Thieàn Sö VIEÂN CHIEÁU

(999 - 1090)-(Ñôøi thöù 7, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Mai teân Tröïc, queâ ôû Phöôùc Ñöôøng, Long Ñaøm, laø con ngöôøi anh baø Linh Caûm thaùi haäu vôï vua Lyù Thaùi Toâng. Thuôû nhoû Sö raát thoâng minh vaø hieáu hoïc, nghe ôû chuøa Maät Nghieâm trong baûn quaän coù vò tröôûng laõo gioûi veà töôùng soá lieàn ñeán nhôø xem. Tröôûng laõo xem xong baûo:

- Ngöôi coù duyeân vôùi Phaät phaùp, neáu xuaát gia seõ laø vò thieän Boà-taùt, baèng khoâng thì vieäc thoï yeåu khoù giöõ.

Caûm ngoä lôøi ñoaùn naøy, Sö töø giaõ cha meï ñeán aáp Tieâu Sôn thoï giaùo vôùi Tröôûng laõo Ñònh Höông. ÔÛ ñaây phuïc dòch nhieàu naêm ñeå thaâm nghieâm thieàn hoïc. Sö thöôøng trì kinh Vieân Giaùc tinh thoâng phaùp tam quaùn. Moät ñeâm, trong thieàn ñònh, Sö thaáy Boà-taùt Vaên Thuø caàm dao moå buïng Sö, röûa ruoät vaø trao cho dieäu döôïc. Töø ñaây, nhöõng sôû taäp trong taâm roõ raøng kheá hôïp, saâu ñöôïc ngoân ngöõ tam-muoäi, giaûng kinh thuyeát phaùp thao thao.

Veà sau, Sö tìm ñeán phía taû kinh ñoâ Thaêng Long döïng moät ngoâi chuøa ñeå hieäu laø Caùt Töôøng vaø truï trì ôû ñoù. Hoïc giaû boán phöông tìm ñeán tham vaán raát ñoâng.

Coù vò taêng hoûi:- Phaät vôùi Thaùnh nghóa aáy theá naøo?

Sö ñaùp:- Truøng döông cuùc nôû döôùi raøo,

             Treân caønh oanh hoùt thanh tao dòu daøng.

          (Ly haï truøng döông cuùc,

          Chi ñaàu thuïc khí oanh.)

Taêng thöa:- Caûm taï Thaày chæ daïy, hoïc nhaân chaúng hoäi, xin laïi neâu baøy ra?

Sö ñaùp:- Ngaøy thì vaàng nhaät chieáu,

            Ñeâm ñeán aùnh traêng soi.

          (Truù taéc kim oâ chieáu,

          Daï lai ngoïc thoá minh.)

Taêng hoûi:- Ñaõ ñöôïc chaân chæ cuûa Thaày, coøn huyeàn cô thì daïy theá naøo?

Sö ñaùp:- Böng thau nöôùc ñaày khoâng chuù yù,

            Moät luùc saåy chaân hoái ích gì.

          (Baát thaän thuûy baøn kình maõn khöù,

          Nhaát tao tha ñieät hoái haø chi.)

Taêng hoûi:- Taát caû chuùng sanh töø ñaâu maø ñeán? Sau khi cheát ñi veà ñaâu?

Sö ñaùp:- Ruøa muø duøi vaùch ñaù,

            Traïnh queø treøo nuùi cao.

          (Manh qui xuyeân thaïch bích,

          Ba mieát thöôùng cao sôn.)

- Taâm vaø phaùp caû hai ñeàu queân, taùnh töùc chaân; theá naøo laø chaân?

Sö ñaùp:- Hoa nuùi möa sa, thaàn nöõ khoùc,

            Tre saân gioù thoåi, Baù Nha ñôøn.

          (Vuõ trích nham hoa thaàn nöõ leä,

          Phong xao ñình truùc Baù Nha caàm.)

*

*   *

Sö coù soaïn “Döôïc Sö Thaäp Nhò Nguyeän Vaên”, vua Lyù Nhaân Toâng ñöa baûn thaûo cho söù thaàn sang Trung Hoa daâng vua Trieát Toâng nhaø Toáng. Vua Trieát Toâng trao cho caùc vò Cao toïa phaùp sö ôû chuøa Töôùng Quoác xem. Xem xong, caùc Ngaøi taâu vua Toáng raèng:

- Ñaây laø nhuïc thaân Boà-taùt ra ñôøi ôû phöông Nam, giaûng giaûi kinh nghóa raát tinh vi, chuùng toâi ñaâu daùm theâm bôùt chöõ naøo.

Vua Toáng lieàn saéc sao laïi moät baûn, baûn chính traû laïi cho vua ta. Söù thaàn veà kinh taâu laïi, trieàu ñình caøng kính neå vaø khen thöôûng Sö.

*

*   *

Thaùng 9 naêm Quaûng Höïu thöù saùu (1090) ñôøi Lyù Nhaân Toâng, Sö khoâng beänh goïi moân ñoà vaøo daïy:

- Trong thaân ta ñaây, xöông loùng gaân maïch, boán ñaïi hoøa hôïp, aét phaûi voâ thöôøng. Ví nhö ngoâi nhaø khi hoaïi, noùc maùi, xaø ngang ñeàu rôi rôùt. Taïm bieät caùc ngöôi, haõy nghe ta noùi keä:

          Thaân nhö töôøng vaùch ñaõ lung lay,

          Ñau ñaùu ngöôøi ñôøi luoáng xoùt thay.

