñaøm hieäu Minh Chaùnh laø Truï trì chuøa Bích Ñoäng ôû laøng Ñam Kheâ, phuû An Khaùnh, tænh Ninh Bình. Ngöôøi khai sôn chuøa Bích Ñoäng laø hai vò sö  Trí Kieân vaø Trí Theå ñeán ñaây naêm 1700. Thieàn sö Minh Chaùnh laø vò Truï trì sau naøy. Sö laø ñeä töû Thieàn sö Ñaïo Nguyeân luùc baáy giôø ñang truï trì thieàn vieän Nguyeät Quang, moät toå ñình cuûa moân phaùi Chaân Nguyeân. Sö xuaát gia naêm 1807, thoï giôùi cuï tuùc naêm 1810. Khoaûng naøy coù leõ Sö hai möôi hoaëc treân hai möôi tuoåi.

Sau khi xuaát gia, moät hoâm Sö hoûi Thieàn sö Ñaïo Nguyeân:

- Taâm khoâng phaûi ôû trong thaân, cuõng khoâng phaûi ôû ngoaøi thaân, cuõng khoâng phaûi ôû chaëng giöõa, vaäy roát cuoäc taâm ôû choã naøo ?

Ñaïo Nguyeân cöôøi xoa ñaàu Sö vaø noùi baøi keä:

          Theo thôøi öùng duïng,

          Gaëp vaät thaáy cô,

          Taùnh voán nhö nhö,

          Naøo ngaïi trong ngoaøi.

          ( Tuøy thôøi öùng duïng,

          Ngoä vaät kieán cô,

          Taùnh baûn nhö nhö,

          Haø quan noäi ngoaïi.)

Ngaøy thoï giôùi cuï tuùc, Sö cuõng ñöôïc Ñaïo Nguyeân cho moät baøi keä:

          Quang phoùng giöõa maøy khoâng phaûi Phaät,

          Döôùi chaân maây traéng chaúng laø Tieân.

          Baûo oâng nuoâi döôõng traâu cöôøng traùng,

          Hoâm sôùm caøy saâu maûnh ruoäng nhaø.

          ( Quang phoùng mi gian voâ ñaïo Phaät,

          Vaân sinh tuùc haï vò ngoân tieân.

          Nhieâu quaân baûo döôõng ngöu nhi traùng,

          Trieâu tòch thuïc canh bæ thoán ñieàn.)

Ñeán naêm 1819, Sö saùng taùc saùch Phaùp Hoa Ñeà Cöông taïi vieän Lieâm Kheâ. Trong ñaây, Sö coù ñaët ra moät soá caâu hoûi ñeå giaûi thích veà Dieäu taâm nhö:

Hoûi: Taïi sao khoâng chæ thaúng caùi thöù nhaát laø Dieäu Taâm xöa nay, maø laïi chæ caùi thöù hai laø caên taùnh ñeå laøm  phöông tieän tu haønh ?

Ñaùp: Taâm voán voâ hình, laøm sao maø chæ ? Tröôùc kia toâi ñaõ noùi moät laàn roài, ngoân thuyeát vaø bieåu thò, khoâng naém ñöôïc taâm. Tuy vaäy, duø taâm voâ hình, nhöng söï öùng duïng cuûa taâm laïi coù veát tích, vì coù veát tích neân coù theå chæ baøy khieán cho ngöôøi tu hoïc coù theå nhìn veát tích cuûa söï öùng duïng, do aùnh saùng aáy maø veà ñöôïc taâm.

Hoûi: Daáu veát aáy ôû ñaâu ?

Ñaùp: ÔÛ treân ñoái töôïng luïc traàn. Do saéc maø coù  caùi thaáy, do thanh maø coù caùi nghe, luïc traàn laø daáu veát öùng duïng cuûa luïc caên. Nay muoán naém ñöôïc daáu veát cuûa caên thì phaûi quan saùt caùi thaáy caùi nghe nôi ñoái töôïng saéc thanh. Neân bieát raèng coâng duïng cuûa caên laø coâng duïng cuûa taâm, caên nhaän bieát laø taâm nhaän bieát; caùi khaùc nhau laø caên coù tôùi saùu coâng duïng, maø taâm chæ coù moät baûn theå tinh minh. Chö Phaät truyeàn nhau laø caên phaùp naøy, caùc vò Toå truyeàn nhau laø taâm toâng aáy. Ñoù laø bí quyeát maø caùc kinh ñieån chæ baøy ñeå ñöôïc caên baûn trí. Phaùp aán truyeàn trao qua laïi caùc thôøi ñaïi cuõng laáy caùi aáy ñeå phaùt giaùc sô taâm. Chöùng ngoä mau hay chaäm laø vì caên cô roäng hay heïp...