          Neáu ñaït taâm khoâng, khoâng töôùng saéc,

          Saéc khoâng aån hieän, maëc vaàn xoay.

          (Thaân nhö töôøng bích dó ñoài thì

          Cöû theá thoâng thoâng thuïc baát bi.

          Nhöôïc ñaït taâm khoâng voâ saéc töôùng

          Saéc khoâng aån hieån nhaäm suy di.)

Noùi keä xong, Sö ngoài ngay thaúng an nhieân thò tòch, thoï 92 tuoåi, 56 tuoåi haï.

Taùc phaåm goàm coù:

          - Taùn Vieân Giaùc Kinh.

          - Thaäp Nhò Boà-taùt Haïnh Tu Chöùng Ñaïo Traøng.

          - Tham Ñoà Hieån Quyeát 1 quyeån.

          - Döôïc Sö Thaäp Nhò Nguyeän Vaên.

?

Phieân aâm: THAM ÑOÀ HIEÅN QUYEÁT

Nhaát nhaät, ñöôøng tieàn toïa thöù, hoát höõu taêng vaán:

- Phaät chi döõ Thaùnh, kyø nghóa vaân haø?

Sö vaân:Ly haï truøng döông cuùc,  

          Chi ñaàu thuïc khí oanh.

Tieán vaân: Taï! Hoïc nhaân baát hoäi, thænh taùi chæ thò.

Sö vaân:Truù taéc kim oâ chieáu,

          Daï lai ngoïc thoá minh.

Taêng höïu vaán:Dó hoaïch sö chaân chæ

          Huyeàn cô thò nhö haø?

Sö vaân:Baát thaän thuûy baøn kình maõn khöù.

          Nhaát tao tha ñieät hoái haø chi!

Tieán vaân: Taï!

Sö chæ vaân:Maïc traïc giang ba nòch,

          Thaân lai khöôùc töï traàm.

Taêng höïu vaán: Thieáu thaát, Ma-kieät toái huyeàn, töï coå vu kim thuøy keá töông vi chuû?

Sö vaân:U minh caøn töôïng nhaân oâ thoá,

          Khuaát khuùc khoân duy vò Nhaïc, Hoaøi.

Höïu vaán:Nhö haø thò ñaïi ñaïo,

          Caên nguyeân nhaát loä haønh?

Sö vaân:Cao ngaïn taät phong tri kính thaûo,

          Bang gia baûn ñaõng thöùc trung löông.

Höïu vaán:Nhaát thieát chuùng sanh toøng haø nhi lai,

          Baùch nieân chi haäu toøng haø nhi khöù?

Sö vaân:Manh qui xuyeân thaïch bích,

          Baû mieát thöôùng cao sôn.

Höïu vaán: “Thanh thanh thuùy truùc taän chaân nhö.” Nhö haø thò chaân nhö duïng?

Sö vaân:Taëng quaân thieân lyù vieãn,

          Tieáu baû nhaát aâu traø.

Tieán vaân:Nhaäm ma töùc “khoâng lai haø ích”?

Sö vaân:Thuøy thöùc Ñoâng A khöù,

          Ñoà trung taùi baïch ñaàu.

Höïu vaán:Daõ hieân nhaát thaâm hoä,

          Thuøy thöùc ñaúng nhaøn xao?

Sö vaân:Kim coác tieâu sô hoa thaûo loaïn,

          Nhi kim hoân hieåu nhaäm ngöu döông.

Tieán vaân:Vi thaäp ma nhö thöû?

Sö vaân:Phuù quí kieâm kieâu thaùi,

          Phieân linh baïi thò laâu.

Höïu vaán: Long nöõ hieán chaâu thaønh Phaät quaû,

          Ñaøn na xaû thí phuùc nhö haø?

Sö vaân:Vaïn coå nguyeät trung queá,

          Phuø sô taïi nhaát luaân.

Tieán vaân:Nhaäm ma töùc lao nhi voâ coâng?

Sö vaân:Thieân thöôïng nhö huyeàn kính,

          Nhaân gian xöù xöù thoâng.

Höïu vaán:“Ñoä haø tu duïng phieät,

          Ñaùo ngaïn baát tu thuyeàn.”

          Baát ñoä thôøi nhö haø?

Sö vaân:Haïc trì ngö taïi luïc,

          Hoaïch hoaït vaïn nieân xuaân.

Tieán vaân: Nhaäm ma töùc “tuøy löu thuûy hoaïch dieäu lyù”ù?

Sö vaân:Kieán thuyeát Kinh Kha löõ,

          Nhaát haønh caùnh baát hoài.

Höïu vaán:Kim khoaùng hoãn giao nguyeân nhaát khí,

          Thænh Sö phöông tieän luyeän tinh hình.

Sö vaân:Baát thò Teà quaân khaùch,

          Na tri haûi ñaïi ngö?