Hoûi: Taâm aán laøm sao maø truyeàn ?

Ñaùp: Ñöùc Theá Toân ñöa leân moät caønh hoa, Ca-dieáp mæm cöôøi, sau ñoù caùc Toå truyeàn laïi, gìn giöõ, tröôøng hôïp khaùc nhau, chæ coù ngöôøi giaùc ngoä môùi töï bieát.

Hoûi: Tu laøm sao ?

Ñaùp: Thoâi! Thoâi! Ñoù laø phöông phaùp, Thieàn sö Ñaïo Xuyeân noùi:

          Tri aâm, töï khaéc tuøng theo gioù,

          Traêng trong gioù maùt ñaát trôøi nhaøn.

Laïi noùi:

          Naém ñöôïc ôû taâm,

          ÖÙng ñöôïc nôi tay

          Tuyeát gioù hoa traêng

          Trôøi ñaát laâu daøi.

          Cöù heã canh naêm gaø gaùy saùng,

          Xuaân veà hoa nuùi nôû ngaøn nôi.

Hoûi: Muïc ñích toái haäu laø gì ?

Ñaùp: Hoøa thöôïng Phoå Hoùa noùi: “Tìm choã ñi tôùi khoâng ñöôïc...” Thoâi xin chaøo, xin chaøo! Coù baøi keä veà phaùp nhö sau:

          Vaïn phaùp tuy nhieàu khoâng ñeám xieát

          Chung qui cuõng chæ thöùc caên traàn.

          Huyeãn duyeân dö aûnh duø khoâng thöïc

          Chaân tri chaùnh kieán vaãn bao dung.

          Gaëp thaày chæ daïy ñöôøng meâ ngoä

          Thaáy Phaät tìm ra leõ saéc khoâng

          Neáu muoán leân mau bôø beán giaùc,

          Con ñöôøng tröôùc maët chôù laàn khaân.

Naêm 1843, Sö saùng taùc saùch Taâm Kinh Tröïc Giaûi. Sö coù nieâm tuïng ñeà taøi Thuaàn Ñaø nhö sau:

Nieäâm:

          Hay laém, Thuaàn Ñaø !

          Hay laém, Thuaàn Ñaø !      

Tuïng:

          Khoâng noùi ngaén chaúng noùi daøi,

          Ngaén daøi, toát xaáu thaûy ñeàu sai.

          Tìm hay, laïi hoùa ngöôøi cheâ vuïng,

          Baén seû ai deø soùi chöïc ngay.

          Coâng danh caùi theá maøn söông sôùm,

          Phuù quí kinh nhaân giaác moäng daøi.

          Chaúng hieåu baûn lai voâ nhaát vaät,

          Coâng lao uoång phí moät ñôøi ai.

Baøi thô ngoä nghónh nhaát cuûa Sö laø baøi thô Tìm Taâm, coù aâm höôûng tieáng troáng ñaùnh:

          Ngang löng ñeo troáng ñoái tri aâm,

          Duoãi thaúng hai tay, ñaùnh troáng taâm.

          Taäp taäp tìm taâm, taâm taát taäp,

          Tìm taâm, taâm taäp, taäp tìm taâm.

*

          AÂm thanh hôïp vaän, aâm truøng hoïa,

          Tòch chieáu taâm toâng, töùc taäp taâm.

          Traêng saùng, gioù thanh thöôøng töï taïi,

          Tìm taâm chaúng ñöôïc, nghæ tìm taâm.

*

          Thoâi nheù, taâm ta chaúng theå taàm,

          Tìm taâm daãu ñöôïc, chaúng chaân taâm.

          Mang ñeøn xin löûa theâm ñieân ñaûo,

          Thaø ñöùng beân song haùt khuùc ngaâm.

          ( Kieân kình yeâu coå ñoái tri aâm,

          Thö thuû voâ vi phaùch coå taâm.

          Taäp taäp taàm taâm taâm taéc taäp,

          Taàm taâm taâm taäp, taäp taàm taâm.

*

          Coå thanh hôïp vaän tuøng thanh hoïa,

          Tòch chieáu taâm toâng töùc taäp taàm.

          Minh nguyeät thanh phong tröôøng töï taïi,

          Taàm taâm baát ñaéc, töùc taàm taâm.

*

          Chæ chæ ! ngoä taâm baát khaû taàm,

          Taàm taâm tuùng ñaéc taéc phi taâm.

          Töông ñaêng caàu hoûa tö ñieân ñaûo,

          Baát nhöôïc song tieàn thuû nhaát ngaâm.)

Sö cuõng thuoäc veà phaùi Truùc Laâm. Khoâng bieát Sö tòch ôû ñaâu vaø vaøo luùc naøo.

]