Tieán vaân:Quaùch quaân nhöôïc baát naïp

          Giaùn ngöõ dieäc heà vi?

Sö vaân:Nhöôïc duïc tieân ñeà aåm,

          Höu vi xaûo hoïa xaø.

Höïu vaán: Xaø töû ö loä thænh Sö cöùu hoaït.

Sö vaân: Nhöõ thò haø phöông nhaân?

Taêng vieát:Baûn lai sôn nhaân.

Sö vaân:Toác hoài cöïu nham aån,

          Maïc kieán Höùa Chaân Quaân.

Höïu vaán: Haûi taïng thao thao öng baát vaán,

          Taøo Kheâ trích trích thò nhö haø?

Sö vaân:Phong tieàn tuøng haï theâ löông vaän,

          Vuõ haäu ñoà trung thieån troïc neâ.

Tieán vaân: Nhaäm ma töùc baát dò kim thôøi daõ?

Sö vaân:Ly haï truøng döông cuùc,

          Chi ñaàu noaõn nhaät oanh.

Höïu vaán:Chieâu chieâu taâm muïc chi gian,

          Laõng laõng saéc thaân chi noäi.

Nhi lyù baát khaû phaân, töôùng baát khaû ñoå, vi thaäp ma baát ñoå?

Sö vaân:Uyeån trung hoa laïn maïn,

          Ngaïn thöôïng thaûo ly phi.

Tieán vaân:Tueá haøn quaàn mieâu laïc,

          Haø dó khaû tuyeân döông.

Sö vaân:Hæ quaân lai töï ñaït,

          Baát dieäc thaû hoan ngu.

          Tieán vaân:Haïnh vaên kim nhaät quyeát

          Toøng thöû mieãn hoát voâ.

Sö vaân:Thieån nòch taøi ñeà xuaát,

          Hoài ñaàu vaïn tröôïng ñaøm.

Höïu vaán: “Nieát-baøn thaønh noäi thöôïng do nguy.” Nhö haø thò baát nguy chi xöù?

Sö vaân:Doanh saøo lieâm maïc thöôïng,

          Maán phaùt vi thieàu haønh.

Tieán vaân:Nhöôïc tao thôøi baùch caän,

          Löôõng xöù thò haø vi?

Sö vaân:Tröôïng phu tuøy phoùng ñaõng,

          Phong nguyeät thaû tieâu dao.

Höïu vaán:“Nhaát thieát chuùng sanh

          Giai ngoân thò Phaät.”

          Thöû lyù vò minh,

          Thænh Sö thuøy thò.

Sö vaân:Khuyeán quaân thaû vuï noâng tang khöù,

          Maïc hoïc tha nhaân ñaõi thoá lao.

Tieán vaân:Haïnh moâng Sö hieån quyeát,

          Chung baát höôùng tha caàu.

Sö vaân:Khaû laân tao nhaát yeát,

          Cô toïa khöôùc vong xan.

Höïu vaán:Kyû nieân ña tích nang trung baûo,

          Kim nhaät ñöông tröôøng ñòch dieän tieàn.

Sö vaân:Chæ ñaõi trung thu nguyeät,

          Khöôùc tao vaân vuõ xaâm.

Tieán vaân:Tuy vaên Sö ngöõ thuyeát,

          Thöû lyù vò phaân minh.

Sö vaân:Tieáu tha ñoà baûo truï,

          Nòch töû höôùng trung löu.

Höïu vaán: Nhö haø thò nhaát phaùp?

Sö vaân:Baát kieán xuaân sinh kieâm haï tröôûng,

          Höïu phuøng thu thuïc caäp ñoâng taøng.

Tieán vaân: Nhaäm ma töùc thaønh Phaät ña daõ?

Sö vaân:Toå Long khu töï chæ,

          Töø Phuùc vieãn ñoà lao.

Höïu vaán: “Kieán taùnh thaønh Phaät”, kyø nghóa nhö haø?

Sö vaân:Khoâ moäc phuøng xuaân hoa caïnh phaùt,

          Phong xuy thieân lyù phöùc thaàn höông.

Tieán vaân: Hoïc nhaân baát hoäi, nguyeän Sö taùi chæ.

Sö vaân:Vaïn nieân gia töû thuï,

          Thöông thuùy tuûng vaân ñoan.

Höïu vaán:Ma-ni döõ chuùng saéc,

          Baát hôïp baát phaân ly.

Sö vaân:Xuaân hoa döõ hoà ñieäp,

          Cô luyeán cô töông vi.

Tieán vaân: Nhaäm ma töùc thuøy tha hoãn taïp?

Sö vaân:Baát thò Hoà taêng nhaõn,

          Ñoà lao sính bieän chaâu.

Höïu vaán: Nhö haø thò xuùc muïc boà-ñeà?

Sö vaân:Kyû kinh khuùc moäc ñieåu, 

          Taàn xuy laõnh teâ nhaân.

Tieán vaân: Hoïc nhaân baát hoäi, caùnh thænh bieät duï.

Sö vaân:Tuûng nhaân thính caàm höôûng,

          Manh giaû voïng thieàm thöø.

Höïu vaán:Baûn töï höõu hình kieâm höõu aûnh,

          Höõu thôøi aûnh daõ ly hình phuû?

Sö vaân:Chuùng thuûy trieàu Ñoâng heà vaïn phaùi tranh löu,

           Quaàn tinh cuûng Baéc heà thieân coå qui taâm.

Höïu vaán: Nhö haø thò “nhaát cuù lieãu nhieân sieâu baùch öùc”?

Sö vaân: Vieãn hieäp Thaùi sôn sieâu Baéc haûi,

          Ngöôõng phao truï tröôïng nhaäp thieàm cung.

Höïu vaán:“Duy thöû nhaát söï thaät,

          Dö nhò taéc phi chaân.”

          Nhö haø thò chaân?

Sö vaân:Tröôïng ñaàu phong dò ñoäng,

          Loä thöôïng vuõ thaønh neâ.

Höïu vaán:“Baát höôùng Nhö Lai thi dieäu taïng,

          Baát caàu Toå dieäm tuïc ñaêng chi.”

          YÙ chæ nhö haø?

Sö vaân:Thu thieân ñoaøn thöû leä,

          Tuyeát caûnh maãu ñôn khai.

Höïu vaán: Nhö haø thò toái dieäu chi cuù?   

Sö vaân:Nhaát nhaân höôùng ngung laäp,

          Maõn toïa aåm voâ hoan?

Höïu vaán:Coå kim ñaïi söï öng voâ vaán,

          Ñaëc ñòa Taây lai yù nhöôïc haø?

Sö vaân:Xaûo ngoân leänh saéc  giaû,

          Toaûn qui ñaû ngoõa nhaân.

Höïu vaán: “Taâm phaùp song vong tính töùc chaân.” Nhö haø thò “chaân”?

Sö vaân:Vuõ trích nham hoa thaàn nöõ leä,

          Phong xao ñình truùc Baù Nha caàm.

Höïu vaán: Nhö haø thò toái dieäu chi cuù?

Sö vaân:Haàu lyù do toàn ngaïnh,

          Thöôøng cö baát khoaùi nhieân.

Höïu vaán: Höõu tu höõu chöùng khai töù beänh,

          Xuaát ñaàu haø khaû thoaùt traàn lung.

Sö vaân:Sôn cao caùnh ñaïi dung traàn tröõ,

          Haûi khoaùt naêng thaâm naïp teá löu.

Höïu vaán:“Duy Phaät döõ Phaät naõi tri tö söï.” Nhö haø thò “tö söï”?

Sö vaân:Giaùp kính saâm saâm truùc,

          Phong xuy khuùc töï thaønh.

Höïu vaán:Baát duïng bình thöôøng, baát duïng thieân nhieân, baát duïng taùc duïng nhi kim taùc thaäp ma?

Sö vaân:Boàng thaûo theâ ñeâ yeán,

          Thöông minh aån cöï laân.

Höïu vaán:Töù ñaïi ñôùi lai do khoaùng kieáp,

          Thænh Sö phöông tieän xuaát luaân hoài.

Sö vaân:Cöû theá suùc ñoà teâ thò baûo,

          Thöïc ö kinh cöùc ngoïa ö neâ.

Höïu vaán:“Chuûng chuûng thuû xaû, giai thò luaân hoài.” Baát thuû baát xaû thôøi nhö haø?

Sö vaân:Toøng lai hoàng hieän thuø thöôøng saéc,

          Höõu dieäp saâm si baát höõu hoa.

Höïu vaán: “Ngoân ngöõ ñaïo ñoaïn” kyø yù nhö haø?

Sö vaân:Gioác höôûng tuøy phong xuyeân truùc ñaùo,

          Sôn nham ñôùi nguyeät quaù töôøng lai.

Höïu vaán:“Chö Phaät thuyeát phaùp giai thò hoùa vaät.  Nhöôïc ngoä baûn yù, thò danh xuaát theá.” Nhö haø thò “baûn yù”.

Sö vaân:Xuaân chöùc hoa nhö caåm,

          Thu lai dieäp tôï hoaøng.

Höïu vaán:  Nhö haø thò “tröïc tieät nhaát loä”?

Sö vaân:Ñoâng taây xa maõ taåu,

          Traàn thoå hieåu hoân phi.

Höïu vaán:Höõu phaùp höõu taâm khai voïng thöùc,

          Nhö haø taâm phaùp ñaõng caâu tieâu?

Sö vaân:Khaû ñoaït tuøng sao tröôøng uaát uaát,

          Khôûi öu söông tuyeát laïc phaân phaân.

Höïu vaán:Toå yù döõ giaùo yù nhö haø?

Sö vaân:Höùng lai hueà tröôïng du vaân kính,

          Khoán töùc thuøy lieâm ngoïa truùc saøng.

Höïu vaán: Toå toå töông truyeàn, hôïp truyeàn haø söï?

Sö vaân:Cô lai tu taàm thöïc,

          Haøn töùc höôùng caàu y.

Höïu vaán:Theá nhaân giai nhaãm oác, Laäu nhaân haø sôû  taïi?

Sö vaân:Kim oâ kieâm ngoïc thoá,

          Doanh traéc maïn lao phaân.

Höïu vaán: Nhö haø thò Taøo Kheâ nhaát loä?

Sö vaân:Khaû laân khaéc chu khaùch,

          Ñaùo xöù yù thoâng thoâng.

?

Dòch nghóa: BAØY ROÕ BÍ QUYEÁT CHO NGÖÔØI THAM VAÁN

Moät hoâm ngoài tröôùc Taêng ñöôøng, coù vò taêng hoûi:

- Phaät vaø Thaùnh khaùc nhau theá naøo?

Sö ñaùp:Truøng döông cuùc nôû döôùi raøo,

          Treân caønh oanh hoùt thanh tao dòu daøng.

Taêng thöa: Caûm taï Thaày chæ daïy, hoïc nhaân chaúng hoäi, xin laïi neâu baøy ra.

Sö ñaùp:Ngaøy thì vaàng nhaät chieáu,

          Ñeâm ñeán aùnh traêng soi.

Taêng laïi hoûi: Ñaõ ñöôïc chaân chæ cuûa Thaày, coøn huyeàn cô thì daïy theá naøo?

Sö ñaùp:Böng thau nöôùc ñaày khoâng chuù yù

          Moät luùc saåy chaân hoái ích gì?

Taêng thöa: Ña taï!

Sö baûo:Chôù röûa soâng to soùng,

          Chính mình ñeán cheát chìm.

Taêng hoûi: Thieáu Thaát, Ma-kieät raát huyeàn dieäu, töø xöa ñeán nay ai keá thöøa laøm chuû?

Sö ñaùp:Trôøi toái, saùng soi nhôø nhaät nguyeät,

          Ñaát hieåm, phaân ranh coù nuùi soâng.

Taêng hoûi:Theá naøo laø ñaïi ñaïo,

          Coäi nguoàn moät loái ñi?

Sö ñaùp:Gioù maïnh bôø cao bieát coû cöùng,

          Nöôùc nhaø laän ñaän thaáy toâi trung.

Hoûi:   Taát caû chuùng sanh töø ñaâu tôùi,

          Sau khi traêm tuoåi seõ veà ñaâu?

Ñaùp:   Ruøa muø duøi vaùch ñaù,

          Traïnh queø treøo nuùi cao.

Hoûi:“Truùc bieác xanh xanh troïn laø chaân nhö”, theá naøo laø “duïng” cuûa chaân nhö?

Ñaùp:   Taëng anh ñi ngaøn daëm,

          Cöôøi trao moät aám traø.

Laïi thöa: Theá laø uoång coâng ñeán maø voâ ích?

Ñaùp:   Ai bieát ñöôïc ngöôøi chuû (Ñoâng A),

          Treân ñöôøng laïi baïc ñaàu.

Hoûi:   Daõ Hieân moät nhaø kín,      

          Ai bieát goõ deã daøng.

Ñaùp:   Kim Coác tieâu ñieàu hoa coû loaïn,

          Maø nay sôùm toái maëc ngöïa deâ.

Hoûi: Taïi sao nhö theá?

Ñaùp:   Giaøu sang vaãn kieâu sa,

          Khieán thaønh laàu chôï hoaïi.

Hoûi:   Long nöõ daâng chaâu thaønh Phaät quaû,

          Ñaøn-na boá thí phöôùc theá naøo?

Ñaùp:   Queá trong traêng muoân thuôû,

          Heùo töôi taïi moät vaàng.

Laïi thöa: Theá laø nhoïc maø khoâng coâng?

Ñaùp:   Treân trôøi nhö treo göông,

          Nhaân gian nôi nôi toû.

Hoûi:   Qua soâng caàn duøng beø,

          Ñeán bôø thuyeàn boû laïi.

          Khi khoâng qua thì theá naøo?

Ñaùp:   Hoà khoâ caù maéc caïn,

          Soáng ñöôïc muoân naêm xuaân.

Laïi thöa: Theá laø theo doøng môùi ñöôïc dieäu lyù?

Ñaùp:   Thaáy noùi baïn Kinh Kha,

          Moät ñi khoâng trôû laïi.

Hoûi:   Quaëng, vaøng laãn loän nguyeân moät loaïi,

          Thænh Thaày phöông tieän luyeän cho tinh.

Ñaùp:   Chaúng phaûi khaùch nöôùc Teà,

          Ñaâu bieát caù to bieån.

Laïi thöa: OÂng Quaùch chaúng chòu nhaän,

          Can giaùn cuõng laøm gì?

Ñaùp:   Neáu muoán tröôùc uoáng röôïu,

          Kheùo veõ raén laøm gì?

Hoûi: Raén cheát treân ñöôøng xin Thaày cöùu soáng?

Sö baûo: OÂng laø ngöôøi phöông naøo?

Taêng thöa: Voán laø ngöôøi ôû nuùi.

Sö baûo:Nuùi xöa veà aån gaáp,

          Chôù thaáy Höùa Chaân Quaân.

Hoûi:   Bieån caû meânh moâng troïn chaúng hoûi,

          Taøo Kheâ gioït gioït laø theá naøo?

Ñaùp:   Tröôùc gioù thoâng reo tieáng buoàn baõ,

          Möa taïnh treân ñöôøng ít buøn laày.

Laïi thöa: Theá laø chaúng khaùc thôøi nay?

Ñaùp:   Döôùi giaäu truøng döông cuùc,

          Ñaàu caønh xuaân aám oanh.

Hoûi:   Roõ raøng trong khoaûng taâm maét,

          Saùng choùi ôû trong saéc thaân,

Maø lyù khoâng theå phaân, töôùng khoâng theå thaáy, taïi sao khoâng thaáy?

Ñaùp:   Trong vöôøn hoa khoe saéc,

          Treân bôø coû xanh rì.

Hoûi:   Naêm laïnh caùc maàm thoái,

          Laáy gì ñeå khoe xinh.

Ñaùp:   Möøng oâng ñaõ thaáu suoát,

          Cuõng chaúng vui hay sao.

Taêng noùi:Haân haïnh nghe Thaày giaûi,

          Töø ñaây khoûi chôït khoâng.

Sö ñaùp:Chìm caïn vöøa ra khoûi,

          Quay ñaàu muoân tröôïng ñaàm.

Hoûi: “Trong thaønh Nieát-baøn vaãn coøn nguy”, theá naøo laø choã chaúng nguy?

Ñaùp:   Xaây toå treân reøm chaùy,

          Raâu toùc coïng hoa lau.

Hoûi:   Neáu gaëp khi böùc baùch,

          Hai choã laø laøm gì?

Ñaùp:   Tröôïng phu tuøy thong thaû,

          Gioù traêng maëc tieâu dao.

Hoûi:   “Taát caû chuùng sanh ñeàu noùi laø Phaät,”

          Lyù naøy chöa roõ xin Thaày chæ daïy?

Ñaùp:   Khuyeân oâng haõy gaéng vieäc noâng tang,

          Chôù hoïc theo ngöôøi ñôïi thoû nhoïc.

Taêng noùi:Ñöôïc nhôø Thaày chæ roõ,

          Troïn chaúng ñeán ai caàu.

Sö noùi:Ñaùng thöông ngöôøi maéc ngheïn,

          Ngoài ñoùi laïi queân aên.

Taêng noùi:Nhieàu naêm caát giaáu baùu trong ñaõy,

          Ngaøy nay tröôùc maét thaáy roõ raøng.

Sö noùi:Chæ ñôïi traêng thu saùng,

          Ñaâu ngôø maây möa che.

Taêng noùi:Tuy nghe Thaày thuyeát giaûng,

          Lyù naày vaãn chöa raønh.

Sö ñaùp:Cöôøi keû luoáng oâm coät,

          Cheát ñuoái naèm giöõa doøng.

Hoûi: Theá naøo laø moät phaùp?

Ñaùp:   Chaúng thaáy xuaân sanh cuøng haï tröôûng,

          Laïi gaëp thu chín vaø ñoâng thaâu.

Laïi thöa: Theá laø nhieàu ngöôøi thaønh Phaät?

Ñaùp:   Toå Long chôït töï döøng,

          Töø Phuùc xa luoáng nhoïc.

Hoûi: “Kieán taùnh thaønh Phaät”, nghóa naøy theá naøo?

Ñaùp:   Caây khoâ gaëp xuaân hoa ñua nôû,  

          Gioù thoåi höông thaàn thôm raát xa.

Taêng noùi: Ñeä töû chöa hieåu, xin Thaày chæ laïi.

Sö ñaùp: Muoân naêm caây caø aáy,

          Xanh töôi thaáu töøng maây.

Hoûi:   Ma-ni cuøng caùc saéc,

          Chaúng hôïp cuõng chaúng lìa?

Ñaùp:   Hoa xuaân cuøng böôm böôùm,

          Luùc meán luùc chia lìa.

Hoûi: Theá laø theo kia hoãn taïp?

Ñaùp:   Chaúng phaûi maét taêng AÁn,

          Luoáng nhoïc trình bieän chaâu.

Hoûi: Theá naøo laø chaïm maét Boà-ñeà?

Ñaùp:   Chim töøng sôï caây cong,

          Ngöôøi thoåi maõi rau nguoäi.

Hoûi: Ñeä töû chaúng hieåu, xin Thaày cho duï khaùc.

Ñaùp:   Keû ñieác nghe ñaøn saùo,

          Ngöôøi muø ngaém traêng leân.

Hoûi:   Voán töï coù hình cuøng coù boùng,

          Coù khi boùng cuõng lìa hình chaêng?

Ñaùp:   Caùc soâng veà Ñoâng chöø muoân doøng tranh chaûy.

          Chuùng sao chaàu Baéc chöø ngaøn xöa veà taâm.

Hoûi: Theá naøo laø moät caâu saùng toû sieâu traêm öùc?

Ñaùp:   Xa neùm Thaùi Sôn qua bieån Baéc,

          Ngöôùc tung caây gaäy ñeán cung traêng.

Hoûi: Chæ moät vieäc naøy laø thöïc, coøn hai aét chaúng chaân, theá naøo laø chaân?

Ñaùp:   Ñaàu gaäy gioù deã ñoäng,

          Treân ñöôøng möa thaønh laày.

Hoûi:   “Chaúng höôùng Nhö Lai caàu dieäu taïng,

          Khoâng mong ñuoác Toå noái ngoïn ñeøn.”

          YÙ chæ caâu naøy theá naøo?

Ñaùp:   Trôøi thu hoaøng oanh hoùt,

          Trong tuyeát maãu ñôn xinh.

Hoûi: Theá naøo laø caâu tuyeät dieäu?

Ñaùp:   Moät ngöôøi xaây vaùch ñöùng,

          Caû nhaø uoáng chaúng vui.

Hoûi:   Coå kim vieäc lôùn thoâi khoâng hoûi,

          Chæ chuyeän Taây lai yù theá naøo?

Ñaùp:   Ngöôøi noùi kheùo maët laønh,

          Keû duøi ruøa ñaäp ngoùi.

Hoûi: “Taâm phaùp ñeàu queân, taùnh töùc chaân”, theá naøo laø chaân?

Ñaùp:   Hoa nuùi möa sa, Thaàn nöõ khoùc,

          Tre saân gioù thoåi, Baù Nha ñaøn.

Hoûi: Theá naøo laø caâu tuyeät dieäu?

Ñaùp:   Trong coå vaãn coøn ngheïn,

          Thöôøng ôû choã baát an.

Hoûi:   Coøn tu coøn chöùng sanh boán beänh,

          Xuaát ñaàu sao ñöôïc thoaùt loàng traàn?

Ñaùp:   Nuùi cao laïi lôùn dung chöùa buïi,   

          Beå caû caøng saâu nhaän caùc doøng.

Hoûi: “Chæ Phaät vôùi Phaät môùi bieát vieäc naøy”, theá naøo laø vieäc naøy?

Ñaùp:   Ñöôøng heïp truùc um tuøm,  

          Gioù thoåi thaønh khuùc nhaïc.

Hoûi: Chaúng duøng bình thöôøng, chaúng duøng thieân nhieân, chaúng duøng taùc duïng, thì nay phaûi laøm sao?

Ñaùp:   Coû boàng chim eùn ñaäu,

          Bieån caû naùu caù kình.

Hoûi:   Töù ñaïi ñeo mang ñaõ nhieàu kieáp,

          Thænh Thaày phöông tieän thoaùt luaân hoài?

Ñaùp:   Taát caû suùc sanh teâ giaùc quí,

          AÊn toaøn gai goùc, nguû trong buøn.

Hoûi: “Caùc thöù thuû xaû ñeàu laø luaân hoài”, khi khoâng thuû khoâng xaû thì sao?

Ñaùp:   Xöa nay sam tía saéc thöôøng khaùc,

          So le caønh laù chaúng coù hoa.

Hoûi: “Ñöôøng ngoân ngöõ döùt” laø yù theá naøo?

Ñaùp:   Gioù thoåi tieáng coøi xuyeân truùc ñeán,

          Ñaàu non mang nguyeät vöôït töôøng sang.

Hoûi: “Chö Phaät thuyeát phaùp ñeàu nhaèm giaùo hoùa moïi ngöôøi, neáu ngoä baûn yù goïi laø xuaát theá”, sao goïi laø baûn yù?

Ñaùp:   Xuaân deät hoa nhö gaám,

          Thu sang laù tôï vaøng.

Hoûi: Theá naøo laø moät ñöôøng thaúng ñöùt?

Ñaùp:   Ñoâng Taây xe ngöïa chaïy,

          Sôùm toái buïi muø bay.

Hoûi:   Coù phaùp, coù taâm môû voïng thöùc,

          Laøm sao taâm phaùp thaûy tieâu vong?

Ñaùp:   Vöôït ñöôïc tuøng cao che rôïp rôïp,

          Ñaâu lo söông tuyeát rôùt bôøi bôøi.

Hoûi: YÙ Toå cuøng yù kinh theá naøo?

Ñaùp:   Höùng leân xaùch gaäy chôi ñöôøng nuùi,

          Nhoïc töùc xoå reøm naèm choõng tre.

Hoûi: Toå Toå truyeàn nhau laø truyeàn vieäc gì?

Ñaùp:   Ñoùi ñeán caàn tìm aên,

          Laïnh veà phaûi maëc aùo.

Hoûi:   Ngöôøi ñôøi ñeàu thueâ nhaø,

          Nhaø doät ôû choã naøo?

Ñaùp:   Quaï vaøng cuøng thoû baïc,

          Ñaày vôi chôù baän loøng.

Hoûi: Theá naøo laø moät con ñöôøng Taøo Kheâ?

Ñaùp:   Ñaùng thöông keû khaéc thuyeàn.

          Ñeán choán yù laêng xaêng.

]

Thieàn Sö CÖÙU CHÆ

(Ñôøi thöù 7, doøng Voâ Ngoân Thoâng)

Sö hoï Ñaøm, queâ ôû laøng Phuø Ñaøm, phuû Chu Minh. Thuôû nhoû Sö raát ham hoïc, ñoïc suoát caùc saùch Tam giaùo. Moät hoâm, Sö töï than :

“Khoång vaø Maëc caâu chaáp veà leõ coù, Laõo vaø Trang ñaém ñuoái veà leõ khoâng, nhöõng saùch theá tuïc chaúng phaûi phöông phaùp giaûi thoaùt. Chæ coù Phaät giaùo chaúng keå coù hay khoâng, coù theå lieãu thoaùt sanh töû, nhöng phaûi sieâng naêng tu trì giöõ giôùi thanh tònh vaø tìm thieän tri thöùc aán chöùng môùi ñöôïc.”

Nhaân ñoù Sö xaû tuïc xuaát gia, tìm ñeán AÁp Sôn, chuøa Caûm ÖÙng xin laøm ñeä töû Tröôûng Laõo Ñònh Höông.

Giôø tham thænh, Sö hoûi:- Theá naøo laø nghóa cöùu caùnh ?

Tröôûng Laõo im laëng giaây laâu, hoûi laïi Sö:- Hieåu chöa ?

Sö thöa:- Chöa hieåu.

Tröôûng Laõo baûo:- Ta ñaõ cho ngöôi nghóa cöùu caùnh.

Sö suy nghó.

Tröôûng Laõo baûo:- Laàm qua roài!

Ngay caâu noùi naøy, Sö thaáu trieät yù chæ. Nhaân ñoù Tröôûng Laõo ñaët teân Sö laø Cöùu Chæ.

*

*  *

Sau, Sö leân chuøa Quang Minh, nuùi Tieân Du (Baéc Ninh) ôû luoân trong ñoù chuyeân tu haïnh Ñaàu-ñaø, troïn naêm khoâng böôùc chaân xuoáng nuùi. Tieáng ñoàn tôùi kinh ñoâ, vua Lyù Thaùi Toâng cho môøi maáy phen maø Sö khoâng ñeán. Ñích thaân vua ba laàn ñeán chuøa Sö thöa hoûi. Thaùi sö Löông Vaên Nhaäm raát kính troïng Sö.

*

Khoaûng nieân hieäu Long Thuïy Thaùi Bình (1054-1059), Teå töôùng Döông Ñaïo Gia laäp chuøa Dieân Linh treân nuùi Long Ñoäi, Yeân Laõng thænh Sö truï trì. Coá töø choái maø khoâng ñöôïc, Sö ñaønh haï sôn. Ngaøy ra ñi, Sö noùi: “Ta chaúng trôû laïi ñaây nöõa.” Caàm thuù trong nuùi keâu buoàn suoát ba tuaàn maø chöa döùt.

*

*  *

Truï trì chuøa Dieân Linh ñöôïc ba naêm, khoaûng nieân hieäu Chöông Thaùnh Gia Khaùnh (1059-1065), Sö saép tòch, beøn goïi moân ñoà ñeán daïy:

- Phaøm taát caû caùc phaùp moân voán töø taùnh cuûa caùc ngöôi, taùnh taát caû caùc phaùp voán töø taâm cuûa caùc ngöôi. Taâm phaùp nhaát nhö, voán khoâng hai phaùp. Phieàn naõo troùi buoäc, taát caû ñeàu khoâng. Toäi phöôùc phaûi quaáy, taát caû ñeàu huyeãn. Khoâng caùi naøo chaúng phaûi quaû, chaúng phaûi nhaân. Khoâng neân ôû trong nghieäp maø phaân bieät baùo, khoâng neân ôû trong baùo maø phaân bieät nghieäp, neáu coù phaân bieät thì chaúng töï taïi. Tuy thaáy taát caû phaùp maø khoâng coù choã thaáy, tuy bieát taát caû phaùp maø khoâng coù choã bieát. Bieát taát caû phaùp laáy nhaân duyeân laøm goác. Thaáy taát caû phaùp laáy chaùnh chaân laøm toâng. Tuy chuyeân nôi thaät teá maø roõ theá gian ñeàu nhö bieán hoùa. Roõ thaáu chuùng sanh chæ laø moät phaùp, khoâng coù hai phaùp. Chaúng rôøi caûnh nghieäp maø phöông tieän kheùo leùo, ôû trong coõi höõu vi hieän baøy phaùp höõu vi maø khoâng phaân bieät. Töôùng voâ vi laø do heát duïc, döùt ngaõ, queân nieäm maø nhaän laáy vaäy.

Sö noùi keä:

          Giaùc ngoä thaân taâm voán laëng yeân,

          Thaàn thoâng caùc töôùng bieán hieän tieàn.

          Höõu vi voâ vi töø ñaây coù,

          Theá giôùi haø sa khoâng theå löôøng.

          Tuy nhieân ñaày khaép coõi hö khoâng,

          Moãi moãi xem ra chaúng töôùng hình.

          Muoân ñôøi ngaøn ñôøi naøo saùnh ñöôïc,

          Choán choán nôi nôi thöôøng raïng ngôøi.

          (Giaùc lieãu thaân taâm baûn ngöng tòch

          Thaàn thoâng bieán hoùa hieän chö töôùng

          Höõu vi voâ vi tuøng thöû xuaát

          Haø sa theá giôùi baát khaû löôïng.

          Tuy nhieân bieán maõn hö khoâng giôùi

          Nhaát nhaát quan lai moät hình traïng.

          Thieân coå vaïn coå nan tyû huoáng

          Giôùi giôùi xöù xöù thöôøng laõng laõng.)

Noùi xong, Sö ngoài yeân thò tòch.

]